VMT 4 (2021)

THEMA

Etikettering, logo’s & claims

EDITIE 4 • MEI 2021 EDI

Vijf producenten over voors en tegens Nutri-Score

‘Logo is duidelijk en transparant’

Wanneer is voeding halal?

Afbeeldingen op etiketten

‘Tijdrovend maar doeltreffend’

Voedingsproducenten over Nutri-Score

Alle regels en voorwaarden op een rij

De vijf belangrijkste aandachtspunten

Vier duurzame startups over crowdfunding

2

IN DIT NUMMER

COVERSTORY: ERVARINGEN MET NUTRI-SCORE “Nutri-Score is een transparant en uitgebalanceerd voedselkeuzelogo dat consumenten kan helpen een bewuste en gezonde keuze te maken.” Dit stellen voedingsproducenten die het logo nu al voeren.

Thema Etikettering, logo’s & claims In dit themanummer meer over de claims en vermeldingen die gebruikt worden om consumenten te informeren over wat er in hun voeding zit en hoe het gemaakt wordt. Ook aandacht voor de regelgeving die daarbij komt kijken.

06 AFBEELDINGEN OP ETIKETTEN De NVWA publiceerde in februari vorig jaar het Handboek Etikettering van Levensmiddelen.

VMT T laat zien hoe het ideale etiket eruit ziet: vijf aandachtspunten.

20

22

EINDE CLAIMS IN MERKEN Vana 19 januari 2022 moeten ook merken aan de Vanaf Claimsverordening voldoen. Hoe zit het precies met deze overgangsperiode? p

VMT 4 • mei 2021

3

Inhoud

Redactioneel

Oerwoud aan informatie 4 Meest gelezen op vmt.nl 6 Coverstory: ervaringen met Nutri-Score 10 Wanneer is een voedingsmiddel halal?

13 Column Alie de Boer: Is het etiket té vol?

14 Claims duurzaamheid: hoe voorkom je misleiding?

16

Etiketten op biologische producten ‘zijn erg ingewikkeld’

Transparantie is een steeds groter issue bij het etiketteren van voedingsmiddelen. Consumenten willen steeds meer tot in detail weten wat er in hun voeding zit en hoe het gemaakt wordt. Daarbij willen ze het liefst ook weten waar de grondstoffen vandaan komen en of het product op duurzame wijze is gemaakt.

Producenten zoeken daarbij naar manieren om zo transparant mogelijk te zijn en consumenten zo goed mogelijk te informeren.

Zo sprak ik eerder met startup Upfront die ervoor kiest om alle ingrediënten op de vóórkant van de verpakking te zetten in plaats van aan de achterkant.

Het bedrijf is van mening dat je ingrediënten niet moet verbergen op de achterkant. Een andere kijk op het etiket dus. Wel denk ik dat de industrie moet oppassen dat ze niet té veel doorslaat en het etiket volledig gaat vullen met claims en uitingen. Dat kan ook juist averechts werken bij consumenten. Hoe kunnen we de consument zo eerlijk en transparant mogelijk informeren zonder een oerwoud aan informatie?

Foto cover: Feike S Swennenhuis h i Locatie: Bunge Loders Croklaan, Wormerveer

20 Einde voor claims in merken nu echt in zicht 22 Afbeeldingen op etiketten: hoe moet het?

In dit themanummer meer over de claims en vermeldingen die daarvoor gebruikt kunnen worden en de regelgeving die daarbij komt kijken.

CARMEN GROENEVELD Redacteur

25 Young R&D

carmengroeneveld@vakmedianet.nl

26 Vier duurzame startups over crowdfunding 30 Carl Siegert voert ‘onzichtbare oorlog’ tegen corona 34 Van afval naar Falafval 39 Safe met Dave 40 Colofon

/VMTredactie

/Vakblad VMT

Food Law Update De online Food Law Update behandelt de belangrijkste topics in etikettering en regelgeving in food in Nederland en Europa.

Onderwerpen zoals houdbaarheidsdatum, herkomst op het etiket, het NVWAhandboek en claims en additieven komen aan bod. foodlaw.vmt.nl Dinsdag 8 juni 2021

4

NVWA stopte keuringen in slachthuis ESA De NVWA staakte op 22 april per direct de keuringswerkzaamheden in kalverslachthuis ESA in Apeldoorn, onderdeel van de VanDrie Group, vanwege het ‘onvoldoende naleven van de coronamaatregelen’.

Op 3 mei zijn de activiteiten weer hervat.

Rood bier Het bier van Jupiler kleurt in België tijdens het EK voetbal twee maanden rood. Met Jupiler Red steunt Jupiler de Rode Duivels, het nationale voetbalelftal van België. De smaak van het bier blijft hetzelfde, stelt de brouwerij.

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit stelde dat het slachthuis in Apeldoorn er niet genoeg aan deed om contact tussen positief geteste medewerkers en dierenartsen van de NVWA te voorkomen. Een tiental medewerkers van de slachtlocatie was positief getest op corona. Daarom liet

Vivera De Nederlandse maker van vleesvervangers Vivera komt in handen van de Braziliaanse vleesverwerker JBS. Het telt 341 miljoen euro neer voor het bedrijf uit Holten. De overname geeft JBS toegang tot de Europese markt voor vleesvervangers waar Vivera een goede positie heeft.

het slachthuis de medewerkers testen. De positief geteste medewerkers mochten toch het gebouw in en werden niet direct naar huis gestuurd om in quarantaine te gaan. Naar aanleiding daarvan besloot de NVWA de keuringswerkzaamheden direct stil te leggen.

VanDrie Group meldde dat de activiteiten van ESA, Ekro en Ameco daarna weer zijn opgepakt. Voor opening deden de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), Inspectie SZW en de GGD een schouw om te beoordelen of de getroffen maatregelen effectief zijn. VanDrie Group houdt naar eigen zeggen de komende periode intensief contact met diverse autoriteiten om aan te tonen dat de genomen maatregelen voldoen om corona te bestrijden. “Op de locatie van ESA heeft een uitgebreide hygiënisatie plaatsgevonden en is het toezicht op naleving van de richtlijnen door het bedrijf geïntensiveerd”, stelt VanDrie Group.

YOUR PARTNER IN QUALITY ASSURANCE

Analyses: Allergenen (ELISA+PCR), voedingswaarde, mycotoxinen en andere contaminanten, microbiologie, microscopie, GMO, vleestypering, NIR enz.

Ook voor: Labelcheck, verhandelbaarheidsrapporten, monstername en advies.

Nutrilab B.V. Burgstraat 12 4283 GG Giessen Tel: 0183-446 305 www.nutrilab.nl info@nutrilab.nl

Meer lezen? Scan de QRcode en bekijk online ons andere nieuws, video’s en achtergrondverhalen.

Altijd op de hoogte blijven?

Neem een online abonnement op vmt.nl met toegang tot alle artikelen en verdieping.

VMT 4 • mei 2021

Nieuws

‘Nationaal Preventieakkoord moet strenger’ Experts van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu op het gebied van preventie en leefstijl stellen maatregelen voor die volgens hen kunnen helpen om overgewicht verder te verminderen en problematisch alcoholgebruik tegen te gaan.

De experts deden mee aan een onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) op verzoek van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Volgens het RIVM blijkt uit eerder eigen onderzoek dat de huidige afspraken in het Nationaal Preventieakkoord niet voldoende zijn om de ambities voor problematisch alcoholgebruik en overgewicht te halen.

Voor het voorstel van aanvullende maatregelen zijn experts van verschillende universiteiten en kennisorganisaties benaderd. Deze kennis is door het RIVM gebundeld in een top 10. Het RIVM heeft het rapport aangeboden aan het ministerie. VMT heeft de top 10 gepubliceerd: bit.ly/3eA0fPQ.

Tony’s Chocolonely’s neemt de Belgische repenfabrikant Althaea-De Laet over. Anne-Wil Dijkstra van Tony’s legt uit waarom: grip houden op de productiecapaciteit, sneller productinnovaties lanceren en het leren runnen van een chocoladerepenfabriek op deze schaal. heeft zelf in de Beurs van Berlage een kleine productie-unit voor de productie van de Unlimited Edition-repen, maar had tot nu toe geen eigen fabriek. De familie De Laet was op zoek naar een opvolger om verder te bouwen. De twee bedrijven vonden elkaar. “Op de korte termijn zal er niets veranderen. We willen vooral de fabriek, het proces en de mensen leren kennen”, aldus Dijkstra.

R-Biopharm AG

RIDA®QUICK Gliadin Sneltest voor het aantonen van gluten. r r r r

(FFO FYUSB BQQBSBUVVS OPEJH &FOWPVEJH FO TOFM %JSFDU UF HFCSVJLFO /BVXLFVSJH

5FMFGPPO r &NBJM JOGP!S CJPQIBSN OM r XXX S CJPQIBSN DPN

DUURZAAMHEID Albert Heijn zette in 2020 grote stappen op het gebied van gezondheid en duurzaamheid. AH: ‘De behoefte van klanten veranderde sneller dan ooit.”

ETHYLEENOXIDE Vorig jaar september werd een eerste lading sesamzaad gevonden met het verboden gewasbeschermingsmiddel ethyleenoxide. Sindsdien zijn er 269 partijen gevonden.

Tony’s Chocolonely’s neemt repenmaker over

Een overnamekandidaat in de familie was er bij de repenfabrikant niet.

“We hadden onze interesse al jaren geleden kenbaar gemaakt. Zes maanden geleden gingen we om de tafel, nu is het zover”, zegt Anne-Wil Dijkstra van Tony’s.

De Althaea-De Laet-fabriek is één van de twee fabrieken waar het bedrijf de chocoladerepen en overige producten laat maken. Het bedrijf

Kort nieuws

De ambities voor het voorkomen van problematisch alcoholgebruik en overgewicht worden niet gehaald

SEASOGOOD Dennis Favier en Pieter Muntendam startten het bedrijf Seasogood. In Nederland zijn zij de eersten met een plantaardige variant visconserven.

VET IS BELANGRIJK Er wordt door veel productontwikkelaars met een ‘ouderwetse blik’ naar vet en olie in producten gekeken. Bunge Loders Croklaan pleit voor gezonde oliën en vetten bij R&D. SENSE Superunie herintroduceert het merk Sense met de campagne ‘Dat maakt Sense’. Het margarinemerk is hierdoor duurzamer geworden.

PLANTAARDIGE VIS De producten Vegan Zeastar en Junkstar zijn nu te koop bij Jumbo en Deen.

DRAGON’S DEN Het e-commerceplatform Local Heroes haalde 2 miljoen euro op via het programma Dragons’ Den. SCHIJF VAN VIJF De Nederlandse Vereniging voor Veganisme introduceert de vegan Schijf van Vijf. Dit zorgt voor een gezond en gevarieerd plantaardig voedingspatroon.

5

ETIKETTERING, LOGO’S & CLAIMS

NESTLÉ

6

“Het Nutri-Score-logo helpt consumenten om een bewuste en verantwoorde keuze te maken.”

VMT 4 • mei 2021

7

Coverstory

Deze vijf producenten vinden Nutri-Score ‘duidelijk en transparant’ VOEDINGSPRODUCENTEN OVER HUN ERVARINGEN MET HET VOEDSELKEUZELOGO “Nutri-Score is een transparant en uitgebalanceerd voedselkeuzelogo dat consumenten kan helpen een bewuste en gezonde keuze te maken.” Dit stellen voedingsproducenten die het logo nu al voeren, zonder dat het in Nederland officieel is ingevoerd. Waarom gebruiken zij het logo al, wat zijn hun ervaringen en wat kan er verbeterd worden aan de Nutri-Score?

Tekst Carmen Groeneveld

Bonduelle, Iglo, HAK, Alpro en Nestlé voeren in Nederland de Nutri-Score in op (sommige) verpakkingen, terwijl het in Nederland nog niet officieel is ingevoerd. Overtreden zij de wet? Nee. Deze producenten maken de producten in het buitenland óf ze doen mee aan een pilot in samenwerking met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Waarom kozen deze producenten voor vervroegde invoering van het voedselkeuzelogo? Zij zijn alle van mening dat het logo consumenten helpt om een bewuste en verantwoorde keuze te maken bij de aanschaf van voedingsmiddelen.

ceert in het buitenland en voert het logo op al haar producten. “Wij willen als producent onze verantwoordelijkheid nemen en consumenten juist informeren. Consumenten kunnen door de Nutri-Score producten binnen een categorie met elkaar vergelijken”, stelt Simone Broxks, manager scientific affairs & nutrition Nederland bij Alpro.

Emmy Meerveld Nestlé

Incentive “Nutri-Score geeft transparante voedingsinformatie aan consumenten en is daarnaast een duidelijke incentive voor innovatie voor voedingsproducenten”, vertelt Emmy Meerveld, manager Nutrition, Health & Wellness bij Nestlé. “Door het invoeren van Nutri-Score op onze verpakkingen nemen wij – als voedingsmiddelenproducent – onze verantwoordelijkheid in eenduidige communicatie naar de consument.” Ook Nicole Freid, directeur marketing & innovatie bij HAK, denkt dat het voedselkeuzelogo leidt tot gezondere keuzes. “Consumenten kunnen alle hulp gebruiken die hun aanzet tot meer groenteconsumptie. Wij willen daarin een voortrekkersrol vervullen en doen daarom mee aan een pilot met het ministerie van VWS.” Ook Iglo voert het logo in Nederland als pilot op enkele producten. Alpro produ-

Nicole Freid HAK

Schijf van Vijf In november 2019 kondigde staatssecretaris Blokhuis aan dat de Nutri-Score ook in Nederland het voedselkeuzelogo wordt. Maar Blokhuis wil het logo pas medio 2021 invoeren, nadat wetenschappers naar het algoritme hebben gekeken om te beoordelen of de criteria van Nutri-Score in synergie zijn met de nationale voedingsrichtlijnen van de deelnemende landen. Volgens de voedingsproducenten die het logo nu al gebruiken, is geen enkel voedselkeuzelogo perfect, maar is het wel belangrijk een geharmoniseerd systeem te gebruiken. “Het is begrijpelijk dat er een wens ligt om het algoritme van Nutri-Score aan te laten sluiten op de Schijf van Vijf. Maar vanuit een breder perspectief is het belangrijker dat er een geharmoniseerd systeem is dat in meerdere landen op dezelfde manier gebruikt wordt”, stelt Meerveld. “Er wordt gesproken over verwarring met de Schijf van Vijf. Maar de Schijf van Vijf is een instrument dat gaat over een gezond voedingspatroon.

Nutri-Score helpt de consument binnen een schap of categorie de meest gezonde keuze te maken. Ze zijn

8

ETIKETTERING, LOGO’S & CLAIMS

dus complementair. Laten we vooral positief zijn over de vooruitgang die Nutri-Score teweeg brengt en laten we deze vooruitgang niet voor de voeten lopen door de hang naar perfectie”, stelt Freid. “Kritisch zijn is goed, maar we moeten ook voortbouwen op wat er al gerealiseerd is en rekening houden met een spoedige invoering op de Nederlandse markt. Consumenten hebben behoefte aan duidelijkheid”, vult Roel Goudsmits, senior brand manager retail Benelux bij Bonduelle, aan. Tenslotte is communicatie iets wat volgens sommige producenten achterloopt bij de vertraagde introductie. “Mensen zien het logo al en hebben daarbij recht om daar ook goed over geïnformeerd te worden. Je ziet al producten met het logo in de schappen van de supermarkt, mensen snappen dat niet. Er moet nu gewoon actie ondernomen worden qua communicatie, dit duurt echt te lang”, stelt Broxks.

Innovatie en verbetering

HAK

Het voeren van de Nutri-Score op verpakkingen wordt niet verplicht. Producenten kunnen zelf kiezen of zij het logo wel of niet voeren. Als een producent van een merk kiest voor de Nutri-Score, moet het logo wel op het gehele assortiment van dat merk vermeld worden (met uitzondering van de pilots). Hoe groot zijn de gevolgen van het niet verplichten van het logo? “Je merkt dat retailers het voedselkeuzelogo erg belangrijk vinden, wat zeker een extra reden kan zijn voor producen-

HAK: “Wij willen een voortrekkersrol vervullen.”

Simone Broxks Alpro

ten om de Nutri-Score te gaan voeren”, stelt Lisa Gray, senior brand manager meals & digital bij Iglo. Broxks vult aan: “Als niet alle producenten het logo voeren, kan ik me voorstellen dat dit voor consumenten wel verwarrend is. Dus ik denk dat dit ook zeker in de voorlichting en communicatie meegenomen moet worden.”

Volgens Bonduelle is het belangrijk dat veel producenten meedoen. “Alleen dan kunnen we een grote stap voorwaarts zetten en duidelijkheid bieden aan de consument”, aldus Goudsmits.

Productontwikkeling Wordt Nutri-Score nu ook meegenomen bij productontwikkeling en leidt het logo tot meer innovatie en

Pilot met VWS HAK en Iglo voeren beide de Nutri-Score als pilot op enkele producten, in samenwerking met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). HAK voert het logo op ongeveer de helft van het assortiment, Iglo inmiddels op twintig producten. De resultaten worden met het ministerie van VWS gedeeld. “Door covid verkochten we de afgelopen periode sowieso meer van onze producten dan normaal. Dat heeft de data van de Nutri-Score-pilot uiteraard vertroebeld. Omdat we als bedrijf achter Nutri-Score staan en we toch goede data willen verkrijgen, breiden we de test nu uit naar zestien visproducten en vier Green Cuisine-producten”, stelt Lisa Gray, senior brand manager meals & digital bij Iglo.

VMT 4 • mei 2021

9

Coverstory

lastige factor om te standaardiseren op Europees niveau”, doet Meerveld een duit in het zakje. Volgens HAK kan vooral de communicatie beter. “De communicatie over Nutri-Score naar de consument blijft enorm belangrijk: zorg dat alle consumenten het label kennen, herkennen en begrijpen. Begin daar vooral nu al mee”, stelt Freid.

IGLO

Nieuw Europees logo?

Iglo: “Retailers vinden het logo erg belangrijk.”

productverbetering? HAK stelt bij nieuwe productontwikkeling een Nutri-Score A als harde eis en heeft bij groenten waarbij dit nog niet het geval was, het product aangepast naar een A-score. “Nutri-Score is een incentive voor fabrikanten om betere producten te ontwikkelen. Tegelijkertijd zal het pijnlijk duidelijk maken welke producenten het logo niet willen voeren”, aldus Freid. “Er wordt nu door VWS gekeken naar een nieuw Akkoord Verbetering Productsamenstelling. Daarbij zou de Nutri-Score een mooie incentive kunnen zijn voor bedrijven om producten te verbeteren en gezonder te maken”, concludeert Broxks.

Bonduelle heeft als doel dat al haar producten in 2025 een A of B scoren. Ook Iglo houdt bij innovaties nu al rekening met de Nutri-Score en past huidige producten aan voor een betere score.

In de nieuwe Farm-To-Fork-strategie van de Europese Commissie wordt gesproken over de invoering van een Europees geharmoniseerd voedselkeuzelogo, dat in 2022 ingevoerd moet worden. Maar nog niet duidelijk is of dit de Nutri-Score zal zijn, of wederom een nieuw logo. De producenten die nu al het Nutri-Score-voedselkeuzelogo gebruiken zijn alle van mening dat dit Europese logo de Nutri-Score moet zijn. “Een overkoepelend Europees logo is uiteindelijk voor de consument het allerbeste.

Nutri-Score is daarbij een logische keuze, toch? Helderheid en transparantie voor de consument is het belangrijkst. Ik denk dat we ons doel voorbijschieten binnen het voedingsbeleid in Europa op het moment dat je nu heel hard gaat hollen voor de Nutri-Score en er komt dan weer een ander logo”, is de mening van Simone Broxks.

Volgens Meerveld moet een Europees voedselkeuzelogo aan drie eisen voldoen: “Het moet evidence-based zijn, gemakkelijk te begrijpen en er moet rekening gehouden worden met wettelijke restricties om te innoveren naar gezondere en duurzamere producten. Nutri-Score voldoet aan deze eisen en kan volgens ons dan ook zeker Europees ingevoerd worden.”

Volgens Freid is dit logo de beste optie in een wereld waarin perfectie niet bestaat. “Aangezien Nutri-Score al zo ver ontwikkeld is, onafhankelijk is en op wetenschap gebaseerd, zien wij Nutri-Score bij uitstek als het meest logische voedselkeuzelogo voor heel Europa. Zolang we met elkaar in het oog houden dat we geen 100 procent perfectie nastreven, maar kijken naar het overall positieve effect op voedingskeuzes en gedrag, moet dat zeker lukken”, aldus Freid. •

‘Begin met de communicatie.

Hoe eerder, hoe beter’

Roel Goudsmits Bonduelle

Lisa Gray Iglo

Niet perfect

Supermarkten zijn ongeduldig

Er is veel commentaar op de Nutri-Score, omdat sommige producten een ‘gekke’ score krijgen en het algoritme niet zou aansluiten bij de Nederlandse voedingsrichtlijnen. Zo scoort Coca-Cola Light bijvoorbeeld een Nutri-Score B en krijgt brood in 80 procent van de gevallen een A- of B-score terwijl slechts 25 procent daarvan voldoet aan de Schrijf van Vijf-richtlijnen, stelt het Voedingscentrum.

“Het zou interessant zijn om ook andere parameters mee te nemen in de score, zoals mate van bewerking, impact op de planeet, recyclebaarheid en de herkomst”, stelt Goudsmits. “Wij zijn lange tijd voorstander geweest van een logo waarin de consumptieeenheid wordt meegenomen. Helaas blijkt dit een

Recentelijk vertelde CBL-directeur Marc Jansen dat supermarkten al beginnen met de voorbereidingen om huismerkproducten met de Nutri-Score in de zomer te laten instromen, zonder te wachten op groen licht van VWS. Het treuzelen zorgt volgens Jansen voor minder draagvlak. “Je mist echt kansen om het logo goed uit te leggen aan de consument. Zeker nu vanwege de Europese interne markt al producten in de schappen verschijnen met de Nutri-Score vanuit landen waar het al is ingevoerd.” Als reactie hierop roept fabrikantenkoepel FNLI producenten op om zich aan de gemaakte afspraken te houden rondom de introductie van het logo. “Door de coronacrisis heeft de evaluatie enige vertraging opgelopen, maar de verwachting is nu dat het voedselkeuzelogo in september of oktober kan worden geïmplementeerd. Ook de FNLI betreurt de vertraging. Maar we vragen de partijen die al eerder willen beginnen, zich aan de gemaakte afspraken te houden om verwarring bij consumenten te voorkomen”, aldus de FNLI.

10

ETIKETTERING, LOGO’S & CLAIMS

Wanneer is een voedingsmiddel halal?

ALLE REGELS EN VOORWAARDEN VOOR DE CLAIM ‘HALAL’ OP EEN RIJ De omzet van halalvoedingsmiddelen stijgt. Op de halalmarkt spelen duurzaamheid en pure voeding een steeds grotere rol. Maar wanneer is een voedingsmiddel nu precies halal?

Welke E-nummers kunnen wel en niet gebruikt worden? En wat controleert de NVWA precies? In dit artikel een duidelijk overzicht van wat de claim ‘halal’ precies inhoudt.

Tekst Marjan Boos

Volgens het rapport Maak kennis met de moslimconsument (2017) van de Vlaamse overheid wordt de Europese halalvoedingsmarkt geschat op € 40 à € 100 miljard, waarvan € 2,7 miljard in Nederland en € 2 miljard in België. De verwachting is dat deze markt verder zal groeien door het toenemende aantal Europese moslims, vooral in West- en Noord-Europa. Bovendien stijgt de koopkracht van deze groep. De onderzoekers zien dat Turkse en Marokkaanse Belgen niet alleen geïnteresseerd zijn in halal (rein), maar ook in tayyib (puur), dat gelinkt wordt aan duurzaamheid.

Dit biedt kansen voor biologische halal- of tayyib-voeding. Ook de Nederlandse Kamer van Koophandel ziet deze ontwikkeling. Bij de afwezigheid van halalproducten zouden moslims vaak de voorkeur geven aan biologische en vegetarische voedingsmiddelen, zegt de Kamer van Koophandel.

In de supermarkt

Alleen E120 (karmijn) en E904 (schellak) zijn echt verboden binnen de islam

Halalvoeding wordt niet alleen in traditionele etnische winkels verkocht, maar ook steeds vaker in de supermarkt. In 2016 steeg de omzet van halalvlees en -vleeswaren in de Nederlandse supermarkt met respectievelijk 69 en 23 procent ten opzichte van 2015.

Sjanny van Beekveld van IRI geeft aan dat sinds 2017 een breder assortiment in de omzetcijfers wordt meegenomen, namelijk vlees(waren), diepvries (vlees, snacks, maaltijden, deegwaren), binnenlandse kaas en dagverse zuivel. Tussen 2017 en 2020 (t/m week 52) steeg de totale op halal gerichte omzet binnen deze categorieën in supermarkten (exclusief Aldi, Lidl en online) met bijna 70 procent naar € 21,8 miljoen. Het halalaandeel was in 2020 echter nog steeds wel een niche met slechts 0,3 procent van de totale omzet van de categorieën, aldus Van Beekveld.

Ook andere halalproducten winnen terrein in de su-

permarkt. Onlangs introduceerde de Belgische Rachid Lamrabat (auteur van Etnomarketing, het vertrouwen van de nieuwe consument, marketingboek van het jaar 2019) kant-en-klaarmaaltijden van By Oummi in 330 Nederlandse vestigingen van Albert Heijn. Hiermee richt hij zich niet alleen op moslims, maar ook op foodies. Volgens Euromonitor zijn er kansen voor halalproducten binnen de segmenten hartige snacks en zoetwaren.

Halal, haram en makruh Bij halalvoedingsmiddelen wordt vaak gedacht aan ‘varkensvlees-vrij’ eten of eten dat geen vlees bevat van dieren die zijn verdoofd voor de slacht. Maar er bestaan ook halalvoorschriften voor andere voedingsmiddelen, naast vlees. Producten die niet aan deze islamitische regels voldoen, worden door moslims gezien als haram (onrein). Tussen halal en haram bestaat een grijs gebied dat makruh of makroeh wordt genoemd. Voor moslims is makruh afkeurenswaardig, maar niet strikt verboden.

Onder andere groenten, fruit, brood en andere graanproducten, melk, kaas (mits met plantaardig stremsel of stremsel van halal geslacht dier), vlees van halal geslachte schapen, runderen en pluimvee, en de meeste zeevis zijn halal.

De exacte eisen voor halalproductie en -producten worden bepaald door islamitische organisaties. Elk land heeft zijn eigen regels en binnen elk land zijn er diverse halalorganisaties met verschillende voorschriften. Er bestaan dus ook veel verschillende keurmerken voor halalproducten. Het is daarom goed om uit te zoeken welk keurmerk van belang is voor welke doelgroep. Bedrijven die halalproducten willen exporteren, kunnen informatie over verschillende landen vinden op de website van de KvK en de RVO.

VMT 4 • mei 2021

11

Achtergrond

Rituele slacht Volgens Europese, Nederlandse en Belgische wetgeving moet een dier voor het doden worden verdoofd.

Voor het slachten volgens joodse en islamitische gebruiken geldt echter een uitzondering. Onder voorwaarden mag het dier zonder verdoving worden geslacht. Onder andere in verband met het dierenwelzijn bij het rituele slachtproces, hebben de verschillende betrokken partijen in 2012 een convenant voor het onbedwelmd slachten volgens religieuze riten ondertekend.

Er is vaak verwarring over het gebruik van E-nummers in halalvoedingsmiddelen. Volgens Food-Info (WUR) zijn alleen E120 (karmijn) en E904 (schellak) echt verboden binnen de islam. Deze additieven worden namelijk uit insecten gemaakt of (kunnen) insecten bevatten. E901 (bijenwas) wordt over het algemeen wel beschouwd als halal, omdat het gaat om een uitscheidingsproduct.

Alle andere E-nummers zijn in principe toegestaan en worden ook veel gebruikt in islamitische landen. Ze zijn echter niet per definitie halal. In veel additieven zijn namelijk vetzuren verwerkt. Vetzuren van plantaardige oorsprong zijn halal. Vetzuren van dierlijke oorsprong kunnen halal of haram zijn. Dit is afhankelijk van de gebruikte diersoort (bijvoorbeeld varken of rund), de slachtmethode en de voorschriften van de halalorganisatie.

Alcohol, azijn en suikeralcoholen Volgens de islam is het gebruik van alcohol (ethanol) niet toegestaan, omdat dit invloed heeft op de hersenen en het gedrag van mensen. Alcoholische dranken zijn daarom haram. Als op een etiket ‘wijnazijn’ staat, kan dit verwarring geven. Azijn bevat namelijk geen of slechts sporen van ethanol. Suike-

HALALVOEDSEL

ralcoholen zoals sorbitol en xylitol worden gemaakt uit suikers. Het Halalvoeding wordt niet alleen in woord ‘alcohol’ heeft hier niets te traditionele etnische winkels verkocht, maken met alcohol zoals in de Komaar ook steeds vaker in de supermarkt. ran bedoeld. Azijn en suikeralcoholen zijn dus halal.

Als er geen ethanol meer in het eindproduct zit, kun je zeggen dat het product halal is. Toch zijn er moslims voor wie voedingsmiddelen makruh zijn als er ergens in de productie ethanol is gebruikt. Dit soort verschillen maken produceren en eten volgens halalvoorschriften ingewikkeld.

Voor mensen die halal eten is de oorsprong van gelatine ook van belang. Gelatine wordt gemaakt uit dierlijk collageen. Of gelatine halal is, hangt af van de gebruikte diersoort en slachtmethode. Een deel van de halalconsumenten geeft de voorkeur aan vegetarische producten, omdat deze geen gelatine bevatten. Afhankelijk van het type product kan bijvoorbeeld zetmeel, Arabische gom, alginaat, carrageen of pectine gebruikt worden.

Nuttige info

over halalproducten

• Lijst met E-nummers die mogelijk dierlijke producten kunnen bevatten, zie: Food-Info (WUR) • Hoe herken je dierlijke ingrediënten op het etiket? Zie de website van het Voedingscentrum

Toezicht en halalkeurmerk Aangezien er in België en Nederland geen officiële wetgeving voor halalvoedingsmiddelen bestaat, controleert de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) niet of producten met een halalkeurmerk aan halalvoorschriften voldoen. De NVWA houdt wel toezicht op het slachten van dieren voor halalvlees. Uiteraard let de NVWA bij halalvoedingsmiddelen ook op het naleven van de wetgeving voor levensmiddelen in het algemeen. Of producenten en handelaren halalvoorschriften naleven wordt gecontroleerd door halalkeuringsinstanties. •

Synergie in roestvaststaal Heleon Group staat voor synergie in hoogwaardige procescomponenten voor de voedingsmiddelen- en farmaceutische industrie.

Naast een uitgebreid componentenprogramma beschikt Heleon Group over een zeer uitgebreide voorraad buis en fittingen. Ook klantspecifieke onderdelen kunnen door ons vervaardigd worden. Dit optimale pakket kan ook uw project tot een succes te maken. Graag denken we met u mee en ontwikkelen samen met u de meest effectieve ff toepassingen en oplossingen. Ontdek de kracht van Heleon Group.

Heleon Group Holstaal BV Vierlinghstraat 10 4251 LC Werkendam Nederland Tel: (+31) 183-679860 www.heleon-group.com Roestvaststalen buis- en fittingen - sanitaire koppelingen - afsluiters - slangen - filters en andere armaturen voor de voedingsmiddelen- en farmaceutische industrie

VMT 4 • mei 2021

ETIKETTERING, LOGO’S & CLAIMS

Column

Is het etiket té vol?

Soms lijkt het wel alsof er steeds meer informatie op een etiket staat. Natuurlijk vinden we er de zogeheten verplichte vermeldingen: de voedingswaarde, houdbaarheid en ingrediënten van een product. Maar vaak trekt de extra, vrijwillig gegeven informatie op een voedingsmiddel veel meer aandacht. Hoewel dat op zichzelf geen probleem hoeft te zijn, is het belangrijk dat zowel consumenten als producenten goed nadenken over de betekenis van al deze informatie.

Als we kijken naar vrijwillige informatie, zie je dat het vaak termen, logo’s of plaatjes zijn die bepaalde producteigenschappen benadrukken. Je kunt denken aan het uitlichten van specifieke smaken of andere sensorische kenmerken, of er wordt iets gezegd over de gezondheidseffecten door het gebruik van voedings- of gezondheidsclaims. Zulke informatie kan helpen om onderscheid te maken tussen producten, wat een consument vervolgens in staat zou moeten stellen om de beste keuze te maken.

De afgelopen jaren hebben we steeds meer verschillende soorten informatie zien verschijnen op voedingsverpakkingen. Producenten vertellen niet alleen over smaak en gezondheid, ook duurzaamheid speelt een grote rol en logo’s en certificeringen worden gebruikt om aan te geven of een product binnen een bepaalde leefstijl past. Al deze elementen kunnen in meerdere of mindere mate van belang zijn voor specifieke groepen consumenten.

Toch weten we lang niet altijd of zulke informatie daadwerkelijk een verschil maakt in aankoopkeuzes en consumptiepatronen.

Hoewel het een mooi streven is om consumenten informatie te geven om keuzes te vergemakkelijken, kleven er tegelijkertijd ook risico’s aan het veelvuldig gebruik van vrijwillige informatie. Zo kan er verwarring ontstaan over waar een term of logo eigenlijk voor staat: we herinneren ons in Nederland allemaal nog het einde van het vinkje.

Dit is de afgelopen jaren vaak aangehaald in de discussie over de toepasbaarheid van de Nutri-Score, omdat het algoritme (nog) geen rekening houdt met de Nederlandse voedingsrichtlijnen. Maar ook termen als ‘vleesvervanger’ kunnen voor verschillende producenten en consumenten iets anders betekenen: is het een eiwitvervanger, een goede bron van vitaminen en mineralen, of is het vooral een product met een lekkere bite, dat me mijn vlees laat vergeten?

Om verwarring te voorkomen – en ervoor te zorgen dat vrijwillige informatie niet als misleidend wordt ervaren – is het essentieel dat duidelijk is waar een term of logo voor staat. Zo is de Leidraad Duurzaamheidsclaims van de Autoriteit Consument en Markt een goede basis voor beweringen over duurzame voeding. Alleen door helder te communiceren en inzichtelijk te maken wat een logo of term echt betekent, kan het ook als betekenisvol worden ervaren. Dan kan zo’n etiket vol termen een aankoopkeuze écht vergemakkelijken. •

Dr. Alie de Boer Assistant Professor Nutrition & Food Law Maastricht University

13

14

ETIKETTERING, LOGO’S & CLAIMS

Hoe voorkom je misleiding?

EISEN EN REGELS VOOR DUURZAAMHEIDSCLAIMS Steeds meer levensmiddelen worden aangeboden vanwege hun duurzame karakter. Zo is Calvé-mayonaise gemaakt van duurzame ingrediënten en ‘ademt’ de Dutch Weed Burger duurzaamheid. Zonder verdere uitleg zouden deze kreten misleidend zijn.

Gelukkig bieden de websites van de betreffende producten de nodige informatie. Aan welke eisen moeten duurzaamheidsclaims voldoen om misleiding te voorkomen en waar zijn deze regels te vinden?

Tekst Jasmin Buijs

Het begrip ‘duurzaam’ is niet wettelijk gedefinieerd en heeft geen vastomlijnde betekenis. De invulling van het begrip moet daarom van geval tot geval worden beoordeeld. Een doorslaggevende rol hierbij speelt de interpretatie die de gemiddelde consument aan de duurzaamheidsclaim zal geven, gelet op de context van de totale uiting (dossier 2014/00812).

Hierbij zal de consument de term ‘duurzaam’ niet enkel verstaan in relatie tot het milieu, maar bijvoorbeeld ook met betrekking tot dierenwelzijn of arbeidsomstandigheden. De kwalificatie ‘duurzaam’ is daarom een paraplubegrip (dossier 2018/00802).

Milieuclaim

Duidelijk zal moeten blijken wat wordt bedoeld met duurzaamheid

Om misleiding te voorkomen zal bij het gebruik van het woord ‘duurzaam(heid)’ daarom duidelijk uit de uiting moeten blijken wat hiermee wordt bedoeld.

Overigens hoeft het woord ‘duurzaam’ niet altijd letterlijk te worden genomen. Wanneer duidelijk is dat een claim enkel gaat over milieu-aspecten, bijvoorbeeld verbonden aan productie of distributie, dan gaat het om een milieuclaim. Dergelijke claims kunnen worden gezien als een specifiek soort duurzaamheidsclaims. Hoewel milieuclaims dus in feite duurzaamheidsclaims zijn, zijn niet alle duurzaamheidsclaims milieuclaims. Althans, op dit moment. Het College van Beroep (CvB) van de Stichting Reclame Code (SRC) heeft immers expliciet opgemerkt dat “niet valt uit te sluiten dat het begrip ‘duurzaam (heid)’ in de toekomst evolueert en steeds meer ex-

clusief in verband zal worden gebracht met het milieu” (2018/00802).

Wettelijke vastlegging?

Er bestaat geen wet of databank met een overzicht van toegestane duurzaamheidsclaims. Wel kent de wet algemene verboden voor misleidende uitingen.

Denk hierbij aan artikel 7 van de Voedselinformatieverordening (Verordening 1169/2011) en de Wet oneerlijke handelspraktijken. Leidend hierbij is de vraag of de gemiddelde consument door de (misleidende) informatie besluit over te gaan tot het kopen van het betreffende levensmiddel, terwijl hij dat besluit anders niet had genomen.

Naast regels over wat niet is toegestaan, bestaan er ook handreikingen die laten zien hoe het wél moet.

Begin dit jaar heeft de Autoriteit Consument & Markt (ACM), de handhavende autoriteit op het gebied van consumentenrecht, een eigen leidraad opgesteld voor duurzaamheidsclaims. Met deze leidraad wil de ACM consumenten helpen bij het maken van juiste keuzes en bedrijven beschermen tegen oneerlijke concurrentie door sectorgenoten die aan greenwashing doen. De ACM Leidraad Duurzaamheidsclaims is gebaseerd op de volgende vijf vuistregels, die in de leidraad mede aan de hand van praktijkvoorbeelden nader worden toegelicht: 1. maak duidelijk welk duurzaamheidsvoordeel het product heeft; 2. onderbouw duurzaamheidsclaims met feiten en

VMT 4 • mei 2021

15

Achtergrond

zuivel als ‘duurzaam voedsel’ werd afgelopen jaar dan ook als misleidend gezien (dossier 2020/00100).

Het staat immers vast dat de melkveehouderij negatieve gevolgen heeft voor het milieu. Bovendien werd niet duidelijk gemaakt in welk opzicht zuivel duurzaam zou zijn. Ook twee andere bedrijven gingen de mist in met absolute claims. Zij presenteerden respectievelijk ‘het enige duurzame tonijnmerk van Nederland’ (dossier 2020/00108) en ‘het meest duurzame vismerk van Nederland’ (dossier 2020/00226).

Waar in het laatste geval in het geheel een onderbouwing ontbrak, hielden de door het eerste bedrijf aangedragen onderbouwingen geen stand. Dit bedrijf verwees voor het duurzaamheidsvoordeel van zijn tonijn onder andere naar zijn MSC-certificaat en lichtte verder toe dat de tonijn was gevangen met hengel en lijn. Dit maakt het product echter niet duurzamer dan andere MSC-gecertificeerde tonijn.

WAT IS DUURZAAMHEID? De consument relateert duurzaamheid niet alleen aan het milieu, maar ook aan dierenwelzijn en arbeidsomstandigheden.

Vitalere kip

houd ze actueel; 3. zorg dat vergelijkingen met andere producten, diensten of bedrijven eerlijk zijn; 4. wees eerlijk en concreet over de duurzaamheidinspanningen van je bedrijf.

5. zorg dat visuele claims en keurmerken consumenten helpen en niet verwarrend zijn.

De SRC biedt al langer duidelijkheid over duurzaamheidsclaims gericht op het milieu. Naast de algemene Nederlandse Reclame Code heeft dit zelfregulerende orgaan een bijzondere reclamecode opgesteld voor milieuclaims. Wie meer gedetailleerde handvatten zoekt voor het maken van milieuclaims wordt verwezen naar relevante normen ontwikkeld door de Internationale Organisatie voor Normalisatie (zie ISO 14024:2018, ISO 14021:2016 en ISO 14025:2006).

Duurzaamste tonijn Consumenten en concurrenten die menen dat een bepaalde uiting misleidend is, kunnen hierover een klacht indienen bij de SRC. Klachten omtrent duurzame levensmiddelen die het afgelopen jaar zijn behandeld, betreffen met name vergelijkende en absolute claims.

Met betrekking tot absolute claims zijn de Reclame Code Commissie (RCC) en het CvB van de SRC altijd terughoudend. Hierbij geldt dat naarmate een claim absoluter is geformuleerd, zwaardere eisen worden gesteld aan het bewijsmateriaal. De aanduiding van

Tonijn die is gevangen met vis en hengel is niet per se duurzaam

Dat in vergelijkingen duidelijk moet zijn waarmee wordt vergeleken, blijkt maar weer uit de volgende uitspraak. Albert Heijn presenteerde haar ‘AH-kip’ als een ‘vitaler ras met meer ruimte’. Deze kip bleek daarentegen sneller te groeien en minder ruimte te hebben dan andere kippen in het schap. Volgens de supermarkt was de uiting echter bedoeld in vergelijking met de plofkip. De veronderstelling dat de gemiddelde consument de claim als zodanig zou opvatten, ging volgens de RCC niet op. Hier lag met name aan ten grondslag dat de betreffende kip werd aangeboden onder de naam ‘AH-kip’ en niet langer als de ‘Nieuwe AH-kip’, welke naam impliciet verwijst naar de ‘oude’ plofkip (dossier 2019/00785).

Conclusie Duurzaamheidsclaims krijgen tegenwoordig volop aandacht, ook van handhavende autoriteiten. De ACM Leidraad Duurzaamheidclaims biedt een praktisch hulpmiddel voor bedrijven om aan de wet te voldoen. De vuistregels die hierin worden gepresenteerd, zijn echter niet nieuw. Toch lijken producenten en adverteerders moeite te hebben met de basisregels ter voorkoming van misleidende reclame, zo blijkt uit diverse SRC-uitspraken van het afgelopen jaar. Bedrijven worden daarom geadviseerd de aangeboden handreikingen ter harte te nemen en zich bij een voorgenomen campagne goed te laten adviseren.

Auteur Jasmin Buijs is advocaat bij Axon Advocaten (jasmin.buijs@axonadvocaten.nl)

16

ETIKETTERING, LOGO’S & CLAIMS

Etiketten bio-producten ‘zijn erg ingewikkeld’ AANVULLENDE REGELS IN NIEUWE BIO-VERORDENING VANAF 2022 Op 1 januari 2022 treedt de nieuwe Verordening inzake biologische productie en etikettering van biologische producten in werking (de nieuwe Bio-Verordening). Naast de algemene etiketteringsvoorschriften die voor alle levensmiddelen gelden, zijn er op basis van de nieuwe Bio-Verordening aanvullende regels voor etikettering van biologische producten en grondstoffen.

Tekst Silvia Gawronski

De nieuwe Bio-Verordening die op 1 januari 2022 in werking treedt, vervangt de bestaande Europese Verordeningen 834/2007 en 889/2008. De nieuwe Bio-Verordening bevat vanaf dat moment de belangrijkste regels voor het produceren, verwerken, verhandelen én etiketteren van biologische producten in de Europese Unie.

De regels over het verplichte en vrijwillige gebruik van het Bio-logo en de benaming ‘biologisch’ zijn niet nieuw. Het was en is nog steeds verboden om een product als biologisch aan te prijzen als het product niet voldoet aan de Europese regels. De etiketteringsvoorschriften worden met de inwerkingtreding van de nieuwe Bio-Verordening verduidelijkt.

Het is belangrijk dat iedereen die zich bezighoudt met biologische productie, processen of producten

Bio-logo Omwille van de duidelijkheid voor de consument in de hele Europese markt is het Bio-logo verplicht voor alle voorverpakte biologische levensmiddelen die in de EU worden geproduceerd. Daarnaast is het mogelijk het Bio-logo vrijwillig te gebruiken voor niet-voorverpakte biologische producten die in de EU zijn geproduceerd en voor biologische producten die uit derde landen zijn ingevoerd. Het gebruik van het Bio-logo in strijd met de nieuwe Bio-Verordening mag niet, bijvoorbeeld als minder dan 95 procent van de ingrediënten biologisch is.

bekend is met deze regels ter voorkoming van overtredingen van de regelgeving, met soms zelfs decertificering van het biologische product als gevolg.

Achtergrond Het voorstel voor de nieuwe Bio-Verordening dateert al uit 2014. In de toelichting op het voorstel is in het bijzonder aangegeven dat onder de oude verordening onvoldoende rekening wordt gehouden met “de verwachtingen van de consument in het bijzonder en de burger in het algemeen”, maar ook dat “de etiketteringsvoorschriften erg ingewikkeld zijn”. Om deze reden zijn de normen uit de verschillende verordeningen samengevoegd en op een aantal punten verduidelijkt.

De nieuwe Bio-Verordening is in 2018 aangenomen en zou per 1 januari 2021 in werking treden. Vanwege de uitbraak van de covid-19-pandemie is echter bij Verordening 2020/2042 besloten om de inwerkingtreding van de nieuwe Bio-Verordening met een jaar uit te stellen tot 1 januari 2022. Alle andere termijnen die in de nieuwe Bio-Verordening worden genoemd, zijn eveneens met een jaar verlengd.

Etiketteringsregels De regels over etikettering uit de nieuwe Bio-Verordening gelden voor alle vermeldingen, aanduidingen, handelsmerken, handelsnamen, afbeeldingen of tekens betreffende een product op verpakkingen, documenten, bordjes, etiketten, ringen of banden die

VMT 4 • mei 2021

17

Reportage Achtergrond

BIOLOGISCH Wat zijn de regels voor het verplichte en vrijwillige gebruik van het Bio-logo en de benaming ‘biologisch’?

dat product vergezellen of op dat product betrekking hebben. De regels omvatten dus meer dan alleen het etiket van het product.

Wanneer producten, de ingrediënten ervan of de bij de productie gebruikte voedingsmiddelen in de etikettering, de reclame of de handelsdocumenten worden beschreven in termen die bij de koper de indruk wekken dat deze zijn geproduceerd overeenkomstig de nieuwe Bio-Verordening, dan moeten ze ook aan de nieuwe Bio-Verordening voldoen.

Met name woorden als biologisch, organic of ecologisch – en ook afleidingen of verkleinwoorden daarvan, zoals ‘bio’ en ‘eco’ – zijn alleen toegestaan als het product ook daadwerkelijk biologisch is volgens de nieuwe Bio-Verordening. Dit geldt – gelet op de brede definitie van ‘etikettering’ – dus ook voor bedrijfs- en handelsnamen.

Als we het hebben over verwerkte levensmiddelen mogen deze termen in ieder geval worden gebruikt op de ingrediëntenlijst. Dus bijvoorbeeld: [Water, suiker (biologisch), appel, rozijnen (biologisch)]. Ook in de verkoopbenaming mogen de termen gebruikt worden, maar alleen als de verwerkte ingrediënten voor ten minste 95 procent biologisch zijn en voldoen aan de eisen van bijlage II Deel IV (productievoorschriften voor verwerkte levensmiddelen van de nieuwe Bio-Verordening).

Vergelijkbare eisen gelden voor diervoeder. Als bepaalde stoffen, zoals gewasbeschermingsmiddelen, meststoffen of bodemverbeteraars gebruikt mogen worden in de biologische landbouw, dan mogen de

etiketten van die producten daar ook naar verwijzen.

Het Bio-logo Het gebruik van het Bio-logo staat strikt genomen los van het gebruik van het woord ‘biologisch’ op eti-

De 5 belangrijkste regels Dit zijn de 5 belangrijkste regels om te onthouden bij de etikettering van biologische producten: 1. Biologisch: Biologische producten én bedrijven mogen alleen zo heten als ze voldoen aan de regels van de nieuwe Bio-Verordening. Hetzelfde geldt voor het gebruik van termen als ‘Bio’ of ‘Eco’ op het product of in de (handels)naam van een bedrijf.

2. Bio-logo: Het Bio-logo mag alleen worden gebruikt in de etikettering en presentatie van producten die aan deze verordening voldoen en in de reclame voor deze producten. Soms moet het ook worden gebruikt. Het logo mag ook gebruikt worden voor onderwijsdoeleinden. Het gebruik van nationale logo’s is niet verboden.

3. Verplichte aanduidingen: Op de verpakking van biologische producten zijn soms aanduidingen verplicht, zoals de code van de controle-autoriteit of het controleorgaan, maar ook de EU/non-EU-oorsprong van de ingrediënten van het biologische product.

4. Opletten met misleiding: Men moet oppassen met bepaalde vormgeving die te veel lijkt op de kleuren (groen en wit) en vormen (blaadje) van het Bio-logo, omdat dit voor de consument mogelijk misleidend is.

5. Uitvoeringsverordening: Er komen nog specifieke regels voor de etiketteringseisen op zogenoemde omschakelingsproducten. Dit zijn producten die zijn geproduceerd in de periode dat een bedrijf omschakelt van conventionele productie naar biologische. Deze nadere regels zullen volgen uit een Uitvoeringsverordening.

18

ETIKETTERING, LOGO’S & CLAIMS

Verplichte aanduidingen op het etiket

Het was en is nog steeds verboden om een product als biologisch aan te prijzen als het product niet voldoet aan de Europese regels.

ketten. Als het Bio-logo wordt gebruikt, mag men natuurlijk ook ‘biologisch’ op het etiket zetten, maar er zijn ook bepaalde producten die wel ‘biologisch’ op het etiket mogen gebruiken, maar niet het Biologo mogen dragen.

Voor voorverpakte producten die in de Europese Unie zijn geproduceerd en die kortgezegd tenminste 95 procent biologische ingrediënten bevatten, is het gebruik van het Bio-logo verplicht. Het logo voor de biologische productie van de Europese Unie mag worden gebruikt in de etikettering en presentatie van producten die aan deze verordening voldoen en in de reclame voor deze producten (hierop zijn overigens wel uitzonderingen, bijvoorbeeld voor bepaalde verwerkte jacht- en visserijproducten). Het gebruik van het Bio-logo voor de biologische productie van de EU is verder ook vrijwillig voor uit derde landen ingevoerde producten die natuurlijk wel moeten voldoen aan de regels.

Bij gebruik van het Bio-logo moet dit in alle gevallen wel overeenstemmen met het model daarvoor en de voorschriften in bijlage V van de nieuwe Bio-Verordening. Het Bio-logo wordt vaak een keurmerk genoemd, maar strikt genomen is het een officiële verklaring volgens de artikelen 86 en 91 van de EU-Verordening 2017/625, die in die Verordening een ‘certificaat’ wordt genoemd.

Etikettering van levensmiddelen Vergeet niet dat de etikettering van biologische landbouwproducten en levensmiddelen ook in overeenstemming dient te zijn met de algemene voorschriften van EU-Verordening 1169/2011 inzake de etikettering van levensmiddelen en met name met de bepalingen ter voorkoming van misleiding. Deze algemene etiketteringsregels zijn in Nederland ingebed in het Warenwetbesluit etikettering van levensmiddelen, waar de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit toezicht op houdt.

Naast het gebruik van de biologische benaming en het Bio-logo, schrijft de nieuwe Bio-Verordening ook een aantal verplichte aanduidingen voor die zich op het etiket moeten bevinden. De belangrijkste hiervan zijn: • het codenummer van de controle-autoriteit of het controleorgaan waaraan de exploitant die de laatste productie- of bereidingshandeling heeft verricht is onderworpen; • wanneer het Bio-logo voor de biologische productie van de EU wordt gebruikt, wordt in hetzelfde gezichtsveld als het Bio-logo de plaats vermeld waar de agrarische grondstoffen waaruit het product is samengesteld geteeld zijn. Dit gebeurt in een van de volgende vormen: 1. ‘EU Landbouw’, wanneer de agrarische grondstoffen in de Unie zijn geteeld; 2. ‘niet-EU Landbouw’, wanneer de agrarische grondstoffen in derde landen zijn geteeld; 3. ‘EU/niet-EU Landbouw’, wanneer een deel van de agrarische grondstoffen in de Unie en een ander deel in een derde land is geteeld.

De begrippen ‘EU’ of ‘niet-EU’ mogen overigens niet worden aangebracht in een opvallender kleur, lettergrootte en lettertype dan de naam van het product.

De aanduidingen moeten op een opvallende en goed zichtbare plaats worden aangebracht. Naar verwachting komen er nog praktische uitvoeringsregels over het gebruik, de presentatie en grootte van de aanduidingen.

Toezicht en handhaving De nieuwe Bio-Verordening heeft rechtstreeks effect op de Nederlandse rechtsorde; er vindt dus geen omzetting plaats in nationale wetten of regels. Maar het toezicht op de naleving van de regels en de handhaving van overtredingen is wél nationaal geregeld in de Landbouwkwaliteitswet en de Wet op de economische delicten. Het belangrijkst om te onthouden is dat toezicht en handhaving voornamelijk in handen is van Skal, een zogeheten zelfstandig bestuursorgaan. Skal heeft een duidelijke en toegankelijke website met daarop ook de etiketchecker als handig hulpmiddel voor de ondernemer. Daarnaast is het goed om te weten dat producten die vóór 1 januari 2022 zijn geproduceerd ook na die datum in de handel kunnen worden gebracht. •

Auteur mr. S.A. (Silvia) Gawronski M.Jur is advocaat en Associate Partner Voedsel & Waren bij Van Traa Advocaten in Rotterdam gawronski@vantraa.nl | 06-20 21 05 66

PA R T N E R B I J D R A G E

2021, de tiende verjaardag van ‘de 1169’ Tien jaar na het verschijnen van Verordening (EU) 1169/2011 is een goed moment om de balans op te maken. Het doel van de verordening is de consument te voorzien van volledige, transparante, leesbare en begrijpelijke voedselinformatie voor het maken van weloverwogen en veilige keuzes en het voorkomen van misleiding. Kunnen we tien jaar na dato stellen dat de verordening haar beloftes heeft waargemaakt? En wat staat er nog te gebeuren?

E

r is anno 2021 meer te doen om het etiket dan ooit tevoren. Natuurlijk is voedselinformatie transparanter en eenduidiger geworden, maar de praktijk laat ook een ander beeld zien. Terwijl de ingrediëntendeclaratie nauwkeurig vertelt wat er in het product aanwezig is, wil de consument juist vaak weten wat er níet in het product zit. Denk aan claims zoals ‘glutenvrij’, ‘lactosevrij’, ‘suikervrij’ of zelfs ‘E-nummervrij’. En zal misleiding ooit écht de wereld uit zijn of blijft de wil van de producent om zich te onderscheiden van andere producten winnen? Verder zien we een wildgroei aan logo’s en keurmerken op de verpakking. Vormt dit niet juist een bedreiging voor transparante informatieverstrekking?

We wachten bovendien nog steeds op de nadere uitwerking van een aantal onderwerpen die nog als onbeslist in de verordening zijn opgenomen. Enkele hiervan zijn inmiddels behandeld, bijvoorbeeld herkomstetikettering, herkomst van vlees anders dan rund en transvetten, maar er is veel meer waarover nog steeds géén beslissing is genomen de afgelopen tien jaar.

Een greep uit deze onderwerpen: informatie over kruisbesmetting, claims over de geschiktheid van een levensmiddel voor vegetariërs of veganisten, andere vormen van informatieverstrekking dan woord en getal, uniforme portiegroottes en een definitie van de term ‘natuurlijk’.

Tien jaar geleden verscheen Verordening (EU) 1169/2011.

de Europese ‘Green Deal’, een routekaart voor de verduurzaming van de EU-economie. Een actiepunt is het ontwikkelen van een etiket dat de consument helpt gezond en duurzaam te eten. Om dit vorm te geven komt de Europese Commissie met een voorstel voor verplichte informatie op de verpakking en een kader voor duurzaamheidsetikettering, met aandacht voor de voedingswaarde en de klimaat-, milieu- en sociale effecten.

Naast de nog openstaande onderwerpen zijn er veel nieuwe items waarover moet worden beslist, met als doel een nog betere voedselinformatieverstrekking, aangepast aan de huidige tijd. Specialisten van KTBA helpen u om voorbereid te zijn op de veranderingen en aanvullingen die nog komen.

Alle hoop gevestigd op ‘Van boer tot bord’ In mei 2020 heeft de Europese Commissie de van-boer-tot-bordstrategie gepresenteerd als onderdeel van

Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met KTBA, a Mérieux Nutrisciences company

20

ETIKETTERING, LOGO’S & CLAIMS

Einde voor claims in merken nu echt in zicht OVERGANGSPERIODE CLAIMSVERORDENING LOOPT OVER RUIM HALF JAAR AF De Claimsverordening bracht strikte nieuwe regels voor het gebruik van claims met zich mee. Ook merken kunnen een claim zijn of bevatten wanneer deze merken worden gebruikt voor levensmiddelen. Toen de Claimsverordening in werking trad, leek het nog ver weg vanwege de afgesproken overgangsperiode voor claims in merken. Maar vanaf 19 januari 2022 moeten ook merken aan de Claimsverordening voldoen. Hoe zit het precies met deze overgangsperiode?

Tekst Sarah Arayess

Hét bekende voorbeeld is Slankie, merknaam van smeerkaas. Het gevolg van de nieuwe regels was dat bedrijven die jarenlang geïnvesteerd hadden in een bepaald merk, dat merk dan plots niet meer zouden mogen gebruiken. Dat kan natuurlijk niet de bedoeling zijn. Vandaar dat destijds werd afgesproken dat levensmiddelen voorzien van handelsmerken of merknamen die al voor 1 januari 2005 bestonden, nog verkocht mochten worden tot 19 januari 2022.

Een enorm lange uitloopfase dus. Maar de tijd vliegt en 19 januari 2022 staat al om de hoek. Vanaf die datum moeten óók merken aan de Claimsverordening voldoen.

De meeste levensmiddelenbedrijven zijn zich inmiddels goed bewust van de regels rondom claims en faseren daarom langzaam deze oude merknamen uit.

Zo is Slankie uit bovenstaand voorbeeld langzaam omgevormd tot Milner-smeerkaas. Voor de bedrijven die misschien toch nog een merk gebruiken dat een claim bevat, in dit artikel nog een keer de regels op een rij.

Hoe zit het ook alweer?

De overgangsfase was enorm lang: zeventien jaar

De Claimsverordening geeft regels voor claims voor levensmiddelen. Een claim is elke boodschap of aanduiding die niet verplicht is op grond van wetgeving.

Ook illustraties, afbeeldingen of symbolen (denk aan een pijltje naar een lichaamsdeel of een hartje) kunnen een claim vormen als bijvoorbeeld de indruk wordt gewekt dat het levensmiddel een bepaalde eigenschap heeft. Een heel brede definitie dus.

Claims zijn onderverdeeld in voedingsclaims en ge-

zondheidsclaims. Voedingsclaims zijn claims die stellen, de indruk wekken of impliceren dat een levensmiddel bepaalde heilzame eigenschappen heeft, bijvoorbeeld ten aanzien van bepaalde stoffen die het bevat of juist niet bevat. Een bekend voorbeeld: vetvrij. Gezondheidsclaims zijn claims die stellen, de indruk wekken of impliceren dat er een verband bestaat tussen een levensmiddelencategorie, een levensmiddel of een bestanddeel daarvan en de gezondheid. Dit zijn claims als ‘calcium is nodig voor de instandhouding van normale botten’.

Reclame Alleen claims die in overeenstemming zijn met de Claimsverordening mogen in reclame voor levensmiddelen worden gebruikt (hieronder valt ook een verpakking). Zowel voedings- als gezondheidsclaims moeten specifiek zijn toegelaten voordat deze voor levensmiddelen gebruikt mogen worden. In de toelichting wordt omschreven onder welke voorwaarden de claim gebruikt mag worden. Kortom: claims zijn verboden, tenzij deze expliciet zijn toegestaan.

Dit betekent in de praktijk dat communicatie voor levensmiddelen (met een voedings- of gezondheidsclaim) relatief beperkt is. Dat is merkbaar voor bedrijven in de praktijk wanneer zij graag iets willen vertellen over de positieve eigenschappen van de aangeboden levensmiddelen.

Overgangsregeling Terug naar het onderwerp: claims in merken. De uitzondering gold voor handelsmerken of merkna-

VMT 4 • mei 2021

21

Achtergrond

VOEDINGSCLAIM Merken waar ‘light’, ‘protein’ of ‘sugarfree’ in voorkomt, zijn allemaal voedingsclaims.

Een claim in een merk komt vaker voor dan je denkt

men. Merknamen kennen we wel, maar wat zijn handelsmerken? Volgens het Hof van Justitie gaat het in elk geval om merken die beschermd zijn op basis van nationaal recht 1. In de Benelux is dat bijvoorbeeld een bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom (BBIE) ingeschreven merk. Namen die al jarenlang worden gebruikt, maar die niet op enige manier zijn beschermd, vallen niet onder de overgangsregeling. Een voorbeeld is de naam ‘Original Superfood salad’ van de keten Leon. Deze naam werd al jaren gebruikt, maar was niet beschermd door een (merken)recht. Omdat ‘superfood’ een niet-toegelaten claim is, moest Leon de naam aanpassen 2.

Een andere vraag is dan: hoe werkt het met een merknaam die bijvoorbeeld voorheen voor geneesmiddelen werd gebruikt, maar later voor levensmiddelen? Geldt de overgangsperiode dan ook? Het Hof van Justitie vond, onder voorwaarden, van wel. Onder meer wanneer het product dezelfde materiële kenmerken heeft, kan dit ook onder de overgangsperiode vallen 3.

Claims in (delen van) merken De invulling van de overgangsregels is inmiddels wat minder relevant geworden omdat half januari 2022 alle merken aan de Claimsverordening moeten voldoen. Hoe vaak komt dat eigenlijk voor, zo’n claim in een merk? Vaker dan je misschien zou verwachten. Denk bijvoorbeeld aan merken waar ‘light’, ‘protein’ of ‘sugarfree’ in voorkomt. Dat zijn allemaal voedingsclaims. Deze merken mogen natuurlijk

worden gebruikt, mits de producten die onder dat merk worden verkocht ook altijd aan de voorwaarden voor die voedingsclaim voldoen. De Reclame Code Commissie heeft enkele jaren geleden meerdere keren geoordeeld over claims in (delen van) merken. Zo vormen de merken ‘Slankbrood’ 4 en ‘DieetPro’ 5 volgens de Reclame Code Commissie claims in de zin van de Claimsverordening. Maar: niet alles is een claim!

Gezonder?

Zo gaf de voorzitter van de Reclame Code Commissie een oordeel over snoepjes verkocht onder het merk ‘Goody Good Stuff ’. Een consument voelde zich misleid: zij ging er op basis van het merk vanuit dat de snoepjes van Goody Good Stuff gezonder of beter zouden zijn dan andere snoepmerken.6 Is het merk Goody Good Stuff wel een claim in de zin van de Claimsverordening? De voorzitter vindt van niet.

De consument zal het merk Goody Good Stuff niet opvatten als (gezondheids)claim in de zin van de Claimsverordening.

Voor bedrijven waarvoor dit artikel als een verrassing komt, is het goede nieuws dat je nog even hebt om dergelijke merken uit te faseren. Maar vergeet niet eerst te kijken of je merk wel een claim bevat voordat je halsoverkop naar het designteam rent. De definitie van claim uit de Claimsverordening is wel breed, maar niet alles is echt een claim. •

Auteur Sarah Arayess is advocaat bij Say legal, sarah@saylegal.nl

[1] HvJ 18 juli 2013, C-229/12 IER 2014 -27 (Green – Swan Pharmaceuticals), mt. nt. E.H. Hoogenhaak en C.H.E. Fontaine [2] ASA 26 oktober 2016, case A16-339710 (Leon) [3] HvJ 23 november 2016, C-177/15 (Nelsons v. Ayonnax Nutripharm, Bachblütentreff) [4] RCC 14 februari 2012, dossiernr. 2011/01158 (Slankbrood) [5] RCC 7 april 2015, dossiernr.

2013/00735 (DieetPro) [6] RCC 26 juli 2016, dossiernr.

2016/00431 (Goody Good Stuff)

22

ETIKETTERING, LOGO’S & CLAIMS

Gebruik afbeeldingen op etiketten: hoe moet het?

DE VIJF BELANGRIJKSTE AANDACHTSPUNTEN De NVWA publiceerde in februari vorig jaar het Handboek Etikettering van Levensmiddelen. Na overleg met stakeholders is er recent een onderdeel toegevoegd over het gebruik van afbeeldingen op etiketten van levensmiddelen. VMT zet de belangrijkste aandachtspunten beknopt op een rij.

Tekst Carmen Groeneveld

De etikettering van levensmiddelen leidt nog steeds tot discussie en onduidelijkheid. Om die reden publiceerde de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) het Handboek Etikettering van Levensmiddelen op 11 februari 2020. Het handboek bevat een uitleg over de regels voor etikettering, inclusief diverse voorbeelden.

Gebruik van afbeeldingen Het Handboek Etikettering van Levensmiddelen is een document dat steeds aangepast wordt aan de hand van recente ontwikkelingen. Kijk daarom ook altijd op de website van de NVWA voor de meest recente versie van het handboek. Op de laatste pagina van het handboek staat een tabel waarin de belangrijkste wijzigingen in de verschillende versies van het handboek zijn opgesomd.

Na overleg met stakeholders heeft de NVWA recent een onderdeel toegevoegd aan het handboek over het gebruik van afbeeldingen op levensmiddelen, in de praktijk ook pictorials genoemd.

Uitgangspunten NVWA

Benamingen, vermeldingen of afbeeldingen mogen de consument nooit misleiden

Door middel van afbeeldingen op het etiket van een levensmiddel kan de nadruk worden gelegd op de aanwezigheid van één of meer ingrediënten. Het gebruik van afbeeldingen wordt door de NVWA altijd van geval tot geval beoordeeld. Hierbij wordt het hele etiket of de hele presentatie van het levensmiddel in ogenschouw genomen. Dit leidt tot vijf belangrijke aandachtspunten.

1

Geen misleidende afbeelding

Een afbeelding op een etiket van een levensmiddel mag niet misleidend zijn. Een afbeelding van een

ingrediënt is niet toegestaan als dat ingrediënt niet aanwezig is in het levensmiddel en als de afwezigheid enkel blijkt uit de ingrediëntenlijst.

2

Afbeelding eindresultaat

3

Serveersuggestie

Als een afbeelding het eindresultaat na bereiding van het levensmiddel weergeeft, hoeven niet alle ingrediënten van het eindresultaat in het levensmiddel te zitten, bijvoorbeeld een appeltaartmix waar de appels niet inzitten, met op de verpakking een afbeelding van de appeltaart na bereiding. Een goede gebruiksaanwijzing is dan wel verplicht.

Als een afbeelding op het levensmiddel een gebruiksmogelijkheid aangeeft, hoeven de ingrediënten die als gebruiksmogelijkheid worden weergegeven, niet in het levensmiddel aanwezig te zijn. Maar dan moet het woord ‘serveertip’ of ‘serveersuggestie’ wel duidelijk worden vermeld. Dit woord moet duidelijk leesbaar zijn en de afbeelding moet duidelijk weergeven dat bij de serveersuggestie een ingrediënt wordt toegevoegd dat niet in de verpakking zit.

Hierbij gaat het bijvoorbeeld om het tonen van een belegd broodje op de verpakking van afbakbroodjes voor de oven, waarbij het beleg niet in de verpakking van de afbakbroodjes aanwezig is.

4

Afbeeldingen op levensmiddelen met vruchten en/of aroma’s

Bij het gebruik van vruchten en/of aroma’s mogen afbeeldingen hiervan enkel gebruikt worden onder een aantal voorwaarden, die hiernaast worden genoemd.

VMT 4 • mei 2021

23

Achtergrond

ETIKET Als het levensmiddel de hele vrucht bevat, dan is een afbeelding van de vrucht toegestaan

wordt gebruikt, moet in de benaming ‘gearomatiseerd’ worden vermeld en mag in de benaming de naam van de vrucht vermeld worden. Ook mag een afbeelding van de vrucht worden gebruikt.

1. Als alleen een vrucht wordt toegevoegd aan het levensmiddel: • in de benaming mag de naam van de vrucht worden vermeld; • een afbeelding van de vrucht mag worden gebruikt.

5

2. Als alleen een aroma wordt toegevoegd aan het levensmiddel (inclusief natuurlijk aroma of natuurlijk X-aroma): • in de benaming moet ‘smaak’ of ‘aroma’ worden vermeld; • als een afbeelding wordt gebruikt, dan moet ‘smaak’ of ‘aroma’ duidelijk in de nabijheid daarvan worden vermeld.

3. Als zowel een vrucht als een aroma wordt toegevoegd en de vrucht voegt niet werkelijk smaak toe aan het levensmiddel: • in de naam moet ‘smaak’ of ‘aroma’ worden vermeld; • als een afbeelding wordt gebruikt, dan moet ‘smaak’ of ‘aroma’ duidelijk in de nabijheid daarvan worden vermeld.

4. Als zowel een vrucht als een aroma wordt toegevoegd en de vrucht voegt wel werkelijk smaak toe aan het levensmiddel: • als een natuurlijk X-aroma wordt gebruikt, mag in de benaming de naam van de vrucht vermeld worden en mag een afbeelding van de vrucht worden gebruikt; • als een ander aroma dan een natuurlijk X-aroma

Informatie op het etiket moet eerlijk en duidelijk zijn

Aanvullende eisen

Voor de wijze van vermelden van ‘smaak’ of ‘aroma’ bij een afbeelding gelden de volgende aanvullingen: • de vermelding ‘smaak’ of ‘aroma’ moet minimaal één keer duidelijk leesbaar in de directe nabijheid van de afbeelding vermeld worden; • als de afbeelding zowel in het hoofdgezichtsveld als op andere zijde(n) van het levensmiddel staat, dan moet ‘smaak’ of ‘aroma’ in ieder geval bij de afbeelding op het hoofdgezichtsveld vermeld worden; • als de afbeelding niet op het hoofdgezichtsveld staat maar op een andere zijde(n) van het levensmiddel, dan moet minimaal één keer ‘smaak’ of ‘aroma’ op duidelijke wijze bij een afbeelding worden vermeld; • als een (natuurlijk) aroma wordt gebruikt als ingrediënt, maar niet wordt vermeld in de benaming of niet wordt benadrukt in een afbeelding, dan gelden deze aanvullende eisen niet. •

Disclaimer: Dit artikel geeft een beknopt overzicht van de belangrijkste punten aangaande een specifiek onderwerp op het gebied van wetgeving rondom etikettering van levensmiddelen. Raadpleeg altijd het volledige document van de NVWA voor alle benodigde informatie.

/ , d Z/:& s Z Z > d 'ZK / E E W ^d /: h>dhhZ

hZ<

ĚŽŽƌ ĮůĞƌĞŶ͕ ƉĂŶĞƌĞŶ͕ ŝŶǀƌŝĞnjĞŶ ĞŶ ǀĞƌƉĂŬŬĞŶ͘ sŽŽƌŚĞĞŶ ǁĂƐ ĂĂƌƐƐĞŶ &ŝƐŚ WƌŽĐĞƐƐŝŶŐ ĞĞŶ ĨĂŵŝůŝĞďĞĚƌŝũĨ ĞŶ ƐŝŶĚƐ ϮϬϬϵ ŝƐ DĂƌŝŶĞ &ŽŽĚƐ͕ ĞĞŶ ďĞŬĞŶĚ ŚĂŶĚĞůƐďĞĚƌŝũĨ ŝŶ ĚŝĞƉǀƌŝĞƐǀŝƐ͕ ĞĞŶ ďĞůĂŶŐƌŝũŬĞ ĂĂŶĚĞĞůŚŽƵĚĞƌ ŝŶ ŚĞƚ ďĞĚƌŝũĨ͘ 'ĂĂŶĚĞǁĞŐ ŝƐ ĂĂƌƐƐĞŶ &ŝƐŚ WƌŽĐĞƐƐŝŶŐ ŐĞŐƌŽĞŝĚ ŶĂĂƌ ĞĞŶ ŽŵǀĂŶŐ ǀĂŶ ĐĂ͘ ϭϱϬ ŵĞĚĞǁĞƌŬĞƌƐ ŽƉ ĚĞ ůŽĐĂƟĞ hƌŬ͘ DŽŵĞŶƚĞĞů ůŝŐƚ Ğƌ ĞĞŶ ŝŶǀĞƐƚĞƌŝŶŐƐƉůĂŶ ŐĞƌĞĞĚ ǀŽŽƌ ĚĞ ďŽƵǁ ǀĂŶ ĞĞŶ ŶŝĞƵǁĞ ĨĂďƌŝĞŬ ŶĂĂƐƚ ĚĞ ŚƵŝĚŝŐĞ ĨĂďƌŝĞŬ͕ ǁĂĂƌŵĞĞ ĚĞ ƉƌŽĚƵĐƟĞĐĂƉĂĐŝƚĞŝƚ ĨŽƌƐ ǁŽƌĚƚ ƵŝƚŐĞďƌĞŝĚ͘ Ğ ŚƵŝĚŝŐĞ ĚŝƌĞĐƟĞ ǁŽƌĚƚ ŐĞǀŽƌŵĚ ĚŽŽƌ ĞĞŶ ůŐĞŵĞĞŶ ŝƌĞĐƚĞƵƌ ĞŶ ĞĞŶ KƉĞƌĂƟŽŶĞĞů ŝƌĞĐƚĞƵƌ͘ dĞƌ ǀĞƌƐƚĞƌŬŝŶŐ ǀĂŶ ŚĞƚ ĚŝƌĞĐƟĞƚĞĂŵ ĞŶ ĂůƐ ŽƉǀŽůŐĞƌ ǀĂŶ ĚĞ ŚƵŝĚŝŐĞ ůŐĞŵĞĞŶ ŝƌĞĐƚĞƵƌ ƌŝĐŚƟŶŐ ƚŽĞŬŽŵƐƚ͕ njŝũŶ ǁŝũ ǀŽŽƌ ĂĂƌƐĞŶ &ŝƐŚ WƌŽĐĞƐƐŝŶŐ ŽƉ njŽĞŬ ŶĂĂƌ ĞĞŶ ŐĞĚƌĞǀĞŶ ĞŶ ĚĂĂĚŬƌĂĐŚƟŐĞ ŝƌĞĐƚĞƵƌ͘

! % "$&$&$ $ # # #

/ ,Kh d s E zE D/ < E KDW> y/d /d s E t Z > t/: &Zh/dͲ/E<KKW

D ^ /:<

! # $ ŝƐ ĞĞŶ ƚŽŽŶĂĂŶŐĞǀĞŶĚĞ ƐƉĞůĞƌ ŝŶ ĚĞ ĞdžŽƟƐĐŚĞ ĨƌƵŝƚƐĞĐƚŽƌ͘ /Ŷ DĂĂƐĚŝũŬ ǁĞƌŬĞŶ ĚĂŐĞůŝũŬƐ ƌƵŝŵ ϭϱϬ ŵĞĚĞǁĞƌŬĞƌƐ͘ ,ŝĞƌ ŬŽŵĞŶ ǀĂŶƵŝƚ ĚĞ ŚĞůĞ ǁĞƌĞůĚ ĂůůĞ ŵŽŐĞůŝũŬĞ ƐŽŽƌƚĞŶ ĞdžŽƟƐĐŚ ĨƌƵŝƚ ďŝŶŶĞŶ͕ ĚĞnjĞ ǁŽƌĚĞŶ ŐĞƐĞůĞĐƚĞĞƌĚ͕ ĞǀĞŶƚƵĞĞů ŐĞƌŝũƉƚ ĞŶ ǀĞƌǀŽůŐĞŶƐ ŽƉ ϭ ǀĂŶ ĚĞ ϭϰ ůŝũŶĞŶ ǀĞƌƉĂŬƚ͘ ,Ğƚ ĂƐƐŽƌƟŵĞŶƚ ďĞƐƚĂĂƚ ŝŶŵŝĚĚĞůƐ Ƶŝƚ ŵĞĞƌ ĚĂŶ ϮϬϬ ƐŽŽƌƚĞŶ ĞdžŽƟƐĐŚ ĨƌƵŝƚ ĞŶ ŐƌŽĞŶƚĞŶ͘ <ůĂŶƚĞŶ ďĞǀŝŶĚĞŶ njŝĐŚ ŝŶ ŚĞĞů ƵƌŽƉĂ͘ ZĞƚĂŝů ŝƐ ŚĞƚ ŐƌŽŽƚƐƚĞ ĂĨnjĞƚŬĂŶĂĂů͘ d& ŽŶĚĞƌƐĐŚĞŝĚƚ njŝĐŚ ĚŽŽƌ ŚĂĂƌ ŵŽĚĞƌŶĞ ƌŝũƉŝŶŐƐĨĂĐŝůŝƚĞŝƚĞŶ ĞŶ ĚĞ ǀĞůĞ ŵŽŐĞůŝũŬŚĞĚĞŶ ƋƵĂ ǀĞƌƉĂŬŬŝŶŐĞŶ͖ ĚĞ ŬůĂŶƚ ŬƌŝũŐƚ ŚĞƚ ƉƌŽĚƵĐƚ njŽĂůƐ njŝũ ĚĂƚ ǁĞŶƐƚ͊ Kŵ ŚĂĂƌ ŬůĂŶƚĞŶ ŚĞƚ ŚĞůĞ ũĂĂƌ ĚŽŽƌ ƚĞ ǀŽŽƌnjŝĞŶ ǀĂŶ ĚĞ ǀĞůĞ ƚƌŽƉŝƐĐŚĞ ĨƌƵŝƚƐŽŽƌƚĞŶ ǁŽƌĚƚ Ğƌ ƐĂŵĞŶŐĞǁĞƌŬƚ ŵĞƚ ǀĞĞů ůĞǀĞƌĂŶĐŝĞƌƐ ŝŶ ĂůůĞ ǁĞƌĞůĚĚĞůĞŶ͘ ŽŽƌ ĚĞ ĂĂŶŚŽƵĚĞŶĚĞ ŐƌŽĞŝ njŝũŶ ǁŝũ ŽƉ njŽĞŬ ŶĂĂƌ ĞĞŶ ĞŶĞƌŐŝĞŬĞ ĞŶ ƐůĂŐǀĂĂƌĚŝŐĞ /ŶŬŽƉĞƌ ĚŝĞ ŚĞƚ ŐĞŚĞůĞ ŝŶŬŽŽƉƉƌŽĐĞƐ ĞŶ ĚĞ ƉůĂŶŶŝŶŐ ǀĂŶ ĞĞŶ ĂĂŶƚĂů ĨƌƵŝƚƐŽŽƌƚĞŶ ŽƉ njŝĐŚ ŶĞĞŵƚ͘

! % "$&$&$ $ #!! $

KW Z d/KE > D E ' Z / s Eh/d /' E <Z ,d KZ'd sKKZ KWd/D > WZK h d/ s E , d d D E Z/:&

< Z< Z/ >

Ğ WĞīĞƌ 'ƌŽƵƉ ŝŶ <ĞƌŬĚƌŝĞů ŝƐ ĂůƐ ĨĂŵŝůŝĞďĞĚƌŝũĨ ƵŶŝĞŬ ŝŶ ŚĂĂƌ ƐĞŐŵĞŶƚ ǀĂŶ ĐŚĂŵƉŝŐŶŽŶǀĞƌǁĞƌŬŝŶŐ ŽŵĚĂƚ njŝũ ĚĞ ŐĞŚĞůĞ ƉƌŽĚƵĐƟĞŬĞƚĞŶ ǀĂŶ ĐŽŵƉŽƐƚĞƌŝŶŐ͕ ĐŚĂŵƉŝŐŶŽŶƚĞĞůƚ ƚŽƚ ĂĂŶ ĐŚĂŵƉŝŐŶŽŶĐŽŶƐĞƌǀĞŶ ďĞŚĞĞƌƐƚ͘ ůŬĞ ĂĨnjŽŶĚĞƌůŝũŬĞ ůŽĐĂƟĞ ǁŽƌĚƚ ĂĂŶŐĞƐƚƵƵƌĚ ĚŽŽƌ ƉƌĂŬƟƐĐŚĞ ĞĚƌŝũĨƐůĞŝĚĞƌƐ ŵĞƚ ǀĞĞů ŬĞŶŶŝƐ ĞŶ ƉĂƐƐŝĞ ǀŽŽƌ ŚĞƚ ǀĂŬ ĐŚĂŵƉŝŐŶŽŶƚĞĞůƚ͘ KƉ ŽǀĞƌŬŽĞƉĞůĞŶĚ ŶŝǀĞĂƵ njŝũŶ ǁŝũ ŽƉ njŽĞŬ ŶĂĂƌ ĞĞŶ KƉĞƌĂƟŽŶĞĞů DĂŶĂŐĞƌ͘ ĞnjĞ ŵĂŶĂŐĞƌ ŐĂĂƚ ĚĞ ĚĂŐĞůŝũŬƐĞ ŽƉĞƌĂƟŽŶĞůĞ ĂĐƟǀŝƚĞŝƚĞŶ ĂĂŶƐƚƵƌĞŶ ĚŽŽƌ ŚĞƚ ĚŝƌĞĐƚ ůĞŝĚŝŶŐŐĞǀĞŶ ĂĂŶ ĚĞ ϳ ĞĚƌŝũĨƐůĞŝĚĞƌƐ ǀĂŶ ĚĞ ĚŝǀĞƌƐĞ ůŽĐĂƟĞƐ͘ tĞ njŝũŶ ŽƉ njŽĞŬ ŶĂĂƌ ŝĞŵĂŶĚ ŵĞƚ ŝŶƚĞƌĞƐƐĞ ŝŶ ĚĞ ĂŐƌĂƌŝƐĐŚĞͬ ŝŶĚƵƐƚƌŝģůĞ ƉƌŽĐĞƐƐĞŶ ĞŶ ŐĞĚƌĞǀĞŶ ŝƐ Žŵ ĚĞ ƉƌŽĐĞƐƐĞŶ ǀĂŶ ĚĞ ĐŚĂŵƉŝŐŶŽŶƚĞĞůƚ ĞŝŐĞŶ ƚĞ ŵĂŬĞŶ͘ ĞnjĞ ĐŽĂĐŚĞŶĚĞ ůĞŝĚĞƌ ŝƐ ĂŶĂůLJƟƐĐŚ ĞŶ ǁĞƌŬƚ ŐĞƐƚƌƵĐƚƵƌĞĞƌĚ͘

! % "$&$&$ $ #!'#' #%

D /Ed E E D E ' Z dK <KD^d' Z/ ,d ͕ WZK d/ s D E ' Z / E KD^> ' t d d D < E

>K^^ Z

ŝƐ ŐĞƐƉĞĐŝĂůŝƐĞĞƌĚ ŝŶ ŚĞƚ ďĞƌĞŝĚĞŶ ǀĂŶ ĞĞŶ ŐƌŽŽƚ ĂƐƐŽƌƟŵĞŶƚ ƐĂŶĚǁŝĐŚĞƐ͕ ǁƌĂƉƐ͕ ƉĂŶŝŶŝ͛Ɛ͕ ƚŽƐƟ͛Ɛ͕ ďĂŐƵĞƩĞƐ ĞŶ ŽǀĞƌŝŐĞ ĐŽŶǀĞŶŝĞŶĐĞ ƉƌŽĚƵĐƚĞŶ͘ Ğ ƉƌŽĚƵĐƚĞŶ ǁŽƌĚĞŶ ďĞƌĞŝĚ ŽƉ ĚĞ ůŽĐĂƟĞƐ ŝŶ ůƉŚĞŶ ĂĂŶ ĚĞŶ ZŝũŶ ĞŶ >ŽƐƐĞƌ͘ /Ŷ >ŽƐƐĞƌ ŝƐ ƚĞǀĞŶƐ ŚĞƚ ŚŽŽĨĚŬĂŶƚŽŽƌ ŐĞǀĞƐƟŐĚ͘ /Ŷ >ŽƐƐĞƌ ǁŽƌĚĞŶ ŽƉ ĚĞ ϭϭ ůŝũŶĞŶ ŝŶ ĞĞŶ ŚŝŐŚͲĐĂƌĞ ŽŵŐĞǀŝŶŐ ĚĂŐĞůŝũŬƐ ƌƵŝŵ ϮϬϬ ǀĞƌƐĐŚŝůůĞŶĚĞ ^<h͛Ɛ ďĞƌĞŝĚ ĞŶ ǀĞƌƉĂŬƚ͘ ĞƐ ĚĂŐĞŶ ƉĞƌ ǁĞĞŬ njŝũŶ ŚŝĞƌ͕ ŝŶ ĞĞŶ ϮͲƉůŽĞŐĞŶĚŝĞŶƐƚ ĞŶ ĚĂŐĚŝĞŶƐƚ͕ ƌƵŝŵ ϯϬϬ ŵĞĚĞǁĞƌŬĞƌƐ ĂĂŶ ŚĞƚ ǁĞƌŬ͘ Ğ ǀĞƌƐĞ ƉƌŽĚƵĐƚĞŶ ǁŽƌĚĞŶ ĚĂŐĞůŝũŬƐ ďĞůĞǀĞƌĚ ĂĂŶ ƌĞƚĂŝůĞƌƐ ĞŶ ŽƵƚͲŽĨͲŚŽŵĞͲŬůĂŶƚĞŶ ŝŶ njŽǁĞů EĞĚĞƌůĂŶĚ ĂůƐ ŚĞƚ ďƵŝƚĞŶůĂŶĚ͘ dĞƌ ǀĞƌĚĞƌĞ ƉƌŽĨĞƐƐŝŽŶĂůŝƐĞƌŝŶŐ ǀĂŶ ĚĞ ŽƌŐĂŶŝƐĂƟĞ njŽĞŬĞŶ ǁŝũ ĞĞŶ ĞŝŶĚǀĞƌĂŶƚǁŽŽƌĚĞůŝũŬĞ DĂŝŶƚĞŶĂŶĐĞ DĂŶĂŐĞƌ ĚŝĞ ƐĂŵĞŶ ŵĞƚ ŚĞƚ ƚĞĂŵ ƌĞƉĞƚĞƌĞŶĚĞ ƐƚŽƌŝŶŐĞŶ ĞŶ ƉƌŽďůĞŵĞŶ ǁĞĞƚ Žŵ ƚĞ njĞƩĞŶ ŝŶ ƐƚƌƵĐƚƵƌĞůĞ ŽƉůŽƐƐŝŶŐĞŶ͘ ,Ğƚ ƚĞĂŵ ďĞƐƚĂĂƚ Ƶŝƚ ϭ dĞĐŚŶŝƐĐŚ WƌŽũĞĐƚŵĂŶĂŐĞƌ͕ ϭ tĞƌŬǀŽŽƌďĞƌĞŝĚĞƌ ĞŶ ϱ DŽŶƚĞƵƌƐ͘

! % "$&$&$ $ #!! $

/Ed Z/D D E ' D Ed hWW /Ed Z/D sKKZ WZK& ^^/KE > d/: >/:< KW>K^^/E' E

E Z> E

" ŝƐ ĚĞ ŝŶƚĞƌŵĞĚŝĂŝƌ ǀŽŽƌ njĞůĨƐƚĂŶĚŝŐ ŽƉĞƌĞƌĞŶĚĞ ŝŶƚĞƌŝŵ ŵĂŶĂŐĞƌƐ ŵĞƚ ŬĞŶŶŝƐ ǀĂŶ ĞŶ ĞƌǀĂƌŝŶŐ ŝŶ ĚĞ ĨŽŽĚ ďƌĂŶĐŚĞ ĚŝĞ ƐŶĞů ĞŶ ĞīĞĐƟĞĨ ƟũĚĞůŝũŬĞ ŵĂŶĂŐĞŵĞŶƚƉŽƐŝƟĞƐ ŬƵŶŶĞŶ ŝŶǀƵůůĞŶ͘ ŽŽƌ ĚĞ ƉŽƐŝƟĞ ǀĂŶ ŵĂƌŬƚůĞŝĚĞƌ ŝŶ ĨŽŽĚ ƌĞĐƌƵŝƚŵĞŶƚ ďĞƐĐŚŝŬƚ hWW /ŶƚĞƌŝŵ ŽǀĞƌ ĞĞŶ njĞĞƌ ďƌĞĞĚ ĞŶ ŐĞƐƉĞĐŝĂůŝƐĞĞƌĚ ŶĞƚǁĞƌŬ ǀĂŶ ŐĞŬǁĂůŝĮĐĞĞƌĚĞ ĞŶ ĞƌǀĂƌĞŶ ŝŶƚĞƌŝŵ ŵĂŶĂŐĞƌƐ͘ tŝũ ƐƚĂĂŶ ŐĂƌĂŶƚ ǀŽŽƌ ƉĂƐƐĞŶĚĞ ŽƉůŽƐƐŝŶŐĞŶ ǀŽŽƌ ŬŽƌƚĞ ŽĨ ůĂŶŐůŽƉĞŶĚĞ ŽƉĚƌĂĐŚƚĞŶ͘ hWW /ŶƚĞƌŝŵ ďĞŵŝĚĚĞůƚ ŝŶ /ŶƚĞƌŝŵ DĂŶĂŐĞŵĞŶƚ ƉŽƐŝƟĞƐ ďŝŶŶĞŶ ĚĞ ĚŝƐĐŝƉůŝŶĞƐ DĂƌŬĞƟŶŐ Θ ^ĂůĞƐ͕ KƉĞƌĂƟŽŶƐ͕ ZĞƐĞĂƌĐŚ Θ ĞǀĞůŽƉŵĞŶƚ͕ YƵĂůŝƚLJ ƐƐƵƌĂŶĐĞ ĞŶ ůŐĞŵĞĞŶ DĂŶĂŐĞŵĞŶƚ͘ tŝũ njŝũŶ ƐƵĐĐĞƐǀŽů ĚŽŽƌ ŽŶnjĞ ƐƉĞĐŝĂůŝƐĂƟĞ ŝŶ ĨŽŽĚ͕ ŽŶnjĞ ŇĞdžŝďŝůŝƚĞŝƚ ĞŶ ŬůĂŶƚŐĞƌŝĐŚƚŚĞŝĚ͘ KŶnjĞ ǁĞƌŬǁŝũnjĞ ŝƐ ĞƌŽƉ ŐĞƌŝĐŚƚ Žŵ ƐŶĞů ĞŶ ĂĚĞƋƵĂĂƚ ŐĞƐĐŚŝŬƚĞ ŬĂŶĚŝĚĂƚĞŶ ĂĂŶ ƚĞ ďŝĞĚĞŶ͘ sĂŶnjĞůĨƐƉƌĞŬĞŶĚ ůŝĐŚƚĞŶ ǁŝũ ŽŶnjĞ ĚŝĞŶƐƚǀĞƌůĞŶŝŶŐ ŐƌĂĂŐ ƚŽĞ͘

! % "$&$&$ $ #!&$&" #

ǁǁǁ͘ĚƵƉƉ͘Ŷů ŝŶĨŽΛĚƵƉƉ͘Ŷů tĂŐĞŶŝŶŐĞŶ

ƌĞĐƌƵŝƚŵĞŶƚ Ͳ ŝŶƚĞƌŝŵ Ͳ ĞdžĞĐƵƟǀĞ ƐĞĂƌĐŚ

VMT 4 • mei 2021

INGREDIËNT & PRODUCT

Kirsten Schellekens, productontwikkelaar bij Vivera

Hoe houd je andere afdelingen aangesloten bij R&D-projecten?

In de rubriek Young QA stellen jonge kwaliteitsmanagers vragen aan ervaren vakgenoten. In 2021 worden zij afgewisseld met mensen in een R&D-functie: Young R&D. Dit keer vraagt Kirsten Schellekens van Vivera: “Hoe houd je in een groter groeiend bedrijf de andere afdelingen (productmanagement, verkoop, inkoop, QA) goed aangesloten op de status van je R&D-projecten en hoe zorg je dat ze zich ook betrokken voelen?” Simon Kloos, manager Productontwikkeling bij Heemskerk fresh & easy, geeft antwoord.

“Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat het eigenaarschap van de projecten niet alleen bij de afdeling productontwikkeling ligt. Dit doen wij bij Heemskerk fresh & easy door bij ieder R&D-project voor aanvang van het project een projectteam samen te stellen bestaande uit collega’s van diverse afdelingen. Die projectleden leveren de input die voor hun afdeling van belang is en zijn verantwoordelijk voor het opvolgen van de acties.

Daarnaast verwachten we ook dat de projectleden alle ins en outs van het project kennen. Zij moeten ervoor zorgen dat die informatie bij de overige collega’s op zijn of haar afdeling terechtkomt. De projectleden moeten natuurlijk wel de tijd en mogelijkheden krijgen om deel te nemen aan het projectteam. Het moet dus goed ingepland kunnen worden naast hun reguliere werkzaamheden. Het is belangrijk dat projectleden het gevoel hebben dat de input die ze leveren ook echt serieus opgepakt wordt. Op die manier creëer je een verantwoordelijkheidsgevoel bij de projectleden en de afdelingen waar ze werkzaam zijn.

lid, wel aangesloten blijven en op de hoogte zijn van het project. De belangrijkste rol van de projectleider is om de samenhang tussen de verschillende afdelingen en de timing te bewaken.

Naast de projectteams die inhoudelijk met de projecten bezig zijn, is het ook belangrijk om de managers van de verschillende afdelingen aangesloten te houden.

Dit doen wij bij Heemskerk fresh & easy door middel van een structureel projectoverleg op managementniveau. In dat overleg worden nieuwe projecten en de timing ervan besproken en wordt de impact bepaald. Dit is cruciaal als er investeringen nodig zijn of als het project op een andere manier veel impact heeft op de medewerkers of de processen. Vervolgens kan het projectteam aan de slag om zaken verder in detail uit te werken.

Let op dat je blijft optimaliseren. In groeiende bedrijven kan vandaag iets goed werken, wat volgend jaar volledig achterhaald kan zijn. Verandering is daarom een belangrijk aandachtspunt. Zorg dat je niet achter de feiten aanloopt, maar juist proactief het proces blijft optimaliseren.” •

Projectleiderschap Dit vergt wel een goed projectleiderschap op de afdeling productontwikkeling. De projectleider stelt in samenwerking met de projectleden een projectplanning op, zorgt dat alle acties concreet worden vastgelegd en opgevolgd en zit de projectmeetings voor. Ook zorgt de projectleider ervoor dat de afdelingen die geen inbreng hebben in het projectteam in de vorm van een project-

Simon Kloos Manager Productontwikkeling bij Heemskerk fresh & easy

25

26

DUURZAAMHEID & MVO

‘Tijdrovend, maar doeltreffend’ VIER DUURZAME FOOD-STARTUPS OVER CROWDFUNDING Crowdfunding wordt steeds vaker gebruikt door bedrijven om een onderneming te financieren. Waar een bank vaak naar de cijfers en prestaties kijkt, gaat het bij crowdfunding meer om het verhaal en de missie van de onderneming. In dit artikel meer over wat crowdfunding precies is en de ervaringen van vier duurzame startups met crowdfunding.

Tekst Carmen Groeneveld

Bedrijven kunnen door middel van crowdfunding een grote groep mensen achter zich scharen die in hun bedrijf investeren. Crowdfunding wordt dan ook vaak gebruikt in plaats van bijvoorbeeld een banklening. CrowdAboutNow is een crowdfundingplatform waar bedrijven een campagne op kunnen zetten. “Bij crowdfunding ga je op zoek naar een grote groep mensen die jou willen financieren”, vertelt oprichter Mark Laagewaard aan VMT. “Wij helpen ondernemers om die groep mensen te activeren.”

“Wij helpen ondernemers allereerst om helder te krijgen wat de beste manier is om te financieren. Als dat crowdfunding is, helpen wij ze om hun verhaal helder te krijgen en een financieringscampagne te starten”, vervolgt Laagewaard. “Dus wij faciliteren het hele crowdfundingproces.” De kracht van CrowdAboutNow is volgens de oprichter dan ook dat ondernemers de ruimte krijgen om zelf hun eigen verhaal te vertellen en daarmee hun eigen publiek te bereiken. “Je moet goed nadenken over hoe je je verhaal communiceert, omdat we in een tijd leven waarin heel veel gecommuniceerd wordt. Doe je dit niet goed, dan val je weg tussen alle rumoer”, vervolgt Laagewaard.

wil zetten, moet volgens Laagewaard wel al een netwerk hebben. “Uit het niets starten is erg lastig. Ondernemers moeten het communicatiemateriaal aanleveren, maar moeten ook zelf gaan communiceren.

Als 30 procent van de campagnedoelgroep bereikt is, gaan wij ook onze eigen netwerken aanspreken. Er is dus een duidelijke opbouw, ondernemers beginnen met mensen die het dichtst bij hun plan staan. En hoe meer de campagne vordert, hoe meer mensen er geactiveerd kunnen worden die verder van de onderneming af staan.”

Drie redenen

Drie vormen CrowdAboutNow biedt drie vormen van crowdfunding. “Allereerst hebben we voorverkoop, waarbij je op voorhand een product of dienst verkoopt. Dan verkoop je een product of dienst dat later geleverd wordt”, legt Laagewaard uit. “Ten tweede bieden we leningen, waarbij het geld wordt terugbetaald met een bepaalde rente. En tenslotte is er de mogelijkheid tot het uitgeven van aandelen, waarbij mensen een soort mede-eigenaar worden van het bedrijf.”

Een ondernemer die een crowdfundingcampagne op

‘Geld van de bank vind ik heel duur geld en heel dom geld’

Volgens Laagewaard is er een aantal redenen om als ondernemer voor crowdfunding te kiezen. “Een van de belangrijkste is het behouden van onafhankelijkheid. Een tweede reden is dat je weet dat het geld uiteindelijk ten goede komt aan mensen die een binding hebben met je product en mensen die je geholpen hebben om groter te worden. Tenslotte weten bij crowdfunding vaak honderden mensen van je product en bedrijf, wat een goede marketingreden is.”

Wanneer adviseert CrowdAboutNow om niet aan crowdfunding te doen? “Als ondernemers geen zin hebben om hun netwerk te activeren of als ze weinig

VMT 4 • mei 2021

27

Reportage Achtergrond

CROWDFUNDING Bij crowdfunding is het doel om mensen te overtuigen van het verhaal waardoor zij een bedrijf willen helpen en erin willen investeren.

Startups en crowdfunding

tijd hebben. Daarbij zeggen wij eigenlijk nooit ‘ga maar naar een bank’. Dat vind ik namelijk heel duur geld en het is heel dom geld. Daarmee durf ik de bankiers wel tegen me in het harnas te jagen. Ik denk dat er andere alternatieven zijn die interessanter zijn, zoals angel-investeerders die echt met je meedenken”, is de duidelijke mening van Laagewaard.

Verhaal centraal Waar een bank vaak cijfers wil zien alvorens een lening te verstrekken, is bij crowdfunding dus het doel om mensen te overtuigen van het verhaal waardoor zij een bedrijf willen helpen en willen investeren.

“Bij ons staat dan ook het verhaal van de ondernemer centraal en niet de financiële voordelen die je eruit haalt. We bieden geen zekerheden, dus je moet afgaan op de missie van een bedrijf,” stelt Laagewaard. “Als mensen meefinancieren op basis van je verhaal, heb je vaak een veel langere en interessantere relatie.”

Crowdfunding wordt volgens CrowdAboutNow ook vaak gebruikt door duurzame ondernemingen. “Bij duurzaamheid moet je hele verhaal kloppen, van begin van de keten tot het eind. En dan gaat het ook over dingen als financiering en communicatie. Dan wordt financiering dus ook een duurzaam onderdeel van je bedrijf. Daarom werkt crowdfunding voor duurzame bedrijven ook erg goed, denk ik, omdat je het helemaal kunt incorporeren in de manier van ondernemen”, vervolgt Laagewaard. “Crowdfunding is volgens ons de nieuwe manier van financieren, omdat je zo transparant kunt zijn over je financiers en kunt uitleggen met wie je samenwerkt.”

Mark Laagewaard CrowdAboutNow

VMT vroeg vier duurzame startups naar hun ervaringen met crowdfunding. Natulatte maakt plantaardige havermelkpoeders voor in professionele koffieautomaten. “Wij zijn in deze nichemarkt gesprongen omdat er nog geen plantaardig alternatief was voor in de koffieautomaat”, vertelt oprichter Astrid van Santen. Bus Whisky maakt whisky van Nederlandse bodem. “Wij maken Single Malt-, Single Cask- en Single Estate-whisky met eigen brouwgerstteelt”, vertelt oprichter Dennis Hurkmans. “De productie van Bus Whisky is vrijwel helemaal circulair.”

De Fryske produceert kaas van lokale volle melk waarmee de startup ruimte biedt aan weidevogels en biodiversiteit. “Ik wil een melkveehouderij ontwikkelen die ruimte geeft aan weidevogels, daarom ben ik De Fryske begonnen”, vertelt oprichter Catharinus Wierda. Tenslotte Willicroft, deze startup maakt plantaardige kazen. “Wij werden ons steeds bewuster van de impact van de mensheid op de opwarming van de planeet”, vertelt marketingverantwoordelijke Tim Keijzer namens oprichter Brad Vanstone. “Inmiddels hebben we acht plantaardige kazen op de markt gezet. Dit laat zien dat men vertrouwen heeft in de verandering die we op gang willen brengen.”

Redenen voor crowdfunding

Dennis Hurkmans Bus Whisky

De startups kozen om verschillende redenen voor crowdfunding. “Met crowdfunding kun je meteen toetsen of je businessplan aanslaat. Daarnaast wilden wij vanaf het begin zoveel mogelijk mensen bij ons bedrijf betrekken”, stelt Van Santen. “Er is in Ne-

28

DUURZAAMHEID & MVO

derland weinig tot geen ervaring met whisky waardoor er geen kengetallen zijn. Daarnaast moeten we nog een voorraad opbouwen, en dit is bancair niet te financieren”, legt Hurkmans zijn keuze voor crowdfunding uit.

“Om een grote kaasvoorraad aan te leggen heb ik kapitaal nodig. Bij de bank kijken ze vooral naar een minimaal risico op papier, bij crowdfunding leen je geld van een grote groep mensen die weten waar het geld naartoe gaat”, stelt Wierda. Tot slot gaat het bij Willicroft om bewustwording. “Wij hebben gekozen voor crowdfunding omdat het een deel van onze missie is om mensen bewust te maken van de impact die ze kunnen hebben. Investeerders voelen zich zo medeverantwoordelijk, wat zij uitstralen naar mensen om zich heen”, aldus Keijzer.

De meningen over het behoud van onafhankelijkheid bij crowdfunding zijn verdeeld. Van Santen en Wierda zijn van mening dat crowdfunding zeker bijdraagt aan het behouden van onafhankelijkheid.

“Dit is zeker een groot voordeel. Je hoeft geen zekerheden weg te geven”, aldus Van Santen. “Bij crowdfunding kun je zeker meer onafhankelijkheid behouden, maar het gaat wel om de combinatie. Crowdfunding geeft je ook credits bij andere financiers”, vult Wierda aan.

Volgens Hurkmans draagt crowdfunding niet specifiek bij aan het behouden van onafhankelijkheid.

Keijzer sluit zich hier deels bij aan. “In vergelijking met een lening met dezelfde voorwaarden en risico’s als bij een bank, heeft het weinig wezenlijke invloed op onze onafhankelijkheid”, stelt Keijzer.

Doelen

Catharinus Wierda De Fryske

Voor herhaling vatbaar

Astrid van Santen Natulatte

Van de beschikbare vormen hebben alle vier de startups gekozen voor een lening, waarmee zij alle hun gestelde doelen bereikt hebben. “Wij hadden nog geen productie waardoor aandelen uitgeven lastig was. Voorverkoop was ook geen ideale optie dus hebben wij voor een lening gekozen. Wij hebben de campagne met 200 procent behaald”, vertelt Van Santen trots. Hurkmans maakte dezelfde keuze. “Wij hebben een lening gekozen met rente in de vorm van een fles whisky per € 1000. Daarmee hebben we de gewenste investeringen kunnen realiseren.”

“Wij hebben ook gekozen voor een lening. Wel krijgen deelnemers 2 procent rente en 2 procent kaas als beloning. Ook wij hebben ons doel 100 procent bereikt”, vertelt Wierda enthousiast. Tenslotte koos ook Willicroft voor een lening. “Wij hebben gekozen voor een lening om meerdere redenen. Allereerst is het voor ons te vroeg om aandelen uit te geven. Daarnaast past voorverkoop niet bij de aard van ons product. We kunnen met trots zeggen dat we 200 procent van het doelbedrag hebben opgehaald”, vertelt Keijzer.

Zouden de startups een volgende keer nogmaals gebruik maken van crowdfunding? Ook daarover zijn de meningen enigszins verdeeld. “Absoluut, ik overweeg zelfs om het nog een keer te doen voor de volgende stap”, stelt Van Santen. Hurkmans is nog niet overtuigd. “Ik vind het wel erg bewerkelijk. Het is leuk om contact te hebben met investeerders en hun enthousiasme te zien, maar het vraagt wel een behoorlijke logistieke en administratieve operatie.”

Wierda sluit zich deels aan bij Hurkmans, maar houdt de opties open. “Ik sta ervoor open om nogmaals crowdfunding toe te passen. Maar de belangrijkste belemmering is de tijdsinspanning.” Keijzer laat de financieringsvorm afhangen van het doel.

“Als we grote stappen willen maken wat betreft marktaandeel zullen we wellicht kijken naar equity based crowdfunding doordat we over onze eerste crowdfundingcampagne heel tevreden zijn.”

Effecten

Duurzaamheid CrowdAboutNow ziet vaak bedrijven met een duurzame missie op hun platform. Maar werkt crowdfunding dan ook goed voor duurzame doeleinden?

“Ja enorm, mensen willen graag bedrijven steunen als ze achter de duurzaamheidsdoelstellingen staan”, stelt Van Santen. Hurkmans sluit zich daarbij aan.

“Je wilt je kunnen verantwoorden naar je investeerders, dus dat legt een extra morele druk en verantwoordelijkheid op onze schouders.”

Ook Keijzer denkt dat crowdfunding voor duurzame doelen zeker werkt. “Vooral in deze tijden willen mensen een positieve impact hebben op de wereld.

Dit kan ook door het steunen van een crowdfundingsactie van een organisatie die impact wil hebben.

Naast het goede gevoel van het bijdragen aan een goed doel, fungeert dit ook nog eens als een soort van winstgevend spaarpotje.” Wierda: “Onafhankelijkheid en autonomie zijn belangrijk bij duurzame doeleinden, wat crowdfunding zeer geschikt maakt.”

Brad Vanstone Willicroft

Alle vier de startups hebben door het opgehaalde geld van de crowdfunding belangrijke vervolgstappen kunnen zetten. “We hebben een succesvol R&D-traject afgerond en we zijn nu een operationeel bedrijf. We produceren en beleveren daadwerkelijk de eerste klanten”, vertelt Van Santen enthousiast.

Ook Bus Whisky heeft veel aan de crowdfunding.

“We zijn nu klaar om verder te groeien. De productie is op orde en we verwachten vanaf komend jaar op eigen kracht voldoende cashflow te genereren.”

Ook Fryske is enorm gegroeid door de investeringen.

“We hebben een eigen kaasvoorraad kunnen financieren, en we gaan in 2021 zeker een omzet van 200 tot 300 procent behalen ten opzichte van 2020”, vertelt Wierda trots. Willicroft heeft meerdere stappen kunnen zetten. “Wij hebben stappen gemaakt in het maken van producten van bonen en peulvruchten.

Wij verwachten de nieuwe productlijn rond oktober af te hebben. Daarnaast zijn we een project gestart om melkboeren te helpen de overstap te maken naar een werkwijze die in harmonie is tussen vee en bonen”, concludeert Keijzer. •

(੕FLsQWLH WUDQVSDUDQWLH ÁH[LELOLWHLW

VOHXWHO 2I KHW QX JDDW RP (53 0(6 WUDFHHU EDDUKHLG RI LQWHOOLJHQWH SODQQLQJVVRIWZDUH KHW &6% 6\VWHP LV GH FRPSOHWH RSORVVLQJ

YDQGDDJ XZ SURGXFWLH RSWLPDOLVHUHQ HQ PRUJHQ XZ KHOH EHGULMI GLJLWDOLVHUHQ

ZZZ FVE FRP

30

ECONOMIE & BEDRIJVEN

‘Het is een onzichtbare oorlog’ CORONACRISIS LEIDT VOOR BAKKER CARL SIEGERT TOT FOCUS OP AUTOMATISERING Bakkerij Carl Siegert is al 130 jaar een familiebedrijf. De bakker levert biologische vriesverse broodspecialiteiten aan met name horeca, catering, luchtvaart en on-the-go-producenten. De coronacrisis slaat dan ook hard toe bij Carl Siegert. “Mijn agenda is de grootste miskoop van 2020, die had ik niet meer nodig”, vertelt eigenaar Carl Siegert aan VMT. Ondanks de zware gevolgen blijft de bakker positief.

Tekst Carmen Groeneveld Beeld Bakkerij Carl Siegert

Iedereen ervaart de coronacrisis anders. Het hangt ook af van de afzetkanalen waarvoor je produceert.

“Stressvol, dat is hoe ik het heb ervaren”, vertelt Carl Siegert, de huidige generatie die aan het roer staat van de familiebakkerij in Harmelen. “Je weet niet hoe lang het gaat duren en je hebt zoiets nog nooit eerder meegemaakt. Je kunt bevriezen, vechten of vluchten in zo’n situatie. Op een gegeven moment kom je tot de conclusie dat je op de rem staat en dat je het moet accepteren.”

“Ik heb nog zo’n papieren succesagenda. Dat was de grootste miskoop van 2020. Ik had hem niet meer nodig. Alleen de eerste drie maanden maar de rest van het jaar niet meer”, vertelt Siegert met een gemengd gevoel van humor en verdriet. “Wij leveren in de breedste zin aan de out-of-home-markt. Vanaf april vorig jaar was daar nagenoeg geen afzet meer.

Toen hebben we andere dingen opgepakt zoals schoonmaken en productontwikkeling. Maar ja, op een gegeven moment is alles toch echt schoon.”

Bouwvakkers

‘Ik ben vooral blij dat we gezond zijn gebleven’

Siegert heeft hard gezocht naar nieuwe bezigheden voor zijn medewerkers. “We hebben een vergunning gekregen om in onze oude bakkerij drie appartementen te bouwen, dus onze bakkers werden ook slopers en bouwvakkers. Ik heb bakkers uitgeleend aan branches waar het wel wat drukker was. Je moet creatief worden”, vervolgt Siegert. “Maar we hebben helaas ook van flink wat mensen afscheid moeten

nemen. En dat is gewoon shit. We hebben uiteraard gebruik kunnen maken van de NOW. Maar minder omzet dan april wordt het niet, dus dat betekent dat het nu ook gewoon afgebouwd wordt.” In december bakte Siegert ook kerststollen voor bedrijven die de stollen als kerstgeschenk aan relaties en medewerkers gaven, om hier toch afzet te creëren.

Inmiddels draait Siegert weer kleine volumes. “We draaien nu weer. We hebben een vriesvers product, dus we willen ook dat de diepvries weer vol zit voor als we weer kunnen leveren. We willen niet verrast worden op het moment dat Rutte morgen roept dat de restaurants weer open mogen. Maar ja, met vijftot zesduizend besmettingen per dag zie ik dat helaas niet snel gebeuren. En dat is ook het lastige, je weet niet hoe lang dit gaat duren. Je kunt een stap vooruit zetten, maar een dag later zomaar weer twee stappen achteruit gaan”, vervolgt de bakker.

‘Het kan altijd erger’ Toch heeft Carl Siegert de afgelopen maanden het hoofd boven water weten te houden en blijft hij redelijk positief. “Ik ben calvinistisch opgevoed. Ik ben al 25 jaar ondernemer, we hebben geen dure huurcontracten en we hebben gelukkig wat spek op de botten”, vertelt Siegert. “Het is ook net waar je bent in de cyclus van ondernemen. Het is een beetje het Lourdes-gevoel zeg ik altijd. Als je een arm mist dan denk je: ‘ik heb tenminste nog één arm’. Als je twee armen mist dan denk je: ‘ik heb tenminste nog twee

VMT 4 • mei 2021

31

Reportage Interview

CORONA De komende tijd wil Carl Siegert zich vooral richten op de automatisering in de bakkerij.

“We gaan nog beter kijken naar het productieproces.”

helemaal niet op je te wachten”, stelt Siegert. Toch heeft de bakker een nieuwe klant binnen weten te halen in coronatijden, ook al kan hij daar nu nog niet veel over zeggen. “We zijn nu bezig om alles daarvoor in te richten en te automatiseren. Dan ben je ook zo vier of vijf maanden verder voordat je kunt uitleveren. En als je geen bottlenecks wilt hebben, moet je het serieus aanpakken.”

‘Leven is meervoud van lef’

Carl Siegert: “Mijn papieren agenda was de grootste miskoop van 2020.”

benen’. Kortom, het kan altijd erger. Ik mag blij zijn dat dit nu gebeurd is en niet vijf of tien jaar eerder.”

Andere afzetkanalen Siegert is tijdens de coronapandemie en het wegvallen van de afzet wel op zoek gegaan naar andere afzetkanalen, maar dat is nog niet zo gemakkelijk. “Je kunt niet zomaar naar de Albert Heijn gaan. Ten eerste kunnen we die vraag niet aan, maar ten tweede hebben zij ook al lopende contracten dus zitten ze

Wat is er in de bakkerij veranderd door corona? “We houden op andere plekken pauzes, werken met mondkapjes en worden regelmatig getest. Maar ja, wat er blijvend veranderd is kan ik natuurlijk pas over een paar jaar zeggen.” Siegert heeft online coronatesten gekocht, waardoor personeel zich intern kan testen. “En als deze interne test positief is, gaat iemand naar de GGD. De eerste test doen we dus zelf, de tweede doet de GGD. Ook om te voorkomen dat iedereen zomaar thuis blijft, want iedereen komt wel eens in contact met iemand die een week later corona heeft. Maar ja, leven is ook het meervoud van lef! En dan bedoel ik niet dat je op het randje moet lopen, maar als je alles wilt uitsluiten kan er niks meer.”

Het is voor de medewerkers van Carl Siegert natuurlijk lastig om thuis te werken. “Je kunt niet als bakker een paar kilo meel mee naar huis nemen en thuis

‘Je kunt niet een paar kilo meel mee naar huis nemen en thuis gaan knutselen’

32

ECONOMIE & BEDRIJVEN

BAKKERIJ Genoeg puntjes aan de horizon voor Bakkerij Carl Siegert.

gaan knutselen”, lacht Siegert. Van de eerste lockdown heeft Siegert dan ook geleerd om meer op voorraad te werken. “Toen de eerste lockdown voorbij was ging de horeca weer als een tierelier. Toen heb ik wel geleerd om meer in de vriezer te hebben voor als alles weer open gaat.”

Voorraden beperken De ondernemer heeft geen problemen gehad met de aanlevering van ingrediënten. “Nee, als je niet veel gebruikt…”, grapt Siegert. “We moesten natuurlijk voorraden beperken, want je weet niet hoe lang het duurt en je kunt niet eindeloos opslaan en bewaren.

Maar je gaat wel anders nadenken over inkopen. Ik denk dat iedereen nu wel een ontbindend gebeuren in contracten gaat zetten voor dit soort gebeurtenissen, dat kan niet anders.”

De komende tijd wil Siegert zich vooral gaan richten op de automatisering in de bakkerij. “We willen bijvoorbeeld eentonige handelingen, die belastend zijn voor de rug, gaan automatiseren. We gaan dus nog beter naar het productieproces kijken. In de waan van de dag heb je daar geen tijd voor. Dan ben je als je niet uitkijkt op een gegeven moment de houthakker met de botte bijl”, vervolgt de ondernemer.

Wereld binnen handbereik Siegert blijft vooral heel positief in deze moeilijke tijden. “Natuurlijk heeft het veel impact als je afscheid moet nemen van mensen van wie je liever geen afscheid neemt. Maar we hebben te eten en te drinken en we zijn gezond. Ook hier komen we doorheen”, stelt de bakker. “Eigenlijk zijn we tot op het bot verwend en hebben we weinig tegenslagen

Er werden vanwege corona andere zaken opgepakt zoals schoonmaken. “Maar op een gegeven moment is alles toch echt schoon.”

gehad. Mensen die een oorlog hebben meegemaakt denken nu ‘hoe kun je nu klagen als je met Netflix en telefoons in quarantaine moet zitten’. We hebben zelfs in quarantaine de wereld binnen handbereik.

We moeten dus gewoon even doorpakken.”

Puntjes aan de horizon

‘Je kunt een stap vooruit zetten, maar een dag later zomaar weer twee stappen achteruit gaan’

Hoewel Carl Siegert hard is getroffen door de coronacrisis, vindt hij toch dat hij zich gelukkig kan prijzen. “Het is eigenlijk gewoon een onzichtbare oorlog. Ik kijk met een schuin oog naar mede-ondernemers, en dan besef ik dat ik nog geluk heb. Ook dan krijg ik weer dat Lourdes-gevoel. Ik heb mijn vrouw en kinderen, moet ik dan gaan klagen? Ik kan het gelukkig redelijk relativeren. Als ik zo om me heen kijk, heb ik nog geluk dat we hamburgerbroodjes kunnen maken voor to go-locaties. Ik heb genoeg puntjes aan de horizon”, vertelt de bakker hoopvol.

“Ik ben vooral blij dat we gezond zijn gebleven”, concludeert Siegert positief gestemd. •

ADVERTORIAL

Praktijkgericht leren op productielijn SMC Friesland is dé zuivelprovincie van Nederland.

De regio onderscheidt zich door een hoog niveau van kennis en innovatie in de voedingssector.

Bedrijfsleven en onderwijs gaan hand in hand met de nieuwste technologische ontwikkelingen.

De moderne FMS (Flexible Manufacturing System)-trainingsopstelling van SMC is een belangrijke schakel om studenten zowel praktijkgericht als onderzoekend te laten leren.

D

e opleiding levensmiddelentechnologie startte dertien jaar geleden een samenwerking met laboratoriumtechniek. Daarmee ontstond de opleidingsgroep MBO Life Sciences, die uitgroeide tot een sterke gezamenlijke merknaam van Friesland College en Nordwin College. Het onderwijsaanbod werd enkele jaren later aangevuld met de opleidingen Procestechniek, Milieu en Water. MBO Life Sciences werkt vooral praktijkgericht. De opleidingsinstituten beschikken over laboratoria voor chemische, microbiologische en medische analyse. Daarnaast zijn er praktijkruimten voor levensmiddelentechnologie waar studenten producten kunnen maken. Zo is er een eigen bakkerij, vlees- en zuivelafdeling en een minibrouwerij met een destilleerkolom.

Wijnand Verschuur (accountmanager MBO Life Sciences) bij de FMS-trainingopstelling.

matiek en industriële automatisering. De FMS-200 die sinds vorig jaar bij Nordwin College beschikbaar is, biedt veelzijdige trainingsmogelijkheden in industriële automatisering, mechatronica en nieuwe technologieën zoals IO-Link. Op de lijn van vier meter, met in totaal zeven werkstations, kunnen studenten praktische ervaring opdoen in onder meer storingzoeken, pneumatiek, robotica, machineveiligheid en onderhoud. Het doorgronden van de technieken is voor zowel het MBO als het HBO een boeiende didactische uitdaging.

Schone techniek Wijnand Verschuur is accountmanager van MBO Life Sciences en was nauw betrokken bij de keuze en implementatie van de FMS-productielijn. Hij heeft altijd de verbinding met het bedrijfsleven gezocht, want, zo is zijn visie, uiteindelijk gaat het om wat studenten in de praktijk moeten kunnen beheersen. De keuze voor de FMS-trainingsopstelling vloeit voort uit het beleid van Nordwin College om in te zetten op schone techniek. Verschuur: “Nordwin College biedt op meerdere locaties in Friesland VMBO-onderwijs aan. De techniek die daar werd aangeboden, werd vooral geassocieerd met vuile handen, bijvoorbeeld bij landbouwmechanisatie. Om te laten ervaren dat er binnen de techniek veel meer mogelijkheden zijn, hebben we schone techniek op basis van technisch Lego geïntroduceerd om ook een andere doelgroep te kunnen bedienen. Robotjes zelf bouwen en programmeren. Complexer leren én uitdagender. Vervolgens bleek er ook interesse op MBO-niveau. Dat bracht ons op het pad naar het trainingssysteem van SMC.” SMC is al ruim zestig jaar specialist in pneu-

Praktijkgericht en onderzoekend leren Het trainingssysteem blijkt goed aan te sluiten op het opleidingsprogramma van MBO Life Sciences. Verschuur: “Onze visie is praktijkgericht en onderzoekend leren. Dat doen we om studenten in aanraking te laten komen met werkelijke situaties, om hen daarvoor enthousiast te maken. Wij draaien het leerproces om: eerst ervaren en daarna gemotiveerd nieuwe dingen leren. Met onze doelgroep kunnen we dat niet in een fabriekssituatie verzorgen. De studenten die hier binnenkomen zijn soms pas vijftien jaar, terwijl veel industriële bedrijven een minimum leeftijd van zestien of zelfs achttien jaar hanteren voor toegang tot productieruimten. Daarom halen wij een deel van de praktijk naar de school toe.”

Meer informatie: www.smc.nl

34

INGREDIËNT & PRODUCT

‘Goed doen op kleine schaal tot het perfect is’ VAN GROENTERESTSTROMEN NAAR FALAFEL Startup Falafval maakt falafel van restromen. Waar de startup eerst pulp van sappen gebruikte voor de falafel, gebruikt het bedrijf inmiddels groentereststromen. De startup is inmiddels gegroeid van productie in eigen keuken naar een professionele productiekeuken. “We proberen ons product zo goed en zo duurzaam mogelijk te maken, en stap voor stap nog meer te verbeteren.” VMT sprak met medeoprichter Ayuk Bakia over de oprichting van Falafval en de plannen van de onderneming.

Tekst Carmen Groeneveld Beeld Falafval

Ayuk Bakia zag tijdens haar vroegere baantjes in de horeca hoeveel voedsel er wordt weggegooid. Haar vader komt uit West-Afrika, waar voedselonzekerheid tot een paar generaties geleden veelvoorkomend was in de familie Bakia. “Bij mij ontstond zo het idee om lekker eten te maken van voedsel dat wordt weggegooid. Mijn compagnon Scifo Minnaard dacht hier hetzelfde over en dus zijn we samen op zoek gegaan naar reststromen in Rotterdam om voedsel van te maken”, vertelt medeoprichter Ayuk Bakia gepassioneerd aan VMT.

Voedselverspilling

‘Je komt steeds op een punt dat je eigenlijk niet genoeg hebt om de volgende stap te maken’

Bakia en Minnaard kwamen uit bij groentepulp van juice-bars. “Toen zijn we eigenlijk gewoon gaan bellen en hebben we gevraagd of we de pulp mochten gebruiken. Juice-bar Sajoer (in Rotterdam) stond daar wel voor open, waarna we zijn gaan testen met falafel-recepturen van de overgebleven pulp”, legt Bakia uit. “We kwamen er door testen achter dat je best lekkere falafel kunt maken van de overgebleven pulp, en zo is Falafval ontstaan. Dus van voedselverspilling naar Falafval”, vertelt Bakia trots.

In 2019 ging Falafval, na veel testen, officieel van start. “Het recept dat wij bij de start van Falafval maakten is anders dan ons huidige recept. En eigenlijk hebben wij nu pas echt een product waar we echt volledig tevreden mee zijn. Dat heeft dus best lang geduurd. Na twee jaar trial and error hebben we het

recept geperfectioneerd”, vervolgt de onderneemster.

“We zijn begonnen met pulp bij mij thuis in de keuken. Toen we hier tevreden over waren, hebben we dat verkocht op een braderie. Dat sloeg aan en toen hebben we besloten er een bedrijfje van te maken.”

Afval van snijderijen Inmiddels gebruikt de startup geen pulp meer, maar reststromen van paprika, ui en binnenkort bonen.

“In het begin was de pulp leuk omdat we op relatief kleine schaal produceerden. Maar pulp is niet echt geschikt voor productie op grote schaal vanwege beschikbaarheid en veranderingen in de saprecepten die ook het recept van de falafel beïnvloeden”, legt Bakia uit. “Toen zijn we dus op zoek gegaan naar andere reststromen, waarna we in het Westland terecht kwamen. Daar zitten veel snijderijen en verpakkingsbedrijven waarbij nog een selectie van de groenten plaatsvindt. We gebruiken nu voornamelijk ongelijke paprika- en ui-stukjes: afsnijsels die ontstaan bij een snijderij en wat dus eigenlijk geen afval is.”

Falafval gebruikt een productiekeuken in de circulaire voorbeeldstad BlueCity, waar ze de falafelmix produceren. “Onze reststromen komen daar binnen en daar produceren we dus ook onze falafelmix. Die verkopen we dan direct aan consumenten via de webshop, maar we hebben ook een foodtruck en we verkopen daarnaast nog aan de horeca. Die laatste

VMT 4 • mei 2021

35

Reportage Interview

STARTUP Ayuk Bakia (links) met haar compagnon Scifo Minnaard van startup Falafval.

gespleten of beschadigd zijn, maar we hebben nog geen monostroom van die bonen weten te vinden.

We zijn dus nu aan het kijken of we dat kunnen oplossen. We proberen ons product zo goed en zo duurzaam mogelijk te maken, en stap voor stap nog meer te verbeteren.”

Op de fiets Bakia weet per reststroom hoeveel kilo er binnenkomt, waardoor het recept van Falafval gelijk kan blijven. “Waar we eerst op de fiets zelf de reststromen gingen ophalen, werken we inmiddels met een partner die met elektrisch gekoeld vervoer onze reststromen ophaalt”, vertelt de onderneemster. Nu produceert en verpakt Falafval de producten nog zelf, in de productiekeuken in BlueCity. “We kunnen het nu nog zelf maken en verpakken omdat we nog op kleine schaal werken. Maar uiteindelijk kunnen we het niet meer zelf doen. Het is lastig om het exacte moment te bepalen om dingen uit handen te geven”, geeft Bakia toe.

Op dit moment maakt Falafval enkel nog een falafelmix. Afnemers kunnen de mix dan zelf tot balletjes draaien die in de pan of frituur gebakken kunnen worden. “In de tussentijd zijn we ook bezig om van die mix voorgevormde balletjes te maken. Dat doet een externe producent voor ons, want het lijkt vooralsnog niet tactisch om dat zelf te doen”, vervolgt Bakia. “Daarbij maken wij de mix die we dan aan de producent leveren om balletjes van te maken.

Tot nu toe hebben al onze klanten, ook de horeca, met de verse mix gewerkt. Dat werkt prima, maar we willen het assortiment uitbreiden met balletjes, zodat klanten de keuze hebben.”

Hygiëne twee liggen nu natuurlijk stil, maar nu het wat beter weer wordt kunnen we hopelijk de foodtruck weer wat meer gebruiken”, aldus Bakia. “We proberen iedereen te bedienen, ook omdat we tijdens corona gemerkt hebben dat het een groot voordeel is als je in verschillende kanalen afzet hebt.”

Op dit moment onderzoekt Bakia de mogelijkheid om ook peulvruchten te verkrijgen uit reststromen.

“Op dit moment bestaat de falafel voor ongeveer een derde uit reststromen. We willen ook de bonen uit reststromen halen waardoor het reststroomgehalte stijgt naar 80 procent”, vervolgt de onderneemster.

“Het is mogelijk, maar er zitten een paar uitdagingen aan vast. Afvalbonen zijn bijvoorbeeld bonen die

‘Tijdens corona hebben we gemerkt dat het een groot voordeel is als je verschillende afzetkanalen hebt’

Voedselveiligheid is bij alle voedingsmiddelen belangrijk, maar is zeker bij het gebruik van reststromen een uitdaging. “Onze huidige reststromen voldoen aan alle regels voor voedselveiligheid. We laten de mix ook testen bij een lab. Daardoor weten we of dat wat wij maken voedselveilig is. De keuken is verder volledig HACCP-proof uiteraard en wij volgen daarbij alle hygiënecodes”, legt Bakia uit. “Dat neemt niet weg dat het lastige van circulair ondernemen is dat er eigenlijk nog niet veel bekend is hierover en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) ook nog geen specifieke regels heeft voor het gebruik van reststromen in voedingsmiddelen. Dus we moeten veel dingen zelf uitvogelen. En onze ervaring is:

8 juni 2021 • Actueel overzicht van wet- en regelgeving in food Van claims en additieven tot en met houdbaarheidsdatum en fruitpictorials De Food Law Update is een online event over de recente belangrijkste ontwikkelingen in levensmiddelenwetgeving en de jurisprudentie van bestaande regelgeving. Waar legt het ministerie van VWS het komende jaar de accenten op? Wat beweegt er op belangrijke onderwerpen zoals houdbaarheidsdatum, herkomstetikettering, afbeeldingen op verpakkingen, novel foods, claims en additieven? Een live online seminar waar je veel kennis opdoet in één ochtend. Relevant en direct toepasbaar.

Na afloop van de online seminar: heb je een update van het Ministerie van VWS over ontwikkelingen in etikettering, voedselveiligheid en houdbaarheid gekregen;

weet je alles over het gebruik van fruit afbeeldingen en herkomstetikettering op levensmiddelen;

weet je de do’s en dont’s rondom het gebruik van claims van experts van de NVWA;

ben je op de hoogte van de hete hangijzers rondom additieven.

Schrijf je nu in via

foodlaw.vmt.nl Een online event van:

Eerder beoordeeld met een

8!

VMT 4 • mei 2021

37

Reportage

FALAFEL Op dit moment maakt Falafval enkel nog een falafelmix. Afnemers kunnen de mix dan zelf tot balletjes draaien die in de pan of in de frituur gebakken kunnen worden.

als je alle hygiënecodes opvolgt en zoveel mogelijk laat testen, doe je eigenlijk alles om het voedselveilig te houden.”

Voor elke startup zijn startkapitaal en verdere investeringen van cruciaal belang. “Ja, geld is altijd het lastige. Je kunt voor een braderie nog wel dingen uit eigen zak betalen, maar als je er echt iets van wilt maken, zijn toch investeringen nodig”, vertelt Bakia.

“Toen we een half jaar bestonden hebben wij meegedaan aan de RET Aardig Onderweg Award. Die hebben we gewonnen waardoor wij 25.000 euro kregen.

Maar ja, dat is sneller op dan je denkt”, lacht de onderneemster. “Voor ons zijn die challenges en subsidies erg belangrijk. Maar het blijft lastig. Je komt steeds op een punt dat je eigenlijk niet genoeg hebt om de volgende stap te zetten, zodat je het dan maar met de beschikbare middelen moet doen.”

Investeerders Naast de challenges en subsidies is Falafval nu op zoek naar investeerders. “We hebben al eerder een aanbod van een investeerder gehad, maar we zijn daarmee niet in zee gegaan omdat we het inhoudelijk niet eens waren. We zijn nu bezig met verschillende investeringsrondes en proberen ons aan te sluiten bij initiatieven die startups koppelen aan partners uit de industrie”, vertelt Bakia. “We zijn ook specifiek op zoek naar investeerders uit de industrie, omdat we zowel een impactonderneming zijn als een food-startup. We zoeken een investeerder én part-

‘In 2023 willen we 25.000 kilo groente en peulvruchten upcyclen’

ner, zodat we in één keer alle plannen die we hebben kunnen uitrollen en het niet steeds van jaar tot jaar hoeven te bekijken.”

Nu de mix aanslaat en de startup groeit, maken Bakia en Minnaard vervolgplannen. “De balletjes zijn een belangrijke volgende stap. Deze zijn geschikt voor de horeca, maar ook voor de retail. We zijn met veel retailers in gesprek om te kijken of ze interesse hebben in de balletjes of de mix. De behoeftes liggen daarbij zeer uiteen; zowel de mix als de balletjes wekken interesse. Wij willen dus zoveel mogelijk opties aanbieden en iedereen benaderen, van retail tot horeca tot de consument. Zo willen we alle afzetkanelen aansnijden. Het product is erg toegankelijk doordat het ook volledig plant based is.”

Redden van groenten Falafval redt dus reststromen en maakt daar eetbare producten van. “Tot nu toe hebben we iets meer dan 600 kilo groenten gered. Wij hebben als doel om 25.000 kilo groente en peulvruchten te upcyclen over drie jaar, dus in 2023”, omschrijft Bakia de ambitie van Falafel. “En dat moet lukken!” Naast het redden van groenten is kwaliteit erg belangrijk voor Falafval. Daarom kijkt de startup nu ook rustig wat de beste opties zijn voor de retail. “We willen kwaliteit kunnen garanderen. We doen het liever goed op iets kleinere schaal totdat het perfect is dan dat we nu voorgebakken falafelballetjes het versschap in gooien die verdwijnen tussen alle andere producten.” •

Uw product langer houdbaar met Eurofins!

Terwijl u een smakelijk & gezond product behoudt èn voedselverspilling voorkomt.

Direct aan de slag met ons 3-stappenplan?

Wij helpen u graag! +31(0)888 31 03 30 foodsafetysolutions@eurofins.com

lekkerlanghoudbaar.com Testing for life

VMT 4 • mei 2021

VOEDSELVEILIGHEID & KWALITEIT

Fun@work = Serious business

Column

Safe met Dave Twee onaangekondigde audits op één dag

Audits zijn een terugkerend gegeven, zowel gezien vanuit certificeerders als vanuit klanten. Al met al een aardig tijdrovende klus om ieder jaar weer met een (hopelijk) mooi resultaat af te sluiten. De eisen worden met de jaren strenger en je vraagt je soms af waar het zal stoppen. Veel systemen en klanten eisen ook dat de audits onaangekondigd zijn.

Over Dave Dave Dekker is QA-manager bij Euro Caps in Rotterdam.

Gedurende zijn carrière in de voedingsindustrie heeft hij veel opmerkelijke en bijzondere situaties meegemaakt binnen het werkgebied van QA/QESH. In deze column neemt hij jou mee in deze situaties en geeft hij tips en trucs hoe je hiermee om kunt gaan.

Onaangekondigde audits vragen veel flexibiliteit van jou en je team, maar ook van ondersteunende afdelingen. Waar je bij een aangekondigde audit vooraf een agenda krijgt en de benodigde mensen allemaal aanwezig zijn, is dat bij een onaangekondigde audit nog maar de vraag. Met het thuiswerken door corona is het niet zeker of je binnen dertig minuten zelf met de auditor op de werkvloer staat. Gelukkig kun je daarbij vaak terugvallen op collega’s die wel op locatie aan het werk zijn.

Twee onaangekondigde audits op één dag?

Ja, dat was voor mij een primeur! Het begon met onze grootste retailklant. Op maandag stond er ineens een dame uit Duitsland voor de deur die namens onze klant gedurende twee dagen een onaangekondigde audit kwam uitvoeren. En dat tijdens de eerste coronapiek. Mevrouw had een opdracht en die ging ze uitvoeren! Na de nodige extra controlevragen over coronaklachten en extra hygiëneprotocollen kon mijn collega de dame goed begeleiden en was de eerste audit-dag al snel voorbij.

We hadden de agenda’s voor de tweede dag ook al leeggemaakt om met het handboek aan de slag te gaan. Aangekomen op de parkeerplaats van mijn werk ging de telefoon: de receptioniste. “Oh, dat is vroeg! Is ze er nu al?”, vroeg ik. Zij antwoordde: “Ik weet even niet hoe ik dit moet vertellen, maar de auditor van BRC staat voor de deur op de tweede vestiging.” Dat was even schakelen. Ik heb het team op de eerste vestiging direct gebeld om naar de zaak te komen, het team op de tweede vestiging was gelukkig al aanwezig. Binnen een half uur stonden we met de BRC-auditor op de vloer en was de andere audit ook netjes op tijd begonnen. Beide audits waren natuurlijk belangrijk en je kunt je niet opsplitsen, hoe graag je dat ook zou willen. Vertrouwen in het team en de ondersteunende collega’s is hierbij essentieel en we hebben dan ook met uitstekend resultaat beide audits afgesloten. Na deze dagen kon je mij letterlijk opvegen, maar we hadden een ontzettend trots gevoel dat we dit toch maar even met z’n allen hadden geflikt!

Advies?

Zorg dat je een goed team van mensen om je heen hebt en geef ze het vertrouwen om ook zonder jou een audit tot een goed einde te brengen. Accepteer dat je niet alles zelf kunt en maak gebruik van de hulp van anderen. Je hebt hier een gemeenschappelijk belang. Verder is het ook raadzaam om bij de auditoren te melden dat er meerdere audits zijn op dat moment. De auditor zal daar best begrip voor hebben. En als alles met een mooi resultaat is afgesloten, vergeet dan zeker niet deze successen te vieren! •

39

40

COLOFON

VMT (Voedingsmiddelen, Management en Technologie) is hét mediaplatform voor de voedings-, genotmiddelenen drankenindustrie in Nederland en België. VMT verschijnt 10x per jaar en is een uitgave van Vakmedianet.

Vakmedianet Bezoekadres Prinses Margrietlaan 3 2404 HA Alphen aan den Rijn Correspondentieadres Postbus 448 2400 AK Alphen aan den Rijn T 088-584 08 00 E redactie.vmt@vakmedianet.nl www.vmt.nl Uitgever Suzanne Wanders T 088-584 04 54 E suzannewanders@vakmedianet.nl Hoofdredactie Willem Paul de Mooij T 088-584 04 45 E willempauldemooij@vakmedianet.nl Eindredactie Henk Hogewoning T 088-584 08 00 E henkhogewoning@vakmedianet.nl

Redactie Dionne Irving T 088-584 04 47 E dionneirving@vakmedianet.nl Carmen Groeneveld T 088-584 04 55 E carmengroeneveld@vakmedianet.nl Yves De Groote T +32 485-62 35 90 E yvesdegroote@vakmedianet.be Redactie-adviesraad Drs. J. Stark (voorzitter); prof. dr.

E.J. Smid (Wageningen University & Research); drs. M. van Zandvoort (TNO); dr. ir. C.D. de Gooijer (Topsectoren voor Kennis en Innovatie); W. Poos (GEA); dr. P.M. Klapwijk (Klapwijk Ede Beheer, Voedselbanken); K. Cuperus (Nestlé); G. van Veldhuizen (vanRijsingengreen); C. Beek (NNK); D. Linssen (FrieslandCampina); E. Cornelissen (Vezet); G. Stubbe (Grolsch); H. Vriend (ViaVriend); J. Schilstra (RiskPlaza); P. Meewisse (Hilton Foods Holland); M. Molenaar (DO-IT), prof. dr. ir. F. van de Velde (NIZO) Advertenties Voor print, online en website:

Monique van Neutegem T +31 6 50 44 94 02 E moniquevanneutegem@vakmedianet.nl Anneloes Veerman T +31 6 12 70 70 14 E anneloesveerman@vakmedianet.nl Berry Pitlo T +31 6 20 04 35 77 E berrypitlo@vakmedianet.nl Vormgeving Colorscan bv, www.colorscan.nl Druk Wilco BV Abonnementen

Scan de QR-code en abonneer u op VMT Voor vragen over abonnementen, bezorging en/of adreswijzigingen bel of mail met 088-584 08 88; klantenservice@vakmedianet.nl; of schrijf naar VMT, Postbus 31, 2370 AA Roelofarendsveen

7P0403

© 2021 Vakmedianet. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Alle in deze uitgave opgenomen informatie is met de grootste zorgvuldigheid samengesteld. De juistheid en volledigheid kunnen echter niet worden gegarandeerd. Vakmedianet en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor schade die het directe of indirecte gevolg is van het gebruik van de opgenomen informatie.

Abonnementsprijzen VMT Online Maandabonnement: € 17,-

Verpakkingen en tassen voor een duurzaam leven Wij zijn een innovatieve Finse producent van 100% composteerbare afvalzakken, boodschappentassen, verpakkingen en films. We streven naar het hoogst haalbare, ook op het gebied van kwaliteit. Ons bedrijf is ISO gecertificeerd 9001, 14001, 22000 en al onze producten zijn gecertificeerd volgens de EN13432 normen. Onze producten dragen bij aan een duurzame wereld waarin we efficiënt omgaan met onze bronnen.

Zo kunnen we met elkaar de klimaatveranderingen tegengaan. Doe met ons mee! www.bioska.fi

per maand (maandelijks opzegbaar) VMT Online Jaarabonnement: € 186,per jaar (omgerekend € 15,50 per maand) VMT Jaarabonnement Optimaal: € 330,- per jaar VMT Jaarabonnement (Optimaal) Studenten: € 115,50 per jaar VMT Proefabonnement (3 edities): € 29,-

SINDS 1997

YAMA PRODUCTS B.V. T +31 30 2408030 YAMA.NL

Yh >/dz K&&/ Z E/ ht &hE d/ /E E zE D/^ , KD' s/E' /: E 'ZK / E KZ' E/^ d/

D ^ /:<

% & ŝƐ ĞĞŶ ǁĞƌĞůĚǁŝũĚĞ͕ ƚŽŽŶĂĂŶŐĞǀĞŶĚĞ ƐƉĞůĞƌ ŝŶ ĚĞ ĞdžŽƟƐĐŚĞ ŐƌŽĞŶƚĞͲ ĞŶ ĨƌƵŝƚƐĞĐƚŽƌ͘ ,Ğƚ ŚĞůĞ ũĂĂƌ ĚŽŽƌ ǁŽƌĚĞŶ ĚĞ ƉƌŽĚƵĐƚĞŶ ǁĞƌĞůĚǁŝũĚ ŐĞŢŵƉŽƌƚĞĞƌĚ Ƶŝƚ ŵĞĞƌ ĚĂŶ ϱϬ ǀĞƌƐĐŚŝůůĞŶĚĞ ůĂŶĚĞŶ͘ /Ŷ DĂĂƐĚŝũŬ ǁĞƌŬĞŶ ĚĂŐĞůŝũŬƐ ƌƵŝŵ ϭϱϬ ŵĞĚĞǁĞƌŬĞƌƐ͘ ,ŝĞƌ ǁŽƌĚĞŶ ŐƌŽĞŶƚĞ ĞŶ ĨƌƵŝƚ ŐĞƐĞůĞĐƚĞĞƌĚ͕ ĞǀĞŶƚƵĞĞů ŐĞƌŝũƉƚ ĞŶ ǀĞƌǀŽůŐĞŶƐ ŽƉ ϭ ǀĂŶ ĚĞ ϭϰ ůŝũŶĞŶ ǀĞƌƉĂŬƚ͘ ,Ğƚ ĂƐƐŽƌƟŵĞŶƚ ďĞƐƚĂĂƚ ŝŶŵŝĚĚĞůƐ Ƶŝƚ ŵĞĞƌ ĚĂŶ ϮϬϬ ƐŽŽƌƚĞŶ ĞdžŽƟƐĐŚ ĨƌƵŝƚ ĞŶ ŐƌŽĞŶƚĞŶ ǀĂŶƵŝƚ ĚĞ ŚĞůĞ ǁĞƌĞůĚ͘ Ğ ƉƌŽĚƵĐƚĞŶ ǁŽƌĚĞŶ ŐĞůĞǀĞƌĚ ĂĂŶ ŵĞƚ ŶĂŵĞ ĚĞ ŐƌŽƚĞ ƌĞƚĂŝůĞƌƐ͕ ŵĂĂƌ ŽŽŬ ĂĂŶ ŐƌŽŽƚŚĂŶĚĞůƐ ĞŶ ƐƉĞĐŝĂĂůnjĂŬĞŶ ŝŶ ŚĞĞů ƵƌŽƉĂ͘ sŽŽƌ ŚĞƚ ŽƉƟŵĂůŝƐĞƌĞŶ ǀĂŶ ĚĞ ƉƌĞƐƚĂƟĞƐ ǀĂŶ ĚĞ ůĞǀĞƌĂŶĐŝĞƌƐ ŝƐ Ğƌ ĞĞŶ ŶŝĞƵǁĞ ĨƵŶĐƟĞ ŽŶƚƐƚĂĂŶ ǀŽŽƌ ĞĞŶ njĞůĨƐƚĂŶĚŝŐĞ YƵĂůŝƚLJ KĸĐĞƌ͘ ĞnjĞ ƐƚĞƌŬĞ ŽƌŐĂŶŝƐĂƚŽƌ njŽƌŐƚ ǀŽŽƌ ŚĞƚ ǀĞƌĚĞƌ ƵŝƚďŽƵǁĞŶ ĞŶ ŽƉƟŵĂůŝƐĞƌĞŶ ǀĂŶ ŚĞƚ ƐLJƐƚĞĞŵ Žŵ ĚĞ ƉƌĞƐƚĂƟĞƐ ǀĂŶ ĚĞ ůĞǀĞƌĂŶĐŝĞƌƐ ĞŶ ŚƵŶ ƉƌŽĚƵĐƚĞŶ ƚĞ ďĞŽŽƌĚĞůĞŶ͕ ĂŶĂůLJƐĞƌĞŶ ĞŶ ďŽƌŐĞŶ͘

"

! '*(.$+-/-/- '-$,**('()-#

^^/^d Ed & >/E'^D E ' Z t W

zKhE' WZK& ^^/KE > E dK E E s ZsK>'^d W /E WZK h d/ D E ' D Ed͍

ŝƐ ŝŶ ƵƌŽƉĂ ĞĞŶ ǀĂŶ ĚĞ ŐƌŽŽƚƐƚĞ ƐƉĞůĞƌƐ ŽƉ ĚĞ ŵĂƌŬƚ ǀĂŶ ƉůƵŝŵǀĞĞǀůĞĞƐ ĞŶ ůĞǀĞƌƚ ŬŝƉƉƌŽĚƵĐƚĞŶ ĞŶ ŬĂŶƚͲĞŶͲ ŬůĂĂƌŵĂĂůƟũĚĞŶ ĂĂŶ ƚŽŽŶĂĂŶŐĞǀĞŶĚĞ ƵƌŽƉĞƐĞ ĨŽŽĚ ƉĂƌƚŶĞƌƐ͘ DĞƚ Ϯϳ ǀĞƐƟŐŝŶŐĞŶ ŝŶ njĞƐ ůĂŶĚĞŶ ĞŶ ĞĞŶ ƉĞƌƐŽŶĞĞůƐďĞƐƚĂŶĚ ǀĂŶ ƌƵŝŵ ϲ͘ϱϬϬ ŵĞĚĞǁĞƌŬĞƌƐ ůŽŽƉƚ WůƵŬŽŶ ŝŶƚĞƌŶĂƟŽŶĂĂů ŽƉ ŬŽƉ ŝŶ ŚĞƚ ǀĞƌƚĂůĞŶ ǀĂŶ ĐŽŶƐƵŵĞŶƚĞŶǁĞŶƐĞŶ ŶĂĂƌ ŝŶŶŽǀĂƟĞǀĞ ƉƌŽĚƵĐƚĞŶ ĞŶ ĐŽŶĐĞƉƚĞŶ͘

ƉƌŽĚƵĐĞĞƌƚ ŵĞƚ njŽ͛Ŷ ϳϬϬ ŵĞĚĞǁĞƌŬĞƌƐ ŽŶĚĞƌ ŵĞĞƌ ĞĞŶ ƵŝƚŐĞďƌĞŝĚ ĐŽŶǀĞŶŝĞŶĐĞͲĂƐƐŽƌƟŵĞŶƚ͘ ŝƚ ďĞƐƚĂĂƚ Ƶŝƚ ŽŶĚĞƌ ŵĞĞƌ ĚĞ ŚĞĞƌůŝũŬƐƚĞ ƐƚŽŽŵŵĂĂůƟũĚĞŶ͕ ǁŽŬƐĐŚŽƚĞůƐ ĞŶ ƉĂƐƚĂͲ͕ ŵĂĂůƟũĚͲ͕ ĞŶ ŐƌŽĞŶƚĞƐĂůĂĚĞƐ͘ ƵƵƌnjĂĂŵŚĞŝĚ ŝƐ ĞĞŶ ďĞůĂŶŐƌŝũŬĞ ƉŝũůĞƌ ǀŽŽƌ WůƵŬŽŶ͘ sŽŽƌ ĚĞ ŚŝŐŚͲĐĂƌĞ ĂĨĚĞůŝŶŐ ǁĂĂƌ ĚĞ ƌĞĂĚLJͲƚŽͲĞĂƚ ƉƌŽĚƵĐƚĞŶ ǁŽƌĚĞŶ ŐĞƉƌŽĚƵĐĞĞƌĚ͕ njŽĞŬĞŶ ǁŝũ ĞĞŶ ĂŵďŝƟĞƵnjĞ ĞŶ ŽŶĚĞƌnjŽĞŬĞŶĚĞ ƐƐŝƐƚĞŶƚ ĨĚĞůŝŶŐƐŵĂŶĂŐĞƌ͘ /Ŷ ĚĞnjĞ ũŽď ďĞŶ ũĞ ƐĂŵĞŶ ŵĞƚ ũĞ ĐŽůůĞŐĂ ǀĞƌĂŶƚǁŽŽƌĚĞůŝũŬ ǀŽŽƌ ŚĞƚ ŽƉ ŽƉĞƌĂƟŽŶĞĞů ŶŝǀĞĂƵ ůĞŝĚĞŶ ĞŶ ŽƉƟŵĂůŝƐĞƌĞŶ ǀĂŶ ĚĞ ƉƌŽĚƵĐƟĞĂĨĚĞůŝŶŐ͕ ďĞƐƚĂĂŶĚĞ Ƶŝƚ njŽ͛Ŷ ϭϱϬ ŵĞĚĞǁĞƌŬĞƌƐ͘

" $

! '*(.$+-/-/- '-$,*(*.//,#

/Ed 'Z/dz WZK'Z D K&&/ Z ^^/^d/E' t/d, '>K > KDW>/ E /E E /Ed ZE d/KE > KZ' E/ d/KE

'KZ/E , D

dŚĞ &ŽƵŶĚĂƟŽŶ &ŽŽĚ ^ĂĨĞƚLJ ^LJƐƚĞŵ ĞƌƟĮĐĂƟŽŶ ϮϮϬϬϬ ŝƐ Ă ůĞĂĚŝŶŐ͕ ŐůŽďĂů ĨŽŽĚ ƐĂĨĞƚLJ ĐĞƌƟĮĐĂƟŽŶ ƐĐŚĞŵĞ ǁŝƚŚ ƚŚĞ ŵŝƐƐŝŽŶ ƚŽ ƉƌŽǀŝĚĞ Ă ƚƌƵƐƚĞĚ ďƌĂŶĚ ĂƐƐƵƌĂŶĐĞ ƉůĂƞŽƌŵ ƚŽ ƚŚĞ ĐŽŶƐƵŵĞƌ ŐŽŽĚƐ ŝŶĚƵƐƚƌLJ͘ &^^ ϮϮϬϬϬ ŚĂƐ ŝƐƐƵĞĚ ŵŽƌĞ ƚŚĂŶ Ϯϱ͕ϬϬϬ ĐĞƌƟĮĐĂƚĞƐ ŐůŽďĂůůLJ͘ dŚĞŝƌ &^^ ϮϮϬϬϬ ƐĐŚĞŵĞ ŽīĞƌƐ ĐŽŵƉůĞƚĞ ĐĞƌƟĮĐĂƟŽŶ ĨŽƌ ƚŚĞ ĂƵĚŝƟŶŐ ĂŶĚ ĐĞƌƟĮĐĂƟŽŶ ŽĨ &ŽŽĚ ^ĂĨĞƚLJ DĂŶĂŐĞŵĞŶƚ ^LJƐƚĞŵƐ ;&^D^Ϳ ĂŶĚ ĐĂŶ ďĞ ĐŽŵďŝŶĞĚ ǁŝƚŚ ŽƚŚĞƌ DĂŶĂŐĞŵĞŶƚ ^LJƐƚĞŵƐ͘ ƚĞĂŵ ŽĨ Ϯϱ ĨŽŽĚ ƐĂĨĞƚLJ ƉƌŽĨĞƐƐŝŽŶĂůƐ ǁŽƌŬƐ ŽŶ ĐŽŶƟŶƵŽƵƐ ŝŵƉƌŽǀĞŵĞŶƚ ĂŶĚ ŝŶŶŽǀĂƟŽŶ͘ ^ŽŵĞ ŽĨ ƚŚĞŵ ǁŽƌŬ ĨƌŽŵ ƚŚĞ EĞƚŚĞƌůĂŶĚƐ͕ ƚŚĞ ƌĞƐƚ ĨƌŽŵ ŽƚŚĞƌ ƉůĂĐĞƐ ĂƌŽƵŶĚ ƚŚĞ ǁŽƌůĚ͘ dŚĞ ĐƵůƚƵƌĞ ŝƐ ƚŽ ďĞ ĚĞƐĐƌŝďĞĚ ĂƐ Ă ŶŽŶͲŚŝĞƌĂƌĐŚLJ ŽƌŐĂŶŝƐĂƟŽŶ ǁŝƚŚ ƐŚŽƌƚ ĐŽŵŵƵŶŝĐĂƟŽŶƐ ůŝŶĞƐ ŝŶ Ă ĨƌŝĞŶĚůLJ ĂŶĚ ƉůĞĂƐĂŶƚ ĂƚŵŽƐƉŚĞƌĞ͘ dŽ ƐƵƉƉŽƌƚ ƚŚĞ ŐƌŽǁƚŚ ŽĨ ƚŚŝƐ ŝŶƚĞƌŶĂƟŽŶĂůůLJ ŽƌŐĂŶŝnjĂƟŽŶ͕ ǁĞ ĂƌĞ ůŽŽŬŝŶŐ ĨŽƌ ĂŶ ĞŶƚŚƵƐŝĂƐƟĐ /ŶƚĞŐƌŝƚLJ WƌŽŐƌĂŵ KĸĐĞƌ ǁŚŽ ĐĂŶ ĐŽŶƚƌŝďƵƚĞ ƚŽǁĂƌĚƐ ŝŵƉƌŽǀŝŶŐ &ŽŽĚ ^ĂĨĞƚLJ ǁŽƌůĚǁŝĚĞ͘

"

! " 1*(%'&*(.$+-/-/- 1*(%'&-$)*-*.+0'#

<t >/d /d^D E ' Z s > /: /' ZK> t Z/E : <t >/d /d^ & >/E' s Z Z sKZD < E ' s E

DK Z< W >>

ĞƌŐďĂŶŬĞƚ ŝƐ ĞĞŶ ĨĂŵŝůŝĞďĞĚƌŝũĨ ŽƉŐĞƌŝĐŚƚ ŝŶ ϭϵϲϴ ĞŶ ƵŝƚŐĞŐƌŽĞŝĚ ƚŽƚ ĞĞŶ ƉƌŽĨĞƐƐŝŽŶĞůĞ ŽƌŐĂŶŝƐĂƟĞ ŵĞƚ ĐĂ͘ ϭϱϬ ŵĞĚĞǁĞƌŬĞƌƐ͘ ĞƌŐďĂŶŬĞƚ ŝƐ ĞĞŶ ƐƚĞƌŬ ŐƌŽĞŝĞŶĚĞ ŝŶĚƵƐƚƌŝģůĞ ďĂŬŬĞƌŝũ ĚŝĞ ĂŵďĂĐŚƚĞůŝũŬĞ ŚŽŽŐǁĂĂƌĚŝŐĞ ƉƌŽĚƵĐƚĞŶ ƉƌŽĚƵĐĞĞƌƚ njŽĂůƐ ŬƌĂŬĞůŝŶŐĞŶ͕ ŬĂŶĞĞůƐƚĞŶŐĞůƐ͕ ĐƌĂĐŬĞƌƐ ĞŶ ďĞƐĐŚƵŝƚĞŶ͘ ŝũ ĞƌŐďĂŶŬĞƚ ǁŽƌĚƚ ŚĞƚ ďĞƐƚĞ ǀĂŶ Ϯ ǁĞƌĞůĚĞŶ ŐĞĐŽŵďŝŶĞĞƌĚ͗ ĚĞ ŬŶŽǁͲŚŽǁ ǀĂŶ ĚĞ ďĂŬŬĞƌƐ ĞŶ ĚĞ ŝŶŶŽǀĂƟĞǀĞ ŐĞĞƐƚ ǀĂŶ ĚĞ ŝŶŐĞŶŝĞƵƌƐ͘ sŽŽƌ ĞƌŐďĂŶŬĞƚ njŝũŶ ǁŝũ ŽƉ njŽĞŬ ŶĂĂƌ ĞĞŶ ƉƌĂŐŵĂƟƐĐŚĞ <ǁĂůŝƚĞŝƚƐŵĂŶĂŐĞƌ ĚŝĞ ǀĞƌĂŶƚǁŽŽƌĚĞůŝũŬ ŝƐ ǀŽŽƌ ŚĞƚ ďĞŚĞƌĞŶ͕ ŝŵƉůĞŵĞŶƚĞƌĞŶ ĞŶ ŽƉƟŵĂůŝƐĞƌĞŶ ǀĂŶ ŚĞƚ ŬǁĂůŝƚĞŝƚƐͲ ĞŶ ǀĞŝůŝŐŚĞŝĚƐďĞůĞŝĚ͘ ĂĂƌŶĂĂƐƚ ďĞŶ ũĞ ǀĞƌĂŶƚǁŽŽƌĚĞůŝũŬ ǀŽŽƌ ĂůůĞƐ ǁĂƚ ŵĞƚ ŬǁĂůŝƚĞŝƚ ƚĞ ŵĂŬĞŶ ŚĞĞŌ͖ ǀĂŶ ĚĞ ŝŶŐĂŶŐƐĐŽŶƚƌŽůĞƐ ƚŽƚ ĞŶ ŵĞƚ ŚĞƚ ďĞŐĞůĞŝĚĞŶ ǀĂŶ ŝŶƚĞƌŶĞ ĞŶ ĞdžƚĞƌŶĞ ĂƵĚŝƚƐ͘ ĂĂƌďŝũ ŐĞĞĨ ũĞ ůĞŝĚŝŶŐ ĂĂŶ ĞĞŶ ƚĞĂŵ ǀĂŶ ϯ Y ͬY ŵĞĚĞǁĞƌŬĞƌƐ Žŵ ƐĂŵĞŶ ĚĞ ďĞƐƚĞ ŬǁĂůŝƚĞŝƚ ƚĞ ŐĂƌĂŶĚĞƌĞŶ͘

" ! '*(.$+-/-/- '-$/-/',--0

Es/ZKED Ed > E'/E Z &t/^^ > E ZK> t Z : , d s Z^ ,/> < E ' E D < E

<Zh/E/E' E

>Ăŵď tĞƐƚŽŶ ͬ DĞŝũĞƌ ŝƐ ĞĞŶ ǀĂŶ ͛Ɛ ǁĞƌĞůĚƐ ŐƌŽŽƚƐƚĞ ǀĞƌǁĞƌŬĞƌƐ ǀĂŶ ĂĂƌĚĂƉƉĞůĞŶ ƚŽƚ ĚŝĞƉŐĞǀƌŽƌĞŶ ĂĂƌĚĂƉƉĞůƉƌŽĚƵĐƚĞŶ͕ ǁĂĂƌŽŶĚĞƌ ĨƌŝƚĞƐ ĞŶ ĂƉƉĞƟnjĞƌƐ͕ ĞŶ ŐĞĚƌŽŽŐĚĞ ĂĂƌĚĂƉƉĞůǀůŽŬŬĞŶ͘ >Ăŵď tĞƐƚŽŶ ͬ DĞŝũĞƌ ŚĞĞŌ ϲ ĨĂďƌŝĞŬĞŶ ŝŶ ƵƌŽƉĂ͗ ϰ ĨĂďƌŝĞŬĞŶ ŝŶ EĞĚĞƌůĂŶĚ͕ ϭ ĨĂďƌŝĞŬ ŝŶ KŽƐƚĞŶƌŝũŬ ĞŶ ϭ ŝŶ ŶŐĞůĂŶĚ͘ Ğ ƉƌŽĚƵĐƚĞŶ ǁŽƌĚĞŶ ǀĞƌŬŽĐŚƚ ŝŶ ŵĞĞƌ ĚĂŶ ϭϬϬ ůĂŶĚĞŶ͘ ,Ğƚ ŐƌŽŽƚƐƚĞ ĂĨnjĞƚŬĂŶĂĂů ŝƐ ĚĞ ĨĂƐƞŽŽĚͲŵĂƌŬƚ͕ ŵĂĂƌ ĚĞ ƉƌŽĚƵĐƚĞŶ ŬŽŵ ũĞ ŽŽŬ ƚĞŐĞŶ ŝŶ ĚĞ ŚŽƌĞĐĂ ĞŶ ƐƵƉĞƌŵĂƌŬƚĞŶ͘ /Ŷ ĚĞ ĨĂďƌŝĞŬ ŝŶ <ƌƵŝŶŝŶŐĞŶ ; ĞĞůĂŶĚͿ ǁĞƌŬĞŶ ц ϮϴϬ ŵĞĚĞǁĞƌŬĞƌƐ͘ ƌ ŝƐ ĞĞŶ ĚƵƵƌnjĂĂŵŚĞŝĚƐĂŐĞŶĚĂ ƌŝĐŚƟŶŐ ϮϬϯϬ ŽƉŐĞnjĞƚ ǁĂĂƌďŝũ Ž͘Ă͘ ƌĞĚƵĐƟĞ ǀĂŶ ŚĞƚ ŐĞďƌƵŝŬ ǀĂŶ ǁĂƚĞƌ͕ ŐĂƐ ĞŶ ĞŶĞƌŐŝĞ ŚŽŽŐ ŽƉ ĚĞ ĂŐĞŶĚĂ ƐƚĂĂŶ͘ DĞĚĞ ŚŝĞƌĚŽŽƌ njŽĞŬĞŶ ǁŝũ ĞĞŶ njĞůĨƐƚĂŶĚŝŐĞ ŶǀŝƌŽŶŵĞŶƚĂů ŶŐŝŶĞĞƌ ĚŝĞ ŽƉ ĚĞ ƉůĂŶƚ <ƌƵŝŶŝŶŐĞŶ ŚĞƚ ĐŽƌƉŽƌĂƚĞ ŵŝůŝĞƵďĞůĞŝĚ ƵŝƚǀŽĞƌƚ ĞŶ ŝŵƉůĞŵĞŶƚĞĞƌƚ ĞŶ njŽƌŐƚ ǀŽŽƌ ŚĞƚ ;ůĂƚĞŶͿ ƚŽĞƉĂƐƐĞŶ ǀĂŶ ǁĞƚͲ ĞŶ ƌĞŐĞůŐĞǀŝŶŐ͘

"

! '*(.$+-/-/- '-$,**('()-#

ǁǁǁ͘ĚƵƉƉ͘Ŷů ŝŶĨŽΛĚƵƉƉ͘Ŷů tĂŐĞŶŝŶŐĞŶ

ƌĞĐƌƵŝƚŵĞŶƚ Ͳ ŝŶƚĞƌŝŵ Ͳ ĞdžĞĐƵƟǀĞ ƐĞĂƌĐŚ

Dé foodopleider op hbo-niveau Ruim aanbod opleidingen en cursussen voor foodprofessionals in alle functies:

• Food marketeers, brand managers & category managers • Product managers & sales managers • Productontwikkelaars • Kwaliteitsmedewerkers & -managers • Procestechnologen • Packaging managers • Toeleveranciers & adviseurs Bekijk het volledige aanbod op has.nl/food-cursussen

Agenda actuele startdata: • Workshop Zout- en Suikerverlaging, 17 juni & 5 okt 2021 • Levensmiddelenmicrobiologie, 31 aug 2021 • Vleestechnologie, 31 aug 2021 • Food & Business Marketing, 2 sept 2021 • Zuiveltechnologie, 2 sept 2021 • Bakkerijtechnologie, 2 sept 2021 • Kennismaking met Voedingsmiddelentechnologie, 6 sept 2021 • Packaging Projectmanager, 9 sept 2021 • Leergang Quality & Business Improvement in Food, 21 sept 2021 • Levensmiddelenchemie, 16 nov 2021 • Productontwikkeling & Ingrediënten, 10 feb 2022 • Kwaliteit in Bedrijf, 10 feb 2022