IN DE STEIGERS

Behoud gaat voor vervanging

Kwaliteit en vakmanschap geven Don Bosco weer goede basis

Villa Leusderend in Leusden, ook bekend als Don Bosco, staat in de steigers. Bouw- en Restauratiebedrijf Van de Burgt & Strooij uit Amersfoort restaureert de villa die in 1919 gebouwd werd in opdracht van de toenmalige burgemeester van Leusden, J.K.H. de Beaufort. Projectleider Christiaan Kiela en coördinator werkplaats Gert-Jan Vonk werken nauw samen aan het houtwerkherstel in de gevels. Kwaliteit staat daarbij voorop. Als lid van de Vereniging Timmerwerk Restauratie en gecertificeerd restauratietimmerbedrijf werkt Van de Burgt & Strooij volgens de kwaliteitsnormen van de restauratiebranche.

TEKST Els Arends FOTO’S Gert-Jan Vonk

1 Don Bosco (1919) krijgt weer een goede basis en met vakkundig onderhoud zou restauratie de komende decennia niet aan de orde hoeven zijn. 2 Het meeste herstelwerk zit in de onderdorpels, het onderdeel dat het meest te lijden heeft onder weer en wind.

Villa Leusderend is gebouwd naar ontwerp van de Amersfoortse architect M.J. Klijnstra in Hollandse neorenaissance stijl. Na de Tweede Wereldoorlog werd het huis in gebruik genomen als RK Technische School van de Salesianen met internaat ‘Don Bosco’. In de loop der jaren verrezen rond de villa diverse klaslokalen en slaapzalen. In 1998 vertrokken de paters en werd de villa in gebruik genomen als kantoor. De bijgebouwen maakten plaats voor kantoorvilla’s. Het monument zit in de procedure om de status van beschermd monument te krijgen.

79 kozijnen

De villa heeft in totaal zo’n 79 kozijnen met tussen de vier en negen ramen per kozijn. “We hebben van de tweehonderd ramen er zo’n vijftig stuks hersteld. Plus elf dakkapellen. De vrijstaande villa laat zien hoe weersinvloeden hun sporen hebben nagelaten op de verschillende gevels. De schadebeelden zijn aan de west- en de zuidzijde beduidend ernstiger”, vertelt projectleider Christiaan Kiela. “Het meeste herstelwerk zat in de onderdorpels, het onderdeel dat het meest te lijden heeft onder weer en wind. Je kunt hier goed zien wanneer het kostenaspect de doorslag geeft bij het onderhouden van een pand. We vinden het belangrijk om de opdrachtgever mee te nemen in het onderhoudsproces, zodat bekend is wat slecht onderhoud voor gevolgen heeft en wat er mis kan gaan.”

Fijnjarig grenen

Kiela en coördinator werkplaats Gert-Jan Vonk wijzen op de steigers rond Don Bosco aan wat ze tegenkomen bij deze restauratie. Het wordt al snel duidelijk dat er in het verleden heel wat is opgelapt aan het pand. Helaas leiden dergelijke ‘goedkope’ ingrepen tot vervelende vervolgschade. Vonk wijst op een latje op de bovendorpel van een kozijn: “Zie je hoe het hout hier is aangetast? Het verpulvert zo onder je handen. Doordat het latje erop is geschroefd, krijg je een zwakke plek waar vocht in het hout kan trekken. Gaat de schroef roesten, dan wordt dit probleem alleen maar groter. Echt zonde van het kozijn, want dat is oorspronkelijk gemaakt van fijnjarig grenen. Een mooie houtsoort die bij goed onderhoud een eindeloze levensduur heeft. Als wij onderdelen moeten vervangen, gebruiken we hiervoor fijnjarig Oregon pine. Dat heeft dezelfde kwaliteit.”

Gevarieerd

Van de Burgt & Strooij voert de restauratie uit in bouwteamverband. “We maken zelf een opname van de conditie van de kozijnen en ramen. Daarop baseren we onze werkomschrijving voor de aanpak”, vertelt Kiela. “Zo kunnen de vaklieden aan het werk met een werkomschrijving waar visie uit spreekt”, legt Vonk uit. “Behoud gaat voor vervanging, maar dit houdt wel een keer op als je onderhoud matig uitvoert of blijft uitstellen. Dan ontstaat zoveel schade dat historische onderdelen niet meer te redden zijn. Dat is erg jammer, maar dan moet je vervangen. Dat ga je vervolgens zo goed mogelijk doen, met goede materialen en een scherp oog voor detaillering.” Kiela vult aan: “De schade aan de kozijnen en ramen was enorm gevarieerd. We hebben in samenspraak met de schilders van De Jongh Schildersbedrijf uit Waardenburg (een ERMgecertificeerd bedrijf) steeds gekeken waar de schilders kleine herstelwerkzaamheden kunnen uitvoeren, bijvoor-

3 De villa heeft in totaal zo’n 79 kozijnen met tussen de vier en negen ramen per kozijn. 4 Het houtwerk van de dakkapellen is hersteld, de loodaansluitingen zijn vernieuwd. Tot slot zijn de dakkapellen voorzien van nieuwe zinken dakbedekking.

beeld bij kleine plekjes ter grootte van een knikker en wanneer onze timmerlieden het kozijn of raam onder handen moesten nemen. De meest aangetaste ramen zijn naar onze werkplaats gebracht en daar hersteld.”

Ossenogen

“Als een raam naar de werkplaats wordt gebracht, beoordelen timmerlieden Jan van Eeken en Erik Dirksen of het raam hersteld kan worden of dat het moet worden vervangen. In het laatste geval wordt het raam exact gekopieerd”, vertelt Vonk. Hij coördineert de werkzaamheden van de werkplaats, zorgt voor de afstemming met de restauratiebouwplaats en de overall planning, d.w.z. de gehele volgorde en planning van uitnemen en terugplaatsen van het glas-in-lood – opnieuw verlood door Atelier Domstad -, het schilderwerk, de steigers et cetera. “Een bijzonder mooi

5 De kozijnen zijn van fijnjarig grenen dat bij goed onderhoud een eindeloze levensduur heeft. 6 Als een raam naar de werkplaats wordt gebracht, beoordelen timmerlieden Jan van Eeken en

Erik Dirksen of het raam hersteld kan worden of dat het moet worden

vervangen.

onderdeel vormen de vijf ossenogen (ovale kozijnen) met kantelraampjes in de toppen van de trapgevels. Een ossenoog bestaat uit vier schenkels. Ze zijn precies zo gedetailleerd dat het regenwater er goed vanaf loopt. Bij één van de ossenogen zat de schenkel aan de onderzijde los, waardoor je zo de zolder in kon kijken. Daar is de onderzijde aangeheeld.”

Behouden gaat voor vervangen

Bij alle afwegingen maken de vaklieden gebruik van de restauratieladder van de Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg. Het uitgangspunt is ‘behouden gaat voor vervangen’. Het historisch materiaal is immers uniek. Als er ingegrepen moet worden, wegen de vaklieden af of ze het onderdeel kunnen conserveren, d.w.z. dat met onderhoudsmaatregelen de status quo wordt behouden. Bij de tweede sport op de ladder wordt een onderdeel gerepareerd. Dat kan variëren van het wegfrezen van een klein rot plekje/aansmeren met epoxy tot het vervangen van een dorpel of het aanscherven van een stijl. Is een onderdeel echt niet meer te redden, dan komt de optie vervangen in beeld. Daarbij zijn er drie mogelijkheden: kopiëren, imiteren of verbeteren. Bij kopiëren worden de aangetaste onderdelen exact nagemaakt, zonder verbeteringen of aanpassingen. Bij imiteren wordt de oude vorm zoveel mogelijk benaderd, met toepassing van moderne technieken en/of andere materialen. Bij verbeteren blijft het bestaande beeld zoveel mogelijk intact, maar wel met aanpassingen t.b.v. moderne eisen op het gebied van bijvoorbeeld isolatie.

5

Goede basis

Bij de restauratie van Don Bosco is, naast het houtwerkherstel, het metsel- en voegwerk waar nodig hersteld. De roestende muurankers in de toppen van de trapgevels zijn behandeld en het kapot gedrukte metselwerk is opnieuw opgemetseld en gevoegd. De natuurstenen schouderstukken zijn waar nodig weer vast gezet. Het leien dak is nagelopen en plaatselijk hersteld en overal zijn de loodaansluitingen vernieuwd. De dakgoot en gootklossen zijn hersteld en de goot heeft nieuw zinkwerk gekregen. De dakkapellen kregen nieuwe zinken dakbedekking. Don Bosco krijgt nu weer een goede basis en met vakkundig onderhoud zou restauratie de komende decennia niet aan de orde moeten hoeven zijn.

Vereniging Timmerwerk Restauratie

De Vereniging Timmerwerk Restauratie behartigt de belangen van de aangesloten, gecertificeerde timmerbedrijven en bevordert de kwaliteit van restauratietimmerwerk door onder andere toetsingsinstrumenten te ontwikkelen. De leden hechten veel waarde aan het doorgeven van het timmervakmanschap aan de volgende generaties. Ze leiden leerlingen op vanaf de basisopleiding timmeren via de allround opleiding timmeren tot de opleiding specialist restauratie timmeren. De leden van de VTR werken onder de beoordelingsrichtlijn Onderhoud en Restauratie van Monumenten (BRLERM 4000) en de uitvoeringsrichtlijn Historisch timmerwerk (geveltimmerwerk, afbouwtimmerwerk, trappen - URL 4001), beide ontwikkeld door de Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg. Bij het conserveren, restaureren of vernieuwen van een monument krijgt de opdrachtgever gedegen advies en prachtig en kwalitatief hoogstaand timmerwerk.

Heb je een creatief idee? Laat het zien

met MEDITE!

MEDITE MDF, onderdeel van MEDITE SMARTPLY, lanceert een nieuw digitaal platform voor MDFenthousiastelingen die op zoek zijn naar een toonaangevend, veelzijdig materiaal waarmee ze hun ideeën tot leven kunnen brengen.

Van fabrikanten, timmerlieden en meubelmakers tot mensen die interesse hebben in MDF – iedereen kan nu lid worden van de nieuwe community van MEDITE. De eerste 500 inschrijvingen ontvangen daarnaast ook een exclusief welkomstgeschenk! In de online community kun je je laten inspireren door projecten van andere leden, evenals het delen van jouw eigen werk.

“MEDITE MDF is groter dan ooit tevoren en we kunnen niet wachten om de MEDITE-community ook in Nederland te lanceren”, vertelt Holly Waters-Marsh, Hoofd Marketing bij MEDITE SMARTPLY. “Of ze nu al fan zijn van MEDITE MDF of het nog maar net ontdekken; dit wordt het platform voor de industrie om ideeën uit te wisselen, inspiratie op te doen en andere professionals en enthousiastelingen te ontmoeten. De community krijgt ook als eerste toegang tot exclusief nieuws, updates en andere content.”

De kernboodschap ‘MEDITE makes it real’ legt de focus op MEDITEproducten waarmee je alles kunt creëren wat je maar bedenkt – of het nu praktisch, speels of totaal iets anders is. MEDITE MDF helpt je namelijk om elk idee en elk moment van inspiratie om te zetten tot een daadwerkelijk project. Je hoeft niet langer te zoeken naar het juiste materiaal waarmee je aan jouw project kunt beginnen. Vertrouw simpelweg op MEDITE MDF. Wil je bijvoorbeeld designkeukens creëren? Dan heb je MEDITE MR nodig om ervoor te zorgen dat de lucht vochtigheid door kookstoom nooit een probleem is.

Ben je bezig met het bouwen van meubels voor een kinderkamer? In dat geval is MEDITE CLEAR de perfecte keuze: MDF zonder toegevoegde formaldehyde voor kwetsbare omgevingen.

Heb je vlamvertragende plaatproducten nodig voor een openbaar gebouw? Dan biedt MEDITE PREMIER FR de juiste kwaliteit als MDFplaat met vlamvertragende eigenschappen.

Het uitgebreide assortiment van MEDITE omvat tien verschillende categorieën aan MDF-producten en vele varianten, met meer dan 400 mogelijke specifi caties. Door te blijven investeren in onderzoek, ontwikkeling en technologie, heeft MEDITE zich gevestigd als hét leidende merk op de MDF-markt. Onder andere door de introductie van een breed scala aan kwaliteitsproducten en door de klant gedreven innovaties.

MEDITE makes it real: met toonaangevende, geconstrueerde houten panelen breng jij de creativiteit, wij de innovatie. Word vandaag nog lid van de MEDITE community en deel jouw eigen MDF-projecten! De eerste 500 inschrijvingen ontvangen een

exclusief welkomstgeschenk.

De brandveilige gevel is een kwestie van willen

Visie, aandacht, kennis en kunde

Het ‘Webinar Brandveiligheid in de gevelbouw, een hot item’ van Morgo Folietechniek op 20 mei 2021 kon eigenlijk niet op een beter tijdstip komen. Het uitblijven van een inventarisatie van brandgevaarlijke gevels in Nederland en de aanstaande grootschalige na-isolatie van gevels voortkomend uit de klimaatafspraken zet het onderwerp opnieuw hoog op de agenda. Brandveiligheid is allesbehalve een utopie, maar vraagt volgens de webinarsprekers visie, aandacht én de juiste constructieonderdelen.

TEKST Kees de Vries FOTO’S Morgo en Shutterstock

Vanuit het oogpunt van duurzaamheid worden in Nederland woontorens steeds beter geïsoleerd. Niet alleen nieuwbouw, maar ook bestaande flats worden in het kader van energiebesparingsmaatregelen meer en meer voorzien van een extra isolatielaag. Het gaat dan vaak om brandbare isolatiematerialen die aan de gevel worden toegevoegd. In 2018 zegde minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken

2

3

1 De brand in de Grenfell Tower in London waarbij ten minste 72 dodelijke slachtoffers vielen bleef ook in Nederland niet zonder gevolgen. 2 Emeritus hoogleraar Jos Lichtenberg: “Gemeenten zijn niet van nature kritisch op hun eigen gebouwvoorraad.” 3 Rudolf van Mierlo, senior adviseur Brandveiligheid bij

DGMR: “Optellen brandklassen gevelproducten vergt visie.” 4 Ricky Kay, facades sales teammanager UK & Europe van

Siderise Group legt de werking van Fire Barriers uit.

en Koninkrijksrelaties) de Tweede Kamer toe de gemeenten opdracht te geven te inventariseren hoeveel risicovolle gevels er in Nederland zijn. Die inventarisatie is meer dan 2,5 jaar na dato nog steeds niet afgerond. De VVD en SP vinden dat vier jaar na de brand in de GrenfellTower “uitermate problematisch”, te meer omdat de minister een overzicht van brandgevaarlijke gevels in Nederland al in 2018 had toegezegd aan de Kamer. VVD-Kamerlid Koerhuis en SP-Kamerlid Beckerman willen naar aanleiding van de Zembla-uitzending ‘Brandende belangen’ van 29 april 2021 weten wat de stand van zaken is na vier jaar wachten op zo’n inventarisatie. De Kamerleden willen dat de minister aandringt bij gemeenten en provincies de inventarisatie voor het einde van het jaar naar de Kamer te sturen. In dezelfde televisie-uitzending werden er ook vraagtekens gezet bij de manier waarop Nederland zijn brandtesten uitvoert. Een hoofdofficier van de Brandweer Rotterdam deed in Zembla de uitspraak dat een brand zoals in de Grenfell Tower in Londen ook in Nederland kan gebeuren.

Weloverwogen

Gastspreker en host van het Morgo-webinar op 20 mei en een van de geïnterviewden in de Zembla-documentaire Jos Lichtenberg verbaast zich niet over de trage voortgang van de inventarisatie. De emeritus hoogleraar bouwinnovatie en productontwikkeling aan de TU Eindhoven, voorzitter van de NBvT-sectie Houtbouwsystemen én van de stichting Economie van Brandveiligheid: “Gemeenten gaan niet van nature kritisch zijn naar hun eigen gebouwenvoorraad.” Lichtenberg kwam na eigen onderzoek van 79 panden uit op tien risicogebouwen die nader onderzoek verdienen. De gemeente Eindhoven merkte zelf 33 panden aan als risicogebouw na onderzoek van 240 panden. Brandveiligheid moet volgens Lichtenberg bovenaan het prioriteitenlijstje van zowel gemeenten, ontwerpers als bouwers staan. “Als je brandveiligheid weloverwogen aan de voorkant in een ontwerp meeneemt, dan lukt het ook veel beter om die maatregelen te verantwoorden. Als je eerst aan de slag gaat met ontwerp en materialisatie en pas daarna wordt geconfronteerd met de brandwerendheidseisen, dan voelt dat als extra bouwkosten.” Volgens de emeritus hoogleraar geldt dat voor nieuwbouw, maar in het licht van de klimaatafspraken met name ook voor de ophanden

zijnde golf na-isolatie van bestaande gebouwen. Lichtenberg becijfert dat in de komende twintig jaar zo’n 500.000 woningen in appartementgebouwen van dertien meter en hoger worden na-geïsoleerd. “Als je brandveiligheid daarbij als onderwerp onderbelicht, span je het paard achter de wagen. Het zou zelfs kunnen zijn dat gebouwen die nu veilig zijn, na het na-isolatietraject ineens onveilig zouden kunnen zijn. Zeker als iets in een hoog tempo moet gebeuren, worden zaken als deze nogal eens vergeten.”

B+B+B = ???

Rudolf van Mierlo, senior adviseur Brandveiligheid bij DGMR sprak tijdens het webinar over de wet- en regelgeving van de brandveiligheid in gevels. “We hebben duidelijke prestatie-eisen in het Bouwbesluit”, aldus Van Mierlo. “De eisen aan het brandgedrag aan de buitenzijde van gevels staat in EN 13501-1 (Klasse A1, A2, B-F) voor nieuwbouw en voor bestaande bouw volgens NEN 6065 (klassen 1 t/m 5). Dat werkt allemaal goed. En dan is er nog de norm NEN 6068 (WBDBO-bepaling) die kijkt naar de weerstand van branddoorslag en -overslag met randvoorwaarden om de NEN 6065 toe te passen. De crux is dat deze norm in vrijwel alle gebouwen toegepast moet worden, maar zwaarder is dan het bouwbesluitartikel (klasse B/2 tegenover B/4)”, aldus Van Mierlo. De bouwbesluiteis geldt voor de gevel als geheel, dus constructie en opbouw en niet voor afzonderlijke producten. “Dat is belangrijk, want vaak is de klassering van de individuele producten wel bekend, maar niet als ze samen tot één geheel in de gevel zijn gebracht.” De beoordeling van de klassering op de som der delen (alle onderdelen hebben bijvoorbeeld brandklasse B dus het geheel van de constructie zal ook wel B zijn) is fout en misleidend. Van Mierlo: “Deze werkwijze leidt ertoe dat in de meeste bouwprojecten en vergunningsaanvragen de gevel niet rechtstreeks voldoet aan prestatie-eisen van het bouwbesluit.” Van Mierlo hanteert zelf de vuistregels zoals hij die ook in de whitepaper Brandveiligheid Gevels voor het ministerie van Binnenlandse Zaken op diens website verwoordt (Optellen brandklassen gevelproducten vraagt visie). Maar brandtesten van de hele constructie komt gelukkig meer en meer voor.

5 Marc Goossens, technisch specialist bij Leegwater

Houtbereiding. 6 Gastheer van het webinar, Morgo-directeur Bert Geerts.

Fire Barriers

Morgo Folietechniek heeft voor diverse typen gevels brandwerende oplossingen. Ricky Kay, facades sales teammanager UK & Europe van Siderise Group deed er in het webinar een aantal uit de doeken. Deze zogenaamde Fire Barriers en hun verwerkingsvoorschriften ten behoeve van compartimentering zijn uitgebreid getest. Zij voorkomen branddoorslag- en overslag zonder de noodzakelijke ventilatie achter de gevel te compromitteren. De Fire Barriers zijn bij Morgo in diverse breedtes en diktes beschikbaar, voor zowel geventileerde (open) gevels als vliesgevels. En ze zijn getest, zowel op hun prestatie als hun levensduur van vijftig jaar in de gevel. Toepassers zijn zo verzekerd van geteste geveloplossingen.

Gewaarborgd

Marc Goossens, technisch specialist bij Leegwater Houtbereiding besloot het webinar met een pleidooi voor de houten gevel. Met oplossingen als een brandwerende folie, brandcompartimentering en een brandvertragende behandeling is de brandveiligheid van de houten gevel gewaarborgd. De ontvlambaarheid van massief hout is niet erg hoog en met een brandvertragende behandeling in combinatie met afwerking met een gepigmenteerde beits is een gewenste brandwerendheid van 30, 60 of 90 minuten eenvoudig bereikbaar.

Molenpolder, een wijk met karakter

Aan de buitenrand van het pittoreske dorpje Oude-Tonge ligt Molenpolder. Hier is een prachtige wijk met een klassieke uitstraling ontwikkeld. Het kloppend hart van Molenpolder is het centrale plein, dat omringd is door bomen en struiken. Een echte ontmoetingsplaats voor jong en oud. De wijk sluit perfect aan bij het dorpse karakter van Oude-Tonge.

Statige woningen met een klassieke uitstraling

Project Molenpolder kenmerkt zich door de statige woningen, allen met unieke details. Dit zorgt ervoor dat er een hoge diversiteit aan woningen is en het aangezicht prachtig is. Er is gebruik gemaakt van verschillende steensoorten, bouwstijlen en details. Dit zorgt voor een mooi en karakteristiek geheel.

Deuren die perfect passen bij de stijl

In opdracht van Kroon & de Koning B.V., Timmerfabriek de Mors en Estate Invest heeft Weekamp Deuren de houten voordeuren geproduceerd. Voor Molenpolder is gekozen voor verschillende klassieke modellen, allen met fraaie details. Denk hierbij aan prachtig lijstwerk of klassieke roosters. De verscheidenheid aan modellen zorgt voor veel variatie en maakt het aangezicht van de huizen nóg mooier.

Uw partner in deuren

Weekamp Deuren is al meer dan 41 jaar een belangrijke toeleverancier van deuren voor alle sectoren van de bouw, of het nu gaat om de voordeur, achterdeur, terrasdeur of garagedeur. Er wordt geput uit jarenlange ervaring en vakmanschap, gecombineerd met geavanceerde apparatuur. Voor iedere situatie wordt er een hoogwaardige oplossing geboden. Wilt u weten wat Weekamp Deuren voor u kan betekenen? Neem contact op via prof.weekampdeuren.nl.