فه‌رمانی 74مینی ئێزیدیه‌كان و هه‌ڵوێست
داعشــدا .بــۆ ئــازاد كردنــی شــه‌نگالیش له‌باڵوكراوه‌كانــی ویكلیكــس 2014/8/3بــۆ كۆمه‌ڵگــه‌و خه‌ڵكــی ئێزیــدی به‌گشــتی و به‌تایبــه‌ت بــۆ ئاشــكرابوو كــه «پارتــی و قه‌تــه‌ر و ســعودیه له‌گــه‌ڵ چه‌ته‌كانــی داعــش خه‌ڵكــی شــه‌نگال و تــه‌واوی كوردســتان و مرۆڤایه‌تــی رووداوێكــی رێكه‌وتــوون بــۆ جێگۆڕكــێ له‌گــه‌ڵ چه‌كدارانــی پارتــی ،بــه‌اڵم گه‌ریالكانــی سه‌رســوڕهێنه‌ر و تراژیــدی بــوو ،بۆیـه وه‌ك كۆمه‌ڵكــوژی و فه‌رمانــی 74میــن په‌كه‌كــه ســیناریۆكه‌ی لــێ تێكــداون». به‌نــاو ده‌كرێــت .جیهــان و كۆمه‌ڵگــه‌ی نێوده‌وڵه‌تیــش وه‌ك ســه‌یركه‌رێكی بــێ زراو ســه‌یری تراژیدیایه‌كــه‌ی ده‌كــرد و دیمه‌نه‌كانــی به‌جیهانــی بــێ له‌مــاوه‌ی دوو ســاڵی رابــردوودا خه‌ڵكــی به‌رخودانڤانــی شــه‌نگال كــه به‌زه‌یــدا ده‌گه‌ڕانــد .ل ـه‌دوای پیالنگێــڕی نێوده‌وڵه‌تــی و گرتنــی رێب ـه‌ر ئاپــۆ چیایــی شــه‌نگالیان كردبــوو ه ســه‌نگه‌ری ســه‌ره‌كی خۆیــان توانیــان گه‌وره‌تریــن كاره‌ســاتبوو كــه به‌ســه‌ر هه‌ژارتریــن و كه‌مده‌رامه‌تریــن و چه‌ندیــن ده‌ســكه‌وت به‌ده‌ســت بێنــن هه‌ندێــك له‌وانــه :ســازدان و بێتاوانرتیــن و چه‌وســاوه‌ترین مرۆڤه‌كانــی میلله‌ته‌كه‌مــان بێــت ،ته‌نهــا پێكهێنانــی یه‌كینه‌كانــی به‌رخودانــی ش ـه‌نگال ل ـه كچــان و كوڕانــی ئێزیــدی، هه‌مانــكات ئاماده‌كــردن و پێكهێنانــی ئه‌نجومه‌نــی خۆبه‌ڕێوه‌بردنــی له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌ی كــوردن و ئاینه‌كه‌یــان جیــاوازه و ئێزیدیــن. شــه‌نگال ،كردنــه‌وه‌و ئه‌نجامدانــی خوێنــدن به‌زمانــی كــوردی بــۆ منــدااڵن، گــه‌وره‌ی كاره‌ســاته‌كه له‌وه‌دایــ ه لــ ه ســه‌رده‌مێك به‌شــێك لــه ســازدانی هێــزی ئاســایش و پاراســتنی ش ـه‌نگال و كردن ـه‌وه‌ی نه‌خۆشــخانه‌و كۆمه‌ڵگه‌كه‌مــان جینۆســاید ئه‌كرێــت كــه ده‌ســه‌اڵتی خۆماڵــی كــوردی دامــوده‌زگای ته‌ندروســتی. حاكــم و ده‌ســه‌اڵتدار و كاربه‌ده‌ســتی ناوچه‌كه‌یــه ،ئه‌مــه‌ش ئه‌وه‌نده‌یــر كاره‌ســات و تراژیدیایه‌كــه‌ی قوڵرتكــرده‌وه ،مــرۆڤ و گه‌نــج و الوی كــورد له‌گــه‌ڵ پارتــی هه‌مــوو الیه‌نه‌كانــی هه‌رێمــی كوردســتان لــه‌ده‌ره‌وه‌ی كــه به‌قاره‌مانرتیــن و چاونه‌تــرس و ئــازاو دلێــر نــاوی ده‌ركــردوه ،له‌ســه‌ر ته‌ڤگــه‌ری ئــازادی لــه دژی ئه‌نجومه‌نــی خۆبه‌ڕێوه‌بردنــی شــه‌نگال بــوون، ده‌ســتی چه‌كدارانــی پ د ك/عێــراق لــه رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌یــان له‌به‌رامبــه‌ر هه‌موویــان هه‌مــان قســه‌ی پارتیــان دووبــاره ده‌كــرده‌وه كــ ه په‌كه‌كــه و چه‌ته‌كانــی داعــش منونــه‌ی ،ترســنۆكرتین و بــێ زراوتریــن و نامه‌ردتریــن ئێزیدیــه‌كان ده‌یانه‌وێــت شــه‌نگال لــه هه‌رێمــی كوردســتان داببــڕن ،بۆیــه و دۆڕاوتریــن كه‌ســیان نیشــاندا ،له‌وه‌تــه‌ی مێــژووی كــورد هه‌یــه مرۆڤــی ئه‌وانیــش پێشــنیاری «به‌پارێزگابوونیــان بــۆ شــه‌نگال كــرد» ،هه‌رچه‌نــده ئه‌وه‌نــده ترســنۆك و دۆڕاو بێ‌هه‌ســت و بــێ ویژدانــی نیشــان ن ـه‌داوه ك ـه هه‌مــوو الیه‌نــه‌كان ده‌یانزانــی كــه شــه‌نگال له‌ســنوری مــاده‌ی 140 داماڵدرابــوون له‌هه‌مــوو به‌هــا و نــرخ و ئه‌خالقێكــی نه‌ته‌وه‌یــی و مــرۆی دایــه‌و له‌ده‌ســه‌اڵت و ئیــراده‌ی حكومه‌تــی هه‌رێــم دانیــه شــه‌نگال بكاتــه پارێــزگا!!!. و ئاینــی. ده‌بــێ ئه‌گــه‌ر ئــه‌و حــه‌وت گه‌ریالیه‌یــی په‌كه‌كــه نه‌بوونایــه له‌ســه‌ر له‌ئێســتا كــه شــه‌نگال ئــازاد ه و یه‌كینه‌كانــی به‌رخودانــی شــه‌نگال چیایــی ش ـه‌نگال ئ ـه‌و كاره‌ســاته چه‌نــده‌ی تــر گه‌وره‌تربووای ـه و ش ـه‌نگال و به‌هــاوكاری گه‌ریــا پارێــزگاری له‌شــه‌نگال ده‌كــه‌ن و خۆیــان گه‌یاندۆتــه كۆمه‌ڵگه‌یــی كــوردی ئێزیــدی ئیــر له‌س ـه‌ر نه‌خش ـه‌ی كوردســتان بســڕیباوه‌و ئاســتێك ك ـه ده‌توانــن ل ـه ئۆپه‌راســیۆنی رزگاركردنــی موســلیش به‌شــداربن پیــاوه ترســنۆكه‌كانی ده‌ســه‌اڵتیش وه‌ك ئێســتا له‌بــه‌ر گه‌نده‌ڵــی و دزی و ئیــدی نــه‌ك ته‌نهــا چه‌ته‌كانــی داعــش ،به‌ڵكــو خه‌ونــی هه‌مــوو ئه‌وانــه و به‌تااڵنربدنــی نــه‌وت ،نــه ره‌خنه‌یــان بــۆ ده‌دا و نــه خه‌مــی ئه‌وه‌یــان تێكبــده‌ن ئه‌گــه‌ر بێتــو جارێكیــر خــه‌ون بــه فه‌رمــان یــان داگیركــه‌ری بــوو له‌كه‌ســایه‌تی شــه‌نگال چــۆن كوردســتان و مرۆڤــی كــورد ئه‌تــك شــه‌نگال و كۆمه‌ڵگــه‌ی ئێزیــدی ببینــن .بــه‌اڵم به‌داخــه‌وه پ د ك/عێــراق كــراوه .گه‌ریــاكان ئه‌ركــی نه‌ته‌وه‌یــی و نیشــتامنی و ئه‌خالقــی خۆیــان ناهێڵێــت ش ـه‌نگال ئــاوه‌دان بكرێت ـه‌وه‌و خه‌ڵــك بگه‌ڕێت ـه‌و ه س ـه‌ر ئــاو خاكــی جێبه‌جێكــرد ،لێــره‌وه پێشــنیارده‌كه‌م په‌یكه‌رێــك بــۆ حــه‌وت گه‌ریالیــه خــۆی و قه‌ره‌بــوو بكرێنــه‌وه. وه‌ك حــه‌وت رزگاركــه‌ر له‌ســه‌ر چیایــی شــه‌نگال و له‌نــاو شــه‌نگال بۆیــان دروســت بكــرێ تاكــو مێــژووی به‌رخــودان ببێتــه ســه‌روه‌ری له‌به‌رامبــه‌ر هه‌مــوو مرۆڤ ـه ئازادیخــواز و شۆرشــگێڕ و نه‌ته‌وه‌یــی و دیموكراتخــوازه‌كان ئه‌ركیانــه به‌هه‌مــوو شــێوه‌یه‌ك به‌رگــری بكــه‌ن لــه پێنــاو مانــه‌وه‌ی فه‌رمــان و كۆمه‌ڵكوژیه‌كانــی كه‌به‌ســه‌ر ئێزیدیه‌كانــدا هاتــووه. كۆمه‌ڵگـه‌ی ئێزیــدی لـه سـه‌رخاك و واری خۆیــان و تاكــو بتوانــن بـه ئیــراده‌ی رووداوی داگیركردنــی شــه‌نگال بــه رووداوێكــی ئاســایی نه‌بیــراو به‌هێــزی خۆیــان خۆیــان به‌ڕێوه‌ببــه‌ن و خۆیــان بپارێــزن و خۆیــان په‌روه‌رده‌بكــه‌ن، چه‌ته‌كانــی داعشیشــی نیشــان نــه‌داوه ،به‌ڵكــو بــاس لــه‌و ســیناریۆیانه چونك ـ ه دیموكراتیزه‌كــردن و گۆڕانــكاری باشــووری كوردســتان ب ـه ش ـه‌نگال ده‌كــرا كــه ده‌رهێنــه‌ری هه‌موویــان پ د ك /عێــراق بــووه ،منونه‌كانیــش؛ دا ده‌ربازده‌بێــت. بــۆ له‌بارچوونــی كانتۆنــی جزیــر و هه‌رێمــی رۆژئــاوا ،له‌گــه‌ڵ ئیرسائیــل رێكه‌وتــن ،له‌پێنــاو گۆڕینــه‌وه‌و ئازادكردنــی كوڕێكــی بارزانــی له‌ده‌ســتی
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
له‌سه‌رنووسه‌ره‌وه
3
4
د.محمود عوسمان«:ڕاست ه به‌غدا کێشه‌ى هه‌یه ،به‌اڵم به‌غدا زۆر له‌تورکیا باشتر ه بۆ هه‌رێم» هه‌مــوو حزبــه‌کان به‌شــداربن به‌بچــووک و گــه‌وره‌و ه و نه‌یانکــرد و نه‌شــیان تــواىن کۆنگــره‌ى نه‌تــه‌وه‌ى ببه‌ســن ،کێشــه‌کان ڕۆژ بــه‌ڕۆژ زیاتــر بــوون و ئێســتا دابه‌شــبوون هه‌یــه تورکیــا و پــارىت په‌یوه‌ندیــان به‌هێــزه و له‌وبه‌ریشــه‌وه ئێــران و یه‌کێتــى و گــۆڕان له‌کاتێکــدا له‌گ ـه‌ڵ به‌غــدا دوو ل ـه‌ت بــوون ،کێش ـه‌کان ئاڵــۆز بــوون ده‌بێــت پێکــه‌وه دابنیشــن تاچاره‌ســه‌رى بکه‌نــه‌وه و په‌یامننامه‌یــه‌ک ببه‌ســن.
د.محمود عوسمان
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
ئا -هانا ئازاد سیاســەت مــەداروو ئەنــدام پەرلەمانــی پێشــووی عێــراق د.محمــود عوســان له‌میانــه‌ی چاوپێكه‌وتنێكــدا بــۆ گۆڤــاری ئــازادی كۆمه‌ڵگ ـه س ـه‌باره‌ت ب ـ ه قه‌یرانــی سیاســی لــه باشــووری كوردســتان، به‌شــێكی قه‌یرانــه‌كان بــۆ ئــه‌وه ده‌گه‌ڕێنێتــه‌وه کــه یه‌کــر قبوڵکــردن نه‌بــووه ،به‌رپرســه‌کان ئاماده‌نیــن به‌یه‌ک ـه‌وه دانیشــن ،پێشــی وای ـه ده‌بێــت کۆنگــره‌ى نه‌تــه‌وه‌ى له‌نێــوان په‌که‌کــه و پــارىت و یه‌کێتــى و گــۆڕان یــه‌کالى بکرێت ـه‌وه ئ ـه‌وه‌ش به‌یه‌کڕیزیــان ده‌بێــت و به‌وشــێوه‌ى ئێســتا ناتوانــن کۆنگــره‌ى نه‌تــه‌وه‌ى ببه‌ســن. ئازادی کۆمه‌ڵگه :قه‌یرانی سیاسی باشووری کوردستان نه‌ک ته‌نها له‌میدیا ناوخۆیه‌کانه‌وه ،به‌ڵکو
له‌ئاستی نێوده‌وڵه‌تیش باس و خواسی له‌سه‌ر ده‌کرێت ،هۆکاره‌که‌ی بۆچی ده‌گێڕنه‌وه؟ د.محمــود عوســمان :قه‌یــراىن باشــورى کوردســتان لــه‌وه‌وه ســه‌ریهه‌ڵدا کــه یه‌کــر قبوڵکــردن نه‌بــوو به‌رپرســه‌کان ئاماده‌نیــن به‌یه‌کــه‌وه دانیشــن بکــه‌ن و مجالیانــداو ه واڵتــاىن ئێــران و تورکیــا ده‌ســتیان خســتۆته ناوخــۆى هه‌رێمــى کوردســتان ،بۆیــه کۆبوونه‌وه‌کانیــان ناتوانێــت چاره‌س ـه‌رى کێش ـه‌کان بــکات و لێکتێگه‌یشــتنیان نی ـه ،ئێســتا قه‌یران ـه‌کان له‌باشــور زیاتــر بــوون و له‌کێشــه‌ى ســه‌رۆکایه‌ىت هه‌رێــم و ســه‌رۆکایه‌ىت په‌رله‌مــان ،کاىت خــۆى کــه یه‌کێتــى و پــارىت ڕێککه‌وتنــى سـراتیژیانکرد مــن پێــم هه‌ڵه‌بــوو ،چونکــه پێــم وابــوو ده‌بێــت ڕێککه‌وتنێکــى نیشــتامىن له‌نێــوان ســه‌رجه‌م الیه‌نــه‌کان ئه‌نجــام بدرێــت و
ئازادی کۆمه‌ڵگه :به‌اڵم پێت وانی ه ئێستا دره‌نگ وه‌خت ه بۆ ئه‌وه‌ى ڕێککه‌وتنى نیشتمانى له‌نێوان الیه‌نه‌کان ببه‌سترێت ؟ د.محمــود عوســمان :له‌سیاســه‌تدا هیــچ شــتێک دره‌نــگ وه‌ختــى نیــه و مه‌جــال مــاوه بــۆ به‌ســتنى ڕێککه‌وتنێکــى نیشــتامىن ،ئێســتا کــورد ســه‌رجه‌مى مه‌شــغوله به‌شــه‌ڕى چه‌تــه‌کاىن داعــش ،بــه‌اڵم دواى داعــش ڕه‌نگـه کێشـه‌ى گه‌وره‌تــر دروســت ببێــت کــورد و ســونن ه ببێتــ ه کێشــه‌یان و له‌ڕۆژئــاوا ڕه‌نگــه کــورد له‌گــه‌ڵ جه‌ماعــه‌ىت ئه‌نه‌که‌ســه ببێتــه کێشــه‌یان، بۆیـه پێویســته پێــش کۆتــاى داعش کێشـه‌کان چاره‌سـه‌ر بکرێــن و له‌گــه‌ڵ به‌غــدا هه‌ماهه‌نــگ بــن و ڕێگــه نـه‌ده‌ن تورکیــا و ئێـران بێنـه کێشـه‌کان ،ئـه‌و ده‌واڵتانـه بــۆ دژایــه‌ىت کــورد کارده‌کــه‌ن و کــورد به‌مه‌تــرىس ده‌زانــن . ئازادی کۆمه‌ڵگه :تورکیاو ئێرانیش کورد به‌مه‌ترسى ده‌زانن بۆسه‌ر سیاسه‌ت و ژیانى خۆیان؟ د.محمــود عوســمان :به‌ڵــى ،تورکیــا و ئێــران کــورد به‌مه‌تــرىس ده‌زانــن ،له‌کاتێکــدا کــورد داواى مــاىف خــۆى ده‌کات.
5
ئازادی کۆمه‌ڵگه :له‌کار خستنی په‌رله‌مان و بێ رۆڵکردنی داموده‌زگاکانی هه‌رێم و نه‌بوونی مووچ ه و بودجه، بارودۆخی ده‌سه‌اڵتی هه‌رێم به‌ره‌و کوێ ده‌بات؟ د.محمــود عوســمان :کارێکــى خراپــه ،ده‌ســه‌اڵت ئه‌گــه‌ر نه‌توانێــت کێشــه‌ى خه‌ڵــک و خۆیــان چاره‌ســه‌ر بکــه‌ن متامنــه له‌ده‌ســت ده‌ده‌ن و دوو بــه‌ره دروســت ده‌بێــت له‌نێــوان میللــه‌ت و ســه‌رکرده‌کان و ئــه‌وه‌ش کاریگــه‌رى خراپــى ده‌بێــت و کێش ـه دێت ـه پێش ـه‌وه ،بۆی ـه نه‌پــارىت ده‌توانــێ کاره‌کاىن خــۆى به‌ته‌نهــا بــکات و ن ـه حزب ـه‌کاىن تــر ،بۆی ـه ل ـه‌و حاڵه‌ت ـه‌ى ئێســتا هه‌یــه ئێــران یــان تورکیــا و به‌غــدا ده‌توانــن ســود وه‌ربگــرن. ئازادی کۆمه‌ڵگه :ئابلۆقه‌دانى ڕۆژئاواى کوردستان له‌الیه‌ن ده‌سه‌اڵتى باشورى کوردستان چۆن ده‌بینى ؟ د.محمــود عوســمان :ئـه‌وه کارێکــى نه‌گونجــاوه ،بـه‌اڵم بۆچوونــم وایــه کــ ه پێویســته په‌یــه‌ده له‌ڕۆژئــاواى کوردســتان له‌گــه‌ڵ الیه‌نــه‌کاىن تــر ڕێبکــه‌ون و ڕێکبخــات بۆئــه‌وه‌ى کاریگــه‌رى نێوده‌وڵه‌تیــان هه‌بێــت ،په‌یــه‌د ه لــه‌ڕووى ســه‌ربازییه‌و ه زۆر زیــره‌ک و ئــازان و پێویســته ل ـه‌ڕووى سیاسیش ـه‌وه به‌وجۆره‌بــن، بــه‌اڵم نابێــت ده‌روازه‌کاىن ڕۆژئــاواى کوردســتان بگیرێــت به‌هــه‌ر هۆکارێــک بێــت ،به‌ڵکــو ده‌بێــت هــاوکارى یه‌کــر بــن له‌به‌رئــه‌وه‌ى خۆمــان داواى کۆتایهێنــان به‌ســایکس بیکــۆ
ده‌که‌یــن نابێــت ســنور دابخه‌یــن و ئ ـه‌وه‌ش کێش ـه‌کاىن قوڵــر کــرده‌و ه و ســایکس بیکــۆ دوبــار ه بکه‌ینــه‌وه کــه پێویســته پــارىت به‌ئاســایى بۆیـه ئـه‌وه کارێکــى خـراپ بــوو کـرا ســه‌یرى رێککه‌وتنه‌کــه‌ى گــۆڕان و یه‌کێتــى بــکات . . ئازادی کۆمه‌ڵگه :پێت وانی ه ک ه ئه‌و ڕێککه‌وتن ه ببێت ه زه‌مینه‌یه‌ک بۆ به‌ستنى کۆنگره‌ى نه‌ته‌وه‌یی یان به‌ڕێزتان ئاگادارى هه‌وڵێکى له‌وشێوه‌یه‌ن ؟ د.محمــود عوســمان :هیــچ هه‌وڵێکــم ن هزانیــو ه بــۆ به‌ســتنى کۆنگــره‌ى نه‌ته‌وه‌یــى ،بــه‌اڵم به‌بــڕواى مــن ده‌بێــت کۆنگــره‌ى نه‌تــه‌وه‌ى له‌نێــوان په‌که‌کــ ه و پــارىت و یه‌کێتــى و گــۆڕان ی ـه‌کالى بکرێت ـه‌وه ئــه‌وه‌ش به‌یه‌کڕیزیــان ده‌بێــت و به‌وشــێوه‌ى ئێســتا ناتوانــن کۆنگــره‌ى نه‌تــه‌وه‌ى ببه‌ســن.
ئازادی کۆمه‌ڵگه :رێکه‌وتنی یه‌کێتی و گۆڕان چۆن ده‌بینن، چۆن ئه‌و رێکه‌وتنه ئه‌گات ه سه‌رکه‌وتن؟ د.محمودعوســمان :ڕێککه‌وتنه‌کــه‌ى یه‌کێتــى و گــۆڕان ئاســایى بــوو ئ ـه‌و دوحزبــه له‌بنه‌ڕه‌تــدا یــه‌ک حــزب بــوون و ئێســتا دژایه‌تیــان نه‌مــاوه و له‌ی ـه‌ک قوتابخان ـه ده‌رچــوون ،پــاش مــام ج ـه‌الل له‌نــاو یه‌کێتــى کێش ـه‌ى زۆر که‌وتــه نێــو ســه‌رکردایه‌ىت و یــه‌ک کــه‌س ســه‌رکرده نه‌بــوو هــاوکات بزووتنــه‌وه‌ى گــۆڕان له‌مــاوه‌ى ته‌مــه‌ىن نه‌یتــواىن نــه له‌ئۆپۆزســیۆن نــ ه له‌به‌شــدارى ئازادی کۆمه‌ڵگه :شکستى له‌حکومــه‌ت به‌ڵێنــه‌کاىن جێبه‌جــێ ئاماده‌کاریه‌کان بۆ به‌ستنى بــکات و یه‌کێتــى و گۆڕان پێویســتیان به‌یــه‌ک بــوو ڕه‌نگــه له‌داهاتــوو کۆنگره‌ى نه‌ته‌وه‌یی پێشوو چۆن ده‌بینى؟ ببنــه‌وه یــه‌ک حــزب ،هه‌رچه‌نــده پــارىت ڕێککه‌وتنه‌کــه‌ى گــۆڕان و د.محمــود عوســمان:لێکۆلینه‌وه‌ى یه‌کێتــى به‌دژایــه‌ىت خــۆى د هزانێــت تــه‌واو بــۆ کۆنگــره‌ى نه‌تــه‌وه‌ى
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
ئازادی کۆمه‌ڵگه :کاریگه‌رییه نه‌رێنییه‌کان له‌سه‌ر ژیانی خه‌ڵک زۆره ،به‌بێ ره‌چاوکردنی ئه‌م ڕه‌وشه‌ی شه‌قامی کوردی الیه‌نه‌کان( پارتی ،یه‌کێتی ،گۆڕان ،یه‌کگرتوو و کۆمه‌ڵ) خه‌مساردانه له‌کۆبونه‌وه‌کانیاندا دێنه‌ده‌ره‌و‌ه و به‌خه‌ڵکی خۆیان ده‌ڵێن ئه‌مجاره‌ش رێنه‌که‌وتین ،ئێوه چۆن له‌مه‌ده‌ڕوانن؟ د.محمــود عوســمان :ئــه‌م بــێ باکیــه‌ى حزبــه‌کان ب هرامبــه‌ر هاواڵتیــان بــۆ ئــه‌و ه ده‌گه‌ڕێتــه‌وه حزبایــه‌ىت ته‌ســک پێــش هه‌ڵوێســتى نه‌تــه‌وه‌ى و نیشــتامنیه ،حزبــه‌کان خۆیــان پــێ له‌کێشــه‌ى کــورد گرنگــره و حــزب له‌خزمــه‌ىت کێشــه‌کان دانه‌ن ـراوه و به‌رژه‌وه‌نــدى حزب ـه‌کان پێــش به‌رژه‌وه‌نــدى کــورد که‌وتــووه ،حزبــه‌کان بڕیاریــان نیــه بۆئــه‌وه‌ى بگه‌نــه ئه‌نجــام و ڕێککه‌وتــن ،کاىت زۆر له‌به‌رژه‌وه‌نــدى حزبــه‌کاىن باشــورى کوردســتان نیــه.
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
6 نه‌کرابــوو کێشــه له‌ســه‌ر به‌شــدارى ئه‌ندامــاىن حزبــه‌کان و ئابــورى له‌باشــورى کوردســتان دروســتکرد. ســه‌رکردایه‌ىت کۆنگــره هه‌بــوو ،له‌هه‌مانکاتــدا ئێــران و تورکیــا ئازادی کۆمه‌ڵگه :تاچه‌ند قه‌یرانه‌کان کاریگه‌ریان له‌سه‌ر هه‌وڵــه‌کاىن به‌ســتنى کۆنگــره‌ى نه‌ته‌وه‌ییــان شکســت پــێ هێنــا و تورکیــا ده‌یوســت کۆنگره‌ک ـ ه له‌گ ـه‌ڵ سیاس ـه‌ىت بگونجێــت و پشــتگیرى ژیانی دانیشتوان و یه‌کڕیزی نیشتمانی و پرسی سیاسی هه‌یه، ناڕه‌زاتیه‌کان خه‌ڵک چۆن ئاراست ه بکرێن؟ بــکات ،بــه‌اڵم نــاڕازى بــوون هه‌بــوو کۆنگره‌کــ ه ســه‌رنه‌که‌وت . هزایه‌تییــه‌کان له‌هه‌مــو الیه‌نه‌کانــه و د.محمــود عوســمان :ناڕ هزاى هه‌یــه و هیــچ حزبێــک له‌هه‌ولێــر و دهــۆک و ســلێامىن نــاڕ ئازادی کۆمه‌ڵگه :قه‌یران ه سیاسیه‌کانی باشووری کوردستان چ کاریگه‌رییه‌ک له‌سه‌ر په‌یوه‌ندیه‌کان له‌گه‌ڵ به‌غداد دروست متامنــه‌ى گــه‌وره‌ى نه‌مــاو ه تــا جه‌مــاوه‌ر بجوڵێنێــت و ناتوانرێــت هزایه‌تیــه‌کان زیاتــر ڕوو لــه هزایه‌تیــه‌کان ئاراســته بکرێــت و ناڕ ناڕ ده‌کات؟ د.محمــود عوســمان :قه‌یرانــه‌کان په‌یوه‌ندیــه‌کاىن نێــوان هه‌رێــم و پــارىت و یه‌کێتیــ ه و گۆڕانــه تاڕاده‌یــه‌ک. به‌غــداى تێکــداو ه ویه‌کێتــى و گــۆڕان په‌یوه‌ندیــان له‌گــه‌ڵ به‌غــدا ئازادی کۆمه‌ڵگه :په‌یوه‌ندییه‌کانی پارتی و تورکیا خــراپ نیــه و ســه‌ردان له‌نێوانیانــدا هه‌یــه و ده‌توانــن تاچه‌ند هاوسه‌نگه‌و هۆکار‌ه بۆ دروست بوونی بگه‌نه‌ڕێککه‌وتــن ،بــه‌اڵم پــارىت په‌یوه‌ندییــه‌کاىن قه‌یرانه‌کان؟ له‌گــه‌ڵ به‌غــدا الوازه و ئێرانیــش پشــتگیرى ى ه کۆنگر بێت ه د د.محمــود عوســمان :تورکیــا دۆســتى کــورد به‌غــدا ده‌کات و ده‌یه‌وێــت حزبــه‌کان نیـ ه و حکومـه‌ىت تورکیــا ئه‌گـه‌ر دۆســتى بــه‌ره‌و به‌غــدا بچــن ،ناکۆکیــه‌کاىن نه‌ته‌وه‌ى له‌نێوان په‌که‌ک ه و کوردبوایــ ه مــاىف کــوردى باکــورى هه‌رێــم په‌یوه‌ندیــه‌کاىن له‌گــه‌ڵ کالى ه ی گۆڕان و کێتى ه ی و پارتى ده‌دا کــه تائێســتا داواکاریه‌کانیــان به‌غــدا الواز کــردووه و ئه‌گــه‌ر جێبه‌جــێ نه‌کــراوه و به‌هیــچ یه‌کگرتــوو نه‌بــن ناتوانــن کێشــه‌کان بکرێته‌وه ئه‌وه‌ش به‌یه‌کڕیزیان ده‌بێت تورکیــا ئاماده‌نیــه شــێوه‌یه‌ک له‌گــه‌ڵ به‌غــدا چاره‌ســه‌ر بکــه‌ن . و به‌وشێوه‌ى ئێستا ناتوانن کۆنگره‌ى ئۆجــاالن ئازادبــکات و مــاىف کــوردى باکــور بــدات ئیــر چ متامنه‌یه‌کــى پــێ ئازادی کۆمه‌ڵگه :باس له‌پێکهێنانى ستن. ه بب ى ه و ه ت ه ن بکرێــت ،بــه‌اڵم په‌یوه‌ســت به‌باشــور فراکسیۆنێکى هاوبه‌ش ده‌کرێت به‌رژه‌وه‌نــدى ئابــورى و بازرگانیــان هه‌یــ ه و له‌به‌غدا له‌الیه‌ن حزبى ده‌عو‌ه و ده‌یانه‌وێــت باشــور دژى په‌که‌کــه بێــت له‌گــه‌ڵ فراکسیۆنى گۆڕان و یه‌کێتى ؟ ئه‌وه‌شــدا په‌یوه‌ندیــه‌کاىن تورکیــاو هه‌رێــم کێشــه‌ى تێدایــه د.محمــود عوســمان :ئــه‌و ه کارێکــى خراپــه و باوڕناکــه‌م س ـه‌ربگرێت و فراکســیۆن ه کوردی ـه‌کان دوو ل ـه‌ت ده‌کات ،ئ ـه‌وه‌ى بــاس ناهاوســه‌نگى هه‌یــه ،بــه‌اڵم تورکیــا بــه‌ره‌و الوازى ده‌ڕوات و که‌وتۆتــه ده‌کرێــت ته‌نهــا قســه‌کردنه و ئه‌گــه‌ر ببێتــه ڕاســتى ئــه‌و ه کێشــه‌ى س ـه‌ر دوڕیــاىن ئ ـه‌وه‌ى ئه‌گ ـه‌ر له‌س ـه‌ر سیاس ـه‌ىت خــۆى ب ـه‌رده‌وام بێــت کوده‌تــا ســه‌رهه‌ڵده‌داته‌وه ،بــه‌اڵم ئه‌گــه‌ر بــه‌ره‌و دیموکــراىس بــڕوات لێد ه‌که‌وێتــه‌وه. ک ـه مــن گومانــم لــێ هه‌ی ـه بارودۆخــى بــاش ده‌بێــت ،ئێســتا خه‌ریکــن ئازادی کۆمه‌ڵگه :ئه‌و قه‌یران و ئاڵۆزیه‌یی هه‌ی ه دروست کراوه ده‌ســتور بگــۆڕن و ده‌یانه‌وێــت دیکتاتۆریــه‌ت له‌تورکیــا دروســت بکــه‌ن . یان به‌ڕاستی قه‌یرانی ئابوری هه‌یه؟ د.محمــود عوســمان :قه‌یرانه‌کــه هه‌یــه و هۆکاره‌کــه‌ىش ئه‌وه‌یــه نـه‌وت هـه‌رزان بــووه و له‌مــاوه‌ى 25ســاڵى پێشــوو حســاىب پاشـه‌که‌وت ئازادی کۆمه‌ڵگه :هه‌رێمى کوردستان هێلکه‌کانى خۆى خستۆت ه نه‌کرابــوو له‌الیــه‌ن حکومه‌تــه‌وه و ژێرخــاىن ئابــورى دروســت نه‌کــرا ،یه‌ک سه‌به‌ته‌وه ئه‌ویش تورکیایه ئه‌و‌ه کارێکى نه‌رێنى نی ه ؟ بۆیــه سیاســه‌ىت ئابــورى به‌هه‌ڵــ ه و ناڕاســتى و ناشــه‌فاىف قه‌یــراىن د.محمــود عوســمان:کارێکى هه‌ڵه‌ی ـه هه‌رێــم ده‌یــکات له‌گ ـه‌ڵ تورکیــا
7
و نابێــت پشــتیان پــێ ببه‌ســرێت ،ڕاســت ه به‌غــدا کێشــه‌ى هه‌یــه ،بــه‌اڵم به‌غــدا زۆر له‌تورکیــا باشــره بــۆ هه‌رێــم، نابێــت هیڵکــه‌ى خۆمــان بخه‌ینــه یــه‌ک ســه‌به‌ته‌وه هه‌رچه‌نــده ئێســتا هــه‌وڵ هه‌یــ ه ئێرانیــش به‌شــدارى ئابــورى هه‌رێمــى پــێ بکرێــت ،بــه‌اڵم له‌ســه‌رووى هه‌مــوو ئه‌وانــه‌وه ده‌بێــت گفتوگــۆکان له‌گــه‌ڵ به‌غــدا بــه‌رده‌وام بــن.
به‌غــدا و ئه‌مریــکاش به‌تایبــه‌ت بــۆ ئیــداره‌داىن موســڵ دواى چه‌تــه‌کاىن داعــش و مــادده‌ى 140ڕێکه‌وتــن بکرێــت باشــره و نابێــت بــێ ب هرامبــه‌ر به‌شــدارى ئــه‌و ئۆپ هراســیۆنه بکرێــت. ئازادی کۆمه‌ڵگه :هه‌وڵ هه‌ی ه تورکیا به‌شدارى ئۆپه‌راسیۆنى موسڵ بکات، لێکدانه‌وه‌ت بۆئه‌و‌ه چیه؟ د.محمــود عوســمان:کارێکى خراپــ ه تورکیــا به‌شــدارى ئۆپ هراســیۆىن موســڵ بــکات، تێکــه‌اڵو بــووىن تورکیــا کێشــه‌کان ئاڵۆزتــر د ه‌کات. ( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
ئازادی کۆمه‌ڵگه :رۆڵی ئێرانیش بۆ باشورى کوردستان هاوشێو‌ه تورکیایه؟ د.محمــود عوســمان :به‌ڵــێ ،ڕۆڵــى ئێ ـران له‌قه‌یرانــه‌کاىن باشــورى کوردســتان نه‌رێنیــه ،بــه‌اڵم ئیســلوىب ئێــران له‌گــه‌ڵ چاره‌سه‌ری قه‌یرانه‌کان؟ تورکیــا جیــاواز ه و ئێرانیــش دان به‌کێشـه‌ى کــوردا نانێــت و ئێرانیــش بــۆ هه‌رێــم خراپ ـه ،د.محمــود عوســمان :نه‌خێــر ،چونکــ ه کــه‌س نه‌هاتــووه پرســان پێبــکات بــۆ چاره‌ســه‌رى بــه‌اڵم به‌قــه‌د تورکیــا نــا . کێشــه‌کان ،چونکــه د هزانیــن ناتوانیــن به‌بــێ هزامه‌نــدى الیه‌نــه‌کان رۆڵ ببینیــن ،چونکــه ئازادی کۆمه‌ڵگه :چیبکرێت بۆ چاره‌سه‌ری ڕ چه‌قبه‌ستوی قه‌یرانی سیاسی له هه‌رێمی الیه‌نــه‌کان نایانه‌وێــت ته‌نهــا هه‌نــدێ جــار ده‌یــان بینیــن . باشووری کوردستان ،ئومێدت هه‌یه؟ د.محمــود عوســمان :چاره‌ســه‌ره‌که ئه‌وه‌یــه بگه‌نــه ڕێککه‌وتنێــک حزبــه‌کان به‌پێــى ئازادی کۆمه‌ڵگه :ئۆپه‌راسیۆنی موسڵ و به‌شدارى کورد چۆن بێت باش ه ؟ به‌رژه‌وه‌نــدى کــورد و بگه‌ڕێنــه‌و ه بــۆ گفتوگــۆ له‌گــه‌ڵ به‌غــدا و له‌گــه‌ڵ ئه‌مریــکا د.محمــود عوســمان :کــورد ده‌بێــت رۆڵــى پێکــه‌وه حزبــه‌کان په‌یوه‌ندیــان هه‌بێــت ،هه‌بێــت لــه‌و ئۆپ هراســیۆنه ،چونکــه ئه‌گــه‌ر زوو فریانه‌کــه‌ون هه‌ڵه‌یــه و کات تــا چه‌تــه‌کاىن داعــش له‌موســڵ بــن له‌به‌رژه‌وه‌نــدى باشــورى کوردســتان نیــه .مه‌تــرىس له‌ســه‌ر هه‌رێــم هه‌یــه ،ده‌بێــت به‌شــداریکردن له‌ئۆپراســیۆىن رزگارکــردىن موســڵ به‌پێــى ڕێککه‌وتنێــک بێــت له‌گــه‌ڵ ئازادی کۆمه‌ڵگه :وه‌ک که‌سایه‌تی بڕیارتان نیی ه رۆڵێک ببینن بۆ
8
پارێزه‌ری پێشووی ماندێال :دۆسیه‌ی ئۆجاالن ده‌به‌ین ه نه‌ته‌و ه یه‌كگرتووه‌كان هه‌روه‌هــا ئێم ـه س ـه‌رداىن دوورگ ـه‌ى (رۆبــن) مــان کــرد بــۆ لێکۆڵین ـه‌وه ل ـه ره‌وىش ماندێــا و ئ ـه‌و زیندانیان ـه‌ى ل ـه‌و دووره‌گه‌ی ـ ه زینــداىن کرابــوون.
ئا /كاروان ئیرباهیم
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
عیســا موســا ،پارێــزه‌رى پێشــووى نێلســۆن ماندێــا و ســه‌رۆکى ده‌ستپێشــخه‌رى ئاشــتى و ئاشــته‌وایى نێونه‌ته‌وه‌یــى ،خه‌ڵکــى ئه‌فریقــاى باشــوور ،كــه لــ ه كۆنفرانســه نێونه‌ته‌وه‌یه‌كــه‌ی ســلێامنیدا به‌شــداربوو، لــه‌م چاوپێكه‌وتنــه‌ی ئــازادی كۆمه‌ڵگــه‌دا بــاس لــه ئه‌زموونــی خــۆی وه‌ك پارێــزه‌ری نێڵســۆن ماندێــا و تێكۆشــانی ماندێــا و رۆڵــی ئۆجــاالن و خاڵــه هاوبه‌شــه‌كانی نێوانیــان ده‌كات .هه‌روه‌هــا ئــه‌وه‌ش ده‌خاتــه‌ڕوو كــه ئه‌گــه‌ر گۆشــه‌گیری ئۆجــاالن بــه‌رده‌وام بــێ ئ ـه‌وا ش ـه‌ڕی خوێنــاوی رووده‌دات .ده‌شــڵێت ئــه‌وان لــه بــواری یاســاییدا كار ده‌كــه‌ن دژی گۆشــه‌گیری ئۆجــاالن و دۆســیه‌ی ئۆجــاالن ده‌به‌نــه نه‌تــه‌وه یه‌كگرتــووه‌كان... ئازادی كۆمه‌ڵگه :سه‌ره‌تا ئه‌گه‌ر ب ه کورتى باسى ژیانى خۆت بکه‌یت بۆ خوێنه‌رانى ئازادى کۆمه‌ڵگه؟
عیســا موســا :به‌ڵــێ مــن ده‌ســتم بـه کارکــردن کــرد وه‌ک پارێزه‌رێــک ل ـه ســاڵى ،1962ل ـه‌و کاتـه‌وه ده‌ســتم بـ ه کارى پارێزه‌ریــى کــرد بــۆ مــاوه‌ى نزیکـه‌ى 30ســاڵ ،مــن پارێــزه بــووم، دواى ســاڵى 1994خانه‌نشــین بــووم ل ـه کارى پارێزه‌ریــى ،دواى ئــه‌وه بوومــه به‌رپرســیار لــه بــه‌ىش دادوه‌ریــى ئه‌فریقــاى باشــور بــۆ گۆڕانــکارى لــه ره‌گه‌زپه‌رســتییه‌وه بــۆ دیموکــراىس بــ ه پشتبه‌ســن بــه ده‌ســتورێکى نــوێ ،پاشــان لــه ســاڵى 1978ده‌ســتبه‌کار بــووم لـ ه دادگاى بــااڵ لـه (که‌یــپ تــاون) وه‌ک دادوه‌رى دادگاى بــااڵ و بــۆ مــاوه‌ى 15ســاڵیش لـه‌وێ کارم کــرد .ئێســتاش مــاوه‌ى ســێ ســاڵه خانه‌نشــین بوومــه. ئازادی كۆمه‌ڵگه :تۆ پارێزه‌رى نێلسۆن ماندێال بوویت ،وایه؟ عیســا موســا :به‌ڵــێ ،کاتێــک نێلســۆن ماندێــا لــه دوورگــه‌ى رۆبــن زینــداىن کرابــوو، ته‌نانــه‌ت کــه ئازادیــش کــرا مــن پارێــزه‌رى ئــه‌و بــووم لــ ه ژماره‌یــه‌ک دۆســیه‌دا،
ئازادی كۆمه‌ڵگه :ئه‌و کاته‌ى ک ه وه‌ک پارێزه‌رێکى ماندێال کارت ده‌کرد ،ئایا رووبه‌ڕووى هیچ ئاسته‌نگى و زه‌حمه‌تییه‌ک بوویته‌وه؟ عیســا موســا :به‌ڵــێ بـ ه دڵنیاییـه‌وه ،حکومـه‌ىت ره‌گه‌زپه‌رســتى ئــه‌و کاتــه‌ى ئه‌فریقــاى باشــور کێشــه‌ى زۆرى بــۆ ئێمــه دروســت ده‌کــرد بــه دیاریکــراوى له‌به‌رئــه‌وه‌ى ئێمــه ســپى پێســت نه‌بوویــن ،ل ـه ســاڵى 1966مــن کارى پارێزه‌ریــم ده‌کــرد لــه که‌یــپ تــاون، ئــه‌و ناوچــه‌ى کــه مــن کارم لــێ ده‌کــرد، رایانگه‌یانــد کــه ناوچــه‌ى ســپى پێســته‌کانه و ره‌شپێســته‌کان بۆیــان نی ـه ل ـه‌وێ بــن ،وتیــان ئــه‌وه ته‌نهــا بــۆ ســپى پێســته‌کانه ،ئــه‌وه ناوچــه‌ى داون تــاون لــه که‌یــپ تــاون بــوو، له‌به‌رئــه‌وه‌ى ئــه‌و کاتــ ه مــن به‌رگریــم لــه خه‌ڵــک ده‌کــرد ،ئه‌وانــه‌ى به‌هــۆى کێشــه‌ى سیاســییه‌وه رووبــه‌ڕووى کێشــه ده‌بوونــه‌وه و هێرشــیان ده‌کرایه‌ســه‌ر ،هه‌روه‌هــا دژى ئـه‌وه بــووم کـ ه ئـه‌و ناوچه‌یـه ته‌نهــا بــۆ ســپی پێســته‌کان بــێ ،ده‌مانــووت ده‌بــێ بــۆ هه‌مــوو خه‌ڵــک بــێ ،هێــزه ئه‌منییــه‌کان هێرشــیان کــرده ســه‌رمان و بــه زۆر نوســینگه‌که‌یان پێداخســتین لــه که‌یــپ تــاون ،دواتــر نوســینگه‌مان کــرده‌و ه لــه شــوێنێکى تــر کــه ل ـه رووى یاســاییه‌وه ده‌مانتــواىن به‌رگــرى ل ـه خۆمــان بکه‌یــن ،هه‌روه‌هــا له‌وێــش کارمــان له‌ســه‌ر به‌رگریکــردن لــ ه کۆمه‌ڵــک خه‌ڵکــى دیکــه ده‌کــرد به‌هــۆى کێشــه‌ى سیاســییه‌وه رووبــه‌ڕووى هێــرش بووبوونــه‌وه .کاتێــک
به‌رگریــان لـه زیندانیــاىن ســیاىس ده‌کــرد ئێمـه‌ش رووبـه‌ڕووى هێــرش عیســا موســا :کاتێــک ماندێــا ســزاى زینــداىن هه‌تــا هه‌تایــى به‌س ـه‌ردا و ئاســته‌نگى و زه‌حمــه‌ىت ده‌بووینــه‌وه. ســه‌پێرنا ،بردیانــ ه دوورگــه‌ى رۆبــن ،ئه‌وکاتــه لــه زینــدان کارى قورســیان ب ـ ه زیندانیی ـه‌کان ده‌کــرد و به‌ردیــان پێده‌شــکاندن ،ح ـه‌وت ئازادی كۆمه‌ڵگه :که‌ى ده‌ستت کرد ب ه پشتگیریکردنى کورد و ســاڵ ب ـه‌و شــێوه‌یه ب ـه‌رده‌وام بــوو ،پاشــان دواتــر رێگه‌یــان پێــدان ک ـه کوردت ناسى؟ عیســا موســا :ل ـ ه ســاڵى 1997چه‌نــد نوێنه‌رێکــى کــورد ل ـه ئه‌وروپــاوه بخوێنــن و کتێــب بخوێنن ـه‌و ه ل ـ ه جیــاىت ب ـه‌رد شــکاندن ل ـه دوورگ ـه‌ى هاتــن بــۆ ئه‌فریقــاى باشــور بــۆ که‌یــپ تــاون ،ئــه‌وان له‌ســه‌ر دوو رۆبــن ،ماندێــا ب ـه ته‌نیــا نه‌بــوو ل ـ ه زینــدان ،زینــداىن دیک ـه‌ش ل ـه‌وێ شــت له‌گــه‌ڵ ئێمــه قســه‌یان کــرد ،ئــه‌وان پشــتگیریان ده‌ویســت لــه هه‌بــوون ،بـه‌اڵم به‌تـه‌واوى گۆشـه‌گیر کرابــوون ،بــۆ منونـه سـه‌رکرده‌ى ئه‌فریقــاى باشــوره‌وه بــۆ خه‌ڵکــى کــورد ،خاڵــى دووه‌میــش ئ ـه‌وه بــوو پــان ئه‌فریــکان لـه‌وێ بــوو ،کـه ئه‌ویــش بـه تـه‌واوى گۆشــگیر کرابــوو، ده‌یانویســت بزانــن ئه‌گــه‌ر عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن داواى مــاىف په‌نابــه‌رى کاتێکیــش مــاوه‌ى زیندانیه‌کــه‌ى ته‌واوبــوو هــه‌ر ئازادیــان نه‌کــرد و ســیاىس بــکات ل ـه ئه‌فریقــا باشــور ئایــا ئ ـه‌و ماف ـه‌ى پێــده‌ده‌ن؟ ئ ـه‌وان یاســایه‌کى تایبه‌تیــان بــۆ ده‌رکــرد. ئ ـه‌و داوایه‌یــان ل ـ ه حکوم ـه‌ىت ماندێــا کــرد ،حکومه‌ته‌ک ـه‌ى ماندێــاش وتیــان ئه‌گ ـه‌ر ئ ـه‌و بێت ـه ئێــره و داواى مــاىف په‌ناب ـه‌رى ســیاىس بــکات ه «ئۆجاالن هه‌موو ئه‌و کارانه‌ى کردوو ئ ـه‌وا ئ ـه‌و ماف ـه‌ى پێــده‌ده‌ن ،ب ـه‌اڵم ب ـه داخ ـه‌وه به‌ڕێــز ئۆجــاالن ل ـه ه ماندێال کردى ،ئۆجاالن پێشه‌نگایه‌تى ک گه‌له‌کۆمه‌یه‌کــى نێوده‌وڵه‌تیــدا لــ ه کینیــا بــه دیــل گیــرا و راده‌ســتى جواڵنه‌وه‌ى کوردى کرد» تورکیــا کرایــه‌وه .پاشــان دواتــر لــه ئیمرالییــه‌وه به‌ڕێــز ئۆجــاالن نامه‌یه‌کــى نــارد و بــاىس ئــه‌وه‌ى کردبــوو کــه ویســتبووى بێتــه ئه‌فریقــاى باشــور و چــاوى بــه ماندێــا بکه‌وێــت. ئازادی كۆمه‌ڵگه :تۆ وتووت ه که گۆشه‌گیرکردنى ئۆجاالن ب ه ته‌واوى نا یاساییه ،ل ه کاتێکدا ئه‌و به‌رده‌وام بۆ ئاشتى ئازادی كۆمه‌ڵگه :که‌واته به‌و شێوی ه تۆ کوردت ناسى؟ عیســا موســا :به‌ڵــێ ،دواتــر چــى روویــدا ،ئێمــه چاوه‌ڕێــان ده‌کــرد تێکۆشان ده‌کات ،تا ئێستا چه‌ند جارێک باسى ئه‌و‌ه کراوه ک ه خه‌اڵتى نۆبڵى ئاشتى ب ه ئۆجاالن بدرێت ،چى له‌و باره‌یه‌و‌ه به‌ڕێــز ئۆجــاالن بێتــه ئه‌فریقــاى باشــور و ئێمــه‌ش دیــدارى بــۆ ده‌ڵێى؟ ســازبکه‌ین له‌گــه‌ڵ نێڵســۆن ماندێــا و بڕیــار بــدات مبێنێتــه‌وه لــه ئه‌فریقــاى باشــور یــان نــا وه‌کــو که‌ســێک ک ـه دۆزێکــى ســیاىس هه‌ی ـه ،عیســا موســا :ئۆجــاالن هه‌مــوو ئــه‌و کارانــه‌ى کــردوو ه کــه ماندێــا ئێمــ ه کۆمیته‌یــه‌ک بوویــن ،هه‌وڵــان ده‌دا ئــه‌و ئاســانکاریه بکه‌یــن کــردى ،ئۆجــاالن پێش ـه‌نگایه‌ىت جواڵن ـه‌وه‌ى کــوردى کــرد ل ـ ه تورکیــا، بــۆ دیــدارى ئۆجــاالن له‌گـه‌ل ماندێــا ،دواتــر کـه ئـه‌و لـ ه کینیــا رفێــرا ،لــه ســه‌ره‌تادا هه‌وڵیانــدا تیکۆشــاىن ســیاىس و خۆبه‌ڕێوه‌بــه‌رى ئێم ـ ه کۆمیته‌که‌مــان گــۆڕى بــۆ گروپــى به‌رگــرى ل ـه مــاىف کــورده‌کان ،تاقیبکه‌ن ـه‌وه ب ـه گوێــره‌ى په‌یــاىن ســیڤه‌ر ،ئ ـه‌وه ب ـه ت ـه‌واوى یاســایی ئ ـه‌و ه وه‌ک رێکخراوێکــى ناحکومــى بــوو بنک ـه‌ى س ـه‌ره‌کى ل ـه که‌یــپ بــوو بــه گوێــره‌ى قانــوىن نێونه‌ته‌وه‌یــى .هه‌روه‌کــو ANCئــه‌وان تــاون بــوو ،کــه مــن بۆخــۆم به‌رپــرىس بــووم ،کــه تیشــکى ده‌خســته هه‌وڵیانــدا تێکۆشــاىن ســیاىس بکــه‌ن ،بــه‌اڵم ده‌وڵــه‌ىت تورکیــا چــى س ـه‌ر پێشــێلکردىن مــاىف کــورده‌کان و ئ ـه‌و پێشــێلکاریه یاســاییانه‌ى دژ کــرد ،په‌که‌ک ـه‌ى قه‌ده‌خ ـه کــرد و س ـه‌رکرده‌کاىن ده‌ســتگیر کــرد ،ب ـه‌و شــێوه‌یه لــه باشــورى ئه‌فریقــاش پارته‌کــه‌ى نێڵســۆن ماندێــا ANC بــه به‌ڕێــز ئۆجــاالن ئه‌نجــام ده‌درا. یــان قه‌ده‌خــه کــرد ،بــه‌و شــێوه‌یه نێڵســۆن ماندێــا و هه‌ڤاڵــه‌کاىن ده‌ســتیان بـه خه‌بــاىت چه‌کــدارى کــرد ،چونکـه رێگه‌یــان پێنـه‌دان کارى ئازادی كۆمه‌ڵگه :زیاتر ل ه 17ساڵه به‌ڕێز ئۆجاالن ل ه دوورگه‌ى ئیمرالى زیندانی کراوه ،ماندێالش ل ه دوورگه‌ى رۆبن ســیاىس بکــه‌ن ،نێڵســۆن ماندێــا رێبــه‌رى ئــه‌و جواڵنــه‌وه چه‌کداریــه زیندانی کرابوو ،الیه‌ن ه هاوبه‌شه‌کانى نێوان ئۆجاالن و ماندێال بــوو ،به‌هه‌مانشــێوه عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن رێبــه‌رى شــۆڕىش چه‌کــدارى پــارىت کرێــکاراىن کوردســتانه. چیین؟
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
9
10
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
ســه‌رداىن ئۆجــاالن بکــرێ و چۆنێتــى ده‌ســتپێکردنه‌وه‌ى گفتوگــۆکان بزانــرێ ،دواى ســێ رۆژ چــاوه‌ڕێ کــردن هیــچ وه‌اڵمێکــان لـه وه‌زاره‌ىت داده‌وه وه‌رنه‌گــرت ،بـه‌اڵم دوو هه‌فتـ ه پێــش ئێســتا وه‌اڵمیــان دا‌یـه‌وه و ره‌تیــان کــرده‌وه رێگــه بــه‌وه بــده‌ن دیــدار له‌گــه‌ڵ وه‌زیــرى داد ئه‌نجــام بده‌یــن و هه‌روه‌هــا چاومــان بــه ئۆجــاالن بکه‌وێــت.
هه‌روه‌هــا هه‌ردووکیــان نێڵســۆن ماندێــا و ئۆجــاالن ده‌ســتگیرکران، لــه ده‌ستگیرکردنیانیشــدا هێــزى هه‌واڵگــرى نێوده‌وڵــه‌ىت هه‌بــوو، لــه دۆســیه‌ى نێڵســۆن ماندێــادا ده‌زگاى هه‌واڵگــرى ئه‌مریــکا رۆڵــى هه‌بــوو ،بــه شــێوه‌یه‌کى نهێنــى چاودێــرى ماندێــا و شــوێنى مانه‌وه‌یــان ده‌رکــرد ،هه‌روهــا لـه دۆســیه‌ى ئۆجاالنــدا ىس ئــاى ئـه‌ى و موســاد و ده‌زگاى هه‌واڵگــرى به‌ریتانیــا بوونیــان هه‌بــوو ،ده‌ســتگیریان بــه‌اڵم ئــه‌و کاتــه‌ى لــه تورکیــا بوویــن چاوپێکه‌وتنــان له‌گــه‌ڵ ژماره‌یه‌کــى زۆر رێکخــراوى ناحکومــى کــرد ،هه‌روه‌هــا له‌گــه‌ڵ کــرد و راده‌ســتى ده‌زگاى هه‌واڵگــرى تورکیایــان کــرده‌وه. چه‌نــد پارتێکــى ســیاىس و رێکخــراوه‌کاىن مــاىف مــرۆڤ و جواڵنـه‌وه‌کاىن ژنــان ،ئــه‌وان زۆر نیگــه‌ران بــوون لــه وه‌ســتاىن گفتوگــۆى ئاشــتى و له‌گه‌ڵ چه‌ند الیه‌نێکى ئه‌وروپا دیدارمان بۆچوونیــان وابــوو ئه‌گــه‌ر ئــه‌م ره‌وشــه بــه‌رده‌وام بــێ ئــه‌وا رێگــه ه سه‌ر تورکیا ه فشار بخه‌ن ئه‌نجامدا ک لــه پێــش شــه‌ڕ و پێکــداداىن خوێنــاوى ده‌کاتــه‌وه ،هه‌روه‌هــا ئــه‌وان ه به‌ربدات ده‌ست له‌و سیاسه‌ت باســیان لـه‌وه کــرد کـه مــاوه‌ى چــوار ســاڵه رێگـه نـه‌دراو ه پارێــزه‌راىن ئۆجــاالن بچن ـه ئیمــراىل ،هه‌روه‌هــا مــاوه‌ى دوو ســاڵه رێگ ـه ن ـه‌دراوه که‌ســوکارى س ـه‌رداىن بک ـه‌ن ،ئێســتا نازانــرێ ره‌وىش ئیمــراىل چۆن ـه و پاشــان ماندێــا ل ـه زیندان ـه‌وه ده‌ســتى ب ـ ه خه‌بــاىت ئاشــتى و گفتوگــۆ بــارودۆخ چییــه. له‌گــه‌ڵ حکومــه‌ت کــرد ،عه‌بدوڵــا ئۆجاالنیــش به‌هه‌مــان شــێوه ده‌ســتى بـه گفتوگــۆ کــرد لـ ه زیندانـه‌وه ،بـه‌اڵم حکومـه‌ىت تورکیــا ئـه‌و رێکخــراوى ىس پــى ىت کـه به‌دواداچــوون بــۆ ره‌وىش زیندانیــاىن ســیاىس گفتوگۆیــه‌ى راگــرت ،ئه‌گه‌رنــا ئــه‌وا ئۆجــاالن رۆڵێکــى زۆر گرنکــى ده‌کات ،ل ـه مانگــى ترشینــى دووه‌مــى 2013چوون ـه ئیمــراىل و پاشــان داوایــان لـ ه تورکیــا کــرد کـ ه رێگـه بـ ه پارێــزه‌راىن ئۆجــاالن بــدرێ بچنـه ده‌گێــڕا لــ ه چاره‌ســه‌رى ئاشــتى و راوه‌ســتاندىن شــه‌ڕ. ئیمــراىل ،بــه‌اڵم حکومــه‌ىت تورکیــا ئــه‌و داوایــه‌ى جێبه‌جــێ نه‌کــرد و ئازادی كۆمه‌ڵگه :وه‌کو تۆ وتت ئۆجاالن ئاماد‌ه بوو بۆ ئاشتى گۆشــه‌گیرکردىن ئۆجــاالن به‌رده‌وامــه. و رۆڵێکى زۆر گرنگیشى هه‌بوو ،به‌اڵم ئه‌و‌ه ماوه‌یه‌کى زۆره ه ته‌واوى رۆڵێکى رۆڵى کورده‌کان ب نه‌یانهێشتوو‌ه که‌س سه‌ردانى بکات و گۆشه‌گیرى له‌سه‌رى گرنگه ،به‌اڵم من قوڵتر ئاماژه‌ى پێده‌که‌م و به‌رده‌وامه ،ئه‌گه‌ر ئه‌و ره‌وشه به‌رده‌وام بێ چى رووده‌دات؟ ه رۆڵى عه‌بدوڵاڵ ئۆجاالن له‌نا ئه‌و ده‌ڵێم ک عیســا موســا :مانگــى شــوباىت ئه‌مســاڵ چوومـه تورکیــا کـه سـه‌رکردایه‌ىت رۆڵه‌دا زۆر گرنگه گروپێــک لـه نوێنـه‌راىن نێوده‌وڵه‌تیــم کــرد لـه رێکخــراوى نێونه‌ته‌وه‌یــى ئاشــتى و ئاشــته‌وایى کــ ه نوێنــه‌رى واڵتــاىن که‌نــه‌دا ،ئه‌مریــکا، ئه‌وروپــا ،ئه‌فریقــاى باشــور ،هه‌روه‌هــا ئه‌کادیمیســت و پارێــز ه و هه‌ربۆیــه ئه‌مســاڵ دواى ســه‌ردانه‌که‌ى تورکیامــان چوینــه چاالکــواىن بــوارى ئاشــتى و چه‌نــداىن تــرى تێدابــوون .مه‌به‌ســتیش ل ـه ئه‌ورپــا و له‌گــه‌ڵ چه‌نــد الیه‌نێکــى ئه‌وروپــا دیدارمــان ئه‌نجامــدا چــوون بــۆ تورکیــا ئ ـه‌وه بــوو ک ـه بۆچــى گفتوگــۆى ئاشــتى نه‌توانــرێ کــه فشــار بخه‌نــه ســه‌ر تورکیــا ده‌ســت لــه‌و سیاســه‌ته به‌ربــدات، ب ـه‌رده‌وام بــێ ،بۆچــى دووبــاره ده‌ســتپێناکاته‌وه ل ـه نێــوان حکوم ـه‌ىت هه‌روه‌هــا دیدارمــان له‌گــه‌ل ىس پــى تیــش ئه‌نجامــدا و داوامــان تورکیــا و عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن ،هــه‌ر به‌تایبه‌تیــى نامه‌یه‌کــم نــوىس لێکــردن بچنــه ئیمــراىل ،هه‌ربۆیــه ىس پــى ىت چوونــه ئیمــراىل ،بــه‌اڵم بــۆ وه‌زاره‌ىت دادى تورکیــا و داوام کــرد کــه ده‌مــه‌وێ دیداریــان هێشــتا راپۆرته‌که‌یــان له‌ســه‌ر ره‌وىش ئیمــراىل باڵونه‌کردۆ‌تــه‌وه، له‌گــه‌ل ئه‌نجــام بــده‌م ،ویســتم ئــه‌وه بزانــم کــه بۆچــى گفتوگــۆکان ئێمـه ئێســتا چاوه‌ڕێــى ئـه‌و راپۆرته‌یــن و بزانیــن چــى ده‌ڵێــن .ئـه‌وه‌ش ده‌ســپێناکه‌نه‌وه له‌گــه‌ڵ عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن ،هه‌روه‌هــا ویســتم پێده‌چــێ هه‌ندێــک کات بخایه‌نــێ.
11
کۆنگره‌یــان ئه‌نجامــدا و نه‌یانهێشــت نوێنــه‌رى راســته‌قینه‌ى کــورده‌کان به‌شــدار بکــه‌ن ،هه‌روه‌هــا له‌ســه‌ر کێشــه‌کاىن رۆژهــه‌اڵىت ناوه‌ڕاســتیش عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن ناخوێننــه‌وه ،لــه کاتێکــدا ئۆجــاالن به‌رنامــه‌ى هه‌یــه بــۆ چاره‌ســه‌رى کێشــه‌کان ئــه‌وه‌ش کۆنفیدرالیزمــى دیموکراتییــه ،کــه خۆبه‌ڕێوه‌بــه‌رى دیموکــراىت بــه بنه‌مــا ده‌گرێــت، بــۆ ئــه‌وه‌ش وا ده‌یخه‌نــه بــوارى پراکتیکــه‌وه ،بــۆ منونــه لــه رۆژئــاوا کــورده‌کان خۆیــان خۆیــان به‌ڕێوه‌ده‌بــه‌ن بــه گوێــره‌ى سیســته‌مى خۆبه‌ڕێوه‌بــه‌رى دیموکــراىت بــۆ به‌ڕێوه‌بــردىن هه‌رێمه‌که‌یــان ،بــه‌اڵم نــه‌ک ته‌نهــا خۆیــان ده‌ه‌ســتیان کــرد بــه به‌ڕێوه‌بــردىن ناوچه‌کانیــان، به‌ڵکــو رێگه‌یانــدا ب ـه به‌شــدارى نه‌ت ـه‌وه و ئاینــى و گروپــى جیــاوازى ئــه‌و هه‌رێمــ ه کــه بــه شــێوه‌یه‌کى چــاالک به‌شــدارى ده‌کــه‌ن لــه‌و خۆبه‌ڕێوه‌بردنــه‌دا .هه‌روه‌هــا ئــه‌وان گرێبه‌ســتى کۆمه‌اڵیه‌تیــان دانــاو ه ک ـه به‌شــێک ه ل ـه سیســته‌مى کۆنفیدرالیزمــى دیموکــراىت ،ئ ـه‌وه بۆخــۆى چاره‌ســه‌رێکى ریشــه‌ییه ،بــه‌اڵم پێویســتى به‌وه‌یــ ه پێــش بخرێــت لـه ناوچـه‌کاىن دیکـه‌ى رۆژهـه‌اڵىت ناوه‌ڕاســت بــۆ چاره‌سـه‌رى ئ ـه‌و کێشــانه‌ى ک ـه ه ـه‌ن ل ـه ناوچه‌ک ـه. ( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
ئازادی كۆمه‌ڵگه :ئێوه به‌شداریتان ل ه کۆنفرانسێکى سێ رۆژه کرد ل ه شارى سلێمانى ل ه باشورى کوردستان ل ه باره‌ى ئاشتى و سه‌قامگیرى له رۆژهه‌اڵتى ناوه‌ڕاست له هزرى عه‌بدوڵاڵ ئۆجاالندا ،وه‌ک ده‌زانیت ئۆجاالن بیرۆکه‌ى نوێى خستوه‌ته‌ڕوو بۆ چاره‌سه‌رى کێشه‌کان ،چى ده‌ڵێى له‌باره‌ى ئه‌وه‌وه ،ئایا ده‌بێته نه‌خش ه ڕێیه‌کى گونجاو بۆ رۆژهه‌اڵتى ناوڕاست؟ عیســا موســا :رۆژهــه‌اڵىت ناوه‌ڕاســت له‌نــاو گێژاودایــه ،لــه ئێســتادا ئاڵــۆزى زۆرى هه‌یــه ،واڵتــاىن بیــاىن ده‌ســتێوه‌ردان لــه‌م ناوچه‌یــه ده‌کــه‌ن ،ده‌ســتێوه‌ردان لــه ســوریا ،عێــراق و واڵتــاىن ترده‌کــه‌ن و هــه‌وڵ ده‌ده‌ن نائارامــى لــه‌م هه‌رێمــه بــه‌رده‌وام بێــت ،هه‌روهــا هــۆکارى ده‌ســتێوه‌رداىن ئــه‌و واڵتــ ه بیانیانــ ه لــه‌م ناوچه‌یــه ئه‌وه‌یــه کــه ده‌یانــه‌وێ بااڵده‌ســتى خۆیــان بــه‌رده‌وام بکــه‌ن ،بــۆ منونــه رێکخــراوى داعــش کــه لــه عێــراق و ســوریا بــووىن هه‌یــه به‌شــێکى زۆرى ئه‌ندامــه‌کاىن بیانیــن و واڵتیــش هــه‌ن پشــتگیریان ده‌کــه‌ن، هیــچ الیه‌نێــک نایــات بــ ه چاره‌ســه‌رێکى سیاســیه‌وه بــۆ کێشــه‌کاىن رۆژهــه‌اڵىت ناوه‌ڕاســت ،ئێمــه ده‌یبینیــن کێشــه‌ى ئیرسائیــل و فه‌ڵه‌ســتین و کێشــه‌ى ســوریا و عێــراق و ...چه‌ندیــن کۆبوونــه‌وه و کۆنفرانــى نێوده‌وڵه‌تیــان ئه‌نجامــداوه ،بــه‌اڵم بــێ چاره‌ســه‌ربوون، له‌به‌رئــه‌وه‌ى خه‌ڵکــى راســته‌قینه‌ى ئــه‌م ناوچه‌یه‌یــان به‌شــدار پێنه‌کــردوو ه و نه‌یانهێشــتووه رۆڵَــى راســته‌قینه‌ى خۆیــان ببینــن.
باشــرین منونــه بــۆ ئــه‌وه دۆســیه‌ى ســوریایه ،کــه لــ ه جنێــف
12
ئازادی كۆمه‌ڵگه :رۆڵى کورده‌کان چۆن ده‌بینیت له رۆژهه‌اڵتى ناوه‌ڕاست ،هه‌روه‌ها تۆ سه‌ردانى به‌شێک ل ه گه‌ریالی کوردت کرد له سنورى شارى که‌رکوک که شه‌ڕ دژى داعش ده‌که‌ن ،واتا ب ه گشتى رۆڵى کورد چۆن ده‌بینیت؟ عیســا موســا :رۆڵــى کــورده‌کان بــه تــه‌واوى رۆڵێکــى گرنگــه ،بــه‌اڵم مــن قوڵــر ئامــاژه‌ى پێده‌کـه‌م و ده‌ڵێــم کـه رۆڵــى عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن له‌نــا ئــه‌و رۆڵــه‌دا زۆر گرنگــه ،هه‌روه‌هــا ئــه‌وه‌ش گرنگــ ه کــه ئــه‌و سیســته‌مه پێــش بکه‌وێــت ،سیســته‌مى کۆنفیدرالیزمــى دیموکراتیــک، کاتێــک عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن ئــازاد بکرێــت ،ده‌توانــێ رۆڵێکــى زۆر کاریگــه‌ر بگێــڕێ لــه جێبه‌جێکــردىن ئــه‌و سیســته‌مه بــه پشــتگیرى کــورده‌کان ،هه‌روه‌هــا ب ـه پشــتگیرى نه‌ت ـه‌وه‌کاىن دیک ـه‌ى رۆژه ـه‌اڵىت ناوه‌ڕاســت ،ئۆجــاالن که‌ســێکى گرنگـ ه لـ ه هێنــاىن چاره‌سـه‌رى ســیاىس بــۆ کێشـه‌کاىن رۆژهـه‌اڵىت ناوه‌ڕاســت ،بـه‌اڵم ئـه‌و ئێســتا لـه زیندانـه و ئـه‌وه‌ش زه‌حمه‌تـه بــۆ ئـه‌وه‌ى بتوانــێ رۆڵــى تـه‌واوه‌ىت خــۆى بگێــڕێ، نێڵســۆن ماندێــا وىت؛ وه‌ک زیندانیـه‌ک ناتوانــم رۆلــی خــۆم بـه تـه‌واو بگێــڕم ،چونک ـه ل ـه زیندانــم ،ناتوانــم له‌گ ـه‌ڵ خه‌ڵــک گفتوگــۆ بک ـه‌م به‌پێى په‌یماننامه‌ى گه‌ردوونى مافه‌کانى
ه رێکخراوێکى تیرۆریستى مرۆڤ ،په‌که‌ک
ه ه رایانگه‌یاندوو نییه ،هه‌موو ئه‌و واڵتانه‌ى ک ه رێکخراوێکى تیرۆریستییه ،یاساى په‌که‌ک
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
گه‌ردوونى پێشێل ده‌که‌ن
بۆچوونه‌کانــی خــۆم بــه تــه‌واوى روون بکه‌مــه‌‌وه. ئازادی كۆمه‌ڵگه :زۆر سوپاس بۆ ئه‌م ده‌رفه‌ته‌ى پێت به‌خشین، ئه‌گه‌ر بته‌وێ هه‌ر قسه‌یه‌کى تر بکه‌یت یان هه‌ر په‌یامێکت هه‌بێ ده‌توانى بیخه‌یته‌ڕوو... عیســا موســا :ئ ـه‌وه‌ى ده‌م ـه‌وێ ل ـ ه کۆتایــدا بیڵێــم ئه‌وه‌ی ـه ،ک ـه ئ ـه‌و کۆنفرانســه‌ى لــه ســلێامىن به‌ســرا رووداوێکــى گرنــگ بــوو ،له‌ســه‌ر بابــه‌ىت گرنــگ گفتوگــۆ کــرا ،بــ ه ناونیشــاىن ئاشــتى و ســه‌قامگیرى لــه رۆژهــه‌اڵىت ناوه‌ڕاســت لــه هــزرى عه‌بدوڵــا ئۆجاالنــدا ،کــه کێشــه‌کان شــیکرانه‌وه و چاره‌ســه‌ریش خرایــه‌ڕوو ،بــه‌اڵم پێویســته
ئۆجــاالن ئــازاد بکــرێ کــه بتوانــێ پێشــه‌نگایه‌ىت ئــه‌و چاره‌ســه‌ریی ه بکات،له‌گــه‌ڵ گروپــه جیــاوازه‌کان بکه‌وێتــه گفتوگــۆ لــه هه‌مــوو رۆژهــه‌اڵىت ناوه‌ڕاســت. هه‌روه‌هــا ده‌مــه‌وێ ئــه‌وه‌ش بڵێــم کــه ئێمــه راپۆرتێکــان بــۆ کۆنفرانســه‌که ئامــاده کردبــوو ئاماژه‌مــان بــه دوو خاڵــى ســه‌ره‌کى دابــوو ،ئه‌وانیــش یه‌کــه‌م زیندانیکــردن و گۆشــه‌گیرکردىن ئۆجــاالن نایاســاییه ،هــۆکارى ئ ـه‌و نایاســاییه‌ش ئه‌وه‌ی ـه ک ـ ه پێچه‌وان ـه‌ى یاســاى نێونه‌ته‌وه‌ییــه ،پێچه‌وانــه‌ى په‌یامننامــه‌ى نه‌تــه‌وه یه‌کگرتووه‌کانــه بــۆ مــاىف مــرۆڤ ،هه‌روه‌هــا پێچه‌وانــه‌ى په‌یامننامــه‌ى مــاىف مرۆڤــى ئه‌وروپایــه ،ئــه‌و یاســایانه هه‌موویــان جه‌خــت له‌ســه‌ر ئــه‌وه ده‌که‌نــه‌و ه کــه رفانــدن کارێکــى یاســایى نیــه ،هه‌روه‌هــا هه‌مــوو ئه‌وانــه‌ى دواى رفاندنه‌کــه‌ش دژى ئۆجــاالن ئه‌نجــام دران نایاســایی بــوون ،هــه‌ر لــه دادگاییکردنه‌کــه‌وه هه‌تــا ســزاداىن و زیندانیکــردىن و گۆش ـه‌گیرکردىن .ئێم ـه داواى ئ ـه‌وه ده‌که‌یــن ک ـ ه پێویســته ئۆجــاالن ئــازاد بکــرێ. هه‌روه‌هــا خاڵــى دووه‌م ئه‌وه‌یــ ه کــه به‌پێــى په‌یامننامــه‌ى گــه‌ردووىن مافــه‌کاىن مــرۆڤ ،په‌که‌کــه رێکخراوێکــى تیرۆریســتى نییــه ،هه‌مــوو ئـه‌و واڵتانـه‌ى کـه رایانگه‌یانــدووه په‌که‌کـ ه رێکخراوێکــى تیرۆریســتییه، یاســاى گــه‌ردووىن پێشــێل ده‌کــه‌ن ،بۆیــه ئێمــه بــاىس ئه‌وه‌مــان کــرد کــه روو لــه دادگا بکه‌یــن کــه په‌که‌کــه لــه لیســتى رێکخــراوه تیرۆریســتییه‌کان ده‌ربێنــێ ،بــه‌اڵم کام دادگا ،ئێمــه ناتوانیــن روو لــه دادگاى تورکیــا بکه‌یــن ،چونکـه ده‌زانیــن بۆچــووىن دادگاى تورکیــا چیـه له‌ســه‌ر ئــه‌م پرســه ،هه‌روه‌هــا دادگاى یه‌کێتــى ئه‌وروپــاش جــدى نیی ـه و ل ـه رابــردوو وه‌اڵمــى ئ ـه‌م پرس ـه‌ى نه‌داوه‌ت ـه‌وه ،ب ـه‌اڵم ئێســتا ئێمــه بیــر لــه رێکخــراوى نه‌تــه‌وه یه‌کگرتــووه‌کان ده‌که‌ینــه‌وه و کــه لــه‌وێ لــه دادگاى نێونه‌ته‌وه‌یــى داوا بکه‌یــن ،کــه بنکــه‌ى ســه‌ره‌کى ل ـ ه هۆڵه‌ندای ـه ،ه ـه‌م له‌س ـه‌ر گۆش ـه‌گیرکردىن ئۆجــاالن شــتێک بک ـه‌ن، ه ـه‌م ه ـه‌وڵ بــده‌ن په‌که‌ک ـه ل ـ ه لیســتى تیــرۆر ده‌ربخرێــت ،چونک ـه په‌که‌کــه هه‌رگیــز رێکخراوێکــى تیرۆریســتى نییــه.
13
ژیان و کارەکانی موری بووکچین
وەرگێڕان و ئاماده‌كاری لە ئینگلیسییەوە: حەسەن قازی چاوپێکەوتــن لەگــەڵ جانێــت بیــل ،نووســەر، بــژارکاری کتێــب و هاوژینــی مــوری بووکچیــن تێلێڤیزۆنــی ســتێرک ،بەرنامــەی ڕاوێــژ ئــەم بەرنامەیــە لــە ڕۆژی دووشــەمە -٢٣ی مانگــی مــەی ٢٠١٦ئاماده‌کـراوە و ئێــوارەی یەکشــەمە -٥ی ژووەنــی ٢٠١٦بــاو کراوەتــەوە ..جانێــت بیــل نووســەرێکی ئەمریکایــی یــە کــە بەســااڵن وەک هاوژینــی نەمــر مــوری بووکچیــن بەیەکــەوە ژیــاون و لــە ســەر کارەکانــی زۆر شــتی نووســیوە ،زۆر کاری کــردووە .پێــش ئــەوەی دەســت بــە پرســیارەکامنان بکەیــن دەمــەوێ بەڕێزیــان بناســێنم .جانێــت بیــل وەک باســم کــرد نووســەرێکی مــژاری سیاســی یــە ،بــە تایبەتیــش لــە ســەر ‹ شــارەدارێتی ئازادانــە ‹ ،هەروەهــا ‹ ئێکۆلــۆژی کۆمەاڵیەتــی ‹ کاری کــردووە .ئــەوە دیــارە ئــه‌و کۆمەڵــەی فکرانەیــە کــە لەالیــەن مــوری بووکچینــەوە کاری بــۆ کــراوە .بیــل کەســێکە ڕەخنــە لــە
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
جانێت بیل
فێمینیزمــی ئێکۆلۆژیســتی دەگــرێ .لــە ســاڵی ١٩٨٦لــە ئەنیســتیتووی ئێکۆلــۆژی کۆمەاڵیەتــی دا خوێنــدی و لەوێــوە دەســتی کــرد بــە هــاوکاری هەتاهەتایــی لەگــەڵ بووکچیــن .بــە شــێوەیەکی بــەردەوام و چڕوپــڕ کاری لەگــەڵ کــرد و لەمــاوەی بیســت ســاڵی دواتــر دا و بــە تایبەتــی لــە ســەر شــیکردنەوە و بــاس کردنــی ئێکۆلۆژیــی کۆمەاڵیەتــی لــە ماڵــی خۆیــان لــە بێرلینگــن ،لــە ڤێرمانــت لــە دەوڵەتــە یەکگرتووەکانــی ئەمریــکا .لــە ســاڵی ١٩٨٧وە تــا ســاڵی ٢٠٠٠لەگــەڵ بووکچیــن ڕۆژنامەیەکیــان باڵودەکــردەوە بــە نــاوی ‹ :گریــن پێرســپێکتیفس ‹ ،یانــی ڕوانگــە کەســەکەکان .کــە دوایــە ناوەکــەی گــۆڕا بــوو بــە ‹ لێفــت گریــن پێڕســپێکتیفس ‹ .بیــل ‹ هەڵبژاردەیــەک لــە نووســینەکانی بووکچیــن ‹ ی ئێدیــت کــردووە ،هەروەهــا ســەرەتای بــۆ نووســیوە بــە نــاوی ‹ ئێکۆلــۆژی کۆمەاڵیەتــی و شــارەدارێتی ئــازاد ‹ کــە لــە ســاڵی ١٩٩٨ باڵوبووەتــەوە ‹ ،فکــر کردنــەوەی دووبــارە لــە سیاســەتەکانی ئێکــۆ فێمێنیســتی ‹ ،ئــەو دەرســانەی کــە دەکــرێ لــە تەجروبــەی ئەڵــان وەربگیــرێ .بیــل ،هەروەهــا نووســەری
ژمارەیەکــی زۆر وتــاری لــە پێوەنــدی لەگــەڵ بیروباوەڕەکانــی بووکچیــن دا ،بــە تایبەتــی ســەبارەت بــە ‹ شــارەدارێتی ئازادانــە ‹، ئێکۆلــۆژی کۆمەاڵیەتــی ،ئێکــۆ فێمێنیــزم ‹ بووکچیــن ئــەو ســەرەتاییەی کــە جانێــت بیــل بــۆ ‹ هەڵبــژاردەی نووســینەکان ‹ ی نووســیوە بــە باشــرین ســەرەتا دەزانــێ کــە بــۆ کارەکانــی نوورسابــێ .بیــل هەروەهــا پشــتیوانی مافــی کوردیشــە لــە باکــووری کوردســتان و تورکییــە و بــە تایبەتــی لەگــەڵ ئیدەکانــی بەڕێــز عەبــدواڵ ئۆجــاالن ئاشــنایەتی پەیــدا کــردووە .بەڕێــز ئۆجــاالن لــە زینــدان دا ئیمکانــی بووە بەشــێک لــە نووســینەکانی بووکچیــن بخوێنێتــەوە و پێــی خــۆش بــووە پێوەنــدی پەیــدا بــکا لەگــەڵ بووکچیــن کــە لــە بەرنامەکــە دا لــە ســەر ئــەو مەســەلەیە زیاتــر لــە گــەڵ بەڕێزیــان قســە دەکەیــن .لــە دوای ســاڵی ٢٠٠٦یانــی لــە دوای وەفاتــی بووکچیــن جانێــت بیــل پێوەنــدی پەیــدا کــردووە لەگــەڵ چاالکــی و پشــتیوانی کــردن لــە مەســەلەی کــورد .لــە ســاڵی ٢٠١١ کتێبــی « ئۆتۆنۆمــی دێمۆکڕاتیــک لــە باکــووری کوردســتان « ی لــە زمانــی ئەڵامنییــەوە کردووەتــە ئینگلیســی و لــە ســاڵی ٢٠١١بــەم الیــەوە خــۆی لــە ئێکۆلــۆژی کۆمەاڵیەتــی تــا ڕادەیــەک بــە دوور دەگــرێ و وەک کەســێکی سوســیال دێمۆک ـرات خــۆی دەناســێنێ .بەڕێــز بیــل ،هەروەهــا یەکێکــە لــە ئەندامانــی دەســتەی نێونەتەوەیــی بــۆ بەرگریکــردن لــە بەڕێــز عەبــدواڵ ئۆجــاالن کــە لــەم بەرنامەیــە دا قســەی لــە ســەر دەکەیــن .لــە بەشــی یەکەمــی بەرنامەکەمــان دا زیاتــر لــە ســەر بووکچیــن ڕادەوەســتین.
14
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
قازی :سپاس بۆ بەسەبربوونت و دیسان بەخێر بێی بۆ ئەم بەرنامەیە ،بەر لەهەموو شت پێم خۆشە بزانم چۆن لە گەڵ بووکچین پێوەندیت پەیدا کرد؟ بیــل :سپاســت دەکــەم حەســەن بــۆ ئــەوەی بانگــت کــردووم بــۆ بەرنامەکــەت .ئەمــن لــە ســاڵی ١٩٨٦پێوەندیــم لەگــەڵ بووکچیــن پەیــدا کــرد کاتێــک لــە شــاری نیۆیــۆرک دەژیــام و دەچوومــە خوێندنگەیــەک کــە ئــەو هاوێنــان دەرســی تێــدا دەگــوت لــە ڤێرمانــت کــە ویالیەتێکــە لــە باکــووری شــاری نیۆیــۆرک و زۆر نزیکــە لــە کانــادا. ئــەو لــەوێ خوێندنگەیەکــی هەبــوو و تێیــدا ئیدێئۆلۆژییەکــی بــە دەرس دەگوتــەوە بــە نــاوی ئێکۆلــۆژی کۆمەاڵیەتــی .لــە ڕاســتییدا مــن هاورێیەکــم هەبــوو کــە ئەویــش لــەوێ دەرســی دەگوتــەوە ،ئەمــن لــەو دانیشــتنە دوو حەوتووییــە دا بەشــداریم کــرد و زۆرم پــێ خــۆش بــوو.
دەوڵــەت دا .ئــەو باســی پێویســتی هەبوونــی بزووتنەوەیەکــی کەســکی دژی کاپیتالیســتی دەکــرد کــە ڕادیــکال بــێ و دژی دەوڵــەت -نەتــەوە بــێ ،چونکــە ئــەو شــتانەی بــە مەکــۆ و هــۆکاری قەیرانیــی ئێکۆلــۆژی دەزانــی.
قازی :ئێستا ئەتۆ باسی سااڵنی ١٩٨٠کان دەکەی وایە؟ بیــل :ئــەرێ ،کۆتاییەکانــی ١٩٨٠کان .هــەر تەنــێ ئــەوەش نــا ،ئــەو فەلســەفەیەکی هەبــوو کــە لەگــەڵ ئــەو بۆچوونانــە بــوو و بزووتنەوەیەکــی سیاســیش کــە ئــەو دەیویســت ڕێکــی خــا .جــا بۆیــە بەڕاســتی زۆرم حــەز لــەو تەرکیبــە بــوو و کاتێــک بانگهێشــتنی کــردم بچمــە بێرلینگــن لــە ڤێرمانــت و کاری لەگــەڵ بکــەم گوتــم باشــە ،بڕیــارم دا لــە هــۆدەی دانیشــتنەکەیدا فەلســەفە و سیاســەتی لەگــەڵ بخوێنمــەوە و لێکۆڵینــەوەی لەســەربکەم ،ئــەو دەمــی ئــەو مامۆســتایەکی خانــە نشــین بــوو و لــە هەمــان هــۆدە لــە شــەوەکانی بووکچین ئانارشیست بوو ،ئەو وەک دیکــەی حەوتــوودا کۆبوونــەوەی دەســتەیەکی سیاســیامن دەبــوو واتــە ئانارشیست ناسرا بوو کۆبوونــەوەی ‹ کەســکەکانی بێرلینگــن› .ئێمــە کارمــان دەکــرد لــە پێنــاو ســاز کردنــی سیاســەتێکی ئێکۆلــۆژی لــە بێرلینگــن – ڤێرمانــت .قــازی: لــەو ســەرەتایەی دا کــە ئەتــۆ بــۆ ئــەو کتێبــەت نووســیوە کــە لــە ســەر کارەکانــی بووکچیــن ە لــە جێگایــەک دا دەڵێــی :بووکچیــن پێــی وایــە « : قازی :بەرلەوە ئەتۆ هیچ مه‌یلت نەبوو بۆ سیاسەت؟ خەڵــک خۆیــان بــە ســەری خۆیــان ئامانجــن و ئام ـرازی ئــەوە نیــن کــە لــە دژی یەکــری بــەکار بهێندرێــن» دەکــرێ ئــەوە زیاتــر شــی بکەیــەوە! بیل :با مه‌یلم هەبوو بۆ سیاسەتی كه‌سكی بیــل :ئــەو دژی بــە ئامـراز کردنــی خەڵــک بــوو ،ئــەوە قســەیەکی گــەورە نییــە ،ئــەو پێــی وا بــوو لــە ژێــر سیســتمی هەنووکەیــی دا خەڵــک لــەوە قازی :ئەمن پێم وایە ئەتۆ لە بەشی تیاتریش دا ڕووتنێدراونەتــەوە کــە بتوانــن لــە ڕووی سیاســییەوە هەڵســوکەوت خوێندووتە؟ بیــل :ڕاســتە .ئەمــن پێشــر تیاتــرم خوێنــد بــوو ،هونــەرم بکــەن ،تەنــێ دەچنــە پــای ســندووقان و دەنــگ دەدەن. خوێندبــوو و وەک ئێدیتــۆری کتێــب کارم دەکــرد بــۆ وەشــانگەران لــە قازی :مەبەستت لە سیستمی کاپیتالیزم دایە؟ نیۆیــۆرک و هێشــتاش ئــەو کارە دەکــەم. بیــل :ئــەرێ کاپیتالیــزم ،ئــەوان هــەر چەنــد ســاڵەی جارێــک دەچــن دەنــگ دەدەن بــە نوێنــەران و دوایــە چاوەڕوانــی ئەوەیــان لــێ قازی :کە وابوو بە دەم ئەو خوێندنەی هاوینێ دەکــرێ وەک ڕانــە مــەڕ ســەر بەردەنــەوە و بێڵێــن ئــەو نوێنەرانــەی بەڕیزت مەیلت تێدا پەیدا بوو لەمەڕ ئیدەکانی بووکچین؟ بیــل :بووکچیــن ئانارشیســت بــوو ،ئــەو وەک ئانارشیســت نارسا هەڵیــان بــژاردوون بڕیاریــان بــۆ بــدەن .ئــەو لــەو باوەڕەدابــوو ئــەوە بــوو ،بــەاڵم ڕاســتت پــێ بڵێــم ئــەوە شــتێک نەبــوو ئەمــن حــەزم لێــی زۆر خراپــە ،هەروەهــا بــاوەڕی بەئــەوەش هەبــوو کــە کاپیتالیــزم بــێ .ئەمــن حــەزم لــەو سیاســەتە تازەیــەی لــە مــەر ئێکۆلــۆژی بــوو کــە چەمکــی هاوواڵتێتیــی کەمڕەنــگ دەکا و لەنــاوی دەبــا و خەڵــک ئــەو قســەی لێــوە دەکــرد ،کــە تێیــدا خەڵــک دەتوانــن یەکــری ڕاهێزێنــن دەکا بــە مەرسەفــکار ،مەرسەفکارانــی تاقەکەســیی ئــەو کەلوپەالنــەی [بەهێزبکــەن] و لــە ئاســتی ڕووبــەڕوو ،لــە هەبــوون یــان لــە نەبوونــی کــە بــۆ بەرژەوەنــدی سیســتمی کاپیتالیســتی بەرهــەم هاتــوون ،ئــەو
15
لــە منوونەکانــی ڕابــردووی مێــژوو دا وەک لــە یۆنانــی کــۆن دا لــەو ئەنجومانــە دا ڕێــگای ژنــان نــەدەدرا ،ڕێــگای نــا ئاتێنییــەکان نــەدەدرا، بــەاڵم هەڵبــەت لــە جــۆری مۆدێڕنــی ئــەو دامەزراوانــە دا ژنــان دەهێندرێنــە نــاوەوە ،چ کۆیلەتــی لــە گــۆڕێ دا نابــێ هــەر وەک ئــەوەی لــە ئاتێــن هەبــوو ،خەڵکــی ســەر بــە ئێتنیســیتی جیــاواز ،ســەر بــە کەمایەتــی جیــاواز هەمــووی باوەشــیان بــۆ دەکرێتــەوە وەکــوو قازی :هەر لەهەمان ئەو سەرەتایە دا کە تۆ شــارومەند .بووکچیــن ئــەو چەمکــەی وەک شــارومەندان لــە زەیــن دا نووسیوتە لە زمان بووکچینەوە دەڵێی « :خەڵک دەتوانن کاروبارەکانی خۆیان ڕاپەڕێنن بەبێ ئەوەی چاویان لە دەستی بــوو نــەک وەک چەمکێکــی دەپەراوێــز هاوێــژ .چەمکێــک کــە جیاوازیــی دەوڵەت بێ « ! بەو قسەیە بووکچین پێی وابوو کە ئیدی « هەمــوو الیــەکان کۆدەکاتــە ،خەڵکــی ســەر بــە جینســییەتی جیــاواز، دەوڵەت « لە سەردەمی هاوچەرخ دا ئەرکی پێشووی نەماوە؟ ئێتنیســتی جیــاواز و دینــی جیــاواز دەتوانــن بــە شــێوەیەکی یەکســان وەک شــارومەند لــەو ئەنجومەنانــە دا و لــە بڕیــاردان دا بەشــداری یان مەبەستی چ بوو؟ بیــل :ئــەو پێــی وابــوو دەوڵــەت تەنــێ ســەرچاوەی زاڵبوونــە بکــەن. و ناهێڵــێ خەڵــک چاالکانــە لــە سیاســەت دا بەشــداری بکــەن .ئــەو قــازی :بــەاڵم پرســیار ئەوەیــە داخــوا ئــەو ڕاهێزاندنــە [ دەیویســت ئەنجومەنــی شــارومەندان پێــک بهێنــێ لــە ســەر بنەمــای - هێندێــک مۆدێلــی کــە لــە مێــژوو دا هەبــوون .ئــەو دەمــی خەڵــک هێــز وەبەرنانــە] دەلــوێ لەکاتێکــدا کــە هێشــتا دەوڵــەت هەیــە؟ لــە یــەک کــۆ دەبوونــەوە لــە ئەنجومەنــان دا و ئــەو بابەتانەیــان بــۆ نموونــە ئەگــەر ئێســتا تەماشــای نەزمــی جیهانــی بکەیــن ئێمــە دەهێنــا گــۆڕێ و بــە ڕێــگای بڕیاردانــی دێمۆکڕاتیکــدا ،دوای ئــەوەی هێشــتا گوای ـ ه دەوڵــەت – نەتەوەمــان هــەن .ئیدەکانــی وی لــە قســەیان لەســەر دەکــرد پێیانــەوە دەچــاران و دەنگیــان لــە ســەردەدا .مــەڕ دەوڵــەت – نەتــەوەکان چ بــوو؟
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
دەیوســت چەمکــی هاوواڵتێتــی ســاز کاتــەوە ،بیژێنێتــەوە و پێــی وا بــوو ئــەوە تەنــێ لــە ئاســتی ناوچەیــی دا دەکــرێ ،لــە سیســتمێکی لەناوەنــد دابــڕاوی سیاســی دا، کــە لــە ســەر بنەمــای ســوێ و مەرسەفــی تاقــە کەســیی هەڵنەنرابــێ ،بەڵکــو لــە ســەربنەمای ژیاندنــەوە و ســازکردنەوەی کۆمەڵگــەکان بــێ لــە دەوڵەتــە یەکگرتووەکانــی ئەمریــکا دا ،کــە دیــارە ئــەوە کارێکــی زۆر دژواربــوو، چونکــە ئێمــە وواڵتێکیــن کــە بناخــەی تــا رادەیەکــی زۆر لــە ســەر فەردییــەت و خــۆ ویســتی دانــدراوە .ئــەو پێــی وا بــوو ئــەوە تەنیــا ڕێگایەکــە بــۆ ســازدانی سیاســەتێکی ئێکۆلــۆژی ،چونکــە ئــەو دەســەاڵتەی کــە بڕیــاردەدا ســەبارەت بــەو شــتانەی کــە شــوێن دەکــەن لــە ســەر جیهانــی نەتەوەیــی دەبــێ لەالیــەن خەڵکــەوە خــۆی بــێ نــەک لەالیــەن شــەریکە گــەورەکان و خــاوەن پیشەســازییەکان .چونکــە خەڵــک خۆیــان لــە ئاســتی نەتەوەیــی دا زۆر بــە هەســترتن بــۆ پاراســتنی هاویــردۆر تــا ئــەوەی کــە کاپیتالیــزم بیــان چەوســێنێتەوە بــۆ ســەدەمە دان لــە هاویــردۆر.
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
16 بیــل :دیــارە هەڵبــەت ئەنجومەنێکــی بچووکــی شــارومەندان نــوێ و جێــی خۆیــان بــدەن بــەوان و ئەگــەر ئــەوە نەکــەن بــە ئاســایی لــە گەڕەکێکــی شــاری دا بــە ســەری خــۆی ناتوانــێ بــە دژی دەوڵــەت وایــە کــە کێشــەی چەکــداری دێتــە گــۆڕێ. – نەتــەوە شــەڕ بــکا ،جــا بۆیــە ئــەو دەیویســت کــە ئەنجومەنــە قازی :دەکرێ هێندێکم باسی پێشینەی ژیانی جیاوازەکانــی شــارومەندان لــە گەڕەکەکانــی دەرەوەی شــاران ،لــە - بووکچین و چاالکییەکانی بۆ بکەی؟ ئەمن پێم وایە لە تافی شــار و شــارۆچکە و گونــدان لەنێــو خۆیانــدا کۆنفێدراســیۆن پێــک بێنــن لــە ئاســتی ناوچــەی بەرباڵوتــردا ،بــە تایبەتــی لــە ســەر هەرێمــی الوێنی خۆی دا تێکۆشەرێکی زۆر ڕادیکاڵ بووە لە بزووتنەوەی کرێکاری دا؟ ئێکۆلــۆژی دا ،جــا بــەو شــێوەیە دەتوانــن بڕیاربــدەن لــە ســەر ناوچــەی بیــل :ڕاســتە! ئــەو کــوڕی موهاجیریکــی ڕووســی جوولەکــە هــەراو کــە لــەو ئاســتە دا هەمــوان دەگرێتــەوە و بــە زێــدە بوونــی - بەشــداری زیاتــری خەڵــک لــە ئەنجومەنەکانــی شــارومەندان دا ،ئــەوە بــوو کــە لــە ســاڵی ١٩٢١لــە دایــک بــوو و بــەو تاریخــە ڕا دەزانــدرێ ئــەو کۆنفێدراســیۆنانە بەهێــز دەکا و بــە کــردەوە ئــەو کۆنفێدراســیۆنە کاتێــک کــە ئــەو هێشــتا مێرمنداڵێــک بــوو نیویــۆرک لــە ســەردەمی هەرە دەبێتــە هێزێکــی دووالیەنــە و بەدیلــی دەوڵــەت – نەتــەوە ،دەبێتــە ڕادیکاڵــی بزووتنــەوەی کۆمۆنیســتی دابــوو ،بزووتنــەوەی مارکسیســت – ده‌ســه‌اڵتێکی جەمــاوەری و دەوڵــەت – نەتــەوە و کاپیتالیــزم لــە لێنینیســتی ،ئــەوە لــە مــاوەی قەیرانــی ئابــووری هــەرە گــەورە دا بــوو؛ تەنکــەی دەدەن ،چونکــە خەڵــک زۆر شــاد دەبــن بــە وەی کــە بۆیــان قــازی :لــە ســااڵنی ١٩٣٠یەکانــدا؟ بیــل :لــە ســااڵنی ١٩٣٠یەکانــدا دەرەخســێ خۆیــان بەشــداری بکــەن و حکومــەت بکــەن بــە ســەر کاتێــک وا وەبەرچــاو دەهــات کــە کاپیتالیــزم خەریکــە هەڵوەشــێ لــە بــەر زۆر گیــرو گرفتــی جیــاواز .و بزووتنــەوەی مارکسیســت – خۆیانــدا تائــەوەی کــە ئەوانیــدی حکومەتیــان بەســەر دا بکــەن. لێنینیســتی کــە بووکچیــن دوایــە پێــی گــوت ستالینیســم زۆر بــە هێــز چونکە ئەو کاپیتالیسمی پێ بە سیستمێکی بــوو ،جــا بۆیــە ئــەو دەمــی منداڵێــک بــوو ،چــاردە ســاڵی تەمــەن بــوو، بەدکار بوو و ئەگەر سنوورەکانی ئەوە نەبوون لــە ســەردەمی هــەرە ڕادیکاڵــی بزووتنــەوەی کۆمۆنیســتی دا .ئــەو شۆڕشــگێڕێکی بەرهــۆدە بــوو .و تەنــێ دواتــر لــە ســااڵنی ١٩٤٠کانــدا کە کارڵ مارکس پێشبینی کرد بوو هەوڵــی دا پڕۆلێتاریــا ڕێــک بخــا بــە پێــی ڕێبــازی مارکسیســتی بۆ شــۆڕش کــردن ،بــەاڵم ئــەو فەرقــی پــێ کــرد پڕۆلێتاریــا ئیــدی شۆڕشــگێڕ نییــە، ئــەوان زۆر میلیتانــت بــوون و زۆر بەهێــز بــوون و شــەڕیان دەکــرد لــە قازی :ئەی ناکۆکی لە نێوان ئەو دوانە دا چۆن دەکرێ پێنــاو هەبوونــی هەلومەرجێکــی باشــری کار ،و ســەعاتی باشــری کار، ڕابپەڕێندرێ بە ڕێگای توند و تیژی یان بە ڕێگای دیالۆگ دا بــەاڵم هەولیــان نــەدەدا بــۆ شــۆڕش کــردن بــە مەبەســتی ڕووخاندنــی کاپیتالیســم بــەو شــێوەیەی کــە مارکــس پێشــبینی کــرد بــوو .و بــە یان چۆن؟ بیــل :ئێمــە هیــوا داریــن ئــەوە بــە ڕێــگای تونــد و تیــژی ڕا بــێ ئــەوە ،بــە بــێ پڕۆلێتاریایەکــی شۆڕشــگێڕ بووکچیــن پێــی وا بــوو نابــێ ،بووکچیــن لــەو بــاوەڕە دا بــوو کــە لــە ئاســتی هەرەنــزم و بچــووک مارکســیزم وەکــوو ســتڕاتێژییەکی سیاســی چ کەلکــی نییــە .جــا بۆیــە ڕا خەڵــک بــەرەو پشــتیوانی لــەو کۆنفێدراســیۆنە دێــن ،قــازی :ببــوورە ئــەو دەســتی لــە مارکسیســم هەڵگــرت بــەاڵم بــە پێچەوانــەی زۆر لــە دەکــرێ هێندێــک لەســەرەخۆتر قســە بکــەی؟ بیــل :خەڵــک لــە ئاســتی هاوڕێیەکانــی هــاو وەچــەی خــۆی ،کــە چــوون و باوەشــیان لــە سیســتمی جــۆر بەجــۆر دا پشــتوانی لــە فێدراســیۆن دەکــەن و ئــەوەش زۆر گرینگە هەیــی وەرێنــا ،بووکچیــن ئــەوەی نەکــرد .ئــەو دەیویســت دیســان بــە کــە ئەرتــەش ،ریــزە خوارەوەکانــی ئەرتــەش واتــە ســەربازەکانیش بــەرەو پــڕۆژەی سۆسیالیســتی دا بێتــەوە و لــە ســەر ڕا بیــری لــێ بکاتــەوە، ئــەوە دێــن کــە پشــتیوانی لــە فێدراســیۆن بکــەن ،چونکــە لــە منوونەکانــی واتــە پــڕۆژەی شۆڕشــی کۆمەاڵیەتــی ،بــە بیرکردنــەوە لــەوەی داخــودا پێشــووی شــۆڕش دا منوونــەی ئــاوا بینــدراوە .واتە لە ســەردەمی شۆڕشــی ســنوورەکانی کاپیتالیســم دەبــێ تــا کــوێ بــێ؟ ســنورەکانی کامانــەن؟ فێڤرییــەی ڕووســییە دا کــە ئەرتــەش ڕیــزی خــۆی گــۆڕی و هاتــە پــاڵ چونکــە ئــەو کاپیتالیســمی پــێ بــە سیســتمێکی بــەدکار بــوو و ئەگــەر شۆڕشــگێڕان .ئێمــە هیواداریــن ئــەوە بــە هێمنــی و بــە ئاشــتیانە بکــرێ ،ســنوورەکانی ئــەوە نەبــوون کــە کارڵ مارکــس پێشــبینی کــرد بــوو ،ئــەی کــە دامــو دەســتگاکانی کــۆن لــە تەنکــەی بــدەن بــە قازانجــی دەســتگای ســنوورەکانی کامانــەن؟ جــا بۆیــە لــە ســااڵنی ١٩٥٠لەگــەڵ گرووپێــک
17
قازی :ئێستا ئەتۆ گەیشتییە سااڵنی ١٩٥٠کان. ئەزموونی ئەو چ بوو لە سەروبەندی ڕاوە جادوویی جۆزێف مەک کارتی لە سەرەتای سااڵنی ١٩٥٠کاندا بە دژی کۆمۆنیستان؟ بیــل :ئــەو دەمــی ئــەو دەســتی لــە بزووتنــەوەی کۆمۆنیســتی هەڵگرتبــوو .ئــەو لــە ســاڵی ١٩٣٩ -١٩٣٨دەســتی لــە بزووتنــەوەی ستالینیســتی بــەر دا و دەســتی هەڵگــرت لــەوەی ئیــدی چ بــڕ تڕۆتێسکیســت بــێ لــە ســاڵی ،١٩٤٦جــا بۆیــە لــەو ســەردەمە دا کــە تــۆ باســی دەکــەی واتــە لــە ســەردەمی ڕاوە جادوویــی مــەک کارتیســتی دا دا ئیــدی ئــەو هیــچ جــۆرە مارکسیســتێک نەبــوو .ئــەو گرووپــەی ئــەوی تێــدا بــوو هەموویــان کۆنــە تڕۆتێسکیســت بــوون و هەروەهــا هێندێــک سەهیۆنیســت و ئــەوان لــە ڕوانگەیەکــی مارکسیســت – لێنینیســتییەوە تەماشــای ئــەو بابەتانەیــان نەدەکــرد .جــا بۆیــە گرووپەکــەی وی نەکەوتنــە بــەر ڕاوەدوونانــی ســەردەمی مــەک کارتــی.
خەڵــک ئــەو خۆراکــە مــەرسەف دەکــەن کــە لــە نزیــک خۆیــان بەرهــەم هاتــووە .بــە پێــی بۆچوونــی وی شــارەکانیش دەبــوو لــە ناوەنــد داببڕێــن، ببنــە یەکــەی پچــووک بــۆ ئــەوەی زەواجێــک لــە نێــوان شــار و الدێ دا پێــک بــێ ئــەوەی کــە ئــەو نــاوی نــا بــوو « کۆمەڵگــە ئیکۆییــەکان « .شــارەکانیش زۆر ســەدەمە بــوون لــە ســەر ســامەتی ئینســانەکان، چونکــە شــارەکان هەوایــان پیــس دەکــرد ،هــەوای پیــس ،ئــاوی پیــس، عەقاڵنی بە مانایەکی زۆر تایبەتی. لــەو ســااڵنە دا زۆر خــراپ بــوو .جــا بۆیــە بووکچیــن پێــی وا بــوو عەقاڵنی بە مانای ئەخالقی ،نەک بە مانای ســنوورەکانی کاپیتالیــزم دەبــێ ســەالمەتی ئینســانەکان بــێ .ئێمــە ئامرازی ناتوانیــن ئــەو هەمــوو مــادە شــیمیاییانە لــە بــەدەن مــان دا تەحەمــول بکەیــن و ئــەو هەمــووە هــەوا و ئــاوی پیســە ناتوانیــن تەحەمــول بکەین. لــەوە ڕا گەیشــتە ئــەو ئاکامــە کــە کۆمــەڵ دەبــێ لــە ناوەنــد بکرێتــەوە، قازی :دەوڵەت تەحەمولی دەکردن یان چۆن؟ بیــل :دەوڵــەت چــاوی لــێ هەڵدەبــواردان ،چــاوی لــێ ئابــووری دەبــێ لــە ناوەنــد بکرێتــەوە و بــە تایبەتــی سیســتمی سیاســی هەڵدەبــواردن .ئــەوان بــە دوای ماســییە گــەورەکان دا دەگــەڕان کــە دەبــێ لــە ناوەنــد بکرێتــەوە ،چونکــە ئــەو یەکانــەی کــە حوکــم دەکــەن لــە ڕاســتیدا کۆمۆنیســتەکان بــوون .خەڵــک لــە هالیــوود و لــە ئیــدارە بــە ســەر ئــەو کۆمەڵگــە ئێکوییانــە دا دەبــن بــە ئەنجومەنەکانــی شــارومەندان لــە ناوچەیــەک دا .قــازی :و بووکچیــن بــەو کۆمەڵگــە نــا- حکوومەتییەکانــدا. ناوەندانــە ،ئــەو کۆمەڵــە نــا –ناوەندانــە دەڵــێ کۆمەڵــەی مەنتقــی .بیــل : قازی :دەکرێ هێندێکم بۆ باس بکەی سەبارەت بە کۆمەلــەی عەقاڵنــی قــازی :عەقاڵنــی؟ بیــل :بــەاڵم عەقاڵنــی بــە مانایەکــی زۆر تایبەتــی .عەقاڵنــی بــە مانــای ئەخالقــی ،نــەک بــە مانــای ئام ـرازی. ئیدەکانی بووکچین کە بەشێوەی کتێب باڵوکرانەوە و ئەگەر دەکرێ باسی هێندێک لە کتێبەکانی بکەی لەو سەروبەندی و لە دواتردا.؟ بیــل :کاتێــک مــن دەلێــم ئــەو بــە دوای بابەتــی جیــاواز دا -
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
کــەوت کــە هەمــان بەرهۆدەییــان هەبــوو بــۆ درێــژەدان بــە شۆڕشــی کۆمەاڵیەتــی کــە ئــەو بــاوەڕی پێــی بــوو و ئــەوان بــە ووردی هەمــوو بابەتێکیــان تاقــی کــردەوە کــە دەنگــو باســی بــاو دەبــووەوە و لــە خۆیــان دەپرســی داخــوا ئەوەیــە ســنوورەکانی کاپیتالیســم؟ دەتوانــێ ئــەوە بــێ؟
دەگــەڕا کــە دەتوانــێ ســنوورەکانی کاپیتالیــزم بــێ ،ئــەو پێــی وا بــوو بابەتــی هــەر گرینــگ ئەودەمــی ئێکۆلــۆژی بــوو ،ئــەو پێــی وا بــوو کشــتوکاڵ ،بــۆ منوونــە فارمینــگ گــۆڕدراوە لــە کێڵگــەی پچووکــەوە بەرەو فارمــی زەبەالحــی پیشەســازی ،کــە پــرە لــە مــادەی شــیمیایی ،مــادەی شــیمیایی تێکــەاڵوی خــۆراک کــراون و خــۆڕاک دەرمانــاوی کــراون و خــۆراک دوور لــەو جێگایانــەی کــە خەڵکیــان تێــدا دەژیــن واتــە بــە دوور لــە شــارەکان بەرهــەم دەهێنــدرێ و شــارەکان خۆیــان زۆر گــەورە دەبــن. ئــەو لــەو بــاوەڕە دا بــوو هــەر دووکیــان دەبــێ پچــووک بکرێنــەوە و ئەندازەیــان کەمــر بــێ .فارمــەکان دەبــێ بگەڕێنــەوە ئــەو ســەردەمی کــە پچــووک بــوون و لەگــەڵ خــاوەن فارمــەکان بگونجێــن نــەک ژمــارەی کرێــکاران و بەرهەمــی کشــتوکاڵی دەبــێ نۆرەیــی بــێ و تەنــێ یــەک جــوورە حاســات بەرهــەم نەهێنــدرێ بەڵکــوو حاســاتی هەموو چەشــنە بەرهــەم بهێنــدرێ و بــەو شــێوەیە دەکــرێ ئێمــە خۆمــان لەکــۆڵ مــادە شــیمیاییەکان بکەینــەوە.
18
قازی :باشە ،ئەگەر باسی هێندێک لە کتێبەکانی بکەی و ناویشیان بەری؟ بیل:باشــە ،هەڵبــەت ،یەکــی هــەرە گرینگیــان ‹ ئێکۆلــۆژی ئــازادی ‹ یــە کــە ئاســەوارێکی مەردمناســانە و مێژوویــی و فەلســەفی یە، ئــەو ڕیشــەی هێڕارشــی زاڵبوونــی پیــر بــە ســەر جــەوان دا دەدۆزێتــەوە، زاڵبوونــی پیــاوان بــە ســەر ژنــان دا ،زاڵبوونــی ڕەگــەزی جیــاواز بــە ســەر یەکــدی دا ،زاڵبوونــی کەشیشــە دینییــەکان ،زاڵبوونــی جەنــگاوەران تــا دەگاتــە زاڵبوونــی دەوڵــەت و کاپیتالیــزم .جــا بۆیــە ئــەو ڕچــەی گشــت ئــەو بەخۆداهاتنــە هەڵدەگــرێ ،بــۆ ئــەوەی کــە بکــرێ سیســتم لەنــاو بــردرێ .مەبەســتی ئەوەیــە شــیبکرێتەوە بــەر لــەوەی مــرۆڤ بتوانــێ بیڕووخێنــێ.
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
ئەمن باسی ‹ کۆنفێدڕاسیۆن› م کرد وەکوو پێکهێنانی ده‌سه‌اڵتی ڕووبەرووی دەوڵەت- نەتەوە کە بە توانایەکی دەیڕووخێنێ
دا دەژیــان لــە نێــوان شــار و دەوڵــەت دا گرژیــی زۆر هەبــوو و ئــەو دووانــە لــە زاتــی خۆیانــدا دژی یەکــری بــوون. قازی :کتێبی دیکە؟ بیــل ‹:فەلســەفەی ئێکۆلــۆژی کۆمەاڵیەتــی› کــە ئەویــش وەرگێڕدراوەتــە ســەر زمانــی تورکــی .شــڕۆڤەیەکە کــە بووکچیــن پێــی دەڵــێ ‹ خــۆزا خــوازی دیالێکتیکــی ‹ کــە فەلســەفەی پتــەو کردنــی گشــت ئەوانەیــە ‹ .بــەرەو کۆمەڵێکــی ئێکۆلۆژیکــی› کتێبێکــی دیکەیــە کــە بــە تورکــی بــاو کراوەتــەوە و بریتــی یــە لــە وەرگێڕانــی ووتــاری جــۆر بەجــۆر ئــی ســااڵنی .١٩٨٠کتێبێکــی دیکــەی بووکچینیــش هەیــە کــە وەرگێڕدراوەتــە ســەر زمانــی تورکــی بە نــاوی ‹ :ســازدانەوەی کۆمــەل ‹ کە بریتییــە لــە کورتەیەکــی هاســان لەمــەڕ گشــت ئــەو ئیــدە پێچەڵپێچانــە: فەلســەفە ،سیاســەت ،مێــژوو لــە کتێبێکــی هاســان ‹ ســاز دانــەوەی کۆمــەڵ ‹ ،لــە ســاڵی ١٩٩١دا بــاو کراوەتــەوە و وەریشــگێڕدراوەتە ســەر زمانــی تورکــی.
قازی :چی دیش؟ دوایین کاری چ بوو؟ بیــل :دواییــن کتێبــی کــە چــاپ بــووە نــاوی ‹ شۆڕشــی ســێیەم ‹ ە ،کــە ئــەوەش باســی مێــژووی بزووتنــەوە جەماوەرییــەکان دەکا لــە شۆڕشــەکانی ئەمریــکا و ئوڕووپــا دا .یەکــەم شــۆڕش ،شۆڕشــی قازی :ئەوە کەنگێ باڵو بووەوە؟ بــورژووازی بــوو بــە دژی سیســتمی فێئۆدالیزم ،شۆڕشــی دووەم شۆڕشــی بیل :ئەو کتێبە لە ساڵی ١٩٨٢باڵو بووەوە. ئاوتۆریتاریەنــەکان ە ( ملهــووڕەکان) وەک مارکسیســتەکان بــوو بــە دژی بــورژووازی و شۆڕشــی ســێیەم شۆڕشــی گەالنــە بــە دژی شۆڕشــگێڕە قازی :کتێبی دی؟ بیــل :ئەمــن پێموایــە کتێبــی دووەمــی هــەرە گرینگــی نــاوی ملهــوڕەکان وەک مارکسیســتەکان. ‹ ســەرهەڵهێنانی شارنشــینی « ،هــەر وەهــا « شارنشــینی بــە بــێ شــاران قازی :ئەمن وا بزانم بووکچین بەر لە سەرنانەوەی لە « ە ،چەندیــن نــاوی هەیــە. ساڵی ٢٠٠٦ئیدی چاالکی نەبوو .ئەو لە ژیانی دا تا کەنگێ چاالک بوو؟ قازی :پێموایە وەرگێڕدراوە بۆ سەر زمانی تورکی؟ بیــل :ئــەو بــە ســااڵن لــە ژیانــی دا چــاالک بــوو و ئــەو بیــل :بەڵــی وەکــوو « شارنشــینی بــە بــێ شــاران « بەڵــێ .لــە - بیرتــە ئەمــن باســی ‹ کۆنفێدڕاســیۆن› م کــرد وەکوو پێکهێنانی ده‌سـه‌اڵتی ئیدانــەی بــاو دەکــردەوە .واتــە لــە گشــت تەمەنــی الویه‌تــی تــا ڕووبــەرووی دەوڵــەت -نەتــەوە کــە بــە توانایەکــی دەیڕووخێنــێ .لــە دوایــی ژیانــی .مێــژووی ژیانــی بووکچیــن کــە ئەمــن لــەو دواییانــە لــە کتێبــی « شارنشــینی بــە بــێ شــاران « دا بووکچیــن ئەنجومەنەکانــی ژیننامەکــەی دا باســم کــردووە بریتــی یــە لــە هەوڵــدان بــۆ تەشــویقی شــارومەندان و کۆنفێدراســیۆنەکانیان لــە مێــژوو دا شــی دەکاتــەوە و چەپــی ئەمریکایــی ،کــە گشــت ئــەو ئیدانــە وەخــۆ کــەن .دواجــار وەک پێــی وایــە لــە دەوڵــەت – نەتــەوە لــە گشــتی خۆیــدا ،چ لــە ســەر بنەمای دەبینیــن ئەمریــکا هێشــتا مــاوە ،هێشــتا کاپیتالیســتە ،هێشــتا دەوڵــەت – دەوڵــەت بــێ ،یــان نەتــەوە .خەڵــک بــە توانایەکــی زۆر لــە شــکانهاتوویە نەتەوەیــە و خەڵــک لــە گرینگــی قەیرانیــی ئێکۆلــۆژی تــێ نەگەیشــن جــا و لــە ئوڕووپــا بــۆ منوونــە خەڵــک بــۆ مــاوەی درێــژ لــە کۆنفێدراســیۆنان بۆیــە ئــەو ســەرنەکەوت لــە شــۆڕش کردنــدا کــە هەمــوو ژیانــی خــۆی لــە
ئەمــن پێــم وا بــوو پێویســتە هــەر دووکیامنــان هەبــێ ،مــرۆڤ بچێتــە پێنــاو دا بەخــت کــرد. نــاو سیســتمی سیاســییەوە و خەڵکــی ئــاوای هەبــێ کــە لــە ناوخــۆی قازی :باشە ،یارمەتی تۆ خۆت چییە بۆ پەرەپێدانی سیســتمەکە دا کار بکــەن ،لــە هەمانکاتــدا بزووتنەوەیــەک لــە دەرەوە ڕا هەبــێ بــۆ ئــەوەی لــە دوو الوە گوشــار بهێــرێ بــۆ گــۆڕان .بــەاڵم ئیدەکانی؟ بیــل :وەک گوتــم لــە ســاڵی ١٩٨٦بــۆ یەکــەم جار دیتــم ،ئەمن بووکچیــن لەگــەڵ ئــەو بۆچوونــە دا نەبــوو و بــە تــەواوی دژی دەوڵــەت چوومــە بێرلینگــن و کارم لەگــەڵ کــرد و یارمەتــی مــن ئــەوە بــوو بەرگری بــوو. لــە ئیدەکانــی بکــەم .ئــەو تووشــی زۆر گێــرە و کێشــە هــات لەگــەڵ ڕێبازەکانــی دی لــە بزووتنــەوەی ئێکۆلــۆژی دا .بــۆ منوونــە ڕێبازێــک لە ماوەی شەڕی عێڕاق دا بووکچین هەبــوو بــە نــاوی ‹ ئێکۆلــۆژی قووڵــر ‹ کــە ئینســانەکانی لــە زاتــی سیمپاتییەکی زۆری هەبوو بۆ کوردەکان خۆیانــدا بــە خـراپ دەزانــی ،لــە زاتــی خۆیــان دا بــە بــەد بــۆ خۆڕســت دا دەنــا و بووکچیــن بــە پاڵپشــتی ئێکۆلــۆژی کۆمەاڵیەتــی وه‌اڵمــی دانــەوە نــا! خەڵــک هــۆی گیروگرفتەکــە نیــن ،بەڵکــوو ئــەوە نەزمــی قازی :ئەمن لە کارەکانی دا هیچ ئاماژەیەکی کۆمەاڵیەتــی یــە کــە کێشــەی ســاز کــردووە؛ کاپیتالیــزم و دەوڵــەت .لــە - بــەر ئــەوەی ئینســانەکان ئــەو نەزمانەیــان ســاز کــردووە دەتوانــن بیشــی تایبەتیم بە چەمکی ‹ زمان ‹ نەدیت .ئەو بۆچوونی لە سەر زمانان چ بوو؟ دەوری زمان ،چەمکی زمان؟ گــۆڕن و ئــەوە هیوامــان دەداتــێ .جــا ئەمــن لــەو کێشــانە دا لــە ســەرم بیــل :بــە داخــەوە .ئێمــە لــە دەوڵەتــە یەکگرتووەکانــی کــردەوە ،بەرگریــم لــە ئیدەکانــی کــرد و لــەو بوارانــە دا ڕەخنــەم نووســی - و دوایــە لــە کۆتاییەکانــی ١٩٩٠کانــدا ،دەزانــی بووکچیــن ئــەو کتێبــە ئەمریــکا دەژیــان ،ئــەو بــە قووڵــی بیــری لــەو چەمکانــە نەدەکــردەوە. گەورەیــەی نووســیبوو ‹ شارنشــینی بــە بــێ شــاران ‹ و چەنــد وتــاری ئــەو بابەتــە لــە دەوروبــەری ویــدا نەهاتــە گــۆڕێ ،بەداخــەوە ئەمــن بچــووک ســەبارەت بــە ‹ شــارەدارێتی ئازادانــە ‹ ،جــا ئەوانــە حەوجێیــان وه‌اڵمێکــی باشــم بــۆ ئــەو پرســیارە نییــە. بــە پێشــەکییەک ،کتێبێکــی ناســاندن هەبــوو بــۆ ‹ شــارەدارێتی ئازادانــە› قازی :دوایە پێوەندی لەگەڵ دۆزی کورد ،ئەوە داوای لێکــردم ئــەو کتێبــە بنووســم و ئەمــن نووســیم بــە ئینگلیســی - نــاوی کتێبەکــە بریتــی یــە لــە ‹ سیاســەتی ئێکۆلــۆژی کۆمەاڵیەتــی داوای کەنگێ دەستی پێکرد؟ وەک دەزانی مەسەلەی کورد مەسەلەیەکی شــارەدارێتی ئازادانــە دەکا› کــە ئــەوە لــەو دواییانــە دا بــە تورکــی بــاو لەمێژینەیە هەر نەبێ لەماوەی سەد ساڵی ڕابردوو دا لە جێگای جیاواز لە ڕۆژهەاڵتی نێوەڕاست هەبووە و هەیە کە هەتا کراوەتــەوە لــە الیــەن وەشــخانەیەک لــە ئەســتەنبووڵ. ئێستا چارەسەر نەکراوە ،بەاڵم بە کردەوە هەم بووکچین و هەم ئێوە دەستتان کرد بە ناسینی بزووتنەوەی کورد لە باکووری قازی :ئەتۆ نزیکەی بیست ساڵ لەگەڵ بووکچین کوردستان و لە تورکییە .دەکرێ هێندێک باسی ئەوە بکەی؟ ژیاوی؟ بیــل :باشــە ،بــەر لــە هەمووشــت بڵێــم لــە مــاوەی شــەڕی بیل :نۆزدە ساڵ. عێـڕاق دا بووکچیــن ســیمپاتییەکی زۆری هەبــوو بــۆ کــوردەکان و لەبــەر قازی :لەو نۆزدە ساڵە دا قەت وا هەبوو شەڕە قسە هێــرش کــردن بــۆ ســەر کــوردەکان و لەنــاو بردنــی کــوردەکان لــە عێـڕاق بــە دەســتی ســەدام حوســێن زۆر دڵگـران بــوو .بــەاڵم یەکــەم پێوەنــدی و دمبەدمەتان بێ؟ بیــل[ :پــێ دەکەنــێ] ،جــار جــار ئێمــە ڕێــک نەبوویــن ڕاســتەوخۆ لەگــەڵ مەســەلەی کــورد لــە مانگــی ئاوریلــی ســاڵی ٢٠٠٤ لــە ســەر چەمکــی دەوڵــەت – نەتــەوە ،چونکــە منیــش بــەو ئاکامــە بــوو .کــە ئێمــە ئــی مەیلێکــان بــە دســت گەیشــت کــە چەنــد ئەڵامنــی گەیشــتم ،ئەمنیــش دیتــم کــە هیــچ بــەرەو پێشــچوونێک نییــە ،قەیرانیــی کــە کاری هاوپێوەندییــان لەگــەڵ کــوردەکان دەکــرد بۆیــان ناردبوویــن و ئێکۆلــۆژی هەتــا دا توندوتیژتــر دەبــێ و ئــەو بزووتنەوەیــە کــە ئــەو تێیــدا داوایــان دەکــرد دیالۆگێــک لــە نێــوان بووکچیــن و هاوڕێکەیانــدا، دەیویســت لــە خــوارەوە ڕا دەســت پــێ بــکا رووی نــەدەدا ،جــا بۆیــە ســەرۆکەکەیاندا [ ووشــەی ســەرۆک بــە کــوردی دەڵــێ ] ئۆجــاالن ،لــە
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
19
20 زینــدان دا ســاز بــێ .و ئێمــە زۆرمــان پــێ ســەیر بــوو ،واقــان وڕمــا.
دیــداری ،داوخوازەکــەی ئێمەیــان قەبــووڵ نەکــرد ،بــەاڵم لــەو نــاوەدا ئێمــە چاومــان کــەوت بــە خەڵکــی جــۆر بەجــۆری سیاســی کــورد، ئەندامانــی پارتیــی دێمۆکراتیکــی گــەالن ،ئەندامانــی کۆنگــرەی کۆمەڵــەی دێمۆکراتــی و لەگــەڵ پارێــزەران قســەمان کــرد .ئــەوان توانیــان زانیــاری زۆر باشــان بدەنــێ و کاتێــک ئێمــە گەڕاینــەوە هەوڵامنــدا لــە مــەڕ ئــەو ســەفەرە بنووســین لــە مێدیــا دا لــە ڕۆژئــاوا و چاوپێکەوتنــان لەگــەڵ بکــرێ .باســی ڕاوەدوونانــی خەڵــک و تێــک ڕووخاندنــی شــارە کوردییەکامنــان کــرد لــە «باشــووری ڕۆژهــەاڵت» ،واتــە لــە باکــوور بەدەســت دەوڵەتــی تــورک لــە جزیــرێ و هەمــوو ئــەو شــوێنانەی دیکــەی کــە بینەرانــی ئێــوە بەباشــی لــە ســەریان دەزانــن.
قازی :بۆ وەرگرتنی پەیامێکی ئەوتۆ؟ بیــل :ئێمــە ڕێــزدار ئۆجــاالن مــان بــە مارکسیســت – لێنینیســتێک دەزانــی ،ئــەو جــۆرەی کــە بووکچیــن ببــوو ،جــا بۆیــە لــە داخوازەکــە نەدەگەیشــتین .هەرچۆنێــک بــێ بووکچیــن وه‌اڵمــی پەیامەکــەی دانــەوە و گوتــی ئــەوە هێندێــک لــە کتێبەکانــی منــە کــە بــە تورکــی وەرگێــڕدراون .بۆچــی نایــان خوێننــەوە؟ دەرکــەوت ‹ ئاپــۆ› ئــەو کتێبانــەی خوێندبــووەوە .جــا بۆیــە مانگێــک دواتــر ڕابیتــەکان بۆیــان نووســینەوە کــە ئــەوان بــە ڕێــگای پارێزەرەکانــی دا وه‌اڵمــی بووکچیــن یــان بــە ئۆجــاالن گەیانــدووە لــە زیندانــی ئیمرالــی .جــا ڕابیتــەکان قازی :زۆر باشە ،زۆر سپاست دەکەم بۆ ئەمجارە. بۆیــان نووســینەوە کــە ئــەو پێــی خۆشــە دیالــۆگ لــە نێوانیــان دا هەبــێ - و ئــەوەی کــە ئــەو کتێبەکانــی بووکچینــی خوێندووەتــەوە ،خــۆی بــە پێم وایە زۆر شتی دیکە هەیە قسەی لێوە بکەین و لە بەشێکی شــاگردێکی زۆر باشــی کارەکانــی بووکچیــن دەزانــێ ،ئــەو خــۆی بــە دیکەی بەرنامەکەمان دا لە سەریان قسە دەکەین .گەلێک سپاس بۆ ئەو کاتەی پێت داین. ئێکۆلۆجیســتێکی کۆمەاڵیەتــی دەزانــێ بەپێــی نــاوی ئیدەکانــی بووکچین و ئامانجــی ئەوەیــە یەکــەم کۆمــەڵ دروســت بــکا لــە ســەر بنەمــای ئــەو بیل :بە خۆشییەوە. ئیدانــە .مــوری بووکچیــن وه‌اڵمــی داوە ئــەوە زۆر زۆر باشــە ،ئەمــن زۆر - مانــدوو و نەخۆشــم بــۆ ئــەوەی دیالۆگێکــم هەبــێ ،بــەاڵم ئەمــن زۆری پــێ خۆشــحاڵم ئێــوە ئامانجێکــی ئەوتۆتــان هەیــە و دڵنیــام بزووتنــەوەی کــورد لــە دەســتی چــاک دایــە بــە ڕێبەرێکــی ئــاوا کارامــەوە.
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
قازی :ئەوتۆ دوایە خۆت لەگەڵ ئەو هەیئەتی نێونەتەوەییە کەوتی کە داوای ئازادیی ئۆجاالن دەکا و وا بزانم ئێوە لە بەراییەکانی ساڵی ٢٠١٦دا سەفەری تورکییەتان کرد؟، چونکە ئەمن چاوپێکەوتنم هەبوو لەگەڵ ئەندامێکی دیکەی ئەو هەیئەتە ؛ دوکتور ئێلی ڤان ڕووسل. بیــل :بەڵــێ ،ئــەوە چەنــد مانــگ لــەوەو پێــش بــوو ،ئەمــن ئێســتا ئــەوە چەنــد ســاڵە نزیكــم لــە بزووتنــەوەی کــوردەوە. قازی :بەاڵم لە سەر بەشداری لەو هەیئەتە دا و سەردانی تورکییە .ئەوە چۆن بوو؟ بیــل :ئــەوە هەیئەتێکــی نێونەتەوەیــی بــوو و ئەمــن دڵنیــام ئێلــی ئــەوەی بــۆ بــاس کــردووی ئێمــە هەوڵامنــدا وەزیــری دادی تورکییــە ببینیــن بــۆ ئــەوەی ئیــزن وەربگریــن بــۆ ســەردانی دورگــەی ئیمرالــی. بــەاڵم ڕێگایــان پــێ نەدایــن و تەنانــەت پارێزەرەکانیشــی ڕێگایــان پــێ نــەدراوە بیبینــن ،پارێزەرەکانــی ئــەوە چوارســاڵە ڕێگایــان نــەدراوە بچنــە
وێنه‌ی موری بووکچین
21
«ئازادکردنى ئۆجاالن ده‌بێته‌هۆى الوازکردن و سنوردارکردنى داعش» و زه‌حمه‌تیــدان ،ئێســتا بارودۆخێکــى گرنگــه و پێویســتى بــه شــێواز ریپۆتاژ /ئا /كاروان ئیرباهیم لــه کۆنفرانــى ئاشــتى و ســه‌قامگیرى لــه رۆژهــه‌اڵىت ناوه‌ڕاســت لــ ه و میتــۆدى نــوێ هه‌یــه بــۆ تیامرکــردىن برینــه‌کان ،کــ ه ده‌توانــێ هــزرى عه‌بدوڵــا ئۆجاالنــدا ،کـه مــاوه‌ى ســێ رۆژى خایانــد و له‌الیـه‌ن ســه‌رله‌نوێ هیــوا بگه‌ڕێنێتــه‌وه بــۆ خه‌ڵکــى کوردســتان و ناوچه‌کــه، ئه‌کادیمیــاى سیاســه‌ت و هــزرى دیموکــراىت رێکخرابــوو ،له‌ســه‌ر له‌بــه‌ر ئــه‌وه کۆنفرانســێکى زۆر گرنــگ بــوو. چه‌ندیــن پــرىس هه‌نوکه‌یــى رۆژهــه‌اڵىت ناوه‌ڕاســت و کوردســتان ـ چى ده‌زانى له‌سه‌ر کورد و به‌ڕێز ئۆجاالن؟ گفتوگــۆ کــرا ،لــه کۆنفرانســه‌که‌دا چه‌ندیــن هــاواڵىت و چاالکــوان و لێکۆڵ ـه‌ر و نوس ـه‌ر ل ـه واڵتــاىن بیانیی ـه‌وه به‌شــداریان تێــدا کــرد ،ل ـه‌م مــن کتێبــه‌کاىن به‌ڕێــز ئۆجاالنــم خوێندوه‌تــه‌وه ،نوســینه‌کانیم ریپۆرتــاژه‌دا ،به‌شــێک ل ـه‌و بیانیان ـه بۆچــووىن خۆیــان له‌س ـه‌ر گرنگــى خوێندوه‌تــه‌وه ،هه‌روه‌هــا له‌ســه‌ر کوردیــش شــتم خوێندوه‌تــه‌وه و خه‌ڵکــى کــوردم لــه نزیکــه‌وه بینیــوه ،بــه‌اڵم ئه‌توانــم بڵێــم لــه کۆنفرانســه‌که و ئــازادى عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن ده‌خه‌نــه‌ڕوو. هه‌ندێــک بــواردا ئۆجــاالن مه‌هامتــا گانــدى کوردســتانه.
لێکۆڵه‌رێکى بوارى ژینگه له هندستان :ئۆجاالن مه‌هاتما گاندى کوردستانه. لیــۆ ســه‌لدانا ،ئه‌ندامــى گروپــى پاراســتنى ژینگــه‌م لــه شــارى ـ ل ه ئاستى نێونه‌ته‌وه‌یدا ده‌توانرێ چى بکرێت بۆ ئازادکردنى ئۆجاالن؟ به‌نگه‌لــۆر لــ ه هندســتان ،ده‌ڵــێ ،چه‌ندیــن توێژینــه‌وه‌م له‌ســه‌ر ئازادکــرددىن ئۆجــاالن ده‌بێتـه هــۆى الوازبــوون و نه‌مــاىن داعــش لـهمژینگــه و پێشــکه‌وتنى نێونه‌ته‌وه‌یــى کــردوه.. ناوچه‌یــه ،داعــش مه‌ترســیه‌کى جیهانییــه و لــه واڵتــاىن ئه‌وروپــاش کارى تیــرۆر و ته‌قینــه‌وه ئه‌نجــام ده‌دات ،ئه‌گــه‌ر هــه‌ر که‌ســێک ـ بۆچونت له‌سه‌ر ئه‌م کۆنفرانس ه چییه ،که ل ه رۆژانى 19و ببێتـه هــۆى الوازکــردن و ســنوردانان بــۆ داعــش ئـه‌وا پێویســته واڵتــاىن 20و 21ى ته‌موزى 2016ل ه شارى سلێمانى به‌ڕێوه‌چوو ب ه ئه‌وروپــا هــاوکارى بک ـه‌ن ،ئێســتا کــورده‌کان رۆڵێکــى زۆر کاریگه‌ریــان ناونیشانى ئاشتى و سه‌قامگیرى له رۆژهه‌اڵتى ناوه‌ڕاست ل ه هه‌ی ـه ل ـه تێکشــکاندن و ســنوردارکردىن داعــش ،ئ ـه‌وه‌ش له‌به‌رئ ـه‌وه‌ى هزرى عه‌بدوڵاڵ ئۆجاالندا؟ ـ کۆنفرانســه‌که لــه زۆر واڵتــاىن دنیــاو ه خه‌ڵکــى کۆکردبــوه‌وه باوه‌ڕیــان بــ ه رێبه‌رایــه‌ىت و هــرزى ئۆجــاالن هه‌یــه ،بۆیــه پێویســته و کۆنفرانســێکى نێونه‌ته‌وه‌یــى بــوو ،بــۆ گفتوگۆکــردن له‌ســه‌ر واڵتــاىن ئه‌ورپــا ل ـه‌و ه تێبگ ـه‌ن ک ـه ئازادکــردىن ئۆجــاالن ده‌بێت ـ ه هــۆى بونیادنانــه‌وه‌ى ئــه‌م ناوچه‌یــ ه و چاره‌ســه‌رى کێشــه‌کان ،ئــه‌و پاراســتنى خۆیــان ،ده‌بێت ـه هــۆى ئاســایش و ئارامــى بــۆ خۆیــان. نه‌ته‌وانــه‌ى لــه‌م ناوچه‌یــه ده‌ژیــن چه‌ندیــن ســاڵه له‌نــاو نه‌هامــه‌ىت ئــه‌وه‌ى مــن ده‌یبینــم ئه‌وه‌یــه کــه خه‌ڵکــى کــورد لــه‌م ناوچه‌یــه
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
ـ وه‌کو ده‌زانیت چه‌ندین ساڵ ه ئۆجاالن گۆشه‌گیر کراوه ،بۆچوونت چییه له‌سه‌ر هه‌ڵمه‌تى ئازادکردنى؟ ـ ئــه‌و گه‌له‌کۆمــه نێوده‌وڵه‌تیــه‌ى دژى عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن ئه‌نجــام دراو و چه‌ندیــن واڵت به‌شــداریان تێــدا کــرد بــۆ رفانــدىن ئۆجــاالن بــه تــه‌واوى دژى مرۆڤایــه‌ىت بــوو ،ئێســتا پێویســت ه هه‌مــوو الیــه‌ک کار بــکات بــۆ ده‌رکــردىن ئۆجــاالن ل ـه زینــدان ،چونک ـه ب ـه ئازادکــردىن ئۆجــاالن چانــى ئاشــتى و چاره‌س ـه‌رى ل ـه‌م ناوچه‌ی ـه زیاتــر ده‌بێــت. نازانــم کام واڵت ئاشــتى نــاوێ لـه‌م ناوچه‌یـه ،ئۆجــاالن پێویســته ئــازاد بکرێــت ،ئــه‌و واڵتانــه‌ى به‌شــدارى گه‌له‌کۆمه‌که‌یــان کــرد ده‌بــێ ئۆجــاالن به‌ربــده‌ن ،هه‌روه‌هــا تورکیــا ده‌بــێ بــێ م ـه‌رج ئۆجــاالن ل ـه زینــداىن ده‌ربــکات.
22 ئاشــتی و ئارامیــان ده‌وێ ،بــه‌اڵم نــه‌ک ته‌نهــا بــۆ خۆیــان ،به‌ڵکــو بــۆ کوردســتان رووده‌دات زۆر گرنگــه ،چونکــه ســه‌رقاڵى بونیادنانــه‌وه‌ى شــێوازێکى نوێــى کۆمه‌ڵگـه‌ن بـه گوێــره‌ى سیســته‌مێکى نوێــن ،کـه نـه هه‌مــوو خه‌ڵکــى هه‌رێمه‌کــه ده‌یانــه‌وێ. پشــت بـه رژێمــى ســوریا ده‌به‌ســتێت ،نـه پشــت بـه رژێمــى عێــراق و ن ـه پشــت ب ـه رژێمــى تورکیــا و واڵتــاىن تــر ده‌به‌ســتێت. ئه‌ندامێکى پارتى کۆمۆنیستى هندستان :جیهان چاوى له‌سه‌ر لــه بــاره‌ى ئۆجاالنیشــه‌وه ،ئێمــ ه به‌شــێک لــه نوســینه‌کانیامن رۆژئاواى کوردستانه خوێندوتـه‌وه ،هه‌روه‌هــا کۆنفیدرالیزمــى دیموکراتیــان خوێندوه‌تـه‌وه، ره‌نگــه ئێمــه له‌گــه‌ڵ هه‌مــوو بۆچوونه‌کانیــدا نه‌بیــن ،بــه‌اڵم شــتێک روونــه ئه‌ویــش ئه‌وه‌یــه ،مــن بۆخــۆم که‌ســێکى مارکــى لینینیــم، ناتوانیــن لـه بیرۆکـه‌کاىن لینیــن تێبگه‌یــن لـه‌م رۆدا ئه‌گـه‌ر خوێندنه‌وه‌ى نوێــان بــۆ جیهــان نه‌بــێ ،پێویســت ه پێشــکه‌وتنه نوێیـه‌کان بخوێنینـه‌وه، ئ ـه‌وه‌ش ئه‌وه‌ی ـه ک ـ ه عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن هه‌وڵــى بــۆ داوه ،بیرۆک ـه‌ى نوێــى هێناوه‌تــه ئــاراو ه کــه ئه‌وانــه‌ى پێشــر باســیان نه‌کــردووه، ره‌نگــ ه له‌گــه‌ڵ هه‌مــوو بیرۆکــه‌کاىن نه‌بیــن ،بــه‌اڵم گفتوگــۆ ده‌که‌یــن و ســه‌ره‌نجام ده‌گه‌ینــه ئه‌نجامێــک. ســه‌نجه‌ى ســینگڤه‌ى ،ئه‌ندامــى پــارىت کۆمۆنیســتى هندســتانم و لــ ه شــارى مۆمبایــه‌وه هاتــووم ،هه‌روه‌هــا پارێــزه‌رم و له‌گــه‌ڵ یه‌کێتــى ره‌نجده‌رانیــش کارده‌کــه‌م.
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
ـ بۆچوونت چی بوو له‌سه‌ر کۆنفرانسه‌که؟ کۆنفرانســێکى زۆر گرنــگ بــوو ،چونکــه چه‌ندیــن بابــه‌ىت جیاجیــا گفتوگــۆى له‌ســه‌ر کــرا ،لــه بیرۆکــه‌ى فه‌لســه‌فییه‌وه تــا بونیادنــاىن پراکتیکــى کۆمه‌ڵگه‌یه‌کــى نــوێ ،ئــه‌وه‌ى ده‌بیــرێ ئه‌وه‌یــه هه‌وڵــدان هه‌یــه کــه کۆمه‌ڵگه‌یه‌کــى نــوێ لــه‌م ناوچه‌یــ ه دروســت بکرێــت. منونــه‌ش بــۆ ئــه‌وه رۆژئــاواى کوردســتانه ،هه‌روه‌هــا ئێســتا تــه‌واوى جیهــان چاویــان له‌سـه‌ر رۆژئــاواى کوردســتانه و ده‌یانـه‌وێ بزانــن چــى بونیــاد ده‌نــرێ ،بێگومــان گفتوگۆکــردن له‌ســه‌ر ئــه‌و بابه‌تانــه زۆر گرنــگ بــوو. ـ چى ده‌زانى له‌سه‌ر کورد و ئۆجاالن؟ کوردســتان دیارده‌یه‌کــى سه‌رنجڕاکێشــه کــه گه‌وره‌تریــن گــه‌ىل خــاوه‌ن که‌لتــورى هاوب ـه‌ش و زمــاىن هاوب ـه‌ش و مێــژووى هاوبه‌ش ـه، بــه‌اڵم ســه‌دان ســاڵه ده‌چه‌وســێرنێته‌وه و لــه مــاىف خــۆى بێبــه‌ش ده‌کرێــت ،ب ـه‌اڵم ئ ـه‌وه‌ى ئێســتا ده‌یبینیــن گرنگ ـ ه ک ـه گفتوگــۆ له‌س ـه‌ر بونیادنــاىن کوردســتانێکى به‌هێــز ده‌کرێــت ،ئـه‌وه‌ى ئێســتا لـ ه رۆژئــاواى
ده‌شــمه‌وێ ئــه‌وه بڵێــم کــ ه گۆشــه‌گیرکردىن ئۆجــاالن بــه تــه‌واوى نایاســاییه و پێویســته بــ ه زووتریــن کات ئــازاد بکرێــت ،داواکارى س ـه‌ره‌کیامن ئه‌وه‌ی ـه ک ـه ئۆجــاالن ئــازاد بکرێــت ،هه‌روه‌هــا په‌که‌ک ـه لــ ه لیســتى تیــرۆر ده‌ربخرێــت ،پارته‌کــه‌ى ئێمــه لــ ه هندســتان ئــه‌و داوایـه‌ى خســتوه‌ته‌ڕوو ،کـ ه پێویســته ئۆجــاالن لـه زینــدان ده‌ربکرێــت و هه‌روه‌هــا په‌که‌کــه‌ش هه‌رگیــز تیرۆریســت نییــه و پێویســته لــه لیســتى تیــرۆر ده‌ربکرێــت. مــن زۆر ئاســوده‌م کــه به‌شــدارى ئــه‌و کۆنفرانســه ســێ رۆژیــه‌م کــرد ،ک ـه ل ـه نزیک ـه‌و ه گفتوگۆمــان له‌س ـه‌ر کوردســتان و رۆژه ـه‌اڵىت ناوه‌ڕاســت کــرد ،هه‌روه‌هــا گفتوگۆمــان له‌ســه‌ر ره‌وىش عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن کــرد. پرۆفیسۆرێکى ئه‌فریقاى باشور :تێکۆشانى ئۆجاالن و ماندێال وه‌کو یه‌کن
23 ئۆجاالنیــش هه‌روه‌هــا لــه دوورگه‌یــه‌ک زینــداىن کــرا ،هه‌روه‌هــا هه‌ردوکیــان تێڕوانینــى زانســتى و مرۆییانه‌یــان بــۆ کێشــه‌کان هه‌بــوو ،ئ ـه‌وان وه‌کــو ئه‌ردۆغــان یــان س ـه‌رکرده ره‌گه‌زپه‌رســته‌کاىن ئه‌فریقــاى باشــور نیــن ،ک ـه هیــچ ئاســۆیه‌کى فــراواىن بیرکردنه‌وه‌یــان نییـه ،بـه‌اڵم ماندێــا پــاىن بــۆ داهاتــوو هه‌بــوو ،هه‌روه‌هــا ئۆجاالنیــش پێشــبینى بــۆ داهاتــوو هه‌یــه. هه‌مــوو هاوبه‌شــییه‌ک له‌نێوانیــان هه‌یــه ،که‌ســایه‌ىت ،دیســپلین، کاریزماتیکــى ،لێهاتوویــى...
مه‌حمود پاتێل ،پرۆفیسۆرى زانکۆى که‌یپ تاون له • ئه‌فریقاى باشور ،بۆچوونت چییه له‌سه‌ر ئه‌و کۆنفرانسه؟ ده‌توانــم وه‌ک ئه‌کادیمییــه‌ک و وه‌ک چاالکوانێکیــش قســه بکــه‌م، چونکــ ه منیــش به‌شــداریم لــه شــۆڕىش ئــازادى ئه‌فریقــاى باشــوردا کــردووه ،ئ ـه‌م کۆنفرانس ـه زۆر گرنگ ـه ،ئێســتا ک ـ ه عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن ل ـه زینداندای ـه ،پێویســته ئــازاد بکرێــت ،چونک ـه ئازادکــردىن ئۆجــاالن، هه‌روه‌هــا ده‌بێتــه ئــازادى کــورده‌کان ،ئــه‌م جــۆره کۆنفرانســانه‌ش به‌شــێکن لــه شــۆڕش تێکۆشــان بــۆ ئــازادى ئۆجــاالن و ئــازادى خه‌ڵــک ،بۆچــى؟ چونکــ ه خه‌بــات ته‌نهــا بــه تێکۆشــاىن چه‌کــدارى نابێــت ،ئێمــه ئه‌وه‌مــان ئه‌زمــوون کــردووه لــه ئه‌فریقــاى باشــور ،چاالکوانێکى ئه‌مریکى :ده‌وڵه‌ت نه‌ته‌و‌ه فریادڕه‌س نییه ،به‌ڵکو چه‌کوشێک ه بۆ سه‌رکوتکردنى خه‌ڵک. تێکۆشــان ده‌بێــت په‌روه‌رده‌یــى بێــت ،کۆکردن ـه‌وه‌ى خه‌ڵکــى جیــاواز، کـه خــاوه‌ن بۆچــوون و دیــى جیــاوازن ،بـه‌اڵم هه‌مــوو ئـه‌و جیاوازیانـه ـ سامیۆل جۆردان ،چاالکواىن خۆبه‌ڕێوه‌به‌رى.. ده‌توانــن پێک ـه‌وه تێکۆشــان بک ـه‌ن ،کاتێــک کۆنفرانــى ب ـه‌م شــێوه‌یه هه‌بێــت ،ئــه‌وا خه‌ڵکــى جــودا دێنــه الى یه‌کــر و بۆچوونه‌کانیــان هاوب ـه‌ش ده‌ک ـه‌ن ،خه‌مێکــى گشــتى دروســت ده‌ک ـه‌ن ،ئ ـه‌وه گرنــگ نیی ـه ک ـه ل ـ ه چ چینێکــى ،ل ـه چ واڵتێک ـه‌و ه هاتــووى ،ل ـه چ پارتێکــى ســیاىس کارده‌که‌یــت ،به‌ڵکــو به‌رژه‌وه‌نــدى هاوبــه‌ش بــۆ ئــازادى کۆمــان ده‌کاتــه‌وه ،یــه‌ک ده‌نــگ و یــه‌ک تێگه‌یشــن و یــه‌ک ئامانــج، ه ـه‌ر بۆی ـه ئــازادى عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن ئــازادى کورده‌کان ـه ،تێکۆشــان هێــز و توانــا و خۆڕاگــرى ده‌وێ ،ئێم ـه س ـه‌دان ســاڵ دژى داگیــرکارى و ره‌گه‌زپه‌رســتى شــه‌ڕمان کــردووه ،بــه‌اڵم ســه‌رئه‌نجام گه‌یشــتینه ئامانــج.
بۆچوونت چیه له‌سه‌ر کۆنفرانسه‌که. ئ ـه‌و کۆنفرانس ـه نایــاب و گرنگ ـه ،له‌ب ـه‌ر چه‌نــد هۆکارێــک، قســه‌کردن له‌ســه‌ر بیرۆکــه‌کاىن عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن بــۆ چاره‌ســه‌رى قه‌یران ـه‌کان و شــێوازێکى دیک ـه‌ى کۆمه‌ڵگ ـه و به‌شــدارى ســیاىس .ل ـه چه‌ندیــن واڵتــه‌وه به‌شــداربوو هه‌یــه ،لــه ئه‌مریــکاوه ،ئه‌فریقــاوه، ئاســیا و چه‌ندیــن واڵىت دیکـه ،بـه راســتى ئـه‌و کۆنفرانسـه بـه تـه‌واوى گرنــگ بــوو. ـ چى ده‌ڵێى له‌سه‌ر ئازادکردنى ئۆجاالن؟ مــن خــودى خــۆم زۆر ده‌مێکــه به‌دواداچــوون ئه‌کــه‌م بــۆ دۆســیه‌ى عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن ،کاتێــک ئ ـه‌و ل ـ ه ســاڵى 1999ل ـه گه‌له‌کۆمه‌یه‌کــى
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
خاڵى هاوبه‌شى نێوان ئۆجاالن ماندێال چییه؟ الیــه‌ىن هاوبــه‌ش زۆر ه له‌نێــوان ماندێــا و ئۆجــاالن ،ماندێــا خه‌ڵــک خــۆىش ده‌ویســت ،خه‌ڵکــى ئاســایى و ته‌نانــه‌ت له‌نــاو ده‌سه‌اڵتیشــدا خه‌ڵــک هه‌بــوون خۆشــیان ده‌ویســت ،ئێســتاش هه‌مــان شــت بــۆ ئۆجــاالن ده‌بینــم ،ئیــر ئه‌وان ـ ه موســڵامن بــن ،ئێزیــدى بــن ،مه‌ســیحى بــن یــان بــێ ئاییــن بــن ،ژن یــان پیــاو ،هه‌موویــان وا وه‌ک رێبه‌رێکــى گشــتى سـه‌یرى ئۆجــاالن ده‌کـه‌ن ،هه‌روه‌هــا ئـه‌وه‌ى کـه مــن ده‌یبینــم، ئۆجــاالن نوســه‌رێکه ،بیرمه‌ندێکــه ،ماندێــاش هه‌روه‌هــا زۆر ژیــر بــوو ،خه‌بــاىت چه‌کــدارى هه‌ڵگیرســاند و پێشــه‌نگایه‌ىت کــرد ،بــه‌اڵم بیریــى الى چاره‌ســه‌رى ســیاىس فکــرى بــوو ،هه‌ربۆیــ ه بینیــم کــه ئۆجــاالن داواى ئاشــتى کــرد ،داواى ئاگربه‌ســتى کــرد ،خاڵــى هاوب ـه‌ش زۆر له‌نێوانیــان ،هه‌روه‌هــا ماندێــا لــه دوورگه‌یــه‌ک زینــداىن کــرا،
24 نێوده‌وڵه‌تیــدا رفێــرا ،کــه ىس ئــاى ئــه‌ى و ناتــۆ و یۆنــان و تورکیــا و چه‌نــد واڵتێکــى دیکــه به‌شــداریان تێــدا کــرد لــ ه کینیــا رفاندیــان، ئــه‌وه‌ش ژێرپێکــردىن پێوانــه یاســایی و مرۆییــه‌کان بــوو ،کــه لــه دورگـه‌ى ئیمــراىل زینــدان و گۆشـه‌گیریان کــرد ،لـه مــاوه‌ى ســێ مانگــدا له‌ســه‌ر نــاوى رێکخــراوى لێبــوردىن نێوده‌وڵــه‌ىت مــن به‌دواداچوونــم بــۆ ره‌وىش مــاىف مــرۆڤ کــرد ل ـ ه تورکیــا ،مــن نوێنه‌رای ـه‌ىت لێبــوردىن نێوده‌وڵه‌تیــم ده‌کــرد کـه ســکااڵى تۆمارکــرد له‌سـه‌ر پێشــێلکردىن مــاىف مــرۆڤ ،مــن ب ـه نوێنه‌رای ـه‌ىت لێبــوردىن نێوده‌وڵ ـه‌ىت دیــدارم ئه‌نجامــدا له‌گــه‌ل به‌رپرســاىن حکومــه‌ت ،رێکخــراوه‌کاىن کۆمه‌ڵگــه‌ى مــه‌ده‌ىن لــه ئیســتانبوڵ و ئه‌نقــه‌ره و ئه‌زمیــر ،کاره‌کــه‌م به‌رکه‌وتــه‌ى له‌گــه‌ل دۆســیه‌که‌ى عه‌بدوڵــا ئۆجاالنیــش هه‌بــوو ،ئــه‌و ئه‌وکاتــه ســزاى له‌ســێداره‌داىن بــۆ ده‌رکــرا لــه دادگایه‌کــى تــه‌واو نادادپه‌روه‌رانــه‌دا، رێگــه‌ى پێنــه‌درا ،هاورێــکاىن ببینــێ ،که‌ســوکارى ببینــێ ،ته‌نانــه‌ت پارێزه‌ره‌کانیــى ،واتــا ئ ـه‌وه هیــچ دادپه‌روه‌ران ـه نه‌بــوو ،ئ ـه‌و کاره‌م ته‌نهــا لــ ه تورکیــا نه‌بــوو ،به‌ڵکــو به‌شــداریم لــه رێکخــراوى دیکــه‌ى نێوده‌وڵ ـه‌ىت کــرد ل ـه واڵتــاىن دیک ـه ل ـه ئه‌وروپــا و ئه‌مریــکا تــا فشــار بخه‌نــه ســه‌ر تورکیــا کــه ئــه‌و ســزایه هه‌ڵبگرێــت ،کــ ه په‌یوه‌ندیــى ب ـه ئه‌ندامێتــى تورکیــا ل ـه یه‌کێتــى ئه‌وروپــاو ه هه‌بــوو ،پاشــان تورکیــا ئـه‌و ســزایه‌ى هه‌ڵگــرت و ئۆجاالنیــش لـ ه ژیانــدا مایـه‌وه ،ئێمـ ه لـه‌وه‌دا ســه‌رکه‌توو بوویــن کــه ئۆجــاالن لــه ژیانــدا مبێنێتــه‌وه .لــه 1999وه مــن خــودى خــۆم په‌یوه‌ندیــدارم بــه‌م دۆســیه‌یه‌وه و به‌رده‌وامیــش ئ ـه‌وه ده‌ڵێین ـه‌و ه ک ـ ه ئۆجــاالن هه‌رگیــز ب ـه شــێوه‌یه‌کى دادپه‌ره‌ران ـه دادگایــى نه‌کــراوه.
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
ه دوو سه‌د ساڵه ده‌وڵه‌ت ئه‌مریکا زیاتر ل نه‌ته‌وه‌ى هه‌یه ،به‌اڵم سه‌دا 90ى ئهمه له‌ناو جه‌نگدا بووه ماوه‌ی لێکۆڵینه‌وه‌ک ـه‌ى مــن ل ـه کۆنفرانس ـه‌که‌دا له‌س ـه‌ر ده‌وڵ ـه‌ت ـ نه‌ت ـه‌و ه بــوو ،وه‌ک ئامێرێکــى ده‌ســتى ئه‌مریــکا و بااڵده‌ســتى ئه‌وروپــا لــه ده‌وڵــه‌ت -نه‌تــه‌وه‌کاىن رۆژهــه‌اڵىت ناوه‌ڕاســت ،ناوه‌ڕۆکــى لێکۆڵینه‌وه‌کــه‌م له‌ســه‌ر به‌کارهێنــاىن ده‌وڵــه‌ت -نه‌تــه‌وه کــه ئه‌مریــکا ب ـه‌کارى دێنــێ ،ب ـه رووىن بــاىس ئ ـه‌وه‌م کــرد وه‌ک ئه‌نجــام، کــه ده‌وڵــه‌ت -نه‌تــه‌و ه ســیحر نییــه ،فریــادڕه‌س نییــه ،به‌ڵکــو
چه‌کوشــێکه بــۆ ســه‌رکوتکردىن خه‌ڵکــى بــێ چــه‌ک و مــه‌ده‌ىن، ئه‌مریــکا زیاتــر لــ ه دوو ســه‌د ســاڵه ده‌وڵــه‌ت -نه‌تــه‌وه‌ى هه‌یــه، بــه‌اڵم ســه‌دا 90ى ئــه‌م ماوه‌یــه له‌نــاو جه‌نگــدا بــووه ،هه‌میشــه هه‌وڵــى پێشخســتنى مۆدێــى ده‌وڵــه‌ت -نه‌ته‌وه‌یــداوه ،وه‌ک ئامێرێکــى بااڵده‌ســتى به‌ســه‌ر نه‌تــه‌وه‌کاىن تــردا ،ئــه‌و ه گفتوگــۆى مــن بــوو ل ـه کۆنفرانس ـه‌که ،ک ـه مۆدێــى ده‌وڵ ـه‌ت -نه‌ت ـه‌وه ناتوانــێ چاره‌ســه‌رى بێنــێ ،به‌ڵکــو سیســته‌مێکى دیموکــراىت کــه خه‌ڵــک راســته‌وخۆ به‌شــدارى ل ـه دروســتکردىن بڕیــاردا بک ـه‌ن ده‌توانــێ ببێت ـه به‌دیــل .هه‌روه‌هــا بــه کــورىت ئامــاژه‌م بــه ره‌وىش ئابــورى ئێســتاى عێــراق دا ،ک ـه ن ـه‌ک ته‌نهــا نرخــى ن ـه‌وت دابه‌زیــوه ،به‌ڵکــو ئابــورى عێــراق به‌هــۆى چاوچنۆکــى و گه‌نده‌ڵییــه‌وه هــه‌ره‌ىس هێنــاوه، هه‌روه‌هــا بێــکارى و هــه‌ژارى رووى له‌زیادبوونــه ،هه‌روه‌هــا هــاوکارى جوتیــاران و کشــتوکاڵیش زۆر خراپــه ..مــن هیــوادارم رێکخــراوه‌کان ،ئه‌وانــه‌ى بایــه‌خ بــه خۆبه‌ڕێوه‌بــه‌رى ده‌ده‌ن ،هــه‌وڵ بــده‌ن ئابــورى کشــتوکاڵ ببوژێننـه‌وه و هــاىن خه‌ڵــک بــده‌ن بــۆ چانــدن و ئابــورى ناوخۆیــى. رۆژنامه‌نوسێکى لوبنانى :رۆڵى ژنانى کورد ل ه جیهاندا ره‌نگى داوه‌ته‌وه
25
وێنه‌ی به‌شێك له په‌رتوكه‌كانی عه‌بدواڵ ئۆجاالن ب ه زمانی جیا جیا
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
ـ نه‌بیلــه غســێن ،لوبنــان ،رۆژنامه‌نــوس و لێکۆڵــه‌ر له‌ســه‌ر پــرىس کــورد :س ـه‌ره‌تا گرنگــى کۆنفرانــس ،تێگه‌یشــتین ل ـه فکــرى عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن ،جــارى یه‌که‌م ـه ئه‌وه‌نــده ده‌زانــم له‌س ـه‌ر فکــرى ئۆجــاالن، ئ ـه‌وه‌ى ل ـه‌و کۆنفرانس ـه پێــى گه‌یشــتم ئێم ـ ه کۆمه‌ڵگ ـه‌ى رۆژه ـه‌اڵىت ناوه‌ڕاســت ،لوبنــان و عێــراق و ســوریا و تورکیــا له‌گــه‌ڵ ئه‌فریقــاى باشــور و ئه‌مریــکا و هیندســتان هاتوینه‌تــه الى یه‌کــر بۆئــه‌وه‌ى رێگه‌چــاره‌کان لــ ه فکــرى عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن بگه‌ڕێیــن ،فکــرى عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن ته‌نهــا پابه‌نــد نییــه بــه مه‌ســه‌له‌ى کــورده‌وه، به‌ڵکــو په‌یوه‌ســته بــه پــرىس مرۆڤایه‌تییــه‌وه ،فکرێکــى جیهانییــه. بێگومــان ئه‌زمــووىن ژنــاىن کــورد بــۆ رووبه‌ڕووبوونــه‌وه‌ى داعــش، چ لــه رۆژئــاواى کوردســتان چ لــه شــه‌نگال چ لــه‌و شــوێنانه‌ى دیکــه کــه لــ ه جه‌نگــدا بــوون ،ئه‌زموونێکــى ســه‌رکه‌وتووه نــه‌ک ته‌نهــا لــه ئاســتى رۆژهــه‌اڵىت ناوه‌ڕاســت ،به‌ڵکــو لــه ئاســتى جیهانیــدا ،رۆڵــى ژنــاىن کــورد ل ـه ئاســتى جیهانیــدا رۆڵێکــى ه ـه‌ره ب ـه‌رزه ،ل ـه راســتیدا
رۆڵى ژىن کورد نه‌ک ته‌نها من ئه‌یڵێم به‌ڵکو له جیهاندا ره‌نگــى داوه‌تــه‌وه و خــۆى ســه‌ملاندووه ،ســه‌باره‌ت بــه ژىن کــورد ک ـه ب ـه فکــرى عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن کار ده‌کات ب ـه تایب ـه‌ىت ل ـه رۆژئــاوا، منیــش ئاشــنایه‌تیم هه‌یــه له‌گــه‌ڵ ئــه‌و رێکخســن و هێــزه‌ى لــه رۆژئــاوا تێکۆشــان ده‌کات ،ئاشــنایه‌تیم هه‌ی ـه ب ـه‌وه‌ى ک ـ ه سیســته‌مى هاوســه‌رۆکایه‌ىت هه‌یــه ،فــره‌ژىن ره‌تکراوه‌تــه‌وه ،یاســاى یه‌کســاىن ژن و پیــاو په‌یــڕه‌و ده‌کرێــت ،ئ ـه‌وان به‌س ـه‌ر ئ ـه‌و رێگریان ـه‌دا زاڵ بوون ـه ک ـه ل ـ ه کۆمه‌ڵگ ـه‌کاىن ئێم ـه‌دا ده‌بن ـ ه کۆســپ به‌س ـه‌رماندا ،ب ـه راى مــن ژىن کــورد له‌نــاو ژنــاىن رۆژه ـه‌اڵىت ناوه‌ڕاســتدا ئاســتێکى تــرى هه‌ی ـه.
26
لە مارکسیزم و ناسیۆنالیزمەوە بۆ دیمۆکراسیی رادیکاڵ:
سەنتێز ()Synthesisی عه‌بدوڵاڵ ئۆجاالن بۆ سەدەی بیست و یەکەم ﺋﺎﻧﺪرﺲﺲ ﭘﯿرراﻧﺘﯚﻧﯽ ﮔﯿﻮا ﻟ ﺋﯿﻨﮕﻠﯿﺰﯾﯿووە :ﮐﻣﻣﺎل ﭼﯚﻣﺎﻧﯽ
دەستپێک: ناوه‌ك ـه‌ی لــە تورکیــا زۆر نــارساوە ،بــەاڵم وەک وەهمێــک بــۆ دونیــای دەرەوە دەمێنێتــەوە .ئــەو پاڵەوانێکــه بــۆ زۆرێــک لــە کــوردەکان و تاوانبارێکــی تینو-بە-خوێنیــش بــۆ زۆربــەی تورکــەکان .عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن ســەرکردەی پارتــی کرێکارانــی کوردســتانە (پەکەکــە) .ئــەو باداناوەیەکــی دراماتیکــی کــرد کــە لــە نــەوەدەکان دەســتیپێکرد ،لــە ســەرکردەیەکی بەپاڵەوانکــراوی پەکەکــەوە بــۆ روناکبیرێــک کــە بــە شــێوەیەکی ســەرەکیی رەخنــەی توندوتیژیــی لــه رابــردوی خــۆی گرت. ئۆجــاالن لــە ئێســتادا لــە زیندانێکــی تورکیــه لــە ئیمرالیــی دادەنیشــێی کــە تێیــدا ســێ بەرگــی نوســینەکانی زیندانــی خــۆی تێــدا نەخشــاند (ئۆجــاالن .)٢٠١٢ ،٢٠٠١١ ،٢٠٠٧
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
بــۆ مــاوەی نزیکــەی ١٥ســاڵه ئــەو لــە گرتوخانەیەکــی تورکیــی وەک تاکــە زیندانیــی کــە لەالیــەن ١٥٠٠کەســەوە پاســەوانیدەکرێت دانــدراوە .عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن کەســایەتییەکی تەنهایــە ،لــە دورگەیەکــی دوورە دەســتی تورکیــا لــە دەریــای مەڕمــەڕە دادەنیشــێت .هــەر بۆیــە ئــەو کاتێکــی زۆری هەبــووە بــۆ دووبــارە بیرکردنــەوە لــە ســراتیژەکانی خەباتــی کوردیــی بــۆ مافــەکان و ســەربەخۆیی .ئــەو بەخۆداچوونەوەیەکــی کــرد لەســەر مەســەلە ســەرەکییەکان :تاکتیــک و ســراتیژە توندوتیــژە گەریالییەکانــی رسوشــتێکراو بــە دیــدی مارکسیســتیی پەکەکــە ،رسوشــتی دەوڵەتیــی تورکیــی و بناغەکانــی ئایدیۆلۆژیاکــەی ،دابەشــبوون و پێکهاتــە دەرەبەگایەتییەکــەی کــورد، مێــژووی شارســتانییەت و مۆدێلــە نوێیــەکان بــۆ چارەســەرکردنی پرســی کــورد و کێشــەکانی مرۆڤایه‌تــی.
ناوەڕاســت .ئــەو لێکۆڵینەوەیــە تەفســیرێکی گرامشــییانە پێشــدەخات لەســەر بنەمــای نوســینەکانی دوای دەســتگیرکردنی لەالیــەن دەوڵەتــی تورکییــەوە ،بەتایبەتــی نەخشــە رێ ،بــەاڵم ئــەو دیــدە پێشــدەخات کــە ســەرکردەی پەکەکــە هەڵوێســتێکی زیاتــر رادیکاڵیــی «خۆبه‌ڕێوه‌بـه‌ری دیمۆکراتیــک»ی گرتۆتــەوه و جێگــەی ســەرکردەی کۆمه‌نیســتیی ئیتاڵیــی گرتۆتــەوە. ئەنتۆنیــۆ گرامشــی لــە ســاڵی ١٨٩١لــە ئالیــس ،ســاردینیا (ئیتاڵیــا) لەداییکبــووە .ئــەو تیۆریســتی سیاســیی و ســەرکردەی پێشــوی پارتیــی کۆمه‌نیســتیی ئیتاڵیــی بــووە .ئــەو وەک پاڵەوانێــک بــوو بــۆ مارکسیســتەکان لــە ئیتاڵیــا و جیهانــدا بــۆ ئــەو بەرگرییــەی کــە ،دژی حوکمــی فاشیســتیی بێنیتــۆ مۆســۆلۆنی بەڕێوەیدەبــرد ،گڕامشــی نوســینەکانی زیندانــی لــە زینــدان نوســین و لــە نەخۆشــخانەیەکی حکومەتیــی لــە رۆمــا لــە ســاڵی ١٩٣٧کۆچــی دوایــی کــرد (,Gramsci . .)2007 ,1996 ,1992 ,1971هەوڵــدەدەم ئەنتۆنیــۆ گڕامشــی بەگەڕبخــەم بۆئــەوەی یارمەتیــان بــدات لــە گۆڕانــە کەلتــوری و شارســتانییەکان تێبگەیــن کــە رێ بــە بــواری سیاســیی دەدات بــۆ ســەنتێزی ( )Synthesisئایدیۆلۆژیــی;445 .pp ,1971 ,Gramsci( . .)507-506
دوا-بــە-دوای گڕامشــی ،نوســینەکانی ئۆجــاالن بەکاردێنــم بــۆ جەختکردنــەوە لەســەر رۆڵــی روناکبیــران لەســەر مێــژوو .بیــری نوێگەرایــی ئۆجــاالن نزیکبوونــەوە مێژوییەکەیەتــی لــە روناکبیــران دەورێکــی هــەرە ســەرەکیی دەبینــن لــە شــێوەدان بــە شارســتانییەتەکانی کــورد و زیاتــر فراوانرتیــش هــی رۆژهەاڵتــی مێــژوو و بەدیهێنانــی کۆدەنگیــی لەنــاو خەڵــک و کۆمەڵــگای مەدەنییــدا
27
ئۆجاالن بیرۆکەی «شەڕی هەڵوێست»ی گڕامشیی پێشخست یان ناوەندێتیی سیاسەت لە خەباتی ئایدیۆلۆژییدا
* بەیەکبەستنەوەی گڕامشی و ئۆجاالن: مــن نوســینەکانی گڕامشــی لــە زینــدان بەکاردەهێنــم ،منوونەکــەی و دونیابینییــە تیۆرییەکانــی بۆئــەوەی گواســتنەوەی فیکــری ئۆجــاالن روونبکەمــەوە .زیــاد لــەوەش ،مــن پێشــنیازدەکەم کــە ناوەڕۆکــی ‹نەخشــە رێ›ی ئۆجــاالن رێگایــەک پێشــکەش بــە کورد ،تــورک و گەالنی دیکــەی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت دەکات بــۆ رزگاربــوون لــە بازنــە کاریگەرییــە تیۆرییەکانــی ئۆجــاالن هەمەجــۆرن .تیــۆری دیمۆکراتیــک ،تاریکەکانــی ئۆتۆریتاریانیزم(تاکڕەویــی) ،ناســیۆنالیزمی رەخنەنەکــراو و ئیکۆلۆژیــی ئەنارکیســتی مــوڕای بوکچیــن ،ئیامنوێــل وۆڵەرشــتین ،چەپی ســڕینەوەی چەســپاو. نــوێ ،تیــۆری فێمینیســت ،ماركــس و هیــگڵ کاریــان لــە فیکــری ئۆجــاالن کــردوە .بۆیــە ،بــۆ منوونــە ،جەختکردنــەوەی ئۆجــاالن لــەو چەند ســاڵەی زیــاد بــۆ ئەمــەش ،مــن دەڵێــم کــە ‹نەخشــە رێ› دەقێکــە بەســراوە دوایــی لەســەر کۆنفیدرالیزمــی دیمۆکراتیــک و خۆبه‌ڕێوه‌بــه‌ری بــە مێتاپۆلیتکــەڵ ڤۆکێیشــنی گڕامشــیی کــە لێــرە بــەو مانایــە دیمۆکراتیــک لەودیــوی دەوڵــەت کارتێکــراوە بــە ئیکۆلۆژیــی بەکاردێــت )١( :روناکبیــران تەداخولــی راســتەوخۆ و چاالکەکانــی ئەنارکیســتی مــوڕای بوکچیــن ( .)2013 ,Akkaya and Jongerdenپارلەمانیــی رەتدەکەنــەوە و وزەی خۆیــان زیاتــر لــە گۆڕینــی عەقــڵ ئامانجــی مۆدێلێکــی نوێــی شارســتانییەتە کــە تێیــدا «شارســتانییەتی و دڵەکان(خواســتەکان) و «سەرخســن»ی کۆمەڵــگای مەدەنیــی دیمۆکراتیــک» دەبێتــە یەکێــک لــە پێکهاتەکانــی ســەرهەڵدانی ســەرفدەکەن؛ ( )٢چەســپاندنی ئــەوەی رۆبێــر نۆزیــک (in 1974 )113 .p ,2004 ,Zaibertدەیگــوت «پرســیاری بنەڕەتیــی و فەلســەفەی سینتەســیزی شارســتانییەتی گەردونیــی. سیاســیی ،یەکێکــن لــەوەی کــە دەبێــت پێشــی پرســیارەکانی دەربــارەی ئۆجــاالن «دیمۆکراســیی ســەردەم» و رێبــازە فیدڕالیســتەکان پەســەند چۆنییەتــی رێخکســتنی دەوڵــەت بخرێــن ».و ( )٣جۆرێــک لــە دەکات ،لەکاتێکــدا ئــارەزووی سینتەســیزییەکی نوێــی مێژوویــی سیاســەتی خاكی»موتەوازیــع» کــە هەاڵتــن نییــە لــە سیاســەت ،بەڵکــو شارســتانییەتەکانی جیهــان دەکات ( .)256-255 .pp ,2007ئۆجــاالن بەردەوامیدانــی «شــەڕ»ە لەڕێــی هۆکارەکانــی «ناتوندوتیژی»یــەوە دەڵێــت کــە «دیمۆکراســیی خەڵــک» لــە رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت ئەگــەر ( )3.p ,2013 ,Bar-Onبۆئــەوەی خــۆی دوربگرێــت لــە ســراتیژە بااڵتــر نەبێــت لــە دیمۆکراســیی رۆژئــاوا ئــەوا هەرەســدەهێنێت ( ,2007بۆڵشــەڤی و فاشیســتەکانی «روخســاری تاوانبارانــەی دەوڵــەت»، .)237.pئــەو دڵنیاکردنەوەیــە تۆخــە جەختکردنــەوەی فیکــری هیگڵییــە ئۆجــاالن بیرۆکــەی «شــەڕی هەڵوێســت»ی گڕامشــیی پێشخســت یــان
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
لەپێنــاو یــان دژی چوارچێوەیەکــی ئایدیۆلۆژیــی فەرمانــڕەوا. روناکبیــر کەســێکه کــە ئیشــی بەرهەمهێنــان و باڵوکردنــەوەی فیکــرە. ئەنتۆنیــۆ گڕامشــی ( )133-131 .pp ,1971جیــاوازی دەکات لەنێــوان روناکبیــرە «ئۆرگانیــک» و «نەریتی»یــەکان ،گڕامشــی روناکبیــری ئۆرگانیــک بــە چینێکــی تایبەتــی کۆمەاڵیەتیــی دەبەســتێتەوە (بــۆرژوازی یــان پرۆلیتاریــا) و روناکبیــری نەریتیــی دەبەســتێتەوە بــە رێکخســتنی کۆنــری کۆمەاڵیەتیی-ئابوریــی و «پــڕۆژەی هەژمۆنیــی». ئۆجــاالن نــە ئاژانێکــی بۆرژوازییــە و نــە ئاژانێکــی پرۆلۆیتاریــا لــە دیدێکــی دۆگــای ماركسیســتییەوە لەبەرئــەوەی ئــەو رەخنــەی لــە دۆگامتیزمــی تاک-حیزبیــی واڵتــە كۆمه‌نیســتەکان و ئەقڵییەتــی تەســکی سۆســیاڵیزمی رابــردوی پەکەکــە گرتــووە .کەواتــە ،بــۆ منوونــە ،لــە نووســینەکانی زیندانــدا ( )236-234 .pp ,2007ئۆجــاالن رایدەگەیەنێــت کــە بزووتنــەوە رزگاریخــوازە ناسیۆنالیســتەکان و سۆسیالیســتەکان «توندوتیــژی لــە رادە بەدەریــان بەکارهێنــا»؛ دەوڵەتــی كۆمه‌نیســتی تاک-حیزبــی «ئامرازێکــی تونــد بــوو بــۆ چەســپاندنی تێگەییشــتنی تۆتالیتاریــان لــە حکومــەت:؛ دروشــمی «دیکتاتۆریەتــی پرۆلیتاریــا» بــە رێژەیەکــی زۆر «بــۆ مەبەســتی بانگەشــە کــەوت ژێــر کاریگەریــی» و بــە دڵنیایــی «هیــچ سۆســیالیزمێک بــێ دیمۆکراســیی نابێــت».
کــە مێــژوو باڵودەبێتــەوە بــەرەو جیهــان ،شارســتانییەت پێشــدەکەوێت و ئــەوەی کــە «دیمۆکراســیی ســەردەم» بااڵتریــن دەربڕینــی ئــەو پێشــکەوتنەیە .ئەگــەر سینتەســیزێکی نوێــی شارســتانییەت دەربکەوێت، ئۆجــاالن ســوورە لەســەر ئــەوەی کــە ئــەوە دەبێــت لەســەر بنەمــای پێشــکەوتنی راســتەقینەی گەشــەکردنی مێــژوو وەک دەرەنجامــی ســەرهەڵدانی «شارســتانییەتی دیمۆکراتیــک» :تاکگەرایــی ،حوکمــی قانــون ،حکومــی خەڵــک ،ســێکیوالریزم و مافەکانــی ژنــان بنیاتبرنێــت.
28 ناوەندێتیــی سیاســەت لــە خەباتــی ئایدیۆلۆژییــدا ( .p ,2013 ,Bar-Onکۆمەاڵیەتیــی و ئابوریــی ،یــان چوارچێــوە سیاســییەکان لەســەر بازنەیەکــی گەردونیــی. .)3
تێگەییشتنی ئۆجاالن بۆ «جەنگی هەڵوێست» بەڕاستی
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
گڕامشــی ( )481 .p ,1971دەستنیشــانیدەکات کــە خەباتــی سیاســیی «زۆر زۆر ئاڵۆزترە»لــە جەنــگ لەبەرئــەوەی هــەردو یه‌ك ـه‌ی ســازان و هێــزی تێدایــە .زیاتــر لەمــەش ،گڕامشــی (-479 .pp ,1971 )480ســوورە لەســەر ئــەوەی کــە «تــا چەنــدە جەمــاوەر ناسیاســیی بێــت ،ئەوەنــدەش ناشــەرعییەت لەالیــەن هێزەکانــەوە پێشــدەخرێت»، یــان بەپێچەوانــەوە «تــا چەنــدە هێــزی رێکخــراوی سیاســیی و هێــزی تێگەیشــتو وهۆشــیار گەورەتــر بــن ،ئەوەنــدەش پێویســتە شــەرعییەتی دەوڵــەت ‹داپۆشــن› ».گڕامشــی ( )481 .p ,1971دەستنیشــاندەکات کــە «ســێ فۆڕمــی جەنــگ» هەبــوون ،جەنگــی بزووتنــەوە ،جەنگــی هەڵوێســت ،و جەنگــی ژێرزەمینیــی .ئــەو روونیدەکاتــەوە کــە بەرگریــی پاســیڤی گاندیــی «جەنگــی هەڵوێســتە کــە لــە زۆر دۆخــدا دەبێتــە جەنگــی بزووتنــەوە ،و لــە هەنــدێ دۆخیشــدا دەبێتــە جەنگــی ژێرزەمینیــی )481.p ,1971 ,Gramsci( .ئــەو جەختدەکاتــەوە کــە بایکۆتەکانــی گانــدی دەکەونــە ژێــرە رشــتەی جەنگــی هەڵوێســت، مانگرتنــەکان جۆرێکــن لــە جەنگــی بزووتنــەوە و ئامادەکاریــی نهێنیــی چــەک و هێــزی هێرشــبەر وەک خەباتــی ژێرزەمینیــی دادەنرێــن.
وەک گڕامشــی ،ئۆجــاالن تێروانینێکــی کەمــر دۆگامتیــک بــۆ مێــژوو دادەنێــت کــە تێیــدا «هیــچ کۆتایییــەک بــۆ مێــژوو نییــە» (,Fukuyama )18-3 .p ,1989و خەباتــی سیاســیی بەکراوەیــی دەمێنێتــەوە و ئامادەیــە بــۆ گــۆڕان و جوڵــەی بــەردەوام .ئــەو هەروەهــا ،وەک گڕامشــی ،پشــتیوانێکی گرنگــی ســەرکەوتنی کۆمەڵگــه‌ی مەدەنییــە، چونکــە لــەوێ دایــە چاالکیــی شۆڕشــگێڕانە دەبێــت ئاڕاســتەی جیهانــی ئێســتا بکرێــت .بــۆ ئۆجــاالن ،کۆمەڵگ ـه‌ی مەدەنیــی «ئامــرازی خۆگونجانــە دیمۆکراتیکــەکان دادەڕێژێــت – کــە دەرگا دەکاتــەوە بــۆ پێشــڤەچوونەکان کــە تــا ئێســتا مەحــاڵ بــوون.p ,2007 ,Öcalan( ». .)227لــە روانگــەی کەلتورەوەیــە ،کــە میدیــا ،ئینتەرنێــت ،سیســتەمی پــەروەردە و هۆشــیاری جەماوەریــی دەگرێتــەوە ،کــە ئۆجــاالن هیوادەخوازێــت خەڵکــی کــورد بــەرەو «زەوی پەیامنــدراو» بــۆ ئازادیی ببــات بــە جۆرێــک کــە لــە خەباتــی چەکدارییــدا مەحــاڵ بــوو.
بانگــی ئۆجــاالن بــۆ ئاگربەســت لــە ئیمڕالییــەوە لــە بەهــاری ٢٠١٣دا بەردەوامیــدان بــوو بــەو باوەڕییــەی خــۆی کــە دەتوانێــت گۆڕانــی رادیــکاڵ دروســتبکات لەڕێــی کۆمەڵــگای مەدەنــی و «جەنگــی هەڵوێســت» .هێشــتاش ،وەک گڕامشــی ،بــژاردەی هێــزی چەکداریــی بەتەواویــی لەســەر مێــزەکان النەبردراوە(بوونــی هەیــە) .بەکارهێنانــی هێــزی چەکداریــی لەالیــەن پەکەکــەوە پشتدەبەســتێت بــەوەی ئاخــۆ تــا چەنــد دەوڵەتــی تورکیــی پەیوەســت دەبێــت بــە جێبەجێکردنــی ئــەو نەخشــە رێیــەی لەســەری رێککەوتــون و چەنــدە رێــز لــە ئازادییــە تێگەییشــتنی ئۆجــاالن بــۆ «جەنگــی هەڵوێســت» بەڕاســتی گــۆڕاوە کەســییەکان دەگرێــت وەک ئازادیــی رادەربڕیــن و یەکســانیی و چەنــدە لەوەتــی دەســتگیرکراوە لەالیــەن دەوڵەتــی تورکییــەوە .بانگــی مافــە گشــتییەکانی کــورد دەســتەبەردەکات وەک مافــە قانونــی، ئۆجــاالن بــۆ باڵوکردنــەوەی گەردوونیــی شارســتانییەتی دیمۆکراتیــک ،زمانەوانــی ،پەروەردەیــی و پەخشــکردنەکان. رەخنەکردنــی ناســیۆنالیزمی تەنــگ و دۆگامتیکــی ماركســیزم و رەتکردنــەوەی بەکارهێنانــی توندوتیژیــی پێویســتە لــە کۆنتێکســتی ئۆجــاالن ( )2008دەڵێــت کــە ســەربەخۆیی دەوڵــەت پێشــمەرجییەکی ئــەو گۆڕانــە گەردوونیانــەوە ببیرنێــت .پڕۆسێســی»هەڵگەڕانەوە»ی پێویســت نییــە بــۆ رێزگرتــن لــە مافــە کەلتوریــی و زمانەوانییــەکان: ئۆجــاالن پێویســتە پەیوەســت بەهێــزە دەرەکییــەکان و رەنگدانــەوەی «مافــی یەکســان لەنــاو تورکیایەکــی دیمۆکراتــدا» دروشــمە .وەک لێوردبونــەوە وتێفکرینــە ناوخۆییــەکان لــە ئەزمونــی زیندانــەوە ئۆجــاالن ( )39 :2008نوســیویەتی« :مــن چارەســەرییەکی ســادە شــیبکرێتەوە ( .)258 .p ,2009 ,Bar-Onئــەوەی ئۆجــاالن هاوبەشــە پێشکەشــی کۆمەڵگــه‌ی تورکیــی دەکــەم .ئێمــە داوای نەتەوەیەکــی تێیــدا لەگــەڵ تێڕوانینــی هیگڵــی و ماركسیســتی ئەوەیــە کــە مێــژوو دیمۆکراتیــک دەکەیــن .ئێمــە دژ بــە یەکێتیــی دەوڵــەت و کۆمــار نیــن. گەشــەدەکات بــەرەو زیاتــر ئەقاڵنییــەت و رۆحانییەتــی بااڵتــر ،ئێمــە کۆمــار و یەکێتیــی پێکهاتــەکان و ســێکیوالریزمی قبوڵدەکەیــن.
29
ئــەوە بیربێنــەوە کــە «شــەڕی هەڵوێســت» گڕامشــیی عونســوڕەکانی ناتوندوتیژیــی وەک بایکــۆت لەخۆدەگرێــت ،هــەروەک چــۆن بەکارهێنانــی هێــز دەکرێــت بژاردەیــەک بێــت لەڕێــی «شــەڕی ژێرزەمینیــی». شیکردنەوەی نوسینەکانی زیندان :٣نەخشە رێگاکە مــن دەڵێــم ‹نەخشــە رێگا›کــە تــەواو دێتــەوە لەگــەڵ مێتاپۆڵیتیکــەڵ ڤۆکێیشــنی گڕامشــیی ،بــەاڵم ناوەڕۆکــی دۆکیومێنتەکــە (نەخشــە رێگاکــە) پێشــنیازنامەی رادیکاڵــرن لــە فیکرەکانــی ســەرکردەی پێشــوی پارتیــی كۆمه‌نیســتی ئیتاڵیــی ،ئەنتۆنیــۆ گڕامشــیی. لــە بەشــی یەکەمــدا ،چارەســەرییەکانی ئۆجــاالن بــۆ پرســی کــورد جەختکردنــەوەی نیگەرانییەکانــی پڕۆتێســتۆکەرانی وەکــوو Occupy ( Wall Streetوۆڵ ســریت داگیربکــە؛ بزووتنەوەیەکــی ناڕەزایــی بــوو لــە ٢٠٠٨لــە ئەمێریــکا دوای داتەپینــی ئابوریــی ســەریهەڵدا-وەرگێڕ) بزووتنــەوەی ئیندیگنــادۆس لــە ئیســپانیا و پورتــوگال ،ناڕەزایەتییــە جەماوەرییەکانــی دژ بــە حکومــەت لــە یۆنــان و بەهــاری عەڕەبییــە لــەڕوی ویســتی خەڵــک بــۆ دیمۆکراســیی راســتەوخۆ نەک دیمۆکراســیی نوێنەرایەتیکــردن ،رەخنەگرتــن لــە ناڕێکیــی دەســتەاڵتی پــارە لــە پڕۆسێســی سیاســییدا ،و رادیکاڵرتیــش داواکاریــی بــۆ دیمۆکراتیزەکردنی کۆمەڵــگا بــە رۆییشــن تــا «ئەودیــوی ســنووری پــڕۆژە مۆدێرنیســتەکانی زوو» و ئینجــا کۆتاییهێنــان بــە دابەشــکاریی نێــوان حوکمــڕان و حوکمکــراو ( .)245.p ,2008 ,Gillلەکاتێکــدا گڕامشــی و ئۆجــاالن جارێــک حیزبــی كۆمه‌نیســتیان وەک ئاژانێکــی ســەرەکیی خەباتــی دژە- هێجەمۆنیــی دەبینــی ،ئەمــڕۆ ئۆجــاالن پەیامهێنــی دیمۆکراســییەکی رادیکاڵــر و جەماوەریــرە کــە تەحــەدای نوخبــە چەپگــەرە دۆگامتیــک و دەوڵەتــەکان دەبێتــەوە .ئۆجــاالن پارێزەر/قســەکەرێکی «ئۆتۆنۆمیــی دیمۆکراتیــک»ە کــە فۆڕمێکــی دیمۆکراســییە کــە واڵتییــان لــە کۆمەڵگای مەدەنیــی وەک خاڵــی دەســتپێکردن بــە بنەمــا دەگرێــت؛ هەڵبژاردنەکان وەک ســەنتەری دیمۆکراســیی تێدەپەڕێنێــت و رووبــەڕووی نوێنەرەکان دەبێتــەوە وەک ئاژانــە ســەرەکییەکانی پڕۆســەی دیمۆکراتیــک (بــۆ
ئۆجاالن پەیامهێنی دیمۆکراسییەکی رادیکاڵتر و جەماوەریترە کە تەحەدای نوخبە چەپگەرە دۆگماتیک و دەوڵەتەکان دەبێتەوە
لــە بەشــی دووەمــدا ،ئۆجــاالن چەمکــە ســەرەکییەکانی، چوارچێــوەی ثیــۆری و رێبازەکانــی خــۆی دەخاتــەڕوو کــە وا دەدەردەکەوێــت دەتوانــن تورکیــا و بەفراوانییــش رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت دیمۆکراتیــزە بکــەن. وەک گڕامشــی ،ئۆجــاالن لــە چەرخێکــی تــردا ،جیهانــی دۆگامتیکــی
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
لەگــەڵ ئەوەشــدا ،ئێمــە بڕوامــان وایــە کــە پێویســتە دووبــارە پێناســەی دەوڵــەت بکرێتــەوە وەک دەوڵەتێکــی دیمۆکراتیــک کــە رێــز لــە گەالن، کەلتــور و مافەکانیــان دەگرێــت».
منوونــە ،ســەرکردەکان ،سیاســەمتەدارەکان ،بەرپرســانی دەوڵــەت، هتــد)... وەک پشــتیوانێکی «ئۆتۆنۆمیــی دیمۆکراتیــک »،ئۆجــاالن رای وایــە کــە کۆمەلــگای مەدەنــی (کەمایەتییــەکان ،گروپــە کەلتورییــەکان ،جڤاکــە دینییــەکان و هتــد..ش) و فۆڕمەکانــی دیمۆکراســیی راســتەوخو وەک ئاژانــە ســەرەکییەکانی دیمۆکراســی و گۆڕانــی کۆمەاڵیەتیــی ،شــوێنی نوخبــەی «نوێنــەرە» سیاســییەکان دەگرنــەوە)32 .p ,2008 Öcalan( . لەکاتێکــدا ئامانجــی پەکەکــە لــە رابــردودا «خەباتــی رزگاریــی نەتەوەیی بــوو» بــە مەبەســتی دامەزراندنــی دەوڵەتێکــی ســەربەخۆی کوردســتان لــە تورکیــا ،ئامانجەکــەی لــە ئەمــڕۆدا پڕۆژەیەکــی «دیمۆکراســیی رادیــکاڵ»ە .لــە هەوڵەکانیــدا بــۆ تێپەڕاندنــی ماركســیزمی نــەزۆک و دۆگامتیــک ،ئۆجــاالن بــەدوای بیرکردنــەوەی پراکتیــزە دیمۆکراســییەکان و بەپراکتیزەکردنــی دیموکراســییە لــەدەرەوەی دەوڵــەت ،پەکەکــە (حیزبەکــە یــان بزوتنەوەکــە) ،وجەختکردنــەوەی چینایەتیــی تەســکدا گــەڕا( . )2013 ,Akkaya and Jongerdenئــەم «دیمۆکراســیی رادیــکاڵ»ە تەنهــا هەوڵنــادات خەبــات بــکات دژی دامــەزراوە سیاســییە هەبــووەکان و بیــری چەپگــەری کــۆن ،بەڵکــو ئەلتەرناتیڤیك/بەدیلێکیــش پێشکەشــدەکات بــۆ پــڕۆژەی نیۆ-لیبــڕاڵ کــە شارســتانییەتی بــازاڕ بەخێرایــی جێگــەی دیمۆکراســیی دەگرێتــەوە. پــڕۆژەی «دیمۆکراســیی رادیــکاڵ» تەنهــا پەکەکــە ناگۆڕێــت ،بەڵکــو کاریگەریــی دەکاتــە ســەر بزوتنــەوە رادیــکاڵ ،چەپگــەری سۆشــیاڵ و سیاســییەکانیش ،لــە «بزوتنــەوەی رزگاریخــوازی»ی ئەمریــکای التینــەوە بــۆ خۆپیشــاندانەکانی دژی جیهانگیریــی (گلۆبالیزێیشــن) لــە باکــوری ئەمریــکا و ئەوڕوپــا (.)2013 ,Akkaya and Jongerden
30 ماركســیزمی جێهێشــتوە .ئــەو دەڵــێ کــە دیمۆکراتیزەکــردن تەنهــا «دیکتاتۆرییەتــی پرۆلیتاریــا» یــان جەنگــی چینایەتیــی نییــە ،بەڵکــو پاراســتنی ئازادیــی را دەربڕیــن و ئازادیــی هەمــو تاکەکانــە ،بــێ رەچاوکردنــی بــژاردەی چیــن ،کەلتــور ،زمــان ،ئێثنیســیتی ،یــان بــاوەڕ ( .)20 .p ,2012 ,Öcalanزیاتریــش ،لــە کاتێکــدا ئــەو ســوورە کــە کێشــەی کــورد دەتوانرێــت لــە چوارچێــوەی تورکیایەکــی کۆماریــی ســێکیوالر چارەســەربکرێت ،ئۆجــاالن ئــەو فیکرەیــە رەتدەکاتــەوە کــە بتوانرێــت پرســی کــورد لەڕێــی پــڕۆژەی نەتەوە-دەوڵەتــەوە چارەســەربکرێت (.)20 .p ,2012 ,Öcalan
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
لە دیدی ئۆجاالندا پشێوییەکی ئانارکیستیش هەیە بە رەخنەگرتن لە دەستەاڵتی دەوڵەت بــۆ ئۆجــاالن ،نەتەوە-دەوڵــەت نوێنەرایەتیــی هۆمۆجینێیزێیشــن [بەهاونەژادکــردن] ،ئیەسیمیلێیشــن [ســڕینەوەی نەژادیــی] و لــە خراپرتیــن دۆخــدا جینۆســاید دەکات .ئۆجــاالن ()21 .p ,2012 داکۆکیــدەکات لــەوەی کــە تورکیــا دەتوانێــت ببێتــە «نەتــەوەی نەتــەوەکان :ئــەو زۆر دڵنیایــە لــەوەی کــە کۆمافەکانــی کــورد یــان تــورک پێویســتە هاوســەنگبکرێن لەگــەڵ رێزگرتــن لــە مافــە تاکییــەکان. رێبــازی چارەســەریی دیمۆکراتیــک هەوڵــدەدات بــۆ دیمۆکراتیزەکردنی کۆمەڵــگای مەدەنیــی ،لەکاتێکــدا کۆمەڵــگای مەدەنیــی ئامانجــی نییــە دەوڵــەت بڕووخێنێــت ( .)30 .p ,2012 ,Öcalanچارەســەریی دیمۆکراتیــک لــە لــە هێزەکانــی کۆمەڵــگای مەدەنییــەوە هەڵدەقوڵێــت زیاتــر لــەوەی دەوڵــەت ،ئەندازیــاری بێــت .چارەســەریی دیمۆکراتیــک دەگەڕێــت بــەدوای پاراســتنی کۆمەڵگــەی مەدەنییــدا؛ بەدەســتوور دەزگا دیمۆکراســییەکان دەپارێزێــت ،و بوونــی دەوڵــەت رەتناکاتــەوە. جەختکردنــەوەی ئۆجــاالن لەســەر کۆمەڵــگای مەدەنیــی وەک داینەمــۆ ســەرەکیی گۆڕانــی مێژویــی لــە گڕامشــییدا دەنگدەداتــەوە ،بــەاڵم هەروەهــا رۆزانڤاڵــۆن و داڕێژەرەکانــی فۆڕمەکانــی دیمۆکراســیی راســتەوخۆی دیکــەش .تەنانــەت لــە دیــدی ئۆجاالنــدا پشــێوییەکی ئانارکیســتیش هەیــە بــە رەخنەگرتــن لــە دەســتەاڵتی دەوڵــەت و، بیرۆکراســییەکان و ماركسیســتی دۆگامتیــک و ویســتی بەشــداریی دیمۆکراســیی لــە خوارەوە-بتیەەۆ-ســەرەوە.
ئۆجــاالن دەڵێــت هیــچ چارەســەرییەکی سیاســیی ئەنجامــی نابێــت بەبــێ هاوســەنگیی مافــە گشــتییەکان (دەوڵــەت ،کۆمەڵــگای مەدەنیــی، کــورد ،هتــد )...و مافــە تاکییــەکان .لــە تۆنێکــی گڕامشــییانەدا ،ئۆجــاالن ()31 .p ,2012دەڵێــت کــە «ئایدیۆلۆژیــای هێجەمۆنــی»ی کــە ئــەو بــە «مۆدێرنیتــەی ســەرمایەداری»ی و «پۆزیتیڤیــزم» نــاوی دەنێــت پێویســتە تێبپەڕێندرێــن .لــەو رووەوە ،کۆمەڵــگای مەدەنــی دەورێکــی جەوهەریــی دەبینێــت لــە کەمبایەخکردنــی ئایدۆلۆژیــی هێجەمۆنیــی دەوڵەتگــەرا و سەرمایەداری-دۆســت. رێبــازی ئەخالقــی و ویژدانیــی دانەبــڕاوە لــە گرنگیــی دیــن و ئەخالق لە دیمۆکراســیی بڕیــار دروســتکردن .هــۆکاری مەعنەویــی و چارەســەرییە کارگێڕییــە دەوڵەتییــەکان بەتەنهــا کێشــەکان قوڵرتدەکەنــەوە ،یــان لــە خراپرتیــن دۆخــدا بــەرەو ئاراســتەی جینۆســاید دەیانبــەن (,Öcalan .)34-33 .pp ,2012لێــرەدا ئۆجــاالن بەڕاســتەوخۆیی رێــز بــۆ ‹دایەلێکتیکــی رۆشــنگەریی»ی( )1944ثیــۆدۆر ئەدۆڕنــۆ و ماکــس هۆرکهایمــەر ( )2002نیشــاندەدات .ئەدۆڕنــۆ و هۆڕکهایمــەر پێیــان وایــە مۆدێرنیتــە پڕۆســەیەکی دایەلێکتیــک بــوو ،پێکدێــت لــە هــەردو پێشــکەوتنە کەلتوریــی و بەربەرییــەکان .بــۆ ئەدۆڕنــۆ و هۆڕکهایمــەر، رۆشــنگەریی مۆدێــرن هەوڵــدەدات بــۆ وەســتانەوە دژ بــە خوڕافیــات بــە عەقڵ بــو بــە «میثۆلۆجی-زانســتی خوڕافیــات»ی جیهانێکــی مۆدێرن کــە تەنــراوە بــە «عەقڵــی ئامرازیــی» .لــەو تێڕوانینــەوە ،دڵڕەقییەکانــی هۆڵۆکۆســت دەتواندرێــت وا تەفســیربکرێن کــە تەنهــا بەردەوامبوونــی پــڕۆژەی مۆدێرنیتــە بــوو لەوپــەڕی توندوتیــژی ،بــاوەڕی یۆتۆپیــی لــە «عەقڵــی ئامــرازی»ی و پێشــکەوتنی تەکنەلۆژیــی .بــۆ ئۆجــاالن، «مۆدێرنیتــەی ســەرمایەداریی» پڕۆســەی دژبەیەکــی پێشــکەوتوو و بەربەرییــەت لەخۆدەگرێــت کــە کۆنەپارێزیــی و دەرەبەگایەتیــی کــورد دەتوانرێــت تێبپەڕێندرێــن و هێشــتاش پێکهاتــە نوێیەکانــی پاوانخوازیــی بەســەردا ســەپێندراون لەڕێــی باڵوبونــەوەی ســەرمایەداریی گەردونیی. لــە بەشــی چوارەمــدا ،ئۆجــاالن بەردەوامدەبێــت و دەڵێــت کــە ئــەو لــە دەوڵەتــی تورکییــا و دەستبەســەرکردنی فێربــوە .بــۆ ئۆجــاالن ،خەباتــی چەکداریــی وەک «شــەڕێک بــۆ هەقیقــەت» پێناســەدەکرێت (,Öcalan .)78.p ,2012گەلــۆ گڕامشــییش لــە زیندانــەوە فێرنەبــو لەڕێــی نوســینەکان و دوبــارە بیرکردنــەوەی لــە ســراتیژییەکان بۆ تێكشــکاندنی ســەرمایەداریی؟ «هەقیقەت»کــە خەباتــی چەکداریــی دەریخســت ئــەوە نییــە کــە کــوردان دەوڵەتێکیــان پێویســتە (لەبەرئــەوەی ئــەو دەوڵەتــە لەوانەیــە جێــی دەوڵەتــی ئەسیمیلێیشنیســت – ســڕەوە-ی دەوڵەتــی
31
خوێندنەوەیەکــی گڕامشــییانە بــۆ ‹نەخشــە رێ›ی ئۆجــاالن رێامنــدەدات کــە ببینیــن چــۆن گۆڕانکارییــان لــە عەقڵییەتــەکان و کۆمەڵــگای مەدەنــی ســەرەتایەکان بــۆ گۆڕانــی سیاســیی شۆڕشــگێڕیی .گڕامشــیی جەخــت لەســەر رۆڵــی فیکــرە هێجەمۆنیــک و دژە-هێجەمۆنیکــەکان لــە کۆمەڵــگای مەدەنییــدا دەکاتــەوە نــەوەک دەزگا داپڵۆســێنەرەکانی دەوڵــەت لــە مانــەوەی دیموکراســییه لیرباڵــه ســەرمایەدارییەکان. ئۆجــاالن بــڕوای وایــە کــە بــۆ یەکــەم جــار ملمالنێــی تورکیــی- کوردیــی دەتواندرێــت لەڕێــی گفتوگــۆوە چارەســەربکرێت بــێ بەکارهێنانــی چــەک .ئــەم هەڵوێســتە بەهێزکــرا دوای دەســتگیرکردنی عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن لــە ،١٩٩٩بــەاڵم بنەڕەتەکانــی ئــەو هەڵوێســت و وەرگەڕانــە دەگەڕێتــەوە بــۆ ســەرەتای ١٩٩٠ەکان کاتێــک ئۆجــاالن «ئۆتۆنۆمیــی دیمۆکراتیــک»ی پێشخســت .بانگەشــەی ئــەو ئەوەیــە کــە «شارســتانییەتی دیمۆکراتیــک» بەتــەواوی جیهانــدا باڵودەبێتــەوە و ئەمــەش یارمەتیــی کــورد دەدات لــە خەباتیــان بــۆ مافەکانیــان. ئــەوەی کــە زۆر جێگــەی ســەرنجە لــە ‹نەخشــە رێ»ی ئۆجــاالن ئەوەیــە کــە ئــەو دەوڵەتــی تورکیــی وەک چوارچێــوەی چارەســەرکردنی «پرســی کــورد» پێشکەشــکردوە .ئۆجــاالن وەک ئاشتی-دروســتکەرێک لــەو مــژارە نزیکدەبێتــەوە .ئەمــە بازدانێکــی گەورەیــە بــۆ کەســێک کــە رۆژانێــک لەگــەڵ چەکــدا دەژیــا .ئیمرالیــی دەنکــە حەبێکــی تاڵــە بــۆ ئۆجــاالن تــا قوتیبــدات ،بــەاڵم وا دەردەکەوێــت ئیمڕالیــی ئۆجاالنــی لــە کەســێکی بەپاڵەوانکــراوەوە کردۆتــە گڕامشــییەکی راســتەقینەی دونیــای ئەمــڕۆ. ئۆجــاالن نەوەیەکــی نوێــی روناکبیــری ئۆرگانیکــی «هێــزە پەراوێزخــراوەکان subalternکــە یارمەتیــی کرێــکاران ،جوتیــاران و گەالنــی رەســەن indigenousدەدات تــا خۆیــان رێکبخــەن »،هەروەهــا ئــەو گرووپانــەی کــە تــا ئێســتا لەنــاو کۆمەڵــگادا نکۆڵییــان لێکــراوە لــە ژنــان و کــورد لــە رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت()182 .p ,2008 ,Gill
ئۆجاالن «هەر بەتەنها وێنەی مەسەلەی کوردیی لەناو کۆماری تورکییدا نەخشاندوە ســەرەڕای دەستبەســەکردنی ،ئۆجــاالن «هــەر بەتەنهــا وێنــەی مەســەلەی کوردیــی لەنــاو کۆمــاری تورکییــدا نەخشــاندوە,Kiel( ». )1 .p ,2011هێشــتاش ،پڕۆپۆزەڵــە دیمۆکڕاتیــک رادیکاڵەکانــی بــۆ چارەســەرکردنی «کێشــە»ی کوردیــی ،ئەگــەر چارەســەربکرێت ،دەبێتــە هــۆی لەدەســتدانی دەســتەاڵتیش لە ئۆجــاالن ،پەکەکە و ســەرکردەکانی دەوڵــەت لــە تــەواوی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتدا .بــە باوەشــکردنەوەی ئۆجــاالن بــۆ «ئۆتۆنۆمیــی دیمۆکراتیــک» لــە رێکخســتنی لــە خــوارەوە- بۆ-ســەرەوە و رەتکردنــەوەی دۆگامتیزمــی حیزبەکــەی و دەوڵــەت، رونــە ئۆجــاالن لــە گڕامشــیی شۆڕشــگێڕترە. سه‌رچاوه‌كان: http://networkaq.net/2015/speeches/ tamir-bar-on_From-Marxism-and-nationalism-to-radical-democracy.html
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
تورکیــی بگرێتــەوە) ،بەڵکــو زیاتــر «هەقیقەت»ەکــە بــۆ ســەملاندنی «بوونــی کــورد»ە ( .)78 .p ,2012 ,Öcalanپەکەکــە ئەمــڕۆ زیاتــر موهتەمــە بــە دۆزینــەوەی چارەســەرێکی دیمۆکراتیــک لەنــاو تورکیــا دا زیاتــر لــە خەباتــی چەکداریــی ،وەدەســتهێنانی نەتەوە-دەوڵــەت یــان سۆشــیالیزم .لــەو بــارەدا ،ئۆجــاالن پەیوەســتیی گڕامشــیی بــۆ پارتیــی كۆمه‌نیســتیی ئیتاڵیــی تێپەڕانــدوە.
.ئۆجــاالن نوێنەرایەتیــی شــەپۆلێکی گەورەتــری بزوتنــەوەکان دەکات لــە چەرخــی نوێــدا ،کــە لێکۆڵــەری گڕامشــیی ،ســتێفن جیــڵ پێیدەڵێــت «پاشــای پۆســتمۆدێرن» ،یــان «دەســتەیەک لــە هێــزی سیاســیی پێشــکەوتو لــە بزووتنــەوەدا )182 .p ,2008 ,Gill( ».ئــەم بزووتنەوانــە، کــە زنجیرەیــەک بزووتنــەوە دەگرێتــەوە وەکــو بزووتنــەوەی گەالنــی رەســەن لــە ئەمریــکای التیــن ،وۆڵ ســریت داگیربکــە ،و هەندێــک عونســوڕەکان لــە بەهــاری عەڕەبیــی ،فۆڕمــی ئاژانســی سیاســیی زیاتــر داهێنەرانــە دادەڕێــژن ،کــە دابەشــکردنی نێــوان حکومــڕان و حوکمکــراو دەخاتــە ژێــر پرســیارەوە ( .)248-237 .p ,2008 ,Gillلــە کاتێکــدا گرنگیپێدانــی ئۆجــاالن بــۆ گرنگیــی کۆمەڵــگای مەدەنیــی لــە گڕامشــییدا رەنگدەداتــەوە ،پێشــنیازەکانی وی لــە «نەخشــە رێ»دا بــۆ فۆڕمێکــی سیاســەتی پلوراڵرت(فرەرەهەنــد) ،لەخۆگــر و گونجــاو و نــەرم کــە جیهانگیریــی نیۆلیــراڵ ،ناســیۆنالیزمی دەوڵەتــی و پارتیــی كۆمه‌نیســت رەتدەکاتــەوە و دەیگوازێتــەوە بــۆ فیکرەکانــی پاڵەوانــی ئیتاڵیــی كۆمه‌نیســت.
32
قەیرانی سیاسی لەهەرێم ،مێژوو و واقیع و چارەسەرییەکان
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
ﺳﺎﻣﯽ ﻋﻪﺑﺪوﻟﻘﺎدر ڕﮑﮑﺎﻧﯽ ﻟﻪﻋﻪرهﺑﯿﯿﻪوه :ﺷﻪﻣﺎڵ ﺣﻪﺳﻪن
کورتەیــەک مێــژووی بەپەلــەی گۆڕانکارییــە سیاســیەکان کــە هەرێــم پێیــدا تێپەرێــوە پــاش ڕووخانــی یەکێتــی ســۆڤییەت ،کاریگــەری بەجێهیشــتووە لەســەر ڕەوشــی هەرێمــی کوردســتان ،یەکێــک لــەو قۆناخانــەی کــە هەرێــم پێیــدا تێپەڕیــوە ســاڵی نەوەتــەکان تــا 11ســێپتەمبەری 2001کەدەتوانیــن بەســەردەمی هاوســۆزی مرۆڤایەتــی نــاوی ببەیــن لەگــەڵ پرســی کــورد، کــە ئــەو قۆناخــە بــووه هــۆی کەمبوونــەوەی تەنگــەژە لــەکاری سیاســیدا، بەنەبوونــی دیــدگای ڕوون لەالیــەن ئەمریکیەکانــەوە دەربــارەی داهاتــووی کێشــەی کــورد لەســراتیژیەتی «بۆشــی بــاوک و کلینتــۆن» ،بەشــێک لەقۆناخــی «بۆشــی کــوڕ» تــا کەوتنــی بەغــداد ،کــە ئەمــە بــووه هــۆی لەدایــک بوونــی قۆناخێکــی پــڕ تەنگــەژە و تێکــدراو لــەکاری سیاســی لەهەرێــم .قۆناخــی 2001بــۆ 2011گرنگــی پێدانــی ئەمریکیــەکان لــه‌و قۆناخــه‌دا بــۆ کــورد زیادبــوو ،بــۆ بونیادنانــەوەی عێــراق دوای ســەدام ،ئــەو گرنگــی پێدانــە بــەردەوام بــوو تــا ،2001کاتێــک هەرێــم بــە قۆناخێکــی ئەمنــی تاڕادەیــەک جێگــر تێپــەڕی ،بــەاڵم خۆســەپاندنی الیەنــە سیاســیەکان بەســەر جومگەکانــی ژیــان لەســەرووی هەموویانــەوە دامــودەزگا دەوڵەتیــەکان ئــەوە یارمەتیــدەر بــوو بــۆ گرنگــی پێدانــی دەوڵەتــەکان بەسـه‌ر هەرێــم ،کــە هەرێــم پێویســتی بــەو هاوکاریانــە بــوو ،بەهــۆی شــڵەژانی نێودەوڵەتــی و جەنــگ لەگــەڵ تیــرۆر ،گۆڕانــکاری سیاســەتەکانی ئەمریــکا لەناوچەکــدا ،ئــەو قۆناخــەش ناودەنرێــت بــە قۆناخــی بەکارهێنانــی دۆزی کــورد لەالیــەن دەوڵەتەکانــەوە، قۆناخــی 2011بــۆ 2016ئــەو قۆناخــە پێویســتیە هەرێمــی و نێودەوڵەتییــە بــوو کــە هۆکاربــوون گرنگــی بــەدۆزی کــورد بدرێــت ،بەهــۆی نەبوونــی ســەقامگیری سیاســی لەهەرێمــدا ،هەرێــم جیاکرایــەوە بەنەبوونــی ســەقامگیری سیاســی بەهــۆی بەهــاری عەرەبــی ئــەو گرنگــی پێدانانــە زیادبــوو لەالیــەن دەوڵەتەکانــەوە بــۆ هەرێــم بەهــۆی دژایەتــی تایفەگــەری و نەتەوایەتــی لەســەر ئاســتی هەرێمــی لــە سێگۆشــەی عــەرەب و تــورک و ئێرانــی ،هەروەهــا لەســەر ئاســتی دەوڵەتیــش لەنێــوان ئەمریــکا و ئەوروپــا و الیەنــی رووســیش ،دوای ئــەو گۆڕانکاریانــە واقیعــی هەرێــم بــەم شــێوانە بــاس دەکرێــت: ا -واقیعــی ناوخــۆی سیاســی و کاریگــەری بــەم گۆڕانکاریانــە ،بارودۆخــی کــوردی لــەم قۆناخــەدا بــۆ ئەوشــتەی کەناودەبرێــت بەلەناوچوونــی ناســنامە لەنێــوان زۆرێــک گفتوگــۆكان ،ناســنامەی واقیعــی هەرێــم لەناوچوونــی لەنێــوان ڕەوشــی قانونــی یاخــود ئــەو بارودۆخــەی کــە دەگوزەرێــت،
بەشــێوەیەک ون بــووە کــە لەنێــوان فیدڕاڵــی و کۆنفیدڕالــی و ســەربەخۆی بــەدوای داده‌گڕێــت. ب -ناســنامی واقیعــی ڕامیــاری ناوخۆیــی لەنێــوان یاســایی هێــز و هێزیــی یاســادا. ح -ســنووری ئاگایــی سیاســی و جێبەجێکردنیــدا ،لەنێــوان بزربوونــی هۆشــیاری گوندنشــینی یاخــود شارســتانی ،بەهــەردوو الیەنــی عەملانــی و ئیســامی .لەنێــوان دەســتوور و نادەســتووری ،لەنێــوان گەیشــتنی جوگرافــی ناوخۆیــی کــەوا هەرێــم پێوەدەناڵێنیــت لەنێــوان واقیــع و قانــون ،لەنێــوان خەونــی هاتنــەدی یەکڕیــزی بۆتــە قوربانــی دروشــم و ڕاگەیانــدن و مزایــدەی سیاســی ،لەنێــوان لەدەســتدانی دیــدگای ڕوونــی ســراتیژی و ڕاســتگۆ دەربــارەی ئــەم پرســە. ج -لەدەســتدانی ناســنامەی هەرێــم لەنێــوان الیەنگــری حزبــی و ناوچەگەریەتــی ،نەتەوەگەریەتــی و نیشــتیامنی ،هەرێمــی و هەرێامیەتــی و نێودەوڵەتــی. د -ونبوونــی بنچینــەی واقیعــی بنەمــای هەرێــم بەهەمــوو الیەنەکانییــەوە ڕۆیشــن لــە ئاڵوگــۆڕ لەدیکتاتــۆری نۆڕمــی سۆسیالیســتی لەماوەی سیســتەمی حزبــی بەعســی لەناوچــوو بــۆ ئاڵوگــۆڕ بــەرەو بونیادنانــی دیموکراســی و
لەسەر ئاستی هەرێمی و لەسەر ئاستی نێوەدەوڵەتی دەستێوەردانی دەرەکی زۆربووە چەســپاندنی شــێوازی ســەرمایەداری پــاش رزگاربــوون. -2بارودۆخــی ڕامیــاری دەرەکــی کاریگــەری لەســەر بارودۆخــی ڕامیــاری هەرێــم و بارودۆخــە سیاســیە دەرەکیەکــە کاریگەربــوو لەســەر هەرێــم ،بــە ئالۆگــۆڕە دەرەکییــەکان وایکــردووە دۆزی کــورد و هەرێــم بۆتــە ســراتیژێکی گرنــگ بــۆ بەرژەوەنــدی ئــەو دەوڵەتانــەو لەوانــەش: ا -گرنگــی ســراتیژی دۆزی کــورد لــەرووی سیاســی و ئابــووری و ئاینــی و جوگرافــی و کۆمەاڵیەتــی و نەتەوەیــی و لەســەر ئــەم ئاســتانە :لەســەر ئاســتی هەرێمــی و لەســەر ئاســتی نێوەدەوڵەتــی دەســتێوەردانی دەرەکــی زۆربــووە ئــەوەش کاریکردۆتــەوە ســەر بارودۆخــی واقیعــی سیاســی، بەدەوڵەتکردنــی دۆزی کــورد و گرنگــی ســراتیژییەکەی لەجەنگــی داعــش و لەگرنگــی هەبوونیــه بــۆ ڕێکخســن و هاوســەنگ کردنــی نەتەوەیــی و ئاینــی لەناوچەکــدا ،بــۆ ڕێکخســتنی بەرژەوەنــدی هەرێمــی و نێودەوڵەتــی ،هەمــوو ئەمانــە وایکــردووە هەرێــم بخاتــە نــاو هاوکێشــە دەرەکیــەکان ،ئەمــەش
33
ئەوەی ئەو خۆبەزلزانیە زیادەکات ئەوەی ئەو کێشەکەی قووڵترکردۆتەوە بۆ دواجار لەدوای بڕین و دواخستنی بودجە بوو
لەکارکەوتنــی دەزگای دەســەاڵتداری لەیاســا و لەبڕیــار -5 و جێبەجــی کــردن ،پشــتگوێ خســتنی چینــی ناوەڕاســت بەهــۆی داڕمانــی ژێرخانــی ئابــووری و نەبوونیشــی بەهــۆی هــەر ســراتیژێکی تەندروســت و ئەمــە بۆتــە هــۆی زیادبوونــی خۆبەزڵزانــی لەنێــوان دوڵەمەنــدەکان و هــەژاران بەتایبــەت لەنێــوان چینــە جێبەجێــکارەکان و قۆرخکارانــی بارودۆخــی ئابــووری و لەنێــوان چینــە هەرخــوارووە لەهەژاران و بێبەشــەکان لەهــەر ئیمتیازێــک و دەســکەوتێک ،ئــەوەی ئــەو خۆبەزڵزانیــە زیــادەکات ئــەوەی ئــەو کێشــەکەی قووڵرتکردۆتــەوە بــۆ دواجــار لــەدوای بڕیــن و دواخســتنی بودجــە بــوو کــە هەوڵێکــە بــۆ تێکشــاندنی چینــی ناوەڕاســت بــۆ هەمیشــە بــۆ ئــەوەی بیــان خەنــە پــاڵ چینەکانــی خــوارەوە لەگــەڵ ئەوەشــدا ســوودمەند نەبــوون لەخــاوەن بەهــرەکان و ئارەزوومەندانــی بازرگانــی و کارکــردن لەکەرتــی ئــازاد و تایبــەت لەپــرۆژە بەرهەمهێنــەرەکان لەژێــر ڕۆشــنایی سیســتەمی تایبەتکاریــی یــان ئــەو پرۆژانــەی کەدەرفــەت دەدەن بــە و کەســانی خاوەنــی بیرۆکــە و داهینــان و ئــارەزووی بازرگانیــان هەیــە لەســوودوەرگرت لەبازاڕیــی کــراوە بــە ڕکابەرێکــی دادگەریانــە. داهاتــووی کاری سیاســی و دەرئەنجامەکانــی ،ئەنجامــی خــراپ و داهاتــوو ، لەخراپرتیــن ئەگــەرەکان بــەم شــێوەیە دەبێــت: ا -بارودۆخــی هەرێــم پێچەوانــە دەبێــت لەڕوانگــەی سیاســی و ئابــووری بــۆ دابەشــبوونی هەرێــم و جوگرافیــا و کارگێــڕی و ئیــداری بەزۆرەملێــی بێــت یــان ئارەزوومەنــدی پــاش زیادبوونــی ڕووبەڕووبوونــه‌وه لەنێــوان الیەنــە کوردییــەکان و درەنــگ کەوتنــی چاکســازی سیاســی و کۆمەاڵیەتــی ئەگــەر بارودۆخەکــە بــەم شــێوەیە مبێنیتــەوە. ب -هەرێمــی کوردســتان دەگوازرێتــەوە بــۆ گۆڕەپانــی ســاغ کردنــەوەی حیســابەتەکانی ڕابــردوو نێــوان الیەنــە هەرێامیەتیــەکان و نێودەوڵەتــی
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
کاریکردۆتــە ســەر واقیعــی سیاســی. ت -گرنگــی جیــۆ -ســەربازی و جیــۆ -ئابــووری و جیــۆ – نەتەوەیــی، بــۆ ڕێکخســتنی واقیعــی جیــۆ -ســراتیژی بــۆ ئــەم ئامانجــە نێوخۆیــی و نێودەوڵەتییــەکان. پ -کاریگــەری درێژبوونــەوەی بارودۆخــی سیاســی هەرێــم وە بەســتنەوە بــەو واقیعــی کــورد لەگــەڵ ئــەو دەوڵەتانــەی کــەوا کــوردی تێیــدا ده‌ژی، وەک ســوریا و ئیــران و تورکیــا ،پێچەوانــە بۆتــەوە لەســەر پــرۆژەی سیاســی لەهەرێــم. ج -په‌یوەســت کردنــی ئاســتی سیاســی لەهەرێــم بەرسوشــتی ئــەو گــۆڕان و ئالوگۆڕیانــەی کەلەواقیعــی پەیوەنــدی نێــوان هەرێــم و دەوڵەتــان و ئاســتی دژایەتــی کردنــی هەندێکیــان لــەدژی هەندێکیــان بەگەشــکردن و پێشخســتنی میكانیزمــی ئالوگــۆڕە سیاســییەکان بەشــێوەیەک هەمیشــە ڕەنگدەداتــەوە ئــەم گۆڕانکاریانــە لەســەر رسوشــتی پەیوەنــدی نێــوان پارتــەکان و لەســەر پرۆســەی سیاســی لەهەرێــم. چ -لەدەرئەنجامــی نێگەتیڤیەکانــی تــر لەکارتێکــەرە دەرەکییــەکان لەســەر ڕەنگدانــەوەی رسوشــتی گۆڕانکارییــەکان جێگیــر دەبێــت و گەشــەیەکی نــا رسوشــتی دەبێــت بــۆ پرۆســەی سیاســی هەرێــم ،زۆرێــک دیــاردە و نەخــۆش رێخۆشــکەرن بــۆ پرۆســەی سیاســی ئەوانیــش بریتییــن لــە: باڵوکردنــەوەی گەندەڵــی و شــانازی پێوەکردنیــەوە و -1 پارێزگاریکردنــی هەتــا دەبێتــە شــتێکی رسوشــتی بەهــۆی ســەربازیکردنی كۆمه‌ڵگــه ،فەرزکردنــی ئینتــای حزبــی بەســەر ئینتیــای نەتەوەیــی و نیشــتیامنی هەتــا درێژبوونــی ئــەو دیــاردە و داپۆشــینی هەمــوو الیەنەکانــی ژیــان لەهەرێــم. لەناوچوونــی دادوەری کۆمەاڵیەتــی و سیاســی و دادوەری دابــەش -2 کردنــی هەلــی کاری حکومــی و دامــه‌زراوەکان و پلەکانــی . باڵوبوونــەوەی نەخۆشــیە کۆمەاڵیەتــی و ڕۆشــنبیری و دەروونــی -3 لەخانــەدان و دەســتگەرایی و دیاردەیــی حەزکــردن و نەرمــی نوانــدن و هەروەهــا درۆکــردن و فێڵکــردن ،شــاردنەوەی ڕاســتییەکان و دوو ڕوویــی ڕاگەیانــدن و فرۆشــتنی ویــژدان ،لەپێــش هەموویانــەوە لەدەســتدانی ئازادییــەکان ،لەدەرئەنجامــدا کوشــتنی الیەنــداری بــۆ کومەڵــگا و نەتــەوە و خــاک ،دەرکەوتنــی تاکگەرایــی و گۆشــەگیری بەرژەوەندخــوازی و حزبایەتــی، هەڵقۆســتنەوەی حــەزی دەرکەوتــن لەئەنجامــی بــێ رێزیانــە ،لەدەرئەنجامــدا هەڵهاتــن بــەرەو دینــداری تاکەکەســی و گۆشــەگیری یانیــش زۆر ســووربوون لەدابــڕان لەواقیــع کــە چارەســەرییەکەی بۆتــە ئەســتەم ،بۆخۆشــی دەروونــی بەبەستنەوەشــی بەهەشــتی نزیــک لــە کۆتاییــدا پــاش نەمانــی لەســەر زەوەی و دنیــا. باڵوبوونــەوەی دیــاردەی تۆمەتبارکردنــی یەکــری بەناپاکــی و -4 بەکرێگیــراوی وەکــو پاکانەیــەک بۆ ســەرپێچیەکان و مامەڵە نابەرپرســیارەکان،
حــەزی نەبوونــی ئــارەزووی نەرمــی نوانــدن بــۆ یەکــری یــان بــۆ ویســتی گــەل پەنابــردن بــۆ یاســای هێــز لەبــەری پەنابــردن بــۆ یاســای دادوەریــی و ویســتی گــەل ،ئــەو دیاردەیــە بەڵگەیــە لەســەر ئیفــاس بــوون و بەتــاڵ بوونــی هەرێــم لەهەریــەک ل ـ ه مەرجەعەکانــی یاســایی و دەســتووری دیاریــدەکات لەژێــر ڕۆشــنایی ئــەو دەســتوورە ڕکابەریــی ســەروەری یاســا و ئــەو بنچینــە گشــتیانەی کــە دیاردەکریــت لەژێــر رۆشــنایەنیدا پارێــزگاری ئاسایشــی نەتەوەیــی هەرێــم ،بەجۆرێــک هــەر دەســت بۆبردنێــک بەهەرشــێوازێک دەچیتــە ناپاکــی مــەزن.
34 (خوانەکــردە) ئەگــەر الیەنــە سیاســییەکان هەڵنەســن بەچارەســەر کردنــی ئــەم دۆخــە. ت -هەرێــم دابــەش دەبێــت بەســەر الیەنــە هەرێامیەتیــەکان لەژێــر فەرمانی و بەڕەزامەنــدی نێودەوڵەتــی پــاش لەدەســتدانی هیــوا و بــاوەڕ لەالیــەن الیەنــە نێودەوڵەتــی و هەرێامیەتیــەکان بــەوەی الیەنــە کوردییــەکان لــەو ئاســت و هێزەدابــن بتوانــن دەوڵەتــی تایبــەت بەخۆیــان بەڕێوەبــن و ببێتــە هــۆکاری ئاشــتی و ســەقامگیری پاراســتنی بەرژەوەنــدی دەوڵەتــان ،بەتایبەت ڕێکەوتنامــە و نزیکایەتــی الیەنــە نێودەوڵەتــی و هەرێامیەتیــەکان لەمــاوەی ڕابــردوو ئامــاژە بەهەنگاونــان لــە ملمالنێــی خــراپ بــۆ بــاش بەڕێوەبردنــی بەرژەوەندییەکانیــان لەناوچەکــەدا.
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
لەگەڵ ئەوەی جیاوازی ئینتیمای ئایینی و مەزهەبی و نەتەوەیی هەیە ،بەاڵم جەختی لەسەر پێکەوە ژیانی ئاشتی کردەوە ئەنجامــە باشــەکان و داهاتــوو :لەباشــرین گریامنــەدا بەوشــێوەیە دەبێــت -1 ،بارودۆخــی هەرێــم بەهه‌مــوو خراپییەکانییــەوە ،بــەاڵم گرنگــی پێدانــی لەالیــەن الیەنــە نێودەوڵەتــی و هەرێامیەتیــەکان وای لــێ کــردووە پێگــە جوگرافــی و نەتەوەیــی و ئایینەکــەی ببێتــە ڕەگەزێکــی گرنــگ بــۆ هاوســەنگ کردنــەوەی هەرێامیەتــی و نێودەوڵەتــی بەشــێوەیەک ئەمنیەتــی ناوچەکــە بەســراوەتەوە بەئەمنیەتــی ناوچەکــەوە -2 .الیەنــە کوردییــەکان توانیویانــە پارێــزگاری و هاوســەنگی بکــەن لەپاراســتنی بەرژەوەنــدی هەموو الیەکــدا لەالیەنــە نێودەوڵەتــی و هەرێامیەتیــەکان بەتایبــەت لەالیەنــی ئابــووری و ئەمنیەتــدا -3 .پارێزگاریــان کــردووە یاخــود ناچارکــراون الیەنــە کوردییــەکان لەگــەڵ هەبوونــی چەندیــن گرفتــی ناوخۆیــی و دەســتێوەردانی دەرەکــی خۆبپارێــزن لەشــەڕی ناوخۆیــی -4 .الیەنــە کوردییــەکان توانیویانــە بیســەملێنن کــە کــورد وەک هێــز و بــاوەڕی ســەربازی شــایانی ئــەوەن ببنــە جێــگای بایەخــدان و پشــت پــێ بەســتنی نێودەوڵەتــی و ببنــە هێزێکــی بڕواپێکــراو و ببێتــە هێزێکــی ئەڵتەرناتیــڤ و جێــگای هێــزە نێودەوڵەتــی و هەرێامیەتیــەکان پڕبکاتــەوە لــە شــەڕکردن دژی داعــش ،کۆنتڕۆڵی ڕێکخســن و هاوســەنگی ســەربازی و جوگرافــی لەســەر خــاک -5 .جوگرافیــا و شــوێنگە گرنگەکــەی ناوچــە کوردییــەکان ســەپاندویەتی لەســەر هەمــوو الیەنــەکان پارێــزگاری له‌مانــەوەی پەیوەندییــە دۆســتانه‌یه‌كانیان بکــەن لەگــەڵ الیەنــە کوردییــەکان ئەمــەش وایکــردووە فاکتەریکــی بــاش بێــت بــۆ ســەقامگیری هەرێمەکــە - 6 .کــورد ســووربووە و الیەنــە نێودەوڵەتــی و بەتایبــەت ئەمریکا هەتــا الیەنــە هەرێامیەتیەکانیــش وایکــردووە لــەوەی کەهەرێــم تێوەنەگلێــت و تووشــی شــەڕی مەزهەبــی و نەتەوەیــی ناوچەکــە نەبێــت تاڕادەیــەک-7 .
گرنگــی هەرێــم زۆر زیــادی کــردووە لەســەر ئاســتی نێودەوڵەتــی بەتایبــەت پــاش ئــەوەی بــۆ ناوچەیــەک زۆرتریــن پەنابــەر لەخۆگرێــت ،لەگــەڵ ئــەوەی جیــاوازی ئینتیــای ئایینــی و مەزهەبــی و نەتەوەیــی هەیــە ،بــەاڵم جەختــی لەســەر پێکــەوە ژیانــی ئاشــتی کــردەوە دوور لــە گروپــە چەتەکانــی جواروجــۆر کــە لەناوچەکــەدا هــەن -8 .پەیوەندییــە نێودەوڵەتییــەکان لــە گــەڵ مامەڵەکردنــی ناوچەکــەدا بــۆ گەیشــن دەستبســەراگرتنی بەرژەوەندییەکانــی لەچوارچێــوەی بارودۆخەکــی ســەقامگیر و ئەمنیــەت وادەخوازێــت دابەشــکردنی واڵت بــۆ یەکینــەی فیدڕالــی یــان کۆنفیدڕالــی یــان ســەربەخۆ لەگــەڵ هەمــوو ئەوانــەی کەناکۆکــی لەســەرە ،ســووربوونیان بــۆ مانــەوەی ئــەو دەوڵەتانــە وەک عێــراق و ســوریا بەیەکگرتوویــی ،بــەاڵم لەمــاوەی درێژخایــەن ناتوانــن پارێــزگاری لــە بەرژەوەندییەکانیــان بکــەن لەســەر ئــەم ڕێــگا یەکگرتنــە .چارەســەرەییە واقیعیــەکان دوورن لــە پەنــد و قســەی وتــاری و بــۆ دەرچــوون لــە قەیرانــی سیاســی لەهەرێــم و بەرپێگرتــن لــە داڕمانــی پێویســتە کارێکــی بەپەلــە ئەنجــام بدرێــت: دامەزراندنــی ئەنجوومەنێکــی بــااڵ هەســتێت بەئەرکی ئاشــتەوایی -1 نیشــتیامنی وەکــو ڕێــگا خۆشــکردنێک بــۆ گەڕاندنــەوەی بارودۆخەکــە بــۆ پێــش قەیرانەکــە و هەنگاونــان بــەرەو شــەفافیەتی سیاســی و ئابــووری و ســراتیژیەت وە بەتایبــەت ســەربەخۆبوونی دامودەزگاکانــی ســەربازی و دارایــی و بابەتەکانــی دەســتوور و یەکخســتنی یەکــە ئیداریــەکان بەجــدی و دیاریکردنــی هەڵوێســتیکی واقیعــی ناســنامەی هەرێــم لــە بەغــداد، باشــربوونی پەیوەندییــەکان لەگــەڵ الیەنــە هەرێمــی و نێودەوڵەتییــەکان. کارکــردن لەســەر دیاریکردنــی چارەنــووس لــە ڕوانگەیەکــی -2 چەســپاندنی بارودۆخــی کۆنفیدڕالــی یــان ڕاگەیاندنــی دەوڵەتــی ســەربەخۆی کــوردی ،بەجۆرێــک ڕێگایەکــە دەســتپێدەکات بەئاســایکردنەوەی بارودۆخــی ناجێگیــر لەهەرێــم بــۆ بارودۆخــە ئاســاییەکە پێــش هــەر هەنگاوێــک ،دواتــر دەســتپێکردنی لەگــەڵ بەغــداد وەکــو هەنگاوێکــی ســەرەتایی چەســپاندنی ئــەو هەوڵــە ئەگــەر بەغــداد تێگەیشــتنی لەالدروســت نەبــوو و ڕازی نەبــوو هیچــان لەبــەردەم دانامێنیــت جگــە لەبەدیهێنــان و ڕاگەیاندنــی ســەربەخۆیی یەکالیانــە .دووەم ،ئــەو جواڵنــەوە لەســەرنیازی بارودۆخــی فیدڕالــی هەمەجــۆر لــە هەرێــم یــان بەڕەنگێکــی کۆنفیدڕالــی لەگــەڵ بەغــداد و عێــراق یاخــود لەســەر شــێوەی دەوڵەتێکــی ســەربەخۆ ،پێویســتە دەربچیــن بــۆ ئــەوەی ئــەو دەرفەتــە لەدەســت نەدەیــن کەئەمــڕۆ بەردەســت و لەبــارە بەهــۆی هەلومەرجــی نێودەوڵەتــی و هەرێامیەتــی بەتایبــەت عێــراق کەئــەوە لەبەرژەوەنــدی کــوردە ،ســێیەم ،پێویســتە چارەســەری ناوچــە کوردییــەکان کــە بەناوچــە ( کێشــە لەســەرەکان ) نــارساوە بکرێتــە یەکێکــە لەهــەرە کارە لەپێشــەکانی الیەنــە کوردییــەکان لەهەوڵەکانیــان بەبــەدی هێنانــی ئــەم ئامانجــە.
35 دۆگماتیزم و مه‌زهه‌بگه‌رایی و ئایین ل ه یۆتۆپیای ئازادییدا ﻫﺎوژﯾﻨﯽ ﻣﻪﻻ ﺋﻪﻣﯿﻦ
سه‌ره‌تا: ناســاندنی خه‌بــات و هــزری رێبــه‌ری کــورد عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن، کاری پرۆژه‌یه‌کــی درێژخایــه‌ن و ســراتیژیی و ده‌ســته‌جه‌معیی و کۆمه‌ڵێــک نێوه‌نــدی ئه‌کادیمیــی و که‌لتوورییــه و ئــه‌م کۆنفرانســه‌ی ئه‌کادیمیــای سیاسـه‌ت و هــزری دیموکراســی که ئاشــتی و سـه‌قامگیریی رۆژهه‌اڵتــی ناوینــی لــه هــزری ئوجه‌النــدا کــردووه بــه بابــه‌ت، ده‌شــێت هه‌نگاوێکــی گرنــگ بێــت لــه راســتای ئــه‌و پرۆژه‌یــه‌دا. گرنگــی ئــه‌و پرۆژه‌یــه لــه راســتیدا گرنگیه‌کــی شارســتانیی هه‌مه‌الیه‌نــه و ده‌شــێت بیرکردنــه‌وه‌ی راســته‌قین ه لــه گــۆڕان و وێنه‌ی به‌شێك ل ه ئاینه‌كانی دوونیا ئومێــد بــۆ ئــه‌م ناوچه‌یــه بهێنێــت.
مــن لـه‌م وتــار و کاتـه دیاریکــراوه‌دا ،هه‌وڵــده‌ده‌م راســته‌وخۆ ،لـه سـه‌ر ئاســتێکی دیاریکــراو و ره‌هه‌ندێکــی دیاریکــراوی ئــه‌و فه‌لســه‌فه‌یه، لــه په‌یوه‌ندیــدا بــه پرســێکی پــڕ کێشــه‌و ریشــه‌ییه‌وه قســه بکــه‌م و تێگه‌شــتنێک بــۆ ئ ـه‌و پرس ـه رشۆڤه‌بک ـه‌م و رێگ ـ ه چاره‌ی ـه‌ک ک ـه ل ـه‌و دیــده‌وه ده‌خرێتــه‌ڕوو لێکیبده‌مــه‌وه و هه‌وڵــده‌ده‌م ئه‌وه‌نــده‌ی کــه بابه‌تیبــوون بیخوازێــت لـه چوارچێــوه‌ی بیرکردنـه‌وه لـه ئازادییــدا وه‌ک ئاقارێکــی ســراتیژیی بــوون و به‌ره‌نگاربوونـه‌وه و خۆبونیاتنانـه‌وه لـه
لـه بـه‌ر ئـه‌وه‌ی کـ ه لـه مــاوه‌ی خۆته‌رخانکردمنــدا بــۆ ئـه‌م وتــاره ،مــن رووبــه‌ڕووی تێزێکــی پێشــر تۆمارکــراو لــه‌م باره‌یــه‌وه نه‌بوومــه‌وه و به‌رچــاوم نه‌که‌وتــن ،راســته‌وخۆ بابه‌ته‌کــه بــه رشۆڤه‌کردنــی دیــدگای رێب ـه‌ر خــۆی ده‌خه‌م ـه‌ڕوو و هه‌وڵــده‌ده‌م ب ـه پل ـه‌ی یه‌ک ـه‌م لــه‌و ژینگــ ه فه‌لســه‌فییه و لــه کۆده‌کانــی یۆتۆپیــای ئازادیــی خــۆی
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
ئــه‌م گرنگییــه بــۆ نه‌تــه‌وه ماندووه‌کانــی ئــه‌م ناوچه‌یــه ،ئه‌وه‌نــده‌ی ک ـه ل ـه س ـه‌ر ئاســتێکی دینامیکــی و وزه به‌خش ـه ،ئه‌وه‌نــده ل ـه س ـه‌ر ئاســتی ده‌ســته‌به‌رکردنی چاره‌ســه‌رێکی ئایدیۆلۆژیــی و فه‌لســه‌فیی تــه‌واو ئاماده‌کــراو نییــ ه کــه به‌بــێ ئه‌ندێشــه‌ی راســته‌قینه و خۆژیاندنــه‌وه‌ی هزریــی و که‌لتووریــی تــه‌واو و ده‌رگیربوونــه‌وه‌ی رادیــکاڵ ل ـه گ ـه‌ڵ خه‌ونــی ئازادییــدا ل ـه الی ـه‌ن تــاک و کۆمه‌ڵگه‌کانــی ئــه‌م ناوچانــه‌وه ده‌ســته‌به‌ر ببێــت .ئــه‌م چه‌مــک و پــرۆژه هزریــی و که‌لتوورییــ ه «یۆتۆپیــای ئازادیــی» کــه ناونیشــانی فه‌لســه‌فه‌ی روو لــه ئاینــده‌ی عه‌بدوڵــا ئۆجاالنــه ،لــه ســه‌ر ئاســتی بیرکردنــه‌وه لــه گۆڕانکاریــی ریشــه‌یی ،به‌هــاو گرنگیــی خــۆی وه‌رده‌گرێــت.
ســه‌ر ئاســتی خودیــی و لــه ســه‌ر ئاســتی گشــتیی و کۆمه‌اڵیه‌تیــی، رووناکــی بخه‌مــه ســه‌ر ماناکانــی گه‌ڕانــه‌وه بــۆ ئــه‌و فه‌لســه‌فه‌یه و ماناکانــی ژیــان لــ ه چوارچێــوه‌ی یۆتۆپیــای ئازادییــدا .رووناکــی بخه‌مــه ســه‌ر ئــه‌وه‌ی کــه ئه‌مــه چــۆن ده‌شــێت رێگــه چاره‌یــه‌ک بێــت بــۆ ده‌ربازبــوون لــه کــۆت و به‌نــد ه بونیاتییه‌کانــی مه‌زهــه‌ب و تایفه‌گه‌ریــی و دۆگامتیــزم ،کــه یه‌کێــک لــ ه کوشــنده‌ترین بونیاتــه ژه‌هراوییه‌کانــی که‌لتــووری مێژوویــی داســه‌پێرناوی نێــو ره‌وتــی ژیانــی کۆمه‌اڵیه‌تیــی و زه‌یــن و پــه‌روه‌رد ه و سیاســه‌ت و پرۆســه‌ی بــه کۆمه‌اڵیه‌تیکردنــه لــه نێــو ژینگــه‌ی سۆســیۆ په‌روه‌رده‌یــی و سیاســییدا و هه‌میشـه رێگرێکــی گـه‌وره بــووه لـه بـه‌رده‌م خۆییبوونــی که‌لتووریــی و کۆمه‌اڵیه‌تیــی و سیاســییدا و گــورزی کوشــنده‌ی لـ ه ژیــان و پێکــه‌وه ژیــان و به‌هــای ئازادیــی داوه و کۆتــی گه‌ردنــی گــه‌الن و که‌لتووره‌کانــی ئــه‌م ناوچه‌یــه و جیهــان بــووه.
36 یۆتۆپیای ئازادیی: به‌هــره بگــرم و ته‌نهــا هێنــده‌ی زۆر پێویســت چه‌نــد ئیقتباســێکی • راســته‌وخۆ وه‌رده‌گــرم کــه ده‌شــێت بــۆ پشتڕاســتکردنه‌وه‌ی ئــه‌م زه‌ینــی مــرۆڤ هه‌میشــه پڕبــووه لــ ه یۆتۆپیاکانــی ئازادیــی و ئه‌مــه ده‌رهاویشــته‌ی هه‌لومه‌رج ـه س ـه‌خته‌کانی ژیــان و بگــره ل ـه ریش ـه‌وه، تێگه‌شــن و خوێندنه‌وه‌یــه پێویســت بــن. ده‌رهاویشــته‌ی هه‌لومه‌رجــی مرۆیــی خــۆی و بـه سـه‌خت و بیرناویــی، ده‌رهاویشــته‌ی هه‌لومه‌رجه‌کانــی ناعه‌داله‌تیــی و نابه‌رابه‌ریــی تا ئێستا نەویستی ئەو ڕژێمانە لە گەڕانەوە و فۆڕمــ ه جیاجیاکانــی ســته‌م بــووه ،لــ ه ســه‌رووی هه‌مووشــیانه‌وه بۆ گەل لە مەسەلەی بڕیارداندا چەند ســته‌مێک کــه ده‌رهاویشــته‌ی فۆڕمــه ده‌ســه‌اڵتخوازه‌کانی جارێك ناوچەكەی بەرەو جەنگ بردوە مۆبیلیزه‌کردنــی کۆمه‌اڵیه‌تیــی و سیاســیی و ئابوورییــه.
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
لـه‌وه زیاتــر ته‌نهــا وه‌بیرهێنانـه‌وه‌ی ئـه‌وه بـ ه پێویســت ده‌زانــم کــه یۆتۆپیــای ئازادیــی خــۆی بــه شــێوه‌یه‌کی رادیــکاڵ ده‌رفه‌تــی ئــه‌وه ده‌ره‌خســێنێت کــه ئازادیــی بیرکردنــه‌وه به‌هــای ئاگاریــی و پۆزه‌تیڤــی خــۆی مانیفێســت بــکات .گرنگیــی یۆتۆپیــای ئازادیــی لــه ســه‌ر ئاســتی ســایکۆلۆژیی و عه‌قڵیــی و بــ ه تایبــه‌ت لــه په‌یوه‌ندیــدا بــه‌م بابه‌تــه‌وه ،ئه‌وه‌یــه کــ ه جیــاواز لــه هــه‌ر تێــز و روانگه‌یه‌کــی ئایدیۆلۆژیــی ،خــۆی ماتۆڕێکــی راســته‌قینه و بزوێنــه‌ری ئازادیــی و متامنه‌یــه بــه ئیــراده و مرۆڤایه‌تــی مــرۆڤ و گــره‌و ه گه‌وره‌کــه‌ی له‌ســه‌ر ئــه‌و ئیــراده مێژوویــی و شارســتانییه مه‌زنه‌یــه کــه دواجــار لــه ســه‌ر ئاســتی ئیبســتمۆلۆژیی مه‌عریفــه‌ی فه‌لســه‌فیی لــه چێــوه‌ی سۆســیۆمێژوویی راســته‌قینه‌ی خۆیــدا داده‌نێتــه‌وه و لــه ســه‌ر ئاســتی وجودیــی و بونگه‌رایانــه‌ش به‌رپرســیارێتی شارســتانیی و ده‌رگیربوونــی راســته‌قینه لــه گــه‌ڵ هه‌لومه‌رجه‌کانــی بــوون و بوونیاتــی کۆمه‌اڵیه‌تییــدا ،ده‌کاتــه ســه‌رچاوه‌ی راســته‌قینه‌ی هــه‌ر رێگــه چاره‌یــه‌ک. بــ ه واتایه‌کــی هیومانیســتی ره‌گــی راســته‌قینه‌ی هێــز و مۆرکــی تایبه‌تــی ئــه‌م فه‌لســه‌فه‌یه و واتــای رادیکالیزمــی سیاســیی و کۆمه‌اڵیه‌تــی تێیــدا ،بــه تونــدی گرێدراونه‌تــه‌وه بــه متامنــه‌ی بــێ ســنوور و راســته‌قینه‌وه بـه مــرۆڤ و بـ ه چێــژی میتافیزیکــی بوونـه‌وه بــه شــێوه‌یه‌کی راســته‌قینه و بــاش کــه لــه ســه‌ر ئاســتی رۆحیــی و ه لــه بوونــی بــاش» وه‌ک فۆڕمێــک لــ ه رۆحانییــه‌ت عه‌قڵیــی «چێــژ بووه‌تــ ه کــه‌ش و بووه‌تــه ئۆکســجینی ئــه‌و ژینگــ ه رۆحییــه‌ی کــه ده‌یخولقێنێــت و هه‌رگیــز سـه‌ختیی ئـه‌رک و به‌رپرســیارێتی مێژوویــی رێگــه‌ی ئه‌وه‌یــان پێنــه‌دراوه کــه شــادیی و چێــژی بــوون و شــکۆی به‌خته‌وه‌ریــی لــ ه نێــو ئــه‌م فه‌لســه‌فه‌یه‌دا بشــارنه‌وه.
مۆدێرنیتــه‌ی ســه‌رمایه‌داریی وه‌ک زه‌به‌الحرتیــن فۆڕمه‌کانــی مۆبیلیزه‌کــردن لــه مێــژوودا ،هه‌مــوو هێــزی خــۆی لــه لیرباڵیزمــه‌وه وه‌رده‌گرێــت وه‌ک ئایدیۆلۆژیایه‌کــی وابه‌ســت ه بــ ه ئازادیــی و مــاف کــه کرۆکــی مۆدێرنیتــه‌ی ســه‌رمایه‌دارییه و دیسکۆرســێکه لــه بــاره‌ی ئازادییــه‌وه کــه هه‌ڵگــری توانایه‌کــی ئه‌فســوناویی ســه‌یره لــ ه ســه‌ر ئاســتی ریتۆریکــی سیاســیی و کۆمه‌اڵیه‌تیــی کــه ئۆجــاالن ده‌یچوێنێــت ب ـه ســیحربازێک ک ـه قودره‌تــی رامکــردن و ده‌ســته‌مۆ و پوچه‌ڵکردن ـه‌وه و دواجــار خنکاندنــی س ـه‌رجه‌م یۆتۆپیاکانــی هه‌بــووه، ب ـ ه یۆتۆپیــای سۆسیالیستییش ـه‌و ه ک ـه به‌هێزترینــی ئ ـه‌و یۆتۆپیایانه‌ی ـه لــه مێــژووی مرۆڤایه‌تییــدا . لێــره‌وه «یۆتۆپیــای ئازادیــی» کــه بــۆ ئێمــه تایتڵــی ســه‌ره‌کیی فه‌لســه‌فه‌یه‌کی نوێیــه ،بــ ه کایه‌کــردن لــه دژیه‌کییه‌کانــی لیرباڵیزمــدا وه‌ک دیسکۆرســێک ،بــ ه تایبــه‌ت لیرباڵیزمــی سیاســیی و که‌لتووریــی و دیسکۆرســی مافه‌کانــی مــرۆڤ و بــه وه‌رگرتنــی گــوڕ و تییــن لــه هه‌مــوو یۆتۆپیــا خه‌فه‌کــراو و خنکێــراوه‌کان و به‌تایبــه‌ت لــه یۆتۆپیــای سۆسیالیســتیی ،جوڵێنــه‌ری راســته‌قینه‌ی هــزری ئۆجــاالن و ئــه‌و کۆلێکتیڤــه رۆحــی و عه‌قڵیــی و شۆرشــگێڕییه‌یه کــه ده‌بێتــه ژینگه‌یه‌کــی خولقێنــه‌ر و هه‌وڵــی پوچه‌ڵکردنــه‌وه‌ی ســیحری لیرباڵیــزم و له‌وێــوه س ـه‌رله‌نوێ ئازادکردن ـه‌وه‌ی یۆتۆپیاکانــی ئازادیــی ده‌کاتــه ئامانجــی خــۆی. نیشــانه‌گرتن لــه کێشــه‌و دژیه‌کــی و نه‌هامه‌تییــه خولقێرناوه‌کانــی مرۆڤایه‌تــی بــه ده‌ســتی مۆدێرنیتــه‌ی ســه‌رمایه‌داریی ،بــه تایبــه‌ت نه‌هامه‌تییــه سیاســیی و که‌لتوورییــه‌کان ،ئــه‌و زه‌مینــ ه فه‌لســه‌فیی و رۆحییه‌یــ ه کــه نزیکایه‌تــی لــه گــه‌ڵ زۆر ده‌نــگ و ره‌وتــی هزریــی مه‌زنــی هاوچــه‌رخ و مێژووییــدا بــۆ ئــه‌م فه‌لســه‌فه‌یه دروســتده‌کات
37 ک ـه ره‌خنه‌کــردن و بینینــی نه‌هامه‌تییه‌کانــی ده‌ســت ئ ـه‌م هێــزه ،یــان هه‌ریــه‌ک بــه شــێوه‌یه‌ک و لــه گۆشــه‌یه‌که‌وه ،منوونــه بااڵکانــی ئــه‌و رۆحانییه‌تــه‌ن کــه لــه په‌یوه‌ندیــدا بــه ئاییــن و مه‌زهه‌بــه‌وه و وه‌ک جیاوازیــی ریشــه‌ییان لــه گه‌لێــدا ،کۆیــان ده‌کاتــه‌وه. به‌شــێک لــه پــرۆژه‌ی دینامیکیــی یۆتۆپیــای ئازادیــی ،بگــره وه‌ک ه ئه‌م فه‌لسه‌فه‌یه وه‌ک فۆڕمێک ل جه‌وهــه‌ره رۆحییه‌کــه‌ی ئــه‌م فه‌لســه‌فه‌یه ،بــه‌رز ده‌کرێتــه‌وه. ه رووی ئه‌نارشیزم ده‌نوێنێته‌وه ،به‌اڵم ل ژیانــی تایبــه‌ت و ئه‌زموونــی ئینســانیی و رۆحیــی ئۆجــاالن خــۆی، ه جه‌وهه‌رییه‌وه ،ته‌واو نزیکی ده‌کاته‌و هاوســۆزیی و پشتبه‌ســتنی بـ ه میســۆلۆژیا و فۆڕمێــک لـ ه رۆحانییه‌تــی ه رۆحانییه‌تێکی ئینسانیی ل ره‌ســه‌نی سۆڕشــگێڕ کــه هه‌ندێــک لــه نۆرمه‌کانــی لــه ئایینــه رۆژهه‌اڵتیی ـه‌کان و ئایینــی وه‌ک ئایینــی یارســاندا ده‌بینێت ـه‌وه ،روونــر ئــه‌م راســتییه ده‌خه‌نــ ه پێــش چــاو.
ه ئایین رۆڵێکی مه‌زن ده‌گێڕێت له شێو ه زه‌ینی ئه‌خالقیی مرۆڤ به‌خشیندا ب
هه‌رئه‌مه‌شــه دواجــار ده‌بێتــه هــۆی ئــه‌وه‌ی کــه ئۆجــاالن ره‌خنـه‌ی ئایینه‌کانــی تاکخودایــی بــکات و لـه‌و خه‌ســڵه‌ته‌یاندا لـه گـه‌ڵ دۆگامتیزمــی عه‌قڵیــی زانســتی مۆدێــرن لــ ه ســه‌به‌ته‌یه‌کیان بنێــت و بــاس لـ ه خزمایه‌تیــی میســۆلۆژیا و یۆتۆپیــا بــکات ،کـ ه دینامیکییـه‌ت و ژیــان و بــزاوت و ئه‌نتــی دیتێرمنیســم (حه‌متییـه‌ت) کۆیــان ده‌کاتـه‌وه . ئۆجــاالن گواســتنه‌وه لــه قۆناغــی دینامیکیــی و پــڕ لــه ژیــان و بزاوتــی میســۆلۆژیاوه بــۆ ئاییــن و دۆگم ـ ه جێگیــر و پیرۆزکراوه‌کانــی راســته‌وخۆ ده‌به‌ســتێته‌وه بــ ه ســه‌رهه‌ڵدانی هیرارشــییه‌تی کۆمه‌اڵیه‌تیــی و چه‌وســاندنه‌وه و پێویســتییه‌کانی ده‌ســه‌اڵته‌وه بــۆ په‌رده‌پۆشــکردنی ســته‌م و ده‌ســته‌مۆکردن و بــێ ئیراده‌کردنــی مــرۆڤ و کۆمه‌اڵنــی خه‌ڵــک ،خودایه‌کــی ئه‌کتیــڤ و هه‌مــه‌کاره و ره‌هــا لـه ئیــراده و توانســتیدا و مــرۆڤ و رسوشــتێکی بــێ گیــان و بــێ
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
روناکــی خســتنه س ـه‌ر مۆرک ـ ه عه‌قاڵنییه‌ک ـه‌ی دۆگامتیــزم و پێداگریــی ل ـه س ـه‌ر ئازادیــی وه‌ک ب ـ ه هایه‌کــی وجودیــی راســته‌قینه ،ل ـه فــۆڕم و رواڵه‌تــی ده‌ره‌وه‌دا ئــه‌م فه‌لســه‌فه‌یه لــ ه پۆســت مودێرنیــزم و رێژه‌گه‌رایــی تــه‌واو نزیکده‌کاتــه‌وه ،بینینــی شــه‌ڕ و رسوشــتی خراپــی مۆبیلیزه‌کردنــی سیاســیی و دیسکۆرســی ده‌وڵــه‌ت /نه‌تــه‌وه، ئــه‌م فه‌لســه‌فه‌یه وه‌ک فۆڕمێــک لــه ئه‌نارشــیزم ده‌نوێنێتــه‌وه، بــه‌اڵم لــ ه رووی جه‌وهه‌رییــه‌وه ،تــه‌واو نزیکــی ده‌کاتــه‌وه لــه رۆحانییه‌تێکــی ئینســانیی قــوڵ کــ ه دژ بــه هه‌مــوو فۆڕمێــک لــه مۆبیلیزه‌کــردن و تۆتالیتاریزمــی رۆحیی ـه و به‌هــای ئازادیــی ئینســانیی تێیــدا به‌هایه‌کــه کــ ه ناتوانێــت هیــچ قاڵبێکــی بــ ه ده‌زگایــی و وابه‌ســته‌کراو بــه ده‌ســه‌اڵته‌وه‌ی ئاییــن ،ته‌نانــه‌ت لــ ه ســه‌ر ئاســتی که‌لتوورییــش بــه روونــی قه‌بــوڵ بــکات و هه‌میشــ ه رۆحانییه‌تــی ره‌هــا و ریســک ه رۆحییــه مه‌زنه‌کانــی مــرۆڤ لــه ده‌ره‌وه‌ی قاڵبــه ده‌زگایــی و جێگیره‌کانــی که‌هه‌نووتــه‌وه ،بــۆ ئــه‌م فه‌لســه‌فه‌یه شــوێنی رێــز و ستایشــ ه و پێداگریــی لــه ســه‌ر ئــه‌وه ده‌کات کــه ئازادیــی رۆحیــی مــرۆڤ وه‌ک بــ ه شــێکی دانه‌بــڕاو لــ ه رۆحانییه‌تــی مــرۆڤ خــۆی ،وه‌ک به‌شــێکی دانه‌بــڕاو لــه قودره‌تــی مــرۆڤ لــه خوڵقاندنــی فۆڕمــی رۆحییــدا ،بــ ه پیــرۆز و پارێزراویــی مبێنێتــه‌وه و ئــه‌م ئازادییــه لــ ه جه‌وهــه‌ری خۆیــدا وه‌ک مانیفێســتی ئازادیــی که‌لتووریــی و شارســتانیی لــه ســه‌ر ئاســتی رۆحیــی لــه ســه‌ره‌وه‌ی هه‌مــوو مۆبیلیزه‌کردنێکــی ئاینییــه‌وه پارێــزراو مبێنێتــه‌وه. یۆتۆپیــای ئازادیــی ،بــ ه شــێوه‌یه‌کی رادیــکاڵ پێغه‌مبه‌رایه‌تــی وه‌ک مافێکــی رۆحیــی ،بگــر ه وه‌ک جه‌وهــه‌ری ئازادیــی رۆحیــی و که‌لتووریــی مــرۆڤ ،ده‌پارێزێــت و رێگ ـه ل ـ ه کۆتاییهاتنــی ده‌گرێــت و وه‌ک چه‌کــوش یــان ته‌ورێــک ده‌یبینێــت کــ ه پێویســته دژ بــه بــت و په‌رســتگا خۆس ـه‌پێنه‌کان ئاماده‌بێــت و ئیرباهیــم ،پێغه‌مب ـه‌ران خۆیــان،
ئــه‌م دیــده رادیــکاڵ و دینامیکییــه یــه‌ک لــ ه تایبه‌مته‌ندییه‌کانــی لــ ه ریشــه‌وه به‌ســتنه‌وه‌ی ئایینــه بــه میســۆلۆژیاوه و کۆکردنه‌وه‌یانــه لــ ه چێــوه‌ی په‌یــڕه‌و و ریســکه رۆحیــی و بگــره ریســکه عه‌قڵیــی و که‌لتوورییه‌کانــی مرۆڤــدا بــه قه‌ولــی فیــراس ســواح ،کــه دواجــار بــ ه پارێزگاریکــردن لــه ئازادیــی ریســکی رۆحــی و باشــر بینینــی به‌هــا پۆزه‌تیــڤ و پراکامتییه‌کانــی ئــه‌م ریســکه‌وه ده‌گیرســێته‌وه و لــه ده‌ره‌وه‌ی خزمه‌تکــردن بــه ئاشــتیی و ئاسایشــی کۆمه‌اڵیه‌تیــی و به‌هــا مرۆییــه ره‌ســه‌نه‌کانه‌و ه هیــچ قســه‌کردنێک لــه قۆرخکردنــی هیــچ ئاوازێکیــان بــۆ حه‌قیقــه‌ت قه‌بــوڵ نــاکات.
38 بــزاوت و پێشــر بڕیــار ل ـ ه س ـه‌ر دراو و پاســیڤ و کۆیل ـ ه .پێچه‌وان ـ ه ب ـه هه‌مــوو دۆگم ـ ه ئایینیــی و مۆدێرن ـه‌کان ،میســۆلۆژیا ل ـه ده‌ره‌وه‌ی دۆگــم و ئینکارکردنــی ژیانــه‌وه فه‌زایه‌کــی رۆحیــی پــڕ لــه بــزاوت و ئیــراده‌ی ژیــان و شــکۆ ده‌ڕه‌خســێنێت ک ـه ئه‌م ـه ل ـه گ ـه‌ڵ یۆتۆپیــای ئازادییــدا ،ل ـ ه ڕووی رۆحیی ـه‌وه ب ـ ه قوڵیــی یه‌کانگیریــان ده‌کات و ل ـه به‌رامبــه‌ر دۆگــاکان و دۆگامتیزمــدا رایــان ده‌گرێــت. ه بااڵکان ه واتای به‌ها گه‌ردوونیی ئه‌خالق ب ه ه لۆکاڵیی و سروت نه‌ک شه‌ریعه‌ت و رێوشوێن که‌هه‌نووتییه‌کان
الیه‌نــی ه ـه‌ره به‌هــادار و مه‌زنــی ئاییــن ،ل ـه دیــدی ئۆجاالن ـه‌وه ئ ـه‌و رۆڵه‌یه‌تــی کــه لــ ه شێوه‌به‌خشــیندا بــ ه زه‌ینــی ئه‌خالقیــی مــرۆڤ و جیاکردن ـه‌وه‌ی چاک ـه‌وه ل ـه خراپ ـه گێڕاویه‌تــی ،ئاییــن رۆڵێکــی م ـه‌زن ده‌گێڕێــت لــه شــێوه به‌خشــیندا بــ ه زه‌ینــی ئه‌خالقیــی مــرۆڤ ،ئــه‌م تایبه‌مته‌ندی ـه « ئه‌خالقیبــوون» ک ـه مــرۆڤ ل ـه ئــاژه‌الن جیاده‌کات ـه‌وه، به‌هــا و ده‌ســکه‌وتێکی ده‌ســتلێبه‌رنه‌دراو ه بــۆ کۆمه‌ڵــگا و ئاییــن ـ به‌واتــای هه‌ســتی ئایینیــی و ئایینداریــی مــرۆڤ ـ لـه‌م رووه‌وه ده‌بێــت بـه‌رز برنخێرنێــت .
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
ئه‌خــاق بــه واتــای به‌هــا گه‌ردوونییــ ه بــااڵکان نــه‌ک شــه‌ریعه‌ت و رێوشــوێنه لۆکاڵیــی و رسوتــ ه که‌هه‌نووتییــه‌کان ،ئــه‌و به‌هــره گه‌وره‌یه‌یــه کــه یۆتۆپیــای ئازادیــی بــه به‌رپرســیارێتی و ئایدیــای ئه‌خالقیــی و نۆرمـه مرۆییـه گه‌ردوونییـه‌کان موتوربـه ده‌کات و مانــای وجودیــی راســته‌قینه‌ی پــێ ده‌به‌خشــێت و لـه نێــو یۆتۆپیــای ئازدییــدا، ئازادیــی خــۆی په‌رژیــن ده‌کات و لــه به‌ره‌اڵیــی و بــێ هوده‌یــی و بــێ به‌هایــی ده‌یپارێزێــت و بــ ه شــێوه‌یه‌ک لــه شــێوه‌کان فۆڕمێکــی ئایینیــی ـ واتــه ئه‌خالقیــی ـ بــه رۆحانییه‌ته‌کــه‌ی ئــه‌م فه‌لســه‌فه و یۆتۆپیای ـه ده‌به‌خشــێت و ل ـه شــێتیی و ل ـه ئه‌نتــی کۆمه‌اڵیه‌تــی بــوون و لــه ســه‌رگه‌ردانیی جوێــی ده‌کاتــه‌وه.
ره‌خنــه‌ی ئۆجــاالن لــه مۆدێرنــه‌ی ســه‌رمایه‌داریی و لــه دیسکۆرســی زانســتیی و دنیــای مۆدێرنــی س ـه‌رمایه‌داریی ب ـه شــێوه‌یه‌کی گشــتیی، بگــر ه هه‌ندێــک لــه ته‌فســیری ئــه‌و بــۆ ملمالنــێ و شــه‌ڕی نێــوان مۆدێرنــه و ئاییــن ،به‌رساوه‌تــه‌وه بــه شــانته‌کاندنی ســه‌رمایه‌دارییه‌وه لــه ئه‌خــاق و روانینییــه‌وه لــ ه کۆمه‌ڵــگا ـ لــه ده‌ره‌وه‌ی کۆمه‌ڵــگای سیاســیی و روانینییـه‌وه لـه مــرۆڤ و لـه جه‌ســته‌ی مــرۆڤ و رسوشــت وه‌ک ئۆبژه‌یــه‌ک کــه بــێ هیــچ په‌رژینێکــی ئه‌خالقییــه و بــێ گیانــه و ته‌نهــا بابه‌تــی شــیکاریی و لێکۆڵینــه‌وه و ده‌ســتێوه‌ردانه له‌الیــه‌ن ســۆبژه‌کانه‌وه ،کــه ئۆجــاالن لــه ســه‌ر هه‌مــوو ئاســت ه تاکه‌که‌ســیی و دامه‌زراوه‌یی ـه‌کان ،ل ـ ه سیاســییه‌وه تــا ده‌وڵ ـه‌ت ب ـه خواوه‌نــده بــێ ده‌مامک ـه‌کان ناویــان ده‌بــات. جیاوازێکــی ســه‌ره‌کیی یۆتۆپیــای ئازادیــی لــه گــه‌ڵ مۆدێرنیتــه‌ی ســه‌رمایه‌داریی ،وه‌فادارییه‌تــی به‌رامبــه‌ر بــه ئه‌خــاق، الیه‌نگیرییه‌تــی لــه ئه‌خــاق و پاپه‌ندیــی و شــکۆمه‌ندیی و رێزگرتنیه‌تــی ل ـه‌م ده‌ســکه‌وته مه‌زن ـه‌ی عه‌قڵــی مــرۆڤ و مرۆڤبــوون ک ـه ل ـه قۆناخــی ئایینه‌کانــدا ئیــدی روون نه‌خش ـه‌ڕێژ ده‌بێــت و شــکڵ وه‌رده‌گرێــت. ه هیچ به‌هاو مانایه‌کی راسته‌قینه‌ی ئه‌وه‌ی ک ه ئازادییه ،چونکه پێشوه‌خت نابێت و نیی ه به‌م قاڵبه‌کان ئاماده‌کراون و سیستمه‌ک ه کار ده‌کات شێوه‌ی
ئۆنتۆلۆژیای ئازادیی: ه ده‌خاتــ ه هــه‌ردوو ئۆجــاالن هــه‌ردوو چه‌مکــی ســۆبژه و ئۆبــژ جه‌مســه‌ری ســراتیژیی ره‌خنه‌کردنــی دونیــای مۆدێــرن و ســه‌رمایه‌داریی و ته‌نانــه‌ت دیسکۆرســی زانســتییش و وه‌ک دوالیزمه‌یه‌کــی به‌رپرســیار لــه کــۆی شکســته‌کان و به‌الڕێــدا یۆتۆپیــای ئازادیــی یۆتۆپیایه‌ک ـه ب ـه ئه‌خــاق و به‌هــا گه‌ردوونیی ـه‌کان ،چوونــه‌کان ده‌یانخاتــه‌ڕوو. بــه شــکۆمه‌ندیی ئه‌خالقیــی مــرۆڤ په‌رژینکــراوه کــ ه جه‌وهــه‌ری ئــه‌وه‌ی لێــره‌دا بــه ڕوونــی به‌دیده‌کرێــت ،ئــه‌و بینینه‌یــه بــۆ واتــاو پێکه‌وه‌ژیانــی کۆمه‌اڵیه‌تییــه.
39
لــه‌م فۆڕمــه لــه په‌یوه‌ندییــدا ،ئــه‌وه‌ی کــ ه هیــچ به‌هــاو مانایه‌کــی راســته‌قینه‌ی نابێــت و نییــه ئازادییــه ،چونکــه پێشــوه‌خت قاڵبــه‌کان ئاماده‌کــراون و سیســتمه‌که بــه‌م شــێوه‌یه کار ده‌کات ،گێڕانــه‌وه‌ی هــه‌ر به‌هــاو مانایــه‌ک بــۆ ئازادیــی به‌بــێ تێپه‌ڕاندنــی ئــه‌م فۆڕمــه لــه په‌یوه‌ندیــی و حه‌متییه‌تــی ئــه‌م دوالیزمــ ه هیــچ مانایه‌کــی نییــه، ئــه‌و فۆڕمــه لــه په‌یوه‌ندیــی کــ ه ده‌شــێت بــه رسوشــت یــان لــه جه‌وهــه‌ری خۆیــدا ،فۆڕمێکــی پێچه‌وانــه بــه‌م فۆڕمــه بێــت ،فۆڕمــی کۆمه‌اڵیه‌تیبوونــه ،ئــه‌و پێداگریــی لــه ســه‌ر ئــه‌وه‌ده‌کات کــه به‌بــێ ئه‌خــاق یــان «به‌بــێ گه‌ڕانــه‌وه بــۆ ئه‌خــاق نــ ه کۆمه‌ڵگابــوون به‌دیدێــت و نــه کۆمه‌ڵــگا به‌ڕێوه‌ده‌برێــت» ،گــه‌ر ســه‌رنجی ئــه‌و په‌یوه‌ندییــه بده‌یــن کــه لــه نێــوان خــود و بابه‌تــدا هه‌یــه لــ ه دیــدی فه‌لســه‌فیی مۆدێرنــه‌ی ســه‌رمایه‌دارییه‌وه ،ده‌بینیــن کــ ه په‌یوه‌ندییه‌کــه لــه ســه‌رێکیاندا ئازادیــی تــه‌واو بــ ه ره‌هایــی و لــه ســه‌رێکیاندا مــه‌رگ و دیلیــی ،بگــر ه ناڕه‌وایــی تــه‌واو جێگیــر کــراوه ،هه‌مــوو ره‌وایه‌تییــه‌ک بــۆ بــزاوت و جوڵــه و ئه‌کتیڤیتــی وه‌رگیراوه‌تــه‌وه ،هــه‌ر بۆیــه به‌بــێ به‌کۆمه‌اڵیه‌تیکردنــی ئــه‌و په‌یوه‌ندییــه و یه‌کســانکردنه‌وه‌ی رێــژه‌ی دابه‌شــبوونی ره‌وایه‌تیــی و ده‌س ـه‌اڵت ،وات ـه ب ـه بــێ گۆڕینــی ئ ـه‌و په‌یوه‌ندیی ـه ل ـ ه په‌یوه‌ندیــی خــود و بابه‌تێکــه‌وه بــۆ په‌یوه‌ندیــی دوو خــود ،هیــچ مانایــه‌ک بــۆ ئازادیــی راســته‌قینه لــه ئــارادا نیــه ،بــه واتــا هیگڵییه‌کــه‌ی ئــه‌م په‌یوه‌ندییــ ه مه‌رجــداره بــه دانپێدانانــه‌وه وه‌ک خــود ،ئه‌مــه‌ش بــه مانــای ســه‌رهه‌ڵدانی په‌یوه‌ندیــی کۆمه‌اڵیه‌تــی ،په‌یوه‌ندیــی دوو ســه‌ره دێــت ،کــه ئــه‌م په‌یوه‌ندییــه‌ش بــ ه جێــی خــۆی لــه ده‌ره‌وه‌ی پێــوه‌ره ئه‌خالقییه‌کان ـه‌وه ناتوانێــت هیــچ فــۆڕم و مانایه‌کــی هه‌بێــت،
ه ئازادیی مرۆڤ به هیچ شێوه‌یه‌ک پێویست ه ده‌سبه‌رداری ئه‌و به‌ها و بایه‌خ و پرنسیپ ه ئایینه‌کان ه نه‌بێت ک ه گه‌ردونیان ئه‌خالقیی ه به‌رهه‌مهێنان و شکڵپێدانیدا ه ل رۆڵیان هه‌ی
ئه‌نجام: • یۆتۆپیــای ئازادیــی ،یاخــود فه‌لســه‌فه‌که‌ی ئۆجــاالن ئاییــن لــه دۆخێکــی میانگیــردا ده‌بینێــت ،پێیه‌کــی لــه نێــو دۆگامتیــزم و دیتێرمنیســم و دژایه‌تــی کردنــی فره‌یــی و ئازادیــی و ره‌هایــی و دینامیکیی ـه‌ت و ژیــان دای ـه ،ک ـه ئه‌م ـه ئ ـه‌و دیوه‌یه‌تــی ک ـه ل ـه گ ـه‌ڵ ده‌ســه‌اڵت و خاوه‌ندارێتــی و مۆدێرنــه‌ی ســه‌رمایه‌داریی و بگــره دیســکۆرس و میتــۆدی زانســتیی مۆدێــرن و هیرارشــییه‌ت و چینایه‌تیــی و دوالیزمــی ســۆبژه و ئۆبــژه‌دا کــۆی ده‌کاتــه‌وه و لــه ســه‌پاندنی ســته‌م و رێوشــوێنه‌کانی بــ ه کۆیله‌کــردن و رێنامییــه جێگیره‌کانیــدا ـ شــه‌ریعه‌ته‌کانی ـ ده‌ســه‌اڵتی که‌هه‌نوتــی و ده‌ســه‌اڵتی سیاســیی و هیرارشــییه‌تی کۆمه‌اڵیه‌تیــی و چینایه‌تیــی و هه‌مــوو فۆڕمه‌کانــی ســته‌می کۆمه‌اڵیه‌تیــی تێیــدا وه‌ک خواوه‌نــده ده‌مامککــراوه‌کان خۆیــان شــاردۆته‌وه و ئ ـه‌م پێی ـه‌ی ئاییــن دژ ب ـه ژیانــی کۆمه‌اڵیه‌تیــی و ئاشــته‌وایی کۆمه‌اڵیه‌تیــی و پێکــه‌وه ژیانــه ،دیوێکــی دیکــه‌ی ،یــان پێیه‌کــی دیکــه‌ی لــه نێــو هه‌ســتی ئه‌خالقیــی مــرۆڤ و شــکڵگرتنی زه‌یــن و ویژدانــی ئه‌خالقیــی مرۆڤدایــه و ئــه‌م دیــوه‌ی لــه شــه‌ڕدایه لــه گــه‌ڵ هه‌مــوو ئــه‌و په‌یوه‌ندیــی و دۆخــه ســراتیژییانه‌ی کــه ئــه‌و دیســکۆرس و چه‌مــک و تێرمان ـه‌ی س ـه‌ره‌وه ئامــاژه‌ی پێده‌ک ـه‌ن و ب ـه شــێوه‌یه‌ک ل ـه شــێوه‌کان ه ـه‌ر ئ ـه‌م دیــو و پێیه‌شــیه‌تی ک ـه ل ـه پشــت ناکۆکییه‌کانییــه‌وه لــه گــه‌ڵ مۆدێرنیتــه‌ی ســه‌رمایه‌داریی وه‌ســتاوه و هــه‌ر ئــه‌م دیوه‌شــیه‌تیی کــه هه‌وێــن و پێویســتیی راســته‌قینه‌یه بــۆ ئازادیــی و ژیانــی کۆمه‌اڵیه‌تــی.
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
رێکخســتنی په‌یوه‌ندییه‌کانــی نێــوان ئــه‌م دوو چه‌مکــه ،ئــه‌وه‌ی لێــره‌دا جێگیــر ده‌کرێــت فۆڕمێک ـ ه ل ـه په‌یوه‌ندیــی ک ـه ب ـه روونیــی و بـه قوڵــی بــاس لـه ســراتیژ و رێوشــوێنه‌کانی ده‌سـه‌اڵت و ســته‌مکاریی و ره‌وایه‌تــی پێدانیــان ده‌کات .ئــه‌وه‌ی چــوو ه ژێــر نــاوی ئۆبــژه (بابه‌تــه‌وه) ،ئیــدی هیــچ حورمــه‌ت و پیرۆزیــی و په‌رژینێکــی نییــه و پاســیڤ و القه‌کــراو و شــیکراو ه و هه‌ڵوه‌شــێرناو و ده‌ســته‌مۆ و کۆنرتۆڵکــراو ،وه‌النــراو ده‌بێــت ،ئــه‌وه‌ش کــه چــوو ه ژێــر نــاوی ســۆبژه‌و ه (خــود) ئیــدی ده‌ســه‌اڵت و ره‌وایه‌تــی خواوه‌ندانــه‌ی پــێ ده‌درێــت لــه به‌رامبــه‌ر ئۆبــژه‌دا ،ئیــدی ئــه‌و خواوه‌نــده‌و ئۆمبیــش بوونێکــی بــێ گیــان و ناڕێکخــرا و په‌راوێــز و الوه‌کیــی و بابه‌تــی القه‌کــردن و لێکۆڵینــه‌وه.
چونک ـه ل ـه ده‌ره‌وه‌ی ئه‌خالق ـه‌و ه کۆمه‌ڵگابــوون به‌دینای ـه‌ت ،که‌وات ـ ه گــه‌ر مه‌رجــی کۆمه‌اڵیه‌تیبــوون و په‌یوه‌ندیــی کۆمه‌اڵیه‌تــی لــه ڕووی ئۆنتۆلۆژییــه‌وه ،ئازادییبێــت ،مه‌رجــی ئازادییــش لــه رووی ئۆنتۆلۆژیی ـه‌وه ئه‌خالق ـه و به‌بــێ ئه‌خــاق ئازادییــش هیــچ مانایه‌کــی نییــه و به‌دینایــه‌ت یاخــود به‌ڕێوه‌نابرێــت.
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
40
که‌واتــه ،ئاییــن وه‌ک بیروبــاوه‌ڕ ،یــان دۆگامکانــی ،بــه تایبــه‌ت ته‌نهــا عه‌قاڵنییه‌تــی مۆدێــرن و ســه‌رمایه‌دار و لــه ســنووری ئایینه‌کانــی یه‌کتاپه‌رســتیی ،هه‌روه‌هــا ئاییــن وه‌ک شــه‌ریعه‌ته‌کان به‌رژه‌وه‌ندییــه نه‌بیرناوه‌کانــی خۆیــدا ده‌توانێــت ره‌وایه‌تییــان و رێوشــوێنه موتوربه‌کــراوه‌کان بــ ه به‌رژه‌وه‌ندییــ ه چینایه‌تییــه‌کان پێبــدات. و نــا به‌رابه‌ریــی کۆمه‌اڵیه‌تیــی و مۆبیلیزه‌کردنــی کۆمه‌ڵــگا ،دژ بــه ئازادیــی و ئاشــتیی و پێکــه‌وه ژیانــی کۆمه‌اڵیه‌تییــه و ده‌بێــت وات ـه ئ ـه‌م فه‌لس ـه‌فه‌یه پــاش پێداگریــی ت ـه‌واو ل ـ ه س ـه‌ر ئه‌خــاق وه‌ک هه‌ســتی میســۆلۆژیی و ئیــراده‌ی ئازادیــی ل ـه مرۆڤــدا هه‌رگیــز رام و جه‌وهــه‌ری راســته‌قینه‌ی ده‌ســکه‌وتی ئاییــن لــه ژیــان و مێــژووی ده‌ســته‌مۆی ئ ـه‌م ره‌هه‌نــده‌ی نه‌بێــت و ل ـه رێگ ـه‌ی وزه‌ی دینامیکیــی مرۆڤایه‌تییــدا و پــاش ســه‌ملاندنی ئــه‌و راســتییه‌ی کــ ه ئاییــن رۆڵێکــی نێــو بیــر و یۆتۆپیــای ئازادییــه‌وه و وه‌ک به‌شــێکی جه‌وهه‌ریــی لــه گرنگــی گێــڕاوه لــه شــێوه به‌خشــیندا بــه زه‌ینــی ئه‌خالقیــی مــرۆڤ، ئازادیــی خــۆی ،تێیپه‌ڕێنێــت و ل ـه رێگ ـه‌ی قودره‌تــی ئــازادی خۆی ـه‌وه تێپه‌ڕاندنــی دۆگامکانــی ئاییــن و فۆڕمه‌کانــی ده‌ســتێوه‌ردانی ئاییــن لـه بــۆ وه‌به‌رهێنانــی رۆحانیی ـه‌ت ،بتوانێــت به‌ره‌نــگاری هه‌مــوو فۆڕم ـه ژیانــی کۆمه‌اڵیه‌تیــی و سیاســییدا و وه‌الوه‌نانــی ه ـه‌ر پابه‌ندیی ـه‌ک ب ـه جێگیــر و ئۆرسۆدۆکســییه‌کانی و هه‌مــوو ئــه‌و رێوشــوێنان ه ببێتــه‌وه ئایینــه‌و ه به‌واتــا دامه‌زراوه‌یــی و ده‌ســه‌اڵتخوازه‌که‌ی و تێپه‌ڕاندنــی کــه ده‌چنــ ه خزمه‌تــی په‌رته‌وازه‌یــی و شــڵه‌ژان و به‌ریه‌ککه‌وتنــی کڵێشــ ه کۆمه‌اڵیه‌تیــی و که‌لتوورییه‌کانــی بــ ه شــاڕێگای چاره‌ســه‌ری کێشــه‌ی دۆگامتیــزم و مه‌زهه‌بگه‌رایــی و شــاڕێگای تێپه‌ڕاندنــی کۆمه‌اڵیه‌تیــی و چینایه‌تیــی و ســته‌می کۆمه‌اڵیه‌تییــه‌وه. ده‌مارگیریــی و گه‌ڕانــه‌وه بــۆ ئاشــتیی کۆمه‌اڵیه‌تیــی ده‌زانێــت. بــه‌اڵم پێویســته ئازادیــی مــرۆڤ بــه هیــچ شــێوه‌یه‌ک ده‌ســبه‌رداری ئــه‌و به‌هــا و بایــه‌خ و پرنســیپه ئه‌خالقییــه گه‌ردونیانــه نه‌بێــت کــه سه‌رچاوه: ئایینــه‌کان رۆڵیــان هه‌یــ ه لــ ه به‌رهه‌مهێنــان و شــکڵپێدانیدا و بــه‌م عه‌بدوڵــا ئۆجــاالن« :مانیفســتۆی شارســتانێتی دیموکراتــی، مانای ـه‌ش به‌شــێکن ل ـه مێــژووی خه‌باتــی مــرۆڤ دژ ب ـه هه‌مــوو ئ ـه‌و مۆدێرنیتــه‌ی دیموکراتــی و کێشــه‌کانی تێپه‌ڕاندنــی مۆدێرنیتــه‌ی وه‌الوه‌نانانــه‌ی ئه‌خــاق و به‌هــاکان کــه مانایه‌کیــان بــۆ ئازادیــی و ســه‌رمایه‌داری )1( ،شارســتانیه‌ت» وه‌رگێڕانــی :لوقــان عه‌بدوڵــا، پێکــه‌و ه ژیــان نه‌هێشــتووه‌ته‌وه و هه‌مــوو په‌یوه‌ندییه‌کانیــان چاپــی ســێیه‌م.2009 ، بردۆتــه‌وه بــۆ ئاســتی په‌یوه‌ندییه‌کــی ده‌ســه‌اڵتخوازی نــا ئه‌خالقیــی هاوشــێوه‌ی په‌یوه‌ندییه‌کانــی ســۆبژه‌و ئۆبــژه ،کــه په‌یوه‌ندییه‌کــه
41
باشوری کوردستان و قەیرانە بەردەوامەکان رێﮑەوت ﺋﯿﺴﺎﻤﻋﯿﻞ ﺋﯿﱪاﻫﯿﻢ
نەتــەوەی ســوننی ســودیان لەزۆربــەی ئایدیۆلۆژیــاکان وەگــرت و ئــەو ئایدلۆژیانەشــی بــۆ شــەرعیەتدان بــە رەشــەکوژەو پاکتاوکردنــی خەڵکــی عێــراق بــەکار دەهێنــا.
یەکــەم -ئــەم پارادایمــە لــە عێراقــدا چەمکــی کەمینــەو زۆرینــەی دروســت کــرد .واتــە بەشــێوەیەکی سیســتەماتیک لــە عێراقــدا بەدرێژایــی هەشــتا ســاڵ لــە ســەپاندنی ئــەو مۆدێلــە نەگونجــاوە، گروپێکــی عەرەبــی – ســونە مەزهەبــی کــردە نەتــەوەی بااڵدەســت و گەالنــی دیکــەی عێراقیــش (بەگەلــی عەرەبــی شــیعەمەزهەبەوە) بــوون بــە کەمینەیەکــی هەمیشــەیی .کەواتــە جگــە لــە کــورد و تورکــان و ئاشــور و رسیــان ،هەمــوو رەنگەکانــی دیکــەی کۆمەڵــگا پەراوێزخــران. دووەم -نەتەوەســازی لــە ســەرەوە بــۆ خــوارەوە :ئــەم فۆرمــەش لــە بەڕێوەبردنــی دامەزراوەکانــی واڵت و دروســتکرندی سیســتەمێکی ســەنرتالیزمی تۆتالیتــار رەنگــی دایەوە .لەم سیســتەمەدا دەســەاڵتدارنی یــەک بــەدوای یەکــی عێــراق ،بــۆ پاراســتنی مۆدێلــی دەوڵــەت
حەنــا بەتاتــو لــە کتیبەکــەی خۆیــدا بەنــاوی ( عێــراق :چینــە کۆمەاڵیەتیــەکان و بزوتنــەوە شۆڕشــگێڕەکان) کــە لــە بەیــروت ســالی ١٩٩٠بــە چاپــی گەیانــدووە ،لــە الپــەڕە ٤٤یــدا ئامــاژە بــە یاداشــتێکی نهێنــی پادشــای عێــراق فەیســەل دەدات کــە لــە ئــازاری ١٩٣٣دا نوســیویەتی و دەڵێــت ( بەدڵێکــی پــڕ لــە ئــازارەوە ئــەوە دەڵێــم کــە لــە عێراقــدا گەلــی عێــراق بوونــی نیــە ،بەڵکــو دەســتەو کۆمەڵــە مرۆڤێکــی جیــاواز هــەن ،کــە بەتاڵــن لــە هەمــوو هزرێکــی نیشــتیامنی و هیــچ شــتێک پێکــەوە کۆیــان ناکاتــەوە ،حەزیــان لــە ئــاژاوە گێڕانــە و هەمیشــە ئامــادەن لــە دژی هــەر حکومەتێــک بێــت راپــەڕن .ئێمــە دەمانەوێــت لــەم کوتلــە مرۆڤانــە گەلێــک دروســت بکەیــن .هەرکەســێک ئــەوە بزانێــت کــە چەنــدە قــورس و زەحمەتــە
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
ســێیەم -بەشــداری سیاســی :ئــەم فۆرمــە لــە دەوڵــەت ســازی نەیتوانیــوە هەرگیــز بەشــداربوونی دیموکراتیــک لــە دەســەاڵت باشــوری کوردســتان بــەر لــەوەی بکرێتــە بەشــێک لــە عێــراق، فەراهــەم بــکات .لــەوەش خراپــر لــە قۆناغــە جیاوازەکانــی دەســەاڵتی حکومەتێکــی تەمــەن کورتــی خۆماڵــی بەســەرکردایەتی پادشــای سیاســی لــە عێــراق ئــەم فۆرمــە بــۆ بچوکردنــەوەو کۆنــرۆل کردنــی کوردســتان شــیخ مەحمــودی حەفیــد تیــادا دامــەزرا ،ئــەم بەشــە لــە دیموکراتیــەت بــەکار هاتــووە. کوردســتان کــە بــەزۆر لــە تــەواوی کوردســتانی گــەورە دابڕێــرا ،لــە دوای رێکەوتنــی لــۆزان و دروســت بوونــی هــەردوو کۆمــاری تورکیــا چــوارەم -لــەرووی کەلتــور و ســەرخانی کۆمەڵــگاوە دەوڵــەت نەتــەوە، و عێــراق ،بەشــێوەیەکی نادادپەروەرانــە لکێــرا بــە عێراقــەوە ،لــەو فۆرمەلەکردنــی کیانێكــی سیاســی تــاک رەهەنــدی کەلتــوری لێکەوتەوە. ســاتەوە هەتــا ئیســتا باشــوری کوردســتان لــە جەنگێکــی بەردەوامــی کەلتــوری عەرەبــی – ســوننی -ناشیۆنالیســتی ،کــرا بــە کەلتــوری کۆتایــی نەهاتوودایــە بــۆ گەڕانــەوەو وەرگرتنــەوەی ســتاتۆی دەوڵــەت و فەرهەنگــی کۆمەڵــگا کــە دەرەنجــام شــۆڤێنیزمی سیاســی و راســتەقینەی خــۆی. فاشــیزمی ئایدۆلــۆژی بەجۆرێــک رەگــی لەنــاو گەالنــی عێراقــدا داکوتــا کــە هەتــا ئەمــڕۆ بەردەوامــی هەیــە .ئــەم پارادیامیــە لــە دەوڵــەت باشــوری کوردســتان لکێــرا بــە دەوڵەتێکــی تــازە لەدایــک بــووی ســاڵی بەردەوامــی هەبــوو هەتــا ســاڵی ٢٠٠٣و پرۆســەی ئازادکردنــی عێــراق . ١٩٢٣ئــەو دەوڵەتــە وەک ئیفرازاتــی جەنگــی یەکەمــی جیهانی لەســەر لــە الیــەن ئەمەریــکاوە.. مۆدێلــی قێــزەون و نەگونجــاوی دەوڵــەت نەتــەوە ()Nation state یاخــود ناشــیونال ســتەیت دروســتکرا .پرســی راســتەقینەی باشــوری بەدڵێکی پڕ لە ئازارەوە ئەوە دەڵێم کوردســتان لێــرەوە دەســتپێدەکات و چارەســەری ئــەو پرســەش لەوەاڵمدانــەوەو شــێکردنەوەی ئــەم چەمکــەوە ســەرچاوە دەگرێــت .کە لە عێراقدا گەلی عێراق بوونی نیە لێــرەوە کێامســی و کەموکوڕیەکانــی ئــەو فۆرمــە ســەبارەت بــە گەلــی باشــوری کوردســتان دەخەینــە ڕوو:
42
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
گەلێــک لــە بارودۆخێکــی لــەو جــۆرەدا دروســت بکرێــت ،دەبێــت ئــەوەش بزانێــت کارێکــی لــەو جــۆرە رەنجێکــی زۆر قــورس و گرانــی دەوێــت) .فەیســەلی پادشــای عێــراق ٨٣ســاڵ بــەر لــە ئێســتا ئەمــەی گوتــووە ،بــەاڵم لــەو کاتــەوە هەتــا ئێســتا ئــەو بارودۆخــە قورســەی ئــەو باســی دەکات هــەر وەک خۆیەتــی و ئــەو گەلــەی کــە باســی دەکات هێشــتا دروســت نەبــووە و هەرگیزیــش دروســت نابێــت .عێــراق کــە لــەو کاتــەوەی دروســتکراوە هەتــا ئەمــڕۆ چەندیــن سیســتەمی سیاســی دیــوە ،هەمــوو ئــەو سیســتەمانە لــە بەرهەمهێنانــی تــرس و تۆقــان و ســەرکوتکردن شــەڕی ناوخــۆی و جەنگەکانــدا پســپۆڕ و کارامــە بــوون. لەهەمــوو ئــەو رژێامنــەدا گۆڕانــکاری سیاســی تەنهــا لــە رێــگای ژەنــراڵ و پیاوانــی ســەربازییەوە بــووە ،هەرگیــز سیاســەمتەدارو ملمالنــی ی پارتــە سیاســیەکان و رێکخراوەکانــی کۆمەڵگــەی مەدەنــی و کامــڵ بوونــی هێــواش و رسوشــتیانەی ملمالنــێ سیاســییەکان هــۆکار نەبــوون بــۆ رودانــی گۆڕانــکاری لــە بونیــادی عێراقــدا ،تەنانــەت روخانــی بەعیــش لەرێــگای تانکەکانــی ئەمەریــکا و ئینگلیزەکانــەوە هاتــە ئــاراوە. لــە زۆربــەی گۆڕانکاریەکانــی عێراقــدا دەســتورێکی نــوێ (زۆرجــار کاتــی) داهێــراوە کــە ژمارەیــان بــەوەی پــۆڵ برێمــەرەوە حــەوت دانــە دەبێــت ،بــەاڵم ئــەم دەســتورانە هەرگیــز نەیانتوانیــوە بەشــدار بــن لــە داڕشــتنەوە یاخــود دروســتکردنەوەی ســەرلەنوێی عێــراق ،چونکــە هەرگیــز ئیرادەیەکــی سیاســی و ئایدۆلــۆژی و مەعریفــی بــۆ ســەرلەنوێ دروســتکردنەوەی هەرســێ دەســەاڵتەکەی ( جێبەجێکــردن ،یاســادانان، دادوەری) لــە ئــارادا نەبــووە ،چونکــە هــەروەک لــە یاداشــتەکەی فەیســەل پادشــا هاتــووە ،ئــەم کوتلــە بەشــەریانە هەمیشــە ناکــوک و ناتەبــاو دژ بەیــەک بــوون و لــە ســەنگەردابوون بــۆ یەکــری ،بۆیــە هەمیشــە لــە شــوێنی سیســتەمێکی دیموکراتــی و فرەیــی و هاواڵتــی بــوون ،هەوڵەکانــی پاکتاوکــردن و ســڕینەوەی ئــەوی دی دووبــارە کراوەتــەوە.
یەکــەم کوێــرە گــرێ ئەوەیــە کــە عێــراق واڵتێکــی فــرە نەتــەوەو ئاینــە و کێشــەو ملمالنێــی ســەدان ســاڵیان پێکــەوە هەیــە .دووەم ئەوەیــە کــە ئــەو واڵتــە میراتیەکــی زۆری لــە توندوتیــژی و جەنــگ و کوشــتار بــۆ بەجێــاوە .ســێیەمیش واڵتێکــە خاوەنــی ئابورییەکــی الوازە و تەنهــا پشــتی بــە هەنــاردەی نــەوت بەســتووە و کــێ بتوانێــت پــارەی ئــەو نەوتــە بخاتــە ژێــر چنگــی خــۆی ئــەوە دەتوانێــت لــە عێراقــدا دووا بڕیــارو قســەی هەبێــت .ئــەم ســێ گــرێ کوێــرە هەمیشــە هــۆکاری ســەرەکی ئــەوە بــوون کــە هەرگیــز لــە عێراقــدا (گەلــی عێــراق) یاخــود (نەتــەوەی عێــراق) لەگۆڕێــدا نەبووبێــت .ئــەو ســێ گــرێ کوێــرەی کــە باســانکردن بوونەتــە هــۆکاری ئــەوەی کۆمەڵگــەی عێــراق زۆر بــە خراپــی و بــە قوڵــی بەســەرخۆیدا دابــەش بێــت ،دابەشــبوونێکی ئەوتــۆ کــە یەکگرتنــەوەو یەکخســتنەوەی وەک خەیــاڵ و هەقایەتــی مێــش وابێــت.
هەمیشە لە شوێنی سیستەمێکی دیموکراتی و فرەیی و هاواڵتی بوون ،هەوڵەکانی پاکتاوکردن و سڕینەوەی ئەوی دی دووبارە کراوەتەوە
زۆربــەی گۆڕانکاریەکانــی عێراقــدا دەســتورێکی نــوێ (زۆرجــار کاتــی) داهێــراوە کــە ژمارەیــان بــەوەی پــۆڵ برێمــەرەوە حــەوت دانــە دەبێــت ،بــەاڵم ئــەم دەســتورانە هەرگیــز نەیانتوانیــوە بەشــدار بــن لــە داڕشــتنەوە یاخــود دروســتکردنەوەی ســەرلەنوێی عێــراق ،چونکــە هەرگیــز ئیرادەیەکــی سیاســی و ئایدۆلــۆژی و مەعریفــی بــۆ ســەرلەنوێ دروســتکردنەوەی هەرســێ دەســەاڵتەکەی ( جێبەجێکــردن ،یاســادانان، دادوەری) لــە ئــارادا نەبــووە ،چونکــە هــەروەک لــە یاداشــتەکەی فەیســەل پادشــا هاتــووە ،ئــەم کوتلــە بەشــەریانە هەمیشــە ناکــوک و ناتەبــاو دژ بەیــەک بــوون و لــە ســەنگەردابوون بــۆ یەکــری ،بۆیــە هەمیشــە لــە شــوێنی سیســتەمێکی دیموکراتــی و فرەیــی و هاواڵتــی بــوون ،هەوڵەکانــی پاکتاوکــردن و ســڕینەوەی ئــەوی دی دووبــارە کراوەتــەوە.
بــا لــە وتــە بەناوبانگەکــەی دیگۆلــەوە دەســتپێبکەین کــە دەڵێــت ( سیاســەت کــوڕی مێــژووە ،مێــژووش کــوڕی جوگرافیایــە ،جوگرافیــاش کــوڕی کۆمەڵێــک رێســای نەگــۆڕە) کەواتــە بــۆ ئــەوەی سیاســەتکردن لە عێراقــدا بــاش تێبگەیــن ،دەبێــت بگەڕێنــەوە بــۆ مێــژووی ئــەو واڵتــە. ئەوەتــای ئــەم عێراقــە بــەزۆر دروســتکراوە ،نــە لــە هیــچ دەچێــت و نــە هیچــی لێدروســت دەکرێــت ،چونکــە بەدەســت ســێ گــرێ کوێــرەی ئاڵۆســکاو دەناڵێنێــت ،هــەر رژێمێــک بخوازێــت واڵتیــک دروســت هەمــوو دەســتورەکانی عێــراق تەنهــا چەنــد چاپتەرێــک بــوون لەســەر بــکات دەبێــت لــەو ســێ گــرێ کوێــرە تێبــگات و بتوانێــت بیانکاتــەوە .چەنــد پەڕەیــەک ،دووا دەســتوری عێــراق کــە لــە ژێــر زەبــرو فشــاری
43 ئەمەریــکادا نورسایــەوە و لــە رۆژی ١٥ی ئۆکتۆبــەری ٢٠٠٥دا خرایــە یاســاییانەن کــە لەســەردەمی حکومەتــی مەرکــەزی عێراقــدا کاریــان بــەردەم ریفراندۆمــەوە لــە مــادەی یەکەمیــدا دەڵێــت ( کۆمــاری عێــراق پێکــراوە. دەوڵەتێکــی ســەربەخۆی خــاوەن ســەروەرییە ،سیســتەمی حوکــم تیایــدا کۆمــاری ،پارلەمانــی ،دیموکراســی ،فیدرالیــە) .ئەگــەر بــە راســتی و بــە لە سیستەمی فیدرالیزمی باشوردا پێکهاتە درشــتی ســەرنجی ئــەم دەســتەواژەیە بدەیــن دەبینیــن هیــچ کام لــەو نەتەوەیی و ئەتنیەکانی ناو کوردستان خەســڵەتانەی کــە نــورساون بوونیــان نیــە.
یەکەم -دووبارە بەرهەمهێناوەی سەنترالیزم لە فۆرمی فیدرالیدا:
لەکاتێکــدا کــە دەبــوو فیدرالیــزم لەگــەڵ ناســەنتالیزم گرێبدرایــە و بکرایــە بــە فۆرمێکــی نــوێ بــۆ بەڕێوەبردنــی سیاســەت ،دەســەاڵتی سیاســی لــە هەرێمــی کوردســتان نەیتوانــی تەجــاوزی ســەنرتالیزمی دەوڵــەت نەتــەوە بــکات و هەمــان فۆرمــی لەنــاو فیدرالیزمــدا بەرهەمهێنایــەوە .ئــەم فۆرمــە خاڵێکــی دیکــەی زۆر کوشــندەی لەگــەڵ خۆیــدا هەڵگرتبــوو ،ئەویــش نەبوونــی هــزرو کەلتــوری دیموکراســیەت بــوو لەنــاو فیدرالیزمــی باشــوری کوردســتان .ئەگــەر فیدرالیــزم ئاوێتــە بکرایــە بــە دیموکراســیەت و المەرکەزیەتــی دەســەاڵت ،زۆرێــک لــەو قەیرانــە کوشــندانەی کــە ئەمــڕۆ هــەن پەیــدا نەدەبــوون .کەواتــە لێــرەدا ئــەوەی هەســتی پێدەکەیــن ئەوەیــە کــە چەمــک و تێگــەی فیدرالیــزم لــە الیــەن حــزب و سیاســەمتەدارانی باشــوری کوردســتان تەنهــا لــە شــکل و فۆرمــدا مامەڵــەی لەگەڵــدا دەکــراو نەتوانــرا لــە شــێوازی حکومەتــداری و بەڕێوەبردنــی واڵت بەرجەســتە بکرێــت. بەڵگــەی هــەرە زینــدووی ئەمــەش ئەوەیــە کــە ئــەم حکومەتــە هەتــا ئەمــڕۆ دەســتورێکی تایبــەت بەخــۆی نیــەو زۆرێــک لــەو قانــون و بڕگــە یاســایانەی کــە لێــرە جێبەجــێ دەکرێــن هەمــان ئــەو قانــون و بڕگــە
دووەم -فیدرالیــزم کــرا بــە ئالگۆیەکــی ناشــرین بــۆ پرۆژەیەکــی
لــە باشــوری ناسیۆنالیســتی تــاک رەهەنــدی تــاک نەتــەوە: کوردســتاندا دەیــان گروپــی ئەتنــی جیــاواز بوونیــان هەیــە ،بــەاڵم فیدرالیزمــی باشــور نەیتوانــی لــەو گروپــە جیاوازانــە ســود وەربگرێــت و ناســنامەیەکی نیشــتیامنی بەهێــز بــۆ خــۆی دروســت بــکات و زۆرینەیەکــی ئەکتیــف و بەشــداربووی سیاســی و کۆمەاڵیەتــی لــەوان دروســت بــکات .بەپیچەوانــە هەندێــک لــە حزبــە دەســەاڵتدارەکانی باشــوری کوردســتان خوێندنەوەیــان بــۆ هەلومەرجەکــە نەبــوو، حزبایەتــی و بەرژەوەنــدی گروپــی حزبــی و دەســتەی حزبــی و دروســتکردنی خێزانــی دەســەاڵتدارو هەژموونخوازیــان خزانــدە نێــو فیدرالیــزم و بــە تــەواوی لــە واتــاو پراکتیکــی خــۆی روتیــان کــردووە .لە سیســتەمی فیدرالیزمــی باشــوردا پێکهاتــە نەتەوەیــی و ئەتنیەکانــی نــاو کوردســتان کــران بــە ژمــارەو وەک کەمایەتــی تەماشــا کــران و خرانــە ژێــر دەســەاڵت و رەحمەتــی زۆرینــەی بااڵدەســتەوە و بــە درێژایــی یــەک چارەکــە ســەدە بــوون بــە کەمینەیەکــی هەمیشــەیی و جگــە لــە هەنــدێ نوێنەرایەتــی کارتۆنــی و رواڵەتــی وجــودی راســتەقینەی ئــەوان بوونــی نەبــوو .هــەر ئەمــەش بــوو کــە بەشــێکی زۆر لەوانــی ناچــار بەکۆچکــردن بــەرەو دەرەوەی والت کــرد .ئــەم فۆرمــە لــە فیدرالیــزم و بەڕێوەبردنــی دەســەاڵت نــەک پێکهاتــە جیاوازەکانــی کۆمەڵــگای کــوردی توشــی ئیفلیــج بــوون کــرد ،بەڵکــو ئەوانــی زیاتــر پارچــە پارچەکــرد و لەپارچــە شکاوەکانیشــیان دیســانەوە کەمینــەی بچوکــرو پەرتەوازەبــووی بەرهــەم هێنــا. سێیەم -پرسی ناسنامە: هــەر لەســەرەتای راپەڕینــەوە هەتــا ئەمــڕۆ زۆربــەی ملمالنــێ سیاســیەکان هۆکارەکــەی دەگەڕێتــەوە بــۆ نەبوونــی ناســنامەیەکی نیشــتیامنی کــە بتوانێــت هەمــوو خەڵکــی ئــەم هەرێمــە لــە ژێــر
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
باشوری کوردستان و قەیرانی حکومەت و بەڕێوەبردن: لــەدوای راپەڕینــی بەهــاری ١٩٩١ناوچــە کوردیەکانــی ژێــر هێڵی شــین، خرانــە ژێــر چاودێــری هێــزە نێودەوڵەتیــەکان ،هــەر لەژێــر پاراســتنی نێودەوڵەتیــدا فیدرالیزمیــان کــردە فۆرمێکــی نــوێ بــۆ بەڕێوەبــردن و حکومەتــی هەرێمــی کوردســتان دواتــر راگەیەنــرا ..بەدرێژایــی ئــەو مێــژووە هەتــا ئەمــڕۆ کــە دەکاتــە چارەکــە ســەدەیەکی رەبــەق ،هیــچ کاتێــک و لــە هیــچ قۆناغیکــدا ئــەم حکومەتــە لۆکاڵیــە نەیتوانیــوە هەنگاوێکــی عەمەلــی بــە ئاراســتەی لەنــاو بــردن و کەمکردنــەوەی قەیرانــە سیاســی و ئابــوری و کۆمەاڵیەتیــەکان بگرێتــە بــەر .لێــرەدا ســەرنجەکانی خۆمــان ســەبارەت بــە جــۆری حوکــم و شــێوازی حکومەتکــردن لــەم هەرێمــەدا دەخەینــە بەرچــاو:
کران بە ژمارەو
44 تیایانــدا الوازبــوون نــەک نەیانتوانیــوە دیموکراســیەت و مافــی مــرۆڤ چەتــری خۆیــدا کــۆ بکاتــەوە. بنیــات بنێــن بەڵکــو بونەتــە هــۆکاری بەرهەمهێنانــی توندوتیــژی و هــۆکاری ســەرەکی نەبوونــی دەســتور لــەم واڵتــەدا ملمالنــێ بــووە تونــدڕەوی.. لەســەر دیاریکردنــی ناســنامەی ئــەم دەڤــەرە ،الیەنێــک دەخوازێــت ناســنامەی ئــەم هەرێمــە لــە ســەر بنەماڵەیــەک و ناوچەیــەک تاپــۆ بکات دوو نوســەر لــە بــواری ئابــوری سیاســی ،زۆر بــەوردی ئامــاژە بــۆ و مۆرکێکــی لۆکاڵــی هاوشــێوەی موشــایەخەکانی ســعودیە ومیرنشــینی رۆڵــی نەگەتیفــی نــەوت دەکــەن لــە دروســتکردنی تونــدو تیــژی و ئەردەنــی هەبێــت ،گروپێکــی دیکــە لــەو بــاوەڕەدان کــە ئــەم هەرێمــە بەرهەمهێنانــی دیکتاتــۆر ،لــە واڵتانــی بەرهەمهێنــی نــەوت .یەکەمیــان زۆربــەی خەڵکەکــەی موســڵامنەو دەبێــت ناســنامەیەکی ئیســامی و میشــێل رۆس ( )Michail.L. Rossە کــە کتێبــی نەفرەتــی نــەوت (The ئاینــی بدرێــت بەســەریدا و دەستورەکەشــی نوســخەیەکی کۆپیکــراو )Oil curseی نوســیوەو دووەمیشــیان هەریەکــە لــە گــۆردن جۆنســۆن بێــت لــە دەســتوری ئیســامیەکانی ســعودیە و کەنــداو .الیەنەکانــی ( )Gordon M. Johnsonو (مجیــد الهیتــي) ن کــە پێکــەوە کتبــی – دیکــەش لــە نێــوان ناســنامەی سیکوالریســت بــوون و عێراقــی بــوون نەفرەتــی نــەوت ،ئابــوری سیاســی ســەرکوتکردن (لعنــة النفــط.. و لۆکاڵــی بــوون و چەنــد ناســنامەیەکی دیکــەی subcultuurدابــەش االقتصــاد الســيايس لالســتبداد) یــان ،نوســیوە ..ئــەوەی لــەو دوو کتێبــەدا جەختــی لەســەر کــراوە ،ئێمــە ئەمــڕۆ لــە کوردســتان بــە تــەواوی بۆنــی بــوون. دەکەیــن و چاومانلێیەتــی و دەیبیســتین و مەترســییەکانی بەرجەســتە دەکەیــن. نەوتێکی زۆر هەمیشە واتای
دیموکراسیەتێکی کەمتری بەخشیوە، پارەیەکی زۆری نەوت کۆمەڵگه‌یەکی بەکاربەری پیاوساالری بەرهەمهێناوە
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
ئەوجــۆرە لــە پەرتکردنــی کۆمەڵــگا بۆتــە هــۆکاری لەنــاو بردنــی پلورالیــزم و لێبوردەیــی ،بەڵکــو بۆتــە هــۆکاری راســتەوخۆی هەڕەشــەکردن لــە ئاشــتەوایی نیشــتیامنی .سیســتەمی سیاســی و ئابــوری هەرێمــی کوردســتان بــە تەوافــوق و ســازان دانــراوە ،ئــەم سیســتەمە کۆمەڵــگا و حکومەتــی بــە شــێوەیەکی پراکتیکــی دابــەش کــردووە ،بەجۆرێــک کــە لــە هەندێــک شــوێن و جومگــەوە دەســتربدن بــۆ گۆڕینــی دەبێتــە هەڕەشــە بۆســەر تــەواوی سیســتەمە لەرزۆکــە، هــەروەک چــۆن ئەمــڕۆ دەبینیــن لــە پەکخســتنی پەرلەمــان وحکومەتدا رەنگــی داوەتــەوە. چوارەم -قەیرانی ئابوری: نــەوت دەتوانێــت خراپرتیــن رۆڵــی هەبێــت لــە پێشــێلکردنی مافەکانــی مــرۆڤ و ســەرهەڵدانی دیکتاتۆریــەت زۆربــەی هــەرە زۆری ئــەو دەوڵەتانــەی کــە لەســەر موڵکانــەی نــەوت و گاز ژیــاون و ئــەو بنەمایانە
لــەم بارودۆخــەدا دەســەاڵت و ســەرمایە لــە چنگــی کۆمەڵــە کەســێکی گەنــدەڵ و بێتوانــا کۆدەبێتــەوە کــە هەمیشــە لــە دژی بەرژەوەنــدی گشــتی ئاراســتە دەکرێــت .نەوتێکــی زۆر هەمیشــە واتــای دیموکراســیەتێکی کەمــری بەخشــیوە ،پارەیەکــی زۆری نــەوت کۆمەڵگایەکــی بەکاربــەری پیاوســاالری بەرهەمهێنــاوە .نــەوت هەمیشــە پەیوەندییەکــی راســتەوانەی لەگــەڵ جەنگــی ناوخۆیــی و تائیفــی تەنانــەت کۆمەڵکوژیشــدا هەبــووە ،بــە تایبــەت کاتێــک کۆمپانیاکانــی نــەوت موڵکــی دەوڵــەت دەبــن ،ئەمــەش دەســەاڵتداران بەرامبــەر بــە هاواڵتیانــی خۆیــان بــێ منــەت دەکات و بــە ئــارەزووی خۆیــان و بەشــێوەیەکی نهێنــی و نــا شــەفاف لەگــەڵ ملیارەکانــی داهــات رەفتــار دەکــەن.
45 خۆراک و شۆرشی سۆسیالیستی
تێکچــوون و شــێوانی پەیوەنــدی ئەمریکیــەکان بە خۆراکــەوە زۆربــەی جــار لــە میدیــاو ئەکادیمیــادا دەالوێرنێتــەوە یاخــود جێــگای گاڵتەجاریــە. ئــەوەی کــە هەرگیــز ڕوون نەکراوەتــەوە و قســەی لەبــارەوە نەکــراوە هــۆکاری ڕیشــەیی ئــەو تێکچــوون و شــێواویەیە .مارکســیزم ڕوونــی دەکاتــەوە کــە هەلومەرجــەکان دیاریکــەر و یەکالیکــەرەوەی هۆشــیاری و ئاگاییــە .ژینگــەی کۆمەاڵیەتــی و ماتریالــی تۆ بەشــێوەیەکی کرداری کاردەکاتــە ســەر ئــەو هەڵبــژاردن و ئۆپشــنانەن کــە بەهــۆی زۆرتریــن هەڵبژاردەکانــەوە کــە بەردەســن بــۆت بڕیــاری لەســەردەدرێت. بڕیــاری زۆربــەی ئەمریکیــەکان ســەبارەت بــە خــواردن لەســەر جــزدان و کات و بەردەســتی و بازاڕکــردن و نۆرمــە کۆمەاڵیەتیەکانــی جڤــات و و خۆراکــی ســەالمەت یاخــود ناتوانایــی ســنوردار و نادڵنیــا بــۆ کڕیــن پەیوەندیــە دووانەیەکانیــان بناغەبەندبــووە .ئــەو نۆرمــە کۆمەاڵیەتــی و دەســکەوتنی خۆراکــە پەســەندکراوەکان لــە ڕێــگا پەســەندکراوە و کلتوریانــە هەروەکــو هەڵبژاردنــە فەردیــەکان ،بــە هەلومەرجــی کۆمەاڵیەتیەکانــدا» پێناســ ه دەکات ٤.۸ .ملیــۆن ئەمریکــی بەســااڵچوو ماتریاڵــی و ئیمکانیاتــەکان مەرجــدارن. (خــۆراک ناتەندروســت) دەبێــت هەڵبژاردنەکانیــان لــە نێــوان خــۆراک و دەرمــان و گەرمیــدا بێــت ،کــە زۆربەیــان لەکۆتایــدا دەگــەن بــەو ئەگــەر خۆراکــی هــەرزان و گونجــاو -بەشــێوەیەکی زانســتی خواســت ئەنجامــەی کــە ناچــارن خواردنــی پشــیلە بخــۆن. و پێوســتی بایۆلۆژیانەمــان بــۆ چــەوری و خــوێ و کاربۆهیدراتــەکان ڕێکبخــات و دابینــی بــکات -زۆینــەی خەڵــک دەســیان پێیبــگات و گۆڤــار و کتێبەکانــی چێشــتلێنان و پرۆگرامــە تیڤەیــەکان و خۆراکەکانــی لەبــارەی بزانــن و توانــای کڕیــن و بــە بەدەســتهێنانیان هەبێــت، ئنســتاگرام(پۆرنی خــۆراک) زیــاد لــە هەرکاتێکــی تــر پۆپیــۆالرن و مەزەنــدە بکــە چــی هەڵدەبژێــرن؟ بــەاڵم تێکچــوون و شــێواویەکە زۆر پەســندکراون .هەروەهــا بەهــۆکاری کەمــی ،کات و پــارە و کارامــەی لەمــە زیاتــرە .ئەمریــکا دەوڵەمەندتریــن واڵتــە لەســەر زەوی ،کەچــی و لێزانــی خــۆراک دروســت کــردن ٥٠ملیــۆن ئەمریکــی پشــت بــە هێشــتا ٤۹ملیــۆن ئەمریکی۱٥-ملیــۆن منداڵیشــی لەناودا-خۆراکەکانیــان فاســت فــوودی ناتەندروســت دەبەســن بــۆ کەڵەکەکردنــی کالــۆری بــە ناتەندروســت حســابی بــۆ دەکرێــت .وەزارەتــی کاروبــاری نــاو جەســتەیان ئەمــەش هــۆکارە بــۆ پەتــاو ئافاتــی قەڵــەوی و کشــتوکاڵی ئەمریــکا ،خۆراکــی ناتەندروســت وەک «دەســتگیربوون نەخۆشــیەکانی دڵ و جــۆری شــەکرەی ۲و هەوکردنــی جومگــەکان و و بەردەســتی ســنوردار یــا نادڵنیایــی ڕادەی پێویســتی خۆرکســازیانە کێشــەکانی هەناســەدان و تێکدانــی جگــەر و جەڵتــە و چەندەهــای تــر.
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
ﺟﯚن ﭘﯿﺘﻪرﺳﯚن ﻟﻪ ﺋﯿﻨﮕﻠﯿﺰﯾﯿﻪوه -ﻫﻤﻤﻦ ﺧﺎﻟﯿﺪ
46 بەکارهێنانــی هەڕەمەکیانــەی مــادە کیمیاویــەکان ومێرووکــوژەکان، ســەرچاوەی خۆراکــی و ژینگــە ژەهــراوی دەکــەن ۸٠٪ .ی ئەنتیبایۆتیکە بەکارهێــراوەکان لــە ئەمریــکا لەســەر کێڵگــە و مــەزراکان بەکارهێرناون و مەترســی دژە ئەنتیبایۆتیکــی (چەشــنێکی بەکرتیایــە کــە دژ بــە ئەنتیبایۆتیــک بەرگــری پەیــدادەکات) زیــاد دەکــەن .ســەرەڕای هەمــوو ئەمانــەش بەروبــووم و قازانــج لەســەر خۆراکــە ئاســایی و تەقلیدیــەکان تەنهــا ۲٠٪بــۆ ۲٥٪زیاتــرە لــە چــاو خۆراکــە ئۆرگانیکــی و بــێ ئەنتیبایۆتیــک و بــێ مــادە کیمیاویــەکان .ســەرمایەدارەکان خەریکــی ئاڵوگــۆڕ و بزنســی کااڵ بەرهەمهێرناوەکانــن تــا لــە بازاڕەکان بیانفرۆشــن نــەک خــۆراک .بەالیانــەوە گرنــگ نیــە کام چەشــنی خــۆراک بەرهــەم دەهێرنێــت ،بەڵکــو ئامانــج گەورەکردنــی قازانجــە .ئــەوە پێــوەری بەرهــەم هێنانــی خــۆراک نیــە کــە زنجیــرە و بازنەکــە لــە مــەزراوە بــۆ ســەر مێــزی نــان خــواردن تێــک دەدا و دەشــێوێنێت ،بەڵکــو هەڵپــە و وێڵبوونــە بــۆ قازانــج.
سااڵنە 1.3ملیۆن بەهۆی کەمی
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
خۆراکەوە دەمرن
پرســیارەکە هەرتەنهــا ئــەوە نیــە کــە بــڕی چەنــد خــۆراک بەرهــەم دەهێرنێــت ،بەڵکــو چــۆن و بــە چ شــێوەیەکی عەقاڵنــی و کاریگــەر خۆراکــی بەرهــەم هێــراو بەکارهێــراوە؟ بەپێــی مەزەندەیــەک لــە ٤٠٪ی خــۆراک لــە ئەمریــکادا لــە ڕێســتۆرانت و کــۆگای ســەوزە و میــوە و عەمبــارەکان و بەفرگــری مااڵنــدا بەفیــڕۆدراوە یــا ڕزیــوە و فڕێــدراوە ،هەروەهــا لەجیاتــی گەشــەپێدانی ســەرچاوە خۆنوێکــەرەوە بێســنورەکانی ووزە ،وەک بــا و پالزمــا و خــۆر٤٠٪ ،ی دانەوێڵــەی پێگەیشــتوو لــە ئەمریــکا بــۆ ســوتەمەنی ئیپانــۆڵ بەکاردەهێرنێــت و بەڕێگەیەکــی نەشــیاو بلیۆنــان دۆالر لــە ســامانی گشــتی بــۆ پشــتگیری دارایــی ئــەو کۆمپانیــا زەبەالحانــە تەرخانکــراوە کــە لەگــەڵ حکومــەت دەســتیان تێکــەڵ کــردوە بــۆ چنینــەوەی قازانجێکــی زۆرو زەوەنــد .لەئێســتادا مرۆڤایەتــی خۆراکــی تــەواو بــۆ ۱٠بلیــۆن کــەس پێدەگەیەنێــت ،کەچــی هێشــتاش ڕێکخــراوی کشــتوکاڵ و خۆراکــی نەتــەوە یەکگرتــوەکان مەزەنــدەی ئــەوە دەکات کــە بەنزیکــی ۸۷٠ملیــۆن لــە کــۆی ۷.۱بلیــۆن کــەس لەجیهانــدا بــە دەســت
کەمخۆراکــی درێژخایەنــەوە دەناڵێنــن ،هەروەهــا ۱٠٠ملیــۆن منــداڵ لــە واڵتــە هەژارەکانــدا کەمخۆراکــن و یــەک لەســەر چواریــان تووشــی وەســتانی گەشــەی جەســتەیی بــوون و ســااڵنە ۳.۱ملیــۆن بەهــۆی کەمــی خۆراکــەوە دەمــرن .تەنهــا ۳.۲بلیــۆن دۆالر خەرجــی پێویســتە بــۆ تێرکردنــی ٦٦ملیــۆن مناڵــی برســی لــەو دونیــا پێشــکەوتوەدا کــە بەســکی برســیەوە دەچــن بــۆ قوتابخانــە -ئەمــەش تەنهــا یــەک لەســەر بیســت وچــواری پوختــەی ســامانی شــاهانەیی(خێرخوازی گــەورە) و دەوڵەمەندتریــن کەســی جیهــان بیــڵ گەیتســە! ئــەو بەربەریزمــە ســامناکەی نــاو دنیایەکــی پــڕ قەهــر و بوغــزە ،گوزارشــت لــە هۆڵۆکۆســتێکی بێدەنگــی ملیۆنــان مرۆڤــی کــوژراو لــە هــەر ســاڵێکدا لەالیــەن لۆژیکــی نەخۆشــی ســەرمایەداریەوە دەکات .زیــاد لــە ۷٥٠٠ ســاڵ بەرلەئێســتا شۆڕشــی کشــتوکاڵی چاخــی نیۆلۆتیــک خاڵێکــی وەرچەرخانــی یەکالیکــەرەوەی نــاو مێــژووی مرۆڤایەتــی نیشــانداوە، بــۆ یەکەمجــار توانــراوە خۆراکــی تــەواو بــۆ ژمارەیەکــی زۆر لــە دانیشــتوانی شارنشــین بەرهەمبهێرنێــت و ژمارەیەکــی زۆری تریــش لەوانــی تــر لــە بــواری جۆراوجــۆردا تایبەمتەنــدی بەدەســت بهێنــن و لــە کۆتایشــدا بــوو بەهــۆکاری ســەرهەڵدانی چینایەتــی و دەوڵــەت. ســەرەڕای ئــەو گەشەســەندن و پێشــکەوتنە مێژوویــە مەزنــە لــە ڕێکخســتنی کۆمەڵــگا و بەرهەمهێنانــدا ،کشــتوکاڵ بــۆ هەزارەهــا ســاڵ وەک نێچیــر و قوربانیــەک بــۆ تارمــای کەشــوهەوا و مێــروو و نەخۆشــیەکان مایــەوە .لــە ڕابردوویەکــی نزیکــدا چەندەهــا مــرۆڤ تەنهــا بەهــۆکاری ئــەوەی نەیانتوانیــوە خۆراکــی پێویســت پێبگەیەنــن یاخــود بەهــۆی لەناچوونــی دانەوێڵــەکان لەبرســا مــردوون .لەڕاســتیدا، جووتیــاران ئەمــڕۆ لــە ئەساســدا پــارە و کرێیــان پێدەدرێــت بــۆ وێرانکــردن و لەناوبردنــی خــۆراک نــەک بــۆ بەرهەمهێنانــی .ملیۆنــان تــۆن خــۆراک لــە كۆگاکانــدا بەشــێوەیەکی ئەنقەســت کەڵەکــە دەکرێــت بەخاتــری بەرزکردنــەوەی نــرخ .ئەمــڕۆ بــێ خۆراکــی و لەبرســا مــردن دەرئەنجامــی بارودۆخــە سیاســی و بونیادیەکانــە ،نــەک کــەم توانایــی و نەبوونــی توانــای بەرهەمهێنانــی خۆراکــی تــەواو و پێویســت .هاوزەمــان بــە پێشــکەوتن و گەشەســەندنی تەکنەلۆژیــاوە، ژمارەیەکــی کەمــی خەڵکانــی کرێــکار بەچەندیــن قاتــی زیاتریشــەوە دەیانتوانــی بەشــێوەیەکی بــەردەوام خۆراکــی هەمــوو هەســارەی زەوی دابیــن بکــەن ،کەچــی ۱.٥بلیــۆن ئینســان پۆتانســێل و ووزەکانیــان لــە کڕاندنــی بســتە زەویەکــی بچوکــی ڕووت و بێبەرهــەم بەفیــڕۆدەدەن و زۆربەشــیان هێشــتا برســی و بێخۆراکــن .هێشــتاش تااڵنــکاری خــۆراک
47
پێشــکەوتن و گەشەســەندنەکانی خۆراکســازی و زانســتە کشــتوکاڵیەکان دەکــرێ بــواری بەرهەمهێنانــی خۆراکــی جۆراوجــۆر و تەندروســت و ســەالمەت و بەتامــان بــۆ هەموو کەســێک پێبــدات .مرۆڤایەتــی توانای بەرهەمهێنانــی چەندەهــا جــۆری خۆراکــی هەیــە ،بــۆ هەردووالیەنــی، گەرەنتــی ئاسایشــی خۆراکــی دژ بــە نەخۆشــی و مێــرووەکان و گۆڕانــی کەشــوهەوا ،لەڕێــگای چانــدن و کێڵگــەی جۆراوجــۆرەوە ،هەروەهــا بــۆ پاراســتنی ژەمــە خۆراکــی ســەرنج ڕاکێشــیش .ژێرخــان و بونیــاد بــۆ گەشــەپێدانی تۆڕێکــی فراوانــی ڕێســتۆرانتی گشــتی بــۆ پێشکەشــکردنی خۆراکــی ســەرنجڕاکێش و بەلــەزەت و فەراهەمکــراو ،وجــودی هەیــە. خــواردن و چێشــلێنانی ماڵــەوە دەتوانرێــت بگۆڕدرێــت بــۆ کۆمەڵــە چاالکیەکــی چێژبەخشــی کۆمەاڵیەتــی ،نــەک ئەشــکەنجەیەکی ناچــاری کــە بــۆ بلیۆنــان ئەمــڕۆ بۆتــە بارگرانــی و ئەشــکەنجە. ژمارەیەکی زۆری خەڵک دەیانەوێت سەبارەت بە خۆراک و کێشە پەیوەندیدارەکان بە ژینگەوە چەند کارێک ئەنجام بدەن
بەکورتــی ،زانیــاری و تەکنەلۆژیــا و پۆتانســێڵی هــەرەوەزی بــۆ گۆڕینــی تەواوەتــی ئــەو شــێوازە خواردنــەی ئەمــڕۆی دنیــا بوونــی هەیــە ،بــەاڵم ئــەوەی کــە بوونــی نیــە بریتیە لــە بونیــاد و ســراکتۆرێکی کۆمەاڵیەتــی کــە ڕێــگا بــە نزیکبوونەوەیەکــی عەقاڵنــی و هاوســەنگ بــۆ بەرهەمهێنــان و دابەشــکردن و ئامادەکــردن و بەکارهێنانــی خــۆراک بــدات .ژمارەیەکــی زۆری خەڵــک دەیانەوێــت ســەبارەت بــە خــۆراک
واقیع ناکرێ لە سەرکۆنەکردنی تاکەکان بۆ(هەڵبژاردنە تاکگەریەکانیان)دا
لــە سیســتەمێکدا کــە بــە بەرهەمهێنانــی کااڵ و پــارە دەئــاژورێ و دەنارسێتــەوە ،ئــەوەی بــەالی ســەرمایەدارەکانەوە گرنگــە نــە کواڵیتــی خــۆراک و نــە تەندروســتی ئینســانە ،بەڵکــو تەنهــا قەبــە کردنــی قازانجەکانیانــە .چارەســەر بــۆ ئــەو لێکــرازان و پچڕانــەی نێــوان پۆتێنشــیالیتە و واقیــع ناکــرێ لــە ســەرکۆنەکردنی تاکــەکان بۆ(هەڵبژاردنــە تاکگەریەکانیــان)دا یاخــود لــە گۆڕینــی ئــەم یــا ئــەو دەرکەوتــەی ڕەوش و بارودۆخەکــە بدۆزرێتــەوە ،بەڵکــو چارەســەر بــۆ ئــەو ناڕێکــی و شــێواویەی یەکێــک لــە س ـه‌ره‌كیرتین توخمەکانــی ژیانــی مــرۆڤ بــە لەناوبــردن و توڕهەڵدانــی سیســتەمە ناڕێــک و لەکارکەوتووەکــەی خــودی ســەرمایەداری دێتــە دی. سه‌رچاوه http://www.marxist.com/food-and-socialist-revolution. _htm?utm_source=Viber&utm_medium=Chat&utm campaign=Private
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
لــە زۆربــەی بەشــەکانی جیهانــدا بــاوە و وجــودی هەیــە ،ئەویــش نــەک بەهــۆکاری دەســتنەکەوتنی خــۆراک بەڵکــو بەشــێوەیەکی ڕوون و ئاشــکرا بەهــۆکاری ئــەوەی ســەدان ملیــۆن ئینســان توانــا و قودرەتــی کڕینیــان نیــە .دوای دەیەهــا چانــس بــۆ ســەملاندنی پێچەوانەکــەی ،حوکــم و بڕیارەکــە ڕوونــە :ســەرمایەداری بــێ توانایــە و قودرەتــی تێرکردنــی هەمــوو دانیشــتوانی ســەر زەوی نیــە .بێامنایــی و ناماقووڵیەکــە هیــچ پەیوەنــدی بــە توانــا و پۆتانســێلە بەرهــەم هێنەرەکانــی ئینســانیەتەوە نیــە ،بەڵکــو پەیوەنــدی بــەو ســراکتۆرانەوە هەیــە کــە خۆمــان دروســتامن کــردون.
و کێشــە پەیوەندیــدارەکان بــە ژینگــەوە چەنــد کارێــک ئەنجــام بــدەن، بــەاڵم لــە ڕاســتیدا و بەشــێوەیەکی کــرداری پــڕۆژە و پێشــنیارەکانیان بــە پینــەو پەڕۆکردنــی ئــەو سیســتەمە هەنووکەیــەوە ســنوردارن یاخــود داواکاری نیــازی بــاش و عەقــڵ و ئــاوازی بەهێــز و خەیاڵیــن، ئەمــەش تەنهــا یۆتۆپیایــە.
48
گۆڕانكاری له‌باشوور به‌ئه‌لته‌رناتیڤێكی نوێ ده‌كرێت ﻓﻮاد زﯾﻨﺪاﻧﯽ
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
باشــووری کوردســتان و جەمــاوەرە تێکۆشــەرەکەی هەمیشــە داینەمــۆی گۆڕانکاریــی بــووەو هــەردەم ســەرچاوەی تێگەیشــتنی سیاســی و خــاوەن پۆتانســێلی خــۆی بــووە .هــەر لەســەرەتای لکاندنــی باشــووری کوردســتان بــە دەوڵەتــی دروســتکراوی عێــراق لــە ســەرەتای دەیەیــی دووەمــی ســەدەی ڕابــردوودا ،هــزری سیاســی و چینایەتــی ســەرەتای دەســتپێکێکی بەهێــزی خەباتــی سیاســی بــووە لــە باشــوور. ئەگــەر ئێمــە ئاوڕێــک لەمێــژووی باشــووری کورســتان بدەینــەوە بۆمان دەردەکەوێــت کــە باشــوور چەندیــن پارتــی سیاســی تێــدا دروســتبووە و چەندیــن تێکۆشــەر و خەباتــکاری چینایەتــی و نەتەوەیــی بەرهەمهێناوە کــە لەهەندێــک قۆناغــی سیاســی مێــژووی عێراقــدا پێشــەنگایەتی عێراقیــان کــردووە بەتایبەتــی لــە بــواری خەباتــی چینایەتیــدا ،لــەو ڕێگایــەش قوربانییەکــی زۆری پێشکەشــکردووە. ســەرەتا پارتەکانــی وەک حیزبه‌كانــی شــۆڕش ،هیــوا ،دواتــر لــە ( ) ١٩٣٤/٣/٣١دا پارتــی کۆمۆنیســتی عێــراق لەدایکبــوو ،پاشــان پارتــی دیموکراتــی کوردســتان لــە ( )١٩٤٦/٨/١٦ڕاگەیەنــدرا ،لــە ناوەڕســتی شەســتەکان باڵــی مەکتــەب سیاســی کــە پێشــر پارتــی بــوون خۆیــان ڕاگەیانــد .لەســاڵی ( )١٩٧٥دا یەکێتــی نیشــتامنی کوردســتان کــە چەندیــن باڵــی جیــاوازی تێدابــوو وەک بزووتنه‌وه‌یه‌كــی نــوێ خــۆی ڕاگەیانــد ،هەروەهــا پاســۆک ،پارتــی گــەل ،بزووتنــەوەی سۆسیالیســت دواتــر حزبــی سۆسیالیســت ،حزبــی زەحمەتکێشــانی کوردســتان، بزووتنــەوەی ئیســامی کوردســتان هەبــوون ،چەندیــن بەرەپێکهــات لەوانــەش :بــەرەی (جەوقــەد ،جــود ،بــەرەی کوردســتانی) ،هەندێــک پارتــی سیاســی دووچــاری دابەشــبوون هاتــن یــان گۆڕانکاریــان بەســەرداهات ،لــە دوای ڕاپەڕیــن و پارتەکانــی ( پاســۆک ،پارتــی گــەڵ ، سۆسیالیســت ) یەکیانگــرت دواتــر یەکگرتنەکــە هەڵوەشــایەوە لــە دوای ڕاپەڕیــن چەنــد پارتێکــی تــر لەدایکبــوون لەوانــەش :پارتــی ئــازادی كوردســتان ،پارتــی کۆمۆنیســتی کوردســتان ،یەکگرتــووی ئیســامی، کۆمەڵــی ئیســامی ،پارتــی چاره‌سـه‌ری ،حیزبــی ئایینــدە ،بزووتنــەوەی
گــۆڕان ،ته‌ڤگــه‌ری ئــازادی ...هتــد .هــاوکات ژمارەیــەک پــارت و بزووتنــەوەی تــر خۆیــان ڕاگەیانــد کــە هەریەکەیــان نزیکایەتیــان لــە گــەڵ حزبێکــی لەخۆیــان گەورەتــر هەبــوو. هەتــا ســااڵنی هەشــتاکان و تەنانــەت تــا ســەرەتای ڕاپەڕینــە شــکۆدارەکی باشــووری کوردســتان لــە بەهــاری ســاڵی (،)١٩٩١ مێــژووی تێکۆشــانی هەندێــک لــە پارتــە سیاســیەکانی باشــوور پڕبــوو لە هەڵــەی سیاســی ،براکــوژی ،خیانــەت ،پشتبەســن بــە بێگانــە ،نەبوونــی ســراتیژیەتێکی نەتەوەیــی ،چیانەیتــی و ...هتــد ،بــەاڵم ســەرباری هەمــوو ئــەو نەهامەتیــی و دەردەســەرییانەی کەبەســەر گەلــی باشــووری کوردســتاندا هــات ،جەمــاوەری گەلەکەمــان لــە باشــووری کوردســتان هــەر پێداگربــوو لــە پێنــاو گەیشــن بــە ئــازادی ،خەڵــک لــەو بڕوایــەدا بــوو کــە ڕژێمــە یــەک لەدواییەکەکانــی عێــراق ناتوانێــت بــە ئەنفــال و کیمیابــاران و ڕاگواســن و خاپوورکــردن و دوورخســتنەوە، بەعەرەبکــردن ،ڕاوەدوونــان و ئەشــکەنجە و زیندانیکــردن و لەســێدارەدان وورەی جەمــاوەر بڕووخێنێــت و ببێتــە هــۆکاری ئــەوەی میللەتــی کــورد دەســتبەرداری خەباتــی سیاســی بێــت .دوای ئــەوەی ڕاپەڕیــن لــە ســاڵی ( )١٩٩١ئەنجامــدرا و زۆرینــەی شــارەکانی باشــوور ڕزگارکــران. لەسەر داوای داگیرکەرانی کوردستان لەوانەش شەڕکردن لە دژی پەکەکە و هاوکاری کردنی دەزگای ئیتاڵعاتی ئێران لە تیرۆرکردنی ئەندامانی حزبە کوردییەکان بــەرەی کوردســتانی باشــووری کوردســتانی بەڕێوەبــرد تــا ئەنجامدانــی یەکەمیــن هەڵبــژاردن لــە ( )١٩٩٢/٥/١٩و لەدایکبوونــی یەکەمیــن پەرلەمــان لەمێــژووی چواربەشــی کوردســتاندا ،دوای دروســتبوونی پەرلەمــان و حکومەتــی پەنجــا بــە پەنجــای پارتــی و یەکێتــی ،بارودۆخــی خەڵکــی هەرێمــی کوردســتان لەســایەی دەســەاڵتی حکومەتــی کــوردی ڕۆژ بــە ڕۆژ خراپــر دەبــوو ،تــا گەیشــتە ئاســتی تیرۆرکردنــی سیاســی و هێنانــی ســوپای بێگانــە و ڕاگەیاندنــی شــەڕ لــەدژی پارتەکانــی بەشــەکانی تــری کوردســتان لەســەر داوای داگیرکەرانــی کوردســتان لەوانــەش شــەڕکردن لــە دژی
پەکەکــە و هــاوکاری کردنــی دەزگای ئیتاڵعاتــی ئێــران لــە تیرۆرکردنــی بووژانەوەکــە پاشەکشــە بــکات و هــەژاری و بێــکاری بــاڵ بەســەر ئەندامانــی حزبــە کوردییەکانــی ڕۆژهەاڵتــی کوردســتان کــە لەباشــووری کۆمەڵــگادا بگــرێ. کوردســتانن ،پڕاکتیزەکردنــی دوو ئیدارەیــی و تاڵکردنــی ژیانــی هاوواڵتیــان و دەســتپێکردنی شــەڕی ناوخــۆ کــە لــە کۆتاییــدا بــووە هەرچەنــدە لەهەرێمــی کوردســتان تائێســتا چەنــد جارێــک هەڵبژاردنی هــۆی ئــەوەی دەیــان هــەزار هاوواڵتــی ڕووبکەنــە هەنــدەران و پەرلەمانــی ئەنجامــدراوە ،بــەاڵم ئەنجامــەکان ئەوەیــە کــە بەچــاوی هەرێمــی کوردســتان جێبهێڵــن بەتایبەتــی دوای هەڵگیرســانی شــەڕی خۆمــان دەیبینیــن ! لــە ( )١٩ئابــی ســاڵی ڕابــردوو وادەی پۆســتی نێــوان پارتــی دیموکراتــی کوردســتان و یه‌كێتــی نیشــتامنی کوردســتان ســەرۆکی هەرێــم کۆتاییهات و ئاماددەنەبوو دەســتبەرداری پۆســتەکەی بێــت ،هــاوکات ڕێگــری کــرا لــە ســەرۆکی پەرلەمــان بێتــە هەولێــر و کــە لەســاڵی ( )١٩٩٤دەســتیپێکرد !! چــوار وەزیــری کابینــەی حکومــەت ناردرانــە ماڵــەوە. لــە ســاڵی ( )٢٠٠٣دا ڕژێمــی ناوەنــدی عێــراق ڕووخــا و کۆتایــی پێهــات چــووە زبڵدانــی مێــژوو ،عێــراق لەالیــەن (پــۆڵ برێمــەر) بەشــێوەیەکی دەتوانین ناوی بنێێن « سەد ساڵ خەبات و کاتــی بەڕێــوە دەبــردرا ،دواتــر ئەنجوومەنــی حوکــم ( مەجلــس دەردەسەری « الحکــم ) پێکهــات لــە ســاڵی ( )٢٠٠٥دەســتوری عێــراق ڕاگەیەنــدرا، پاشــان هەڵبــژاردن کــرا پەرلەمانــی عێــراق لەدایکبــوو ،بەهەمانشــێوە حکومەتــی عێــراق پێکهــات کوردیــش لــە پەرلەمــان و حکومەتــی ناوەنــدی بەشــداربوون .مــاددەی ( )58کــە دواتــر مــاددەی ()140 جێــگای گرتــەوە تایبــەت بــوو بــە ناوچــە کوردییەکانــی ژێــر دەســتی لەســاڵی ( )٢٠١٤دوای ئــەوەی هێــزە تیرۆریســتیەکانی (داعــش) حکومەتــی ناوەنــدی عێــراق ،گەلــی کــورد بەپەرۆشــەوە چاوەڕێبــوو بەپاڵپشــتی ڕژێمەکانــی ئەردۆغــان و ســعودیە و قەتــەر لــە (٢٠١٤/٦/١٠ ناوچــە کوردییــەکان بگەڕێنــەوە ســەر جوگرافیــای هەرێمــی کوردســتان ) ،دا شــاری موســڵی کۆنرتۆڵکــرد و نــوری مالیکــی جبەخانەیەکــی بــەاڵم نەبووونــی ســراتیژیەتی سیاســی الیەنــی کــوردی و زاڵبوونــی زەبەالحــی بــۆ بەجێهێشــت ،لــە ( )٢٠١٤/٨/٣ئــەو هێــزە تاریکــەی بەرژەوەندییــە شەخســی و حزبییــەکان بەســەر بەرژەوەنــدی گشــتی تیرۆریســتیەی داعــش ،بەهــۆی بەرگرینەکردنــی هێــزە ســەربازییەکانی و الوازی هەڵوێســتی نوێنەرانــی کــورد لــە بەغــدا بــووە هــۆکاری هەرێمــی کوردســتان شــارۆچکەی (شــەنگال) ی کۆنتڕۆڵکــرد و هەزاران نەگەڕانــەوەی ئــەو ناوچانــە بــۆ ســەر هەرێمــی باشــووری کوردســتان .ژن و منداڵــی بێتاوانــی کوردانــی باوەڕمەنــدی ئێزیــدی کەوتنــە دەســت داعــش و تــا ئێســتاش لەبازاڕه‌کانــی ژێــر دەســتی داعــش دەفرۆرشێــن! هەرێمــی کوردســتان دوای ڕووخانــی ڕژێــم بــۆ ماوەیــەک کاتێــک ئــەوەی لەســەرەوە ئاماژەمــان پێکــرد دەتوانیــن نــاوی بنێێــن « ســەد بەرزبوونــەوەی نرخــی نــەوت لــە بازاڕەکانــی جیهــان ئاســتێکی ســاڵ خەبــات و دەردەســەری « ،بــەاڵم ڕێــژەی نیــوەی زیاتــری ئــەو پێوانەیــی تۆمارکــرد ،گەشەســەندنی ئابــووری بەخۆیــەوە دیــت دەردەســەرییە بەتایبەتــی لــە ( )30ســاڵی ڕابــردوودا دەســەاڵتدارانی لــە بوارەکانــی فرۆشــی داهاتــی نــەوت و بووژانــەوەی کەرتەکانــی حزبــە کوردیــەکان هاوشــێوەی ڕژێمەکانــی عێــراق لێــی بەرپرســیارن! بیناســازی و گەرمبوونــی بــازاڕی کڕیــن فرۆشــتنی زەوی و خانــوو ...مــاوەی ( )25ســاڵە ڕژێمــی عێــراق بەفەرمــی لــە باشــووری کوردســتان هتــد ،بــەاڵم نەبوونــی پالنێکــی ئابــووری تۆکمــە و ناڕوونــی لــە داهــات نەمــاوە ،بــەاڵم ڕەوشــی باشــوور ئێســتا لــە ڕووی سیاســی و ئابــووری و و فرۆشــی نــەوت و بەتااڵنربدنــی ســامانی ســەر زەوی و ژێــر زەوی کۆمەاڵیەتــی زۆر دژوارە. لەالیــەن دەســەاڵتدارانی کــورد بەگشــتی و بنەماڵــەی دەســەاڵتدار لــە هــەردوو زۆنــی زەرد و کەســک بەتایبەتــی ،هەروەهــا بــەرزو نزمــی ئەوانــەی بەنــاوی شــەرعیەتی شۆرشــگێڕی بەردەوامــن لــە خیانەتکردن نرخــی نــەوت لەبازاڕەکانــی جیهــان کاریگــەری ڕاســتەوخۆی کــردە و تااڵنکردنــی ســامانی هەرێمــی کوردســتان ،بــە بەرنامــە کاردەکــەن ســەر ژیانــی هاوواڵتیانــی هەرێمــی باشــووری کوردســتان و هــاوکات لەســەر چۆنیەتــی شــکاندنی کەســایەتی تاکەکانــی ئــەم هەرێمــە و بــووە هــۆی سســتبوونی و کەرتــە جیاوازەکانــی ئابــووری تاوایلێهــات برســیکردنی خەڵــک و بڕینــی مووچــە و بــێ ئومێدکردنــی خەڵــک،
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
49
50 دەبێــت ئــەو دەســەاڵتدارانە ئــەو ڕاســتیەش بزانــن کــە ئەگــەر ڕۆژێــک لــەڕۆژان پێشــمەرگەش بووبــن ،بــەاڵم بــەو کردارانــەی ئاماژەمــان پێکــرد خــودی ئــەو دەســەاڵتدارانە دەیســەملێنن نــەک هــەر پێشــمەرگە نیــن و پێشــمەرگەش نەبوونــە ،بەڵکــو دژبــەری میللەتــن و بەشــێوەیەکی پڕۆفیشــیناڵ دژایەتــی جەمــاوەر دەکــەن ،خوێــن مژیــن ،جگــە لــە خیانەتکــردن لــە میللــەت پیشــەی تریــان نییــە ،هەرچــی ڕوودەدات لــە هەرێمــی کوردســتان حزبــە دەســەاڵتدارەکانی بەشــدار لــە کابینــەی حکومەتــی هەرێمــی کوردســتان هــەر پێنــچ الیەنەکــە بەتایبەتــی پارتــی و یەکێتــی لێــی بەرپرســیارن ،دژی بەرژەوەنــدی تــەواوی کۆمەڵــگان، هــاوکات لــە خزمەتــی ڕاســتەوخۆی بنەماڵــەی دەســەاڵتدارە !!
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
ئاساییە بەم نزیکانە جەماوەر بێ ئومێدی بشکێنێ و بڕیاری خۆی بدات و تاقمی تااڵنچی بێ ئومێد بکات
جەمــاوەری باشــووری کوردســتان ،جــاری یەکــەم نییــە لەالیــەن تاقمــی دەســەاڵتدار بــێ ئومێــد دەکرێــت ،حزبــی بەعــس چــل ســاڵ بــەو شــێوەیە ڕەفتــاری کــرد و ئەنجامەکامنــان لەکۆتاییــدا بەچــاوی خۆمــان دیــت. ئــەوەی پێویســتە ئامــاژەی پێبکــرێ ئەوەیــە ،ئــەو جەمــاوەرە ئاســتی هۆشــیاری سیاســی و تێگەیشــن و خوێندنــەوەی بــۆ ســەرجەم پارتــەکان و ســەرکردەکان و هەڵســوکەوتی بنەماڵــەی دەســەاڵتدار و هەڵســەنگاندنی بارودۆخەکــە زۆر بــەرزە ،بۆیــە ئاســاییە بــەم نزیکانــە جەمــاوەر بــێ ئومێــدی بشــکێنێ و بڕیــاری خــۆی بــدات و تاقمــی تااڵنچــی بــێ ئومێــد بــکات .ڕەنگــە هــەر تاکێــک پرســیار بــکات چــۆن لــەو بــێ ئومێدیــە هیــوا دروســتدەبێتەوە؟ کۆتایــی بــەو سیســتەمە چەپەڵــە دەهێندرێــت؟ بابەتێکــی زانســتی فیزیاویــە ،هەمــوو کارێــک کاردانــەوەی هەیــە ،لەئەنجامــی پاڵەپەســتۆ کاردانــەوەی سەرتاســەری جەمــاوەری ڕوودەدات .جەمــاوەر دەســتدەکات بــە تێپەڕاندنــی حزبــی کالســیک ،ئایدیۆلۆژیــای کالســیک ،ســەرکردەی کالســیک ،شــێوازی کارکردنــی کالســیک ،سیســتەمی کالســیک .بــۆ تێپەڕاندنــی حــزب و ئایدۆلۆژیــا و ســەرکردە و شــێواز و سیســتەمی کالســیک پێویســتامن
بــە مۆدێلێکــی تــازە هەیــە ،ئــەو مۆدێلــەش زۆری نەمــاوە لەباشــوور لەدایــک ببێــت ،هــاوکات زەمینــەی باشــووری کوردســتان زۆر لەبــارە بــۆ پیادەکردنــی ئــەو مۆدێلــە ،چونکــە هــەر تاکێکــی کــورد خــۆی تیاییــدا دەبینێتــەوە. دیموکراتیــەت لەســەر بنەمــای هــزری خۆبەڕێوەبــەری دیموکراتــی کــە تیاییــدا هەمــوو تاکێکــی کۆمەڵــگا هەمــوو ئەوانــەی لەســەر خاکــی کوردســتان دەژیــن واتــە ئاییــن و نەتەتــەوە جیــاوازەکان هاوشــێوەی گەلــی کــورد تــەواوی مافەکانیــان بــۆ دەســتەبەر بکــرێ و ڕێــز لــە زمــان و نەریتیــان بگیــرێ ،هــەر هەرێمێــک بەشــێوەیەکی ئۆتۆنــۆم خــۆی بەڕێوەببــات بــۆ هێنانــەدی کۆنفیدڕاڵیزمــی دیموکراتــی ئــەوەش نەخشــە ڕێــگای چارەســەرییە بــۆ کوردســتان . ئێســتا هەندێــک لــە واڵتــە جیاوازەکانــی جیهــان ،گــەالن ســوود لــەو فەلســەفە و شــیکارەکانی به‌ڕێز(عەبــدواڵ ئۆجــاالن ) وەردەگــرن، بــۆ ئــەوەی وەک چارەســەری بنەڕەتــی بەبنەمــای بگــرن ،بەتایبەتــی دوای ڕووخانــی بلۆکــی سۆســیالیزم ،مارکســیزم گەیشــتە خاڵێکــی چەقبەســتوو ،بــێ چارەیــی باڵــی بەســەر باوەڕمەندانــی چەپــدا داگــرت. ئێســتا باوەڕمەندانــی چــەپ و دیموکراتــی لــە ئەوروپــا و ئەمەریــکای التینــی و ڕۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت ،سیســتەمی کۆمــۆن و خۆســەری دیموکراتــی و گەیشــن بــە کۆنفیدڕالیزمــی دیموکراتــی وەک چارەســەرێکی زانســتی بــۆ دەربازبــوون لــەو چەقبەســتە هزریــە دەبینــن ،چونکــە جێبەجێکردنــی ئــەو سیســتەمە خــۆی لەخۆیــدا پراکتیزەکردنــی سۆســیالیزمە.
قەیرانی یەک لەدوای یەک بەهۆی حزبەکانی دەسەاڵتەوە دروستبووە ،میللەت بڕیاری خۆی دەدات
دەســەاڵتی بەنــاو سیاســی لەهەرێمــی کوردســتان بــۆ بــرەودان بــە ئاکارەکانــی ،بێدەنگــی جەمــاوەری هەڵقۆســتۆتەوە ،هــاوکات شــەڕی داعشــی هەڵقۆســتۆتەوە ،بــەاڵم دەســەاڵتی سیاســی و حزبەکانــی نــاو پەرلەمــان و حکومــەت دەبــێ ئــەو ڕاســتیە بزانــن کــە هەمــوو
بێدەنگیــەک نیشــانەی قەبووڵکــردن نییــە .دەســەاڵتدارانی هەرێــم وەک خــۆی و بــۆ پارتەکــەی هــەر ئەوەنــدەی لــێ چــاوەڕوان دەکرێــت. مێگــەل دەڕواننــە میللــەت ،وادەزانــن میللــەت توانــای بیرکردنــەوەی سیاســی نییــە! بۆیــە بێباکانــە لــەدژی میللــەت هەڵســوکەت دەکــەن!! گەلی باشووری کوردستان باش دەزانێت لێــرەدا پێویســتە ئامــاژە بــەوە بکەیــن هەمــوو حزبێکــی گەنــدەڵ لەهەرێمــی کوردســتان مەترســیە بــۆ ســەر گەلــی کــورد ،بــەاڵم ئەگــەر دەسەاڵتدارانی هەرێم بە چ کارتێک یاری حزبێــک گەنــدەڵ بێــت و لەســەربنەمای خێڵەکــی دروســتبووبێ و دەکەن ئەندامانــی بنەماڵــە تیاییــدا دەســەاڵتداربن ،مەترســی لەســەر گەلــی کــورد زۆر زیاتــرە لــەو حزبــەی کــە گەندەڵــە بــەاڵم خێڵەکــی نیــە، چونکــە گۆڕانــکاری لــە عەقڵیەتــی حزبــە خێڵەکــی و بنەماڵەییــەکان جەمــاوەری باشــووری کوردســتان بڕیــاری خــۆی داوە ڕێــگا کارێکــی زۆر زەحمەتــە. چــارەی ڕاســت بەبنەمــا بگــرێ و ســوود لــە ئەزمــوون و ئایدیۆلۆژیــا و دەســەاڵتدارانی هەرێــم لەپێنــاو بەرژەوەنــدی حزبیــی و تاکە کەســیی و فەلسـه‌فەی شۆڕشــی نــوێ میللەتەکەمــان لەبەشــەکانی تری کوردســتان بنەماڵەیــی تــەواوی دەســتکەوتەکانی هەرێمی کوردســتان کــە بەخوێنی و میللەتانــی جیهــان وەربگــرێ ،گەلــی کــورد پێویســتی بــە دەوڵەتۆکەی هــەزاران شــەهید و زیندانیانــی سیاســی و پێشــمەرگە بەدیهاتــووە بــە کــوردی نیــە کــە تیاییــدا دەســتبەرداری ناوچــە کوردســتانییەکانی ژێــر فیــڕۆدەدەن ،لەپێنــاو مانــەوەی خۆیــان و بەردەوامبــوون لەتااڵنکــردن دەســتی حکومەتــی ناوەنــدی عێــراق بێــت و جگــە لــەوەش تەنیــا پــەرە بــەو سیســتەمە چەپەڵــە دەدەن کــە ســەپاندویانە بەســەر گەلــی دوو پارێــزگا لــە خــۆ بگــرێ و لــەوەش کۆمێــدی تــر هەمــان ســەر و چــاو ،هەمــان تاقــم و خێــڵ و بنەماڵــە بەشــێوەیەکی نەگــۆڕ دەســتی گەلی باشووری کوردستان ئەمڕۆ لە بەســەردابگردن و هەتاهەتایــە دەســەاڵتداربن ،دیکتاتۆریەتــی خۆیــان دوێنێ و پێری باشتر دەزانێ دزی و درۆ بکەنــە دەســکەوت و بیفرۆشــنەوە بــە میللــەت ،تەنانــەت یەکگرتنەوەی دوو کاراکتەری نەگۆڕی سەرکردەی دوو حــزب و زیاتریــش نابێتــە وەاڵم بــۆ میللــەت ،چونکــە گۆڕانــکاری دروســت نــاکات ئــەو هێزانــەی ئەمــڕۆ یەکــر دەگــرن هەڵقــواڵوی حزبی کالسیکی کوردستانن هەمــان قوتابخانــەی دوێنێــن ،ڕوکردنــە ئەنكــەرە ،تــاران ،بەغــداش تەنیــا بــۆ هاوســەنگکردنی تــەرازووی هێــزە لەنێــوان هابیــل و قابیــل باشــووری کوردســتان .دەبــی ســەرکردەی الیەنــە کالســیکیەکانی بەتایبەتــی لەبــواری ئابــووری ،ئــەوەش خزمــەت بەگەلــی کــورد و دۆزە کوردســتان ئــەو ڕاســتیە بزانــن کــە فڕوفێڵکــردن لــە میللــەت لــە ڕێــگای ڕەواکــەی نــاکات. چەواشــەکاری بەنــاوی ڕێفڕانــدۆم و ڕاگەیاندنــی دەوڵەتــی کــوردی ،یان چوونــە ئەوروپــا و مانــەوە بــۆ چەندیــن مانــگ بەنــاوی چارەســەری مــەرج نیــە دەســەاڵت گۆڕێــن لــە ڕێــگای شۆڕشــی چەکــداری بێــت، پزیشــکی و کاری تایبــەت دواتــر دووبــارە گەڕانــەوە بــۆ کوردســتان ،بەڵکــو دەکــرێ بــە فەلســەفەی مۆدێــرن گــەل تاقمــی خــۆ ســەپێندراوی یارییەکــی زۆر کالســیکە ناتوانــێ هیــچ منداڵێکــی باشــووری کوردســتان دەســەاڵت بێکاریگــەر بکات و بەشــێوەیەکی خۆســەر خــۆی بەڕێوەببات هەڵبخەڵەتێنــێ ،باشــر وایــە بــە ڕاشــکاوانە ڕایبگەیەنــن ،بڵێــن هیچــان ئــەوەی لــە شــەقام پێویســتە داوابکرێــت دەبێــت لــە ســەرەوە جێبەجێبکــرێ ،ئــەوەش سیســتەمێکی مۆدێڕنــە پێچەوانــەی هەمــوو پێنیــە بــۆ میللــەت!! گەلــی باشــووری کوردســتان ئەمــڕۆ لــە دوێنــێ و پێــری باشــر دەزانــێ سیســتەمە دیکتاتۆرییەکانــە کــە لەســەرەوە هــەر بڕیارێــک بــدەن دزی و درۆ دوو کاراکتــەری نەگــۆڕی ســەرکردەی حزبــی کالســیکی دەیســەپێنن بەســەر میللــەت لــە خــوارەوە دەبێــت جێبەجــێ بکرێــت! کوردســتانن ،ســەرکردەیەک کــە خــاوەن ئایدیۆلۆژیــا ،بەهــرەی گەلــی باشــووری کوردســتان بــاش دەزانێــت دەســەاڵتدارانی هەرێــم سیاســی و فەلســەفەی ئەخالقیاتــی سیاســی نەبێــت و تەنیــا خــاوەن بــە چ کارتێــک یــاری دەکــەن .دەســەاڵتێک نەخوێنێتــەوە ،نەنووســێ، دەســتەواژەی مــاوە بەســەرچووبێت ،گەندەڵــی بکاتــە ناســنامە بــۆ گــوێ نەگــرێ ،بەرگــری لــە بەرژەوەنــدی گەلەکــەی نــەکات و
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
51
52 وابەســتەی ســوپا و هێــزی بێگانەبێــت ،لەبەرامبــەر بۆمبارانکردنــی ڕۆژانــەی هەرێمــی کوردســتان لەالیــەن تورکیــا و ئێــران هیــچ هەڵوێســتێکی نەبێــت ،بەرامبــەر بەداخوازییەکانــی جەمــاوەر کــەڕ و الڵ بێــت ،ئامادەبێــت مووچــەی خەڵــک تــااڵن بــکات ،ڕۆژنامەنــووس تیــرۆر بــکات ،چاالکانــی مەدەنــی ئەشــکەنجە و دەستبەســەربکات، گردبوونــەوە و خۆپیشــاندان کــۆڕ و کۆبوونــەوەی جەمــاوەری قەدەغــە بــکات ،بێباکانــە بەردەوامبێــت لــە تــااڵن کردنــی واڵت و هەڕاجکردنــی خاکــی کوردســتان ،بــۆ ئازادکردنــی هــەزاران ژن و منداڵــی کــوردی باوەڕمەنــدی ئێزیــدی لەژێــر دەســتی تیرۆریســتانی داعش خــاوەن هیچ بەرنامەیــەک نەبێــت ،ســەملێنەری ئــەو ڕاســتیەیە کــە ئــەو دەســەاڵتە ترســنۆکرتین و بــێ ئابرۆتریــن و بێبەرنامەترین دەســەاڵتە لەســەر ڕووی زەمیــن ،گەلــی کــورد لــە هەرێمــی باشــووری کوردســتان کــە هەرێمێکە شایســتەی ئەوەیــە نــاوی بنێیــن هەرێمــی « ملیــۆن شــەهید « لەبــەر ئــەوەی قوربانیەکــی یەکجــار زۆری داوە شــایانی خزمەتکردنــە ،نــەک بەوشــێوەیە لەســایەی سیســتەمێکی فیودالیزمــدا بچەوســێندرێتەوە و ســوکایەتی بــە ڕەنــج و خەباتــی شــەهیدان و زیندانیانــی سیاســی و پێشــمەرگە بکــرێ!!.
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
گەلی باشووری کوردستان باش دەزانێت دەسەاڵتدارانی هەرێم بە چ کارتێک یاری دەکەن
دەســتەواژەی هیــچ ناکــرێ بەرامبــەر بــەو دەســەاڵتە، دەســتەواژەیەکی پووچــە ،کاتــی بەســەرچووە ،چونکــە تــا ئێســتا نەبوونــی پێشــەنگ و بوونــی بۆشــاییەکی ئایدیۆلــۆژی هۆکارێکــی ســەرەکی خامۆشــبوونی گۆڕەپانەکەبــوون ،بــەاڵم پراکتیزەکردنــی ئایدیۆلۆژیــای مۆدێــرن بــە میتۆدێکــی کۆپەراتیــڤ کــە لەئەنجامــدا ببێتــە گەرەنتــی بــۆ باشــرکردنی ژیانــی خەڵــک و هێنانــەدی یەکســانی لــە ئــەرک و مافــەکان و دابینکــردن هەلــی کار بــۆ هەمــوو تاکێکــی کۆمەڵــگا بەبــێ جیــاوازی ڕەگــەزی ،نەتەوەیــی ،ئایینــی ...هتــد ،دەبێتــە ڕێــگای ڕاســت بــۆ دەربازبــوون لــەو سیســتەم و تاقمــەی کــە خەباتــی نەتــەوەی باشــووریان لەکەدارکــرد. هەمــوو سیســیتەمێکی ئەنتــی دیموکراتــی لــە جیهــان لــە بزووتنــەوە
جەماوەرییــەکان دەترســێ ،بــۆ ئــەم مەبەســتەش یەکــەم هەنــگاو کــە بیــری لــێ بکاتــەوە بەکارهێنانــی هێــزە لــەدژی جەمــاوەر ،بــەاڵم ئــەوەی پێویســتە ئامــاژەی پێبکەیــن ئەوەیــە ،لەهەمــوو شۆرشــێکی میللیــدا جەمــاوەر مافــی خۆپاراســتنی هەیــە لــە چوارچێــوەی پاراســتنی ڕەوادا.
قەیرانی یەک لەدوای یەک بەهۆی حزبەکانی دەسەاڵتەوە دروستبووە، میللەت بڕیاری خۆی دەدات مێــژوو و تاقیکردنەوەکانــی گــەالن بەڵگــەن لەســەر ئــەوەی هیــچ ڕژێمێکــی ئەنتــی دیموکراتــی ناتوانێــت بەزەبــری چــەک بەرەنــگاری جەمــاوەر ببێتــەوە ،دڕندەیــی ڕژێمــی ســۆمۆزا لــە نیکاراگــوا لەســاڵی ( ، )١٩٧٩ -١٩٧٨ڕژێمــی پاشــایەتی ئێــران (شــا) ســاڵی (، ) ١٩٧٩ ڕژێمــی بەعســی عێــراق لەســاڵی ( ، )١٩٩١ڕژێمەکانــی واڵتانــی کــە بــە شۆرشــی بەهــاری عەرەبــی نــارساون چەنــد منوونەیەکــی ئــەو ڕاســتیەن. ســەبارەت بــە دەســەاڵتی ئەنتــی دیموکراتــی هەرێمــی کوردســتان هەنــگاوی یەکــەم کــە دەســەاڵت پەنــای بــۆ بــرد و ئامادەیــە دووبــارەی بکاتــەوە بەکارهێنانــی چــەک و کوشــتنی هاوواڵتیانــی ناڕازیــە بەڵگەش زۆرە لەســەر ئــەو تاقیکردنەوەیــە .هەنــگاوی دووەم دەســەاڵتی هەرێــم لەپێنــاو مانــەوەی خــۆی کــە پەنــای بــۆ دەبــات ئەوەیــە هێــزە ئیســامیەکان لــەدژی جەمــاوەر بەکاردێنــێ و لــە ڕێــگای ڕەخســاندنی دەرفــەت بــۆ ئــەو هێزانــەی وەک ســەلەفی ،ئیســامی سیاســی، تونــدڕەوە ئیســامیەکان و ...هتــد ،بەشــێوەیەک وەک بۆنــد لەنێــوان دەســەاڵت و ئــەو هێزانــە مۆرکرابــێ وا مۆڵەتیــان پێــدەدات بــۆ ئــەوەی کار لەســەر جەمــاوەر و شــەقام بکــەن بەمەرجێــک لــەدژی دەســەاڵت نەبــن. چاالکانــی مەدەنــی ،ژنــان ،گەنجــان ،ڕۆژنامەنووســان ،مامۆســتایان، زیندانیانــی سیاســی و پێشــمەرگە و بنەماڵــەی شــەهیدان ،کەمئەندامــان، جوتیــاران ،کرێــکاران ،ڕۆشــنبیران و مووچەخــۆر ،خانەنشــینان و هــەر تاکێکــی کۆمەڵــگا و هەمــوو ئــەو توێژانــەی لــە چوارچێــوەی بەرگریکــردن لــە مافەکانیــان لــە تێکۆشــاندان ،پێویســتە ئــەو ڕاســتیە بزانــن کــە دەســەاڵتی هەرێمــی کوردســتان هیــچ شــەرعیەتێکی نەماوە،
53
لەسەر ڕووی زەوی هیچ دەسەاڵتێک نیە نەوت و سامانی واڵتەکەی بفرۆشێ و داهاتەکەی بچێتە گیرفانی چەند کەس و تاقمێک بــۆ دەرچــوون لــەو گێــژاوەی هەرێمــی باشــووری کوردســتان کــە لەئەنجامــی ژمارەیەکــی بــێ کۆتــای قەیرانــی یــەک لــەدوای یــەک بەهــۆی حزبەکانــی دەســەاڵتەوە دروســتبووە ،میللــەت بڕیــاری خــۆی دەدات ،چیــر پێویســت بــە چاوەڕوانــی نــاکات ،کۆمەڵێــک پارتــی بەناو سیاســی کــە بەرژەوەنــدی پلــە و پۆســت و دەســەاڵت و پــارە کۆیــان دەکاتــەوە ،بەشــێوەیەک ســەنگەریان لەمیللــەت گرتــووە کــە دەنگــی ناڕەزایەتیــان لەهەرێمــی کوردســتان نەهێشــتووە ،لەســەر ڕووی زەوی هیــچ دەســەاڵتێک نیــە نــەوت و ســامانی واڵتەکــەی بفرۆشــێ و داهاتەکــەی بچێتــە گیرفانــی چەنــد کــەس و تاقمێــک و بێبــاک بێــت لــە کاردانــەوەی جەمــاوەر!! تەنیــا دوو حزبــی دەســەاڵت واتــە پارتــی و یه‌كێتــی بەرپرســیار نیــن لەدۆخەکــە ،ئەوانــەی ناڕەزایەتــی جەماوەریــان هەڵقۆســتەوە بــۆ گەیشــن بەدەســەاڵت و دەنگدەرانــی خۆیــان هەڵخەڵەتانــد و چــوون بەشــداری کابینــەی حکومــەت بــوون ئەوانیــش بەرپرســیارن ،ئــەو ســێ حزبــەی لەگــەڵ یه‌كێتــی و پارتــی کابینــەی حکومەتیــان پێکهێنــاوە هــەر لەســەرەتاوە لەخزمەتــی
بۆ ئەم مەبەستەش بڕیار ،ئیرادە ،باوەڕ بەخۆبوون پێویستە بۆ ئەوەی ئەو ئالتەرناتیفەی کە پێویستە بۆ هەرێمی کوردستان بەمزووانە لەدایک بێت
هــەر تاکێکــی کۆمەڵــگا مافــی رەوای خۆیەتــی بــۆ دەرچــوون لــەو گێــژاوە و لەپێنــاو پاراســتنی دەســتکەوتەکانی هەرێمــی کوردســتان کــە بەرهەمــی خەباتــی شــەهیدان و زیندانیانــی سیاســی و پێشــمەرگە و جەمــاوەرە کــە (ســەدە)یەکی خایانــدووە تــا بەدیهاتــووە ،بەشــێوەیەکی کارا بەشــداری گۆڕانــکاری ڕیشــەیی بێــت لەهەرێمــی کوردســتان ،بــۆ ئــەم مەبەســتەش بڕیــار ،ئیــرادە ،بــاوەڕ بەخۆبــوون پێویســتە بــۆ ئەوەی ئــەو ئالتەرناتیفــەی کــە پێویســتە بــۆ هەرێمــی کوردســتان بەمزووانــە لەدایــک بێــت و ببێتــە ئامــرازی هێنانــەدی ئامانجــە ســەرەکیەکە کــە گۆڕانــکاری ڕیشــەییە.
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
لەچوارچێوەیــدا هیــچ داواکارییــەک ئاڕاســتەی دەســەاڵتێکی ناشــەرعی نەکرێــت باشــرە لەبەرئــەوەی داواکردنــی دەبێتــە هــۆی شــەرعیەت پێدانــی .ئــەوەی پێویســتە چیــن و توێژەکانــی گــەل ئەنجامــی بــدەن ئەوەیــە لەگــەڵ لەدایکبونــی ئالتەرنەتیڤــی نــوێ کــە ڕۆڵــی پێشــەنگ دەبینــێ بــۆ گۆڕانــکاری ڕیشــەیی ،هــەر تاکێکــی کۆمەڵــگا تیاییــدا جێــگا بگــرێ بــۆ ئــەوەی کۆتایــی بــە دەســەاڵت وسیســتەمی بنەماڵــە و کۆمپانیــای قاچاغچــی و نۆکــەری بێگانــە بهێنــدرێ و شۆڕشــی میللــی بەرپاببێــت ،سیســتەمی کۆمــۆن بەشــێوەیەکی کۆپەراتیــڤ ببێتــە سیســتەمی بەڕیوەبــردن ،کۆتایــی بــە وشــەی دەســەاڵت بهێنــدرێ، چونکــە دەســەاڵت لەبنەڕەتــدا پێویســت نیــە ،ناوەڕۆکــی دەســەاڵت بریتیــە لــە کۆمەڵێــک دەزگای داپڵۆســێنەر لــەدژی میللــەت کاردەکات و سیســتەمی کەمینــەی دیکتاتۆریەتــی بنەماڵەیــی دەپارێزێــت ،بۆیــە لەبــری دەســەاڵت بەڕیوەبەرایەتــی دیموکراتــی پێویســتە.
یه‌كێتــی و پارتیدابــوون ،چونکــە بەشــداریکردنیان بەشــێوەیەکی ئاســۆیی بــوو ،پۆســتیان هەبــوو ،بــەاڵم بڕیــاری سیاســیان بەدەســتنەبوو، بەپێچەوانــەوە پارتــی و یه‌كێتــی بەشــێوەیەکی ســتونی لەســەرەوە بــۆ خــوارەوە هەمــوو جومگەکانــی دەســەاڵت و بڕیارەکانیــان بەدەســت بــوو ،بــەاڵم لــە پڕاکتیکــدا هــەر پێنــج حزبەکــە خزمــەت بەبەرژەوەندی یەکرتدەکــەن کــە لەناوەڕۆکــدا زەرەمەنــدی یەکــەم جەمــاوەرە، چونکــە هەرچــی دەگــوزەرێ لەســەر حســابی جەمــاوەرە و لەخزمەتــی دەســەاڵتە!!.
54 «رۆڵی ژنان ل ه بوراى سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تی ل ه رۆژهه‌اڵتى ناویندا»
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
وﯾﮋدان ﻧﻮرهدﯾﻦ
ڕۆژهــه‌اڵىت ناوینــدا دووچــارى گه‌ڵیــک کۆســپ و به‌رهه‌ڵســتى کۆمه‌ڵگــ ه هاتــوه بــه‌اڵم توانیویتــى ڕۆڵــى خــۆى له‌کایــه ســیاىس و کومه‌اڵیــه‌ىت و ته‌نانــه‌ت ئابوریــش ببینێــت ،هه‌رچه‌نــد ه لــه زۆربــه‌ى کاته‌کانــدا ئــه‌وه چپێــراوه به‌گوێــى ژنانــدا کــه سیاســه‌ت پیشــه‌ى پیاوان ـه و ژنــان لێــى تێناگ ـه‌ن ،هه‌ڵبه‌ت ـه ئه‌م ـه‌ش جۆرێک ـه ل ـه‌و فێــل و ته‌ڵه‌که‌بازییــه‌ى کــه له‌الیــه‌ن سیســته‌مى پیــاو ســاالرى به‌رامبــه‌ر ب ـ ه کیــاىن ژنــان ده‌ک َریــت ،مه‌به‌ســتیانه ک ـه ژنــان ل ـ ه چوارچێوه‌ی ـه‌ک قه‌تیــس بک ـه‌ن و ته‌نهــا بۆمه‌رامــى ئــاره‌زوى خۆیــان بیهێنن ـه گــۆڕێ، ئه‌م ـه‌ش وایکــردوه ک ـه ژنــان ل ـه ده‌ره‌وه‌ى بازن ـه‌ى ســیاىس و حزبیــدا ببیرنێــت به‌ڵگه‌شــان ئه‌وه‌ی ـ ه ک ـه زۆر له‌حــزب و گروپ ـ ه سیاســیه‌کان ده‌بیرنێــت کـ ه ڕۆڵــى ژنــان تیایــدا که‌نارگیرخــراوه هیــچ پلـه‌و پاییه‌کــى به‌هێــزى پێنــه‌دراوه ته‌نانــه‌ت لــه کاىت هه‌ڵبژاردنه‌کانیشــدا ته‌نهــا ڕۆڵــى پڕکردنــه‌وه‌ى پێویســتى پرۆســه‌که‌ى پێده‌درێــت ،هه‌ڵبه‌تــه ئ ـه‌م دوورخســتنه‌وه‌یه‌ش خزم ـه‌ت به‌ده‌س ـه‌اڵىت پیــاو ســاالرى ده‌کات.
پێشه‌کى : ژنــان ڕۆڵــی ســه‌ره‌کیان هه‌یــ ه لــه لــه بونیادنانــی کۆمه‌ڵگــه‌دا، هه‌روه‌هــا دروســتکه‌رى ژیانــن ،ڕۆڵــى پێشــه‌نگیان هه‌بــووه لــه زۆرب ـه‌ى ئ ـه‌و شۆرشــانه‌ى ل ـ ه مێــژووى مرۆڤایه‌تیــدا ڕویانــداوه ،ه ـه‌ر له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌ش ڕۆڵــی خۆیــان لــ ه کایه‌یــى سیاســی و کۆمه‌اڵیه‌تیــدا ب ـه ت ـه‌واوى گێــڕاوه ،شانبه‌شــاىن پیــاوان ده‌بێــت جێگ ـه‌و پێگ ـه‌ى ژنــان لــه به‌ڕێوه‌بــردىن کۆمه‌ڵگــه‌دا تــه‌واو به‌رجه‌ســته‌بێت ،به‌پێــى تواناکانیــان ئه‌رکــى خۆیــان جێبه‌جێبکــه‌ن ،ئه‌گــه‌ر لــه کۆمه‌ڵــگادا پــرىس ژن الی ـه‌ىن مێــژووى کۆمه‌اڵی ـه‌ىت هه‌ڵس ـه‌نگێنین ئ ـه‌وا ده‌بینیــن ئــه‌م پرســه ســه‌رچاوه‌ى هه‌مــوو پرســه‌کاىن کۆمه‌ڵگایــه ،ئه‌گــه‌ر ژن ده‌توانێت سیاسه‌ت بکات ،سه‌باره‌ت چــاو پیاخشــاندنێکى کــورت بکه‌یــن به‌نــاو مێــژووى کۆنــدا ئــه‌وه ه ئاسمانیه‌کانیش له ده‌قه‌کانیاندا ه ئاین ب ده‌توانینــن له‌ســه‌رده‌مى (کۆمــۆىن) ده‌ســت پێبکه‌یــن کــه مێــژووى ه نرخاندوه به‌هاى ژنانیان به‌ڕێزه‌و ئــه‌م قۆناخــه ده‌گه‌ڕێتــه‌وه بــۆ نێــوان ســااڵىن ()2000-4000پ.ز، هه‌ندێــک لــه مێژوونوســان ئــه‌م ســه‌رده‌م ه بــه چه‌رخــى زێڕیــن نــاو ده‌بــه‌ن چونکــ ه قۆناخێکــه کــه ژن تیاییــدا پێشــه‌نگه ،ژیــان لــه ده‌وروب ـه‌رى ژن پێشــده‌که‌وێت ه ـه‌ر بۆی ـه ده‌توانرێــت ئ ـه‌م قۆناخ ـه وه‌کــو لوتکــه‌ى کۆمه‌ڵگــه‌ى دایــک به‌ناوبکرێــت ،دوابــه‌دواى ئــه‌م ســه‌رده‌م ه ســه‌رده‌مى ملمالنێه‌یــى نێــوان خواوه‌نــده‌کاىن ژن و پیــاو لــه کاتێکــدا سیاســه‌ت هونــه‌رى به‌ڕێوبــردن و خســتنه‌ڕووى ده‌ســت پێــده‌کات که‌ئه‌مــه‌ش لــه نێــو ســااڵىن ( )2000 - 4000پ.ز پێویســتی کۆمه‌ڵگه‌یــه و شــیکردنه‌وه‌ى کێشــه کۆمه‌اڵیه‌تیــه‌کان خــۆى ده‌بینێتــه‌وه. و چاره‌ســه‌رکردنیه‌ىت ،ژن به‌هــۆى ئــه‌و هێــزه‌ى که‌هه‌یــه‌ىت ده‌توانێــت هه‌ســتێتت به‌به‌جێگه‌یانــدىن هه‌مــوو ئه‌مانــه ،که‌واتــه ده‌توانیــن بڵێیــن لــه‌م ســه‌رده‌مه‌دا هێــزى ژن ورده ورده بــه‌ره‌و ژن ده‌توانێــت سیاس ـه‌ت بــکات ،س ـه‌باره‌ت ب ـه ئاین ـه ئاســانیه‌کانیش الوازبــوون ده‌چێــت و له‌به‌رامبــه‌ردا هێــزى پیــاو زاڵده‌بێــت، لــه ده‌قه‌کانیانــدا به‌هــاى ژنانیــان به‌ڕێــزه‌وه نرخانــدوه ،منونــه‌ى بــه‌دواى خۆشــیدا کێشــه‌ى کۆمه‌اڵیــه‌ىت ســه‌رهه‌ڵده‌دات ،ئیــدى ئه‌مــه‌ش لــ ه ئاینــى ئیســامیش ژن پێگــه‌ى خــۆى هه‌بــووه منونــه‌ش قۆناخــى کۆتایــی ک ـه ل ـه ســااڵىن ( )2000پ.ز ،ده‌ســتپێده‌کات هه‌تاکــو (خدیج ـه‌ى خێــزاىن مه‌حم ـه‌د)د.خ ،ک ـه خــاوه‌ن هێزیکــى ئابــورى بــوو، ئه‌مڕۆمــان به‌رده‌وامــه کــه تیایــدا پیــاو توانیوێتــى لــه‌م مێــژووه توانیبــووى به‌ســه‌رکه‌وتوى کاره‌کاىن ئه‌نجــام بگه‌ێنێــت ،ئه‌مــه ( )4000ســاڵیه‌دا هێزێکــى زۆردارى ژىن لــه هه‌مــوو گۆڕه‌پانــه‌کاىن ســه‌ربارى ئــه‌وه‌ى له‌بــوارى کۆمه‌اڵیه‌تیشــدا ژن کــه‌ىس ســه‌ره‌کیه لــه ئابــورى و کلتــورى و ســیاىس دا بخوڵقێنیــت ،لــه به‌رامبه‌ریشــدا دیــل دروســتبووىن خێــزان و نــه‌وه خســتنه‌وه‌و دروســتکردىن هــۆز ،له‌بــه‌ر بــووىن ژن توندتــر کــراوه ،ســه‌ربارى ئــه‌وه‌ى ژن لــه کۆمه‌ڵگــه‌ى ئه‌وه‌یــ ه تاکــو ژن ئــازاد نه‌بێــت کۆمه‌ڵگــه‌ش پێشــناکه‌وێت ،چونکــه
55
پرســی ژن ل ـه ڕۆژهه‌اڵتــى ناویــن ل ـ ه بــوارى سیاســی و • کۆ مه‌اڵ یه‌تیــد ا : ڕۆژهــه‌اڵىت ناویــن النکــه‌ى ســه‌رهه‌ڵداىن گه‌لێــک شارســتانیه‌ت و کلتــور و مێــژووى مرۆڤایــه‌ىت جیــاوازه ،ســه‌ربارى ئه‌مــه‌ش النکــه‌ى س ـه‌رهه‌ڵداىن جــۆره‌کاىن هــزرى ئاینی ـ ه و کاریگ ـه‌رى ئ ـه‌م هــزره‌ش بــۆ ماوه‌یه‌کــى درێــژه ل ـ ه مێشــکى تاکــى ئ ـه‌م کۆمه‌ڵگای ـه ڕه‌نگدان ـه‌وه‌ى هه‌یــه ،مێــژووى ســه‌رهه‌ڵداىن زهنیــه‌ت لــه ڕۆژهــه‌اڵىت ناویــن
ه هزرى تاکى ئاین ڕه‌گێکى تۆکمه‌ى ل ه ئه‌م کۆمه‌ڵگه‌یه‌دا داکوتیو
به‌کــورىت ئه‌مانــه و منونــه‌ى ئه‌مانــه بوونــه ســیمبوىل وه‌فــادارى ژن بــۆ مرۆڤای ـه‌ىت و خــاک ،له‌الیه‌کــى دیک ـه‌وه بــووىن ئاینــى جۆراوجــۆر لــه‌م نیشــتامنه‌دا به‌دیده‌کرێــت ،ئایــن ڕه‌گێکــى تۆکمــه‌ى لــه هــزرى تاکــى ئــه‌م کۆمه‌ڵگه‌یــه‌دا داکوتیــوه به‌چه‌شــنێک لــ ه هه‌ڵســوکه‌وىت تاکه‌کانــدا بــه ڕوونرتیــن شــێوه ده‌بیرنێــت له‌هه‌مووشــیان نزیکــر لــه هــزرى ژنــان ئاینــى زه‌رده‌شــتیه کــه برنســیپه‌کاىن به‌چه‌شــنێکه کــه لــ ه بنه‌مــاى پرنســیپى دایــک ســاالرى ده‌چێــت ،عه‌ره‌به‌کانیــش
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
شانبه‌شــاىن پیــاوان تــه‌وه‌رى ســه‌ره‌کین له‌دروســتبووىن ئه‌وکیانانــه‌دا مه‌به‌ســت له‌مــه‌ش ئه‌وه‌یــه به‌تێپه‌ڕبــووىن قۆناخــه مێژووییه‌کانــدا ژن توانیویتــى زۆر به‌بــاىش کاره‌کاىن به‌ئه‌نجــام بگه‌ێنێــت ئه‌مــه له‌کاتێکــدا سیســته‌مى پیاوســاالرى هه‌میشــه له‌گــه‌ڕى ئه‌وه‌دایــه کــه ژن ل ـ ه چوارچێوه‌بنێــت و ل ـه کونجــى دیــواره‌کاىن ماڵ ـه‌کان بیخزێنێــت، هینــده بچوکــى بکات ـه‌و ه ل ـه‌وه‌ى ته‌نهــا بــۆ ئــاره‌زوکاىن خــۆى و ن ـه‌وه خســتنه‌وه دروســت بووبێــت ،لــ ه کاتێکــدا کــه بیه‌وێــت هه‌ناســه‌ى ئــازادى به‌ده‌ســت بێنیــت لــه ژێــر چه‌تــرى نازنــاوى جۆراوجــۆر خه‌فــه‌ى ده‌کــه‌ن ،ده‌بێــت ئه‌وه‌شــان لــه یادنه‌چێــت کــه ئــه‌و خێزان ـه‌و ئ ـه‌و هــۆزه‌ى ،ئ ـه‌و منداڵ ـه‌ى ک ـه ژن دروســتى کــردون ه ـه‌ر ئه‌وانیــش به‌هــاوکارى سیســته‌مى پیاوســاالرى ژنیــان لــه بــواره‌کاىن ســیاىس و کۆمه‌اڵیــه‌ىت و ئابــورى دورخســتۆته‌وه ،به‌جۆرێــک ته‌نهــا وه‌کــو ئاله‌تێــک ببیرنێــت ،ئه‌گــه‌ر که‌مێکیــش بــاس لــه سیســته‌مى ڕۆژئــاواش بکه‌یــن ده‌بینیــن ژنــان له‌وێشــدا هه‌ڵگــرى کۆمه‌ڵیــک دۆســیه‌ن ســه‌ربارى ئه‌وپێشــکه‌وتنه‌ى له‌وێــدا به‌دیده‌کرێــت که‌چــى نه‌یانتوانیــوه مافــه ڕه‌واکانیــان به‌تــه‌واوى به‌دیبهێنــن ،هه‌ڵبه‌تــه سیســته‌مى به‌ڕێوبــردىن واڵت و یه‌کــه‌ى ئابــورى ســه‌رمایه‌دارى جێگــه په‌نجــه‌ى خــۆى له‌مــه‌دا دیــارى کــردو ه جــا بــۆ ئــه‌وه‌ى ژن بتوانــێ هه‌مــوو خه‌ونــه‌کاىن به‌دیبهێنێــت ،ده‌بێــت لــه ئازادبوونیــه‌وه ده‌ســت پێبــکات ،چونکــه له‌وێــوه ده‌توانێــت چه‌رخێکــى نوێــی ژن لــه به‌رزتریــن ئاســتدا دروســت بــکات میانــه‌ى یه‌کســاىن له‌گــه‌ل پیــاودا وه لــه‌و مه‌ودایانــه‌ى کــه که‌نارخــراوه ده‌توانێــت ببێتــه‌وه به‌الیه‌نێکــى ســه‌ره‌کى و ه ئــه‌و ڕێــزه‌ى کــه بچــوک کرابۆیــه‌وه لــه قۆناخــ ه مێژووییــه‌کاىن باســان کــرد ســه‌رله‌نوێ بــۆى بگه‌ڕێتــه‌وه‌و بتوانــێ بــه‌و ئــازادى و یه‌کســانیه‌ى به‌رامبــه‌ر بــه پیــاوان به‌ده‌ســتى دێنێــت پێک ـه‌وه ڕه‌گــى کێش ـ ه کۆمه‌اڵی ـه‌ىت و ســیاىس و ئابوریی ـه‌کان چاره‌س ـه‌ر بــکات و به‌مه‌ش ـ ه س ـه‌رده‌مى دیموکــراىت ده‌ســت پێــده‌کات کــ ه پێشــکه‌وتنى کۆمه‌ڵگه‌یه‌کــى مــه‌ده‌ىن بــه‌دواى خۆیــدا ده‌هێنێــت.
ده‌گه‌ڕێتــه‌وه بــۆ ســه‌ده‌کاىن 12-8ى زاینــى ،له‌کاتێکــدا پایــه‌ى زانســت و ڕێنســانس لــه ڕۆژئــاوا پته‌وبــوو لــه به‌رامبــه‌ردا عه‌قــڵ لــه ڕۆژهــه‌اڵىت ناوینــدا چووبــووه چوارچێوه‌یه‌کــى پاشــکه‌وت و خه‌ســڵه‌ىت زاڵبــوىن هێــزى ســه‌ربازى وبێــکارى و کێشــمه کێــى هێــزه‌کان ،بیــرى تۆڵه‌ســه‌ندنه‌و ه له‌خیانــه‌ىت ڕابــردوو به‌تــه‌واوى ده‌بیــرا ،لــ ه منونــه دیــاره‌کاىن ئــه‌م حاڵه‌تــه‌ش بریتیــ ه لــه کێشــه‌ى نێــوان (عــه‌ره‌ب و نه‌تــه‌وه‌کاىن دیکــه) ،کــه چــۆن هه‌ریه‌که‌یــان لــه فرســه‌ىت تۆڵه‌ســه‌ندنه‌و کار لــه دژى ئــه‌وى دیکــه ده‌کات ،هه‌روه‌هــا له‌ڕۆژهــه‌اڵىت ناوینــدا به‌بیانــوى ئایــن یــان نامــوس یــان موڵــک بێگوێدان ـه به‌هــاى مرۆڤـــ وه‌کــو جۆگه‌ل ـه خوێــن ده‌ڕێژرێــت ،هه‌مــوو ئــه‌و بێڕێزیــه‌ش به‌پلــه‌ى ســه‌ره‌کى ژنــان ده‌گرێتــه‌وه ،چونکــه لــه‌م مه‌ســه‌له‌یه ژنــان کراونه‌تــه ســیمبول و پیرۆزیــان پیســکراوه ،ئه‌مــه له‌کاتێکــدا به‌ناوبانگرتیــن ژن لــه میانــه‌ى مێــژوودا لــه‌م ســه‌رزه‌مینه ده‌رکــه‌وت و هه‌ریه‌کــه لــه‌م ژنانــه وه‌کــو خواوه‌نــده‌کاىن خوڵقێنــه‌ر و پارێــزه‌رى ژیــان هه‌میشــه ماونه‌تــه‌وه ،منونه‌شــیان وه‌کــو (ئیزیــس ل ـ ه میــر ،ئینانــا الى ســۆمه‌رییه‌کان ،ڤینــۆس الى ڕۆم ،ئافرۆدێــت الى یۆنــاىن ،کاىل الى هندیـه‌کان) که‌وابێــت ئـه‌و گه‌وره‌یـه‌ىت ژنـه کـه وه‌کــو ده‌ســپێکێکى مێــژووى و خواوه‌نــدى خــۆى ئاشــکرا کــرد ،به‌ڵگـه‌ى ئـه‌و به‌هێزیــه‌ى ژن خــۆى لــه ســه‌میره ئه‌میــس و کیلۆپاتــرا و زه‌نوبیــا ده‌بینێتــه‌وه که‌هه‌ریــه‌ک له‌مانــه لــه پێنــاوى ڕاگرتنــى شــکۆمه‌ندى نیشــتامنه‌که‌یان چه‌ندیــن کارى قاره‌مانێتیــان به‌ئه‌نجــام گه‌یانــدوه.
56 لــه ئه‌نجامــى که‌ڵــک وه‌رگرتــن لــه ســه‌رچاوه نه‌وتییــه‌کان به‌هــۆى ئــه‌وه‌ى پێشــکه‌وتنى ســه‌رمایه‌دارى له‌گــه‌ڵ دینامیکــى نێوخــۆى نه‌کردۆتــه یــه‌ک بۆیــه ده‌توانیــن بــه کــورىت بگوترێــت مه‌ســه‌له‌ى ژن و ئــازادى ژن تیایــدا وه‌النــراوه س ـه‌ربارى کاریگ ـه‌رى میتۆلۆژیــاى ئایــن به‌س ـه‌ریندا ،هه‌رچــى الى گ ـه‌ىل فارسیش ـ ه ک ـ ه ل ـ ه چوارچێــوه‌ى کۆمه‌ڵگــه‌ى ڕۆژهــه‌اڵىت ناویندایــه ،ســه‌ره‌تا بــه ئاینــى زه‌رده‌شــت کاریگه‌ربــوو پــاش فتوحــاىت ئیســامى که‌وتــه ژێــر کاریگــه‌رى ئاینــى ئیســام و مه‌زهــه‌ىب شــیعه.
ئازادى ژن له‌الى فارسه‌کان هه‌ڵکشان
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
ه بینى و داکشانى به‌خۆیه‌و
ئــازادى ژن لــه‌الى فارســه‌کان هه‌ڵکشــان و داکشــاىن به‌خۆیــه‌و ه بینــى به‌چه‌شــنێک لــ ه پێــش په‌یدابــووىن مه‌زهــه‌ىب شــیع ه چاالکانــه به‌شــداریان لــه کاروبــاره کۆمه‌اڵیه‌تیــه‌کان ده‌کــرد ،بــه‌اڵم له‌گــه‌ڵ هاتنــى ئاینــى ئیســام ( مه‌زهــه‌ىب شــیعه) ورده ورده ڕه‌وىت به‌شــدارى ژن لـه دۆســی ه کۆمه‌اڵیـه‌ىت و کاروبــارى واڵت دورخرایـه‌وه، هه‌رچه‌نــد ه کاریگــه‌رى بیــرى ســه‌رمایه‌دارى لــه نێوشارنشــینه‌کاندا بــووىن هه‌بــوو که‌چــى ئ ـه‌م حاڵه‌ت ـه ل ـه‌دواى دروســت بــووىن کۆمــارى ئیســامى ئێــران ( )1979ئ ـه‌م وه‌النان ـه‌ى ژن زه‌قرتبۆی ـه‌وه ،س ـه‌ربارى ئـه‌و دۆخـه خراپـه‌ى ئابــورى ئێــران پێــوه‌ى ده‌ناڵێنێــت تاکــى کوردیــش لێــى وه‌ده‌ر نه‌هاتــووه به‌تایبــه‌ت ژنــاىن کــورد به‌چه‌شــنێک هاوشــاىن ژنــاىن فــارس تێکـه‌ڵ بـه‌کارى نایاســاى وه‌کــو ســۆزاىن بــوون ،هه‌روه‌هــا تێکــه‌ڵ بــوون بــ ه بــازرگاىن کــردىن مــاده‌ی بێهۆشــکه‌ر ،ســه‌ربارى زوو به‌شــوداىن کچــان که‌ته‌مه‌نیــان له‌خــوار 18ســاڵیه‌وه ،بــه‌زۆر خێزانێکــى پێدروســت ده‌کرێــت بــێ ئـه‌وه‌ى مانــاى ئه‌رکداربــوون بــزاىن ئه‌مــه‌ش ته‌نهــا بــۆ پڕکردنــه‌وه‌ى غه‌ریــزه‌ى پیــاوان و به‌جێگه‌یانــدىن خواســتى خێله‌کی ـه ،ئه‌م ـه له‌کاتێکــدا ک ـه ژنــان به‌تایب ـه‌ىت له‌ناوچ ـه‌ى نیشــته‌جێى چیــاکان هێزێکــى گــه‌وره‌ى کشــتوکاڵین ،هه‌روه‌هــا لــه زۆربــه‌ى ســه‌رهه‌ڵداىن مێژوویشــدا چاالکانــه به‌شــداریان کــردوه، ب ـه‌اڵم هیــچ کات نه‌بوونه‌ت ـه هێزێــک ک ـ ه خۆیــان بکه‌ن ـه باب ـه‌ىت بــاس. الى گ ـه‌الىن ئاشــورى و رسیانیــش دۆزى ژنــان له‌ژێرچه‌تــرى نه‌ت ـه‌وه‌ى بــوون و بنه‌ماڵــه‌ى بچــوک وه‌ال نرابــوو.
لــه ده‌وڵــه‌ىت عوسامنیشــدا ژنــان پێگــه‌ى دووه‌میــان هه‌بــوو لــ ه ڕیزبه‌ندیه‌ک ـه‌دا ب ـه چه‌شــنێک ک ـه‌ژن حوکمــى زینــدان بــووىن ل ـه نێــو مــاڵ و بنه‌ماڵه‌که‌یــدا بــۆ ده‌رکــرا ،هه‌روه‌هــا جگــه لــه کااڵیه‌کــى بــازرگاىن هیــچ ڕۆلێــک بــه‌ژن نــه‌ده‌درا ،لــه بازاڕه‌کانــدا وه‌کــو کۆیله‌ی ـه‌ک کڕیــن و فرۆشــتنى پێــوه ده‌کــرا و وه‌ک ئامرازێکــى که‌یــف خــۆىش پاشــا و شــازاده‌کان که‌ڵکیــان لێوه‌رده‌گرتــن ،به‌هه‌مــان شــێوه ژنــاىن نێوکۆشــک ببوون ـه ئامرازێکــى که‌یــف خــۆىش پیــاوه‌کان و به‌رهــه‌م هێنــاىن منــداڵ ،بــه‌اڵم به‌دامه‌زرانــدىن کۆمــارى تورکیــا به‌سه‌رپه‌رشــتى مســته‌فا که‌مــال ئه‌تاتــورک ڕیفۆرمــى به‌مه‌به‌ســتى نه‌هێشــتنى هیــچ مۆرکێکــى ده‌ســه‌اڵىت ســوڵتاىن عوســاىن ئه‌نجامــدا، ده‌توانیــن بڵێیــن پرۆس ـه‌که الســاى کردن ـه‌وه‌ى ڕۆژئاوابــوو ،ئه‌نجامــى ئه‌مــه‌ش نه‌یتــواىن ئــازادى تــه‌واوى ژنــان و مافه‌کانیــان به‌دیبهێنێــت، چونکــه سیســته‌مه‌که نه‌یتــواىن ڕواڵــه‌ىت بــاوک ســاالرى و ڕه‌وىت
کاتێک ده‌وڵه‌تى ماد دروست ده‌بێت، ه ئاینى فه‌رمى زه‌رده‌شت ده‌بێت ئیمپراتۆریه‌ته‌که کالســیکى به‌تــه‌واوى بنه‌بــڕ بــکات و بــزاىف ژنانیــش بۆخــۆى هۆکارێــک بــوو لــه‌م دۆخــه دیلــه‌ى ژنــان ،چونکــ ه هێنــد ه به‌هێــز نه‌بــوون بتوانــن وه‌اڵمــى هه‌مــوو کێشــه‌کاىن ژنــان بکــه‌ن به‌تایبــه‌ىت له‌نێــو گوندنشــینه‌کاندا کــه به‌ئێستاشــه‌وه مه‌ســه‌له‌ى کوشــتنى ژنــان ب ـه تۆم ـه‌ىت پاراســتنى نامــوس بــووىن هه‌ی ـه ،که‌وابێــت دۆخــى ژنــان هــه‌ر به‌ناهه‌مــوارى و دیــى مایــه‌وه ،ئه‌مانــه‌ى ســه‌ره‌وه ڕونکردنه‌وه‌یه‌کــى کــورىت دۆخــى ژنان ـه ل ـه ڕۆژه ـه‌اڵىت ناویــن به‌پێــى گــۆڕاىن قۆناخــه مێژووییــه‌کان. ژن له کۆمه‌ڵگاى کوردستاندا: • هه‌رچه‌نــده ئاینــى زه‌رده‌شــت کاریگه‌رییه‌کــى تــه‌واوى لــه کۆمه‌ڵــگاى کــوردى هه‌بــووه به‌چه‌شــنێک ژىن کــورد له‌ژێــر ســاییه‌ى ئــه‌م کاریگه‌رێتیــه توانیویتــى توانــا و مافــه‌کاىن به‌رجه‌ســت ه بــکات، چونکــه لــه یه‌کێــک لــ ه ئایدیۆلۆژیــاکاىن ئاینــى زه‌رده‌شــت یه‌کســاىن نێــوان مرۆڤه‌کانــه لــه مــاف و ئازادیــدا( ژن و پیــاو) ،هه‌ربۆیــه
57
ه پایته‌ختى عوسمانى دامه‌زرا ئه‌م کۆمه‌ڵه‌ی کاریگه‌ربوو به‌شۆڕشى ڕۆشنگه‌رى ئه‌وروپا
ئــه‌و دۆخــه ناله‌بــاره‌ى کۆمه‌ڵگــه‌ى کــوردى تێیکــه‌وت له‌نێــوان هێــزى داگیــرکارى و به‌رگریکاریــدا و پاراســتنى هــزرى نه‌ته‌وه‌یــى، ژنــان له‌هه‌رێمه‌کــه‌دا ناچــار بــوون ملکه‌چــى هێــزى داگیرکه‌ربــن، وه‌کــو کااڵیــه‌ک ته‌ماشــا بکرێــن ،به‌مــه‌ش ژىن کــورد ورد ه ورده لــه گه‌وهــه‌رى ڕاســته‌قینه و ناســنامه‌ى خــۆى دوورکه‌وتــه‌وه‌و ئیــدى بــووه پاشــکۆیه‌ک و کاره‌کته‌رێــک ،ســێ فاکت ـه‌ر کاریگ ـه‌رى ته‌واویــان له‌ســه‌ر هه‌رێمــه‌کاىن کــورد و کۆمه‌ڵگــه‌ى کوردیــدا به‌جێهێشــتوه ئه‌وانیــش: یه‌کـه‌م ئاینـه به‌تایبـه‌ىت لـه کۆتــا ســاته‌کاىن ئاینــى زه‌رده‌شــت و هاتنــى ئاینــى ئیســام به‌هه‌مــوو ته‌ریقــه‌ت و مه‌زهه‌به‌کانیــه‌وه ،بوونــه الیه‌نى سیسته‌مى فیودالیزمى هۆکارێــک بــۆ له‌چاڵنــاىن ژنــاىن کــوردى هه‌رچه‌نــد ه ئاین ـه‌کان خــاوه‌ن کۆمه‌اڵیه‌تى و کلتورى عشائیرى پره‌نســیپێکى جــوان و مافــدارن ،بـه‌اڵم کاتێــک ئاینـه‌کان که‌وته ده‌ســتى الیه‌نێکــى بااڵده‌ســت ئیــدى به‌هــا جوان ـه‌کاىن ئاینــى فه‌رامــۆش کــردو ه و خێڵه‌کى به‌ته‌واوه‌تى ژنانى ل به‌پێچه‌وانه‌شــه‌وه خســتی ه خزمــه‌ىت خــۆى ،وه‌کــو هــۆ و پێناوێکــى به‌هاکانیان وه‌ده‌رناوه چه‌واشــه‌کارى به‌رامبــه‌ر بــ ه ژنــان په‌یڕه‌ویــان ده‌کــرد ،به‌مــه‌ش پیــاواىن به‌هێزکــرد وه‌کــو بوونه‌وه‌رێکــى گــه‌وره‌ى کۆمه‌ڵــگاوه ژنــاىن لــه به‌رامبــه‌ردا بچــوک کــردوه‌و له‌چاڵینــان ،هــۆکارى دووه‌م بریتیــه لــ ه فاکتــه‌رى ســیاىس کــه به‌هــۆى ئــه‌و سیســته‌م ه سیاســیه‌ى وێن ـه‌ى ژنــاىن ب ـه‌م چه‌شــنه ش ـه‌ڕه‌ىف خۆیــان پاراســتوه و به‌کۆکــى کۆمه‌ڵگـه‌ى کــوردى پیایــدا تێپـه‌ڕى وایکــرد کـه تاکــى کــورد دووچــارى خــۆى وه‌فــادار ماونه‌تـه‌وه و گیــاىن خۆیانیــان فیداکــردوه .ژناىن باشــورى چه‌وســاندنه‌وه کۆیلــه‌دارى ببێــت ،بــه‌اڵم به‌ڕێژه‌یه‌کــى جیــاواز لــه کوردســتانیش س ـه‌ربارى ئ ـه‌و دۆخ ـ ه ســیاىس و کۆمه‌اڵیه‌تیان ـه‌ى پیایــدا
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
کاتێــک ده‌وڵــه‌ىت مــاد دروســت ده‌بێــت ،زه‌رده‌شــت ده‌بێتــه ئاینــى فه‌رمــى ئیمپراتۆریه‌ته‌کــه ،کاریگــه‌رى قوڵــى له‌ســه‌ر شــێوازى پێکهاتنــى ســیاىس و کۆمه‌اڵیــه‌ىت و ســه‌ربازى ده‌بێــت به‌تایبــه‌ت دروســت کــردىن زه‌مینه‌یه‌کــى یه‌کســاىن ژیــاىن کۆمه‌اڵیــه‌ىت ،به‌مــه‌ش ده‌رفــه‌ىت بــۆ ژن ڕه‌خســاند لــ ه به‌شــدارى کــردىن لــه بــواره‌کاىن به‌رهه‌مهێنــا و ژیــاىن کۆمه‌اڵیــه‌ىت دا ئیــر دوابــه‌دواى ئــه‌م قۆناخــه ئایدیۆلۆژیــاى ڕژێمــى کۆیلــه‌دارى باڵــى به‌ســه‌ر کۆمه‌ڵــگاى کوردیــدا کێشــاو به‌مــه‌ش ژن جارێکــى دیکــه که‌وتــه‌و ه چوارچێــوه‌ى ســنورى ماڵــه‌کان ،به‌چه‌شــنێک کــه به‌هــۆى کاریگــه‌رى هێــزى داگیرکــه‌ر و
نێــو ڕه‌گــه‌زى ژن و پیــاودا بــۆ زیاتــر ڕوونکردنــه‌وه مه‌به‌ســته‌که‌مان له‌ســه‌رده‌مى (کۆمه‌ڵــه‌ى ته‌عــاىل کــورد) کــه له‌الیــه‌ن ڕۆڵــه‌کاىن بنه‌ماڵــه‌ى ئه‌رســتۆکراته‌کاىن کــورداىن نیشــته‌جێى پایته‌ختــى عوســاىن دامــه‌زرا ئــه‌م کۆمه‌ڵه‌یــه کاریگه‌ربــوو به‌شــۆڕىش ڕۆشــنگه‌رى ئه‌وروپــا ،هه‌روه‌هــا ڕۆژئاوایــه‌ىت و مۆدرنیــزم هه‌ندێــک چاالکــى له‌بــوارى (کۆمه‌اڵیــه‌ىت و کلتــورى و هونــه‌رى) ئه‌نجامــداوه ژن تیایــدا بــۆ یه‌که‌مجــار ئه‌نجومه‌ىن(ژنــاىن واڵتپارێزیان)دامه‌زرانــد، ئامانجــى ئ ـه‌م ئه‌نجومه‌ن ـه پێشخســتنى ئاســتى کۆمه‌اڵی ـه‌ىت ژنــان بــوو، له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌ى ئــه‌م ئه‌نجومه‌نــه ته‌نهــا لــه چوارچێــوه‌ى توێژێکــى بچــوک و چینــى ســه‌ره‌وه ســنوردارمایه‌وه ،بۆیــه ته‌مــه‌ىن کــورت بــۆ هه‌رچه‌نــده بارودۆخــى ســیاىس ئــه‌و ســه‌رده‌مه‌ش ڕۆڵێکــى بــاىش بینــى بــۆ خه‌فه‌بــووىن ئ ـه‌م ئه‌نجومه‌ن ـه ،هه‌روه‌هــا دواى دروســتبووىن کۆماریــش کــه له‌ســه‌ره‌تادا ئــه‌م کۆمارییــه له‌ســه‌ربنه‌ماى یه‌کســاىن هــه‌ردوو گــه‌ل ( کــورد ،تــورک) دروســتبوو که‌چــى دواتــر ئایدیۆلۆژییه‌ک ـه‌ى گــۆڕاو بــوو ه هێزێکــى دژه دیموکــراىت بۆی ـ ه تاکــى کــورد ئــه‌م جــاره ئه‌رکه‌کــه‌ى دوو هێنــد ه قورســربوو لــه نــاو ئــه‌و بازنــه‌ش ژنــاىن کــورد لــ ه باکــوردا چاالکانــه به‌شــداریان لــه‌و ســه‌ر هه‌ڵدانانــه‌دا کــردو وێنه‌یه‌کــى کاریگــه‌ر و خۆڕاگــرى له‌ســه‌ر ئــه‌و ڕه‌وىت ئــه‌و ســه‌رهه‌ڵدانه دانــاوه ،ســه‌ربارى ئــه‌وه‌ى دووچــارى ئــه‌و هه‌مــوو ســته‌م و چه‌وســانه‌وه‌ی ه هاتــن که‌چــى هه‌ربــه‌رده‌وام بــوون له‌گه‌یانــدىن په‌یامــى خۆیــان ئه‌مــه جگــ ه له‌به‌ڕێوبــردىن ئه‌رکــى گشــتى ،گه‌شــتبوونه پل ـه‌ى فه‌رمانــده‌ى و گیانبــازى ده‌نگدانه‌وه‌یه‌کــى گه‌وره‌یــان هه‌بوون ـه ل ـه منون ـه‌ى ئ ـه‌و ژنانه‌ش(زه‌ریف ـه ل ـ ه کۆچگــرى، به‌ســێ ل ـه دێرســیم ،په‌ریخــان ل ـه ئام ـه‌د) ،تێکــڕا شــان به‌شــاىن پیــاوان له‌ڕیــزه‌کاىن پێشــه‌و ه خه‌باتیــان کــردوه.
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
58
تێپـ ه ٍِرى که‌چــى له‌سـه‌ده‌ى 19هـه‌م له‌بــوارى شــۆڕش هـه‌م لـه بــوارى ئه‌ده‌بــدا جێــگا په‌نجه‌یــان دیاربــووه ،ب ـه‌اڵم به‌ده‌ســپێکى س ـه‌ده‌ى 20 بــه‌ره ئــه‌م دۆخــه له‌ده‌ســت ده‌دات و کاریگــه‌رى وه‌هایــان له‌ســه‌ر خه‌بــات نامێنێــت لــه منونــه‌ى ئــه‌و ژنــ ه قاره‌مانانــه‌ش ( حه‌پســه خــاىن نقیــب ،فامت ـه محێدیــن و لیــى قاســم ) که‌منون ـه‌ى ئــارام گرتــوى و فیداکاریــن ئــه‌و خه‌باتــه‌ن ،جگــه لــه الیــه‌ىن ســیاىس و داگیــرکارى الیــه‌ىن سیســته‌مى فیودالیزمــى کۆمه‌اڵیــه‌ىت و کلتــورى عشــائیرى و خێڵه‌کــى به‌تــه‌واوه‌ىت ژنــاىن لــه به‌هاکانیــان وه‌ده‌رنــاو ه و کاریگــه‌ره کوشــنده‌ى به‌ســه‌ر ژنــاىن باشــور جێهێشــتوه ئه‌نجامه‌کــه‌ىش نه‌ریتــى خه‌ته‌نه‌کــردن و خۆســوتان و شــێواىن جه‌ســته‌ى خۆیــاىن کردۆتــه نه‌ریتێــک ئه‌مــه جگــه لــ ه خراپــى دۆخــى ئابوریــش دیــارده‌ى ســۆزاىن و بــازرگاىن پێکــردىن ژن وه‌کــو کااڵی ـه‌ک ب ـه‌دواى خۆیــدا هێنــا کۆتایه‌ک ـه‌ىش قوربــاىن ژنــاىن باشــور بــۆ یاســا کالســیکه‌کان ،س ـه‌باره‌ت بــه دۆخــى ژنــاىن ڕۆژهــه‌اڵىت کوردســتانیش به‌هــۆى داگیــرکارى خاکه‌که‌یــان له‌الیــه‌ن ڕژێمــى ئێــران به‌هه‌مــان شــێوه‌ى ژنــاىن باکــور و باشــور سیاســه‌ىت داگیــرکارى کارى لــه دوورخســتنه‌وه‌ى ژىن کــورد کــردوه لــه بــوارى بڕیــارى چاره‌نــوىس دا ،هه‌رچه‌شــنه دژبه‌رایه‌تــی ژنــان به‌توندتریــن شــێوه وه‌اڵم ده‌درێتــه‌وه ،هــاوکات ره‌فتــارو کــردارى ژن به‌تــه‌واوه‌ىت یاســاى بــۆ دانــراوه ،به‌براوردکــرىن ژنــاىن کورد له‌گه‌ڵ ژناىن فارس ده‌بینین ژناىن کورد
زۆرتــر بێبه‌شــکراون لــه مافه‌کانیانــدا ئه‌مــه ســه‌ربارى چه‌وســانه‌وه‌ى مه‌زهه‌بیــش بــا لــه‌والوه بوه‌ســتێت و کاریگــه‌رى زۆرى فیوداڵــه‌کاىن ئیســامیان پێــوه دیــاره ،ســه‌باره‌ت بــه ژنــاىن کــورد لــه ڕۆژئــاواى کوردســتان (ســوریا) ،به‌هــۆى ژێرده‌ســته‌بووىن خاکه‌که‌یــان و کاریگــه‌رى کلتــورى عــه‌ره‌ىب وئایدیۆڵۆژیــاى ده‌ســه‌اڵىت ســیاىس به‌چه‌شــنێک ژنــاىن ڕۆژئــاواش له‌ڕووبــه‌ڕووى ســته‌م و زۆردارى بوونه‌تــه‌وه و به‌هاکانیــان به‌چه‌شــنى ژنــاىن به‌شــه‌کاىن دیکــه‌ى کوردســتان بچوکراوه‌تـه‌وه ئه‌مـ ه لـه کاتێکــدا ژنــان ڕۆڵێکــى کاریگـه‌ری به‌رچاویــان ل ـه گۆڕان ـه ســیاىس و ئابــورى و کۆمه‌اڵیه‌تی ـه‌کاىن ڕۆژئــاوا هه‌بــوو که‌چــى لــ ه مــه‌وداى هزرێکــى کالســیکى لــه چوارچێــوه‌ى مــاڵ قه‌تیــس کــراون دووچــارى چاره‌نوســێکى ســه‌رکوتکه‌رانه‌هات، بۆی ـ ه به‌گشــتى ژنــاىن کــورد ل ـ ه ه ـه‌ر پارچه‌یه‌کــى کوردســتان له‌گ ـه‌ڵ ئـه‌وه‌ى لـه دایــک بــوون و خزمـه‌ىت خێزانیــان کــردوه له‌ماڵـه‌وه له‌گـه‌ڵ ئــه‌وه‌ش جه‌نگاوه‌رێــک بــوون خه‌باتگێڕبــوون به‌رهــه‌م هێــن بــوون ئایــن دۆســت بــوون که‌چــى مــاىف مــرۆڤ بوونیــان ئــازاد بوونیــان ژیانیــان به‌ده‌ســتێکى ســیاىس ســه‌قه‌ت و ئابورێکــى پــڕ له‌کێشــه‌و ئایدیۆلۆژیایه‌کــى پیاوســاالرى کۆمه‌اڵی ـه‌ىت و کلتورێکــى ل ـه قالبــراوى عشــائیرى خیڵه‌کــى ،ده‌ســته‌کاىن ژن تونــد پێچــراون و قاچ ـه‌کاىن بــڕاون و به‌تــه‌واوه‌ىت بێده‌نــگ کــراون.
59 ده‌قی ئه‌نجامنامه‌ی كۆتای کۆنفرانسی ئاشتی و سەقامگیری رۆژهەاڵتی ناوین لە هزری عەبدواڵ ئۆجاالندا
لــە شــاری ســلێامنی بــە بەشــداری 200ئەنــدام لــە واڵتانــی تورکیــا، ئێــران ،عێــراق ,،ســوریا ،لوبنــان ،تونــس ،فەڵەســتین ،باشــووری ئەفریقــا، ویالیەتــە یەکگرتووەکانــی ئەمریــکا و هەروەهــا باکــور ،باشــور، رۆژهــەاڵت و رۆژئــاوای کوردســتان ،لــە رۆژانــی 19تــا 21ی تەمــووزی 2016کۆنفرانســی ئاشــتی و ســەقامگیری رۆژهەاڵتــی ناویــن لــە هــزری عەبدوڵــا ئۆجــاالن مــان بــە ئەنجــام گەیانــد ،لــە کۆنفرانســەکەماندا بەشــێوەیەکی گشــتی نوێنەرایەتــی ســەرجەم نەتــەوە جیــاوازەکان و باوەڕییەکانــی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت بەشــداربوو تێیــدا ،لــە قۆناخێکــی وەهــا مێژووییــدا کــە تێیــدا رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت کــراوە بــە گۆڕەپانــی ســێهەمین جەنگــی جیهانــی و کوردســتانیش کــە ناوەنــدی ئێســتای جەنگــی ســێهەمی جیهــان پێکدەهێنێــت ,کۆنفرانســەکەمان لــە بارودۆخێکــی سیاســی و مێژوویــی وەهــادا ئەنجــام دەدەیــن و لــەم چوارچێوەیــەدا بــۆ دۆزینــەوەی چارەســەری راســت و گونجــاو لــە کات و شــوێنی گونجــاودا کۆبووینەتــەوە ،ســەبارەت بــە دەستنیشــانکردنی راســتینەی کێشــە بنەڕەتییەکانــی ئێســتای رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت و دانانــی چارەســەری هاوبــەش ,شــیرۆڤە و رێنامییەکانــی بەڕێــز عەبدولــا ئۆجــاالن لــە ئاســتی بــااڵدا رۆڵ دەبینێــت ،لــە گفتوگۆکانــدا کێشــە ســەرەکییەکانی بــەردەم هەنگاونانــی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت و
بەو هۆکارەی هاوشانی گەلی کورد گەلی فەڵەستینیش زۆرترین ئێش و ئازاریان چەشتووە دەوڵــەت – نەتــەوە کــراوە بــە ئامرازێــک کــە ناوچەکــە بکەوێتــە نــاو شــەڕێکی بەردەوامــەوە .بــەو هــۆکارەی هاوشــانی گەلــی کــورد گەلــی فەڵەســتینیش زۆرتریــن ئێــش و ئازاریــان چەشــتووە ،چارەســەری ئــەم دوو کێشــە بناخەییــەی هەرێمەکــە کــە بوونەتــە گرێکوێــرە، کاریگــەری خــۆی بەســەر رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتدا جێدەهێڵێــت، هــاوکات هەنگاوێکــی گرنگیــش لــە ئاســتی پێشــەنگایەتیکردن بــۆ ئــازادی ســەرجەم گــەالن و باوەڕییەکانــی هەرێمەکــەش دەهاوێژرێــت، لــە ئەنجامنامەکــەدا ئامــاژە بەوەکراوە»:نوێنەرانــی گــەالن و باوەڕییەکانــی بەشــداربووی کۆنفرانســەکەمان لــە گفتوگۆکانــدا
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
دوای بەڕێوەچوونــی کۆنفرانســی ئاشــتی و ســەقامگیری رۆژهەاڵتــی ناویــن لــە هــزری عەبدوڵــا ئۆجاالنــدا ،مــاوه‌ی ســێ رۆژ لــه شــاری ســلێامنی بــه‌رده‌وام بــوو ،لــە بەیاننامەیەکــدا بەڕێوەبەرانــی کۆنفرانســەکە ئەنجامنامــەی کۆنفرانســەکەیان باڵوکــردەوە.
ئــەو کێشــانەی دەسەاڵتپەرســتی ،نەتــەوە و نەژادپەرســتی پاشــڤەڕۆ، مەزهەبگەرایــی ،کێشــەی ژن و دۆگامتیــزم کــە بــە هــەزاران ســاڵە ناوچەکەیــان پەلکێشــی نــاو کێــژاو و قەیــران کــردووە ،بــە گەورەتریــن و بناخەییرتیــن کێشــە دەستنیشــان کــراون ،لەگــەڵ ئەمەشــدا راســتینەی دەوڵــەت – نەتــەوە کــە زاڵ بــووە بەســەر رۆژهەاڵتی ناوەڕاســتدا تۆوی دوژمنایەتــی لەنێــوان گــەالن و باوەڕییەکانــی هەرێمەکــەدا چانــدووە، ئەمــە لەکاتێکدایــە کــە توانیویانــە بــە هــەزاران ســاڵ پێکــەوە بژیــن.
60 بەدەستنیشــانکردنی ئــەو راســتییەی کــە بنەمــای مێژوویــی پێکهاتــەی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت پشتئەســتوورە بــە ژیانــی ئــازاد و خۆســەرەوە, لێرەشــەوە ئــەو راســتییە ســەملێندرا کــە کۆنفیدراڵیزمــی دیموکراتــی راســتەقینەترین مۆدێلــی چارەســەرییە ،ســەبارەت بــە ســەرلەنوێ بونیادنانــەوەی کلتــووری ژیانــی رەســەنی هەرێمەکــە جەختــی لەســەر کرایــەوە کــە لــە ئەزموونــی رۆژئــاوای کوردســتاندا خۆســەری دیموکراتــی بناخەگیــر بــە نەتــەوەی دیموکراتــی کــە فەلســەفەی ژیانــی هابەشــە ،بنچینەییرتیــن مۆدێلــی چارەســەرییە.
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
بۆیە پیالنگێڕی نێو دەوڵەتی لە کەسایەتی بەڕێز عەبدوڵاڵ ئۆجاالندا لەدژی سەرجەم گەالنی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست ئەنجامدراوە بەڕێــز عەبدوڵــا ئۆجــاالن کــە بونیادنــەری ئــەم مۆدێلــی چارەســەرییەیە لــە ئەنجامــی گەلەکۆمەیەکــی نێودەوڵەتیــدا رفاندنــی و مەحکومکردنــی بــە سیســتەمی ئەشــکەنجەی ئیمراڵــی بێگومــان راســتەوخۆ گرێــدراوە بــەو واقیعــە مێژووییــەی ئێســتای رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتەوە ،ئــەم گەلەکۆمەیــەی لــە رۆژی 15ی شــوباتی 1999دا ئەنجامــدرا نــەک تەنیــا دژ بــە تەڤگــەڕی ئــازادی کــورد بــوو بەڵکــو هەوڵــدرا بــە ســەرلەنوێ دیزاینکردنــەوەی هەرێمەکــە دەســتێوەردان لــە سەرتاســەری رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت بــکات ،هــەر بۆیــە پیالنگێــڕی نێــو دەوڵەتــی لــە کەســایەتی بەڕێــز عەبدوڵــا ئۆجاالنــدا لــەدژی ســەرجەم گەالنــی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت ئەنجامــدراوە ،لێــرەوە کۆنفرانســەکەمان جەختــی لەســەر دەکاتــەوە کــە بەڕێــز عەبدولــا ئۆجــاالن تەنیــا وەک رێبــەری گەلــی کــورد هەڵناســەنگێنێت ،بەڵکــو وەک بیرمەنــد ,پێشــەنگ و کەســایەتییەکی مێژوویــی خۆبەختــکار لــە پێنــاو دانانــی چارەســەری بــۆ کێشــە ســەرەکییەکانی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت بەتایبەتــی و ســەرجەم مرۆڤایەتــی بەگشــتی پێناســە کــرا، بەڕێــز عەبدوڵــا ئۆجــاالن کــە 5ی نیســانی 2015ەوە خراوەتــە ژێــر گۆشــەگیرییەکی تونــد و گشــتگیرەوە و هیــچ هەواڵێکــی لێ نابیســرێت و مــاوەی 18ساڵیشــە لــە دورگــەی ئیمراڵــی دووچــاری سیســتەمێکی ئەشــکەنجەی تایبــەت و بــێ وێنــە بۆتەوە ،ئامانــج لەم بــە بارمتەگرتنەی ئۆجــاالن شــکاندنی ئیــرادە و نەهێشــتنی زەمینــەی چارەســەری
دیموکراســییانەیە لــە رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتدا ،بۆیــە پێویســتە دۆخــی بەبارمتەگرتنــی بەڕێــز عەبدوڵــا ئۆجــاالن کۆتایــی پێبهێندرێــت ,کــە ئەمــە نــەک تەنیــا وەک گەلــی کــورد بەڵکــو داخــوازی هەمــوو گەالنــی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت و ســەرجەم هێــزە دیموکراســییەکانی جیهانیــش هەڵبســەنگێندرێت ،لــە کۆنفرانســەکەماندا زۆر بــە پوختــی و ئاشــکرایی دەستنیشــان کــرا کــە تاکــە رێگــەی چارەســەری زیهنــی کۆمەاڵیەتــی و سیســتەمیانە ،چارەســەربوونی کێشــەی ژنــە ،لەالیــەن ســەرجەم بەشــداربووانی کۆنفرانســەوە بــە جۆشــێکی مەزنــەوە ئامــاژە بــەوە کــرا کــە تێکۆشــانی ئــازادی ژنــی کــورد ئەمــڕۆ بۆتــە کانــگای ئیلهــام بــۆ ســەرجەم ژنانــی جیهــان ,ئەمــەش پشتئەســتوورە بــە خەباتــی ئــازادی ژن کــە بەڕێــز عەبدوڵــا ئۆجــاالن بــە رەنجێکــی گــەورە خوڵقاندووێتــی، هــەر لــەم کۆنفرانســەدا بەشــێوەیەکی بەرجەســتە ئاشــکرابوو کــە لەبەرامبــەر پارچەگەرێتــی ســەپێندراو بەســەر رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتدا، فیکــر و رامانــی بەڕێــز عەبدوڵــا ئۆجــاالن زەمینــەی هاوبەشــی و یەکێتــی پێشــکەش دەکات و لێرەشــەوە گەیشــتووین بــە بڕیاربوونــی پرەنســیپی و پراکتیکیانــە ،لەســەر ئــەم بنەمایــە:
تێکۆشانی ئازادی ژن بە بنچینەییترین تێکۆشان دەستنیشان دەکات
-١دەســتبەجێ کۆتاییهێنــان بــە سیســتەمی گۆشــەگیری ئیمراڵــی و ئازادکردنــی بەڕێــز عەبدوڵــا ئۆجــاالن کــە بــۆ ســەقامگیری ئاشــتی و دیموکراتــی ناچارییەکــە. -٢لەپێنــاو بەدیهێنانــی ئاشــتی و ســەقامگیری لــە رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتدا چارەســەری نەتــەوەی دیموکراتــی بــە چارەســەری بەردەســت و گونجــاو دەستنیشــان دەکات. -٣تێکۆشــانی ئــازادی ژن بــە بنچینەییرتیــن تێکۆشــان دەستنیشــان دەکات بــۆ چارەســەرکردنی گرێکوێــرەی سیاســی و کۆمەاڵیەتــی لــە رۆژهەاڵتــی ناویــن و پێشخســتنی دیموکراســی و ئازادییــەکان.
61 کردەییــش دەکاتــەوە لــەم چوارچێوەیــەدا:
-٤لەپێنــاو رۆشــنکردنەوە و ئازادکردنــی زیهنییەتــی داخــراو و چەقبەســتوو ،شۆڕشــی زیهنــی بــە پێویســتییەکی بنەڕەتــی بــۆ -١کۆنفرانســەکەمان ،هەمــوو ئــەو هەڕەشــە و هێرشــانەی دەوڵەتــی تــورک لــەدژی بەڕێــز عەبدوڵــا ئۆجــاالن بەڕێــوەی دەبــات وەک رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت پەســەند دەکات. کێشــەیەک نابینێــت کــە تەنیــا گەلــی کــورد و کوردســتان پەیوەندیــدار بکــەن ،بەڵکــو هەمــوو جــۆرە هێرشــێکی دژ بــە بەڕێزیــان وەک بــە سەرجەم رژێمە سیاسی و دەوڵەتە هێــرش بۆســەر هەمــوو گــەالن لەقەڵــەم دەدات .کۆنفرانســەکەمان لــەدژی ئــەو سیاســەتی هەڕەشــە و پیالنگێرییانــەی دەوڵەتــی تــورک مۆنارکی ،دیکتاتۆر ،کودەتاگەر، لەبەرامبــەر بــە بەڕێــز عەبدوڵاڵ ئۆجــاالن جێبەجێــی دەکات ،داوا دەکات دیسپۆتیکەکان رەت دەکاتەوە شــاندێکی پێکهاتــوو لــە نوێنەرانــی جیاجیــای گەالنــی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت بــە شــێوەیەکی بەپەلــە بچێــت بــۆ ئیمراڵــی بــۆ دیــدار لەگــەاڵ بەڕێــز عەبدوڵــا ئۆجــاالن. -٥بــە لەبەرچــاو گرتنــی راســتینەی دەوڵەمەنــدی بــاوەڕی و مەزهەبــی لەناوچەکــەدا کۆنفرانســەکەمان بــڕوا بــە ژیانــی ئــازادی و -٢لــە دژی سیاســەتی هێــرش و پیالنگێڕانــەی دەوڵەتــی تــورک لــە یەکســانی لەســەر بناخــەی پرەنســیپی هاوبەشــی ســەرجەم دەکات و بەرامبــەر بــە بەڕێــز عەبدوڵــا ئۆجــاالن ،بانگــەوازی لەســەرجەم رێکخــراوە نێــو دەوڵەتییــەکان بەگشــتی و یەکێتــی ئەوروپــا و نەتــەوە جەخــت لەســەر پێشخستنیشــیان دەکاتــەوە. یەکگرتــووەکان بەتایبەتــی دەکات بــە پەلــە بــۆ کۆتاییهێنــان بــە -٦ئەزموونــی رۆژئــاوای کوردســتان کــە ئەزموونێکــی بناخەیــی هەڕەشــەی ســەر ژیانــی بەڕێــز عەبدوڵــا ئۆجــاالن بکەونەخــۆ و ســزای ئــازادی و دیموکراســییە ،بــە چارەســەرییەکی جێگــرەوە بــۆ ناوچــەی پێویســت بەســەر تورکیــادا بســەپێنن. رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت پەســەند دەکات.
-٨کۆنفرانســەکەمان وەک مۆدێلێکــی گشــتگیری راســتینەی گــەالن و باوەڕییــە مێژوویــی و هەنووکەییەکانــی ناوچــەی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت ،کۆنفیدراڵیزمــی دیموکراتــی بــە گرنــگ دەزانێــت.
دیموکراتیزەبوونی تورکیایە ،یەکێتی ئەوروپا ،نەتەوە یەکگرتووەکان و ناتۆ لە چوارچێوەی حقوقی نێو نەتەوەییدا رۆڵی ئەرێنییانە بگێڕن
-٩کۆنفرانســەکەمان جەخــت لەســەر ئەوە دەکاتەوە کە دەســتێوەردانی -٣لەپێنــاو بەدیهێنانــی دیموکراســییەت لــە تورکیــادا کــە ئەویــش نیۆلیرباڵــی جیهانــی ســەپێندراو بەســەر رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتدا بــە چارەســەری پرســی کــوردەوە پەیوەســتە ،پێویســتە دەوڵەتــی تــورک چارەســەریی نییــە و داوای رێزگرتــن دەکات لــەو چارەســەرییانەی دەســتبەجێ دەســت بەقۆناخــی رێکەوتــن لەگــەاڵ بەڕێــز عەبدوڵــا ئۆجــاالن بــکات و ســەرلەنوێ لەســەر بناخــەی رێکەوتنــی دۆڵمەباخچــە پشتئەســتوورە بــە ئیــرادەی ئــازادی گەالنــی هەرێمەکــەوە. چارەســەری بخاتــەوە رۆژەڤــی خۆیــەوە. کۆنفرانســەکەمان دوای ئــەو گفتوگــۆ چڕوپــڕەی ئەنجامــی دا ،هاوشــان لەگــەڵ بڕیاردانــی پرەنســیپان ،جەخــت لەســەر وەرگرتنــی بڕیــاری -٤بــۆ چارەســەری پرســی کــورد کــە کلیلــی دیموکراتیزەبوونــی
( no / 8 )- 1 - 8 - 2016
-٧ســەرجەم رژێمــە سیاســی و دەوڵەتــە مۆنارکــی ،دیکتاتــۆر، کودەتاگــەر ،دیســپۆتیکەکان رەت دەکاتــەوە و بەڕێوەبەرایەتــی سیاســی دیموکراتییانــە پەســەند دەکات.
چارەسەری پرسی کورد کە کلیلی
62 تورکیایــە ،یەکێتــی ئەوروپــا ،نەتــەوە یەکگرتــووەکان و ناتــۆ لــە چوارچێــوەی حقوقــی نێــو نەتەوەییــدا رۆڵــی ئەرێنییانــە بگێــڕن و -٨ســازدانی کۆنفرانســی ژنانــی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت لەچوارچێــوەی ســزای پێویســت بەســەر دەوڵەتــی تورکــدا بســەپێنن تــا بەپێــی نۆرمــە تێزەکانــی بەڕێــز عەبدوڵــا ئۆجــاالن تایبــەت بــە مــژاری ئــازادی ژن. جیهانییەکانــی مافەکانــی مــرۆڤ بجوڵێتــەوە. -٩بــۆ کۆتایــی هێنــان بــەو سیاســەتە ناحقوقییانــەی لــە کەســایەتی -٥لــە رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتدا ســااڵنە کۆنفرانســی تایبــەت بــە هــزر بەڕێــز ئۆجاالنــدا دژ بــە گەالنــی رۆژهەاڵتــی ناویــن دەکرێــت و بــۆ و پێشــنیازەکانی بەڕێــز عەبدوڵــا ئۆجــاالن ســەبارەت چارەســەری بەدەســتهێنانی مافــەکان لەســەر بنەمــای مافپــەروەری ,بڕیــاری دامەزراندنــی یەکێتــی پارێزەرانــی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت دەدات. دیموکراتیانــە ئەنجــام بدرێــت. -٦دووەمیــن کۆنفرانــس لــە چوارچێــوەی رێنامییەکانــی عەبدوڵــا -١٠کارکــردن بــۆ گەیاندنــی دۆزی حقوقــی عەبدوڵــا ئۆجــاالن بــە ئۆجــاالن بــۆ چارەســەری ،لــە رۆژئــاوای کوردســتان ســاز بکرێــت .دیوانــی دادی الهــای. -٧بەنــاوی پێکهاتەکانــی گەالنــی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتەوە کار -١١بــۆ چارەســەرکردنی پرســی کــورد پێویســتە PKKدەســتبەجێ لــە بکرێــت بــۆ دەرخســتنی بڕیارنامەیــەک لــە یەکێتــی ئەوروپــا کــە داوای لیســتی تیــرۆری یەکێتــی ئەوروپــا و ئەمریــکا دەربخرێــت. چارەســەری دیموکراتییانــەی پرســی کــورد و ئــازادی بەڕێــز عەبدوڵــا ئۆجــاالن بــکات.
(ژ10 )8 .ی خه‌رمانان 2716
ه ئه‌نجامنامه‌ی كۆنفرانس؛«ئۆجاالن وه‌ك بیرمه‌ندی رۆژهه‌اڵتی ناوین په‌سه‌ندكرا» ل
ه ئه‌ستۆی خۆی رۆژئاوای كوردستان ئه‌نجامدانی كۆنفرانسی ساڵی داهاتووی «هزری ئۆجاالنی» خست