Beursspecial Veilig Werken

Beursspecial

Veilig Werken

Safety&Health@Work 11 en 12 april 2018 Rotterdam Ahoy De lessen van het Alphense hijsongeval

Kritisch kijken naar ongevallenstatistieken

ELTEN.COM

BRON VAN ENERGIE

S3

y y y y y

Colofon

Kennis delen

DE BEURSSPECIAL VEILIG WERKEN 2018 IS EEN UITGAVE VAN VAKMEDIANET, POSTBUS 448, 2400 AK ALPHEN AAN DEN RIJN. DE SPECIAL WORDT VERSPREID BIJ VAKBLAD ARBO EN COBOUW. REDACTIE Jacqueline Joosten Inge Mulder (eindredactie) UITGEVER Jelske Gerritsma ACCOUNTMANAGEMENT Karin Ernsting Guido Duijzers VORMGEVING & OPMAAK colorscan, www.colorscan.nl DRUK Senefelder OP ALLE UITGAVEN VAN VAKMEDIANET ZIJN DE ALGEMENE LEVERINGSVOORWAARDEN VAN TOEPASSING. WWW.VAKMEDIANET.NL

Inhoud 4

Controleer met vakkennis

8

De digitale brandweer

10

Vakbeurs over veilig werken

12

Beursplattegrond

14

Delen en vooruitkijken

16

Damned lies & statistics

18

Grip op veilig werken

20

Meer oog voor ketenveiligheid

Of u nu werkzaam bent in de bouw, de industrie, de logistiek, de haven of elders, er gaat wel eens iets mis op het gebied van veilig werken. Iets kleins, of iets groots. Meestal volgt er onderzoek. Door de Inspectie SZW, de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) of in de organisatie zelf. Het doel is om daarvan te leren. Toch stijgt het aantal ongevallen nog steeds. Delen we alle kennis wel voldoende? Tijdens het congres Veilig Werken ‒ Delen en vooruitkijken op 11 april in Ahoy Rotterdam komen kennis en ervaring bij elkaar. Deelt u mee? U kunt dan meteen een bezoek brengen aan de gratis beurs Safety&Health@Work.

Iedere werknemer vindt het vanzelfsprekend dat hij na een werkdag weer veilig thuiskomt. Weinigen van hen realiseren zich dat er iedere dag arbeidsongevallen gebeuren in ons land.

Door zulke ongevallen kwamen 70 werknemers s avonds niet meer thuis, aldus het Jaarverslag 2016 van de Inspectie SZW. Het totale aantal slachtoffers steeg in 2016 met 14 procent. En dan wordt een groot deel van de ongevallen niet eens gemeld ...

Wat gaat er mis? In deze special Veilig Werken formuleert Elsabé Willeboordse (senior adviseur OVV) op basis van de onderzoeken van de OVV enkele punten van aandacht: omgevingsveiligheid, ketenverantwoordelijkheid, gebrek aan één centrale partij die verantwoordelijkheid draagt, heldere communicatie en ruimte voor kritische signalen van de werkvloer. En wat zeggen die ongevallencijfers eigenlijk? Volgens Carsten Busch dienen ze vooral om onze nieuwsgierigheid op te wekken. Iets wat je als professional ook moet zien in het historisch perspectief en de context van het werk. Maar als u echt wilt weten wat de impact van een ongeval op medewerkers en organisatie kan zijn, lees dan hoe Jaap Kruijt van bouwbedrijf Mourik-Groot Ammers zich voelde toen hij op vakantie werd overvallen door het bericht over het hijsongeval in Alphen. Kruijt, terugkijkend: "Je mag niet te makkelijk denken dat als een ander iets doet, het wel goed is.

Je moet vakkennis aan je bedrijf binden over wat je verder in de keten uitbesteedt."

Veel meningen en kennis dus. Aan u om die te overdenken, toe te passen en te delen. Wilt u in gesprek met vertegenwoordigers van de Inspectie SZW, de OVV en mensen uit de praktijk?

Wij zien u heel graag op het congres Veilig Werken op 11 april in Ahoy en op de gratis beurs Safety&Health@Work. Daar ontmoeten professionals en exposanten elkaar. Met nieuwe producten en diensten op het gebied van veilig werken.

Deelt u ook mee? Want veilig werken blijft een constante uitdaging.

Jacqueline Joosten hoofdredacteur Beursspecial S&H@W

3

Jaap Kruijt, Mourik-Groot Ammers:

Controleer m Directeur Jaap Kruijt van bouwbedrijf Mourik-Groot Ammers is op kampeervakantie in Zweden als hij in de auto een telefoontje krijgt over het hijsongeval in Alphen aan den Rijn. Ik schrok me rot. Hij vertelt zijn verhaal en de lessen die hij trok uit het incident.

Foto ANP

tekst Walter Baardemans

De chaos na het hijsongeval: omgevallen kranen op huizen en winkels.

4

Beursspecial S&H@W

et vakkennis en schok. “Er gaat een schok door je heen. Ik kende de situatie, het was daar krap; een kanaal met huizen eromheen. Ik schrok me rot. Ik heb meteen de auto aan de kant gezet. Bij de eerste beelden was mijn inschatting: tien doden plus. Ik heb een half uur de tijd genomen om het samen met mijn vrouw te doorleven en mijn gedachten te ordenen. Daarna heb ik twee dingen gedaan. Ik heb een bevriend advocatenkantoor gebeld om mijn mensen direct professioneel te laten begeleiden in alle verhoren die zouden komen. En ik heb mijn communicatieadviseur gebeld, want de media-aandacht was enorm.

Het nieuws gierde de wereld over, tot in Australië. De journalisten deden natuurlijk hun werk, maar er moest strakke leiding op. We besloten ook dat ik onbekende telefoonnummers niet zou aannemen. Dat is goed bevallen.”

E

De kampeervakantie in Midden-Zweden van Infra-directeur Jaap Kruijt van bouwbedrijf Mourik Groot-Ammers is maandag 3 augustus 2015 ineens voorbij als zijn waarnemer belt: “Jaap, er is een ernstig ongeval gebeurd in Alphen”. Op die dag schuiven twee enorme kranen bij het inhijsen van de Julianabrug van twee pontons en verpletteren meerdere woningen en winkels. Kruijt heeft aan twee woorden genoeg en realiseert zich meteen de impact van het ongeval. Hij en zijn vrouw boeken in allerijl tickets en vliegen de volgende dag vanuit Oslo terug naar Nederland. Kruijt: “De avond ervoor hoorden we dat er gelukkig geen dodelijke slachtoffers waren, behalve een hond. Dan valt er een enorm blok van je schouders. Dan is het toch ineens

een andere categorie ongeval. Later bleek dat het Openbaar Ministerie zich dan terugtrekt en alleen de Arbeidsinspectie en de Onderzoeksraad voor Veiligheid onderzoek doen.”

Noodfonds Bouwcombinatie Mourik Groot-Ammers en BSB Staalbouw tekenden samen in voor de renovatie van de Julianabrug.

Daarnaast waren een kraanbedrijf en een pontonbedrijf als onderaannemers betrokken bij het inhangen van het brugdeel. De gemeente Alphen aan den Rijn was opdrachtgever van de klus.

Terug in Nederland spoedde Kruijt zich zo snel mogelijk naar zijn medewerkers en het gemeentehuis om zich te laten bijpraten. Vanwege gevoeligheden op het gebied van verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid kon van een gezamenlijke persconferentie geen sprake zijn, constateerde Kruijt verrast. “Ik heb daarom maar voor het gemeentehuis een persconferentie gehouden en meteen een noodfonds aangekondigd. Want de feiten lagen er; daar wilde ik me niet mee bezighouden. Die werden wel uitgezocht. Maar er waren bewoners en winkeliers die in één klap niets meer hadden: geen geld, geen kleren en geen onderkomen. Je zou er maar staan. We hebben besloten handgeld ter beschikking te stellen aan mensen die niet terug konden; 2.000 euro voor bewoners en 5.000 euro voor winkeliers.”

Het noodfonds werd later in een ‘statafeloverleg’ met bewoners uitgebreid tot een steunfonds. Daarin stortten de bij het ongeval betrokken ondernemingen naar draagkracht een bedrag van 1,25 mil-

Bij de eerste beelden was mijn inschatting: tien doden plus

Keynote speaker Jaap Kruijt is keynote speaker op het congres Veilig Werken op 11 april. Het congres vindt plaats tijdens de beurs Safety& Health@Work in Ahoy Rotterdam. Zie www.congresveiligwerken.nl en www.safetyandhealthatwork.

joen euro om gedupeerden snel weer op gang te helpen. Een onafhankelijke commissie kon uit het steunfonds zelfstandig middelen toewijzen. Kruijt: “We hebben bewoners op een informele bijeenkomst met sta-tafels gevraagd waar zij behoefte aan hadden. We wilden voorkomen dat mensen niet vooruit konden, doordat ze lang moesten wachten op de afhandeling van claims door de verzekering.”

Routineklus Direct na het ongeval kwam er van allerlei kanten veel kritiek op de bouwers en de aanpak bij het inhangen van de brug.

De strekking: hoe kun je zo dom zijn om met twee kranen op pontons zo’n klus te hijsen? Kruijt steekt zijn wijsvingers in beide oren. “Ik heb het allemaal genegeerd. Ik las er in de krant ook niet meer over. Het verbaasde me dat er direct zulke stevige conclusies werden getrokken door mensen die de feiten niet kenden. Die diskwalificeerden zich met hun emotionele gepraat.”

Een jaar later constateert de Onderzoeksraad voor Veiligheid dat “de partijen het werk benaderden als een routineklus, waarbij de risico’s systematisch werden onderschat” en dat “het hijsplan incompleet en ongeschikt was”: “De voorbereiding schoot ernstig tekort, de uitvoerende partijen onderschatten de complexiteit van de werkzaamheden en niemand realiseerde zich de risico’s Beursspecial S&H@W

5

WIJ DRAGEN VEILIG WERKEN OP HOOGTE OP HANDEN

www.safesite.nl

"#

!& !$$ # $ % #

Jaap Kruijt: Het gaat om verantwoordelijkheid tonen, respect voor toezichthoudende instanties, verbetering van processen en maatschappelijke betrokkenheid in publiciteit.

voor de omgeving”, aldus de OVV. Kruijt: “Dat is een heldere conclusie, die wij ons hebben aangetrokken.”

Gezonde controle De Onderzoeksraad doet in het onderzoeksrapport over het ongeval vier aanbevelingen om de veiligheid bij complexe bouwprojecten en binnen de betrokken bedrijven te verbeteren. Er moet een centrale partij zijn die verantwoordelijkheid draagt voor risicobeheersing, inclusief omgevingsveiligheid, aldus de raad.

Want door versnippering van taken en verantwoordelijkheid schoot de risicobeheersing tekort. Kruijt kan de aanbeveling volgen, maar vraagt zich af wie die centrale partij moet zijn. “Een bedrijf overziet niet altijd alle risico’s. De hoofdaannemer? Een gemeente moet ook naar de risico’s vragen. Ik laat in elk geval geen dingen meer fout gaan die uiteindelijk op mijn bord terechtkomen. Je mag niet te makkelijk denken dat als een ander iets doet, het wel goed is. Dus niet. Je moet vertrouwen op elkaars expertise, maar een gezonde controle is nodig.”

Dat vindt de bouwer een belangrijke les uit het ongeval in Alphen aan den Rijn.

“Je moet vakkennis aan je bedrijf binden over wat je verder in de keten uitbesteedt, bijvoorbeeld aan een hijsbedrijf.

Je kunt er niet vanuit gaan dat ze het allemaal wel goed doen. Dat moet je onafhankelijk verifiëren. Die kennis moet je in huis halen”, aldus Kruijt.

De Onderzoeksraad stelt ook voor om omgevingsveiligheid als gunningscriterium op te nemen in de aanbesteding van bouwwerken. Kruijt uitte zich eer-

der sceptisch over veiligheid als gunningscriterium, maar nuanceert nu. Hij verduidelijkt: “Veiligheid kan wel een gunningscriterium zijn; je moet kunnen aantonen dat je veiligheid hebt meegenomen in je afwegingen. Maar veiligheid moet geen onderdeel zijn van concurrentie, want dan kan goede veiligheid ten koste gaan van een lagere prijs”, stelt de bouwdirecteur.

Kruijt vindt het daarnaast een goed voorstel om een afwegingskader op te nemen in het Bouwbesluit om te bepalen wanneer een bouwveiligheidsplan nodig is. “Er zijn rondom veiligheid allerlei afwegingen te maken. Waarom zijn bewoners en winkeliers in Alphen niet tijdelijk geëvacueerd? Het is goed als je vooraf nadenkt over zulke zaken.”

Aangescherpt Bouwbedrijf Mourik nam inmiddels zelf ook maatregelen om de kennis en kunde in het bedrijf te vergroten, zoals de Onderzoeksraad als aanbeveling meegaf. Zo zijn drie interne medewerkers opgeleid tot ‘toezichthouder hijswerk’ bij de Mammoet Academy. En is het Mourik KAM-systeem uitgebreid met een nieuwe procedure voor het beoordelen en uitbesteden van hijswerkzaamheden. Bij complexe hijswerkzaamheden schakelt het bedrijf een externe deskundige in. Kruijt: “Bij een last boven de 25

mate specifieke deskundigheid verder van je af staat, is het moeilijker om externen te controleren. Van computergestuurde systemen heeft niet zomaar iedereen verstand. Het is goed die risico’s te onderkennen en erover te praten.”

Hartverwarmend Terugkijkend is Kruijt blij met hoe de afhandeling van het ongeval in Alphen is verlopen. Hij draagt het speldje van Mourik nog met trots op zijn colbert. De huizen zijn herbouwd, er is een buurtfeest geweest en hij kan de betrokken bewoners en winkeliers recht in de ogen kijken, zegt hij. “Kort na het ongeval zat er flinke financiële spanning tussen de gemeente en de bouwbedrijven. Dat is maar net goed gegaan. Als bedrijven hielden we elkaars handen goed vast, dat waren we in onze ogen verplicht aan de samenleving. We wilden niet vervallen in de schuldvraag, maar vooral de boel zo snel mogelijk herstellen voor bewoners en winkeliers. We hebben de gemeente daarin meegekregen en efficiënt met verzekeringen kunnen schakelen.”

Kruijt begreep van een ervaringsdeskundige dat juist de afhandeling van een ongeval een bedrijf veel schade kan berokkenen. “Andere klanten kijken mee naar hoe je een zaak afhandelt. Het gaat om verantwoordelijkheid tonen, respect

Denk niet te makkelijk dat het wel goed is wat een ander doet ton, in de buurt van bebouwing, op een minder stabiele ondergrond en bij hijsen als samenstel wordt een onafhankelijk hijsadviseur betrokken bij de voorbereiding en uitvoering. Want je kunt alles wel voorbereiden, maar als de onderaannemer met een andere kraan komt aanzetten, moet er wel iemand zijn die daar met overtuigingskracht een stokje voor kan steken. Wij hebben onze procedures aangescherpt en ik hoop dat anderen dat ook gaan doen.”

Toch denkt Kruijt dat een ongeval nooit helemaal valt uit te sluiten. Kruijt: “Het streven moet nul zijn. Laten we dat met elkaar vaststellen. Je moet zo veel mogelijk risico’s elimineren en van ervaringen leren om verder te komen. Maar naar-

voor toezichthoudende instanties, verbetering van je processen en maatschappelijke betrokkenheid in publiciteit.”

Eén voorval zal de inmiddels gepensioneerde bouwdirecteur altijd bijblijven.

“De dag na het ongeval liep ik na de persconferentie voor het gemeentehuis alleen naar de ongevalslocatie. Een onbekende vrouw stapte van haar fiets en zei tegen mij: ‘Laat u niet gek maken, hoor. Jullie kunnen er misschien ook niets aan doen.’ Ik wist niet of ze mij kende en of ze gelijk had, maar het was een hartverwarmende opmerking op precies het goede moment. Die kon ik toen wel gebruiken. Ik heb haar geweldig bedankt.”

Beursspecial S&H@W

7

Ken de zwakke schakels in uw ict

De digitale brandweer Ethisch hacker en expert in cybersecurity Ramón Dohmen toont ons op 11 april op het congres Veilig Werken in Ahoy Rotterdam de achilleshielen van onze ict. Zowel op het werk als thuis. tekst Ton Bennink ijn ergste nachtmerrie: een verstoring van complexe chemische processen die leidt tot een grote milieuramp in de haven van Rotterdam Een ding is zeker: wie zijn lezing bijwoont, is altijd alert. En thuiswerken?

Het kan geen kwaad om als bedrijf toch maar wat extra zekerheid in te bouwen.

Z

Ramón Dohmen is gecertificeerd cybersecurity-expert en ethisch hacker. Hij werkt als security officer ICT bij de DCMR Milieudienst Rijnmond en is lid van de FERM-werkgroep (“Stevig, standvastig en sterk. Geen afkorting, maar de Rotterdamse vertaling van resilience”, zo meldt de website) die inhoud geeft aan de bewustwording in de haven van Rotterdam.

Zoals gezegd: Dohmens ergste nachtmerrie is dat er complexe chemische processen worden verstoord. Of erger nog, gehackt. Waardoor er een milieuramp plaatsvindt in de Rotterdamse haven waarvan de gevolgen reiken tot ver daarbuiten. Of dat er grote economische schade ontstaat omdat de loodsen niet meer uit kunnen varen als gevolg van een cyberaanval. “Of ik daartoe in staat zou zijn? Ik hoop van niet.”

8

Beursspecial S&H@W

Als een blessing in disguise spookte na de start van FERM het NotPetya-virus rond in de haven. “Het deed zich voor als ransomeware: software die je systemen gijzelt om vervolgens losgeld te vragen.

Maar er werd geen losgeld gevraagd, het virus richtte louter schade aan. Er was ook geen sprake van een gerichte aanval, maar van een mondiaal virus. Een bijzonder toeval, dat de noodzaak tot weerbaarheid nog eens benadrukt.”

Vier vormen Dohmen onderscheidt vier vormen van cybercriminaliteit: 1. Hactivisten willen vanuit ideologische motieven een bedrijf platleggen.

“Bijvoorbeeld omdat ze vinden dat een bedrijf vervuilend is. Vergelijk het met activisten die nertsen loslaten op een nertsfokkerij. Misschien horen nertsen niet te worden gefokt en een bedrijf niet te vervuilen, maar wij doen er natuurlijk alles aan om ervoor te zorgen dat er geen aanval plaatsvindt. Want die kan leiden tot nog grotere schade.”

2. Dan zijn er de zogenoemde scriptkiddies, jongeren die uit baldadigheid een ict-systeem platleggen of gewoon

omdat het kan. “Eind januari had een aantal banken daarmee te maken. Er werd met de vinger naar Rusland gewezen. Zij zouden een DDos-aanval op onze vitale netwerken als banken hebben gepleegd. Het bleek een jongen uit Brabant van 18 jaar. Die jongens hebben vaak veel verstand van ICT, doen niks anders dan computeren en kunnen enorme schade aanrichten.” Volgens Dohmen circuleren er op internet tools waarmee kwaadwillenden websites tegelijkertijd massaal kunnen bezoeken. “De banken kunnen daar wel wat tegen doen, maar dat is vrij technisch om uit te leggen. Ze hebben hopelijk hun boel verder goed op orde.”

Congres Veilig Werken Ramón Dohmen vertelt u over de zwakke plekken in uw ict op het congres Veilig Werken. U heeft meteen toegang tot de vakbeurs Safety&Health@Work. www.congresveiligwerken.nl.

3. Dan zijn er natuurlijk lieden die vanuit terroristische motieven een cyberaanval willen plegen.

4. Of de broodcriminelen die een containertje door willen laten, dan wel achterover drukken.

“Wij zijn als de digitale brandweer en onderzoeken de risico’s. Daarbij kijken we naar de zwakke schakels onder de bedrijven. We proberen iedereen te pushen alert te zijn op zwakke plekken in de cybersecurity.”

Bewustwording Bewustwording is het sleutelwoord volgens Dohmen. Hij zal dan ook tijdens zijn lezing in Rotterdam laten zien hoe je in een paar muisklikken een webcam kunt overnemen. Of in een bedrijfsnetwerk kunt kijken. “Er vinden dagelijks talloze aanvallen plaats op onze systemen. Vaak vanuit het buitenland. Wat de intenties zijn en of er echt door landen aangestuurde lieden achter zitten? Dat weet ik niet, maar het gebeurt wel. Ik zal laten zien hoe vaak we bij de DCMR worden aangevallen. We doen er alles aan om hacks te voorkomen en tot nu toe

zijn we ook ‘schoon’ gebleken door detectieapparatuur. Maar aanvallen zijn er continu. En garanties zijn er niet.”

Hoe makkelijk het is om in iemands privéomgeving door te dringen, bewijzen bijvoorbeeld babyfoons met webcam die ook op afstand werken. “Dat vinden mensen wel gemakkelijk, want dan kunnen ze ook buitenshuis via de smartphone kijken. Maar die mensen moeten zich dan wel realiseren dat anderen even gemakkelijk meekijken.

Wachtwoorden zijn vaak standaard en mensen passen ze zelden aan.”

Serieuzer wordt het als het gaat om infiltratie van bedrijfssystemen, SCADA/ ICS-systemen bijvoorbeeld. Daarmee kan een hacker zich op afstand toegang verschaffen tot bedrijfsproductiemiddelen. “Stel je voor wat er kan gebeuren als kwaadwillenden toegang krijgen tot verbrandingsovens of verwarmingsketels.

En die mensen zijn er, want ze zoeken naar toegang. Ik zal dat op het congres ook laten zien via beveiligingsapparatuur die ik ook thuis gebruik. Want hackers bestoken niet alleen bedrijven, ook thuis zijn er continu bedreigingen.”

Thuiswerk We zijn ons als maatschappij in het algemeen en bedrijfsleven in het bijzonder echt nog onvoldoende bewust van de gevaren die inbreuk in de digitale omgeving opleveren, aldus Dohmen.

Ict brengt veel gemak met zich mee, maar misschien moeten we ook een stapje terug doen. “Ik laat tijdens de lezing een website zien die doorlopend op zoek is naar openstaande poortjes in systemen. Elk op het internet aangesloten systeem heeft duizenden van die poortjes. Die variëren van een poortje voor e-mail op nummer 25 tot die voor het bekijken van een website op nummer 80. Er hoeft er maar een niet goed dicht te zitten of er volgt een infiltratie.

De website waar ik het over heb is overigens te goeder trouw.

Hoe dat invloed kan hebben op het werk? Nou, ik zou bijvoorbeeld bij thuiswerk de toegang tot het bedrijfsnetwerk op bepaalde punten ontzeggen. Sommige handelingen, zoals het bedienen van systemen, kun je maar beter echt op het werk doen.”

Beursspecial S&H@W

9

Safety&Health@Work ‒ 11 en 12 april

Vakbeurs over veilig werken Safety&Health@Work is het belangrijkste onafhankelijke platform voor professionals voor wie gezond en veilig werken op nummer 1 staat. De vakbeurs wordt omlijst door een sterk inhoudelijk programma waarin het verwerven en delen van kennis centraal staan. e laatste trends, innovaties en ontwikkelingen op het gebied van veilig werken? Die hoor je op de vakbeurs Safety&Health@Work op 11 en 12 april in Rotterdam Ahoy.

Daarnaast heeft de beurs over veilig werken een aantrekkelijk inhoudelijk programma. Naast het congres Veilig Werken biedt de beursvloer diverse kennissessies, workshops en masterclasses, vrij toegankelijk voor de bezoekers van de beurs. Een kleine greep hieruit.

D

Lezing door Prof.dr.ir. G.L.L. Genserik Reniers: ‘Economische aspecten van vei-

ligheid: onbekend maakt onbemind!’

Hoe zijn micro-economische begrippen op een eenvoudige manier te gebruiken binnen de veiligheidskunde?

Persoonlijk verhaal door Lars van Rode: ‘Van een droom naar de hel ... en terug’.

Keynote over de fysieke, emotionele en sociale gevolgen van arbeidsongevallen.

Workshop Safety First?! Yeah Right! door Tako Hulsman. Een uitdagende experiential learning-activiteit laat je ervaren hoe onzichtbare zaken invloed kunnen hebben op (on)veilige keuzes.

Innovation Lab powered by ENGIE biedt een podium aan start-ups met dagelijks innovation pitches.

Masterclass Het Nieuwe Veilig Werken door Safe Maintenance Award Benelux.

Evaringsdeskundigen delen vernieuwende inzichten voor het verbeteren van de veiligheid van werknemers.

Volgens Jurriaan Cals en Ruud Plomp van Artemis Coöperatie kunnen we niet meer improviseren bij calamiteiten. We zijn gevangen in regels en procedures.

Hoe kom je uit dit keurslijf?

10

Beursspecial S&H@W

Cyril Litjens, gecertificeerd arbeids- en organisatiedeskundige en hogere veiligheidskundige, laat je de mogelijkheden zien van ‘storytelling’: mensen vertellen elkaar het verhaal achter het ongeval.

Wout Theuws, Global Maintenance Manager BOSAL group en GA member van het EFNMS, vertelt over de lessons learned en best practices bij de radicale koerswijziging van zijn organisatie om de vele ongevallen aan te pakken.

Lezing Hendrik de Vries over circulaire veiligheidskleding van Alliander: een hippe modetrend of heeft het meer om het lijf?

Presentatie over Behavioural Insights by TNO (BIT-model) door Laurie Hermans, onderzoeker van Work Health Technologies van TNO. Gedrag: aan welke knop draai je?

Lezing Internet of Things by IBM; met casuïstiek geeft Ronald Teijken inzicht in de wereld van arbeidsveiligheid en internet. Over innovaties en privacy.

Deelnemen aan de sessie(s)? Registreer je op www.safetyandhealth.nl.

11 & 12 APRIL 2018 / ROTTERDAM AHOY

12

Beursspecial S&H@W

STAND NR.

BEDRIJFSNAAM (op standnummer)

STAND NR.

BEDRIJFSNAAM (op alfabet)

010 200 201 202 205 205 205 206 208 210 210 210 210 210 210 210 210 212 213 214 216 218 218 219 220 222 230 232 232 234a 234b 234c 234c 234d 238a 238E 238h 240 240 248 250 251 252 253 254 255 257 258 261 263 264 265 266 266 267 268 269 270 271 273 274 275 276 277 278 279 280 280 280 280 282 284 286 288 292 294 295b 296 298 299 300 302 310 311 312 313 314 315 318 325 326 328 328 329 330 331

DeVeiligheidskundige Gore, W.L. Arbode B.V. RAE Benelux Ravas Europe B.V. Heffiq Trone Seating Mascot International BV CareerLab Innovation Lab EAVE Laevo exoskelet EXO-L SD-Insights YES!Delft ENGIE Quattor P TRITAL Safety B.V. JSP Thermopatch V-A-S-T BVBA Safe Site Valbeveiliging Skylotec HAIX® Group Moldex Remotec bvba Rehamij BASE PROTECTION AVANAS Safety Products Vakmedianet VM Import The Knowledge MotracLinde Hawedo B.V. deBesteEHBOdoos Gelling Publishing & Training BV Infralektra B.V. NCI B.V. & EEI B.V. Europees Examen Instituut B.V. (EEI) Wiltec B.V. ProJob workwear No Risk PETZL HONOR Safety & Consultancy R3B Safety & Rescue Tiger Grip en Sanita Kader, bureau voor kwaliteitszorg b.v.

Ejendals Imbema Cleton B.V. Tranemo Benelux Elten BeNeLux B.V. OXXA Safety Gloves JUTEC GmbH GTH BV EURO-INDEX b.v.

RSG Safety BV Versluys Groep Wijngaarden VeiligGoed SMC AlarmCentrale SkelEx Werkvergunningensysteem SAM Safety A-Safe Vanas Engineering nv Guard-Mandown Collé Safety & Training TNO Nederlands Focal Point Steunpunt RI&E Preventiemedewerkers The Safety Network Hydrowear Siebert Nederland Atlas Nederland - The Shoe Company B.V. TEXSTAR BeNeLux IXOLIFT LTD 4Qualis BLS Northwest B.V. TestNed Nederlands Veiligheidsinstituut (NLVI) Toxic Safety Improvement Company TDO bv EYECATCHER BV ZOLL Medical Ergomat Nederland BV Koltec Drytech Gearkeeper by Avera BiB B.V. Globalstar Europe Delta Plus Heli Nv Heli Safety Academy ProCare Safety New Star Jeans Workwear Kalkman Handelsonderneming

295b 232 201 276 288 232 318 296 208 279 238a 326 010 210 258 264 210 313 267 240 210 311 315 238E 325 200 266 278 219 234d 205 328 328 253 284 261 238h 210 294 213 266 257 331 314 210 206 220 234c 240 280 299 330 251 265 252 280 329 250 210 202 205 230 222 268 254 218 302 275 210 286 273 218 271 280 310 298 292 234c 282 214 255 280 300 263 212 205 234a 277 216 269 234b 274 270 248 210 312

4Qualis AVANAS Safety Products Arbode B.V. A-Safe Atlas Nederland - The Shoe Company B.V. BASE PROTECTION BiB B.V. BLS Northwest B.V. Career Lab Collé Safety & Training deBesteEHBOdoos Delta Plus DeVeiligheidskundige EAVE Ejendals Elten BeNeLux B.V. ENGIE Ergomat Nederland BV EURO-INDEX b.v.

Europees Examen Instituut B.V. (EEI) EXO-L EYECATCHER BV Gearkeeper by Avera Gelling Publishing & Training BV Globalstar Europe Gore, W.L. GTH BV Guard-Mandown HAIX® Group Hawedo B.V. Heffiq Heli Nv Heli Safety Academy HONOR Safety & Consultancy Hydrowear Imbema Cleton B.V. Infralektra B.V. Innovation Lab IXOLIFT LTD JSP JUTEC GmbH Kader, bureau voor kwaliteitszorg b.v.

Kalkman Handelsonderneming Koltec Drytech Laevo exoskelet Mascot International BV Moldex MotracLinde NCI B.V. & EEI B.V. Nederlands Focal Point Nederlands Veiligheidsinstituut (NLVI) New Star Jeans Workwear No Risk OXXA Safety Gloves PETZL Preventiemedewerkers ProCare Safety ProJob workwear Quattor P RAE Benelux Ravas Europe B.V. Rehamij Remotec bvba RSG Safety BV R3B Safety & Rescue Safe Site Valbeveiliging Safety Improvement Company SAM Safety SD-Insights Siebert Nederland SkelEx Skylotec SMC AlarmCentrale Steunpunt RI&E TDO bv TestNed TEXSTAR BeNeLux The Knowledge The Safety Network Thermopatch Tiger Grip en Sanita TNO Toxic Tranemo Benelux TRITAL Safety B.V. Trone Seating Vakmedianet Vanas Engineering nv V-A-S-T BVBA Versluys Groep VM Import Werkvergunningensysteem Wijngaarden VeiligGoed Wiltec B.V. YES!Delft ZOLL Medical

PLATTEGROND en exposantenlijst 2018

HAL 2

Theater Zuid

Innovation Lab powered by ENGIE

Career Lab

Entree

Netwerk Area

d.d. 13 maart 2018 Wijzigingen voorbehouden

Legenda Stands

Toiletten

Special area

Horeca

Theater Noord

Congres Veilig Werken ‒ 11 april

Delen en vooruitkijken Hoe gaat het met onze werkomgeving? Het aantal arbeidsongevallen neemt toe. Internationalisering, digitalisering, flexibilisering, technologisering en decentralisatie vragen om een wendbare organisatie.

Gaat het daar mis? Of bieden deze veranderingen juist kansen voor een veilige werkvloer? ijdens het congres Veilig Werken op 11 april bespreken we de meest recente ontwikkelingen die de veilige werkomgeving beïnvloeden. De laatste stand van zaken en de heersende misverstanden. Sprekers van de Onderzoeksraad voor Veiligheid, de Inspectie SZW en professoinals uit de praktijk kijken samen met u terug en vooruit.

Zij laten zien wat de trends en ontwikkelingen zijn en wat we kunnen leren van recente incidenten. Inspirerende experts uit de branches bouw, haven, industrie en transport & logistiek delen hun praktijkervaringen en visies over veilig werken. En bieden oplossingen

T

waarvan – ook voor andere sectoren – wat te leren valt. Tijdens het congres kunt u in de pauzes de beurs Safety& Health@Work bezoeken.

Keynote speakers Even voorstellen: de keynote speakers van het congres. Elsabé Willeboordse (Onderzoeksraad voor Veiligheid) verteltu over de stand van de veiligheid in Nederland: wat zijn de trends in de onderzochte ongevallen in de periode 2014-2017?

Marc Kuipers (Inspectie SZW) spreekt over de oorzaken en gevolgen van de stijging van het aantal arbeidsongevallen.

Carsten Busch vertelt welke fabels er over

Congres Veilig Werken Datum: 11 april 2018 tijdens de beurs Safety&Health@Work Plaats: Ahoy Rotterdam SKO: 1 punt voor A&O, AH en VK Kosten: € 299,- excl. BTW. Abonnees van Vakmedianet en leden van NVVK, NVVA en BA&O betalen € 199,- excl. BTW. Inschrijven? Kijk op www.congresveiligwerken.nl/home.

14

Beursspecial S&H@W

veiligheid bestaan. Wat is de ‘waarheid’ achter veiligheid en wat betekenen cijfers over veiligheid eigenlijk? Ook geeft hij een aanzet tot verbetering en alternatieve benaderingen. Ir. Jaap Kruijt (directeur Mourik Groot-Ammers B.V. Infra) vertelt over de effecten en gevolgen van het hijsincident in Alphen aan den Rijn. Wat doet zo'n ongeval met je persoon, je bedrijf en met de omgeving? En wat is er veranderd bij Mourik Groot-Ammers?

Uw dagvoorzitter is Martin van Staveren, auteur van het boek Risicogestuurd werken in de praktijk.

Break-outsessies Tijdens deze dag komen in de breakoutsessies de volgende onderwerpen aan de orde.

Veilig en gezond werken met VCA Jeroen Terlingen, Van den Herik Sliedrecht en voorzitter Centraal College van Deskundigen VCA De SSVV deelt initiatieven en kennis op het gebied van veilig en gezond werken, met focus op VCA. Wat kunnen we van de SSVV-praktijk leren?

•

Cyberrisico’s en veiligheid in de Rotterdamse haven RamĂłn Dohmen, gecertiďŹ ceerd expert cybersecurity en ethisch hacker, security oďŹƒcer ICT bij de DCMR Milieudienst Rijnmond en lid van de FERM-werkgroep voor bewustwording in de haven We zetten hekken om onze fabrieken en zijn bezorgd over veilige opslag van onze goederen. Maar hoe zit het met de digitale veiligheid? Zijn er voldoende virtuele hekken? En wat betekent dat voor de veiligheid als het mis gaat? U maakt live kennis met digitale risico’s, zoals een digitale inbraak bij een fabriek.

Logistiek – Safety Deal – Vertrouwen op Veiligheid Tom van Staveren - Manager Risk & Safety bij Peter Appels Transport Vrachtwagenchaueurs komen dagelijks op moeilijk locaties om bij supermarkten en winkels te lossen. Door een strikte naleving van bijvoorbeeld rij- en rusttijden en door meer tijdruimte in de routes, ontstaat een cultuur van vertrouwen Ên verandering van gedrag.

Van luie naar productieve (machine)veiligheid Henk van Ekelenburg, werktuigbouwkundig met jarenlange ervaring in machineveiligheid, bedrijfskundige en docent aan de Universiteit Twente Nieuwe technologieĂŤn brengen veiligheidsoplossingen. Maar deze passen lang niet altijd bij het achterliggende probleem. Het resultaat? ‘Luie’ veiligheid en onveiligheid. Dit werkt kostenverhogend en hindert de productie. En het kan echt anders.

Aanspreken op onveilig gedrag Guus Koomen, senior HSE-adviseur en veiligheidscultuur Safety Improvement Company, en Vincent Moes (trainingsacteur en co-trainer Wat nu als u alles op papier goed voor elkaar heeft en vervolgens niemand zich eraan houdt? Spreekt u medewerkers daarop aan? En hoe doet u dat? In deze workshop leert u hoe u uw medewerkers succesvol kunt aanspreken. Daarbij ervaart u wat wel en wat niet werkt.

Alcohol- en drugsvrij werken Orly Polak, Hub Creations, en Stephan Roelofs, Be-Responsible Alcohol, drugs en werk gaan gewoonweg niet samen. Hoe zorgt u ervoor dat dit in uw organisatie goed geregeld is?

U hoort hoe een juridisch onderbouwd alcohol-, drugs- en medicijnenbeleid is opgebouwd, hoe u middelengebruik vroegtijdig kunt signaleren en (h)erkennen, wanneer er sprake is van verslaving en wanneer van doseringsproblematiek, wanneer een werkgever juist wel en wanneer niet mag testen op alcohol- of drugsgebruik en welke behandelmogelijkheden er zijn.

De veiligheidsladder bij Dura Vermeer Kate Klaassen, Chief Safety OďŹƒcer Infra en Theo Baggerman, KAM Cluster Coordinator bij Dura Vermeer De Veiligheidsladder stimuleert het veiligheidsbewustzijn en bewust veilig handelen op de werkvloer. Hoe dringt Dura Vermeer Beton- en Waterbouw met de Veiligheidsladder het aantal onveilige situaties en incidenten met verzuim en schades terug? U hoort hoe de Veiligheidsladder is geĂŻmplementeerd en wat dit het bedrijf heeft opgeleverd op het gebied van gedragsverandering.

Storytelling en toepassingen van Virtual Reality bij KLM Jaap van den Berg, Safety Culture manager, en Ronald Eenkhoorn, Rapresent en Safety Improvement Company U hoort hoe storytelling op de werkvloer werkt. Hoe organiseert u dit, wat is de relatie met veiligheid en wat levert dit KLM op? U ervaart ook zelf hoe Virtual Reality succesvol wordt toegepast bij een programma voor veiligheidsbewustwording. Onder meer door een virtuele tour op een werkplek en het herkennen van gevaarlijke situaties.

Als u zich inschrijft voor dit congres kun u in de pauzes ook meteen naar de beurs Safety&Health@Work Beursspecial S&H@W

15

Statistieken simpel te manipuleren

Damned lies & statistics Liegen of halve waarheden verkondigen met hulp van statistieken is erg eenvoudig. Statistieken zijn simpel te manipuleren zonder de getallen te vervalsen. Kijk dus altijd goed naar hoe de cijfers worden gepresenteerd.

Maar: ongevallen geven wel een signaal. tekst Carsten Busch aan die cijfers over ongevallen en (on)veiligheid, dan moeten we extra op ons hoede zijn.

Voordat we er erg in hebben, ontstaan er veiligheidsfabels door statistieken.

Door kritisch te kijken naar ongevallencijfers, kunnen we die ontrafelen.

Wonend en werkend in het buitenland gaat veel Nederlands nieuws aan me voorbij. Dankzij internet bereiken sommige koppen over veiligheid en arbeidsomstandigheden mij desondanks. Zoals de berichtgeving dat de Inspectie SZW zich zorgen maakt over het aantal ongevallen dat de laatste jaren blijft stijgen (terwijl ze tegelijkertijd zegt dat de kans op een ongeval in Nederland laag is).

Vorig jaar kopte Cobouw al met een “rampjaar”. Misschien een goed mo-

G

Laagste kans in EU De kans dat Nederlandse werknemers een ongeval krijgen is lager dan het EU-gemiddelde. De kans op een dodelijk arbeidsongeval is in Nederland zelfs het laagst van alle EU-landen. (Bron: I-SZW jaarverslag 2016)

16

Beursspecial S&H@W

ment om even stil te staan bij wat dit soort koppen en ongevallencijfers ons kunnen vertellen.

Ik heb geen concrete antwoorden. Wel een heleboel vragen. Als we over een paar daarvan reflecteren, kan ons dat misschien helpen om op een gezonde manier om te gaan met statistieken.

Druk Laten we ons om te beginnen eens afvragen wat dit met ons doet. Ongevallen zijn verschrikkelijk, zeker als mensen hun leven verliezen of blijvende lichamelijke of psychische schade oplopen.

Dergelijke gebeurtenissen vragen onze aandacht en spreken onze emoties aan.

Die oerreactie geeft al gauw maatschappelijke, politieke en morele druk om ‘iets’ te doen. Er is een sense of urgency: dit was verschrikkelijk en het mag nooit meer gebeuren!

Maar is die primaire reactie altijd de beste? In het Engels bestaat de uitdrukking knee-jerk reaction. Dat is een ondoordachte, reflexmatige reactie. Die vaak volgt op ongevallencijfers en statistieken. Men roept de eerste oorzaak die zich aanbiedt (“menselijke fouten”, “slechte cultuur”) en bedenkt een snelle

actie (“meer toezicht”, “inscherpen regels”, “een campagne”). Deze acties zijn vaak ineffectief en gaan ten koste van andere structurele veiligheidsacties. We doen er dus goed aan om eerst even na te denken.

Ongevallen Ongevallen zijn verschrikkelijk, maar wat zeggen ze eigenlijk over veiligheid?

Instinctief leggen we de link ‘veel ongevallen = onveilig’. Het aantal ongevallen geeft zeker een indicatie van de veiligheid, maar die is beperkt.

Dit werkt overigens beide kanten op.

We doen een heleboel onveilige dingen zonder dat die tot een ongeval leiden.

Als iemand in zwaar beschonken toestand gaat autorijden en zonder een schrammetje thuiskomt, zal niemand dat veilig noemen. We spreken dan eerder van geluk. Geen ongeval is dus niet per se veilig. En het omgekeerde? Betekent een ongeval dat het onveilig was?

Intuïtief zeggen we “Natuurlijk, anders was er geen ongeval gebeurd”. Maar dat is achteraf-redenatie. Voordat het ongeval gebeurde, ging men er waarschijnlijk vanuit dat het veilig was. Misschien terecht, misschien niet.

Het ongeval kan het gevolg zijn van een onvoorziene samenloop van omstandigheden, maar ook van een geaccepteerd risico. Er zijn immers heel veel risico’s die we willens en wetens nemen. Als je in de uiterwaarden gaat wonen, moet je niet raar opkijken als je soms natte voeten krijgt. Een één-in-een-miljoen-kans beschouwen we vaak als veilig, maar dat betekent niet dat er geen ongeval kan gebeuren. En er zijn risico’s die we niet volledig kunnen beheersen, hoewel we er ons uiterste best voor doen. Dé reden voor airbags, autogordels en kreukzones.

Ongevallen zijn een nog slechtere maat voor veiligheid als het over letsels gaat.

Hierbij speelt toeval een nog grotere rol.

Een en hetzelfde ongeval, zeg een aanrijding van een auto op een overweg, kan beperkte gevolgen hebben (bestuurder komt met de schrik vrij), ernstige (de enige inzittende komt om het leven) of zeer ernstige (een gezin van vijf komt om het leven). Het ongeval was hetzelfde, de gevolgen zeer divers.

Schommelingen Wat zegt een piek of een dal, een stijgende of dalende lijn eigenlijk? Onze hersens zijn gemaakt om patronen te herkennen. Dat is een eigenschap die ons helpt om effectief en efficiënt te functioneren. Soms echter zien we patronen die er niet zijn en kennen we aan die zogenaamde patronen een betekenis toe die ze niet hebben. Drie ongevallen op drie achtereenvolgende dagen betekent niet noodzakelijkerwijs dat de onveiligheid plotseling dramatisch is toegenomen.

Zie je een piek, dal of stijging, plaats die dan in context. Kijk of wáár ze gebeuren (omstandigheden, sector, locatie) inderdaad het grootste probleem is of dat er misschien zaken zijn die meer aandacht verdienen. Er overlijden bijvoorbeeld meer mensen aan blootstelling aan diverse stoffen dan aan arbeidsongevallen.

Ongevallencijfers kunnen over de jaren heen fors fluctueren. Kijk naar de redenen voor deze schommelingen. Soms kunnen die, zoals we zagen, stom toeval zijn. Soms ook is er een correlerende factor. Als de activiteit in de bouw verdubbelt, is het op zich niet vreemd dat het aantal ongevallen stijgt.

Manipuleren Kijk altijd naar hoe de ongevallencijfers worden gepresenteerd. Liegen of halve waarheden verkondigen met statistieken is heel erg eenvoudig. Statistieken zijn simpel te manipuleren zonder de getallen te vervalsen. Door schalen aan te passen, af te kappen, door een tijdsperiode te beperken of juist te verlengen, door iets in percentages, verhoudingen of juist absolute getallen uit te drukken, kun je een bepaalde boodschap versterken.

Drie doden per jaar op overwegen klinkt behoorlijk ernstig, 0,006 doden per bewaakte overweg al een stuk minder en van 0,0009 doden per overweg ligt waarschijnlijk niemand wakker. Omgekeerd kun je (zoals Cobouw deed met het “rampjaar”) een stijging in het aantal doden doen voorkomen als rampzalig door alleen naar het voorafgaande jaar te kijken, in plaats van naar het verloop in bijvoorbeeld de afgelopen vijf jaar.

Instinctief leggen we de link veel ongevallen = onveilig

Keynote speaker Carsten Busch is keynote speaker op het congres Veilig Werken op 11 april. Het congres vindt plaats tijdens de beurs Safety&Health@Work in Ahoy Rotterdam.

Boodschap Vraag je af welke boodschap de manier van presenteren ondersteunt. En hoe de getallen eruit zouden zien als ze op een andere manier werden gepresenteerd.

Het is altijd verstandig om bij berichtgeving over dramatische getallen even stil te staan bij de vraag welke belangen die berichtgeving dient. Dat belang is namelijk lang niet altijd veiligheid.

Je moet een getal, een trend of een piek dan ook niet beschouwen als een antwoord; iets wat tot ogenschijnlijk daadkrachtige paniekacties leidt. Beschouw ze liever als iets wat nieuwsgierigheid opwekt. Als iets wat de vraag oproept “Waarom is dit zoals het is?” Iets wat je daarnaast ook moet beschouwen in het historische perspectief en de context.

Ongevallencijfers? Mijn advies luidt: schenk er niet meer aandacht aan dan ze verdienen vanuit een veiligheidskundig perspectief. Ongevallen geven ons het signaal dat we naar alle waarschijnlijkheid ergens kunnen verbeteren. Ze geven informatie over niet erkende of onbekende risico’s. Over onverwachte effecten. Bekijk ze zo nuchter mogelijk en niet als een kip zonder kop.

Carsten Busch is senior adviseur arbeidsveiligheid bij Politidirektoratet, de overkoepelende organisatie van de Noorse politie, actief binnen diverse vakfora en eigenaar van www.mindtherisk.com.

Beursspecial S&H@W

17

Met 10 minuten trainen per week

Grip op veilig werken Medewerkers in de procesindustrie weten natuurlijk het een en ander over veiligheid. Maar aan de andere kant, één keer per tien jaar een VCA-examen is niet genoeg om die kennis ook bij te houden. Daarom ligt er nu een alternatief: tien minuten trainen per week. tekst Peter Passenier usiness developer Mark Oosterveer van Sam Safety denkt er met veel genoegen aan terug: aan de ochtend dat hij voor niets was uitgerukt voor een veiligheidstraining. “We waren nog niet uit onze auto gestapt of onze klant vertelde dat de training er al opzat.

Het was immers hondenweer en dus zaten ze met zijn allen met een kop koffie in de kantine. Daar hadden ze al een hele rij modules bestudeerd. Die mensen hadden echt een hele ochtend getraind met Sam.”

B

Sam is een online trainingsplatform waar medewerkers kennis op het gebied van veiligheid en vakbekwaamheid kunnen oefenen en trainen. “We hebben het complete VCA-programma opgedeeld in modules die mensen in ongeveer tien minuten kunnen voltooien, op hun computer of tablet”, zegt Oosterveer. “Het is de bedoeling dat ze zo'n digitale training kunnen volgen op een vast moment in de werkweek of tussen de bedrijven door, als ze even niet aan het werk zijn.”

Opgaven Maar let op: bij het woord ‘training’ moeten we niet denken aan lange lap-

18

Beursspecial S&H@W

pen theoretische tekst. De medewerkers die het platform bezoeken, krijgen een korte inleiding, waarna ze onmiddellijk doorgaan naar de praktijk. “Ze krijgen bijvoorbeeld een plaatje te zien van een werkplek”, zegt Oosterveer. “En binnen die afbeelding moeten ze klikken op de risicovolle situaties. Of ze zien mensen die aan het werk zijn met bepaalde stoffen. De vraag is dan of die medewerkers wel of geen handschoenen moeten dragen. Of ze zien een machine waarvan bekend is dat hij veel lawaai maakt. Dan moet het ze opvallen dat de man die hem bedient, niet beschikt over gehoorbescherming.”

Oosterveer benadrukt: Sam is niet bedoeld om mensen te beoordelen. “Natuurlijk, sommige leidinggevende zullen in de persoonlijke doelstellingen opnemen dat hun medewerkers een aantal trainingen per jaar moeten volgen. En inderdaad, die leidinggevenden krijgen ook inzicht in de resultaten.

Maar dat is alleen om mensen te kunnen bijsturen – en juist dat bijsturen is zo belangrijk. Je moet rekenen: de meeste werknemers in de procesindustrie beschikken natuurlijk over een gro-

Sam Sam is een educatief platform.

Het is een samenwerking tussen het Rotterdamse innovatieplatform iTanks, TNO en educatieve uitgeverij Malmberg en is onderdeel van Sanoma Learning. Het biedt wekelijks 10 minutentrainingen op basis van VCA-eind- en toetstermen, ATEX, NEN, Risicovolle taken en maatwerk voor specifieke vraagstukken. Sam is vertaald in het Engels, Duits, Frans, Spaans, Portugees en Pools. Inmiddels biedt het ook content uit de Vlaamse VCA.

te veiligheidskennis. Maar die kennis kan zijn weggezakt en sommige vragen tijdens het VCA-examen heb je destijds fout beantwoord. Bij iedereen zit er mogelijk een klein kennishiaat.”

Afdelingsniveau Bovendien biedt het digitale platform organisaties inzicht. “Met Sam hebben managers toegang tot gegevens op afde-

lingsniveau�, zegt Oosterveer. “Dat kan ze op het spoor brengen van mogelijke knelpunten. Bijvoorbeeld: dat team schilders heeft moeite met het onderwerp gehoorbescherming. Of: op die en die afdeling ligt het kennisniveau heel hoog, maar niemand kent het nummer bij calamiteiten. Sam geeft grip op veilig werken.�

In een ideale wereld studeren werknemers altijd, maar in het echt ligt dat vaak anders

Bovendien biedt Sam inzicht in het aantal trainingen dat wordt gevolgd. Natuurlijk, in een ideale wereld studeren werknemers altijd – en niet alleen bij hondenweer. Maar Oosterveer geeft het toe: in werkelijkheid ligt dat vaak anders. “Soms zien we dat het aantal gevolgde trainingen terugloopt – dan ligt er een taak voor onze customer succes manager. Die zal zo'n bedrijf bellen en vragen wat er aan de hand is. Ja, dat wordt over het algemeen heel goed gewaardeerd. Vaak vertelt zo'n directeur dan dat het de laatste tijd erg druk was, of dat er griep heerste. Maar soms is hij zelf ook heel verrast. Dan leefde hij in de veronderstelling dat iedereen gewoon hard door studeerde.�

en smeltovens. Daar hebben we 360°opnames gemaakt in de ovens waar de medewerkers aan het werk zijn. En we stellen niet alleen vragen als: is dit veilig? Maar ook: staat deze man in een ergonomisch goede houding? Want als je in die branche gezond je pensioen wilt halen, moet je niet voortdurend je spieren overstrekken. Dan is een goede houding essentieel.�

Duurzame inzetbaarheid Het gaat dus om een digitale veiligheidstraining, maar volgens Oosterveer wordt hij ook ingezet voor het vergroten van de duurzame inzetbaarheid. “Kijk bijvoorbeeld naar Gouda Vuurvast Services, een bedrijf dat is gespecialiseerd in vuurvaste bekledingen in onder andere afvalverbranders, oliekrakers, vergassers

het kennisniveau van de tijdelijke krachten inderdaad aansluit op de klus. Aan de poort scheelt dit veel wachttijd, bij het project scheelt het ongevallen en het opstarten gaat sneller.�

Collectief

Een andere toepassingsmogelijkheid voor Sam: onboarden voor onderhoudstops. Grote chemische fabrieken gaan eens in een aantal jaar uit. Alle processen worden stilgelegd om diverse grote onderdelen te inspecteren en te onderhouden. “Natuurlijk moet dat gebeuren op een vakbekwame, veilige manier�, zegt Oosterveer. “Dus moeten daar veel geschoolde mensen voor worden aangetrokken, soms wel 2500 tijdelijke krachten. Samen met een partner verzorgen wij in de weken voor de stop de onboarding. Wij controleren de identiteit, verzorgen het eten en toetsen met behulp van Sam de praktische en theoretische vaardigheden. Zo kunnen we nagaan of

Terug naar het verhaal waarmee we begonnen: naar de mannen in de kantine die samen trainen. Wat Oosterveer vooral bevalt, is het gemeenschappelijke enthousiasme. “Je kunt die trainingen natuurlijk volgen in je eentje, maar vaak zie je juist inspirerende groepsprocessen. Het komt bijvoorbeeld regelmatig voor dat internationale bedrijven andere normen hanteren dan de VCA. Als dat tijdens een Sam-sessie ter sprake komt, krijg je vanzelf discussies: “Moet het nu 1,80 m zijn zoals in de interne richtlijnen, of 2,50 m zoals in de VCA?� Juist die discussies leiden tot een grotere bewustwording en ook tot een hoger kennisniveau.�

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met Sam Safety, www.samsafety.nl.

$UEHLGVPLGGHOHQ 9RUNKHIWUXFNV HQ SDOOHWZDJHQV 1 $DQ ZHONH HLVHQ PRHW HHQ YRUNKHIWUXFN YROGRHQ" $DQ ZHONH HLVHQ PRHW HHQ KHIWUXFNFKDXIIHXU YROGRHQ" 0DJ GLW DOV MH PHW HHQ YRUNKHIWUXFN ULMGW" :DW JDDW KLHU YHUNHHUG" :HON JHZLFKW PDJ MH PD[LPDDO KHIIHQ" +RH YHUGHHO MH GH ODVW RS HHQ YRUNKHIWUXFN" +RH SDUNHHU MH HHQ YRUNKHIWUXFN YHLOLJ" +RH JHEUXLN MH HHQ SDOOHWZDJHQ" 7UDLQLQJVUHVXOWDDW

^Ä?Ĺ˝ĆŒÄž Ń„ ϲϏ Đš ^Ä?Ĺ˝ĆŒÄž ϲϏ ͘͘ Ď´ĎŹĐš ^Ä?Ĺ˝ĆŒÄž Ń… Ď´ĎŹ Đš Beursspecial S&H@W

19

ElsabĂŠ Willeboordse, OVV:

'Meer oog voor Het aantal ernstige arbeidsongevallen in Nederland vertoont de laatste jaren een verontrustend stijgende trend. Wat zegt dat over de staat van de veiligheid in de werkomgeving? Senior adviseur bij de Onderzoeksraad voor Veiligheid ElsabĂŠ Willeboordse laat er haar licht over schijnen. tekst Rob Jastrzebski

20

Beursspecial S&H@W

ketenveiligheid' ijn werkgevers zich voldoende bewust van hun verantwoordelijkheid en treffen ze voldoende maatregelen om risico’s voor hun werknemers en de omgeving te beheersen?

De Onderzoeksraad onderzoekt regelmatig arbeidsongevallen, met als hoofddoel te leren van die incidenten en verbeterpunten te signaleren. Willeboordse is een van de keynote speakers tijdens het congres Veilig Werken op 11 april.

Z

Op de vraag of de Onderzoeksraad uit zijn onderzoeken van de afgelopen jaren

trends kan afleiden, geeft Willeboordse een voorzichtig antwoord. Dergelijke meta-analyses zijn het métier van andere instituten, terwijl de Onderzoeksraad vooral een incidentgedreven onderzoeksorganisatie is. “De Onderzoeksraad selecteert voor zijn onderzoeken voornamelijk ongevallen waarvan de raad vermoedt dat er lering uit te trekken valt. Het is daarom moeilijk om uitspraken te doen over trends. Wel zien we in onderzoeken na bijvoorbeeld scheepvaartincidenten regelmatig dat bepaalde typen ongevallen zich herhalen en dat menselijk handelen daar een rol bij speelt. Mensen wijken bijvoorbeeld af van de vaste procedures. En in de bouw blijkt in de praktijk vaak niet duidelijk wie eindverantwoordelijk is voor de veiligheid op de bouwplaats.”

Omgevings-/ketenveiligheid Uit de onderzoeken van de Onderzoeksraad zijn wel enkele gemene delers af te leiden, zegt Willeboordse. Bijvoorbeeld lessen op het gebied van gevaarperceptie, voor de eigen werknemers én de omgeving. “We concluderen in meer dan de helft van onze rapportages dat partijen omgevingsveiligheid niet als een issue zien. Dat is een verbeterpunt.

Een goed voorbeeld is het hijsongeval in Alphen aan den Rijn in 2015. Dat het hijswerk zich zou voltrekken in een dichtbevolkte omgeving, was bekend.

Dat er daardoor bij een ongeval sprake kon zijn van potentieel ernstige gevolgen voor omwonenden, heeft echter geen van de partijen beseft. De Onderzoeksraad constateert dat de partijen het werk benaderden als een routineklus, waarbij zij de risico’s systematisch hebben onderschat. En ook dat het hijsplan incompleet en ongeschikt was. Alle betrokken partijen hadden een blinde vlek voor de veiligheid van de omgeving bij de voorbereiding en de uitvoering van de brugrenovatie. Het kraanbedrijf en het pontonbedrijf waren primair verantwoordelijk voor de veilige uitvoering van

Keynote speaker Elsabé Willeboordse is keynote speaker op het congres Veilig Werken op 11 april. Het congres vindt plaats tijdens de beurs Safety&Health@Work in Ahoy Rotterdam. Zie www.congresveiligwerken.nl en www.safetyandhealthatwork.nl.

de hijsklus. Zij hebben deze verantwoordelijkheid niet waargemaakt.”

Ook de steeds complexere organisatie van werkzaamheden en de gevolgen daarvan op de verantwoordelijkheidsverdeling voor de veiligheid, komt volgens Willeboordse regelmatig terug in de onderzoeksresultaten. “Bedrijven en processen maken steeds nadrukkelijker deel uit van een keten. Dat is een thema dat de Onderzoeksraad heeft behandeld in het vervolgonderzoek bij Odfjell Terminals Rotterdam. ‘Ketenverantwoordelijkheid’ houdt in dat partijen in hun keten alleen zaken doen met bedrijven die een solide veiligheidscultuur hebben. De visie van de Onderzoeksraad is dat bedrijven in de eerste plaats verantwoordelijk zijn voor hun eigen veilig functioneren in de keten. Maar dat zij daarnaast een maatschappelijke verantwoordelijkheid hebben richting partners die met deze producten werken in opdracht van het bedrijf. De Onderzoeksraad constateerde in het vervolgonderzoek bij Odfjell dat opdrachtgevers als Shell en het Havenbedrijf Rotterdam zich terughoudend opstelden. Opdrachtgevers kunnen meer doen om de veiligheid te bevorderen van de bedrijven waarmee zij zaken doen.

Een ander voorbeeld van falende ketenveiligheid is de treinbotsing in Tilburg in 2015. Het onderzoek naar dat incident toonde aan dat een reeks aanpassingen in de planning uiteindelijk leidde tot een Beursspecial S&H@W

21

onveilige situatie op meerdere plaatsen.

Niemand overzag de gehele keten. Hier speelt de steeds verdergaande specialisering een rol en de daarmee gepaard gaande versnippering. Hoe zorg je ervoor dat je met veel verschillende partijen de veiligheid goed borgt?”

Rol deskundigen Wat kunnen deskundigen in de praktijk met deze constateringen? Willeboordse meent dat veiligheidsprofessionals zichzelf en anderen de vraag moeten stellen of de optelsom van alle handelingen in de keten uiteindelijk tot een beheerste en veilige situatie leidt. En welke partij de verantwoordelijkheid draagt voor die veiligheid. Realiseert die partij zich dat en is die daar ook op aanspreekbaar?

Willeboordse: “Uit onze onderzoeken blijken dit vaak lastig te beantwoorden vragen. Wij doen dat achteraf, als het incident zich al heeft voorgedaan. Dat leidt tot – soms pijnlijke – conclusies en heldere aanbevelingen. Maar het is natuurlijk beter wanneer partijen die vragen vooraf stellen, om het leed te voorkomen dat ongevallen teweegbrengen.

In onze rapportages over de periode 2014 – 2018 concluderen we regelmatig dat de verantwoordelijkheid voor systematische risicobeheersing in complexe processen vaak niet eenduidig is belegd.

Wat ontbreekt is één centrale partij die verantwoordelijkheid draagt voor en regie voert over het hele proces, de omgevingsveiligheid inbegrepen. Dat was bijvoorbeeld ook het geval bij de complexe hijsklus in Alphen aan den Rijn.”

Veiligheidskundigen hebben ook een belangrijke stimulerende rol op het gebied van veiligheidscultuur. Een goede veiligheidscultuur is een voorwaarde voor het melden van ongevallen en bijna-ongevallen. Volgens Willeboordse is een groot aantal incidentmeldingen dan ook niet synoniem voor ‘onveiligheid’.

Hoe paradoxaal ook, het tegendeel is soms het geval. Als voorbeeld noemt zij de luchtvaartsector. “De luchtvaart kent een lange, internationale traditie van incidenten melden en onderzoeken, om zo de vliegveiligheid te verbeteren. Er is een breed gedragen cultuur om zaken die misgaan te melden, omdat iedereende verantwoordelijkheid voelt om de luchtvaart veiliger te maken. Melden wordt daar ook gestimuleerd, in plaats van afgestraft. De luchtvaart is daarmee een voorbeeld voor andere sectoren.”

22

Beursspecial S&H@W

Elsabé Willeboordse: Bedrijven en processen zijn steeds nadrukkelijker deel van een keten.

Lessen van incidenten Ongevalsonderzoeken kunnen volgens Willeboordse belangrijke lessen bevatten voor de professionals op het gebied van (arbeids)veiligheid. Belangrijke sleutelbegrippen zijn in haar visie: leren van eerdere incidenten en risicovolle werksituaties, heldere communicatie en ruimte voor kritische signalen van de werkvloer.

Zij verwijst naar enkele recente incidenten die de headlines haalden: “Van het mortierongeval in juli 2016 in Mali, waarbij twee militairen om het leven kwamen, kunnen we leren dat een organisatie ervoor moet zorgen dat de risicobeheersing past bij de activiteiten. Voor een actief lerende organisatie is het een voorwaarde om te investeren in een organisatiestructuur en -cultuur waarin de leiding ontvankelijk is voor kritische signalen van medewerkers. Het is belangrijk dat organisaties vrije communicatie over veiligheidsrisico’s stimuleren om een breed veiligheidsbewustzijn te realiseren. Benut incidenten en ongevallen om van te leren. Zorg voor de capaciteit om incidenten en ongevallen op een objectieve en onafhankelijke manier te evalueren, daar verbeterpunten uit te selecteren en die te implementeren.”

Een ander voorbeeld is een dodelijk ongeval door vallende steigerdelen in Den Haag in 2016. De centrale les daar was dat omgevingsveiligheid bij werkzaamheden in het publieke domein beter in de opdrachtverstrekking moet worden vastgelegd. Net als bij het hijsongeval in Alphen was omgevingsveiligheid bij die werkzaamheden geen onderdeel van de

gunningscriteria. Bij het ongeval vielen tralieliggers tot twee keer verder uit de hijskraan dan waar de beleidsregels rekening mee hielden. Bij de afstemming keken bouwer en gemeente niet naar de risico’s van vallend materiaal vanaf de bouwplaats.”

De Onderzoeksraad heeft in de afgelopen jaren regelmatig aanbevelingen gedaan voor beleid, inspectie en handhaving om de veiligheid te verbeteren. Aanbevelingen waarmee zowel het bedrijfsleven als de regulerende overheid aan de slag kunnen. Willeboordse: “Na het hijsongeval in Alphen aan den Rijn bijvoorbeeld. Toen heeft de raad de minister voor Wonen en Rijksdienst aanbevolen om omgevingsveiligheid als gunningscriterium op te nemen in aanbestedingsprocedures voor bouwprojecten in stedelijk gebied. En om dit ook in contracten te reguleren.

Een andere aanbeveling was om één centrale partij aan te wijzen met regie over het hele bouwproces. En een aanbeveling aan de gemeenten is om hun zorg voor de omgeving van bouwwerkzaamheden actiever inhoud te geven bij het verlenen van de omgevingsvergunning. Primair ligt de bal echter bij de bedrijven en organisaties die activiteiten ontplooien waaraan mogelijke risico’s vastzitten. Het is allereerst hun taak om te zorgen voor de veiligheid van de omgeving en die van hun medewerkers. De overheid heeft ook een verantwoordelijkheid voor toezicht en handhaving. Maar bedrijven kunnen zich niet verschuilen achter wet- en regelgeving of gebrekkig toezicht.”

11 april 2018 • Rotterdam Ahoy

Delen en vooruit kijken Trends als internationalisering, digitalisering, flexibilisering, technologisering en decentralisatie vragen om een wendbare organisatie. Gaat het daar mis? Of valt het reuze mee en bieden deze veranderingen juist kansen voor een veilige werkvloer?

Inspiratie door experts Inspirerende experts uit diverse sectoren delen hun praktijkervaringen en visie op het gebied van veilig werken. Met oplossingen waar - ook voor andere sectoren - wat van te leren valt.

Resultaat van de dag: • U leert van recent gebeurde grote incidenten in ons land.

• U krijgt tips en tools waarmee u het veiligheidsbewustzijn in uw organisatie vergroot.

• U weet hoe u de veiligheidscultuur in uw organisatie kunt beïnvloeden.

• U weet hoe u kunt profiteren van technologische ontwikkelingen om goed voorbereid te toekomst in te gaan.

Kom op 11 april naar Rotterdam Ahoy om kennis bij te spijkeren, geïnspireerd te raken en contact te leggen met vakgenoten. Schrijf daarom nu in!

NB! Deelname aan het Congres Veilig Werken geeft u direct ook toegang tot de beurs Safety&Health@Work in Rotterdam Ahoy.

Meer informatie en online inschrijven:

www.congresveiligwerken.nl

Partner:

NU !

!!! !

#

"