Nevill Hall Hospital Bereavement Book Welsh

Gwasanaeth Profedigaeth Gwybodaeth ymarferol Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan

Hoffem gydymdeimlo’n ddiffuant â chi yn ystod y cyfnod poenus a phreifat hwn.

Rydym yn llawn sylweddoli fod hwn yn gyfnod anodd iawn ac rydym yn gobeithio y bydd y llyfryn hwn yn eich helpu i ddelio â’r trefniadau ymarferol sydd angen eu gwneud. Gofynnwch i unrhyw aelod o staff am arweiniad os nad yw yw’r wybodaeth yn eglur.

Cyfeirnod: Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan (NVL) R15 Dyddiad Cyhoeddi: Tachwedd 2025 Dyddiad Adolygu: Tachwedd 2027

Cynnwys Manylion cyswllt yr holl ysbytai ......................................................... 1

Adran 1 – Gwybodaeth Ymarferol ....................................... 2

Beth sydd angen i mi ei wneud nesaf? ...................................... 2 Ynglŷn ag archwiliadau post-mortem ......................................... 2 Cofrestru marwolaeth ................................................................ 3 Dogfennau sydd eu hangen wrth gofrestru’r farwolaeth ............ 4 Faint mae’n ei gostio i gofrestru’r farwolaeth? ........................... 5 Pa ffurflenni y byddaf yn eu derbyn yn dilyn cofrestru’r farwolaeth? ................................................................................. 5 Tu allan i oriau neu geisiadau brys am gofrestru marwolaethau ............................................................................. 6 Dweud wrthym unwaith .............................................................. 6 Beth os ydw i’n gwneud camgymeriad wrth gofrestru marwolaeth? ............................................................................... 6 Pwy ddylai gael gwybod am y farwolaeth? ................................ 7 Stopio post rhywun sydd wedi marw’n ddiweddar ..................... 8 Help gyda chostau angladd ........................................................ 8 Beth yw Profiant? ....................................................................... 9 Eiddo’r claf ................................................................................. 9 Colli babi yn ystod beichiogrwydd a cholli babi ........................ 10

Adran 2 – Sut mae pobl yn ymateb i alar......................... 11

Pwy all fy helpu a’m cynghori? ................................................. 11 Siarad â phlant am farwolaeth ................................................. 11 Pan fydd plentyn yn marw ........................................................ 13 Profiadau Personol ................................................................... 14 Deall eich teimladau ................................................................. 14 Sut ydw i’n teimlo nawr? .......................................................... 14 Pryd y bydd angen i chi ofyn am help ...................................... 20 Sefydliadau cymorth ................................................................. 22

Er gwybodaeth: Er ein bod yn gwneud pob ymdrech i sicrhau bod yr holl wybodaeth a gynhwysir yn y llyfryn hwn yn gywir ar adeg argraffu, mae deddfwriaeth yn newid a bydd yn ofynnol i ni ddiweddaru rhai manylion o bryd i’w gilydd.

Manylion cyswllt ein holl ysbytai: Switsfwrdd Ysbyty ar gyfer pob safle: 01633 493100 Ysbyty Athrofaol y Faenor: Ffordd Caerllion Llanfrechfa, NP44 8YN

Ysbyty Aneurin Bevan: Lime Avenue Glyn Ebwy, NP23 6GL

Ysbyty Brenhinol Gwent: Cardiff Road Casnewydd, NP20 2UB

Ysbyty Cymunedol Cas-gwent: Tempest Way Cas-gwent, NP16 5YX

Ysbyty Nevill Hall: Ffordd Aberhonddu Y Fenni, NP7 7EG

Ysbyty’r Sir Ffordd: Coed-y-Gric, Griffithstown, NP4 5YA

Ysbyty Ystrad Fawr: Ystrad Fawr Way Ystrad Mynach, CF82 7GP

Ysbyty Gwynllyw Stow Hill, Casnewydd, NP20 4SZ

Gwasanaeth Cymorth Mewn Profedigaeth Grace Mae Gwasanaeth Cymorth Mewn Profedigaeth Grace yn darparu pwynt cyswllt penodol i gleifion, eu teuluoedd a’u gofalwyr. Mae’r tîm yn cynnig cyngor, cefnogaeth a gwybodaeth gyfrinachol ar faterion sy’n ymwneud â diwedd oes a phrofedigaeth. Os oes gennych unrhyw bryderon ynghylch colli rhywun annwyl neu’n pryderu am golled sydd ar y gorwel, bydd Tîm Cymorth Mewn Profedigaeth Grace yn gwneud eu gorau i ddatrys unrhyw ymholiad neu broblem yn gyflym ac yn uniongyrchol gyda’r staff perthnasol.

Bydd y Tîm yn cadw mewn cysylltiad â chi dros y ffôn a/neu e-bost.

Manylion cyswllt: Rhif ffôn: 01633 493863 (gofynnwch am Dîm Cymorth Mewn Profedigaeth Grace) E-bost: abb.grace@wales.nhs.uk 1

Adran 1. Gwybodaeth ymarferol Darllenwch y daflen sydd wedi’i hamgáu gan ei bod yn cynnwys gwybodaeth bwysig am beth i’w wneud pan fydd rhywun yn marw. Pan fyddwch yn cysylltu â’r rhifau perthnasol, byddwch yn cael eich tywys drwy’r camau nesaf.

Beth sydd angen i mi ei wneud nesaf?

Gallwch gysylltu â threfnydd angladdau ar unwaith i gael cymorth ac arweiniad; Fodd bynnag, ni ellir gwneud unrhyw drefniadau ffurfiol nes y byddwch yn barod i gofrestru’r farwolaeth.

Gall costau angladd fod yn sylweddol, ac efallai y byddwch am ofyn i nifer o drefnwyr angladdau am amcangyfrifon cyn i chi wneud penderfyniad. Gallwch ofyn am ddadansoddiad o’r costau a gall hyn eich helpu i benderfynu beth i’w ddewis. Mae cyngor ac arweiniad ar gael gan sefydliadau lleol fel y Ganolfan Cyngor ar Bopeth.

Ynglŷn ag archwiliadau post-mortem Efallai y bydd y meddyg sydd wedi cwblhau’r Dystysgrif Feddygol Achos Marwolaeth yn gofyn am eich caniatâd i gynnal archwiliad post mortem er mwyn cynorthwyo gyda Gwyddoniaeth Feddygol.

Gallwch wrthod y cais hwn. Os yw’r Crwner yn archebu archwiliad post-mortem mae hyn yn ofyniad cyfreithiol ac ni fydd gennych hawl i wrthod. Os oes gennych unrhyw bryderon am ran y Crwner neu archwiliad post-mortem, mae’n bwysig iawn eich bod yn trafod y rhain ar y pryd, naill ai gyda’r meddyg neu Swyddog y Crwner.

Swyddfa Crwner Gwent Rhif Ffôn: 01633 656656

2

Cofrestru marwolaeth Bydd y Cofrestrydd yn cysylltu â chi i drefnu apwyntiad i gofrestru’r farwolaeth. Byddant yn rhoi gwybod i chi pa wybodaeth sydd ei hangen, ond isod ceir rhestr o’r wybodaeth y byddant yn gofyn amdani.

Sylwer, yn y rhan fwyaf o amgylchiadau, mae’n rhaid cofrestru marwolaeth yn yr ardal lle digwyddodd y farwolaeth a bydd angen i chi ddod â dull adnabod gyda chi.

• Enw llawn (enw cyn priodi os yw’n berthnasol), cyfeiriad, dyddiad a man geni.

• Galwedigaeth a galwedigaeth y partner (os yn briod neu mewn partneriaeth sifil) • Unrhyw bensiynau yr oedd yr ymadawedig yn eu hawlio.

• Enw llawn a dyddiad geni’r priod sy’n goroesi neu’r partner sifil sy’n goroesi.

Cyfeiriadau Swyddfeydd Cofrestru Sylwer, bydd y Cofrestrydd yn trefnu apwyntiad gyda chi ac yn rhoi gwybod i chi i ba swyddfa y dylech fynd i gofrestru’r farwolaeth.

Casnewydd The Mansion House 4 Cylch Stow Park Casnewydd, NP20 4HE 01633 839790 (Cofrestrydd) www.newport.gov.uk

Pont-y-pŵl Swyddfa’r Cofrestrydd Canolfan Ddinesig Pont-y-pŵl, NP4 6YB 01495 742132 (Cofrestrydd)

Sir Fynwy Cyngor Sir Fynwy Y Rhadyr Brynbuga, NP15 1GA 01873 735435 (Cofrestrydd) www.monmouthshire.gov.uk

Ystrad Mynach Swyddfa’r Cofrestrydd Tŷ Penallta Parc Tredomen, Ystrad Mynach Hengoed, CF82 7PG 01443 863478 3

Dogfennau sydd eu hangen wrth gofrestru’r farwolaeth Mae’n syniad da cael y dogfennau y mae angen eu cyflwyno i law pan fyddwch yn cofrestru marwolaeth; Bydd eich Cofrestrydd yn trafod hyn gyda chi yn fanylach: • Rhif Gwasanaeth Iechyd Gwladol (GIG) yr ymadawedig – gellir dod o hyd i hwn ar Gerdyn Meddygol.

• Tystysgrif geni’r ymadawedig a thystysgrif priodas (os yw’r rhain gennych).

• Rhif (au) yswiriant gwladol yr ymadawedig a’u partneriaid hefyd (os yw hynny’n berthnasol).

• Pasbort, trwydded yrru, Bathodyn Glas neu docyn bws yr ymadawedig (os yw’n berthnasol).

• Dogfennau adnabod a phrawf o’ch cyfeiriad chi (mae hyn yn helpu’r Cofrestrydd i osgoi camgymeriadau wrth sillafu enwau a chyfeiriadau pan fyddant yn cofnodi).

• Manylion unrhyw bensiynau neu lwfansau a dalwyd o arian cyhoeddus i’r ymadawedig.

Bydd angen i chi hefyd ddarparu: • Dyddiad a lleoliad y farwolaeth.

• Enw llawn a chyfenw’r ymadawedig ynghyd ag unrhyw enwau eraill a ddefnyddiwyd ganddynt erioed.

• Man geni’r ymadawedig a’u hoedran (neu ddyddiad geni).

• Eu henw cyn priodi (os yw’r person yn briod).

• Galwedigaeth yr ymadawedig.

• Enw priod neu bartner sifil yr ymadawedig.

• Galwedigaeth y priod/partner sifil.

4

Faint mae’n ei gostio i gofrestru’r farwolaeth?

Nid oes unrhyw dâl i gofrestru marwolaeth.

Efallai y bydd angen copïau ychwanegol arnoch o’r Dystysgrif Marwolaeth er mwyn eu rhoi i’r gwahanol awdurdodau (Yr Adran Gwaith a Phensiynau, Banc, ac ati). Mae ffi fechan am y rhain, felly gwnewch yn siŵr eich bod yn mynd ag arian gyda chi – mae’r DWP yn cael eu hysbysu gan y Cofrestryddion sy’n cofrestru’r farwolaeth. Mae’r gwasanaeth Dywedwch Wrthym Unwaith yn sicrhau bod adrannau eraill y llywodraeth ganolog a llywodraeth leol yn cael eu hysbysu. Mae’n well gan gofrestryddion i chi dalu gyda cherdyn, yn enwedig pan fydd cofrestriad marwolaeth yn cael ei wneud dros y ffôn.

Pa ffurflenni y byddaf yn eu derbyn yn dilyn cofrestru’r farwolaeth?

Bydd y dogfennau canlynol yn cael eu rhoi i chi/ eu hanfon atoch ar ôl cofrestru’r farwolaeth yn swyddogol yn yr ardal lle digwyddodd y farwolaeth.

• Ffurflen ar gyfer y Trefnydd Angladdau (y ffurflen werdd 9W) sy’n rhoi’r awdurdodiad i fynd â’r ymadawedig i ofal cartref angladd ac i wneud trefniadau’r angladd.

• Unrhyw dystysgrifau marwolaeth y gofynnir amdanynt £12.50 yr un.

Er gwybodaeth: Anfonir dogfennau drwy’r Post Brenhinol a gallant gymryd ychydig ddyddiau i gyrraedd.

5

Tu allan i oriau neu geisiadau brys am gofrestru marwolaeth O fewn rhai credydau crefyddol a diwylliannol, mae’n arferol i gladdedigaeth ddigwydd ar yr un diwrnod neu o fewn 24 awr i’r farwolaeth. Gwnewch staff y ward yn ymwybodol os yw hyn yn berthnasol i’r claf. Byddwn yn gwneud popeth o fewn ein gallu i gwrdd â’ch gofynion, ond yn ystod cyfnodau gwahanol, megis ar benwythnosau neu Wyliau’r Banc, efallai y bydd ychydig o oedi yn anochel.

Er gwybodaeth: Mewn rhai amgylchiadau, efallai y bydd angen rhoi gwybod i’r Crwner am y farwolaeth. Efallai y bydd hyn hefyd yn golygu na allwn gyhoeddi’r gwaith papur angenrheidiol sydd ei angen i ganiatáu i’r gladdedigaeth ddigwydd o fewn yr amserlen ofynnol.

Dywedwch Wrthym Unwaith Ar ôl i chi gofrestru marwolaeth, gallwch ddefnyddio’r gwasanaeth Dywedwch Wrthym Unwaith i roi gwybodaeth berthnasol i adrannau perthnasol y llywodraeth a gwasanaethau’r cyngor ar eich rhan, er enghraifft DWP, DVLA, CThEF, Y Swyddfa Pasbort a’r Adran Treth Cyngor. Mae’r gwasanaeth hwn yn wirfoddol ac yn rhad ac am ddim i’w ddefnyddio a bydd yn cael ei gynnig yn ystod eich apwyntiad gyda’r Cofrestrydd.

Beth os byddaf yn gwneud camgymeriad wrth gofrestru marwolaeth?

Wrth gofrestru marwolaeth, mae’n rhaid i chi wirio’r wybodaeth ar dudalen y gofrestr yn ofalus. Os byddwch yn methu â sylwi ar gamgymeriad yn yr hyn sydd wedi’i gofnodi, bydd angen talu ffi er mwyn gwneud cais am gywiriad, a bydd y gost naill ai’n £75 neu’n £90, yn dibynnu ar y math o gywiriad sydd ei angen. Gall y Cofrestrydd eich cynghori ymhellach os bydd unrhyw broblem.

6

Pwy ddylai gael gwybod am y farwolaeth?

Efallai y bydd angen i eraill wybod hefyd. Efallai y bydd rhai yn cael eu cynghori drwy’r Gwasanaeth Dywedwch Wrthym Unwaith, ond gallwch ddefnyddio’r isod fel rhestr wirio: c Cyfarwyddwr Angladdau c Offeiriad, Gweinidog, Arweinydd Ffydd neu Ddathlydd Angladdau c Yr asiantaeth budd-daliadau (pensiynau, budd-dal) c Y Banc, Cwmnïau Cerdyn Credyd, Cymdeithas Adeiladu c Gwasanaethau Cymdeithasol (cymorth cartref, gofal cartref) c Ysgol, coleg neu brifysgol (os yw’r berthnasol) c Man gwaith (pensiwn galwedigaethol) c Ysgutorion yr ystâd (Ewyllys) c Cyfreithiwr c Cwmnïau Yswiriant c Cartref Preswyl neu Gartref Nyrsio c Landlord, Cymdeithas Tai, Darparwr Morgais c Cwmnïau Trydan, Nwy, Ffôn, Dŵr c Ailgyfeirio Post c Careline c Canslo unrhyw apwyntiadau – dosbarthu papurau, ac ati c Anifeiliaid anwes – gwneud trefniadau angenrheidiol o ran eu gofal Os oedd yr ymadawedig yn byw ar eu pen ei hun bydd angen i chi sicrhau bod eu cartref yn ddiogel a bydd angen i chi gael gwared ar yr holl bethau sy’n awgrymu nad oes neb yn byw yno.

Efallai y byddwch am gasglu allweddi sbâr gan berthnasau, ffrindiau neu gymdogion eraill.

7

Stopio post i’r rhai a fu farw yn ddiweddar Os yw rhywun yr ydych yn eu hadnabod wedi marw, gellir lleihau faint o bost marchnata diangen sy’n cael ei anfon atynt. Golyga hyn nad yw rhywun yn cael eu hatgoffa’n ddyddiol o’r poen.

Trwy gofrestru gyda’r gwasanaeth rhad ac am ddim www.stopmail.co.uk mae enwau a chyfeiriadau’r ymadawedig yn cael eu tynnu oddi ar restrau postio, gan atal y rhan fwyaf o’r hysbysebion a anfonir drwy’r post o fewn cyn lleied â chwe wythnos. Os na allwch gael mynediad i’r rhyngrwyd, gallwch ffonio 0808 0333 168 006 9607, 8114, lle gofynnir i chi am wybodaeth syml iawn.

Ychydig funudau’n unig fydd hyn yn ei gymryd. Gellir gwneud ceisiadau drwy’r post hefyd.

Help gyda chostau angladd Os ydych o dan oedran Pensiwn y Wladwriaeth a bod eich PARTNER wedi marw, efallai y gallwch hawlio taliad NAD YW’N DESTUN PRAWF MODD, os yw’ch partner wedi talu rhai cyfraniadau Yswiriant Gwladol. Mae’r manylion ar gael yma: www.gov.uk/bereavement-support-payment Efallai y bydd cymorth ariannol gyda chostau angladd ar gael os ydych yn derbyn rhai budd-daliadau. Cysylltwch â’r Adran Gwaith a Phensiynau (DWP) cyn gwneud unrhyw drefniadau GWEFAN: www.gov.uk Os ydych yn derbyn rhai o’r budd-daliadau canlynol, efallai y bydd gennych hawl i gael Taliad Angladd y Gronfa Gymdeithasol: • • • • • • •

Cymorth incwm Lwfans Ceisio Gwaith yn seiliedig ar incwm Pensiwn Lwfans Cyflogaeth a Chymorth sy’n gysylltiedig ag incwm Credyd Treth Gwaith sy’n cynnwys elfen anabledd neu anabledd difrifol Credyd Treth Plant ar gyfradd uwch na’r elfen deuluol Budd-dal Tai Credyd Cynhwysol 8

Beth yw Profiant?

Pan fydd rhywun yn marw mae’n rhaid i rywun ddelio â’i ystâd (yr arian, yr eiddo a’r eiddo sydd ar ôl) drwy gasglu’r holl arian, talu unrhyw ddyledion a dosbarthu’r hyn sydd ar ôl i’r bobl hynny sydd â hawl iddo. Er mwyn cael awdurdod i wneud hyn, fel arfer mae angen i’r person dynodedig gael dogfen gyfreithiol o’r enw “Caniatâd i Gynrychioli” ar gyfer y Gofrestrfa Profiant.

Mae tri math o ganiatâd i Gynrychioli.

Profiant - Rhoddir i un neu fwy o ysgutorion a enwir yn Ewyllys

yr ymadawedig. Nodyn: Ysgutorion yw pobl a enwir yn yr ewyllys i ddelio â’r ystâd.

Llythyrau Gweinyddu (gydag ewyllys) - Fe’u cyhoeddir

pan fo Ewyllys ond pan nad oes ysgutor wedi’i enwi neu pan nad oes modd i’r ysgutor wneud cais am y caniatâd neu pan nad ydynt yn fodlon gwneud hynny.

Llythyrau Gweinyddu - Fe’u cyhoeddir pan nad yw’r

ymadawedig wedi gwneud ewyllys, neu os nad yw’r ewyllys sydd wedi’i wneud yn ddilys.

Mae mwy o fanylion ar gael gan y Gwasanaeth Profiant.

Eiddo’r Claf (os yn yr ysbyty) Oherwydd maint yr ysbyty, mae’n bosib na fydd eiddo’r claf bob amser ar y ward lle cafodd y claf ei leoli ddiwethaf. Gwiriwch gyda’r ward lle bu farw’r person cyn i chi ddod i’r ysbyty.

9

Colli babi yn ystod beichiogrwydd a cholli babi Os ydych chi wedi colli babi yn ystod beichiogrwydd neu’n fuan ar ôl yr enedigaeth, cysylltwch â’r fydwraig brofedigaeth i gael cymorth ar 07581 022493.

Isod mae rhai sefydliadau eraill a allai hefyd gynnig cefnogaeth.

•

Grŵp cymorth colli babanod Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan.

Mae croeso i bawb, unrhyw golled, dim ots pa mor feichiog oeddech chi, unrhyw bryd.

Cysylltwch â bydwraig brofedigaeth am fwy o fanylion abb.bereavementmidwives@wales.nhs.uk 07581 022493

•

Mae Canolfan Beresford yn cynnig gwasanaeth cwnsela wyneb yn wyneb pwrpasol ar gyfer y rheiny sydd wedi colli babi yn y cyfnod amenedigol.

Canolfan Cwnsela Beichiogrwydd Beresford, Casnewydd. S.Wales beresfordcentre.org.uk 01633 212320

•

Mae’r Gymdeithas Camesgoriad yn cynnig gwasanaeth ar gyfer y rheiny sy’n colli eu babi cyn 24 wythnos o feichiogrwydd www.miscarriageassociation.org.uk/information 01924 200799

•

Sands (elusen marw-enedigaeth a marwolaeth newyddenedigol) Mae amrywiaeth o adnoddau a chymorth ar gael ar eu gwefan ac mae ganddynt hefyd linell gymorth www.sands.org.uk/support-you/how-we-offer-support 08081 643332

•

Mae 2wish yn cynnig cymorth i’r rheiny sy’n colli babi, plentyn neu berson ifanc hyd at 25 oed yn sydyn. www.2wish.org.uk 01443 853125

Mae llawer o elusennau a sefydliadau eraill ar gael i’ch cefnogi drwy’r cyfnod anodd hwn. Gallwch hefyd gysylltu â’r Fydwraig Profedigaeth ar y manylion uchod neu siarad â’ch meddyg teulu am gefnogaeth barhaus.

10

Adran 2. Sut mae pobl yn ymateb i alar Pwy all fy helpu a’m cynghori?

Efallai eich bod yn teimlo eich bod eisiau cyngor pellach a’ch bod am siarad â rhywun y tu allan i’ch teulu agos neu gyda phobl eraill sydd wedi bod trwy brofiad tebyg.

Mae llu o asiantaethau ar gael sydd â dealltwriaeth arbennig o wahanol fathau o farwolaethau ac nid yw’n bosibl eu rhestru i gyd yma. Os na allwch ddod o hyd i un sy’n berthnasol i chi, cysylltwch â gweithiwr iechyd proffesiynol neu rywun yn eich Canolfan Cyngor ar Bopeth leol neu eich llyfrgell leol. Fe ddylai rhywun yno allu eich helpu.

• • •

•

Siaradwch â’ch meddyg teulu am broblemau iechyd neu grwpiau cymorth Cysylltwch â’r Arbenigwyr Cymorth i Gleifion os ydych chi’n anhapus neu’n ansicr am driniaeth neu ofal Rhif ffôn: 01633 493753 Siaradwch â chaplan yr ysbyty am faterion neu bryderon ysbrydol neu grefyddol Rhif ffôn: 01633 493402 Ysbyty’r Faenor Rhif ffôn: 01633 234263 Ysbyty Brenhinol Gwent Rhif ffôn: 01873 732112 Ysbyty Nevill Hall Rhif ffôn: 01443 802439 Ysbyty Ystrad Fawr Gwasanaeth Gwybodaeth a Chymorth Profedigaeth Cymru Rhif ffôn: 0800 090 2309

Gall unrhyw un o’r bobl a grybwyllir uchod roi gwybodaeth i chi am grwpiau gwirfoddol lleol sy’n rhoi cymorth ar brofedigaeth, neu os yw’n well gennych, cysylltwch â’ch Canolfan Cyngor ar Bopeth leol.

Siarad â phlant am farwolaeth Mae oedolion yn aml yn teimlo’r angen i amddiffyn plant rhag marwolaeth. Efallai eu bod yn teimlo na fydd plant yn deall neu y byddant yn rhy ofidus. Fodd bynnag, yn aml gallwn fychanu gallu 11

plentyn i ymdopi. Mae plant yn aml yn ei chael hi’n anoddach os nad ydynt yn cael gwybod beth sy’n digwydd, oherwydd efallai y byddant yn dychmygu’r gwaethaf a gall hyn godi ofn arnynt. Dylid dweud y ffeithiau wrth blant mewn modd syml, gan ddefnyddio geiriau priodol, e.e. ‘marw’, ‘marwolaeth’, yn hytrach na ‘cholli’ neu ‘cysgu’. Rhowch amser iddynt ofyn cwestiynau (gall y rhain fod yn uniongyrchol iawn) a gwnewch yn siŵr eich bod yn cynnig digon o sicrwydd.

Mae’n ddefnyddiol i oedolion rannu teimladau gyda phlant,megis teimladau o dristwch. Drwy wneud hyn maent yn dysgu ei bod hi’n naturiol teimlo’n drist pan fydd rhywun yn marw. Efallai y bydd plant yn hoffi tynnu lluniau fel rhan o’u ffordd o ddweud ffarwel.

Mae’n bwysig cofio y bydd plant o wahanol oedrannau yn mynegi eu hunain mewn gwahanol ffyrdd. Gall ymddangos fel pe na bai plant iau yn cael eu heffeithio gan farwolaeth, neu efallai y byddant yn chwarae gemau neu’n chwerthin; Ond bydd eu hemosiynau yn newid drwy’r amser, er enghraifft efallai y bydd plentyn yn crio’n ddwys ac yna’n mynd i chwarae. Rhowch amser i blant siarad a rhowch lawer o sicrwydd. Os oes angen cyngor neu arweiniad arnoch, gallwch siarad â staff nyrsio o’r ward neu gysylltu â chanolfan gynghori arbenigol. Mae rhai ohonynt wedi’u rhestru isod.

12

Pan fydd plentyn yn marw Mae marwolaeth plentyn o ba bynnag oed yn un o brofiadau mwyaf poenus bywyd. Gall galar teuluoedd eu gadael yn teimlo’n ddi-deimlad ac yn llawn trallod. Gall hyn wneud wynebu hyd yn oed y tasgau symlaf yn anodd. Mae asiantaethau’n bodoli a all gynnig cymorth, cefnogaeth a gwybodaeth i deuluoedd yn dilyn marwolaeth baban neu blentyn. Fe restrir dim ond ychydig o enghreifftiau isod.

Child Bereavement UK Uned B Knaves Beech Way, Ystâd Ddiwydiannol Knaves Beech, Loudwater, High Wycombe, Swydd Buckingham, HP10 9QY Rhif ffôn: 08000 288840 www.childbereavementuk.org www.HealingHeart.net Llinell Gymorth Marwolaeth Plant 0800 282986 www.miscarriageassociation.org.uk Gall staff nyrsio o’r ward neu’r uned hefyd gynnig cymorth a darparu gwybodaeth ac arweiniad.

13

Profiadau Personol Mae’r rhan hon o’r llyfryn yn nodi rhai o’r ymatebion corfforol ac emosiynol yr ydym yn eu wynebu o bryd i’w gilydd yn dilyn marwolaeth rhywun yr oeddem yn eu caru. Efallai na fyddwch yn teimlo’n barod i’w ddarllen ar hyn o bryd, ond gall eich helpu yn nes ymlaen wrth i chi alaru.

Deall eich teimladau Yn ôl ei natur, mae marwolaeth yn peri gofid i bawb. Mae’r ymatebion emosiynol a chorfforol sy’n dilyn fel arfer yn rhai dwys a gallant ddrysu, dychryn a rhoi sioc. Efallai y byddwch yn cael eich synnu gan eich ymatebion eich hun ac ymatebion eraill gan eu bod yn anghyfarwydd ac allan o gymeriad yn ôl pob golwg.

Gall pobl alaru mewn ffyrdd gwahanol iawn. Mae’r ffordd y mae person yn ymdopi â’r galar hwn yn amrywio o berson i berson, ond gall mynegi eich teimladau a’ch emosiynau eich helpu trwy siarad ag eraill neu ysgrifennu eich meddyliau personol i lawr ar bapur.

Sut ydw i’n teimlo nawr?

Mae’n bwysig deall y bydd profedigaeth yn ein newid dros dro; Dyma rai o’r teimladau y gall rhai ohonom eu profi ond nid oes unrhyw reolau. Mae pawb yn ymateb i alar mewn ffyrdd gwahanol ac yn ôl eu pwysau eu hunain.

Dicter Euogrwydd Ofn Tristwch Diymadferth Ail-fyw’r Digwyddiad Diffrwythder

Byw ar amser sydd wedi’i fenthyg Teimlo ar bigau’r drain Anghofus Blinder a Blinder Eithafol Tensiwn yn y cyhyrau Crychguriadau a symptomau eraill

14

Cofiwch os gwelwch yn dda...

Efallai y byddwch chi’n profi rhai neu’r holl ymatebion hyn. Neu efallai na fyddwch yn profi’r un ohonynt Os byddwch yn eu profi, efallai y byddwch yn eu profi yn achlysurol neu drwy’r amser.

Mae pawb yn wahanol. Ym mhob achos, mae hwn yn lwybr naturiol, sy’n eich helpu drwy’r hyn sydd wedi digwydd. Fel arfer bydd adweithiau yn dechrau lleihau dros ychydig wythnosau, cyn diflannu dros gyfnod hirach o amser. Os nad ydynt yn diflannu, gall fod o gymorth siarad â rhywun amdanynt.

Mae’r tudalennau canlynol yn esbonio mewn ychydig mwy o fanylder, sut y gall y gwahanol emosiynau a theimladau hyn fynegi eu hunain...

Dicter Efallai y byddwch chi’n gwylltio am bethau sy’n ymddangos yn fân. Efallai y bydd perthnasau, ffrindiau a chydweithwyr yn gwneud sylwadau ar y newidiadau yn eich cymeriad. Efallai y byddwch chi’n teimlo dicter mwy cyson oherwydd bod marwolaeth y person rydych chi’n ei garu yn teimlo’n anghyfiawn neu’n ddisynnwyr. Efallai eich bod yn teimlo’n ddig tuag at bobl sy’n ymddangos fel pe baent wedi achosi neu adael i’r farwolaeth ddigwydd.

Euogrwydd Efallai y byddwch yn teimlo bod rhywbeth y gwnaethoch chi neu rhywbeth na wnaethoch chi wedi arwain at farwolaeth y person yr oeddech chi’n ei garu. Efallai y byddwch yn gofyn i chi’ch hun a ydych chi’n haeddu bod yn fyw o hyd yn hytrach na’r person sydd wedi marw. Efallai y byddwch hefyd yn meddwl y dylai pobl eraill llai haeddiannol fod yn farw ac nid y person sydd wedi marw. I’r rhan fwyaf ohonom, mae’r meddyliau hyn yn anghyfforddus a gallant wneud i ni deimlo’n euog.

15

Ofn Efallai y byddwch yn teimlo pryderon ac ofnau newydd nawr.

Efallai nad ydych am fynd allan, cwrdd â theulu, ffrindiau neu gydweithwyr, efallai y byddwch yn ofni gadael y rhai sydd fwyaf annwyl i chi neu yn ofn iddynt eich gadael chi. Gall ofnau eraill ganolbwyntio ar chwalu - colli rheolaeth, teimlo’n annioddefol o ddwys neu boeni y gallai rhywbeth tebyg ddigwydd eto.

Perthynas Yn dilyn marwolaeth, gall straen a straeniau yr oeddech yn ymdopi’n eithaf da â hwy cyn hyn fynd yn annioddefol ac efallai y byddwch yn cael eich temtio i dorri eich hun i ffwrdd, gan ei gwneud hi’n anodd i bobl sy’n poeni amdanoch eich helpu. Gall hyn roi perthnasoedd dan straen yn y pen draw. Efallai y bydd perthnasoedd a chyfeillgarwch hirsefydlog yn dioddef fwyaf os credwn na all unrhyw un ddeall yr hyn yr ydym yn mynd drwyddo.

Cofiwch y gall teimlo fel hyn ddod yn rhwystr mawr i ofyn am gymorth a chefnogaeth pan fydd ei angen arnom fwyaf. Efallai mai pobl eraill fydd eich prif ffynhonnell gysur yn ystod y cyfnod anodd hwn.

Tristwch Mae teimladau dwfn o dristwch yn gyffredin, yn enwedig pan mae rhywun wedi marw marwolaeth drasig.

Diymadferth Un o nodweddion digwyddiadau trawmatig o’r fath yw eu bod yn llethu. Gall argyfyngau o’r fath ddod â’r gorau allan ynom ond gallant hefyd wneud i ni deimlo’n ddi-rym neu deimlo na allwn helpu.

16

Ail-fyw’r digwyddiad Efallai y bydd yr argraff a adawyd arnoch mor bwerus, nes eich bod yn mynd yn ôl ato ymhell ar ôl iddo ddigwydd. Gall hyn fod yn broses ddefnyddiol gan y gallai eich helpu i osod y digwyddiad gofidus iawn hwn allan yn eich meddwl.

Mae ôl-fflachiadau a breuddwydion yn gyffredin, yn ogystal â theimlo’r un teimladau drosodd eto.

Efallai y byddwch, heb rybudd, yn dechrau teimlo fel pe bai’r digwyddiad gwreiddiol ar fin digwydd i chi eto.

Gall y teimladau yma fod yn ofidus ac yn frawychus ond nid ydynt yn anarferol.

Diffrwythder Gall sioc sy’n deillio o brofedigaeth eich gadael yn teimlo’n ddigalon ac wedi blino’n emosiynol. Efallai y bydd teimladau y byddech fel arfer yn eu cael yn diflannu am gyfnod ac efallai y byddwch yn teimlo’n llai abl i ddelio â bywyd dydd i ddydd a phwysau. Efallai y byddwch am gael llai o gyswllt â phobl eraill a rhoi’r gorau i bethau rydych chi’n eu mwynhau.

Teimlad eich bod yn byw ar amser sydd wedi’i fenthyg Gall profedigaeth newid eich agwedd at fywyd mewn ffyrdd pwysig. Gall gobeithion am ddyfodol gwell newid neu fynd ar goll. Efallai y byddwch yn teimlo siom ddofn.

Teimlo’n dyn ac yn aflonydd Efallai y byddwch yn teimlo wedi’ch cythruddo. Gall hyn ei gwneud yn anodd gorffwys, cwympo i gysgu neu gael tawelwch meddwl.

17

Anghofus Nid yw’n anarferol dod yn anghofus, ac efallai y sylwch nad yw eich cof yn dda iawn. Gall canolbwyntio fod yn anodd. Efallai y byddwch yn ei chael hi’n anodd cofio sut yr oedd y person fu farw yn edrych - mae hyn yn eithaf normal a bydd yn pasio gydag amser.

Mae ein meddyliau a’n cyrff yn gweithio mewn cytgord ac felly efallai y byddwch yn profi newidiadau corfforol yn ogystal â rhai emosiynol.

Efallai y byddwch yn teimlo’n flinedig iawn yn gorfforol ac yn emosiynol fregus am beth amser ar ôl y brofedigaeth. Mae’n bwysig ceisio gorffwys neu fe fyddwch wedi blino’n lân.

Tensiwn yn y cyhyrau Efallai fod y straen yr ydych yn ei deimlo ar hyn o bryd yn gwneud eich cyhyrau’n dyn. Gall hyn amlygu ei hun fel stiffrwydd a thensiwn cyffredinol, neu boenau mewn mannau penodol, cur pen, stiffrwydd yn eich gwddf neu frest a phendro.

Crychguriadau a symptomau eraill Mae’r holl adweithiau emosiynol yn gysylltiedig ag ymatebion corfforol tymor byr neu dymor hirach, fel crychguriadau’r galon, chwysu gormodol, cryndod ysgafn a allai achosi i chi ysgwyd o bryd i’w gilydd, poenau stumog a phroblemau treulio.

Os oes gennych symptomau corfforol dylech drafod y rhain gyda’ch meddyg teulu. Gall triniaethau meddygol roi rhywfaint o ryddhad o’r rhain os ydynt yn symptomau adweithiol. Fodd bynnag, cofiwch mai siarad am sut rydych chi’n teimlo yw’r cam pwysicaf o ran dod o hyd i ryddhad yn y tymor hir.

18

Helpu eich hun Y peth pwysicaf i’w wneud yw osgoi rhwystro eich hun rhag rhannu eich teimladau am yr hyn sy’n digwydd i chi ar hyn o bryd, dim ots faint o sioc yr ydych wedi ei chael.

Derbyn ei bod yn normal peidio â theimlo’n normal Darganfyddwch y ffeithiau am yr hyn ddigwyddodd – gall galar ystumio’r ffordd yr ydych yn meddwl am ddigwyddiadau.

Peidiwch â theimlo’n euog am beidio â meddwl am y person a fu farw trwy’r amser, neu deimlo’n euog, wrth i amser fynd heibio, am gynllunio’r dyfodol.

Cofiwch fod iachâd yn cymryd amser.

19

Pryd y bydd angen i chi ofyn am help Os ydych chi’n parhau i brofi rhai neu’r holl emosiynau neu symptomau yr ydym eisoes wedi eu trafod am amser maith, efallai yr hoffech ofyn am gymorth pellach os: •

Yw’r teimladau dwys neu’r teimladau yn y corff yn parhau i’ch llethu.

•

Nad yw teimladau’n dechrau lleihau.

•

Mae’r atgofion, breuddwydion a delweddau o’r digwyddiad penodol yn parhau i ymyrryd, gan wneud i chi deimlo’n ofnus ac yn eich amddifadu o orffwys.

•

Rydych chi’n teimlo’n llawn tensiwn, yn ddryslyd, yn wag neu’n flinedig yn barhaus.

•

Mae eich perfformiad yn y gwaith yn cael ei effeithio.

•

Mae’n rhaid i chi gadw’n brysur er mwyn osgoi cynhyrfu.

•

Mae hunllefau neu ddiffyg cwsg heddychlon yn effeithio arnoch chi.

•

Nad oes gennych unrhyw un y gallwch rannu eich teimladau gyda nhw.

•

Rydych chi’n mynd afreolus o ddig.

•

Yw’ch perthnasoedd yn dioddef neu mae pobl yn dal i ddweud wrthych faint yr ydych wedi’i newid.

•

Rydych chi’n ysmygu, yn bwyta neu’n yfed mwy o alcohol nag arfer.

•

Rydych chi’n dibynnu ar feddyginiaeth i’ch helpu

•

Rydych chi’n teimlo’n flinedig.

•

Gall y teimladau rydyn ni’n eu profi ar ôl marwolaeth rhywun rydyn ni’n ei garu fod yn drawmatig iawn; Cofiwch, os ydych chi’n cael trafferth am amser hir, gofynnwch am help.

“Gyda diolch i’r Cydlynydd Profedigaeth yn Ymddiriedolaeth Sefydledig GIG Ysbyty Addysgu Sir Gaerhirfryn am ganiatâd caredig i ddefnyddio eu fframwaith ar gyfer yr adrannau ar deimladau a geir yn y llyfryn hwn” 20

Nodiadau

...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................

21

......................................................................................................................................................................................

Sefydliadau Cymorth Age UK Cymru

Sefydliad cenedlaethol ar gyfer pobl hŷn

Rhif ffôn: 0800 169 2081

www.ageuk.org.uk

Gwasanaeth Cwnsela Asian Family At A Loss www.ataloss.org

BACP – Cymdeithas Cwnsela a Seicotherapi Prydain

E-bost: admin@ asianfamily.co.uk Cyngor ynghylch cymorth lleol a chenedlaethol ar brofedigaeth

Defnyddiwch y wefan i gael mynediad at sgwrsio ar-lein, cyrsiau byr a mwy

Cyngor ar ddewis therapydd a rhestr o therapyddion achrededig

Rhif ffôn: 01455 883300 E-bost: bacp@bacp.co.uk

Cyngor pan fydd rhywun yn marw (gwasanaeth rhadffôn)

Rhif ffôn: 0333 0808 240 168 0360 9607

Elusen genedlaethol sy’n darparu cymorth profedigaeth i deuluoedd

Rhif ffôn: 02920 810800 E-bost: mail@cff.org.uk

Gwasanaethau cymorth gan gynnwys cwnsela, cyfeillio, eiriolaeth, gwybodaeth a chyngor

Rhif ffôn: 02920 345294 E-bost: info@ccaws.org.uk

Ar gael 9–5 O ddydd Llun i ddydd Gwener ac mae’r tîm yn darparu gwasanaeth ar-alwad 24/7

Rhif ffôn: 01633 493100 Gofynnwch i gael eich trosglwyddo Adran Caplaniaeth yr ysbyty perthnasol, gofynnwch i gael siarad â’r Caplan sydd ar ddyletswydd E-bost: ABB_Chaplaincy@ wales.nhs.uk

www.bacp.co.uk

Rhwydwaith Cymorth ar Brofedigaeth www.bereavementsupport.co.uk

Cymorth Profedigaeth Care for the Family www.careforthefamily.org.uk

CCAWS – Gwasanaeth Gofal a Lles Cymunedol www.ccaws.org.uk

Adran Caplaniaeth Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan

22

Child Death Helpline www.childdeathhelpline.org.uk

Cyngor ar Bopeth

Gwasanaeth rhadffôn i bawb sydd wedi cael eu heffeithio gan farwolaeth plentyn

Rhif ffôn: 0800 282986

Llinell gyngor

Rhif ffôn: 0800 702 2020

Rhieni sydd wedi profi profedigaeth yn cynnig cymorth i’r rheiny sydd wedi colli plentyn o unrhyw oedran

Rhif ffôn: 0345 123 2304 E-bost: helpline@tcf.org.uk

Yn dilyn marwolaeth annisgwyl, anesboniadwy

Rhif ffôn: 01443 281100 E-bost: coroneradmin@ rctcbc.gov.uk

Hyrwyddo lles pobl mewn profedigaeth a galluogi unrhyw un sy’n dioddef profedigaeth sydd wedi’i achosi gan farwolaeth i ddeall eu galar ac ymdopi gyda’u colled

Rhif ffôn: 0808 808 1677 E-bost: helpline@cruse.org.uk

Cymorth a redir gan deuluoedd rhoddwyr ar gyfer teuluoedd rhoddwyr

Rhif ffôn: 03330 129 025 E-bost: info@ donorfamilynetwork. co.uk

Gwasanaethau cymorth gan gynnwys gwybodaeth a chyngor lleol a chenedlaethol a chaffis cymorth

E-bost: hello@thegoodgrieftrust. org

Gwasanaeth cwnsela

Rhif ffôn: 0208 951 3881 E-bost: enquiries@jbcs.org.uk

www.citizensadvice.org.uk

Compassionate Friends www.tcf.org.uk

Swyddfa’r Crwner www.southwalescentralcoroner. co.uk

Cruse Bereavement Care www.cruse.org.uk

Rhwydwaith Teuluoedd Rhoddwyr www.donorfamilynetwork.co.uk

The Good Grief Trust www.thegoodgrieftrust.org

Gwasanaeth Cwnsela Jewish Bereavement www.jbcs.org.uk

23

Llinell Gymorth LGBT+ Switsfwrdd

Llinell gymorth ar gyfer pobl lesbiaidd, hoyw a deurywiol sydd wedi colli rhywun sy’n agos atynt

Rhif ffôn: 0800 0119 100 E-bost: hello@ switchboard.lgbt

Cefnogaeth yn dilyn marwolaeth babi yn sydyn neu’n annisgwyl

Rhif ffôn: 0808 802 6868 E-bost: support@ lullabytrust.org.uk

The Miscarriage Association

Ar gael ar gyfer cefnogaeth a gwybodaeth yn dilyn marwolaeth babi (hyd at 24 wythnos o feichiogrwydd)

Rhif ffôn: 0303 003 6464 E-bost: info@ miscarriageassociation. org.uk

Llinell Gymorth y Gymuned Fwslimaidd

Gwasanaeth gwrando cyfrinachol, cymorth ymarferol a gwybodaeth

Rhif ffôn: 020 8904 8193 E-bost: ess4m@ btinternet.com

Cymdeithas Genedlaethol Cyfarwyddwr Angladdau

Rhif ffôn: 01217 111343 E-bost: info@nafd.org.uk

Arweiniad a chefnogaeth ynghylch profiant

Rhif ffôn: 02920 474373

Llinell gymorth gyfrinachol Ar agor 24 awr y dydd

Rhif ffôn: 116 123 E-bost: jo@samaritans.org

Cefnogaeth ar golli beichiogrwydd a marwolaeth babi

Rhif ffôn: 0808 164 3332 E-bost: helpline@sands. org.uk

Amrywiaeth eang o gefnogaeth i’r rhai sydd mewn profedigaeth trwy lofruddiaeth a dynladdiad

Rhif ffôn: 0121 472 2912 Neges Destun: 07342 888570

www.switchboard.lgbt

The Lullaby Trust www.lullabytrust.org.uk

www.miscarriageassociation. org.uk

www.muslimcommunityhelpline. org.uk

NAFD www.nafd.org.uk

Cofrestrfa Profiant Cymru www.gov.uk/applying-forprobate

Y Samariaid www.samaritans.org

SANDS www.sands.org.uk

Cefnogaeth ar ôl llofruddiaeth a dynladdiad www.samm.org.uk

24

Survivors of Bereavement by Suicide (SOBS)

Survivors of Bereavement by Suicide (SOBS)

Rhif ffôn: 0300 111 5065 E-bost: email.support@ uksobs.org

Widowed and Young (WAY) – ar gyfer pobl 50 ac iau

Rhif ffôn: 0300 201 0051

Cymorth i’r rhai sydd wedi bod yn weddw – yn 50 oed ac yn hŷn

Cysylltwch trwy ffurflen ar-lein

Elusen sy’n cynnig gwybodaeth a chefnogaeth i blant a phobl ifanc sydd mewn profedigaeth a’u teuluoedd

Rhif ffôn: 0808 802 0021 E-bost: ask@ winstonswish.org

Cefnogaeth i’r rhai sydd wedi cael eu heffeithio gan farwolaeth plentyn neu berson ifanc

Rhif ffôn: 01443 853 125 E-bost: info@2wish.org.uk

www.uksobs.com

WAY Widowed and Young www.widowedandyoung.org.uk

Way Up www.way-up.co.uk

Winston’s Wish www.winstonswish.org

2 Wish www.2wish.org.uk

25

Sganiwch y cod QR hwn I ymweld â’n gwefan i gael mwy o wybodaeth ar ein Cymorth ar Alar a Phrofedigaeth.

Sganiwch y cod QR hwn Os hoffech adael adborth am eich profiad mewn profedigaeth.

26

The Hospital would like to thank RNS Publications for publishing this information and the following pages contain some features from services offering their help at this time.

Whilst the Hospital is grateful of their support it does not endorse or recommend any of the services that they provide.

STOPPING JUNK MAIL If someone you know has died, we can reduce the amount of unwanted marketing post being sent to them, stopping painful daily reminders.

By registering with our free service, the names and addresses of the deceased are removed from mailing lists, stopping most advertising mail within as little as six weeks.

Call: 0333 006 8114 OR

Visit our website: www.stopmail.co.uk bereavement support network stop mail

here to help

Calls are charged at standard landline rates. Calls from mobiles are included in inclusive call packages. © Bereavement Support Network Ltd 2025

Do you need help with

Probate?

You may need help, support or advice on what to do when someone dies in relation to probate. It may not always appear obvious if it will be required.

Call: 0333 240 0360 We offer free guidance on the legal and financial aspects of bereavement including your responsibilities and whether probate is required.

You may need to establish whether a property is held in joint names or tenants in common, we can perform a simple check at no cost to establish the title deeds.

This service is provided by

bereavement support network here to help

Connecting you with managed and D.I.Y. Probate Solutions Calls are charged at standard landline rates. Calls from mobiles are included in inclusive call packages.