Installatie Journaal Nr. 8/9 2020

VAKBLAD VOOR DE ELEKTROTECHNISCH INSTALLATEUR

www.installatiejournaal.nl

Meest gangbare inspectienormen p. 12

Elektrische rondvaartboten p. 16 SF6 als isolator p. 24 Regelgeving laadinfrastructuur p. 28 Protocollen slimme verlichting p. 30 Veiligheid bij het uitvoeren van inspecties p. 32 Complexiteit bij aanleggen aardingssystemen p. 41

TECHNIEK Beveiligen autolaadpunten met Type B aardlekschakelaar p. 45

N° 08-09 Jaargang 38 Augustus-September 2020

TECHNIEK Meten van aardingssystemen p. 21

REGELGEVING Prefab meterkast p. 36

MARKT Parkeergarages p. 38

NIEUW! Krimp- stripknipmachines met altijd de juiste speciďŹ eke oplossing voor uw uitdaging.

Bekijk op klemko.nl

REDACTIONEEL / INHOUD

Laadpunten Voor 2025 zullen er in Nederland nog 25.000 tot 30.000 utiliteitsgebouwen moeten worden voorzien van minstens één laadpunt voor elektrische voertuigen, Dit heeft te maken met een wijziging in het schat het ministerie van Binnenlandse Zaken. D Bouwbesluit die eigenaren van bepaalde panden verplicht laadeige voorzieningen voor elektrische auto’s te laten aanleggen. Op p. 28 vindt u meer informatie over deze wijziging. Maar we hebben nog infor meer over laadpu laadpunten in deze editie. Zo leest u op p. 38 hoe de gemeente Rotterd Rotterdam omgaat met de uitbreiding van het aantal laadpunten in park parkeergarages. Ook gaan we nogmaals in op de elektrische beveiliging van laadpunten voor elektrische auto’s ((p. 45). We blijven de ontwikkelingen volgen.

Marjolein Eilander marjoleineilander@vakmedianet.nl M

TIEN VRAGEN AAN

@meilander2

16 Rondvaartboten ombouwen De elektrificering van rondvaartboten is een complex spel van batterij-

“Goed advieswerk blijft volgens mij altijd noodzakelijk”

keuze, veiligheid en laadinfrastructuur.

Pascal Wagner, De installatieadviseur

11 De meest gangbare

12 inspectienormen

In de markt hoor je geluiden dat inspecteren volgens NEN 3140 juridisch risicovol zou zijn. Dat kun je als installatiebedrijf maar beter niet kunt doen. Een NEN 1010-inspectie zou moeten. Maar klopt dit wel?

Het meten van

21 aardingssystemen kan beter Het is belangrijk om bij oplevering, uitbreiding, renovatie of inspectie van een installatie na te gaan of het aardingssysteem (nog) geschikt is.

04

Installatie Journaal Augustus-September 2020

INHOUD

lijkt zijn langste tijd 24 SFte hebben gehad als isolator 6

Zwavelhexafluoride (SF6) gold tot voor kort als de beste isolator voor midden- en hoogspanningsinstallaties. Maar de stemming kantelt.

28

Meer laadpunten door aangepast Bouwbesluit

Een recent doorgevoerde wijziging van het Bouwbesluit verplicht eigenaren van bepaalde panden tot het laten aanleggen van laadvoorzieningen voor elektrische auto’s. Installateurs kunnen hun klanten hier op wijzen.

VERDER IN DIT NUMMER 06 30

Nieuws Protocollen en slimme verlichting

46 50

Productberichten Servicepagina/colofon

Veiligheid bij het uitvoeren

32 van elektrotechnische inspecties Bij het inspecteren van een elektrotechnische installatie is veiligheid erg belangrijk. Wat zijn de belangrijkste veiligheidsaspecten?

Toepassing prefab meterkast

36 makkelijker met NTA

De prefab meterkast wint terrein. Het wordt makkelijker om de meterkast, na het leggen van de fundering en het storten van de ondervloer, als eerste te plaatsen.

TECHNIEK ‘Waarom kiezen voor beveiliging met Type B aardlekschakelaar?’

45

neemt toe 41 Complexiteit bij het aanleggen van aardingssystemen Aarding is een van de belangrijkste beschermingsmaatregelen in elektrische installaties. Toch zijn er in de praktijk misvattingen rond aarding.

Installatie Journaal Augustus-September 2020

05

NIEUWS

Hatulek Group sluit aan bij Hoppenbrouwers Techniek Hatulek Group uit Sittard gaat verder onder de vlag van Hoppenbrouwers Techniek. Daarmee is de dertiende vestiging van Hoppenbrouwers een feit.

Bij Hatulek Group werken 35 mensen. Het bedrijf ontwerpt, levert, installeert en onderhoudt elektrotechnische installaties. Hatulek Group bestaat uit twee werkmaatschappijen; Hatelek en Hatulek Emus. Hoppenbrouwers begon ruim honderd jaar geleden als eenmanszaak. Inmiddels werken er zo’n 1.300 mensen. Hoppenbrouwers wil in drie jaar tijd groeien van 1.300 medewerkers naar 2.500 medewerkers, verspreid over 25 vestigingen in heel Nederland.

Dakankers voor zonnepanelen Op de tachtig meter hoge toren Hourglass in Amsterdam zijn met speciale dakankers zo’n driehonderd zonnepanelen stormvast gemonteerd.

bestaat uit een roostervloer gemaakt van H-profielen met stalen roosters. Vanwege deze roosters was een fixatie aan de H-profielen niet mogelijk. Jual Solar ontwierp speciale dakankers om alsnog te kunnen fixeren. Een ander

Welke leveranciers en merken zijn favoriet?

Op tachtig meter hoog is er vaak sprake van

bijzonder detail was dat het dak geen opstaan-

extremere windinvloed. Om er zeker van te zijn

de randen heeft. De zonnepanelen staan hier-

Installatie Journaal hield eind juli/begin augus-

dat de zonnepanelen tegen de stormachtige

door altijd bloot aan de wind. Ook de twee lager

tus een grote enquête onder zijn lezers. Met als

wind bestand zijn, verankerden Van den Pol

gelegen daken hebben roostervloeren in

doel: inzichtelijk krijgen voor welke leveran-

Elektrotechniek en Energy@theoffice de instal-

combinatie met een betonnen dakconstructie.

ciers/merken in de elektrotechnische branche

latie aan de stalen en betonnen dakconstruc-

Voor het betonnen dak met bitumen dakbedek-

wordt gekozen en welke favoriet zijn.

ties. Hiervoor gebruikten ze de stormvaste en

king zijn ‘normale’ betonankers gebruikt. Deze

Welke leveranciers schakelt u zoal in? En wel-

ballastvrije oplossing van fabrikant Jual Solar.

zijn, na het voorboren, rechtstreeks zonder

ke hebben uw voorkeur? Onder andere deze

De toren heeft drie type dakvlakken. Dit maak-

plug-in de geïsoleerde betonnen constructie

vragen stelden we in ons online onderzoek

te het project complex. Het hoogste dak

gedraaid.

‘Partner of Choice’. Per categorie konden deelnemers aangeven welke aanbieders uit de lijst ze kennen.

Ook kon aan de aanbieders een voorkeursvolgorde worden gegeven. Bijna achthonderd professionals deden aan het onderzoek mee. De resultaten van het onderzoek worden gepubliceerd in een digimagazine op Installatiejournaal.nl.

06

Installatie Journaal Augustus-September 2020

NIEUWS

Wim Strunk nieuwe directeur Unica Arnhem

Nieuw hoofdkantoor Koninklijke Oosterberg Het hoofdkantoor van Koninklijke Oosterberg verhuist van Zutphen naar bedrijventerrein De Ecofactorij

Unica Building Services heeft Wim Strunk (44) aangesteld als directeur van de vestiging in Arnhem. Sinds 1 juli is Strunk verantwoordelijk voor de aansturing van de Arnhemse vestiging.

in Apeldoorn.

Het nieuwe hoofdkantoor in Apeldoorn beslaat 2.770 m² kantoorruimte en 10.260 m² magazijnruimte.

Het kantoor bevindt zich naast het Nationaal Distributiecentrum van Koninklijke Oosterberg. 1 juli ontving algemeen directeur Flip Oosterberg de sleutel van het nieuwe hoofdkantoor. Dat gebeurde helemaal volgens het nieuwe normaal. De sleutel werd met een drone ingevlogen. Flip Oosterberg. “Met dit pand brengen we ons nationaal distributiecentrum en hoofdkantoor na jaren weer bij elkaar.” De organisatie streeft ernaar om het nieuwe hoofdkantoor nog in dit najaar te betrekken.

Wim Strunk startte zijn technische loopbaan als elektrotechnicus in de buitendienst. Via diverse functies en opleidingen ontwikkelde hij zich verder tot directeur. Strunk werkte onder meer bij Hollander Techniek en Alewijnse. In 2014 ging Strunk bij Heijmans Utiliteit werken. Hier was hij vanaf 2017 als regiodirecteur verantwoordelijk voor de

Fotocredit: Rob Voss

utilitaire dienstverlening in Groningen, Friesland en Drenthe. Strunk neemt in Arnhem de leiding over van Ivo Olde Meule, die als vestigingsdirecteur Unica Zwolle onder zijn hoede heeft maar op interim-basis ook de aansturing van de vestiging in Arnhem verzorgde.

Slimme batterijen ondersteunen stroomnet Tennet gebruikt kleinschalige batterijen voor stabilisatie van het net en het oplossen van congestie. Slimme energieopslag zal met de toenemende elektrificatie alleen maar belangrijker worden; het is immers zoeken naar de balans tussen vraag en aanbod.

(terug)leveren op momenten wanneer netbeheerder Tennet hierom vraagt. In Nederland is de toevoeging van kleinschalige batterijen aan een VPP uniek.

Zo wordt bijgedragen aan netstabilisatie en het oplossen van het congestieprobleem. De crux zit in de combinatie van de stuurtechnologie van Centrica Business Solutions gekoppeld aan de slimme batterijen van iwell,

Leverancier van decentrale energieoplossingen

waardoor deze batterijen inzetbaar zijn in een

Elke batterij is in principe hiervoor geschikt,

Centrica Business Solutions en batterijleveran-

VPP. Een testfase is achter de rug en medio

zonder dat de prestaties ervan worden beïn-

cier iwell gaan samen Tennet ondersteunen bij

oktober zijn de batterijen van iwell - bijvoor-

vloed door deelname aan de VPP. De VPP van

de toepassing van batterijen voor energieop-

beeld bij woningcorporaties geplaatst

Tennet bevat op dit moment al een poule van

slag. Met de zogeheten virtual power plant

en met een vermogen tussen de 10 en

industriële installaties die de netbeheerder

(VPP) kan het net worden ondersteund en kun-

100 kW- inzetbaar om het stroomnet te onder-

helpt het stroomnet in Nederland stabiel te

nen aangesloten bedrijven flexibel vermogen

steunen.

houden.

Installatie Journaal Augustus-September 2020

07

NIEUWS

Nieuwe Borg-regelingen gepubliceerd Het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) publiceerde nieuwe Borg-regelingen. De oude Borg-regeling is opgesplitst in twee nieuwe regelingen.

drijf een keurmerk heeft voor de bouwkundige beveiliging, voor het leveren van alarminstallaties, of voor beide.”

Binnen de oude regeling ontving de klant een certificaat of een opleverbewijs. Volgens het CCV zorgden vooral de opleverbewijzen nog

De nieuwe Borg-regeling bestaat uit BORG-B

wel voor onduidelijkheid. Binnen de nieuwe

(leveren bouwkundige beveiliging) en BORG-E

regelingen zijn opleverbewijzen niet meer

(leveren alarminstallatie). “Bouwkundige bevei-

mogelijk.

ligingsbedrijven en leveranciers van alarmin-

Stoops: “Een klant ontvangt voortaan na ople-

Ook is er meer kwaliteitsborging. Dit door hel-

stallaties kunnen zich nu beter onderschei-

vering altijd een certificaat. Daarin zijn de uit-

dere eisen te stellen aan diploma’s en kwalifica-

den.” Dit zegt adviseur Tanja Stoops van het

gevoerde maatregelen scherp vastgelegd.

ties. Voor opleidingsinstituten zijn er nu ‘scher-

CCV. “Het biedt meer transparantie, want het is

Mocht er onverhoopt toch ingebroken worden,

pe kaders’ waaraan een diploma van een

voor de klant duidelijker of een beveiligingsbe-

dan leidt dit tot minder discussie achteraf.”

Borg-beveiligingsinstallateur moet voldoen.

Vakbeurs Energie in 2021 Vakbeurs Energie is uitgesteld tot 2021. Dit door de aanhoudende onzekerheid rondom het coronavirus.

De volgende editie van Vakbeurs Energie is van 12 tot en met 14 oktober 2021. Dan worden ook de vakbeurzen Zero Emission |

Conduct Technical Solutions heeft drie nieuwe medewerkers

Ecomobiel, Prefab en Industrial Heat & Power gehouden. Ook de vakbeurzen Renovatie en Monument vinden nu in 2021 plaats.

Ze staan voor dinsdag 18 tot en met donderdag 20 mei op de planning. De genoemde beurzen zouden eerst in oktober plaatsvinden, tijdens de Nationale Energie

Conduct Technical Solutions heeft sinds 1 augustus drie nieuwe medewerkers.

Week. Beursorganisator 54events geeft aan dat de verplaatsing van de vakbeurzen een moeilijke beslissing was, maar dat het succes van exposanten en bezoekers voorop staat.

Arjan de Jong startte als logistiek medewerker.

De Jong heeft ruim dertien jaar ervaring in de logistiek. Marco Stelleman versterkt als accountmanager het salesteam. Stelleman

Solar Solutions uitgesteld tot 2021

werkte voorheen ook als accountmanager, bij diverse bedrijven. Ook het marketingteam van Conduct is uitgebreid, en wel met Melissa Snel-

Solar Solutions wordt nogmaals uitgesteld.

De eerstvolgende editie van de solarvakbeurs is in 2021, van dinsdag 16 tot en met donderdag 18 maart.

Dit zijn dezelfde data als waarop de 2020-editie van de beurs oorspronkelijk zou plaatsvinden. Ook de locatie blijft hetzelfde: Expo Haarlemmermeer in Vijfhuizen.

08

Installatie Journaal Augustus-September 2020

leman. De nieuwe medewerkster heeft een jarenlange ervaring in de marketingbranche.

NIEUWS

Landelijke feestdag voor techniekbranche Op 5 maart 2021 is de eerste editie van de Nationale Techniekdag, een grote landelijke feestdag voor de techniekbranche.

rondleidingen en ‘kijkjes achter de schermen’.

Het doel van Nationale Techniekdag is de toe-

asmeren voor techniek. Zodat zij wellicht op

stroom van medewerkers naar de techniek-

latere leeftijd voor een baan in de techniek-

branche te vergroten. Ook worden tijdens de

branche kiezen. Het evenement is ook gericht

feestdag medewerkers van techniekbedrijven

op zij-instromers en herintreders. Op www.

in het zonnetje gezet. Op Nationale Techniek-

nationaletechniekdag.nl kunnen zij kennis

viteiten worden georganiseerd. Werkzoeken-

dag zijn er bij techniekbedrijven door heel

maken met diverse bedrijven op een interactie-

den kunnen zo op een laagdrempelige manier

Nederland verschillende activiteiten, zoals

ve manier en zien waar bij hen in de buurt acti-

in contact komen met werkgevers.

Ook het volgen van digitale rondleidingen en webinars is mogelijk. Impact Days is de initiatiefnemer van Nationale Techniekdag. Met het evenement wil Impact Days jongeren enthousi-

Eigen platform voor Elektro Vakbeurs en Installatie Vakbeurs De vakbeurscombinatie Installatie & Elektro Vakbeurs gaat verder als twee afzonderlijke beurzen.

De vakbeurscombinatie vond in 2018 voor het eerst plaats. Daarvoor werden de Elektro Vakbeurs en de Installatie Vakbeurs separaat van elkaar gehouden. Dat de beurzen werden gecombineerd had onder andere te maken met de groei in het aantal totaalinstallatiebedrijven.

“Uit onderzoek en evaluatie onder de bezoekersdoelgroep komt naar voren dat er weldegelijk interesse is in beide disciplines, maar in de uitvoering zien we nog niet genoeg kruisbestuiving”, vertelt Mathilde Koniuszek van beursorganisator Easyfairs.

“Ook al creëren we aparte beurzen met een focus op E- of W-installatietechniek, we laten de andere discipline zeker niet los. Op het gebied van energietransitie bijvoorbeeld, kunnen de twee niet zonder elkaar.

We laten daarom op Elektro Vakbeurs w-installatietechniek terugkomen en op Installatie Vakbeurs elektrotechniek. Dit doen we samen met brancheorganisaties en onze exposanten, door middel van lezingen en workshops.”

De eerstvolgende editie van de Elektro Vakbeurs is 21 en 22 april 2021 in Gorinchem. De Elektro Vakbeurs wordt, als alles volgens plan verloopt, ook eind 2021 in Hardenberg gehouden. De eerstvolgende Installatie Vakbeurs is op 24, 25 en 26 november 2020 in Hardenberg.

Hemmink Groep verder als Hanzestrohm Hemmink Groep heeft een nieuwe naam: Hanzestrohm. De nieuwe groepsnaam verwijst naar de Hanze.

Het familiebedrijf wil met de nieuwe naam zijn binding met de regio Zwolle bevestigen.

mensen op locaties in Zwolle, Alphen aan den Rijn, Oud-Beijerland, Vorden en Kontich (België). Martin Hemmink, DGA: “We zijn sinds 1951 gevestigd te Zwolle. Door een nieuwe groepsnaam die naar de Hanze verwijst willen we onze binding met de regio Zwolle onderstrepen. Wat ook meespeelt is dat we ons door

Hanzestrohm bestaat uit de bedrijven Hem-

een aantal overnames hebben doorontwik-

mink, KWx en Kairos. Deze bedrijfsnamen blij-

keld. Met de introductie van deze overkoepe-

ven ongewijzigd. De kernactiviteit van de

lende merknaam laten we zien dat de groep

groep bestaat uit het leveren van elektrotech-

breder is dan Hemmink alleen en versterken

nische oplossingen in de bouw, industrie en

we de onderlinge samenhang tussen de

infrastructuur. Bij Hanzestrohm werken 140

bedrijven.”

Installatie Journaal Augustus-September 2020

09

LS 990 IN GRAFIETZWART MAT

Matte tinten.

De klassieker in elegant grafietzwart.

Vertegenwoordiging voor Nederland: Hateha Elektrotechnische Handelsonderneming B.V.

HATEHA.NL · JUNG.NL

10 VRAGEN AAN

Pascal Wagner Functie Elektrotechnisch Adviseur Leeftijd 54 Bedrijf De installatieadviseur Plaats Locatie Haarlem Aantal medewerkers 11 Tekst Marion de Graaff Beeld NFP Photography

01

Waarom hebt u voor dit vak gekozen?

Ik was altijd al een techneutje: toen ik jong was haalde ik allerlei apparaten uit elkaar om erachter te komen hoe het werkte. Waaronder onze nieuwe televisie, en de wasmachine. Mijn ouders hielden me wonderlijk genoeg niet tegen. Nog steeds wil ik weten hoe dingen in elkaar zitten, en vooral waarom het ene beter werkt dan het andere.

02

Wat is uw specialisatie?

Ik heb door de jaren heen van alles mogen doen: van theaters tot luxewoningen en van clean rooms tot gezondheidszorg. Ik heb geen

duidelijk zijn, zodat je weet wat je aan elkaar

verlopen. Binnen een extern projectteam ligt de

echte specialisatie. Met alles waar een stekker

hebt en wat je van elkaar verwacht.

nadruk steeds vaker op de financiële kant. Dat is

of connector aan vast zit, kan ik uit de voeten.

03

Welke opleiding heeft u als laatste gevolgd?

natuurlijk belangrijk, maar ik heb het gevoel dat

06

Wat kan volgens u echt niet meer?

er in het verleden meer bereikt werd door simpelweg goed met elkaar om te gaan. Ik wil pleiten voor wederzijds respect, een gezellige

Afspraken niet nakomen. Eén van mijn

creatieve sfeer, en gebruik maken van elkaars

De opleiding ‘Inspecties van bestaande

ergernissen is als mensen zeggen ‘ik bel je zo

goede kanten en de wat mindere kanten

laagspanningsinstallaties’.

terug’, en dat vervolgens niet doen. Er kan altijd

aanvullen. Samen, als hecht team, aan de slag:

iets tussenkomen, maar mail, app of bel even,

daar draait het om.

04

Op welk project bent u het trotst en waarom?

Dat is op de verbouwing en verduurzaming van

dat voorkomt een hoop irritaties.

07

sportcampus Leidsche Rijn College te Utrecht.

Welke nieuwe techniek of welk nieuw product heeft de toekomst?

Met behulp van de nieuwste IoT-systemen De opkomst van IoT-systemen om comfort en

gebruikers, terwijl het energieverbruik en de

energieverbruik in gebouwen te verbeteren,

onderhoudskosten afnemen.

vind ik prachtig. Ik hoop wel dat de protocollen voor de communicatie wat gemakkelijker

Hoe verkoopt u zichzelf bij uw klanten?

Ik blijf graag dichtbij mezelf en behandel

Niet in iets speciaals. Ik blijf gewoon om mij begrijp, ga ik het onderzoeken.

10

Hoe ziet uw werk er over vijf jaar uit?

uitwisselbaar worden.

Goed advieswerk blijft volgens mij altijd

08

Wat zou u in uw vak willen veranderen?

noodzakelijk. De manier van werken kan over vijf jaar anders zijn, maar persoonlijk contact met klanten zal ook in de toekomst centraal

klanten zoals ik zelf behandeld wil worden.

Geen mooie woorden, maar gewoon simpel en

Waar zou u zich verder in willen bekwamen?

heen kijken en als mij iets opvalt wat ik niet

verhogen we daar het comfort voor de

05

09

De laatste jaren zie ik dat projecten stugger

staan.

Installatie Journaal Augustus-September 2020

11

REGELGEVING NEN 1010 - Arbowet - NEN 3140

Inspecteren… maar volgens welke norm?

In de markt hoor je geluiden dat inspecteren volgens NEN 3140 juridisch risicovol zou zijn en dat je dat als installatiebedrijf beter niet kunt doen. Een NEN 1010-inspectie zou moeten. Maar klopt dit wel? In dit artikel een overzicht van de meest gangbare inspectienormen en met welke doel je welke van deze normen kunt toepassen.

Tekst Anton Kerkhofs** Inspecteren heeft als doel gebreken aan de

vering. Deze norm(en) worden in het algemeen

verklaring van de fabrikant of de importeur.

elektrische installatie en/of elektrische

ook vermeld in de zakelijke overkomst tussen

Voor een installateur is het belangrijk om het

arbeidsmiddelen te signaleren gerelateerd aan

opdrachtgever en de bouwer van de elektrische

elektrisch materieel, dat een onderdeel vormt

de omgeving(sinvloeden) en de deskundigheid

installatie (de installateur). De zakelijke over-

van de gebouwgebonden installatie correct toe

van gebruikers. Gebreken kunnen immers lei-

eenkomst maakt het naleven van deze

te passen zoals de fabrikant dat heeft bedoeld.

den tot letsel aan personen en/of materieel

norm(en) tot een wederzijdse verplichting.

Bijvoorbeeld het juiste type kabel en de juiste installatieautomaat met betrekking tot de

met financiële schade tot gevolg.

NEN 1010-inspectie

karakteristiek en kortsluitvastheid. Het toezien

Veiligheid en gezondheid

Een NEN 1010-inspectie vindt plaats tijdens het

hierop is een belangrijk onderdeel van de ‘ople-

De regelgeving van de overheid richt zich pri-

aanleggen van de elektrische installatie in een

veringsinspectie’ NEN 1010 of van NEN 2535,

mair op de veiligheid en gezondheid van werk-

bouwwerk en bij voltooiing voordat deze in

NEN-EN 1838 et cetera. Voor losse apparaten

nemers en bewoners. Assuradeuren zijn pri-

gebruik wordt genomen. Het doel van de NEN

moet de inkoper bij een bedrijf vaststellen dat

mair gericht op het voorkomen van schade aan

1010-inspectie is om voor oplevering te bepalen

het elektrisch apparaat past bij de omgeving

verzekerde materiële zaken. Normen waarin

of het gebruikte elektrische materiaal in de

(vocht, mechanische invloeden, en dergelijke)

het inspecteren van elektrische installaties en/

(gebouw-) installatie (zoals leidingen, vastaange-

en de gebruikers. Voor de elektrische uitrusting

of -arbeidsmiddelen staat beschreven richten

sloten armaturen, de schakel- en verdeelinrich-

in machines is onder andere NEN-EN-IEC

zich in meer en mindere mate op één van deze

ting) is gekozen en geïnstalleerd volgens de gege-

60204 de norm om te voldoen aan het Waren-

twee aspecten. Als een klant vraagt om een

vens van de fabrikanten van het materieel en is

wetbesluit machines. Een NEN-EN-IEC

inspectie is het belangrijk te weten, welk doel of

geïnstalleerd volgens NEN 1010. NEN 1010 6.2

60204-inspectie moet plaatsvinden tijdens de

welke doelen hij hiermee nastreeft en op basis

verwijst voor de periodieke inspectie van installa-

bouw van een machine en (bij grotere machi-

daarvan de inspectie te bepalen. Inspecteren

ties in bestaande gebouwen naar NEN 3140.

nes) nadat deze op locatie is samengesteld, voordat deze wordt opgeleverd.

kan verplicht zijn op basis van wetten en besluiten en zakelijke overeenkomsten.

Productregelgeving Producten zoals elektrische apparaten, machi-

Arboregelgeving

Bouwregelgeving

nes, toestellen moeten voldoen aan Europese

De Arbowet en het Arbobesluit zijn van toepas-

Vanuit bouwregelgeving (bouwbesluit) zijn er

Richtlijnen (zie Overheid.nl). In Nederland is dit

sing op locaties waar sprake is van een gezags-

diverse normen aangewezen waarin het mini-

vertaald in de Warenwet en verschillende

verhouding zoals bij een onderneming met per-

male veiligheidsniveau van elektrische installa-

warenwetbesluiten. Zo is er het Warenwetbe-

soneel. Elke sector heeft dit vertaald in

ties in bouwwerken staat beschreven. Deze

sluit elektrisch materiaal en het Warenwetbe-

branchespecifieke Arbocatalogussen. (Voor de

gebouwgebonden installaties moeten voldoen

sluit machines. Dit elektrisch materieel, dat op

installatiesector zie Arbotechniek.nl.)

aan bijvoorbeeld NEN 1010, NEN 2535, NEN

de markt wordt gebracht moet zijn voorzien

Het Arbobesluit bepaling 3.2 en 3.4 beschrijft

2575, NEN-EN 1838. Deze normen beschrijven

van een CE-markering, een handleiding

wettelijke eisen aan elektrische installaties:

het ontwerpen, de realisatie en ook de wijze

(gericht op veiligheid bij de installatie, omge-

‘Arbeidsplaatsen worden zodanig ontworpen,

van inspecteren tijdens de bouw en voor ople-

vingsinvloeden, gebruik en dergelijke) en een

gebouwd uitgerust, in bedrijf gesteld, gebruikt

12

Installatie Journaal Augustus-September 2020

REGELGEVING

en onderhouden, dat er gevaar voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers zoveel mogelijk is voorkomen. Regelmatig wordt gecontroleerd of de aanwezige voorzieningen en genomen maatregelen adequaat functioneren.

Geconstateerde gebreken met betrekking worden zo snel als mogelijk hersteld.’*

Veilig gebruik ‘Elektrische installaties zijn zodanig ontworpen, ingericht, aangelegd, onderhouden en gekenmerkt, dat een veilig gebruik van elektriciteit zo goed mogelijk is gewaarborgd. Daarbij is rekening gehouden met bijzondere eisen die kunnen voortkomen uit de wijze van het gebruik, de gebruiksomstandigheden en de te verwachten uitwendige invloeden.’ Let wel: Met elektrische installaties wordt in het Arbobesluit bedoeld alle elektrische installaties, dus zowel

Inspecteren kan verplicht zijn op basis van wetten en besluiten en zakelijke overeenkomsten.

gebouwgebonden 230/400V installaties (die volgens NEN 1010, NEN 2535, NEN 2575 NENEN 1838 zijn gebouwd) maar bijvoorbeeld ook

Bij een onderneming is de daartoe aangewezen

genomen (door de klant)’. Een inspectierapport

de elektrische installaties in machines, warm-

IV verantwoordelijk voor het borgen van de vei-

kan worden opgesteld zoals beschreven in NEN

tepompen, productielijnen, brandmeldinstalla-

ligheid van elektrische installaties en/of

1010 bijlage 61.F. Ook zijn er voorbeeldinspec-

ties, noodverlichting en tijdelijke installaties.

arbeidsmiddelen. Bij ondernemingen waar

tierapporten bij Techniek Nederland verkrijg-

geen IV-er is of zijn aangewezen, is de eigenaar

baar of kan de inspectie en rapportage op een

Elektrische arbeidsmiddelen

van de installatie hiervoor verantwoordelijk

andere, met de opdrachtgever overeengeko-

In het Arbobesluit artikel 7.3, 7.4 en 7.5. staan

(volgens bijlage F NEN 3140). De IV moet bepa-

men, manier worden verricht. Een inspecteur is

de eisen aan (elektrische) arbeidsmiddelen

len en met redenen omkleed vastleggen:

verantwoordelijk voor de kwaliteit van zijn

beschreven: ‘Arbeidsmiddelen moeten pas-

- welke (delen) elektrische installaties worden

inspectiewerk en rapportage, hij is niet verant-

send zijn voor het gebruik, de gebruiker en de omgeving waarin ze worden toegepast. Door periodieke controle moet worden vastgesteld dat het arbeidsmiddel (nog) veilig is voor het gebruik*. De schriftelijke bewijsstukken van deze controle moeten op de werkplek aantoonbaar zijn. Let op; Niet elk elektrisch arbeids-

geïnspecteerd; - welke inspecties en de tijd ertussen worden uitgevoerd; - of en hoe steekproeven worden toegepast en eventueel de meetmethoden; en - welke meetinstrumenten worden toegepast bij de inspectie.

woordelijk voor de installatie van de klant zoals soms wordt gedacht. Dat geldt pas nadat de installatieverantwoordelijkheid formeel is overgedragen. Wel moet de inspecteur bij het constateren van een acuut gevaar dit direct melden aan de eigenaar van de installatie zodat er direct maatregelen kunnen worden getroffen.

middel dat verkrijgbaar is (en voldoet aan de producteisen) is een passend, doelmatig en

Bij deze inspectie moet rekening worden

Omvang van inspectie

veilig arbeidsmiddel op de werkvloer ook al

gehouden met de voorschriften van de fabri-

Als de omvang van een inspectie vooraf niet

staat er een CE-markering op.’ NEN 3140+A3

kant van het elektrisch materieel.

wordt afgesproken tussen de opdrachtgever en

2019 ‘Bedrijfsvoering van elektrische installa-

het installatiebedrijf dan kan dat verkeerd uit-

ties’ is een norm om te voldoen aan de eisen

Inspectie uitbesteden

pakken. Maar dat geldt voor elke dienstverle-

zoals hiervoor beschreven in het Arbobesluit.

Bedrijven besteden het inspecteren van elektri-

ning. De klant denkt dat de volledige elektri-

Het is de norm waarin in bepaling 5.101 staat

sche installaties en-arbeidsmiddelen (waaron-

sche installatie wordt geïnspecteerd met de

hoe bestaande elektrische installaties kunnen

der machines) vaak uit aan installatiebedrijven.

productielijnen/machines en dergelijke terwijl

worden beheerd en in bepaling 5.102 hoe je

In de zakelijke overeenkomst tussen de

de installateur (in tegenstelling tot wat door de

elektrische arbeidsmiddelen kunt beheren.

opdrachtgever en het inspectiebedrijf moeten

klant wordt gedacht) slechts de gebouwgebon-

duidelijk de hierboven beschreven aspecten

den LS-installatie inspecteert. Ook zou door de

Maatwerk

worden beschreven. Dé NEN 3140-inspectie

klant kunnen worden gedacht dat de installa-

In NEN 3140 4.3 staat beschreven dat elke

bestaat dus niet. In NEN 3140 bepaling 5.3.3.6

teur het aanwijsbeleid, de risico’s van werkme-

elektrische installatie en elk elektrisch arbeids-

staat beschreven dat ‘de resultaten van een

thoden en het gebruik van elektrische arbeids-

middel onder de verantwoordelijkheid van een

inspectie moeten worden vastgelegd en pas-

middelen gaat toetsen (omdat dat in NEN 3140

installatieverantwoordelijke (IV) moet vallen.

sende (herstel)maatregelen moeten worden

staat.) Er schuilt immers een groter risico in

Installatie Journaal Augustus-September 2020

13

Eigentijdse accenten – Busch-axcent®

Individualisme krijgt vorm in het schakelaarprogramma Busch-axcent®. Rechte lijnen ontmoeten hoogwaardige materialen als glas, thermoplast en zelfs platina en titanium.

Een schakelaar die zowel puur als opvallend is. Verkrijgbaar met een extra montageset die vlakke inbouwmontage mogelijk maakt. En met keuze uit afdekramen in dertien levendige, contrastrijke kleuren. Om je persoonlijke stijl te onderstrepen en een smaakvolle totaalindruk te creëren in elk interieur. busch-jaeger.de/nl

REGELGEVING

het menselijke gedrag bij het omgaan met elek-

van het brandrisico in een gebouwgebonden

trische installaties en -arbeidsmiddelen dan in

elektrisch installatie en het daarop aangesloten

het elektrisch materieel zelf. Maak als bedrijf

elektrisch materieel. In plaats van NEN 3140

dat de inspectie uitvoert vooraf duidelijke

kan in polisvoorwaarden van verzekeraars deze

afspraken over de omvang van de inspectie en

norm worden vermeld. Schade ten gevolge van

de wijze van rapportage.

brand door of in elektrisch materieel is immers voor verzekeraars het grote risico; niet de

Elektrische arbeidsmiddelen

arbeidsveiligheid. Het toepassen van deze

Bij ondernemingen moeten elektrische

norm ontslaat een eigenaar niet van de ver-

arbeidsmiddelen wel (en wellicht niet) worden

plichtingen die in de arboregelgeving staat.

geïnspecteerd (op basis van het Arbobesluit artikel. 7.3, 7.4 en 7.5). NEN 3140 5.102 is daar-

Thermografische inspectie

voor de gangbare norm. Het omvat alle op de

In NPR 8040-1 is beschreven thermografische

werkplek gebruikte elektrische arbeidsmidde-

inspecties in elektrische installaties – ‘Beoorde-

len, hulpmiddelen en persoonlijke bescher-

len van de gemeten temperatuur’. In deze norm

mingsmiddelen die een elektrisch gevaar kun-

staat beschreven hoe een beeld van een IR-

nen opleveren of verminderen. Niet alleen

camera kan worden beoordeeld. Welke tempe-

toestellen met een stekker, zoals soms wordt

ratuur wordt als normaal geacht en wanneer is

gedacht. Maar ook elektrische machines (als

een verder onderzoek vereist. In een nader

onderdeel van een productielijn), kantoorappa-

onderzoek kan de waarde van de stroom worden

raten, keukenapparatuur, meetinstrumenten,

gemeten om te beoordelen of de te hoge tempe-

verplaatsbare schakel- en verdeelinrichtingen

ratuur wordt veroorzaakt door een overbelas-

Als een klant geen installatieverantwoordelijke

enzovoort. Hierbij moet niet slechts worden

ting of een slechte verbinding. NP8040-1 wordt

heeft, dan kan worden geadviseerd in de

beoordeeld of er gebreken zijn aan het arbeids-

ook in NTA 8220 toegepast. De norm NEN 8025

omvang en de termijn van de inspectie. Wel-

middel maar ook of het wordt toegepast over-

Veiligheidsinspectie woninginstallatie is ont-

licht moeten dan delen van de installatie, zoals

eenkomstig het ontwerp; ofwel of het arbeids-

wikkeld om (periodiek) gebouwen waarin wordt

een machine-installatie en de brandmeldinstal-

middel op de juiste locatie in relatie tot

gewoond te beoordelen. Bij woningen is name-

latie worden uitgesloten, en de inspectie van

omgevingsinvloeden en deskundigheid van

lijk niet de Arbowetgeving (en bedrijfsvoeding

deze delen worden overgelaten aan een andere

gebruikers wordt toegepast overeenkomstig de

volgens NEN 3140) van toepassing. NEN 8025

deskundige partij. Ook kan worden voorge-

gebruikershandleiding. Voorbeeld: een 230

is de inspectienorm om toe te passen bij huur-

steld een inspectiematrix op te stellen. Hierin

V-haspel met een vinylsnoer (in perfecte staat)

woningen, studentenflats, kantoren waarin

staat de omvang van verschillende inspecties

wordt afgekeurd als deze op een bouwplaats of

wordt gewoond en tijdelijke woonunits. Deze

aan gebouwgebonden installaties en aan elek-

in een mechanische werkplaats wordt toege-

norm kan worden toegepast om de veiligheid

trische arbeidsmiddelen en elektrische machi-

past. Het is immers geen passend veilig

van installaties in woningen te beoordelen. NEN

nes door de jaren beschreven, want delen van

arbeidsmiddel op die locatie. Ook hierbij geldt

8025 2019 is de opvolger van NTA 8025. Deze

een elektrische installatie en elektrische

dus dat dé NEN 3140-inspectie niet bestaat.

norm richt zich op de beoordeling van elektri-

arbeidsmiddelen kunnen een andere inspectie-

Ook hiervoor staat in de norm dat (door de

sche installaties, gas-, water- en ventilatie-

termijn hebben. Niet alles hoeft met dezelfde

installatieverantwoordelijke (of de eigenaar)

installaties en de aangesloten voorzieningen.

frequentie te worden geïnspecteerd. NEN 3140

een afzonderlijk tijdsinterval kan worden vast-

Foto: Euro-Index

is dus de norm die vaak van toepassing is (vol-

gesteld voor elk elektrisch arbeidsmiddel of

Samenvatting

gens een overeenkomst) en op basis van het

elke groep van elektrische arbeidsmiddelen en

Voor het inspecteren van bestaande installaties

niveau zoals in Arboregelgeving is beschreven;

voor elke visuele inspectie, inspectie door

is NEN 3140 een norm om daarmee te voldoen

niet NEN 1010 die zich slechts richt op een

meting en beproeving of een onderdeel daar-

aan bepalingen uit de Arbowet en het Arbobe-

gedeelte van de installatie (het gebouwgebon-

van (zie NEN 3140 5.102.3).

sluit. Ook staat NEN 3140 vermeld in sommige

den deel waarbij deel 61 zich richt op de inspec-

zakelijke overeenkomsten zoals in sommige ver-

tie tijdens de bouw en voor oplevering).

Andere inspectienormen

zekeringspolissen. In een dergelijke situatie

Andere gangbare normen waaronder kan wor-

moet dus wel een NEN 3140-inspectie worden

*Zie overheid.nl: Warenwetbesluit elektrisch

den geïnspecteerd zijn NTA 8220 en NPR8040-1.

verricht (en geen andere!).

materiaal.

NTA 8220 is een Nederlandse Technische

Het is belangrijk bij elke inspectie in overleg met

afspraak waarin een methode staat beschreven

de installatieverantwoordelijke (of de eigenaar)

**Anton Kerkhofs is betrokken bij de ontwikke-

voor het beoordelen van elektrisch materieel

de omvang van de inspectie te bepalen en dit

ling van normen, schrijft voor vakbladen en is

op brandrisico. Deze norm vervangt niet de

vast te leggen. Dit voorkomt misverstanden die

auteur van boeken als NEN 3140 vakbekwaam

wettelijke verplichtingen zoals beschreven.

verstrekkende financiële gevolgen kunnen heb-

persoon. Hij werkt bij SBK Opleidingen en heeft

NTA 8220 richt zich primair op het beoordelen

ben.

een eigen bedrijf: AK Trainingen en Projecten.

Installatie Journaal Augustus-September 2020

15

MARKT Roerpropeller - Accu’s - Amperage

Rondvaartboten ombouwen van diesel naar elektrisch De elektrificering van rondvaartboten is een complex spel van batterijkeuze, veiligheid en laadinfrastructuur. Rondvaartbootspecialist Ramon van der Storm geeft tekst en uitleg.

Tekst Ingrid Rompa

Ramon van der Storm, directeur van Amster-

voor Blue Boat duurde een aantal jaren, en ging

varen (staartstukken). “Dat werkt het beste.

dam Canal Cruises en Blue Boat Company, heeft

gepaard met veel vallen en opstaan”, vertelt

Als je boten met een schroefaandrijving elek-

ervaring met het ombouwen van rondvaartbo-

Van der Storm.

trisch wilt maken wordt het ingewikkeld, want

ten van diesel naar elektrisch. Vaartuigen op het

“Met het functionerende systeem zijn we in

de schroefas zou dan door de accubak heen

binnenwater in Amsterdam moeten in 2025 uit-

2015 begonnen met het ombouwen van diesel-

lopen, en dat is niet logisch.”

stootvrij varen. Op deze manier hoopt de

boten naar elektrisch.” Nu er een beproefd sys-

gemeente (geluids)overlast in de stad te ver-

teem is, is dat volgens hem betrekkelijk een-

560 volt

minderen en de luchtkwaliteit te verbeteren.

voudig. “Het enige dat je moet doen, is het

Behalve ruimte voor de accu’s, moet er ook

creëren van ruimte voor je accu’s. Wij bouwen

ruimte worden gecreëerd voor elektrische

Accubak

een accubak onder de boot en daar gaat de

apparatuur. Van der Storm vaart met hoog vol-

Van der Storm heeft in totaal 17 boten in zijn

batterij in.”

tage: 560 volt. De batterij wordt tijdens het

bezit. In 2007 bouwde Blue Boat samen met

Van der Storm heeft bewust gekozen voor

laden opgedeeld in zeven veilige segmenten

een aantal partners de eerste elektrische rond-

rondvaartboten met roerpropellers die 180

van 80 volt nominale spanning. Door deze seg-

vaartboten. “Het ontwikkelen van de standaard

graden kunnen draaien en achteruit kunnen

mentering kan er ook relatief veilig gewerkt worden aan het systeem mocht dit nodig zijn.

Om het systeem betrouwbaar te houden, en

UITSTOOTVRIJ VAREN IN AMSTERDAM

niet afhankelijk van één lader, is ervoor geko-

In de Nota Varen deel 2 (september 2019) geeft de gemeente Amsterdam aan dat zij van plan is om laadin-

zen deze segmenten onafhankelijk van elkaar

frastructuur te plaatsen op de ligplaatsen in openbaar water. ‘De gemeente neemt daarin de regie en wil

op te kunnen laden. Daardoor heeft hij vrij veel

voorkomen dat gebruikers van een ligplaats in openbaar water in eigen beheer laadinfrastructuur realise-

laders nodig; zeven in totaal.

ren. Dit is nodig om uniformiteit en algemeen gebruik te faciliteren’, aldus de nota.

Het gaat volgens de gemeente om laadpalen, aansluitingen op het elektriciteitsnet en andere voorzienin-

Zwaar voltage, laag amperage

gen in de openbare ruimte op of aan het water, bestemd voor het opladen van elektrische vaartuigen. Om-

“Ik vaar met een heel zwaar voltage, maar een

dat een groot deel van de transportvaartuigen in Amsterdam aan de buitenranden van de stad liggen,

laag amperage”, licht Van der Storm toe. Dat

wordt ook daar laadinfrastructuur geplaatst.

heeft volgens hem veel voordelen. “De laatste

‘Op een paar goede initiatieven na is er bij jachthavens nog maar weinig laadinfrastructuur aanwezig. De

jaren zie je in Amsterdam dat met enige regel-

redenen hiervoor zijn een beperkte capaciteit van het lokale elektriciteitsnet in jachthavens, hoge investe-

maat elektrische boten die met 144 volt varen

ringskosten en een gebrek aan kennis en ervaring met het aanleggen en exploiteren van laadinfrastruc-

met problemen kampen. Dat komt veelal omdat

tuur.’ De gemeente zal jachthavens ondersteunen bij de plaatsing van laadinfrastructuur door kennis en

de accupolen onvoldoende in staat zijn de hoge

documentatie met ze te delen.

stroom door te laten. De verbinding op de accupool gaat los omdat door dat lage voltage een

Installatie Journaal Augustus-September 2020

16

MARKT

De boten van de Blue Boat Company varen met een zwaar voltage, maar met een laag amperage.

Standaardisatie

enorm hoog amperage door de kabels en verbindingen heen gaat. Die verbindingen worden dan heel heet en daarna koelen ze weer af. Hierdoor ontstaat heel veel beweging in de verbinding op

Voor een rondvaartboot is meer gewicht in het algemeen geen probleem

de accupolen en andere aansluitingen, waardoor

Op het gebied van accutechniek moet nog veel worden uitgezocht. Volgens TNO zijn de belangrijkste aspecten levensduurgaranties, mogelijkheden voor snelladen per accutype,

ze los gaan zitten, en dan krijg je een hoge weer-

rendement en totale gebruikskosten. “Er is bij

stand met mogelijk brand tot gevolg.” 560 volt is

tig procent, afhankelijk van het type batterij’,

diverse rederijen al ervaring opgebouwd met

wel duurder, omdat het aan hogere veiligheidsei-

stelt het rapport. “Het rendementsverlies bij

lood-zuur accu’s en in mindere mate met Li-ion

sen moet voldoen. Of het echt veiliger is dan een

een conventionele dieselaandrijving is overi-

accu’s”, vertelt Van Mensch. “Met betrekking

144 volt systeem, durft Van der Storm niet te zeg-

gens fors hoger door verliezen in de verbran-

tot de laadstekker tekent zich al een standaar-

gen. “Maar wij hebben nooit problemen gehad

dingsmotor”, voegt auteur Pim van Mensch

disatie af. Waarschijnlijk wordt dit de Combo 2,

met brand of losgetrilde aansluitingen.”

hier voor de volledigheid aan toe. De onderzoe-

waarmee gewoon laden en snelladen worden

Volgens onderzoeksinstituut TNO heeft de

kers verwachten dat meeste rondvaartboten in

gecombineerd. Eventueel kan ook een inductie-

ombouw van de rondvaartvloot in Amsterdam

het segment ‘bemand groot’ een energiege-

ve, automatische laadverbinding worden over-

van diesel naar elektrisch ‘een grote potentie

bruik zullen hebben van tussen de 15 en 21 kWh

wogen, maar dat vereist nog een behoorlijke

om bij te dragen aan een schonere grachten-

per uur aan de batterij. Metingen van de TU

ontwikkeling.”

gordel’. Dat schreven de onderzoekers Pim van

Delft en Damen resulteren in ongeveer dezelfde

Volgens het TNO-rapport zijn voor vaartuigen

Mensch, Ruud Verbeek en Mark Bolech in 2016

waardes.

in het algemeen medium-power-accu’s het

in een rapport over elektrische rondvaart in

TNO heeft uit de energiebehoefte en de sys-

meest interessant. Dat komt door de combina-

Amsterdam. In de rapportage - samengesteld

teemverliezen een aantal interessante opties

tie van goede specifieke energie en vermogen,

in opdracht van verschillende rederijen -

uitgewerkt voor de accucapaciteit en laadstra-

hoge stabiliteit (veilig en makkelijk in te zetten)

besteedden ze onder meer aandacht aan aan-

tegie, infrastructuur en totale energiebehoefte.

en een gematigde prijs. Voor de rondvaart is

drijflijnspecificaties, gebruiksprofiel, accutech-

‘Als de accu’s alleen ’s nachts worden geladen,

het motorvermogen relatief klein en is een

niek, laadinfrastructuur, totale

is - afhankelijk van het accutype - een capaci-

hoog specifiek vermogen van de accu niet

energiebehoefte, veiligheid en economie.

teit nodig van circa 300 tot 350 kWh. Wanneer

belangrijk.

tussen de trips wordt snelgeladen, dan kan

Rendementsverlies

afhankelijk van het accutype, de accucapaciteit

Veel keuze

Aan de batterij is het energiegebruik hoger

worden teruggebracht tot circa 100 tot 170

“Er is veel keuze in batterijtypen”, licht Van

door rendementsverliezen in de aandrijflijn en

kWh. De laadvermogens (per schip) variëren

Mensch toe. “Afwegingen zijn bijvoorbeeld hoe-

het ontladen van de batterij. ’In totaal bedraagt

van 22 kW (’s nachts) tot 100 kW voor tussen-

veel energie en vermogen per kilogram batterij,

het rendementsverlies tussen de tien en twin-

door snelladen.’

hoeveel energie per euro, hoe snel wil je kun-

Installatie Journaal Augustus-September 2020

17

Ik werk aan mijn toekomst én aan die van jou MONDKAPJES MET EEN VERHAAL

LAPATELIER.NL

EEN INITIATIEF VAN FIER EN A HOUSE OF HAPPINESS

MARKT

nen laden en wat zijn wensen qua levensduur.

controleren (koeling). Dat is niet alleen goed

alle rondvaartboten met lood-zuurbatterijen.

Als je bijvoorbeeld met een lood-zuur accupak-

voor de veiligheid, maar verlengt ook de

Het nadeel van lood-zuurbatterijen is echter

ket voldoende energie wilt hebben voor een

levensduur.’

dat je niet kunt snelladen. Het duurt zo’n acht tot tien uur om een rondvaartboot vol te laden.

rondvaartboot, dan heb je flink wat kilogrammen aan accu nodig, en je kunt niet zo snel

Calamiteiten

“Als je zou willen snelladen, dan zou voor boten

laden. Maar de prijs is daarentegen gunstig. Bij

Bij een zeer ernstig incident zou wel brand kun-

lithium-titonaat geschikt zijn. Je boot is dan in

een Li-ion (die je ook in tal van varianten hebt)

nen ontstaan, meldt TNO. ‘Binnen de grachten-

drie uur volgeladen. De scheepvaartinspectie is

kun je in het algemeen sneller laden, heb je

gordel is het onwaarschijnlijk dat beschadigin-

echter nog niet zo ver dat ze die batterijen

minder kilogrammen nodig voor dezelfde ener-

gen aan de accupakketten ontstaan. Buiten de

goedkeuren. Bovendien zijn ze veel duurder.”

gie, maar je betaalt meer.”

grachtengordel zou dat door aanvaring met

Het rendement van lood-zwavelzuur over een

een groot schip eventueel wel kunnen gebeu-

Levensduurverwachting

laad- en ontlaadcyclus is met circa zeventig

ren. Er moet rekening worden gehouden met

Een aspect waarin TNO zich ook heeft verdiept

procent aanzienlijk lager dan bij lithium-ion-

een calamiteit door brand en het binnendrin-

is de levensduurverwachting van accu’s. Hier-

accu mogelijk is (circa 95 procent). Voorlopig is

gen van water. Dit mag niet leiden tot explosie,

over heerst nog veel onzekerheid, aldus het

de lood-zwavelzuuraccu techniek door de bre-

brand of eventueel elektrocutie. De risico’s bij

rapport. ‘Dat heeft echter meer te maken met

de toepassing als start-accu voor allerlei voer-

calamiteiten zijn volgens onderzoek echter heel

onbekendheid dan met de onmogelijkheid om

tuigen evenwel goedkoper. “De lood-zwavel-

beperkt, mits er in de ontwerpfase rekening

deze met nauwkeurigheid te voorspellen.’ Vol-

zuuraccu’s zijn wel zwaarder”, vertelt Van

wordt gehouden met dit aspect.’

gens auteur Mark Bolech is tussen het verschij-

Mensch. “Maar meer gewicht is voor een rond-

Van der Storm is als eigenaar van diverse rond-

ningstijdstip van het rapport (2016) en nu veel

vaartboot in het algemeen geen probleem. Er

vaartboten persoonlijk niet enthousiast over

ervaring opgedaan met Li-ion accu’s. “Vooral

moet zelfs voldoende gewicht in het vaartuig

lithium-ion-batterijen aan boord van zijn vloot.

op de weg, maar in toenemende mate ook op

aanwezig zijn om onder de bruggen door te

“Want als die gaan branden, dan kun je ze niet

vaartuigen. De onzekerheid rond te verwachten

kunnen.”

blussen”, benadrukt hij. “Niet met water in ieder

levensduur is daardoor in 2020 al beduidend

Volgens TNO is in het algemeen de (brand)vei-

geval. En in de winter zijn de prestaties van die

kleiner dan in 2016 nog van toepassing was.”

ligheid voor lithium-ion-accu’s op vaartuigen

batterij veel minder.” Loodzuur heeft zich vol-

Volgens TNO wordt afhankelijk van de toepas-

‘net zo min een probleem als bij onbrandbare

gens hem de afgelopen honderd jaar bewezen.

sing zeventig of tachtig procent van de oor-

lood-zwavelzuuraccu’s’. Wel is voor toepassing

“Natuurlijk kunnen die ook ontploffen maar che-

spronkelijke capaciteit als technisch levens-

van Li-ion een batterij-managementsysteem

mische batterijen zijn mijns inziens veel gevaar-

duureinde gedefinieerd. ‘De maximale ontlading

nodig om de accu in een stabiel en betrouwba-

lijker, althans, ze hebben nog niet de tijd gehad

van een accupakket heeft sterke invloed op de

re toestand te houden, aldus het rapport. ‘Ook

om zich als volkomen betrouwbaar te bewijzen.”

levensduur van een accu. Zowel lithium-ion-,

verdient het aanbeveling de temperatuur te

Volgens Van der Storm varen momenteel bijna

nikkel-metaal-hydride- als loodzuur-batterijen zijn geschikt voor de rondvaartbranche.’

Lithium-ijzer-fosfaat batterijen De meest geschikte lithium-ion-batterij is van het type LFP (lithium-ijzer-fosfaat), meldt TNO. ‘De kwaliteit van de koeling is belangrijk voor het uniform presteren van de cellen in de accu’s. In de praktijk wordt een zo uniform en laag mogelijke temperatuur nagestreefd’, aldus het rapport.

Het opladen van batterijen is nog wel een probleem, beaamt Van der Storm. Zijn bedrijf heeft inmiddels zelf laadpunten aangebracht aan hun eigen steigers. “We kunnen daar nu maximaal drie boten opladen”, meldt hij. Dat is echter niet voldoende voor de zes boten die per locatie moeten worden opgeladen. “Opschaling van de laadinfrastructuur stuit helaas op tegenwerking van de gemeente, onder meer doordat zij geen omgevingsvergunningen voor transformatorhuisjes wil afgeven. Een laadinVaartuigen op het binnenwater in Amsterdam moeten in 2025 uitstootvrij varen.

frastructuur zoals laadpalen op de weg is er echter nog niet.”

Installatie Journaal Augustus-September 2020

19

In het LUMC wordt hard gewerkt aan virusremmers, nieuwe behandelopties en een vaccin tegen corona.

Steun de onderzoekers en draag bij aan een gezonde toekomst voor u ĂŠn uw bedrijf

www.wakeuptocorona.nl

TECHNIEK Meetwaarde - Aardfoutstroom - Meetcircuit

Het meten van aardingssystemen kan beter Het is belangrijk om bij oplevering, uitbreiding, renovatie of inspectie van een installatie na te gaan of het aardingssysteem (nog) geschikt is. De installateur of inspecteur krijgt meer inzicht in het systeem door het meten van circuitweerstanden. Kees Compaan, manager sales en services bij KWx Meetinstrumenten komt met een aantal aandachtspunten.

Tekst Evi Husson

“In de praktijk is rond het thema meten van

sels zijn op een andere manier opgebouwd. Dit

cipe met dezelfde meetmethodiek. De meet-

aardingssystemen een aantal verbeteringen

betekent dat ook de meetprincipes en de uitkom-

methodes zijn gelijk, alleen de aansluitingen

mogelijk”, stelt Compaan. “Een eerste aspect is

sten hiervan anders zijn. Als installateur of

zijn anders. Je gaat vanaf de fase met een

het meten zelf. Dat wordt nog wel eens achter-

inspecteur zul je de waardes afhankelijk van het

meetstroom door de nul heen helemaal terug

wege gelaten. Ik vermoed dat het zelfs eerder

gebruikte stelsel anders moeten interpreteren.

naar het transformatorhuisje en via de faselei-

niet dan wel gebeurt. Waarom? Mogelijk zit het

Daar gaat het nogal eens fout”, zegt Compaan.

ding ga je weer terug. Dat is het meetcircuit dat

abstractieniveau van zo’n kale meetwaarde het

je gebruikt bij weerstandfase nul (Zi). Het enige

uitvoeren van de meting in de weg. Meten is

TN-stelsel

verschil is dat bij de weerstandfase aarde (Zs)

eigenlijk niet zo moeilijk, de waardes interpre-

“Neem het TN-stelsel. Hier meet je tussen fase

of het aardcircuit, je de meetstroom vanaf de

teren, daar zit vaak het probleem.”

en nul en tussen fase en aarde eigenlijk in prin-

fase door de aarde heen laat lopen.”

TN- versus TT-stelsel Nederland heeft twee verschillende aardingsstelsels: het TN-stelsel en het TT-stelsel. Bij een TTstelsel wordt zowel vanuit de transformatorzijde als vanuit de installatie een verbinding met de aarde gemaakt. De nulleider van de transforma-

Je moet de waardes die je meet, goed kunnen interpreteren

tor wordt geaard. De aarde wordt aan de verbruikerszijde verbonden met de PE-leiding. Bij een TN-stelsel is er een directe verbinding tussen een punt van de voedingsbron en de aarde. De metalen delen van de installatie zijn met bescherr mingsleidingen met dit geaarde punt van de voedingsbron verbonden. Bij een fout loopt de

De 3155 Eurotest is XD is een moderne installatietester van Metrel.

aardfoutstroom alleen via de leidingen. “De stel-

Installatie Journaal Augustus-September 2020

21

TECHNIEK

Op de illustratie is te zien bij welke punten in een badkamer aarding aangebracht dient te worden.

Bij het uitvoeren van de meting moet je daarom

deze als acceptabel acht omdat je een TT-stel-

Afwijkende waardes

als installateur of inspecteur verwachten dat

sel veronderstelt. Echter, als je te maken hebt

Afwijkende waardes kunnen meerdere oorza-

de meetwaardes nagenoeg gelijk zijn, weet

met een TN-stelsel dan duidt deze waarde op

ken hebben. Er kan een fout zijn opgetreden,

Compaan. “Er mag geen groot verschil zitten

een fout in de installatie.”

zoals een slechte verbinding, vertelt Compaan.

tussen de twee waardes.”

“Er kan sprake zijn van een stekerbare installa-

Belangrijk is daarbij om te meten vanaf het fun-

Visualisatie en tabel

tie (doorlussen), de praktijk komt niet overeen

dament van de installatie, bij de punt van over-

Als installateur of inspecteur moet je de waar-

met het oorspronkelijke ontwerp, verbouwin-

dracht van het energiebedrijf waar de kilowatt-

des die je meet, goed kunnen interpreteren.

gen of aanpassingen die zijn doorgevoerd kun-

uurmeter zit. “Je begint te meten vanaf de

“Weet en begrijp wat je meet en probeer altijd

nen zorgen voor afwijkende waardes, enzo-

verdeelinrichting, zodat je ook meteen ziet met

te visualiseren waarom je meetinstrument

voort.

welk stelsel je te maken hebt. Vervolgens meet

bepaalde waardes aangeeft”, vertelt Compaan.

Denk altijd twee stappen verder en ga na waar-

je op de gekozen inspectiepunten en controleer

“Stel dat je op een inspectiepunt 2Ω meet ter-

om je de waardes meet en of deze stroken met

je wat het verschil is tussen de binnenkomende

wijl de meetwaarde bij de verdeelinrichting

je verwachtingen. Door dit voortdurend te her-

Zi en Zs enerzijds en de Zs en Zi op de betref-

0,5Ω bedraagt. Is dit dan goed? De waarde ligt

halen en de weg van het stroomcircuit te visua-

fende inspectiepunten.”

binnen de norm, dus lijkt er mogelijk op het

liseren, krijg je meer gevoel bij de waardes en

eerste gezicht niets aan de hand. Echter, als je

zul je sneller in staat zijn fouten op te sporen en

TT-stelsel

bedenkt dat per strekkende meter van 2,5mm2

afwijkingen te herkennen.”

In een TT-stelsel zal de Zi (fase nul) waarschijn-

de weerstandsverhoging ongeveer 7mΩ

lijk lager zijn dan de weerstandsmetingwaarde

bedraagt, dan is 1,5Ω verschil in waarde ineens

Spanningsloos

aarde (Zs) omdat je doorheen de aardpen moet

erg veel.” Compaan: “Ligt je inspectiepunt bij-

Een TT-stelsel heeft een eigen aardpen. Er zijn

meten. “Doordat in dat circuit een aardpen zit,

voorbeeld op een afstand van tien meter ten

twee gangbare methodes om een aardpen bij

is het mogelijk dat er een hogere aardweer-

opzichte van je binnenkomende voeding, dan

een TT-stelsel te meten”, zegt Kees Compaan.

stand is. Volgens de NEN 1010 is dit geen pro-

kom je op een totaal van twintig meter - door

“De eerste methode is om hem als losstaande

bleem aangezien volgens de norm de maximale

de fase heen en de nul weer terug - op een

elektrode met behulp van de meetspanning en

aardverspreidingsweerstand 166Ω mag zijn.”

weerstandsverschil van 0,14Ω. Dan moet je

de stroom van het meetinstrument te meten.

Je moet je dan wel bewust zijn met welk stelsel

dus zien te achterhalen waar die gemeten 2Ω

Voor deze methode heb je twee hulpelektrodes

je te maken hebt. “Een fout die je zou kunnen

vandaan komt. Het kan duiden op fouten of op

nodig. Door deze hulpelektrodes in de grond te

maken, is dat je bij de inspectie van een ruimte

variaties in de installatie.”Aan te bevelen is om

prikken, kun je exact de weerstand meten van

in een gebouw een waarde van 80Ω meet en

bij het meten altijd te controleren welke lei-

de aardelektrode. Vaak gebeurt dit bij een nieu-

dingdoorsnedes er zijn gebruikt in de aardings-

we aardelektrode.”

KENNISMIDDAG OVER AARDING

systemen en hoe groot de afstand is tussen je

Bij bestaande installaties is dit alleen goed

22 september houdt Installatie Journaal een on-

meetpunten. Met behulp van een tabel met

mogelijk als je de installatie spanningsloos

line kennismiddag over aarding. Kees Compaan

weerstandswaardes kan de installateur of

maakt en de elektrode loskoppelt in verband

van KWx Meetinstrumenten is een van de sprekers.

inspecteur meer grip krijgen op het tot stand

met mogelijk andere paden naar aarde. “Dit is

komen van de meetwaardes.

in de praktijk niet altijd mogelijk en zorgt

22

Installatie Journaal Augustus-September 2020

TECHNIEK

ervoor dat het een lastige methode is om te

geaard met behulp van loden waterleidingen.

dere punten.” Maar meten met een meetinstru-

gebruiken bij installaties die al in gebruik zijn.

“Mochten deze leidingen zijn weggehaald -

ment alleen, is niet voldoende. “Hier is visuele

Na het meten moet bovendien de verbinding

loden waterleidingen zijn niet langer toege-

inspectie minstens zo belangrijk. Na een jaar,

opnieuw worden gemaakt en gecontroleerd.

staan - dan is het van belang om te controleren

vijf jaar of langer moet er nauwkeurig worden

Daarnaast is het plaatsen van de hulpelektro-

of het aardingssysteem nog steeds op orde is.

gecontroleerd of er geen corrosie optreedt.

den in stedelijke gebieden vaak een uitdaging.

In het verleden hebben niet op orde zijnde

Het verbinden van twee verschillende materia-

De tweede methode is handiger. Hier wordt via

aardingssystemen helaas al slachtoffers

len kan leiden tot corrosie waardoor na een

het circuit gemeten en hoeft niets te worden

geëist.”

aantal jaar de aardaansluiting al weggeroest

losgekoppeld. “Ook bij deze methode moet er

Aarden via vreemde geleidende delen kan risi-

kan zijn. Het is belangrijk om beginnende cor-

rekningen worden gehouden met het feit dat

co’s met zich meebrengen. “Stel dat een bepaal-

rosie meteen op te merken om erger te voorko-

een gebouw met de aarde kan zijn verbonden.

de machine in een fabriek als hulpmiddel is

men.” Onlangs is de inspectieregeling Scios

Koppel je het circuit niet los om te meten dan

gebruikt en deze machine wordt weggehaald,

Scope12 geïmplementeerd. Bij de Scope 12

stuur je je meetstroom de aarde in en zal

dan kan dit eveneens leiden tot een onveilige

wordt de hele zonnestroominstallatie gecon-

mogelijk een deel via de gebouwfundatie de

situatie. Door te meten komen deze onveilige

troleerd door een gecertificeerde inspecteur.

grond in gaan waardoor de meting minder zui-

situaties boven water.”

Dit moet leiden tot betere inspecties. Compaan: “De weerstandswaardes die in deze

ver is. Een oplossing hiervoor is een geavanceerdere meettechniek waarbij een tang om de

Meten aan pv-installaties

scope zijn opgenomen als acceptabel, zijn naar

aardelektrode heen wordt aangesloten zodat je

Tot slot geeft Compaan nog een tip met betrek-

mijn mening vrij ruim genomen, met weerstan-

selectief kunt meten. Dit is vooral voor com-

king tot het meten aan pv-installaties. “Het

den tot 10Ω. Mocht je zonder te begrijpen hoe

plexere aardingssystemen erg geschikt.”

meten aan een pv-installatie, is een van de

de installatie in elkaar zit deze waardes als uit-

meest lastige en complexe meetprocedures.

gangspunt nemen dan blijven er mogelijk fou-

Vreemde geleidende delen

Je moet met een meetapparaat met een lang

ten in het systeem onopgemerkt. Ook hier is en

Nog een aandachtspunt is het nagaan of een

snoer het dak op om te kijken of de potentiaal-

blijft nadenken en de installatie visualiseren de

bestaande installatie in het verleden werd

vereffening nog goed is en het liefst op meer-

boodschap.”

Smart Home.

Smart Building.

Smart Life.

Voelen.

gira.nl

Een schakelaar? Of volmaakt met slechts één aanraking? De Gira tastsensor 4 is meer dan alleen aan of uit. Hij is veelzijdig qua design. Pure intuïtie. En comfortabel configureerbaar voor KNX functies zoals entertainment, jaloezie, temperatuur of licht. Een schakelaar die oriëntatie biedt en waarmee we niet alleen het Smart Home, maar ook heel eenvoudig ons gevoel

Sturen.

Gira / Smart Home /

Gira tastsensor 4 Installatie Journaal Augustus-September 2020

23

MARKT Schakelinstallatie - Voltages - Isolator

SF6 lijkt zijn langste tijd te hebben gehad als isolator Zwavelhexafluoride (SF6) gold tot voor kort als de beste isolator voor midden- en hoogspanningsinstallaties. Maar de stemming kantelt: krijgen we straks een verbod in dit toepassingsgebied? Sommigen pleiten voor een ban op het ‘superbroeikasgas’, anderen spreken juist van ‘een hetze’.

Tekst Edo Beerda

Het was een opmerkelijk nieuwtje: Eaton levert

vertelt Koen de Lange van Stedin. “Het kostte

tienduizend volt te gebruiken. Maar voor de hui-

de komende jaren duizenden SF6-vrije schakel-

bij deze aanbesteding trouwens weinig meer in

dige uitbreidingen wil Stedin in één keer klaar

installaties aan Stedin voor het spanningsge-

aanschaf dan reguliere installaties.”

zijn voor de toekomst. Daarom vervangt de netbeheerder 10 kV kabels door 24 kV exemplaren

bied tot 24.000 volt. De netbeheerder verwacht er jaarlijks gemiddeld 1.950 kilo SF6-gas

Trafohuisjes

minder door te gebruiken. “We kozen hiervoor

Leveranciers hebben flink geknokt om de grote

met het oog op onze duurzaamheidsambitie”,

opdracht, want de netbeheerder heeft veel

Is er sprake van stemmingmakerij tegen SF6?

nieuwe schakelinstallaties nodig. Het elektriciHOE GEVAARLIJK IS SF6?

teitsnet groeit als kool door de energietransi-

Zwavelwavelhexafluoride (SF6) wordt al tientallen

tie. Nieuwe woningen krijgen in Nederland geen

als de straat opengaat en worden bij uitbreidin-

jaren gebruikt als isolatie- en blusmedium in

gasaansluiting meer, dus leunen huishoudens

gen vooral 24.000 volts schakelinstallaties

schakelinstallaties. Het maakt compacte installa-

zwaarder op het net. Ze gaan keramisch koken,

gebruikt. “Dat is een kwestie van vooruitkijken”,

ties mogelijk, hetgeen vooral in bebouwde omge-

gebruiken een warmtepomp voor verwarming

zegt Lange. Stedin gaat vijfhonderd tot achthon-

ving gunstig is. Nadeel is dat het een broeikasgas

en hebben steeds vaker zonnepanelen op hun

derd installaties per jaar afnemen van Eaton.

is.

dak. Bovendien zijn er steeds meer laadpalen

SF6 isoleert 2,5 keer beter dan stikstof, de vlam-

nodig voor elektrische auto’s. En dat allemaal

boogdovingscapaciteit is ruim honderd keer be-

voor een beter milieu.

Uitsluitend SF6-vrije kasten gebruiken was tot nog

ter. Het zorgt daarom voor volledige bescherming

Logisch dus dat de netbeheerder kiest voor

toe lastig, wegens het beperkte aanbod in het

en een zeer hoge operationele betrouwbaarheid.

SF6-vrije installaties voor zijn nieuwe trafohuis-

middenspanningsegment. Tekenend is het feit

Helaas heeft SF6 bij weglekken een naar schatting

jes, zegt De Lange. Want het gas mag dan lek-

dat Siemens, dat ook een deel van de Europese

Blue-GIS

23.500 keer groter broeikaseffect dan CO2. Het

vrij weggewerkt worden, als het toch vrijkomt is

aanbesteding van Stedin in de wacht sleepte,

kan tot 3.200 jaar in de atmosfeer blijven. In af-

er milieuschade. De impact op het broeikasef-

schakelinstallaties levert die nog wel het ‘super-

gedichte druksystemen is de leksnelheid overi-

fect is maar liefst 23.500 keer groter dan die

broeikasgas’ bevatten. Hoe kan dat nou? “Scha-

gens laag: minder dan 0,1 procent per jaar. Het

van CO2 (zie kader ‘Hoe gevaarlijk is SF6?’).

kelinstallaties worden op véél meer punten

wettelijke maximum is 0,5 procent. Bij demonta-

De verschuiving naar ‘all-electric’ heeft ook con-

beoordeeld dan alleen op prijs en de aanwezig-

ge van een installatie wordt het gas normaal ge-

sequenties voor de benodigde voltages. Voor-

heid van SF6”, reageert Ruud Donker van Sie-

sproken opgevangen voor hergebruik.

heen was het volstrekt normaal om schakelin-

mens droogjes. “Het draaide bij deze aanbeste-

stallaties met een spanningsbereik tot

ding zéker niet alleen om wel of niet SF6.”

24

Installatie Journaal Augustus-September 2020

MARKT

Met de ‘Blue-GIS’ lijkt SF6 in het middenspanningsgebied zijn langste tijd te hebben gehad.

Het neemt niet weg dat zijn bedrijf zich begin

centimeter per kilovolt aanhouden - 24 centi-

In 2002 voegde het bedrijf een interessantere

deze maand een volwaardig ‘Blue-GIS’ midden-

meter dus bij 24kV spanning. Op die manier

innovatie toe: de Xiria. Dit systeem gebruikt

spanningsalternatief presenteerde. Daarmee

wordt een trafohuisje al gauw een trafovilla.

droge lucht om te isoleren en een vacuümon-

lijkt SF6 in het middenspanningsgebied zijn

Terwijl een paar centimeter SF6-gas met gemak

derbreker om te schakelen. Xiria kan meer dan

langste tijd te hebben gehad, althans in nieuw-

voorkomt dat een vonk overspringt. Klinkt dus

vijfduizend keer schakelen en is daarom ook

bouwtoepassingen. Terecht, of is het gevaar

als een perfecte oplossing, omdat het een

geschikt voor toepassingen waarbij de schake-

van het gas misschien wat overdreven?

inert, stabiel en niet-giftig gas is. Het is boven-

laar meerdere keren per dag omgaat, zoals bij

dien zeer voordelig ten opzichte van andere

wind- en zonneparken. Al jaren pleit Eaton in

Trafovilla

oplossingen.

Nederland daarom voor een totaalverbod op

Zwavelhexafluoridegas is een geweldige isola-

De potentiële impact op het broeikaseffect is

het nog altijd veelgebruikte SF6: de alternatie-

tor tussen twee spanningvoerende delen en is

het enige echte nadeel. Gelukkig komt het gas

ven zijn er toch? Die komen overigens niet

daarom in veel elektrische installaties te vin-

niet zomaar vrij, want het zit opgesloten in her-

alleen van Eaton. Schneider Electric heeft de

den. Zonder het gas moet je een afstand van 1

metisch dichtgelaste roestvrijstalen trommels

Premset als alternatief voor het middenspan-

bij gebruik in schakelinstallaties en windmo-

ningsgebied. Dit systeem gebruikt een geaarde

HOOGSPANNING

lens. “Maar toch is het hoog tijd om SF6 volledig

en afgeschermde kunststofisolatie - het Shiel-

Een ban op SF6 in het hoogspanningsgebied is

uit te bannen in de elektrotechniek, want er zijn

ded Solid Isolatie Systeem (2SIS) - om span-

veel verder weg dan in het middenspanningsge-

goede alternatieven”, zegt Frits Besseling van

ningvoerende delen te beschermen.

bied. Toch is ook hier beweging te zien.

Eaton. “Niet voor niets is het verder in alles ver-

Stedin was vorig jaar in Nederland de eerste net-

boden. In tennisballen, schoenen en caravan-

Bangmakerij

beheerder die een schakelinstallatie zonder SF6-

banden mag het allang niet meer van de Euro-

Goed, er zijn dus alternatieven, maar is een

gas kocht voor het hoogspanningsnet. Deze is

pese Unie.”

totaalverbod op SF6 niet een beetje overdreven?

Als het veilig weggewerkt is in luchtdicht geslo-

geplaatst in een 50.000 volt verdeelstation in Middelharnis en werd geleverd door General Elec-

Giethars

ten compartimenten kan het toch geen kwaad?

tric. GE wil in 2025 voor alle belangrijke hoog-

Eaton heeft al zestig jaar een alternatieve isolator:

Klopt, maar het fungeert soms ook als blusmid-

spanningsniveaus een SF6--vrije oplossing heb-

giethars. Is dat geen verouderde techniek, zoals

del in lastschakelaars, zegt Besseling. “En bij

ben. GE wil in 2022 ’s werelds eerste SF6-vrije

sommige concurrenten beweren? Nee, zegt Bes-

verhitting kunnen giftige bijproducten ontstaan.

vermogensschakelaar voor gasgeïsoleerde hoog-

seling. “Niet voor niets zijn de kabelaansluitconus-

H2F10 bijvoorbeeld, of HF. Als dat vrijkomt moe-

spanningsstations van 420 kV opleveren.

sen van SF6-geisoleerde installaties van onze con-

ten er mannen in witte pakken komen om het op

currenten ook vaak uitgevoerd in giethars.”

te ruimen.” Aangezien middenspanninginstalla-

Installatie Journaal Augustus-September 2020

25

MARKT

ties vooral in woonwijken staan, moet je het gas

uitbreiding op het bestaande Blue GIS-portfo-

Siemens verwacht een stapsgewijze uitfasering

er daarom uit weren, vindt hij.

lio. Bij dit type schakelinstallatie dooft een

van SF6, maar een totaalverbod is voorlopig

Dat is bangmakerij, reageert Donker. Voor sys-

vacuümbuis de vlamboog en wordt een lucht-

onmogelijk, stelt Donker. Want voor het mid-

temen van Siemens gaat het verhaal sowieso

mengsel gebruikt als isolatie.

denspanningsgebied tussen 24 kV en 50 kV

niet op, omdat deze schakelen met een vacu-

Siemens Gamesa gebruikt Clean Air technolo-

bestaan op dit moment nog geen volwaardige

umbuis. De vlamboog wordt dus niet gedoofd

gie al langer, namelijk in zijn offshore windin-

en betaalbare alternatieven. “Bij een totaalver-

met SF6. Bovendien ontwikkelen zich alleen gif-

stallaties. Dat is interessant, want over SF6 in

bod zou je feitelijk alle fluoridegassen moeten

tige gassen bij zeer hoge temperaturen. Er

windturbines ontstond een half jaar geleden

verbieden. En dan vallen alle warmtepompen

komen wel eens gevaarlijke gassen vrij bij

nog een relletje toen De Telegraaf beweerde dat

ook uit, want daar zitten ook F-gassen in.” Er

brand in een transformatorhuisje. “Maar dat

windenergie bijdraagt aan het broeikaseffect.

zijn wel alternatieve gassen ontwikkeld, zoals

komt door kunststof behuizingen zoals sommi-

Uiteindelijk bleek uit onderzoek van WindEuro-

fluormytyl, maar die zijn zeer giftig.

ge van onze concurrenten gebruiken”, zegt

pe dat alle honderdduizend windturbines in

Donker. “Daarom mijdt Siemens kunststof zo

Europa samen zo’n 150 kilo SF6 hebben verlo-

Alles bij het oude

veel mogelijk. Het is trouwens ook storingsge-

ren in de afgelopen zes jaar. Om het in perspec-

Bestaande middenspanningsinstallaties die SF6

voelig.”

tief te plaatsen: de honderdduizend windturbi-

bevatten blijven voorlopig ongemoeid, zo is de

Is er dan sprake van stemmingmakerij tegen

nes samen besparen in één jaar 255 miljoen

verwachting. Vroegtijdige vervanging zou een

SF6? “Absoluut, het is een hetze”, zegt Donker.

ton aan CO2 door 336TWh aan groene stroom

dure grap worden, zegt De Lange van Stedin.

“SF6 is een heel mooi, veilig medium en eigen-

op te wekken. De lekkage van SF6 vormt dus

Van de 22.000 schakelaars die de netbeheerder bezit voor het middenspanningsgebied bevatten

lijk onverslaanbaar als isolator. De CO2 -foot-

omgerekend 0,001%, van de vermeden CO2-

print ervan is laag als je het gebruikt in een her-

uitstoot. “Dat is ongeveer net zo veel als wat

er zo’n vierduizend SF6. “Als ze aan het eind van

metisch gesloten systeem.”

alle ballonnetjes lachgas in een weekend in

hun levensduur zijn, vervangen we ze”, zegt De

Donker zet zijn vraagtekens bij ‘de lobby van

Amsterdam veroorzaken”, gniffelt Rob Kuilboer

Lange. “Maar die dingen gaan lang mee.”

Eaton’ voor het uitbannen van SF6 in Neder-

van Siemens Gamesa.

Collega-netbeheerder Enexis denkt dat een

land. “In andere landen passen ze het gewoon

Het nieuwe systeem van Siemens voor 24 kV

toe en prijzen ze het zelfs aan als een gewel-

toepassingen heeft dezelfde compacte afme-

dig.” Waarom zou Eaton voor een verbod lobby-

tingen, betrouwbaarheid en levensduur als gas-

en? Donker: “Waarschijnlijk omdat zij tot voor

geïsoleerde schakelapparatuur. Maar het is wel

‘Een SF6-vrij beleid laat nog wel even op zich wachten’

kort de enige waren met een alternatief sys-

duurder, zegt Donker. “Oplossingen zonder SF6

teem voor het middenspanningsgebied.”

zijn onvermijdelijk duurder. Wie met een groene

SF6-vrij beleid nog wel even op zich zal laten

mond spreekt zal er ook voor moeten betalen.”

wachten. “De alternatieven voldoen nog niet

Ballonnetjes lachgas

Besseling bestrijdt dat. “De operationele kos-

over de hele linie aan onze eisen wat betreft

Desondanks presenteert Siemens nu dus zelf

ten zijn juist lager, want je hoeft ze aan het ein-

veiligheid, betaalbaarheid en betrouwbaar-

nieuwe SF6-vrije Clean Air-schakelapparatuur

de van hun levensduur niet door mannen met

heid”, laat woordvoerder Tim van Ham van

voor toepassingen tot 24 kV. Het betreft een

witte pakken uit elkaar te laten halen.”

Enexis weten. “Maar we volgen de ontwikkelingen op de voet.”

Wat vindt Besseling eigenlijk van de beschuldiging dat Eaton een lobby voert tegen SF6? “Er is juist een hele grote lobby van collega-fabrikanten om alles bij het oude te laten. En dat terwijl er al sinds de jaren zeventig uitstekende alternatieven zijn”, zegt Besseling. “Gelukkig wordt het minder, want ook branchevereniging T&D Europe stevent nu af op een verbod. Goed zo, want het is rotzooi.”

De EU wil dat de uitstoot van fluorgassen in 2030 tweederde lager is dan in 2010. Maar Besseling verwacht dat de ‘green deal’ van eurocommissaris Frans Timmermans het einde van SF6 in middenspanningsinstallaties zal bespoedigen. Rob Kuilboer van Siemens Gamesa haalt er de schouders over op. “Ik denk dat we beter alle CO2-uitstoot kunnen verbieden dan dat we ons druk gaan maken over iets dat

Rode installatie voor het hoogspanningsgebied.

26

Installatie Journaal Augustus-September 2020

een detail is in het klimaatverhaal.”

# ! ! "# ! / & # % ! $ # % !# & ! # ! # "# ! ! "("# *++ % $ #" ! # "4 # #- # # % # " $ #4 % ! "" ! . "# !" " 4 % ! ' . " % & # # %! & # ) # % "# ) ! ! " -

# "" % ! 2"# ! !3 "# ! #" % "" ! $ # . % !# # # "" - ) # " #$"" " # % "# " # ! % - $ # % ! # ! # % ! !- ! # ! "# ! ! ! 0 ) ! $ # % " % $ #& "" ! # # *,4"("# -

!" " !/

ɘ ™ƆţŊĘċƗĹĘ Ęř ţǘĘƆƗĘ ţƃ ŘîîƗ

ŘţřƗĘƆĘř

&&&- - 1"# ! !4 "# !

REGELGEVING Laadinfrastructuur - Parkeervakken - Verplichtingen

Meer laadpunten door aangepast Bouwbesluit Een recent doorgevoerde wijziging van het Bouwbesluit verplicht eigenaren van bepaalde panden tot het laten aanleggen van laadvoorzieningen voor elektrische auto’s. Installateurs kunnen hun klanten hier op wijzen.

Tekst Joost Melten

Per 10 maart 2020 is een wijziging* doorge-

keervakken buiten het bouwwerkperceel tellen

Maakt het nog wat uit hoe groot het pand

voerd van het Bouwbesluit. Deze wijziging

niet mee.

het is?

Groot of klein maakt niet uit, het gaat erom

heeft betrekking op gebouwen waarvan de bouw of een ingrijpende renovatie ná 10 maart

Voor welke elektrische voertuigen?

hoeveel eigen parkeervakken er zijn. Daarbij

2020 is begonnen of nog zal beginnen. Volgens

Het gewijzigde Bouwbesluit verwijst voor een

zijn de regels voor utiliteitsgebouwen evenwel

de betreffende wijziging bepaalt voortaan

definitie van een elektrisch voertuig naar het

net even anders dan voor wooncomplexen.

onder andere het aantal van de bij die gebou-

Besluit infrastructuur alternatieve brandstof-

wen behorende parkeervakken of er meteen

fen. Daar blijkt dat het alleen gaat om elektri-

Wat zijn de verplichtingen bij een woon-

ook een laadinfrastructuur voor elektrische

sche motorvoertuigen. En het gaat dus over

complex?

voertuigen moet worden aangelegd. En zo ja, in

een laadinfrastructuur voor elektrische auto’s

Bij meer dan tien eigen parkeervakken op het-

welke vorm en omvang.

en elektrische motoren, die gelukkig van

zelfde bouwperceel moet bij een nieuw of ingrijpend gerenoveerd wooncomplex elk par-

Voor wie gelden deze verplichtingen?

Voor de eigenaar(s) van de betreffende gebou-

Wat telt is het aantal eigen parkeervakken

keervak worden voorzien van een leidinginfrastructuur.

wen. Het valt te verwachten dat deze verplichWat zijn de verplichtingen bij een utili-

ting de vraag naar met name semi-publieke laadpunten zal vergroten (zie kader Semi-

dezelfde laadpunten gebruik kunnen maken.

teitsgebouw?

publiek). Installateurs met expertise op het

Het gaat dus niet om voorzieningen voor veel

Bij meer dan tien eigen parkeervakken moet op

gebied van de aanleg van privé- of semi-publie-

minder veeleisende elektrische voertuigen als

de parkeergelegenheid bij een nieuw of ingrij-

ke laadpunten kunnen hun klanten wijzen op

e-bikes, speed-pedelecs of gehandicapten-

pend gerenoveerd utiliteitsgebouw minimaal

deze nieuwe verplichtingen. En op die manier

voertuigen. (Eigenlijk wel apart dat daarvoor

één laadpunt worden geïnstalleerd. En voor een

werk genereren voor hun bedrijf…

nog niets wordt geregeld.)

op de vijf parkeervakken moet een leidinginfra-

Vanaf hoeveel parkeervakken speelt dit?

Waaruit bestaat zo’n laadinfrastructuur?

De verplichting geldt pas bij meer dan tien

In dit geval kan het gaan om een of meer wer-

Wat wordt verstaan onder een ‘ingrijpen-

parkeervakken. Ze kunnen in het gebouw zelf

kende (op)laadpunten. Het kan ook gaan om

de renovatie’?

liggen, of buiten het gebouw op hetzelfde per-

leidinginfrastructuur - zeg maar leidingdoor-

Er is sprake van een ingrijpende renovatie als

ceel als het gebouw. Daarbij gaat het om het

voeren - zoals kabelgoten en loze leidingen,

meer dan vijfentwintig procent van het opper-

bouwwerkperceel, niet om het kadastrale per-

bedoeld om in de toekomst zonder problemen

vlak van de integrale gebouwschil - oftewel de

ceel, dat kleiner of groter kan zijn. (In het ver-

alsnog laadpunten te kunnen installeren. In

‘uitwendige scheidingsconstructie’ van een

volg van dit artikel heten ze ‘eigen’

sommige gevallen zijn zowel laadpunten als

gebouw - wordt vernieuwd, veranderd of

parkeervakken of parkeergelegenheid.) Par-

extra leidingdoorvoeren verplicht.

vergroot.

structuur worden aangelegd.

28

Installatie Journaal Augustus-September 2020

REGELGEVING

Maakt het uit wat er verder nog wordt gerenoveerd?

Ja, dat maakt uit. Bij eigen parkeergelegenheid binnen het gebouw moet de renovatie in ieder geval ook betrekking hebben op die parkeergelegenheid, of op de elektrische infrastructuur van het gebouw. Zo niet, dan zijn er geen verlichtingen wat betreft het realiseren van een laadinfrastructuur. Bij eigen parkeergelegenheid buiten het gebouw moet de renovatie in ieder geval ook betrekking hebben op die parkeergelegenheid, of op de elektrische infrastructuur daarvan. Zo niet, dan is er geen laadinfrastructuurplicht.

Zijn er nog andere uitzonderingen?

Ja, voor ingrijpend gerenoveerde gebouwen vervallen de verplichtingen met betrekking tot de laadinfrastructuur als de kosten daarvan meer bedragen dan zeven procent van de kosten van de renovatie van het gebouw inclusief

In 2025 moeten bestaande utiliteitsgebouwen met meer dan twintig parkeervakken zijn voorzien van minstens

de eigen parkeergelegenheid.

één laadpunt.

Wat valt er onder de kosten voor de laadinfrastructuur?

wisselen van een batterij van een elektrisch

Hoe gaat het verder?

Alle kosten die direct verband houden met het

voertuig’. Een plek dus waar je een bijna leeg

Met ingang van 2025 moeten bestaande utili-

ontwerp en de uitvoering van de betreffende

gereden, geleased accupakket kunt laten ver-

teitsgebouwen met meer dan twintig parkeer-

laadpunten en leidinginfrastructuur. Uitdrukke-

vangen door een opgeladen exemplaar.

vakken zijn voorzien van minstens één laadpunt. Het gaat weer zowel om parkeervakken

lijk zonder de kosten die toch al zouden zijn gemaakt zonder de aanleg van die laadinfra-

Moet de eigenaar van een gebouw met een

binnen het gebouw zelf, als om eigen parkeer-

structuur.

verplicht laadpunt dit openstellen voor

vakken daarbuiten. Voor bestaande wooncom-

derden?

plexen geldt die verplichting (nog) niet.

Wat bedoelen ze in dit geval met een laad-

Nee, dat hoeft niet. Maar de Nota van toelich-

punt?

ting bij het (ontwerp)besluit tot wijziging van

Kan een eigenaar van te weinig parkeer-

Hiervoor verwijst het gewijzigde Bouwbesluit

het Bouwbesluit adviseert om dat wel te doen.

vakken achterover leunen?

weer naar het Besluit infrastructuur alternatie-

Met als achtergrond natuurlijk de wens om op

Het ligt er aan hoe je het bekijkt. In de Nota van

ve brandstoffen. Daar blijkt dat een laadpunt in

die manier de elektromobiliteit in Nederland te

toelichting schat het ministerie van Binnen-

dit verband niet alleen kan bestaan uit een aan-

bevorderen. Als een eigenaar van een laadpunt

landse Zaken dat er vóór 2025 in Nederland

sluiting voor het opladen van een elektrisch

daar in meegaat, moet het laadpunt - net als

nog 25.000 tot 30.000 utiliteitsgebouwen

voertuig, maar ook uit ‘een aansluiting voor het

alle publiekelijk toegankelijke laadpunten - vol-

zullen moeten worden voorzien van minstens

doen aan de eisen in het Besluit infrastructuur

één laadpunt. Het lijkt verstandig om daar niet

SEMI-PUBLIEK

alternatieve brandstoffen.

te laat mee te beginnen. En om - ook zonder

Een openbaar of publiek laadpunt is 24/7 toegan-

Voor een eigenaar heeft openstelling het voor-

een wettelijke verplichting - als gebouweige-

kelijk voor het opladen van een elektrische auto of

deel dat hij of zij de aanlegkosten ruim terug

naar nu al na te denken over het laten aanleg-

motor. Privé-laadpunten zijn eigendom van een

kan verdienen door gebruikers voldoende te

gen van laadinfrastructuur op de parkeergele-

particulier of bedrijf en staan op eigen terrein. De

laten betalen voor de service en de afgenomen

genheid van een nieuw of al langer bestaand

eigenaar mag dat privé-laadpunt openstellen voor

kilowatts elektriciteit.

pand. Door daarover actief mee te denken kan

bijvoorbeeld werknemers en bezoekers. De eige-

De Nota van toelichting adviseert ook om een

een installateur zich onderscheiden.

naar kan dat laadpunt ook openstellen voor alle

laadpunt geschikt te maken voor ’smart char-

bestuurders van een elektrische auto of motor,

ging’, met onder andere de mogelijkheid tot

* Deze wijziging vloeit voort uit de in 2018 voor

maar is niet verplicht dat dagelijks te doen en ook

‘loadbalancing’: het slim verdelen van het ter

de tweede keer herziene Europese richtlijn voor

niet per se 24 uur per dag. Zo’n beperkt openbaar

plaatse beschikbare elektrisch vermogen over

energieprestaties van gebouwen (EPBD III,

toegankelijk laadpunt heet semi-publiek.

energievragende apparaten in het gebouw en

Energy Performance of Buildings Directive

geïnstalleerde laadpunten.

(2018/844 EU).

Installatie Journaal Augustus-September 2020

29

TECHNIEK Zigbee - Versus - Z-Wave

Slimme verlichting en de protocollen voor home automation Zigbee en Z-wave zijn momenteel de twee belangrijkste protocollen op het gebied van slimme verlichting. Wat zijn de verschillen? En welk protocol komt er als ‘winnaar’ uit de bus?

Tekst Evi Husson

Op het gebied van slimme verlichting is er niet

Bekende Z-wave fabrikanten of producten zijn

bee-protocol zullen integreren evenals onder-

langer een wildgroei aan protocollen, merkt

LG Smart Thinq, Somfy, Vera, August en Dana-

steuning voor wifi-ac op 2,4GHz en 5GHz en

Nick Vriese van EcoDim. “Controllerfabrikan-

lock. “Een aantal fabrikanten koos ervoor beide

bluetooth low energy. Dit geeft aan dat Zigbee

ten en leveranciers zetten tegenwoordig

protocollen te ondersteunen, zoals Athom

als protocol hard groeit en dat Fibaro er niet

bewust sterk in op één protocol. Op dit moment

Homey, WINK, Samsung Smart Things en Fiba-

langer de ogen voor kan of wil sluiten.”

zijn Zigbee en Z-wave de twee belangrijkste.”

ro”, vertelt Vriese. “Fibaro was in eerste instan-

Philips Hue, AduroSmart, KlikaanKlikuit,

tie een van de grootste spelers van Z-wave,

Veilige keuze

Osram, Innr, Ikea Tradfri en Ecodim… zij werken

maar kondigde in januari dit jaar aan dat ze in

“Zigbee en Z-wave zijn twee heel goede proto-

allemaal met onder meer het Zigbee-protocol.

de hardware van Home Center 3 ook het Zig-

collen voor home automation”, beaamt Emile Nijssen, een van de oprichters van Athom, het bedrijf achter het smart home platform Homey.

“Ze zijn laag in energieverbruik, zeker in vergelijking met Wifi, ze kunnen apparaten onderling met elkaar verbinden (mesh) waardoor je - hoe groot je huis ook is - bijna altijd een goed bereik hebt, en er zijn inmiddels ontzettend veel mooie smart producten op de markt, van een slimme deurbel, slim binnenhuisklimaatsysteem tot slimme multimedia. Wat we wel constateren, is dat er voor verlichting veel meer producten met Zigbee verkrijgbaar zijn ten opzichte van Z-wave.

Kijk je alleen naar verlichting, dan zijn producten met een Zigbee-protocol een veilige keuze.”

Zigbee versus Z-wave Zowel Zigbee als Z-wave zijn communicatieproLeveranciers en controllerfabrikanten zetten tegenwoordig bewust in op één protocol.

30

Installatie Journaal Augustus-September 2020

tocollen die ervoor zorgen dat apparaten zoals

TECHNIEK

slimme lampen met elkaar kunnen communi-

gebruiken. Maar wil je een Z-wave product in de

biel dan Z-Wave. Zo zit Zigbee op een druk

ceren. Z-wave wordt beheerd door de Z-wave

markt brengen, dan zul je daar een certificering

bezette frequentie (2,4Ghz). Z-wave werkt op

Alliance en is een gestandaardiseerd protocol

voor moeten halen en licentiegeld moeten

868Mhz wat een rustige frequentie is waardoor

met tweewegs-communicatie waarbij alle slim-

betalen. Dat wordt vaak doorberekend in de

er minder kans is op ruis op de lijn.

me verbonden apparaten dezelfde taal spre-

eindprijs waardoor deze systemen vaak duur-

ken. Het communicatieprotocol is gebouwd als

der zijn. Ik zie voornamelijk toepassingen bij

Verschillende protocollen integreren

Mesh-netwerk waardoor de verbonden appara-

inbouwmodules en sensoren, zoals deur-raam-

Vriese: “Wie er uiteindelijk als grote winnaar uit

ten met elkaar kunnen communiceren om com-

contactsensoren.”

de bus komt is moeilijk te zeggen, daarom zie je

mando’s door te geven. Dit verhoogt de betrouwbaarheid van het hele netwerk.

Vriese: “Nadeel is echter dat het op dit moment

ook dat ontwikkelaars van controllers rekening

‘Zigbee zou wel eens aan het langste eind kunnen trekken’

nog geen goedkoop protocol is. Het is boven-

protocollen. Sillicon-labs is sinds 2019 eigenaar van zowel Zigbee als Z-wave. Uiteindelijk zullen

dien een vrij gesloten club waardoor het wat lastiger is om er als leverancier bij aangesloten

houden met het integreren van verschillende

denk ik de markt en de grote A-merken de ‘winZigbee werkt gelijkaardig en is doorgaans iets

naar’ bepalen al verwacht ik gezien de ontwik-

te geraken. Echter, dit betekent ook dat de

goedkoper dan Z-wave. Dit communicatiepro-

keling van de laatste twee jaar dat Zigbee wel

Z-wave-producten allemaal gecertificeerde

tocol, beheerd door Zigbee Alliance, is even-

eens aan het langste eind kan trekken.”

producten zijn en door het protocol zullen wor-

eens een tweewegs-communicatieprotocol

Nijssen: “Voor Homey maakt het niks uit met

den herkend. Hierdoor kunnen Z-wave produc-

met een universele basis die veelvuldig wordt

welk protocol producten werken. De gebruiker

ten vaak goed met elkaar communiceren.”

gebruikt bij smart verlichting. Het gebruikt

of installateur moet naar het gehele plaatje kij-

dezelfde draadloze band als Wifi en Bluetooth,

ken en kiezen voor het protocol waar in de com-

Licentiegeld Z-wave

met name 2,4Ghz en is eveneens opgebouwd

plete installatie het meeste gebruik van wordt

Nijssen vult aan: “Z-wave is de laatste tijd meer

als Mesh-netwerk. Hierdoor is het bereik met

gemaakt. Op die manier maak je het mesh-net-

open geworden waardoor meer fabrikanten het

Zigbee in de praktijk vaak net iets minder sta-

werk veel stabieler.”

INSTALLATIE VOLGENS ATTEMA

Echt alles om eenvoudig brandwerend te installeren Brandwerende doorvoeren, centraaldozen en hollewanddozen

NIEUW

Een brand is niet altijd te voorkomen. Maar met het brandwerend assortiment van Attema beperkt u de risico’s voor mens en milieu wel zoveel mogelijk. En omdat deze materialen aan alle normen en eisen voldoen, neemt u zo ook risico’s voor uzelf weg. Bekijk ons gehele brandwerende assortiment op www.attema.com.

Echt alles weten over brandwerend installeren?

Scan de QR code en download de brochure.

Vernieuwende ideeën voor ’n veranderende wereld.

Installatie Journaal Augustus-September 2020

31

TECHNIEK Voorbereiding - Uitvoeren - Rapporteren

Veiligheid bij het uitvoeren van elektrotechnische inspecties Bij het inspecteren van een elektrotechnische installatie is veiligheid erg belangrijk. Dit artikel zoomt in op een aantal belangrijke veiligheidsaspecten.

Tekst Nico Kluwen*

Een elektrotechnische inspectie volgens NEN

(in A) van de aansluiting of beschikt het inspec-

belangrijkste is in elk geval dat de werkzaam-

3140 bestaat meestal uit de volgende onderde-

tieadres over een eigen transformator. Maar

heden tijdens de uitvoering van de inspectie zo

len:

ook, welk stroomstelsel is toegepast?

veilig mogelijk worden uitgevoerd.

1 Voorbereiding van de inspectie.

Met deze gegevens ontstaat al een redelijke

2 Het uitvoeren van visuele controle en het uit-

indruk van de omvang van de inspectie waar-

3 Elektrotechnische risico’s

voeren van metingen en beproevingen.

door goed voorbereid de inspectie kan worden

De inspecteur loopt bij het inspecteren van de

3 Elektrotechnische risico’s in kaart brengen.

uitgevoerd. Het is niet in alle situaties mogelijk

elektrotechnische installatie een aantal directe

4 Het veilig uitvoeren van de inspectie werk-

om tijdens de voorbereiding de juiste gegevens

risico’s. Denk hierbij aan:

zaamheden.

te verkrijgen. Dit moet dan ter plaatse tijdens de

- stroom door het lichaam (schok);

5 Het rapporteren van de resultaten van de

uitvoering van de inspectie als eerste worden

- verbranding door vlambogen bij kortsluiting;

inspectie.

gedaan.

- statische elektriciteit;

1 Voorbereiding

2 Visuele controle

Tijdens de voorbereiding van de inspectie van

Tijdens het inspecteren van de elektrische

Aangezien de eerste twee het meest van toe-

de elektrotechnische installatie moet een

installatie is vaak onontkoombaar dat in de

passing zijn wordt hier verder op ingegaan.

inzicht worden verkregen van het object

gevarenzone de werkzaamheden moet worden

(gebouw) en de installatie zodat de inspectie

uitgevoerd. De gevarenzone is een beperkte

Stroom door menselijk lichaam

veilig kan worden uitgevoerd. Bij het

ruimte rondom de actieve delen. Bij de visuele

Als er stroom door het menselijk lichaam gaat,

verzamelen van de gegevens van het object zijn

inspectie komt men dikwijls in de nabijheid van

bepalen de volgende factoren welk en hoeveel

niet alleen de bedrijfsnaam, het adres en de

actieve delen. Voorbeelden:

letsel daardoor wordt toegebracht. Je hebt te

woonplaats van belang maar ook de gebruiks-

- Het controleren van de beveiligingen in relatie

maken met de stroomsterkte en tijdsduur; de

functie en de grootte van het object zoals:

tot de afgaande leidingen.

spanning en frequentie en tot slot de weg door

- industrie;

- Het controleren van de kortsluitvastheid van

het lichaam, de fysieke conditie en de omge-

- kantoor;

het toegepaste elektrotechnisch materiaal in

ving.

- ziekenhuis;

verdeelinrichtingen.

- winkel.

- De instellingen van thermische beveiligingen.

- elektromagnetische straling.

Stroomsterkte en tijdsduur Door wetenschappelijk onderzoek is het ver-

Daarnaast is het van belang gegevens van de

Bij het uitvoeren van metingen, vooral in ver-

band tussen de stroomsterkte, de tijdsduur en

installatie te achterhalen zoals:

deelinrichtingen, is het van belang of de gehele

het effect op het menselijk lichaam vastge-

De aansluiting van het energiebedrijf, is dit een

verdeelinrichting kan worden afgeschakeld of

steld. Hierin zijn vier gebieden te onderschei-

laagspanningsaansluiting en wat is de waarde

slechts een deel van de verdeelinrichting. Het

den.

32

Installatie Journaal Augustus-September 2020

TECHNIEK

Werkzaamheden tijdens de uitvoering van de inspectiemoeten zo veilig mogelijk worden uitgevoerd.

Gebied 1

gende situatie waarbij directe (medische) hulp

verlaat. Deze weerstand is mede afhankelijk

De stroom is niet of nauwelijks

noodzakelijk is.

van de huidgesteldheid (vochtig, droog, eeltig, zacht), de grootte van het contactoppervlak en

waarneembaar, er is geen begrenzing van de tijd. Dit gebied wordt de gevoelsdrempel

Spanning en frequentie

de contactdruk.

genoemd. Men voelt lichte tintelingen in de vin-

Onder normale omstandigheden levert een wis-

Als gevolg van verwondingen en transpiratie

gertoppen.

selspanning van 50 V of lager geen gevaar op

kan de weerstand van de huid aanzienlijk ver-

voor de mens. Voor gelijkspanning ligt deze

minderen. Bovendien bepaalt de weg door het

Gebied 2

grens op 120 V (zonder rimpel).

lichaam mede de lichaamsweerstand.

De stroom is in toenemende mate te voelen,

Hoge spanningen zijn bijzonder gevaarlijk vanwe-

Van belang is ook of vitale organen, zoals hart

maar heeft normaliter geen schadelijke gevol-

ge de kans op doorslag door de lucht of isolatie.

en nieren, of zenuwbanen zich in de stroom-

gen. Bij circa 10 mA ligt de zogeheten loslaat-

Hier hoeft dus geen sprake te zijn van direct con-

baan bevinden. Hitte, vocht en geleidende

drempel. Het onder spanning staande deel kan

tact met spanningvoerende delen en is het nood-

materialen zijn enkele nadelige factoren uit de

niet meer worden losgelaten door samentrek-

zakelijk voldoende afstand te bewaren.

omgeving.

king van de spieren. Dit is een gevaarlijke situa-

Naar verhouding is de frequentie van 50 Hz

tie indien niet tijdig wordt uitgeschakeld. De

gevaarlijk voor de mens, terwijl boven de 5.000

Verbranding door vlambogen bij kortsluiting

stroom is niet direct dodelijk, maar neemt

Hz het gevaar afneemt en de loslaatgrens hoger

Het meeste elektrische letsel en de meeste

steeds toe door vermindering van de over-

komt te liggen.

sterfgevallen als gevolg van elektriciteit zijn het gevolg van brandwonden door een

gangs- en lichaamsweerstand tijdens de stroomdoorgang.

Lichaam, fysieke conditie en omgeving

vlamboog.

De stroomsterkte die bij aanraking van een

De vlamboog bedreigt niet alleen de veiligheid

Gebied 3

onder spanning staand deel optreedt, wordt

van de medewerkers maar veroorzaakt ook

Er treden sterke spiercontracties en vaak tijde-

bepaald door de som van de weerstanden in de

een bedrijfsstilstand, rechtszaken, boetes en

lijke functiestoornissen op.

keten, zoals de lichaamsweerstand (Rm) en de

schade aan apparatuur. De oorzaken van een

weerstand van de vloer en het schoeisel.

vlamboog zijn menselijke fout(en), slechte ver-

Gebied 4

De lichaamsweerstand is de weerstand tussen

bindingen, Stof en/of vocht en materiaalver-

Er bestaat kans op hartďŹ brillatie en ademha-

het punt waar de stroom het lichaam intreedt

oudering.

lings- en hartstilstand. Dit is een levensbedrei-

en het punt waar de stroom het lichaam weer

Installatie Journaal Augustus-September 2020

33

Buschsecure@home – Creëer een veilige en comfortabele thuisomgeving

Thuis wil je je veilig kunnen voelen. En je waardevolle spullen met een gerust hart achter kunnen laten. Busch-secure@home biedt uitkomst. Een draadloos, slim beveiligingssysteem dat woningen beschermt tegen inbraak, brand en overstromingen. Voorzien van een alarmsysteem, raambewaking, rook- en bewegingsmelders, en warmte-, water- en raambekledingsdetectoren.

Naadloos te integreren met Busch-free@home®-huisbesturing en Welcome®deurcommunicatie. Voor een veilig gevoel. busch-jaeger.de/nl

TECHNIEK

Enkele feiten over vlambogen:

gewoon in bedrijf zijn, terwijl het verhelpen van

- Spanningsaanwijzers en -indicatoren;

- De temperatuur van een vlamboog kan oplo-

storingen altijd spanningsloos moet worden uit-

- Kabelzoekapparatuur;

pen tot 19.000 °C.

gevoerd. Hetzelfde geldt tijdens de uitvoering

- Aardings- en kortsluitgarnituren;

- Een vlamboogincident heeft een explosie tot

van de inspectie van de elektrische installatie.

- Afschermingen, afzetpalen, waarschuwingslint en ondersteuningen.

gevolg. De energie die bij deze explosie vrijkomt, kan meer energie produceren dan een

Persoonlijke beschermingsmiddelen

halve kilo TNT.

Heel belangrijk bij de uitvoering van elektro-

Er moeten doeltreffende afzettingen en eventu-

- De energie die vrijkomt tijdens de fout, laat

technische inspectie werkzaamheden is de

ele waarschuwingsborden zijn aangebracht bij

metalen geleiders direct verdampen.

juiste persoonlijke beschermingsmiddelen

metingen en/of beproevingen waarbij gevaar

- Het metaalplasma produceert een enorme

gebruiken. Daarmee is namelijk het aantal

bestaat voor directe aanraking of het maken

hoeveelheid lichtenergie van infrarood tot

gezondheids- en veiligheidsrisico’s aanzienlijk

van aard- of kortsluiting door niet bij de meting

ultraviolet.

te verminderen. De werkgever mag het gebruik

of beproeving betrokken personen. Voor metin-

- Elk object in de omgeving absorbeert deze

van persoonlijke beschermingsmiddelen dwin-

gen in elektrische installaties moeten daarvoor

energie en wordt direct verwarmd tot hoge

gend voorschrijven wanneer de resultaten van

geschikte, veilige meters of meetinstrumenten

temperaturen.

een RI&E daartoe aanleiding geven.

worden toegepast. Voor het vaststellen of de

- Vermogensschakelaars voorkomen niet een

Natuurlijk blijft de arbeidshygiënische strategie

spanningsloze toestand aanwezig is, dienen

vlamboog.

(bronaanpak) het uitgangspunt. De te kiezen

dubbelpolige spanningsaanwijzers of voltme-

- Jaarlijks zijn er vele vlamboogslachtoffers.

middelen moeten een juiste bescherming bieden

ters te worden gebruikt.

en de gebruikers zo weinig mogelijk hinderen bij Gevolgen vlamboog

het uitvoeren van hun taken. De werknemer moet

Reinigen en controleren

De mogelijke gevolgen van een vlamboog voor

inzicht krijgen in de risico’s en alle overwegingen

Alleen persoonlijke beschermingsmiddelen die

de direct betrokkenen zijn:

die hebben geleid tot de inzet van persoonlijke

in goede staat verkeren, kunnen hun bescher-

- Zware brandwonden door hittestraling en

beschermingsmiddelen. Hierdoor zal de accepta-

mende werking waarmaken. Daarom moet wor-

directe blootstelling aan de vlam;

tie én het gebruik van die middelen toenemen.

den gewaarborgd dat ze doelmatig worden

- Longschade en ademhalingsproblemen door

Geïsoleerd gereedschap, persoonlijke bescher-

gereinigd, opgeslagen en gecontroleerd. Ver-

inademing van de boogproducten (giftige gas-

mingsmiddelen en overige beveiligingsmidde-

waarlozing van deze aspecten kan leiden tot

sen en gesmolten metaaldruppels);

len moeten worden gebruikt als er een kans op

onzuiverheden of bijvoorbeeld aantasting van

- Huidbeschadiging door verstuiving van

elektrocutie en/of kortsluiting aanwezig is. Als

de bescherming.

gesmolten metaaldruppels;

er twijfel bestaat over de deugdelijkheid van

Werknemers moeten de persoonlijke bescher-

- Geestelijke problemen (trauma’s);

geïsoleerd gereedschap, (persoonlijke)

mingsmiddelen onderhouden volgens de voor-

- Effecten van de drukgolven op de hersenen,

beschermingsmiddelen en controle- en beveili-

schriften van de leverancier en onvolkomenhe-

het zenuwstelsel en de longen;

gingsmiddelen, mogen ze niet worden gebruikt.

den (laten) repareren.

- Gehoorschade;

Het personeel moet geschikte kleding dragen

- Oogbeschadiging en (tijdelijke) blindheid.

die nauw op het lichaam aansluit.

5. Het rapporteren van de resultaten van de inspectie

4 Het veilig uitvoeren van de inspectiewerkzaamheden

Elektrocutie voorkomen

Nadat de uitvoering van de inspectie van de

Persoonlijke beschermingsmiddelen zoals isole-

elektrische installatie is voltooid zal ten slotte

De Arbowet (art. 3) geeft de strategie aan die

rende laarzen, handschoenen, overschoenen,

een rapport met de bevindingen moeten wor-

gevolgd moet worden bij het voorkomen, elimi-

oog- en gezichtsbescherming, hoofdbescher-

den opgesteld. Hierin kunnen zaken worden

neren of reduceren van risico‘s op de werkplek.

ming en geschikte beschermende kleding moe-

vermeld als de omvang van de inspectie,

Deze ‘arbeidshygiënische strategie’ omvat de

ten bijvoorbeeld elektrocutie voorkomen en de

welke delen al dan niet zijn geïnspecteerd en

volgende stappen:

gevolgen van verbranding beperken bij kortslui-

geconstateerde gebreken en/of afwijkingen.

- Risico’s bij de bron bestrijden;

ting. De middelen moeten waar noodzakelijk wor-

Indien tijdens de inspectie gebreken zijn

- Technische maatregelen treffen;

den gebruikt en van een keurmerk zijn voorzien.

geconstateerd waarbij er levens- en/of brandgevaar aanwezig is, zal direct actie moeten

- Organisatorische maatregelen treffen; - Opleidingen en veiligheidsinstructies;

Overige beveiligingsmiddelen

worden ondernomen zodat deze situatie niet

- Persoonlijke beschermingsmiddelen toepassen.

Onder overige beveiligingsmiddelen worden

blijft voortbestaan.

verstaan: De eerste stap van de arbeidshygiënische stra-

- Isolerende matten, werkplatforms, bordessen

*Nico Kluwen werkt als elektrotechnisch onder-

tegie is het risico bij de bron bestrijden. Het

en stellingen;

zoeker en gerechtelijk deskundige bij Nimirco.

wegnemen van de bron is voor het elektrisch

- Isolerende buigzame en starre afdekmateria-

Daarvoor was hij werkzaam bij European Fire

veiligheidsrisico echter slechts in specifieke

len;

Protection Consultants en Bureau Veritas. Klu-

situaties haalbaar. Bij het opsporen van storin-

- Geïsoleerde en isolerende gereedschappen;

wen is ook als expert verbonden aan Kennisbank

gen zal de elektrische installatie doorgaans

- Sloten, opschriften, waarschuwingsborden;

Installatie Journaal.

Installatie Journaal Augustus-September 2020

35

REGELGEVING Eisen - Proces - Kwaliteitsborging

Toepassing prefab meterkast makkelijker met NTA De prefab meterkast wint terrein. Het wordt makkelijker om de meterkast, na het leggen van de fundering en het storten van de ondervloer, als eerste te plaatsen.

Hoofdrolspelers in het bouwproces hebben recentelijk hierover afspraken gemaakt in de NTA 8769.

Tekst Ferdinand Pronk

In deze ‘Nederlandse technische afspraak’

vering regelmatig worden uitgesteld. Bij

NTA 8769 wordt bijgedragen aan meer duide-

staan eisen aan de meterkasten, het proces

‘meterkast vooruit’ gebeurt de aansluiting al in

lijkheid en transparantie ten aanzien van eisen

van de vooraanleg en de kwaliteitsborging

de eerste dagen, direct na het aanbrengen van

die gesteld worden aan de prefab meterkast,

gedurende het proces. Die afspraken zijn

de begane grondvloer.” De dag erna worden de

het proces van vooraanleg en de kwaliteitsbor-

gemaakt door een brede vertegenwoordiging

sleuven gegraven, vertelt Kock. “En dan wor-

van de bouwkolom. Nutsbedrijven zoals Allian-

den de mantelbuizen op de funderingsbalk

der, Enexis, mijnaansluiting, Stedin en Vitens

gefixeerd. Vervolgens wordt de kast aangeslo-

zaten aan tafel. Bij de leveranciers kom je par-

ten en gaat de sleuf weer dicht. Dat is een extra

tijen tegen als CEHEtech, Beutech, Eaton en

voordeel: bij de traditionele manier van werken

Hager. Bij de bouwbedrijven zijn partijen als

blijft de geul lang open en ga je altijd over loop-

Dura Vermeer, Van Wijnen en Koopmans verte-

planken de woning in. Riskant.“

De prefab-meterkast heeft het in zich om de standaard in de bouw te worden

ging gedurende dit proces. De aanleg van nutsvoorzieningen maakt onderdeel uit van het

genwoordigd.

Behoefte aan spelregels

gehele bouwproces. Door veranderende

Ruime praktijkervaring

Het nieuwe proces wijkt af van de gangbare

marktomstandigheden, maakbaarheidsvraag-

Marco Kock, projectleider bij Dura Vermeer,

bouwpraktijk, waardoor het aanvankelijk lastig

stukken en bouwmethoden, kan het nuttig zijn

was lid van de commissie. Vorig jaar vertelde

was om van nutsbedrijven medewerking te krij-

om nutsvoorzieningen al in een eerder stadium

hij in Installatie Journaal over ‘meterkast voor-

gen voor deze manier van werken. Bovendien

van het bouwproces te realiseren.’

uit’: de naam waaronder het bedrijf prefab kas-

stelden bedrijven verschillende eisen: “Netbe-

ten toepast. “We hebben ruime praktijkerva-

heerder Alliander stond er voor open om de

Reclame maken

ring”, zegt hij nu. “In het project TudorPark in

mogelijkheden te bekijken. Dat hebben we ver-

Kock is er blij mee: “Het is goed dat we het eens

Hoofddorp hebben we inmiddels 194 woningen

volgens gedaan met Bouwend Nederland en

zijn geworden met de vertegenwoordigers van

op deze manier gebouwd.”

Mijnaansluiting.nl. Als uitvloeisel daarvan ont-

de partijen die een rol spelen in het bouwpro-

Kock legde toen de essentie van de nieuwe

stond er behoefte om hier spelregels over op te

ces. De volgende stap is om de NTA bekend-

bouwwijze uit: “Nutsbedrijven maken hun aan-

schrijven. Op initiatief van Mijnaansluiting is

heid te geven, zodat die veel zal worden

sluitingen tot nu toe aan het eind van het bouw-

NEN gevraagd om met ons een NTA op te stel-

gebruikt. Ik ben daar optimistisch over, onder

proces, als de woning steigervrij is. Dat

len.”

andere omdat Mijnaansluiting.nl mede-initia-

moment is door onder andere weersinvloeden

Die NTA is op 25 juni 2020 opgeleverd. NEN for-

tiefnemer voor de NTA was.” Mijnaansluiting.nl

moeilijk te plannen en daardoor moet de ople-

muleert wat formeel: ‘Door middel van deze

stroomlijnt het aanvraagproces voor alle soor-

36

Installatie Journaal Augustus-September 2020

REGELGEVING

ten nutsvoorzieningen en is een initiatief van de netbeheerders. De prefab-meterkast heeft het in zich om de standaard in de bouw te worden, denkt Kock: “Ik merk veel enthousiasme bij collega’s. Intussen ontwikkelen wij door. Toen we in februari 2019 begonnen, plaatsen we direct het deďŹ nitieve kozijn in de kast, maar dat bleek toch te kwetsbaar. Bovendien lukte het niet goed om de deur permanent gesloten te houden. Met een andere kozijn/deurcombinatie is dat nu wel in orde. En zo blijven we zoeken naar verdere optimalisatie.â€? De samenwerking met de nutsbedrijven verloopt nu goed. “De discussie die we eerst met hen voerden over termijnen hebben we nu met de infra-aannemer: wanneer haal je de steiger weg?â€? De NTA 8769 ‘Aansluiting van prefab meterkasten in de ruwbouwfase’ sluit aan op NEN 2768 ‘Meterruimten en bijbehorende bouwkundige voorzieningen in woningen’ en op andere normen, zoals NEN 1010 ‘Elektrische installaties voor laagspanning’. De 26 pagina’s tellende NTA is voor 41 euro verkrijgbaar bij

Bij ‘meterkast vooruit’ gebeurt de aansluiting al in de eerste dagen.

NEN.

# ' #! # " ! #

% ! ! ! # $& "# ! "# # $! ! #

&&& "# # $! ! #

Installatie Journaal Augustus-September 2020

37

MARKT Veiligheidsinstallatie - Parkeergarage - Verdeelinrichtingen

‘Verdeelkast laadpunten schakelt bij brand direct uit’ De gemeente Rotterdam breidt het aantal laadpunten in parkeergarages uit. Binnen nu en vier jaar moet er capaciteit zijn voor het opladen van zo’n duizend elektrische auto’s. Voor de laadpunten wordt in veel gevallen het elektrisch vermogen gebruikt van ventilatie-installaties die in het geval van een calamiteit moeten zorgen voor rook- en warmteafvoer.

Tekst Ingrid Rompa Beeld Jan van der Ploeg i.o.v. gemeente Rotterdam

“De ventilatie-installaties die bij calamiteiten

ten dat elektrisch vermogen te gebruiken voor de

spanning meer aanwezig is op de laadpunten en

moeten zorgen voor rook- en warmteafvoer, wor-

laadpunten. In geval van een calamiteit - bijvoor-

je de veiligheidsinstallaties meteen kunt gebrui-

den bijna nooit gebruikt”, vertelt projectleider

beeld een brand - wordt de verdeelkast van de

ken. Dit vraagt een wat grotere investering, maar

Stadsbeheer Willem de Winter. “Daarom is beslo-

laadpunten direct uitgeschakeld, zodat er geen

het houdt de zaak beheersbaar en overzichtelijk.”

Steeds meer Nederlandse steden willen hun oplaadmogelijkheden vergroten.

38

Installatie Journaal Augustus-September 2020

MARKT

Aparte verdeelinrichtingen

lijken een logische plek, maar in veel garages ont-

Voor de uitbreidingen van laadpunten worden

breekt de daarvoor benodigde amperage.

aparte verdeelinrichtingen toegepast, geschei-

Parking Centrum Oosterdok in Amsterdam

den van de rest van de installatie. “De verdeel-

groeide dankzij een installatietechnische

kasten van de laadpunten zijn gekoppeld aan

vondst uit tot Nederlands grootste oplaadgele-

de veiligheidsinstallaties zoals brandinstallatie-

genheid. Tientallen elektrische auto’s kunnen

systemen, ventilatiesystemen en noodstroom-

er tegelijk hun batterij opladen.

systemen”, licht De Winter toe.

In Rotterdam gaat het dit jaar in totaal om 125

Een van de redenen om dit op deze manier uit

laadpunten in verschillende parkeergarages.

te voeren is dat er meteen kan worden geblust

“Dat betekent ongeveer 250 plekken”, vertelt

wanneer een elektrisch voertuig in brand

De Winter. “Dat is vierduizend ampère, ver-

vliegt. “Zonder dat er gevaar is dat er nog span-

deeld over alle locaties. Dat is best veel, maar

ning staat op de laadpunten. En hiermee is een

je hebt ook heel veel elektrische energie nodig

deel van het gevaar weggenomen.”

om laadpunten op vol vermogen te laten draai-

Eigenlijk is het gewoon een kwestie van logisch

en.” Samen met Eneco wordt bekeken hoeveel

nadenken, weet De Winter. “Die laadpunten

vermogen beschikbaar is en hoe dat kan wor-

gebruiken heel veel elektrische energie, dus die

den verdeeld over de laadpunten.

moet je ergens vandaan halen. In veel grote,

In veel garages ontbreekt de benodigde amperage.

ondergrondse garages is een rook- en warmte-

Smart Charging

afvoerinstallatie of sprinkler toegepast om

“Het vermogen wordt via een smart charging

invulling te geven aan het Bouwbesluit. Heel

systeem over de laadpunten verdeeld”, licht De Winter toe. “Er wordt gemeten hoeveel de laad-

Want welke aanvullende maatregelen kun en

palen gebruiken en kunnen dat dan elektro-

moet je nemen om de situatie veiliger te

nisch terug regelen. We hebben bijvoorbeeld

maken? En hoe groot is de kans dat een elektri-

400 ampère beschikbaar voor twintig laadpun-

sche auto in brand vliegt? De Winter: “Belang-

ten, maar dat is te weinig voor twintig laadpun-

rijke vragen zijn hierbij ook: hoe kunnen we in

veel garages hebben een rook- en warmteaf-

ten op vol vermogen. Dan wordt het vermogen

geval van brand de verspreiding voorkomen en

voerinstallatie met zware ventilatoren nodig,

dus vervolgens verdeeld over de aangesloten

schade beperken? En hoe kunnen we de con-

die bijna nooit wordt gebruikt. Alleen bij een

auto’s. Als er minder auto’s aangesloten zijn

structie van het gebouw optimaal bescher-

calamiteit dus. En als de installatie wordt

dan gaat het laden per auto een stuk sneller.”

men? Hierbij gaan we ervan uit dat de garages

onderhouden. Voor deze installaties moet je

Begin dit jaar ontstonden grote zorgen en veel

al voldoen aan het Bouwbesluit 2012.”

wel heel veel elektrisch vermogen hebben.”

onduidelijkheid over de veiligheid van het laden

En dat kun je natuurlijk heel goed gebruiken voor

van elektrische auto’s in ondergrondse parkeer-

Brandpreventiecommissie

de laadpunten. De Winter: “We hebben dus geke-

garages en hoe je dat het beste kunt organise-

Het onderzoek in Rotterdam wordt gedaan

ken hoe we dit zo veilig mogelijk kunnen doen

ren. Risico’s werden door consumentenpro-

samen met de Brandpreventiecommissie, een

met de huidige regelgeving. Wij zijn techneuten.

gramma Kassa gerelateerd aan onverwachte

gezamenlijke commissie van Bouw- en woning-

We bedenken dingen en we voeren ze uit.”

storingen in de lithiumaccu van elektrische

toezicht en Veiligheidsregio Rotterdam, Rotter-

voertuigen.

dam Rijnmond. De brandweer is onderdeel van

Populair

Het gevolg is dat de uitrol van laadpunten voor

de VRR.

Nu de elektrische auto steeds populairder wordt,

elektrische auto’s in ondergrondse parkeer-

De Winter: “We hebben altijd heel nauw contact

willen steeds meer Nederlandse steden hun

plaatsen van Verenigingen van Eigenaren (VvE)

met de brandweer. In de rapportage die we krij-

oplaadmogelijkheden vergroten. Parkeergarages

tot stilstand is gekomen. Brandweer Nederland

gen zullen aanbevelingen staan om het veilig te

stelt maatregelen voor om het risico op brand

krijgen. Dat gaan we dan vervolgens met de

en de gevolgen daarvan te verminderen.

Brand Preventie Commissie en IFV (het insti-

Samen met Eneco wordt bekeken hoeveel vermogen beschikbaar is

TIPS/AANDACHTSPUNTEN

tuut fysieke veiligheid) bespreken.”

Twee tips voor installateurs die laadpunten in parkeergarages gaan installeren:

Onderzoek naar de risico’s

En dat kan per soort parkeergarage verschillen.

- Let goed op het beschikbare vermogen als er

Dit feit heeft ook gevolgen voor gemeenten,

“Wanneer er woningen of winkels boven zijn

laadpunten worden geplaatst. Onderschat niet

vertelt De Winter: “De gemeente Rotterdam

gevestigd, is het een heel andere situatie dan

wat de laadpalen aan vermogen gebruiken.

heeft nu opdracht gegeven voor een onderzoek

dat de parkeergarage zich op een verlaten plek

- Maak voor de oplaadpunten een aparte verdeel-

naar de risico’s van elektrische voertuigen in de

bevindt. Daar moet je wel rekening mee hou-

kast die wordt uitgeschakeld in geval van calami-

diverse type parkeergarages - ondergronds,

den.” Het onderzoek loopt nu, na de zomerva-

teiten zoals brand, netuitval (noodstroomaggre-

bovengronds, onder winkels, onder woningen

kantie wordt het rapport verwacht. De Winter”,

gaat) en CO-/LPG-detectie alarm.

- om hiervoor eventueel maatwerk voor de vei-

“dus inhoudelijk kan ik er nog niets over zeg-

ligheid te kunnen leveren.”

gen.”

Installatie Journaal Augustus-September 2020

39

'( *(')+ %, * -) . & '& )! &! %* ')'& )#*#* % &! ) +#$ &"', +

! $ !

# " ! "

TECHNIEK EMC - TT-stelsel - TN-stelsel

Complexiteit neemt toe bij het aanleggen van aardingssystemen Aarding is een van de belangrijkste beschermingsmaatregelen in elektrische installaties. Toch zijn er in de praktijk misvattingen rond aarding. Sjef Cobben, hoofdredacteur van Kennisbank Installatie Journaal en hoogleraar aan de TU Eindhoven legt uit.

Tekst Evi Husson

Er zijn volgens Sjef Cobben drie functionalitei-

van buitenaf wanneer ze niet elektromagnetisch

altijd als uitgangspunt nemen, is geen oplos-

ten waarin aarding een belangrijke rol speelt:

compatibel zijn. Een goed aardingssysteem kan

sing. “Iedere installatie is uniek waardoor

1 veiligheid of bescherming tegen elektrische

een systeem EMC maken en storingen voorko-

steeds opnieuw moet worden nagegaan wat

schokken en beveiliging van apparatuur;

men. In de praktijk blijkt dat aardingssystemen

wanneer van toepassing moet zijn.” Dit geldt

2 elektromagnetische compatibiliteit (EMC)

vaak worden ontworpen zonder rekening te hou-

ook voor bliksembeveiliging. “Sommige instal-

zodat installaties in normaal bedrijf goed blij-

den met de EMC-problematiek.”

laties hebben geen bliksembeveiliging waar-

ven functioneren; en

De EMC-richtlijnen stellen doorgaans andere

door de NEN 62305 hier als uitgangspunt

3 bliksembeveiliging.

eisen dan de NEN 1010, maar deze richtlijnen

nemen, geen zin heeft.”

Cobben: “Er zijn met andere woorden drie functionaliteiten met drie normen (respectievelijk NEN 1010, EMC-richtlijnen en NEN 62305) die ieder vragen om een goed aardingssysteem. Maar uiteindelijk is er slechts één aardingssysteem in de installatie. Informatie over waaraan een aardingssysteem moet voldoen is dus op meerdere plekken te vinden en is niet altijd eenduidig. De complexiteit van het aanleggen van aardingssystemen neemt daardoor toe, waardoor fouten kunnen ontstaan.”

Richtlijnen en normen Doorgaans zijn installateurs goed bekend met aarden volgens de NEN 1010, maar de EMCrichtlijnen zijn minder bekend. Cobben: “Elektrische apparaten of systemen kunnen storingen veroorzaken of onderhevig zijn aan storingen

Installatie Journaal Augustus-September 2020

41

TECHNIEK

L1 L2 L3 N PE

R B , bedrijfsaarde Een schematische weergave van een TN-stelsel.

L1 L2 L3 N

RA

Een schematische weergave van een TT-stelsel.

Bron: NPR 5310

Leidingen en doorsnedes

meters aan de orde, die men kan nalezen in de

gezien hij geen aarde meer hoeft te slaan.”

Een tweede aandachtspunt is het hanteren van

NEN 1010. Zolang je het juiste type weet, is het

De omgekeerde situatie is lastiger. “Mocht je

juiste benamingen. “In een installatie worden

eenvoudig te bepalen wat de vereiste minimale

veronderstellen dat je een TN-stelsel hebt,

verschillende leidingen toegepast, denk aan

doorsnede is.”

maar je krijgt te maken met een TT-stelsel, dan moet je achteraf nog allerlei voorzieningen tref-

beschermende potentiaalvereffeningsleidingen, PE-geleiders, lokale potentiaalvereffeningslei-

TT versus TN-stelsel

fen wat gelijk staat aan extra tijd en kosten.

dingen,...”

Wellicht een open deur, maar het is bij een instal-

Doe je dit niet en sluit je een installatie aan als-

Het type leiding heeft consequenties voor de

latie belangrijk om vooraf, bij het ontwerp te

of het een TN-installatie is terwijl er sprake is

doorsnede. “Voor het ene type worden andere

weten of er sprake is van een TT -dan wel een TN-

van een TT-stelsel dan kan dit leiden tot

minimale doorsnedes gesteld dan voor andere.

stelsel. “Bij een TT-stelsel is een punt van de voe-

gevaarlijke situaties. Gelukkig komt dit in de

Daarom is het belangrijk de benamingen en

dingsbron rechtstreeks met de aarde verbonden

praktijk niet veel voor. Vooraf even nagaan met

functies niet door elkaar te halen. Daar worden

terwijl de installatie of het metalen gestel een

welk stelsel je te maken hebt, kan installateurs

nog wel eens fouten tegen gemaakt.”

eigen aardingsvoorziening heeft. De metalen

veel kopzorgen achteraf besparen.”

Cobben geeft een overzicht: “De beschermen-

delen van de installatie zijn verbonden met een

de potentiaalvereffeningsleiding is de verbin-

aardelektrode die elektrisch onafhankelijk is van

Consequenties aardingssysteem

ding van de hoofdaardrail met de metalen

de aardelektroden van de voedingsbron.”

Installateurs beseffen doorgaans goed dat vei-

delen in de installatie. De beschermingsleiding

In een TN-stelsel is er een directe verbinding

ligheid van groot belang is. Echter, wanneer

oftewel de PE-geleider is de verbinding vanuit

tussen een punt van de voedingsbron en de

een andere beveiliging wordt toegepast of er

de verdeelinrichting naar een toestel dat aar-

aarde, vertelt Cobben. “De metalen delen van

vindt een uitbreiding plaats, kan dit ook conse-

ding nodig heeft. De lokale potentiaalvereffe-

de installatie zijn met beschermingsleidingen

quenties hebben voor het aardingssysteem.

ningsleiding is de verbinding van het lokale

met dit geaarde punt van de voedingsbron ver-

Dat wordt nog weleens over het hoofd gezien.

aardblok - bijvoorbeeld in de badkamer - naar

bonden. Bij een fout loopt de aardfoutstroom

Cobben geeft een voorbeeld. “De inschakel-

de radiator. Er zijn voor ieder type andere dia-

alleen via de leidingen.”

stroom van een startende motor zorgt ervoor

Of sprake is van een TT- dan wel een TN-stelsel

dat een automaat met een B-karakteristiek vrij

KENNISMIDDAG OVER AARDING

heeft een grote impact op de installatie. “Wat wel

snel uitschakelt. Om dit te voorkomen kan

22 september houdt Installatie Journaal een on-

eens mis gaat is dat een installatie wordt ontwor-

ervoor worden gekozen een ander type auto-

line kennismiddag over aarding. Sjef Cobben is

pen voor een TT-stelsel terwijl achteraf blijkt dat

maat met bijvoorbeeld C-karakteristiek te plaat-

dagvoorzitter en spreker.

er een TN-stelsel aanwezig is. Is dit het geval, dan

sen. Dit type schakelt niet zo snel uit op de

heeft de installateur in principe minder werk aan-

inschakelstroom. Maar het verwisselen van een

42

Installatie Journaal Augustus-September 2020

TECHNIEK

automaat met een B-karakteristiek door een

aan deze randvoorwaarden, dan zul je als

staan.� Aardlekschakelaars kunnen een oplos-

met C-karakteristiek is niet zonder meer moge-

installateur moeten corrigeren om toch een

sing zijn wanneer leidingen niet kunnen worden

lijk. Ook de aarding zal moeten worden aange-

veilige installatie te kunnen realiseren.�

ingekort. “Als je een aardlekschakelaar toepast,

past om te kunnen garanderen dat de installatie

Cobben legt uit welke uitgangspunten de NEN

bijvoorbeeld van 30mA, is de lengte van de lei-

wel uitschakelt zodra er een aardfout is.�

1010 in de tabellen veronderstelt. “Een eerste

dingen niet langer een cruciale factor voor het

Hetzelfde geldt bij uitbreidingen. “Wanneer een

uitgangspunt is de toegepaste beveiliging. Per

realiseren van een veilige installatie. Belangrijk

installatie wordt uitgebreid, zonder na te gaan of

type - smeltpatroon; automaat met B-, C-, D-,‌

is dan wel dat in de praktijk ook effectief een

de aarding nog klopt aangezien de aarding van de

uitschakelkarakteristiek of vermogensschake-

aardschakelaar is geplaatst. Zit er geen, dan

bestaande installatie nog aanwezig is, kan dit lei-

laar - zal een andere tabel moeten worden

gaat het natuurlijk mogelijk fout.�

den tot een onveilige situatie.� Mocht een aanpas-

gebruikt. Een tweede uitgangspunt is dat de

Ook moet nog steeds een goede beveiliging

sing van het aardingssysteem niet mogelijk zijn,

fase- en beschermingsgeleider (PE) eenzelfde

tegen kortsluitstromen worden gerealiseerd,

dan kan aardlekbeveiliging een oplossing zijn.

doorsnede hebben. Is de beschermingsgelei-

wat een bepaalde maximale leidinglengte ver-

der echter dunner dan de fasegeleider, dan

eist.

Lengte leidingen

mag de lengte nog maar met een factor twee-

De lengte van leidingen speelt eveneens een

derde worden gebruikt.�

Meten en controleren

belangrijke rol bij aarding. Wanneer leidingen te

Tot slot gaat de NEN 1010 ervan uit dat aan het

Om fouten te voorkomen, is het noodzakelijk om

lang zijn, leidt dit tot teveel weerstand in het

begin van de leiding nog tachtig procent van de

de functionaliteit van het systeem bij oplevering,

circuit. De stroom wordt te laag waardoor de

spanning over is als er een fasefout plaatsvindt.

maar ook bij uitbreiding of renovatie altijd te con-

beveiliging misschien niet op tijd uitschakelt.

“Is er bijvoorbeeld nog maar vijftig procent van

troleren om na te gaan of het aardingssysteem

Cobben: “In de NEN 1010 is in tabellen aange-

de spanning over, dan zul je de leiding met een

nog geschikt is.

geven wat de maximale lengte van de leidingen

factor 5/8 moeten inkorten. In de praktijk komt

De meest gangbare manier om te controleren is

zou mogen zijn. Wat wel eens wordt vergeten,

het regelmatig voor dat installateurs de lengtes

het meten van circuitweerstanden. “Dat hoeft

is dat deze tabellen gekoppeld zijn aan bepaal-

uit de tabellen overnemen zonder na te denken

niet ingewikkeld te zijn, maar het is aan te bevelen

de randvoorwaarden. Voldoet de installatie niet

over de randvoorwaarden, waardoor fouten ont-

alles even na te lopen.�

hogere capaciteit*

Gepatenteerde I-proďŹ lering

Gesloten kraag voor meer stevigheid

Sterk concept door overlap en doordruk bodem

Geperforeerde bodemplaat zorgt voor ventilatie van de kabels

Omgerolde boord zorgt voor extra veiligheid

T R AY C O ÂŽ - VA N C O U L S T E R W E G 2 A - W W W.T R AY C O . N L * in vgl. tot marktalternatieven

2 9 5 2 C B A L B L A S S E R D A M - T. + 3 1 ( 0 ) 7 8 6 8 1 1 5 1 6

scan me, please!

Installatie Journaal Augustus-September 2020

43

"

"

"

"

"

"

"

" "

TECHNIEK Oplaadpunt - Foutstroombeveiliging - Wisselstroom

Beveiligen autolaadpunten met een Type B aardlekschakelaar Bij het beveiligen van een laadpunt voor elektrische auto’s zijn twee opties toegestaan. Welk aspect geeft de doorslag?

Tekst Joost Melten

Voor de elektrische beveiliging van een auto-

sche installatie niet meer hoeft te controleren

maken met de bedrijfszekerheid van het betref-

oplaadpunt adviseert Dennis Rutten altijd een

op voorliggende aardlekschakelaars van Type

fende laadpunt. Bij iedere auto kunnen in de ‘on

aardlekschakelaar Type B. Rutten is system &

A. En dat bespaart tijd en geld. Waarom dan

board charger’ namelijk kleine lekstromen

architect designer bij Schneider Electric. Hij

toch kiezen voor de beveiliging met een - iets

lopen. Vooral bij oudere auto’s zijn deze fout-

baseert zijn advies op dezelfde internationale

duurdere - Type B aardlekschakelaar?

stromen regelmatig groot genoeg om de 6mA beveiliging te laten aanspreken, waarna het

normen als Sjaak Hissink*, projectmanager elektromobiliteit bij Hateha. Maar díe kiest

Bedrijfszekerheid

laadproces stopt. Daar heb je met een Type B

meestal voor de speciale EV-aardlekschake-

“Ik vind dat Hateha met die speciale EV-aard-

aardlekschakelaar geen last van. Dat geeft voor

laar, waarin EV staat voor Electric Vehicle.

lekschakelaar van Doepke mooi inspeelt op die

mij de doorslag.”

Het is een Type A aardlekschakelaar gecombi-

grens van maximaal 6 mA gelijkstroomfouten

neerd met een geïntegreerde, aanvullende

uit de normen IEC 61851 en IEC 62955”, zegt

* ‘De elektrische beveiliging van een laadpunt

foutstroombeveiliging voor gelijkstroom van 6

Rutten. “Dat ik zelf voor de beveiliging van een

vraagt speciale aandacht’, Installatie Journaal

mA en groter. In beide opties voldoen de aard-

laadpunt altijd een Type B aanraad, heeft te

juni-juli 2020, p. 26

lekschakelaars ook aan de eis dat voor wisselstroom en pulserende gelijkstroom hun aanspreekwaarde op 30 mA ligt.

Voorliggende aardlekschakelaar Rutten: “Hissink geeft terecht aan dat je bij het met een Type B beveiligen van een laadpunt de betreffende gebouwinstallatie zal moeten controleren op voorliggende aardlekschakelaars van Type A, aangezien die kunnen blinderen bij gelijkstroomfouten van 6 mA of groter. En dat je - als je stroomopwaarts inderdaad een Type A aantreft - die dan moet vervangen door een Type B. Alleen heb ik daarbij de kanttekening dat er meestal geen voorliggende aardlekschakelaar is. En in dat geval hoef je ook niets te vervangen.”

Tijd en geld Hissink benadrukte dat het beveiligen van een laadpunt met een EV-aardlekschakelaar juist als voordeel heeft dat je de bestaande elektri-

Installatie Journaal Augustus-September 2020

45

PRODUCTBERICHTEN

Bewegingsmelder EATON presenteert de xComfort universele bewegingsmelder. Deze melder activeert vooraf ingestelde verlichtings- en verwarmingsfuncties wanneer beweging wordt gedetecteerd. Door gebruik te maken van bewegingsdetectie heeft de bewegingsmelder een energiebesparende functie. Zo kan beweging worden gebruikt om de verwarming naar de economy-stand te laten schakelen op basis van de aan- of afwezigheid van personen in een ruimte. Verlichting kan op dezelfde manier worden geautomatiseerd.

Voor de installatie is geen speciaal gereedschap vereist. Er zijn verschillende montagemogelijkheden: inbouw in een inbouwdoos in het plafond, opbouwmontage door middel van schroeven/lijmen en inbouw in een muurinbouwdoos in combinatie met een standaard 55x55 mm afdekraam en afdekplaat.

EATON www.eaton.com

Krachtopnemers

Jaloezieën en licht

De C9C en U9C krachtsensoren van HBM zijn uitgerust met een permanent verbonden inline

Het intelligente Systeem 3000 van GIRA is

meetversterker. Dit concept maakt het gemakkelijker om een meetketen op te zetten. Het solde-

vernieuwd. Dit systeem omvat de besturing

ren of aansluiten van contacten is niet meer nodig en er hoeft bovendien geen meetversterker

van licht, jaloezie en verwarming. Het sys-

geconfigureerd te worden. De meetrange van de krachtopnemers varieert van 50N tot 50kN. Er

teem herkent automatisch of deze op een

zijn twee versies leverbaar: met een output van 4 tot 20mA of met een output van 0 tot 10V. De

jaloezie of licht basiseenheid zijn geplaatst

sensor en de meetversterker zijn als een complete meetketen gekalibreerd.

en passen overeenkomstig hun functionali-

HBM www.hbm.com

teit aan. Naast de handmatige of automatische besturing van functies maakt Bluetooth de programmering en bediening via de Gira App mogelijk. Het systeem 3000 heeft twee nieuwe universele dimmers die meedenken en zich automatisch aanpassen. Door gebruik te maken van eenzelfde systeemopzetstukken voor zowel licht als jaloezie basiselementen is het totaal aantal systeemcomponenten verminderd.

GIRA www.gira.nl

Zomerse werksneaker De REDBRICK Motion Spark is een lichtgewicht werksneaker. De schoen is voorzien van een slipon sock waardoor hij perfect aansluit om je voet. Bijkomend voordeel is dat vuil minder makkelijk de schoen binnendringt. De sportieve werkschoen valt binnen veiligheidsklasse S3. De werksneaker is minimaal zestig minuten waterafstotend. Naast een aluminium beschermneus en een kevlar tussenzool hebben de schoenen slip- en slijtvaste zolen van rubber.

De werksneakers hebben uitneembare inlegzolen en dankzij de mesh-voering zitten ze als gegoten. Het bovendeel is gemaakt van flexibel en slijtvast microfiber.

REDBRICK www.redbrick.eu

Schakelapparatuur SIEMENS heeft de portfolio, gasgeïsoleerde schakelinstallaties (GIS) uitgebreid tot 24 kilovolt (kV) met de nieuwe fluorgasvrije middenspanningsschakelinstallatie type NXPLUS C 24. Het gebruik van Clean Air, een natuurlijk isolatiemedium, in combinatie met beproefde vacuümschakeltechnologie maakt het gebruik van gasmengsels op basis van fluor (F-gassen) overbodig, waardoor klimaatneutrale energiedistributie mogelijk is. In de NXPLUS C 24 schakelt en dooft een vacuümbuis de vlamboog, terwijl Clean Air de isolatie verzorgt voor de stroomvoerende geleiders in de hermetisch afgesloten behuizing van de schakelinstallatie. De C 24 is de derde middenspanningsschakelinstallatie uit het Blue GIS-portfolio en de eerste met een nominale spanning tot 24 kV. SIEMENS NEDERLAND www.siemens.com

46

Installatie Journaal Augustus-September 2020

PRODUCTBERICHTEN

Vervanging tl-armaturen Vanaf 1 juli 2020 is het vervangen van tl-vluchtrouteaanduiding verplicht. Met de renovatiekit van HERTEK kunnen kosten worden bespaard en montagetijden verkort bij het vervangen van tl-armaturen voor energiezuinige ledverlichting. De renovatiekit heeft een maximale draagkracht van 1 kilogram en is beschikbaar in drie verschillende gatmaten Ø 20 (HNA001), Ø 76 (HNA002) en Ø 105 (HNA003). Met de universele renovatiekit is het niet meer noodzakelijk om de plafondplaten te vervangen. Dankzij de handige montagehulp is de renovatiekit zonder hulpmiddelen in één beweging in het bestaande gat van de plafondplaat te plaatsen.

HERTEK www.hertek.nl

Voedingen TDK-LAMBDA introduceert de i7C serie van 8 A/300 W niet-geïsoleerde DC-DC omzetters in het industriestandaard 1/16 brickformaat. De uitgangsspanning van deze step-up en step-down omzetters is instelbaar tussen 9,6 V en 48 V. De omzetters hebben een breed ingangsspanningsbereik van 9 V tot 53 V. Ze kunnen naadloos overgaan van buck-modus naar boost-modus.

De i7C 8A serie kan worden gebruikt om extra hoge-vermogen uitgangen te realiseren uit een 12 V, 24 V, 36 V of 48 V DC-voeding. Bij kleine belastingen zorgt de regeling van de i7C voor een significant lager

1,5 meter-armatuur

stroomverbruik. Er zijn drie uitvoeringen

De pictogramarmatuur met 1,5 meter-aanduiding van EATON is ontwikkeld om de veiligheid in

beschikbaar.

openbare ruimten te vergroten. Het CrystalWay Social Distancing armatuur heeft een hoge licht-

TDK-LAMBDA www.emea.lambda.tdk.com

sterkte voor optimale zichtbaarheid. De armatuur wordt geleverd met 3x2 pictogrammen voor een, anderhalf en twee meter afstand en is geschikt voor muurmontage met enkelzijdig pictogram, of voor plafondmontage met dubbelzijdig pictogram. Dit speciale armatuur is géén noodverlichting, maar een normaal verlichtingsarmatuur dat aangesloten kan worden op 230V. De winst over dit specifieke 1,5 meter-armatuur wordt in 2020 volledig gedoneerd aan (lokale) goede doelen en instanties die zich bezighouden met COVID-19.

EATON www.eaton.com

Gateway HMS Networks introduceert een nieuwe Intesis Modbus RTU to KNX gateway. Deze maakt eenvoudige en snelle integratie van Modbus RTU slaves in KNX mogelijk. De Modbus is volledig configureerbaar met de standaard ETS tool en

De grootste e database van fysieke toegangs scontrole-apparatuur met technische beschrijv vingen en projectfoto’s, vindt u op:

www.methon.nl

richt zich op kleinschalige ruimtesturingstoepassingen met maximaal honderd datapunten. De gateway is met een compacte vormfactor eenvoudig te installeren en beschikt over Modbus RTU masterfunctionaliteit. Met afzonderlijke interfaces voor respectievelijk KNX TP en seriële Modbus RTU (RS485), maakt hij bidirectionele databewaking en -sturing van de geïntegreerde data mogelijk.

De voeding wordt geleverd door de KNX bus.

toegangscontrolesystemen en entree ebeveiliging voor voertuigen en voetgang gers levering - installatie - servicce

HMS NETWORKS www.intesis.com

Installatie Journaal Augustus-September 2020

47

Samen met het Longfonds voorop in de strijd tegen corona

Door het coronavirus realiseren we ons opeens hoe kwetsbaar onze longen zijn.

Maar voor 1,2 miljoen Nederlanders met een chronische longziekte is die kwetsbaarheid al langer de dagelijkse realiteit.

Het Longfonds zet zich al 60 jaar in om longziekten te voorkomen en te genezen. We zijn in Europa de grootste private ďŹ nancier van longonderzoek. Onze strijd voor gezonde lucht en gezonde longen wordt mogelijk gemaakt door duizenden particuliere gevers, vrijwilligers en maatschappelijke partners, waaronder ons gewaardeerde netwerk van bedrijfsvrienden.

De laatste jaren heeft het Longfonds gebouwd aan een sterk netwerk van bedrijven waarmee we samen werken aan onze maatschappelijke doelen. Corona heeft ons voor een nieuwe uitdaging gesteld. Dit kunnen we niet alleen. Sluit u ook bij ons aan? Juist nu is de steun van uw bedrijf hard nodig.

Benieuwd welke bijdrage uw bedrijf kan leveren aan de strijd tegen corona en andere longziekten?

Word bedrijfsvriend!

Wilt u met uw bedrijf een bijdrage leveren aan de strijd tegen corona en andere longziekten? Word dan bedrijfsvriend, dat kan vanaf â‚Ź 200,per maand. Kijk voor meer informatie op longfonds.nl/bedrijfsvrienden of mail naar bedrijven@longfonds.nl.

PRODUCTBERICHTEN

Lichtschermen De lichtschermen PSENopt II van PILZ hebben nieuwe features gekregen. Zo zijn de lichtschermen niet alleen verkrijgbaar voor vinger- en handbescherming, maar ook als lichaamsbeschermingsvarianten. Daarnaast zorgen de verbeterde spiegelzuilen voor een meervoudige beveiliging van gevaarlijke plaatsen. De lichtschermen zijn geschikt voor applicaties met de hoogste veiligheidscategorie PL e. Dankzij de schokbestendigheid is de PSENopt II zeer robuust en bestand tegen schokken, trillingen en botsingen. De lichtschermen beveiligen de gevaarlijke zones door middel van een onzichtbaar beveiligingsveld van infraroodstralen. Bij een onderbroken infraroodlichtstraal wordt onmiddellijk een veilig uitschakelcommando gegeven.

PILZ www.pilz.nl

Universele Drukknop

Straatkasten

Met de Serie 56 biedt EAO BENELUX een druk-

PUTKAST TECHNIEK introduceert een nieuw

knop die wereldwijd in vele applicaties wordt

programma kunststof straatkasten. Deze

gebruikt. De universele schakelaar uit de Serie 56

worden gebruikt als buiten behuizing om

is duidelijk zichtbaar dankzij de ledverlichting, het

elektravoorzieningen in onder te brengen.

grote bedieningsoppervlak, de ruime kleurkeuze

Het gaat hierbij om elektriciteitsvoedingen,

voor het frontraam en de lasergegraveerde sym-

verdeelinrichtingen, voedingskasten, regel-

bolen. De drukknop heeft een groot bedienings-

techniek, besturingen, telecom en cai. Dank-

oppervlak en een geringe inbouwdiepte (27 mm incl. M8x1 standaard connector). De gebruiker

zij drie verschillende modellen is er altijd wel

krijgt bij het indrukken van de drukknop feedback door de hoorbare en voelbare klik. De knop

een passende kast voorhanden. Het is nu

heeft een duidelijk zichtbare rode led naast de groene verlichting. De drukknop is plug & play te

ook mogelijk om de kast aangeleverd te krij-

installeren.

gen als zelfbouwpakket. Dit levert een forse

EAO BENELUX www.eao.com

kostenbesparing op. Hierdoor kunnen de kasten tegen een zeer scherpe prijs worden aangeboden. De kasten worden in een com-

Buitenverlichting

pleet pakket geleverd inclusief het juiste

De nieuwe generatie Floodlight Gen3 armaturen van LED-

montagebord en passende fundatie. Hier-

VANCE hebben vermogens van 10 tot en met 50 watt. De

mee worden fouten vermeden.

armaturen hebben een homogene lichtverdeling, een

PUTKAST TECHNIEK www.putkast-techniek.nl

getemperde glazen afdekking ter vermindering van verblinding en een geoptimaliseerd gewicht en ontwerp. De armaturen hebben een verbeterde efficiĂŤntie tot 125 lm/W. Ze zijn beschermd tegen waterstralen (IP65) en hebben een schokbestendigheid van IK07.

De Performance Class armaturen zijn nu ook ENEC gekeurd en hebben een levensduur tot 55.000 uur (L80/ B10). Ze zijn beschikbaar in de vermogens 10, 20, 30 en 50 watt met een zwarte of witte behuizing. Alle versies zijn verkrijgbaar in 3.000K, 4.000K en 6.500K. LEDVANCE www.benelux.ledvance.com

Netvoedingen De nieuwe voedingen van de serie Pro 2 van WAGO zijn verkrijgbaar in zes uitvoeringen. Ze hebben een vermogensbereik van 120 tot 960 watt. De voedingen hebben een rendement tot 96 procent en kunnen via opklikbare communicatiemodules eenvoudig op een veldbus worden aangesloten. Via de geĂŻntegreerde interface worden de voedingen nauwkeurig ingesteld op de eisen van de applicatie. Dankzij de monitoringfuncties kunnen de actuele gegevens van de voeding te allen tijde worden bekeken. Storingen worden bovendien duidelijk gesignaleerd en maken een onderbrekingsvrije bewaking van de applicaties mogelijk. De gebruikers kunnen kiezen via welke interface de Pro 2 aangesloten dient te worden.

WAGO www.wago.com

Installatie Journaal Augustus-September 2020

49

COLOFON & SERVICE

Jaargang 39, nummer 08-09, Augustus-September 2020 Verschijnt 8x per jaar www.installatiejournaal.nl Redactie Pr. Margrietlaan 3 2404 HA Alphen aan den Rijn installatiejournaal@vakmedianet.nl

Adverteerdersindex ABB

p. 14 en p. 34

LAP atelier/Stichting Fier

p. 18

Leids Universitair Fonds

p. 20 p. 47

Alklima

omslag 2

Marjolein Eilander (marjoleineilander@vakmedianet.nl) Maarten Legius (maartenlegius@vakmedianet.nl) Tieneke Wilms (tienekewilms@vakmedianet.nl) Gerard Vos (gerardvos@vakmedianet.nl)

Attema

p. 31

Methon

Longfonds

p. 48

Osram

Medewerkers Edo Beerda, Sjef Cobben, Marion de Graaff, Evi Husson, Nico Kluwen, Joost Melten, Hidde Middelweerd, Richard Mooi, Ferdinand Pronk.

Gira

p. 23

Rode Kruis

p. 44

Trayco

p. 43

Uitgever Vakmedianet, Johan Schot (johanschot@vakmedianet.nl) www.vakmedianet.nl

Hateha

p. 10

Hemmink

p. 27

Bijsluiter

IT4Kids

p. 40

Fiat Group Automobiles Neth.

Algemeen hoofdredacteur Maarten Legius (maartenlegius@vakmedianet.nl) T: 088 - 5840772 Vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl

Hager Electro

omslag 4

Klemko Techniek

omslag 3

p. 3

Advertentie-exploitatie Basis ontwerp Motif Concept & Design, Naarden Abonnementen en administratie Jaarabonnement binnenland: € 227,Digitaal abonnement: € 99,Alle prijzen exclusief 6% btw. Prijswijzigingen voorbehouden.

Abonnementen kunnen worden opgegeven bij Vakmedianet Klantenservice, postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn o.v.v.

“Tijdschrift INSTALLATIE JOURNAAL”.

Telefoon 088-5840888, klantenservice@vakmedianet.nl Een abonnement kan op ieder gewenst tijdstip ingaan en geldt tot wederopzegging, tenzij anders overeengekomen. De minimumlooptijd van een abonnement is één jaar. Partijen kunnen ieder schriftelijk opzeggen tegen het einde van de abonnementsperiode, met inachtneming van een opzegtermijn van twee maanden.

Vanwege de aard van de uitgave, gaat Vakmedianet uit van een zakelijke overeenkomst; deze overeenkomst valt onder het algemene verbintenissenrecht. Wij verwerken uw gegevens voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst en om u van informatie te voorzien over Vakmedianet en zorgvuldig geselecteerde andere bedrijven. Als u geen prijs stelt op deze informatie, kunt u dit schriftelijk melden bij Vakmedianet, postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn. Voor informatie over onze leveringsvoorwaarden kunt u terecht op www.vakmedianet.nl.

Account manager Gejo Flierman: 06-53227316 e-mail: gejoflierman@vakmedianet.nl

IN DE KOMENDE NUMMERS

Druk Wilco BV, Zutphen ISSN 1385-3112 © 2020 Vakmedianet, Alphen aan den Rijn

Alle rechten voorbehouden.

Behoudens de door de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De bij toepassing van art. 16b en 17 Auteurswet wettelijk verschuldigde vergoedingen wegens fotokopiëren, dienen te worden voldaan aan de Stichting Reprorecht, Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, telefoon (023) 799 78 10. Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken op grond van art. 16 Auteurswet dient men zich te wenden tot de Stichting PRO, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, telefoon (023) 799 78 09. Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en onvolledigheden.

Maand: Oktober Redactiesluiting: 14 september

Maand: November Redactiesluiting: 12 oktober Maand: December Redactiesluiting: 9 november

Suggesties, ideeën? Mail naar marjoleineilander@vakmedianet.nl

50

Installatie Journaal Augustus-September 2020

www.osram-benelux.com

Light is protecting AirZing™ UV-C light purifier — Genereert 253,7 nm UV-licht, ideaal voor zeer effectieve desinfectie en zuivering — Bewezen technologie; vernietigt tot 99,9% van de micro-organismen — Speciaal ontworpen OSRAM voorschakelapparaten om de prestaties van OSRAM HNS UV-C-lampen te optimaliseren — Uitgerust met IR-sensor welke het systeem uitschakelt zodra mensen worden gedetecteerd die de UV-werkruimte binnenkomen — 30 seconden vertraagde start om de operationele veiligheid te verbeteren — Ozonvrije emissies — 360 graden dekkingsgebied — Verkrijgbaar via uw elektrotechnische groothandel

Light is OSRAM

Snelle installatie, eenvoudige configuratie.

Easy met Domovea Het intelligente gebouwautomatiseringssysteem Slim. Veilig. Toekomstbestendig.

Domovea vormt het hart van een slimme woning of slim gebouw. Van smart speaker tot slimme raambekleding: je stuurt alles vanuit één systeem aan.

Installeren? Dat doe je in slechts enkele stappen. Met de Easy-methode en de Hager Pilot-app heb je Domovea snel en intuïtief geïnstalleerd en eenvoudig geprogrammeerd. Een intelligent huis of gebouw realiseren? Easy.

Meer weten? Ontdek de details van Easy en Domovea: hager.nl/domovea