azadi komelge 35

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫‪MAGAZENE AZADI KOMELGE‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫‪34‬‬ ‫هه‌رنووسینێك گوزاره‌ له‌ رای نووسه‌رخۆیه‌تی‬ ‫ناوه‌ڕۆك‬ ‫دیدگه‌‬ ‫راپه‌ڕینی شیالدزێ؛ وه‌رچه‌رخانێكی مه‌زن و قۆناخێكی نوێی تێكۆشانی ئازادییه‌‌‪3 ...‬‬

‫دیدار‬ ‫مه‌نتک‪ 27 :‬ساڵ ‌ه ئه‌زموونی هه‌رێمی کوردستان بۆ دروستکردنی قه‌یران به‌کار هێندراوه‪4 ...‬‬

‫راپۆرت‬ ‫«دەبێت تیشک بخرێتە سەر گەنجان کە بە ڤایرۆسی دەسەاڵتخوازیی و تاکگەرایی‬

‫خاوه‌نی ئیمتیاز‬ ‫محمد كیانی عبدالرحمن(د‪.‬محه‌مه‌د كیانی)‬ ‫سه‌رنووسه‌ر‬ ‫گۆران علی حسن(گۆران پێنجوێنی)‬ ‫نه‌خشه‌سازیی‬ ‫سه‌رنووسه‌ر‬ ‫ده‌سته‌ی نووسه‌ران‬ ‫پ‪.‬د‪.‬ساالر باسیره‌‬ ‫نه‌جیبه‌ قه‌ره‌داغیی‬

‫مێشکیانپۆغڵنەبووە»‪9 ........................................................................................‬‬

‫وتار‬ ‫سیاوه‌شگۆده‌رزی‪:‬تیۆریناخه‌تی‪،‬پاشبه‌رهه‌ڵستکاری‪،‬ناتوندوتیژی‪17 ....................‬‬ ‫دیار غه‌ریب‪ :‬نه‌ورۆز جه‌ژنا ئازادیا گه‌لێن رۆژهالتا ناڤین ‌ه ب پێشنگتیا كوردان‪28 ......‬‬ ‫شاراتاهیر‪:‬ئاپۆ(دۆنجوان‪/‬فرانکشتاین)ەسیاسییەکەیکورد‪33 ..................................‬‬ ‫ئومێد ناسیح‪ :‬مێژووى زاراوه‌ى کورد و کوردستان‪47 ................................................‬‬ ‫عەلی مەحموود‪ :‬هەڵەبجە دۆزه‌خێک بۆ رۆژهەاڵتییەکان‪62 ...................................‬‬

‫په‌یوه‌ندییه‌كان له‌ رێگه‌ی سه‌رنووسه‌ره‌و‌ه ده‌بن‬ ‫‪07702227274‬‬ ‫‪goran.a.hesen@hotmail.com‬‬ ‫‪www.komelge.com‬‬ ‫‪facebook.com/ Azadi Komelge‬‬ ‫چاپ‪ :‬چاپخانه‌ی كارۆ‬ ‫‌تیراژ‪ 1000 :‬دانه‬ ‫نرخ‪ 1500 :‬د‪.‬ع‬

‫ناونیشان‪ :‬نووسینگه‌ی سه‌ره‌كی‪ ،‬سلێمانی‪ ،‬چوارباخ‪ ،‬سه‌روو نه‌خۆشخانه‌ی چاوه‌كه‌‬

‫‌‌دیدگه‬ ‫راپه‌ڕینی شیالدزێ؛‬ ‫‌‌‬ ‫ئازادییه‬ ‫وه‌رچه‌رخانێكی مه‌زن و قۆناخێكی نوێی تێكۆشانی‬

‫راپه‌ڕینی خه‌ڵكی شیالدزێ دژ ب ‌ه سه‌ربازگه‌یه‌كی‬ ‫سوپای داگیركاریی توركیا‪ ،‬زه‌برێكی كوشنده‌ی‬ ‫ل ‌ه ئه‌قڵییه‌ت و پێگه‌ی داگیركاریی و خیانه‌تكاریی‬ ‫وه‌شاند‪ .‬ره‌نگبێ ئه‌و راپه‌ڕین ‌ه پڕ شكۆیه‌ی شیالدزێ‬ ‫بۆ فاشیزمی ئاكه‌پ ‌ه ‪ -‬مه‌هه‌پ ‌ه و ده‌سه‌اڵتدارانی‬ ‫وابه‌سته‌ی باشوور چاوه‌ڕوان نه‌كراو بووبێت‪،‬‬ ‫به‌اڵم بۆ بزاڤی ئازادیخوازی كوردستان نه‌ك هه‌ر‬ ‫چاوه‌ڕوانكراو بوو‪ ،‬به‌ڵكو زۆر پێویست و واتادار و‬ ‫له‌جێی خۆیشیدا بوو‪ .‬ئه‌م راپه‌ڕین ‌ه له‌گه‌ڵ راستینه‌ی‬ ‫مێژووی بادینانیش یه‌كانگیر ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه زۆرێك‬ ‫ل ‌ه راپه‌ڕینه‌كانی دژ ب ‌ه ئیمپراتۆرییه‌تی عوسمانی له‌‬ ‫كوردستاندا ل ‌ه بادینان بووه‌‪‌ .‬بۆی ‌ه ده‌توانین بڵێین؛‬ ‫راپه‌ڕینی شیالدزێ ره‌گی مێژوویی قووڵی خۆی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫بێگومان ئه‌و راپه‌ڕین ‌ه خۆڕسكه‌ی شیالدزێ‪،‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ی خۆی ل ‌ه مێژووی به‌رخۆدانڤانێتی‬ ‫خه‌ڵكی بادینان و كۆی كوردستان وه‌رده‌گرێت‪،‬‬ ‫له‌هه‌مانكاتیشدا درێژه‌پێدانی به‌رخۆدانه‌كانی جزیره‌‬ ‫و سووری ئامه‌د و كۆبانێ و عه‌فرینیشه‌‪ .‬بادینان‬ ‫ك ‌ه له‌ڕووی جوگرافیی و چاند و فه‌رهه‌نگیشه‌وه‌‬ ‫به‌شێكی پارچه‌كراو‪ ،‬به‌اڵم دانه‌بڕاوی باكوور‬ ‫و رۆژئاوای كوردستانیشه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها �سێ به‌�شی‬ ‫كوردستان به‌یه‌كه‌و ‌ه ده‌به‌ستێته‌و ‌ه و گرنگترین‬ ‫شوێنی ستراتیژیی و ژیۆپۆله‌تیكی كوردستانیشه‪.‬‬ ‫بۆی ‌ه بچووكترین راپه‌ڕین له‌م ناوچه‌ی ‌ه مه‌زنترین‬ ‫كاریگه‌ریی به‌سه‌ر كۆی كوردستان و خۆرهه‌اڵتی‬ ‫ناوین هه‌ی ‌ه‪‌.‬‬ ‫راپه‌ڕینی شیالدزێ؛ هه‌روه‌ك چۆن راپه‌ڕین‬ ‫و زیندوویی رۆحی واڵتپارێزیی و به‌رخۆدانڤانێتی‬ ‫خه‌ڵك بوو دژ ب ‌ه داگیركاریی‪ ،‬ئه‌وا له‌هه‌مانكاتیشدا‬

‫هه‌مان رۆحی ئازادیخوازیی ‌ه دژ به‌و ده‌سه‌اڵت ‌ه‬ ‫سته‌مكار و وابه‌ست ‌ه و دواكه‌وتوو و شه‌ڕانگێزه‌ی‬ ‫باشوور‪ ،‬ك ‌ه هه‌ناسه‌ی خۆی له‌داگیركاریی‬ ‫وه‌رده‌گرێت و ساڵه‌های ‌ه بۆت ‌ه ده‌ستی داگیركاران‬ ‫بۆ سه‌ركوتكردنی خه‌ڵكی باشوور و به‌تااڵنبردنی‬ ‫سامانی كوردستان‪ .‬ده‌توانین به‌مسۆگه‌ریی‬ ‫ئه‌وه‌ش بڵێین؛ وه‌اڵمێكی راست و پڕ واتاداریی ئه‌و‬ ‫ئۆپۆزسیۆن ‌ه ده‌سه‌اڵتخوازه‌ی باشووریش بوو‪ ،‬كه‌‬ ‫ساڵه‌های ‌ه ده‌مامكی ئۆپۆزسیۆنبوونی جه‌ماوه‌ریی‬ ‫و دیموكراتیخوازیانه‌ی پۆشیوه‌‪ ،‬كه‌چی به‌رده‌وام‬ ‫خوێنی تازه‌ی به‌م ده‌سه‌اڵت ‌ه تااڵنكار و سته‌مكار ‌ه و به‌‬ ‫قه‌ڵمڕه‌وییه‌كانی داگیركاران به‌خشیوه‌‪ .‬له‌ڕاستیدا‬ ‫ئه‌و ئۆپۆزسیۆن ‌ه ساخته‌ی ‌ه به‌شێكی دانه‌بڕاوی ئه‌م‬ ‫ده‌سه‌اڵت ‌ه بوو ‌ه و ئامانج لێی؛ مانه‌و ‌ه و به‌هێزبوونی‬ ‫ئه‌م ده‌سه‌اڵته و ده‌رنه‌كه‌وتن و په‌ره‌نه‌سه‌ندنی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن ‌ی نیشتمانیی و دیموكراتیخوازانه‌ی‬ ‫راسته‌قینه بووه‌‌‪ .‬به‌اڵم سه‌رهه‌ڵدانی شیالدزێ‬ ‫وه‌ك چۆن عه‌ر�شی داگیركاریی و ده‌سه‌اڵتی‬ ‫نۆكه‌ری هه‌ژاند‪ ،‬ئه‌وا هه‌موو ئه‌و ده‌مامكانه‌ی‬ ‫ئۆزسیۆنی�شی داماڵی و مه‌رگی راسته‌قینه‌ی ئه‌وجۆره‌‬ ‫ئۆپۆزسیۆنه‌ی راگه‌یاند‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش به‌و واتای ‌ه دێت ك ‌ه راپه‌ڕینی شیالدزێ‬ ‫وه‌رچه‌رخانێكی مه‌زن و قۆناخێكی نوێی تێكۆشانی‬ ‫ئازادیخوازانه‌ی ده‌ستپێكرد‪ .‬به‌رده‌وامیدان و‬ ‫گه‌شه‌پێدانی ئه‌م وه‌رچه‌رخان ‌ه و پڕكردنه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌م قۆناخ ‌ه نوێی ‌ه ب ‌ه رۆحی به‌رخۆدانڤانیی و‬ ‫ئازادیخوازیی‪ ،‬گرنگترین ئه‌رك و راستترین‬ ‫نه‌خشه‌ڕێی تێكۆشانی ئازادیخوازیی خه‌ڵكی‬ ‫باشووری كوردستانه‌‪.‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫دیدار‬

‫مه‌نتک‪ 27 :‬ساڵه‌ ئه‌زموونی هه‌رێمی کوردستان‬ ‫بۆ دروستکردنی قه‌یران به‌کار هێندراوه‬

‫سازدانی‪ :‬ئازادیی كۆمه‌ڵگه‌‬ ‫کامه‌ران مه‌نتک‪ ،‬مامۆستای زانکۆ له‌م‬ ‫دیداره‌دا رایده‌گه‌یه‌نێت‪ ،‬قه‌یرانه‌کانی هه‌رێم‬ ‫بۆی ‌ه چاره‌سه‌ر نه‌بوون‪ ،‬چونک ‌ه ئه‌وانه‌ی‬ ‫سیاسه‌ت ده‌که‌ن ل ‌ه کوردستان پێشینەی‬ ‫ره‌شیان هەبووە‪.‬‬ ‫مه‌نتک‪ ،‬راشیده‌گه‌ینێت‪ :‬دوای بیست و حەوت‬ ‫ساڵ ئەو ئەزموونەی هه‌رێمی کوردستان و ئەو‬ ‫هێزە بۆ دروستکردنی قەیران بەکارهێندراوە‪.‬‬ ‫ره‌خنه‌ی ئه‌وه‌شی گرت‪ :‬بەداخەوە یەکێک‬ ‫لەوانەی کە پێیان دەگوترێت دەستەبژێر یان‬ ‫رۆشنبییر یان ئەکادیمیی‪ ،‬هەریەک لەالیەن‬ ‫خۆیەوە هەوڵی داوە کە راستییەکان بشێوێنێت‬ ‫یان دەری نەبڕێت‪ ،‬ئەمە کارساتێکی گەورەی‬ ‫هێناوه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و مامۆستایه‌ی زانکۆ‪ ،‬جه‌ختیشکرده‌وه‌‪:‬‬

‫‪4‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫ئەو حیزبانە بوونەتە کۆسپێکی گەورە لەبەردەم‬ ‫کورد! لە کوردستان‪-‬یش حیزب بوونی نییە؟!‬ ‫تەنها سیاسەتکردنی عەشیرەتەکانە؛ یەکێتیی‬ ‫نیشتمانیی کوردستان لە سەرەتای حەفتاکان‬ ‫هەوڵیدا ئەو بییرۆکەیە بگۆڕێت‪ ،‬بەاڵم دوای‬ ‫ساڵی ‪ 2000‬خۆیشی بووە بە حیزبی بنەماڵە‪.‬‬ ‫ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌شکرد‪ :‬دەبێ ئەوەمان‬ ‫لەبەرچاو بێ‪ ،‬ئەوەی وایکردووە ئەو کێشەیە‬ ‫گەورەتر بێت‪ ،‬ئەوەیە کە نەتوانراوە لە‬ ‫دەرەوەی حیزبەکان بییربکرێتەوە و لە‬ ‫دەرەوەی ئەوان میکانیزمێکی دیکەدابڕێژرێت‪،‬‬ ‫پێویستە ئەوەی بییری لێ بکرێتەوە کە‬ ‫حیزبە بچووکان بخرێنە ناو ستراتیژێکی زۆر‬ ‫گەورەوه‌‪.‬‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫ئازادیی کۆمه‌ڵگه‌‪ :‬دۆخی هەرێمی‬ ‫کوردستان بۆچی کێشەکانی ئ ‌هو‌هاوا گەورە‬ ‫بوون و گەیشت بە قەیران؟ ئایا لە فیکریی‬ ‫سیاسییدا شرۆڤەی ئەم باروودۆخە‬ ‫سیاسییە چییە؟‬ ‫کامەران مەنتک‪ :‬بە راستیی دۆخی‬ ‫کوردستان‪ ،‬هەر لە دوای راپەریینەوە کەوتە‬ ‫قەیرانەوه‌‪ ،‬ئەو ئەقڵیەتەی کە راپەریینی کرد‬ ‫نەیتوانی ئەو دۆخە تێپەرێنێت‪ .‬دەزانیین دوای‬ ‫ئەوەی کە بلۆکی سۆڤیەت هەڵوەشایەوە و‬ ‫گۆڕانکاریی بەسەر سیاسەتدا هات‪ ،‬دواتر‬ ‫دۆخی سیاسیی و جیۆپۆلەتیکی جیهان بە گشتیی‬ ‫گۆڕانکاریی بەسەرداهات‪ ،‬بەاڵم لە کوردستان‬ ‫ئەوانەی سیاسەتیان دەکرد نەیانتوانی ئەو‬ ‫دۆخە تێپەڕێنن‪ ،‬بۆیە بەهەمان قۆناغی شەڕی‬ ‫سارد خەباتیان کرد و سەرکردەکانی دوای‬ ‫قۆناغی راپەڕیین ئەوانە پێشینەی تاریکییان‬ ‫هەبووە‪ ،‬بەهۆی رووداوەکانی سااڵنی پێشتر‬ ‫بۆیە هیچ ئیدارەیەک نەبووە بۆ رابەرایەتیی‬ ‫کردنی کوردستان‪ ،‬ئەوەی هەبووە ئیدارەی‬ ‫هێزە ناوخۆیییەکانی هەرێم بوون بۆ ئەوەی‬ ‫ئەو ئامانجانەی هەیانە بیهێننەدی و کاری‬ ‫خۆیان بکەن‪ ،‬بۆیە دەبینین کە دوای هاتنە‬ ‫ئارای ئەو ئەزموونە راستەوخۆ ئەو دوو هێزەی‬ ‫کوردستان بەگژ پارتیی کرێکارانی کوردستاندا‬ ‫چوون‪ .‬ئێستا دوای بیست و حەوت ساڵ‬ ‫ئەو ئەزموونەی هه‌رێمی کوردستان و ئەو‬ ‫هێزە بۆ دروستکردنی قەیران بەکارهێنراوە‪،‬‬ ‫دەزانین کە ئەو دۆخەی ئێستا ئێمەی تێیداین‬ ‫و ئەو قۆناغەی پێیدا تێپده‌ڕین دەتوانرا زۆر‬

‫خەڵکی کوردستان بێ‬ ‫هەڵوێست نەبووە‪،‬‬ ‫هەمیشە ئیرادەی هەبووە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو هێز و الیەن و‬ ‫کەسانەی کە دەیانویست‬ ‫ببنە جێگرەوەی ئەوانەی کە‬ ‫هەن‪ ،‬ئەوان کەسی راستگۆ‬ ‫نەبوون‪.‬‬ ‫دەستکەوتی دیکە بهێنینەدی کە ئێستا هەمانە‪.‬‬ ‫ئازادیی کۆمه‌ڵگه‌‪ :‬هەرێمی کوردستان‬ ‫ل ‌ه گێژاوێکی سیاسییدایه‌‪ ،‬بۆچی‬ ‫بەرەنگاربوونەوەیەکی بەهێزی کۆمەڵگە‬ ‫نابیندرێت؟ ئەم دۆخە تاچەند پەیوەستە بە‬ ‫نەبوون یان دەرنەکەوتنی نوخبەی پێشەنگ‬ ‫لەنێو گەلدا؟‬ ‫کامه‌ران مه‌نتک‪ :‬بەر لە هەموو شتێک‬ ‫دیارە خەڵکی کوردستان بێ هەڵوێست‬ ‫نەبووە‪ ،‬هەمیشە ئیرادەی هەبووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو هێز و الیەن و کەسانەی کە دەیانویست‬ ‫ببنە جێگرەوەی ئەوانەی کە هەن‪ ،‬ئەوان‬ ‫کە�سی راستگۆ نەبوون‪ ،‬ئەوەش بوو ‌ه هۆی‬ ‫ئەوەی خەڵک بێئومێد بێت! ئێمە دەبینین کە‬ ‫بۆ تۆڵەکردنەوە لە یەکێتیی و پارتیی خەڵک‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪5‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫دەبێ ئەوەمان لەبەرچاو بێ‬ ‫بۆ هەر جواڵنەوەیەک دەبێ‬ ‫پڕۆژەیەک و ستراتیژیێک‬ ‫هەبێ کە دەستەبژێرەکان‬ ‫بەرهەمی دەهێنن‪،‬‬ ‫بەاڵم تاوەکو ئێستا ئێمە‬ ‫نەمانتوانیوە شتێک بەرهەم‬ ‫بێنین کە پێشەنگایەتیی‬ ‫خەڵکی کوردستان بکات‪،‬‬ ‫بەراستیی ئێمە هەوڵ‬ ‫دەدەین کە سوود لە ئەزموونی‬ ‫خەڵکانی دیکە وەربگرین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێمە تایبەتمەندیی دۆخی‬ ‫ئاڵۆزی کورد مان لە بییرکردووە‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫یان دەری نەبڕێت‪ ،‬ئەمە کارساتێکی گەورەی‬ ‫هێناوە‪ ،‬ئێستا خەڵکی کوردستان لە قۆناغی‬ ‫بییرکردنەوەیە‪ ،‬نەک بێدەنگ بێت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫نەک بۆ بانگەشە و بەدەستهێنانی پۆست بێت‪،‬‬ ‫نوخبەی راستەقینە ئەوەی لە کۆمەڵگە لە‬ ‫پشتپەردەکانن‪ ،‬ئەوانەن کە دیار نییە ئەوانەی‬ ‫دیکە وەک کادیرانی حیزبیی کە خۆیان بە نوخبە‬ ‫دەزانن ئەوانە رۆڵی نەرێنییان هەیە‪.‬‬ ‫ئازادیی کۆمه‌ڵگه‌‪ :‬ئایا بێ بوونی‬ ‫دەستەبژێرێکی پێشەنگ‪ ،‬دینامیکییەتی‬ ‫کۆمەڵگه دەکەوێتە جوڵەوە بۆ گۆڕانکاریی؟‌‬ ‫کامه‌ران مه‌ندتک‪ :‬بێگون دەبێ ئەوەمان‬ ‫لەبەرچاو بێ بۆ هەر جواڵنەوەیەک‬ ‫دەبێ پڕۆژەیەک و ستراتیژیێک هەبێ کە‬ ‫دەستەبژێرەکان بەرهەمی دەهێنن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تاوەکو ئێستا ئێمە نەمانتوانیوە شتێک بەرهەم‬ ‫بێنین کە پێشەنگایەتیی خەڵکی کوردستان‬ ‫بکات بەراستیی ئێمە هەوڵ دەدەین کە سوود‬ ‫لە ئەزموونی خەڵکانی دیکە وەربگرین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێمە تایبەتمەندیی دۆخی ئاڵۆزی کورد مان‬ ‫لە بییرکردووە‪ ،‬دەبێ بییری کوردیی لەناو‬ ‫خۆمان هەڵێنجین‪ ،‬بەاڵم نەمانکردوە و چووین‬ ‫هێناومانە‪ ،‬بۆنموونە زیاتر خۆمان لە شیعر و‬ ‫ئەدەبیات داوە نەک الیەنی فیکر و فەلسەفە‪.‬‬

‫دەنگێکی زۆری داب ‌ه بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواتر گۆڕان نەک نەیتوانی بەرگریی لە خەڵکی‬ ‫کوردستان بکات‪ ،‬بەڵکو نەیتوانی بەرگریی لە‬ ‫ئەندامەکانی خۆی�شی بکات؛ ئەوەیش وایکردووە‬ ‫کە بێ هیواییەک دروست ببێت‪ .‬سەبارەت بە‬ ‫دەستەبژێری کوردیی‪-‬ش‪ ،‬بەداخەوە یەکێک‬ ‫ئازادیی کۆمه‌ڵگه‌‪ :‬وەک دەبینرێت؛ هاوکات‬ ‫لەوانەی کە پێیان دەگوترێت دەستەبژێر یان لەگەڵ ئەو گرفت و قەیران و گێژاوەدا‪،‬‬ ‫رۆشنبییر یان ئەکادیمیی‪ ،‬هەریەک لەالیەن کەچی بۆشاییەکی گەورەی فیکریی لە ئارادا‬ ‫خۆیەوە هەوڵی داوە کە راستییەکان بشێوێنێت هەیە‪ .‬هەڵبەتە کە پێشەنگایەتی فیکریی‬ ‫‪6‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫نییە‪ ،‬دەستەبژێری کورد هێشتا لە قۆناغی‬ ‫دیماگۆجیدایە‪ ،‬بۆیە نەیتوانیوە نوێنەرایەتیی‬ ‫دەرنەکەوتنی دەستەبژێرەکان ئەو قۆناغە بکات و بەرهەمی بهێنێت‪ ،‬نەک‬ ‫کارکردن بە ئەقلیەت و بییرکردنەوەی کۆن!‬ ‫لەبەر ئەوەیە کە فیکر‬ ‫دیر ‌ه لەگەڵ پەنجا شه‌ست ساڵ پێش ئێستا‬ ‫بوونی نییە‪ ،‬دەستەبژێری‬ ‫تەنها دەموچاوەکان و ناوەکان گۆڕاون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کورد هێشتا لە قۆناغی‬ ‫ناوەڕۆکی هەر یەکە‪ ،‬هه‌ر بۆیە کارکردن لەسەر‬ ‫ماسەلەی کورد دەبێ لە رەگەوە گۆڕانکاریی‬ ‫دیماگۆجیدایە‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەسەردا بێت‪ .‬راستە ئەو حیزبانە بوونەتە‬ ‫نەیتوانیوە نوێنەرایەتیی ئەو‬ ‫کۆسپێکی گەورە لەبەردەم کورد‪ ،‬به‌اڵم دەبێ‬ ‫قۆناغە بکات و بەرهەمی‬ ‫ئەوەمان لەبەرچاو بێ‪ ،‬ئەوەی وایکردووە ئەو‬ ‫کێشەیە گەورەتر بێت‪ ،‬ئەوەیە کە نەتوانراوە‬ ‫بهێنێت‪ ،‬نەک کارکردن بە‬ ‫لە دەرەوەی حیزبەکان بییربکرێتەوە و لە‬ ‫ئەقلیەت و بییرکردنەوەی‬ ‫دەرەوەی ئەوان میکانیزمێکی دیکەدابڕێژرێت‪،‬‬ ‫کۆن! دیر ‌ه لەگەڵ پەنجا‬ ‫پێویستە ئەوەی بییری لێ بکرێتەوە کە ئەو‬ ‫حیزبە بچووکانە بخرێنە ناو ستراتیژێکی زۆر‬ ‫شه‌ست ساڵ پێش ئێستا‬ ‫گەورە نەک بکرێنە هەموو شتێک‪ ،‬ئێستایش‬ ‫تەنها دەموچاوەکان و ناوەکان‬ ‫نەک بۆشایی فیکریی‪ ،‬بەڵکو بۆشایی فیکریی‬ ‫گۆڕاون‪ ،‬بەاڵم ناوەڕۆکی هەر‬ ‫و سیاسیی و ئابووریی و ئەخالقیی هەیە وەک‬ ‫ئەوە وایە کە کۆمەڵگەی کوردیی لە سەرەتای‬ ‫یەکە‪ ،‬هه‌ر بۆیە کارکردن‬ ‫قۆناغێک و لە کۆتایی قۆناغێکی دیکەدایه‌‪.‬‬ ‫لەسەر ماسەلەی کورد دەبێ‬ ‫کورد بەسەر ئایدیۆلۆژیا و ئابووریی دابەش‬ ‫لە رەگەوە گۆڕانکاریی بەسەردا بووە‪ ،‬لە هەشتاکان ئایدیۆلۆژیای حیزبەکان‬ ‫پێشینەگەیشتن‪ ،‬شەڕیان لەسەر مارکس‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫دەروستنه‌بێت ئەوا بۆشایی رێکخستنیی دەکرد کە تێی نەگەیشتبوون‪ ،‬دواتر بایەخ بە‬ ‫درست ده‌بێت‪ .‬لەم بارەیەوە دەکرێ بپرسین ئابووریی درا و دواتر بایەخ بە جیۆپۆلەتیک‬ ‫دەرنەکەو‌تنی نوخبەی پێشەنگ تا چەند نەدرا کە دەبوایە سەیری بکرێت‪.‬‬ ‫پێوەندیی بەو بۆشاییە فیکرییەوە هەیە؟‬ ‫دەرنەکەوتنی‬ ‫مه‌نتک‪:‬‬ ‫کامه‌ران‬ ‫دەستەبژێرەکان لەبەر ئەوەیە کە فیکر بوونی‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪7‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫ئازادیی کۆمه‌ڵگه‌‪ :‬بۆچی کەسایەتییە‬ ‫سیاسییەکان و پارتە سیاسییەکان بە راشکاویی و‬ ‫ک بۆ ئەم گێژاوە ناخەنە‬ ‫بەراستیی نەخشە رێگایە ‌‬ ‫روو؟‬ ‫کامه‌ران مه‌نتک‪ :‬چونکە ئێمە نە کەسایەتیی و‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫ئێمە نە کەسایەتیی و‬ ‫نە حیزبی سیاسییمان‬

‫نە حیزبی سیاسییمان هەیە‪ ،‬ئەوانە لە دۆسیەی هەیە‪ ،‬ئەوانە لە دۆسیەی‬

‫حیزبی بەعسدابوون و درۆ و سیاسەتیان‬ ‫تێکەڵکردووە! لە کوردستانیش حیزب بوونی‬ ‫نییە‪ ،‬تەنها سیاسەتکردنی عەشیرەتەکانە؛‬ ‫یەکێتیی نیشتمانیی لە سەرەتای حەفتاکان‬ ‫هەوڵیدا ئەو بییرۆکەیە بگۆڕێت‪ ،‬بەاڵم دوای‬ ‫ساڵی ‪ 2000‬خۆی�شی بووە بە حیزبی بنەماڵە‪.‬‬ ‫بۆیە لە کوردستان نە حیزبی سیاسیی بوونی‬ ‫هەیە‪ ،‬نە کەسایەتی سیاسیی بوونی هەیە‪.‬‬ ‫ئازادیی کۆمه‌ڵگه‌‪ :‬بۆئەوەی گەلەکەمان لەم‬

‫حیزبی بەعسدابوون‬ ‫و درۆ و سیاسەتیان‬ ‫تێکەڵکردووە! لە‬ ‫کوردستانیش حیزب بوونی‬ ‫نییە‪ ،‬تەنها سیاسەتکردنی‬ ‫عەشیرەتەکانە؛ یەکێتیی‬

‫دۆخە دژوارە دەربچێت و گەل ببێتە خاوەن نیشتمانیی لە سەرەتای‬ ‫ئیرادەی بەرەنگاربوونەوە‪ ،‬دەکرێ چیبکرێت؟ حەفتاکان هەوڵیدا ئەو‬ ‫دەستەبژێری پێشەنگ چۆن رۆڵی خۆی ببینێت؟‬

‫کامه‌ران مه‌نتک‪ :‬پێموایە ئەوانەی بوونەتە بییرۆکەیە بگۆڕێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پاشکۆی مێژوو‪ ،‬بەجێبمێنن و خەڵکی تر دوای ساڵی ‪ 2000‬خۆیشی‬ ‫جڵەوی گۆڕانکارییەکان بگرنە دەست‪،‬‬

‫بۆ میکانیزمییەکان و پشت بە تێگەیشتنی بووە بە حیزبی بنەماڵە‪.‬‬ ‫جیۆپۆلەتیک ببەستن و هەموو ستراتیژییەتی بۆیە لە کوردستان نە‬ ‫کورد لە بەرنامەی خۆی بگرێت و رەچاوی‬ ‫دۆخەکە بکات‪.‬‬

‫حیزبی سیاسیی بوونی‬ ‫هەیە‪ ،‬نە کەسایەتی‬ ‫سیاسیی بوونی هەیە‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫ڕاپۆرت‬

‫«دەبێت تیشک بخرێتە سەر گەنجان کە بە‬ ‫ڤایرۆسی دەسەاڵتخوازیی و تاکگەرایی مێشکیان‬ ‫تێكنه‌دراوه‌ نەبووە»‬

‫ئا‪ :‬ئازادیی كۆمه‌ڵگه‌‬ ‫نووسه‌ران و چاالکانی سیاسیی‪،‬‬ ‫رایده‌گه‌یه‌نن‪ :‬پێوه‌ندییه‌‌کی سیاسیی لە‬ ‫نێوان شارەکانی هه‌رێمی کوردسیاندا‬ ‫نییه‌‪ ،‬تا بتواندرێت پێشه‌نگایه‌تیی‬ ‫ناڕه‌زایه‌تیی بکرێت‪ ،‬دەبێت پارتی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنیش خاڵێکی ئەرێنیی و‬ ‫پشت و پەنا بێت بۆ ناڕەزایەتییەکانی‬ ‫خەڵک‪.‬‬ ‫ئاماژ ‌ه بۆ ئه‌وه‌شده‌ک ‌هن‌‪ :‬ده‌کرێ‬ ‫نوخب ‌ه ئەو پێشەنگە خۆڕسکانە بن کە‬ ‫لە نێو دڵی کێشە و ناڕەزایەتییەکاندا‬ ‫بن‪ ،‬بااڵم ل ‌ه هەرێمی کوردستاندا نوخبە‬ ‫بووە بە کێشە‪ ،‬چونکە بێ فیکرە‪ ،‬بێ‬ ‫روئیایە و رۆشنبییره‌کانمان دەسکەالی‬ ‫دەسەاڵتن‪.‬‬ ‫جه‌ختیشده‌که‌نه‌وه‌‪ :‬نوخب ‌ه دەبێت پێش‬ ‫هەموو کەس‪ ،‬خۆی بە پەروەردەیەکی‬ ‫نیشتیمانیی و دیموکراتیکیی‪ ،‬پەروەردە‬ ‫بکات‪ ،‬لەپێنا و بەرژەوەندیی گشتیی و‬ ‫دادپەروەریی کۆمەاڵیەتیی و شکۆی گەل‬ ‫و کۆمەڵگەدا تێکۆشانی خۆی پێشات‪.‬‬

‫که‌ژاڵ حه‌مه‌ڕه‌شید چاالکوانی سایسیی‪ ،‬بۆ‬ ‫ئازادیی کۆمه‌ڵگ ‌ه ل ‌ه قه‌یرانه‌کان د ‌هد‌وێت‪ :‬سەیر‬ ‫دەکەین بارودۆخی کوردستان لە قەیرانێکی‬ ‫هەمەالیەنەدایە‪ ،‬قەیرانی کۆمەاڵیەتیی و‬ ‫جموجوڵ و پەیوەندییە کۆمەاڵیەتییەکان و‬ ‫بزووتنەوە کۆمەاڵیەتییەکان‪ ،‬قەیرانی ئابووریی‬ ‫کە ئەمەیان زیاتر ڕوو بە دەسەاڵتە‪ ،‬قەیرانی‬ ‫مەعریفیی و فەرهەنگیی‪ ،‬قەیرانی دەسەاڵت و‬ ‫سیاسەت و دەوڵەت‪ ،‬هتد‪ ...‬هەموو ئەم قەیرانانە‬ ‫کاری کردوەتە سەر ئەوەی کە بەرەنگار بوونەوە‬ ‫بەو بارودۆخە و یاخیی بوون و خۆڕێکخستن و‬ ‫هێنانە دەری بزووتنەوەی جەماوەریی و سیاسیی‬ ‫بۆ رووبەڕوو بوونەوەی ئەو بارودۆخە بە هه‌مان‬ ‫شێوە لە قەیراندایە‪ ،‬هەر بۆیە زۆر کات ئەو‬ ‫پرسیارە بە خەیاڵماندا دێت» باشە دەسەاڵت بەو‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪9‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫بارودۆخە خراپەیەوە‪ ،‬بەو هەموو شکستەوە لە‬ ‫ڕووی ئابووریی‪ ،‬کۆمەاڵیەتیی و دیبلۆماسییەوە لە‬ ‫ئاستی ناوخۆ و ناوچەیی و نێو دەوڵەتییەوە کە لە‬ ‫هەموویاندا شکستی هێناوە وە میللەتیش بە هەموو‬ ‫ئەم شکست و الوازیانەی دەسەاڵت دەزانێت‬ ‫کەچی هێشتا میللەت خەڵک دەستەو ئەژنۆیە لە‬ ‫بەرامبەر وەالنانی ئەو دەسەاڵتە و جێگرتنەوەی بە‬ ‫سیستم و دەسەاڵتێکی باشتر‪ .‬لە دێڕێکی کورتردا‬ ‫بڵێم کە کوردستان دەرگیرە لەگەڵ دەسەاڵتی دوو‬ ‫بنەماڵەدا ئایا بۆ ئیرادەی ‪ ٣‬ملیۆن کەس ناتوانێت‬ ‫کۆتایی بە دەسەاڵتی دوو بنەماڵە بهێنێت؟‬ ‫وتی�شی‪ :‬بارودۆخی کوردستان بەهۆی سروشت‬ ‫و کولتووری کۆمەاڵیەتیی و سیاسیی خۆیەوە‬ ‫هەروەها بەهۆی ئەو بارودۆخە لە مێژینەی کە‬ ‫دابە�شی کردوە و وای کردوە دوژمنی دەرکیی‬ ‫و واڵتانی دەوروبەری هەبێت‪ ،‬لە ئێستاشدا‬ ‫وەک ڕۆشنە بەهۆی هاوکێشە سیاسییە نێو‬ ‫دەوڵەتییەکانەوە بارودۆخی کوردستان بۆ هەوڵدان‬ ‫بۆ ئاڵوگۆڕ هێجگار ئاڵوز و دژوار بووە‪ .‬خەڵکی‬ ‫کوردستان لە باشوور ئەوە نییە تەنها لەبەردەم‬ ‫دەسەاڵتدا وەستا بێت‪ ،‬بەڵکو بەهۆی مورتەزەقەیی‬ ‫دەسەاڵتەوە یەکێ لەگەڵ ئێران و دەوڵەتی‬ ‫مەرکەزیی دا لە بەغداد ئەوی تریان گرێدانی‬ ‫خۆی بە خواست و داواکاریەکانی تورکیاوە کە‬ ‫لەهەر ڕوو بەڕوو بوونەوەیەکیان لەگەڵ فشار‬ ‫و ناڕەزایەتیی خەڵکدا پەنا دەبەنە بەر یارمەتی‬ ‫لەو دەوڵەتانەی دەوروبەر‪ .‬بۆیە بەم هۆیانەوە‬ ‫لەوانەیە هەلومەرجی کوردستان بۆ ئاڵوگۆرکردنی‬ ‫دەسەاڵت و خەباتی جەماوەریی و سیاسیی لەوانەیە‬ ‫زۆر جیاوازی هەبێت لەگەڵ هەر شوێنێکی‬ ‫تری ئەم جیهانەدا‪ .‬بەو حاڵەشەوە کوردستان‬ ‫‪10‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫خاوەنی ئەزموونی خەبات و تێکۆشانێکی گەورەیە‬ ‫لە مەرحەلە جیاوازەکانی ژیانیدا‪ .‬هەموومان‬ ‫ئەزموونی ‪١٧‬ی شوباتمان لە بییرە کە خەڵک‬ ‫بەو گوڕو تینەوە ڕژانە سەر شەقامەکان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی چەندین هۆکاری کوشندەوە وەک ئەوانەی‬ ‫لە پێشەوە باسم کردن شکستی هێناو خوێنی‬ ‫گەنج و منداڵی تیا رژا‪ .‬دابەش بوونی کوردستان‬ ‫بەسەر زۆنی دەسەاڵتی حیزبەکاندا کاریگەرییەکی‬ ‫گەورەو کوشندەی داناوە لەسەر خەباتی خەڵک‬ ‫بۆ بەرەنگار بوونەوە‪ ،‬هەر ئەم دابەش بوونە وای‬ ‫کردوە کە ناڕەزایەتییەکان هەمیشە لۆکاڵیی بن و‬ ‫نەتوانێت سەرتاسەریی بێت هەر وەک ئەوەی لە‬ ‫‪ ١٧‬ی شوباتدا بینیمان‪.‬‬ ‫وتی�شی‪ :‬خۆپیشاندانەکانی ساڵێک لەمەوبەری‬ ‫شارەکانی کوردستان‪ ،‬بەتایبەتی جواڵن و‬ ‫هاتنەدەری هەولێر لەژێر فشار و زوڵم و‬ ‫داگیرکاریی پارتییدا کە ئومێد بەخش بوو هەروەها‬ ‫شارەکانی تری کوردستان و بەتایبەتیش کە ژنان‬ ‫ڕۆڵێکی بەرچاویان هەبوو لەو ناڕەزایەتییانەدا‬ ‫هێشتا نەتوانرا بە ئەنجام بگات‪ ،‬هێشتا کۆنێکشن‬ ‫لە نێوان هەولێر و سلێمانیی و شارەکانی تردا بە‬ ‫پێی پێویست نەبوو و هێرش و پێشێلکارییەکانی‬ ‫دەسەاڵت توانی ئەو ناڕەزایەتییانەش لەبار بەرێت‪.‬‬ ‫ئەزموون و شکست و خوێن رژانەکانی خەڵک‬ ‫لەگەڵ دەسەاڵتدا زۆرن بۆیە ئاسان نییە خەڵک‬ ‫هەر ڕۆژە خۆی بداتە دەست خوێن رشتن و زوڵم‬ ‫و ستەمی ئەو دەسەاڵتە‪ .‬نەریت و مامەڵە وڕۆڵی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنیش بۆ خۆی بێ ئومێدیەکی کوشندەی‬ ‫داوە بە خەڵک کە لە کاتێکدا بوونی پارتی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن دەبوو خاڵێکی ئەرێنی بێت و پشت و‬ ‫پەنا بێت بۆ ناڕەزایەتیەکانی خەڵک‪.‬‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫ئه‌و چاالکوان ‌ه سیاسیی ‌ه الیوای ‌ه خۆپیشانده‌رانی‬ ‫سااڵنی ‪ 2018 - 2011‬نوخبه‌بوون‪ ،‬وتی‪ :‬بوونی‬ ‫نوخبە و دەستەبژێری کارا و چاالک و کاریگەر‬ ‫رۆڵی گرینگی هەیە لە بردنە پێشەوە و بەسەرکەوتن‬ ‫گەیاندنی ناڕەزایەتیی و بزووتنەوە جەماوەریی و‬ ‫سیاسییەکان‪ .‬بەڕای من ئەو مامۆستا و کارمەندو‬ ‫کرێکار و ژن و چاالکوانانەی خۆپیشاندانەکانی‬ ‫‪ ١٧‬ی شوبات لە ‪ ٢٠١١‬و ‪ ٢٠١٨‬کە پێشەنگایەتیی‬ ‫ئەو خۆپیشاندانانەیان کرد ئەوانە دەستەبژێر‬ ‫و نوخبەبوون‪ .‬دەستەبژێر مەرج نییە خەڵکی‬ ‫ئەکادیمیی و ئایدۆلۆجی و سیاسیی بن‪ ،‬ده‌کرێ‬ ‫دەستەبژێر ئەو پێشەنگە خۆڕسکانە بن کە لە نێو‬ ‫دڵی کێشەو ناڕەزایەتییەکاندا بن‪.‬‬ ‫ئاماژ ‌ه بۆ ئه‌وه‌شده‌کات‪ ،‬ده‌کرێ خەباتی‬ ‫جەماوەریی و نوخبەی پێشەنگ پێویستی بە فیکر‬ ‫و فەلسەفە و ئایدۆلۆژیا نەبێت و بزووتنەوەی‬ ‫جەماوەریی سەرکەوتووش‪ ،‬بە نوخبەی کارا‬ ‫و کاریگەرەوە ئامادەیی هەبێت‪ .‬ده‌کرێ فیکر و‬ ‫فەلسەفە و ئایدۆلۆژیایەکی گوونجا و کاریگەر‬ ‫بتوانێت نوخبەی چاالک و کاریگەر دروست‬ ‫بکات و جڵەوی ئاڵوگۆڕو بزووتنەوە جەماوەریی‬ ‫و سیاسییەکان بەدەستەوە بگرێت‪ .‬وتی�شی‪:‬‬ ‫ده‌کرێ بزووتنەوە جەماوەرییەکان بەبێ پابەند‬ ‫بوون بە فیکر و تێروانینێکی دیاریی کراو بتوانێت‬ ‫بێتە مەیدان و بەسەرکەوتن بگات‪ .‬بزووتنەوە‬ ‫جەماوەرییەکان کە ئامانجی باشکردنی هەلومەرجی‬ ‫ژیانە‪ ،‬بەدەست هێنانی نان و موچەو ریفۆرمی‬ ‫کۆمەاڵیەتییە یان بەدەست هێنانی ئازادیی و‬ ‫هەلومەرجی دیمۆکراتیی زیاتر‪ ،‬ئەگەر زیاتر‬ ‫لەمانەیش بڕۆین بۆ ئاڵوگۆڕی دەسەاڵت و سیستمی‬ ‫سیاستیە بۆ بەدیهێنانی دەسەاڵت و حوکمڕانییەکی‬

‫باشتر پێویستی بە فیکر و ئایدۆلۆژیا نتیە‪ ،‬لە‬ ‫زۆربەی شۆڕشە کۆمەاڵیەتییەکان لە مێژوودا‬ ‫بە چینە ژێردەستەکان بەو کەس و جەماوەرانە‬ ‫دەستی پێکردوە خەڵکی مافخوراوو ڕەشوڕووتی‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌و ژنه‌‪ ،‬له‌وه‌شده‌دوێت «ده‌کرێ فیکر و‬ ‫فەلسەفەیەکی دیاریی کراو گونجاو کاریگەر‬ ‫بتوانێت نوخبە و دەستەبژێری کاریگەر و‬ ‫خۆڕاگر دروست بکات و پێشەنگایەتیی بزووتنەوە‬ ‫جەماوەریی و سیاسییەکان بکات و سەرئەنجامیش‬ ‫ئاڵوگۆڕی دەسەاڵت و سیستمی سیاسیی بەدەست‬ ‫بهێنێت‪ .‬لە شۆڕ�شی ‪١٩١٧‬ی ڕوسیا فیکری مارکسیی‬ ‫و سۆشیالیستیی توانی ئەمە بکات‪ .‬هەر ئێستا فیکر‬ ‫و فەلسەفەی عەبدواڵ ئۆجاالنە کە ڕابەرایەتیی و‬ ‫پیشەنگایەتیی گەریال و شۆڕ�شی باکور و رۆژئاڤای‬ ‫کوردستان جڵەو دەکات‪ .‬باشوری کوردستان‬ ‫ئەزموونی تاڵ و شکستخواردوی زۆرە لەگەڵ‬ ‫فیکر و ئایدۆلۆژیاکاندا بەتایبەتیی لەگەڵ فیکری‬ ‫ناسیۆنالیستیی و نەتەوەپەرستیی هەروەها لەگەڵ‬ ‫چەپ و مارکسیزمیشدا‪ ،‬بەاڵم هێشتا زۆرێک لە‬ ‫ڕۆشنبییران و چاالکوانان و پێشەوای بزووتنەوە‬ ‫جەماوەرییەکان چاوەڕێی فیکری سیاسیی و‬ ‫ئایدۆلۆژیین تا بتوانن خۆیان و بزووتنەوەکانیانی‬ ‫پێڕێک بخەن‪».‬‬ ‫که‌ژاڵ‪ ،‬رایده‌گه‌یه‌نێت‪ :‬بوونی فیکر و‬ ‫بییروبۆچوونی جیاواز و هەمە ڕەنگ خۆی بۆ‬ ‫خۆی سیفاتی کۆمەڵگه‌یەکی دیموکراتیکە ئەگەر‬ ‫بە شێوەیەکی گونجاو مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت‪.‬‬ ‫کۆمه‌ڵگ ‌ه ڕۆژئاواییەکان هەر بەوە توانیویانە‬ ‫گرەوبەرنەوەو بچنە پێشەوە‪ ،‬ئەوان پێکەوە‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪11‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫گوونجانی بییروبۆچوونە جیاوازەکان و کولتوور‬ ‫و نەریت و ڕەگەزە جیاوازەکانیان و قبوڵکردنی‬ ‫تاکەکانیان وەک ئەوەی کە هەن کردوە بە بنەمای‬ ‫پێکهێنانی کۆمه‌ڵگه‌یەکی دیموکراتیی‪ .‬بۆ بردنە‬ ‫پێشەوەی بزووتنەوە جەماوەریی و ریفۆرمی و‬ ‫سیاسییەکانیش پێویستمان بەم جۆرە هاوئاهەنگیی‬ ‫لێبووردەیی و گوونجاندنە هەیە هەرگیز ناکرێت و‬ ‫ناگونجێت بوەستین لەسەر ئەوەی کە کۆمه‌ڵگه‌‬ ‫بگۆڕین بە یەک جۆرو یەک تایپی شۆڕشگێڕیی و‬ ‫سیاسیی تا ئاڵوگۆڕی پێبکەین ئەمە مەحاڵیشەو‬ ‫خەیاڵیشە‪ ،‬خۆ دواجار ئەوانە هەموو مرۆڤن و‬ ‫بەرژەوەندیی مرۆیی هاوبەشیان هەیە‪ .‬کێشەکە‬ ‫ئەوە تا ئێستا بیروبۆچوونەکان لە کۆمه‌ڵگه‌ی‬ ‫ئێمەدا زۆر توندڕەو عەقیدەیین‪.‬‬ ‫جه‌ختیشیکرده‌وه‌‪ :‬ئەگەر زیاتر بێمە سەر‬ ‫سیستمی دیموکراتیی لە ئێستادا وەک سیستمێکی‬ ‫باشتر لەوەی ئێستا کە هەیە دەکرێ سوود لە‬ ‫ئەزموونی کانتۆنەکانی ڕۆژئاوای کوردستان‬ ‫وەرگیرێت کە ڕاستەوخۆ خەڵک بە پێکهات و‬ ‫نەتەوەو ئایین و نەژادە جیاوازەکاننەوە سیستمێکی‬ ‫خۆبەڕێوەبەرییان دامەزراند هیچ هێزێک‬ ‫نەیتوانی رێگە لە بوونی ئەم سیستمە ڕاستەوخۆ‬ ‫دیموکراتییە بگرێت‪ .‬ئەگەر ئیرادە هەبێت بۆ ئەم‬ ‫جۆرە لە کار و هەوڵدان هیچ دور نابێت بۆ نموونە‬ ‫لە شارەکانی سلێمانیی و دەوروبەری کە شوێنی‬ ‫ئۆپۆزیسۆن و ناڕەزایەتیی تووندن بتوانرێت‬ ‫ببنە خاوەنی دەسەاڵتی خۆجێی و سیستمێکی‬ ‫لەو بابەتە‪ .‬کەرکوک بەو هەڵکەوتە جیۆگرافی‬ ‫و کۆمەاڵیەتییەوەی کە هەیەتی شارێکی کێشە‬ ‫لەسەری هەستیارە لە ڕووی سیاسییەوە‪ ،‬لە‬ ‫هەمووی گرینگتر نەتەوەو پێکهاتە جیاوازەکان‬ ‫‪12‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫لەوێدا هەم ڕووبەڕون هەم لەبەردەم هەمان‬ ‫چەوسانەوەدان‪ ،‬بۆ ئەم هەلومەرجەی ئێستا‬ ‫سیستمی دیموکراتی ڕاستەوخۆ تەنها چارەسەرە‬ ‫کە بتوانێت خەباتی پێکهاتە جیاوازەکان بەیەکەوە‬ ‫گرێ بدات ولەو ئاڵۆزییە دەربازیان بکات‪.‬‬

‫نووسه‌رێک یه‌ک ل ‌ه کێشه‌کانی‬ ‫فیکری سیاسیی له‌هه‌رێمی کوردستان‪،‬‬ ‫ده‌گه‌ڕێنێته‌و ‌ه بۆ نه‌بوونی پراکتیکیی‬ ‫تیۆریی‪ ،‬الشیوای ‌ه ته‌نها که‌سێک له‌و‬ ‫کایه‌یه‌دا جێگه‌ی تێڕامان و لێورد بوونه‌و ‌ه‬ ‫بێت‪ ،‬ئۆجاالنه‌‪.‬‬

‫زه‌رده‌شت نوره‌دین‪ ،‬نووسه‌ر‪ ،‬ئاماژ ‌ه ب ‌ه‬ ‫«بۆشاییه‌کی گه‌وره‌ی فیکریی» ده‌کات‪ :‬پەیوەند‬ ‫بە پراکتیکی تیۆرییەوە‪ ،‬لێرەدا باس ل ‌ه «دەبێت‬ ‫چی بکرێت؟» لەناو پراکتیکی سیاسییدا ناکەم؛‬ ‫سەرەڕای ئەوەی ئەوە بابەتێکی سەربەخۆیە و‬ ‫لێرەدا ناکرێت بخرێتەبەرباس‪ ،‬ئەوا توێژینەوە و‬ ‫لێکۆڵینەوەی تایبەت بەخۆی دەوێت کە لە هەرێمی‬ ‫کوردستان کام میکانیزم بۆ پراکتیکی سیاسیی‬ ‫چەپەکان دەگونجێت و دەشێت کار بکات‪ ،‬ئەمە‬ ‫جگە لەوەی رەنگە لە روانگەی هەر گرووپ‬ ‫و کۆمەڵەیەکەوە‪ ،‬وه‌اڵمدانەوە و لێکۆڵینەوە‬ ‫لە میکانیزمەکانی هاتنەدی و جێبەجێکردنیان‬ ‫بەگوێرەی هێڵ و ئاڕاستەیان جیاواز بێت‪.‬‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫لەو روانگەوە دەمەوێت‬ ‫فەهمکرێت‪ .‬ئامانجەکانی‬ ‫پراکتیکی تیۆریی تا‬ ‫رادەیەکی زۆر لە رێگەی‬ ‫میکانیزمەکانی وەرگێڕان‪،‬‬ ‫نووسیین و لێکۆڵینەوە بە‬ ‫نێوانگری بییرکردنەوە لەناو‬ ‫نەریتی چەپ و مارکسیزم‌‪-‬‬ ‫دا دێتەدی‪.‬‬ ‫زه‌رده‌شت‪ ،‬ده‌رباره‌ی پراکتیکی تیۆریی د ‌هد‌وێت‬ ‫و الیوایه‌‪ :‬لەو روانگەوە دەمەوێت فەهمکرێت‪.‬‬ ‫ئامانجەکانی پراکتیکی تیۆریی تا رادەیەکی زۆر‬ ‫لە رێگەی میکانیزمەکانی وەرگێڕان‪ ،‬نووسیین و‬ ‫لێکۆڵینەوە بە نێوانگری بییرکردنەوە لەناو نەریتی‬ ‫چەپ و مارکسیزم‌‪-‬دا دێتەدی‪.‬‬

‫شیعرییە‪ ،‬دەبێت ئەوەش بڵێم ئەم میراتە تەنیا وەک‬ ‫فۆرم شیعرییە و لەناوەڕۆکدا نەیتوانیوە شیعری‬ ‫بێت‪ .‬مێژووی نوسیینی کوردیی پانتاییەکە کە‬ ‫شاعیرەکان تێیدا دیارتریین و زاڵترین روخسارن‪.‬‬ ‫ئەم بااڵدەستییە بەرلەوەی خودی شاعیرەکان‬ ‫دروستیکەن؛ هەلومەرجی مێژوویی و شێوە ژیانی‬ ‫کورد کە شوانکارەیی‪ ،‬کشتوکاڵیی و کۆچەریی بووە‬ ‫دروستیکردوە‪ .‬بە تەنیشت ئەمەشەوە بە گشتیی‬ ‫گەشەی مێژووی نوسیین لەسەر ئاستی جیهانیی‪ ،‬لە‬ ‫شیعرەوە و بۆ پەخشان‪ ،‬فەلسەفە و زانست بووە‪.‬‬ ‫ئەگەر شیعر بە یەکەم قۆناغی نوسیین لە قەڵەم‬ ‫بدەین‪ ،‬ئەوا کورد هێشتا بەتەواوی ئەم قۆناغەی‬ ‫تێنەپەڕاندوە‪ .‬ئەگەرچی لە سەدەی بیستەوە‬ ‫فۆرمەکانی تری نوسیینی کوردیی دەردەکەوێت و‬ ‫بە دیاریکراویش لەدوای راپەڕینەوە لە باشوور‬ ‫گەشەدەکات‪.‬‬ ‫وتی�شی‪ :‬بونیادی پەخشان پەیوەندی بە بونیادی‬ ‫شارنشینیی و جێگیربوونەوە هەیە‪ .‬لەگەڵ گەشەی‬ ‫شاردا‪ ،‬پەخشانیش گەشەدەکات‪ .‬لەم سۆنگەوە‬ ‫شیلینگ رۆمان کە پەخشانە‪ ،‬بە حەماسەی‬ ‫کۆمەڵگه‌ی بۆرژوازی ناوزەد دەکات‪ .‬چیدی‬ ‫ئوستورە‪ ،‬داستان و حەکایەتەکانی شار‪ ،‬هەمان‬ ‫فۆرم‪ ،‬ناوەڕۆک و ستایلی گوندنشینیی وەرناگرن‪،‬‬ ‫بەڵکو لەگەڵ ئەوەی ژینگەی مرۆڤ دەگۆڕێت‪،‬‬ ‫گۆڕان بەسەر ناوەڕۆک و فۆرمی نوسییندا دێت‪.‬‬ ‫وەک چۆن شێوەی ژیان‪ ،‬بیناسازیی و پەیوەندیی‬ ‫کۆمەاڵیەتیی دەگۆڕێت بەهەمان شێوەش بونیادی‬ ‫نوسیین گۆڕانی بەسەردا دێت‪.‬‬

‫ب ‌ه ئازادیی کۆمه‌ڵگه‌ی راگه‌یاند‪ :‬پێمخۆشە‬ ‫لێرەدا لە پەیوەند بە پراکتیکی تیۆرییەوە کە‬ ‫پەیوەندی راستەوخۆی بە نووسیینەوە هەیە‬ ‫شتێک لەسەر نووسیین لە مێژووی خۆماندا‬ ‫باسکەم کە کاریگەریی بەردەوامی هەیە و هەمیشە‬ ‫پشتگوێدەخرێت‪ .‬دەشێت بڵێین میراتی نوسیین‪،‬‬ ‫ئاماژ ‌ه بۆ ئه‌وه‌شده‌کات‪ :‬لەدوای راپەڕینەوە لە‬ ‫دەربڕین و بییرکردنەوەی کوردیی میراتێکی باشوور کۆهەوڵێک هەبووە بۆ تێپەڕاندنی قۆناغی‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪13‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫نوسیینی شیعریی و چوونەناو قۆناغی پەخشانەوە‪.‬‬ ‫ئەم هەواڵنە لەڕووی فۆرمەوە تا ڕادەیەکی باش‬ ‫قۆناغی شیعرییان تێپەڕاندوە‪ ،‬بەاڵم زۆربەی‬ ‫هەرە زۆریان هێشتا وەک بونیاد هەر شیعریین‪.‬‬ ‫ئەم نێوانە قۆناغەش بەشێکە لە گەشەی مێژوویی‬ ‫گواستنەوە لە شیعرەوە بۆ پەخشان‪ .‬گواستنەوە‬ ‫لە شیعرەوە بۆ پەخشان تەنیا لەسەر ئاستی‬ ‫نوسیین ڕوونادات و ڕوودانی تەنیا لەسەر ئاستی‬ ‫نوسیین‪ ،‬قۆناغەکە تەواو ناکات‪ .‬دەبێت ئەم‬ ‫گواستنەوەیە لەسەر ئاستی کۆمەاڵیەتیی‪ ،‬سیاسیی‬ ‫و ئابووریی ڕووبدات‪ .‬لە کۆمه‌ڵگه‌ی یۆنانیی کۆندا‬ ‫ئەم گواستنەوەیە لەسەر هەموو ئاستەکان‬ ‫ڕوویداوە‪ ،‬بۆیە گواستنەوەش لە شیعرەوە بۆ‬ ‫پەخشان ڕوویداوە‪ .‬لە کۆمەڵگه‌ی یۆنانییدا‬ ‫بینەری گواستنەوە لە میتۆسەوە بۆ لۆگۆس‬ ‫بووین‪ .‬میتۆس کە جیهانی ئوستورەییە سەر بە‬ ‫قۆناغی شیعرە و لۆگۆس کە جیهانی تێهزرینە سەر‬ ‫بە قۆناغی پەخشانە‪.‬‬ ‫لەم سۆنگەوە دەتوانین بڵێین کە زەمینەی‬ ‫تیۆریی بۆ هێنانەدی ئامانجەکانی پراکتیکی تیۆریی‬ ‫نەک فەراهەم نییە‪ ،‬بەڵکو هێشتا زەمینەکە بە‬ ‫توندی و بەتۆخیی دژی دەوەستێتەوە و رێگری‬ ‫لێدەکات‪ .‬بە جورئەتەوە دەتونین بڵێین زەمینە‬ ‫بۆ هاتنەدی پراکتیکی سیاسیی لەبارترە تاوەکو‬ ‫بۆ جێبەجێکردنی پراکتیکی تیۆریی‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە خودی زەمینە و ژینگە‬ ‫جیاوازەکانی هاتنەدییەوە نییە‪ .‬ئەکتی پراکتیکی‬ ‫سیاسیی زۆر پەیوەست نابێت بە مێژووەوە و زیاتر‬ ‫هاوکاتیانە کاردەکات و ماتەوزەی ئەوەی هەیە‬ ‫لە لەحزەیەکدا بتەقێتەوە و کۆمەڵگ ‌ه بهەژێنێت‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە غەریزەکانی‬ ‫‪14‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫ئەگەر سەیری ڕابردووی‬ ‫نوسیینی سیاسیی‬ ‫خۆمان بکەین وەک تیۆر‬ ‫و بییرکردنەوە؛ بیابانێک‬ ‫دەبینین و تاکە شتێک لەو‬ ‫نێوەندە جێگەی رامان و‬ ‫لێوردبوونەوەیە ئۆجاالنە‪.‬‬ ‫ژیان و لەوێشەوە پێداویستییەکانی ژیان و‬ ‫بەرهەمێنانی ژیان و مانەوەی جۆری مرۆڤەوە‬ ‫هەیە‪ .‬بۆیە ئەکتی پراکتیکی سیاسیی کەمترین بییر‬ ‫لەوە دەکاتەوە ئامرازەکانی فاشیستییە‪ ،‬پاتۆلۆژیکە‬ ‫یان هەرشتێکی ترە‪ ،‬بۆیە زووتر دێت بەدەستەوە‬ ‫و ئاسان تر ئەکچواڵ دەبێت‪ .‬بەچاوخشاندنێکی‬ ‫خێرا بە ڕاپەڕین و یاخیبوونەکانی کوردا‪ ،‬النیکەم‬ ‫لە سەدساڵی ڕابردوودا‪ ،‬دەکرێت هەست بەوە‬ ‫بکەین‪ ،‬پراکتیکی سیاسیی زۆر بەردەست تر‬ ‫بووە بۆ کورد؛ هەم لەبەر مانەوەی و هەم لەبەر‬ ‫جەوهەری پراکتیکی سیاسیی و لەوەش تێدەگەین‬ ‫کە بۆچی هەرکام لە شۆڕشگێڕە گەورەکانی کورد‬ ‫بەبێ ئەوەی دەقی گەورەی پراکتیکی سیاسییان‬ ‫نووسییبێت یان تێز و تیۆری تایبەت بەخۆمانیان‬ ‫بەرهەمهێنابێت‪ ،‬دەستیانداوەتە شۆڕش و راپەڕین‪.‬‬ ‫هەربۆیەش ئەگەر سەیری ڕابردووی نوسیینی‬ ‫سیاسیی خۆمان بکەین وەک تیۆر و بییرکردنەوە؛‬ ‫بیابانێک دەبینین و تاکە شتێک لەو نێوەندە جێگەی‬ ‫رامان و لێوردبوونەوەیە ئۆجاالنە‪.‬‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫ئه‌و نووسه‌ره‌‪ ،‬هێما بۆ ئه‌وه‌شده‌کات‪ :‬بۆ‬ ‫پراکتیکی تیۆریی دۆخەکە بەجۆرێکی ترە؛ دەشێت‬ ‫بڵێین هەموو شتێکی ئێمە ئیمکانی ئەوەی تێدایە‬ ‫وەرگەڕێت بۆ بەربەست لەبەردەم پراکتیکی‬ ‫تیۆری رزگارییدا‪ .‬ئەوەش ڕوونە بەبێ پراکتیکی‬ ‫تیۆری ڕزگاریی‪ ،‬هیچ گۆڕانکارییەکی ڕاستەقینە‬ ‫نایەتەئاراوە کە بە ئاڕاستەی ڕزگاربوون لە‬ ‫هەموو فۆرمەکانی چەوساندنەوەدا کار بکات‪ .‬بۆ‬ ‫نمونە سەیری ڕاپەڕین بکە‪ ،‬خودی ڕاپەڕین وەک‬ ‫یاخیبوونی خەڵک‪ ،‬رووداوێکی ڕاستەقینە بوو و‬ ‫ئەکتێکی واقیعی پراکتیکی سیاسیی بوو‪ .‬لێ سەیرکە‬ ‫بەرەو چی وەرگەڕا‪ ،‬بونیادی مێژوویی‪-‬کۆمەاڵیەتیی‬ ‫خێڵەکیی و ئایینیی ئێمە ئەوەندە بەهێزبوو‪ ،‬ڕاپەڕین‬ ‫نەیتوانی کورد بگوازێتەوە بۆ ناو قۆناغێکی مۆدێرن‬ ‫کە وەک ماتەوزە ئەو ئیمکانەی هەڵگرتبوو‪.‬‬

‫ شوان عه‌بدواڵ‌حه‌مه‌د‪ ،‬مامۆستای زانکۆ‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫ئازادیی کۆمۆمه‌ڵگه‌ی راگه‌یاند‪ :‬ئێستا‪ ،‬لەراستییدا‬ ‫لە هەرێمی باشوری کوردستاندا‪ ،‬نوخبە خۆی‬ ‫بووە بە کێشە‪ .‬چونکە بێ فیکرە‪ ،‬بێ روئیایە‪،‬‬ ‫خۆی فرۆشتوە‪ .‬رۆشنبییر و بییرمەندەکانمان‬ ‫دەسکەالی دەسەاڵتن‪ .‬بۆ پلە و ئیمتیازی تایبەتی‬ ‫ئیداریی و مووچەی ژێربە ژێر‪ ،‬خۆیان بە دەسەاڵت‬ ‫فرۆشتوە‪.‬‬ ‫ئاماژ ‌ه بۆ ئه‌وه‌شده‌کات‪ :‬نوخب ‌ه خۆی لە ‹گەل›‬ ‫و لە کۆمەڵگە دابڕیوە‪ ،‬پێیوایە ئەو لەسەرو ‹گەل›‬

‫و کۆمەڵگەوەیە‪ .‬نوخب ‌ه بە خۆی دەڵێت ‹ئێمە› و بە‬ ‫گەل و کۆمەڵگەش دەڵێت ‹ئەوان›‪ .‬واتە خۆی بە‬ ‫تاکێکی ئەم کۆمەڵگەیە نابینێت‪ .‬بە پێچەوانەوە‪،‬‬ ‫فیز بەسەر کۆمەڵگەدا لێدەدات و هەوڵ و‬ ‫ماندوبونێکی خۆی بۆ دەستکەوتی کەسیی‪ ،‬بە گەل‬ ‫دەفرۆشێتەوە‪.‬‬ ‫نوخب ‌ه هەیە‪ ،‬هەرچی پیرۆزی نیشتیمان و گه‌لی‬ ‫خستویەتە ژێر پێی‪ ،‬و نوخبه‌یش هەیە بە ناوی‬ ‫نووسیین و ئەدەبیاتەوە رەشبینیی و بێهیوایی لە‬ ‫ناو گەل و بەتایبەت گەنجاندا تەشەنە پێ دەدات‪.‬‬ ‫‹نوخبه‌‹ هەیە‪ ،‬سەرتاپا رادەستی دەسەاڵت بووە‪.‬‬ ‫خۆ هەر �سێ جۆرەکەی ‹نوخبه‌یش› تەنها خزمەت‬ ‫بە دەسەاڵتی خۆسەپێن و بە داگیرکاریی دەکەن‪.‬‬ ‫بێگومان نەبوونی ئاراستەیەکی فیکریی و‬ ‫ئایدیۆلۆجیی لە باشووردا نەک تەنها گەل و کۆمەڵگە‬ ‫بەڵکو ‹نوخبه‌�شی› بەرەو داڕمان بردوە‪ .‬بە سەدەها‬ ‫خوێندەوار دەبینیت کە خوێندەوارییەکەیان‬ ‫خەسار کردوە؟! خوێندنەوەیان بۆ دەوروبەر و‬ ‫بۆ جیهان و بۆ رووداوەکان نییە‪ .‬خۆیان رادەستی‬ ‫واقیع کردوە‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌شده‌خاته‌روو‪ :‬هەڵبەت لەم گێژاوەدا‪ ،‬هەر‬ ‫‹نوخبه‌یه‌کیش› دەربکەوێت‪ ،‬بۆشاییەکی گه‌وره‌ی‬ ‫فیکریی پێوە دیارە‪ .‬ئەم ‹نوخبانە› لەبەرئەوە‬ ‫دروست نەبون کە دونیابینییان جیاوازە و‬ ‫دەیانەوێت خزمەتی گەل و کومەڵگە بکەن‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لە ئەنجامی ملمالنێ و ناکۆکیی تایبەتیی ناوخۆیان‬ ‫و بۆ پچڕینی پارچەیەکی گەورەتر لە کێکەکە‪،‬‬ ‫دروست بوون‪.‬‬ ‫شوان عه‌بدواڵ‪ ،‬وتی�شی‪ :‬رۆشنبییر و نووسەر‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪15‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫و ئەکادیمیسته‌کانی ئێمە لە باشوور‪ ،‬لە ژێر‬ ‫هەژموون و شااڵوی تاکگەرایی و لیبرالیزمی‬ ‫جیهانییدا خەوتون و خەسێنراون‪ .‬ئەو ‹نوخبه‌یه‌‹‬ ‫پێیوایە دەستکەوتی تاکەکەسیی و تایبەتیی لە روی‬ ‫زانست و زانیارییەوە‪ ،‬دەیگەیه‌نێتە شکۆمەندیی‬ ‫لە دونیادا‪ .‬بێخەبەر لەوەی کە شکۆمەندیی‬ ‫راستەقینەی مرۆڤ‪ ،‬پەیوەندیی توندوتۆڵی بە‬ ‫شکۆمەندیی گەل و نەتەوە و کۆمەڵگەوە هەیە‪.‬‬ ‫نووسەر‪ ،‬رۆشنبییر‪ ،‬زانا‪ ،‬ئەکادیمیست‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بگاتە کەشکەالنی فەلەک‪ ،‬دواجار ئەگەر گەل‬ ‫و نەتەوە و کۆمەڵگەکەی لە دواکەوتوترین‬ ‫بارودۆخدابێت‪ ،‬ئەوسا ئەو هەرچییەکیش بێت‬ ‫هێشتا هیچە‪ .‬چونکە ئەو هێشتا لەسەر کورد‬ ‫حیساب دەکرێت‪ ،‬شکۆمەندیی تاکیش پەیوەستە‬ ‫بە شکۆمەندی گەل و کۆمەڵگەوە‪ .‬بۆیە زانایەک‪،‬‬ ‫نووسەرێکی ئینگلیز‪ ،‬ئەڵمانیی‪ ،‬رووس‪ ،‬دەتوانێت‬ ‫شانازیی بکات‪ ،‬بەاڵم زانا و نووسەر و رۆشنبییری‬ ‫کورد‪ ،‬هەتا بارودۆخی گەلەکەی بەو شێوەیە بێت‪،‬‬ ‫شایستەی شانازیی بەخۆوە کردن نییە‪.‬‬ ‫ئه‌و مامۆستایه‌ی زانکۆ بۆ ئازادیی کۆمه‌ڵگ ‌ه‬ ‫له‌وه‌شد ‌هد‌وێت‪ :‬دەبێت ‹نوخبه‌‹ لە ‹گەل› دروست‬ ‫ببێت‪ .‬واتە ئەم ‹نوخبانەی› ئێستا هەن‪ ،‬دەبێت‬ ‫لەالیەن گەل و کۆمەڵگەوە شەرمەزاربکرێن‪،‬‬ ‫نابێت ئەمەیان لێ قبوڵ بکرێت‪ .‬پاشانیش‪ ،‬ئەم‬ ‫‹نوخبه‌یه‌‹ لە گەل دەبێت پێش هەموو کەس‪،‬‬ ‫خۆی بە پەروەردەیەکی نیشتیمانیی و دیموکراتیی‪،‬‬ ‫پەروەردە بکات‪ .‬لەپێناو بەرژەوەندیی گشتیی‬ ‫و دادپەروەریی کۆمەاڵیەتیی و شکۆی گەل و‬ ‫کۆمەڵگەدا تێکۆشانی خۆی پێش بخات‪ .‬پاشان‬ ‫دەبێت تاکی کۆمەڵگە لە رێگه‌ی رێکخستن و ئەو‬ ‫پەروەردە تەندروستەی خۆیەوە‪ ،‬هۆشیاربکاتەوە‪.‬‬ ‫‪16‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫لە هەموو کار و تێکۆشانەکانیدا‪ ،‬کۆمەڵگە بێ‬ ‫جیاوازیی بە بنەمابگرێت‪ .‬دوور بکەوێتەوە لە‬ ‫ئینتمای حیزبیی و بنەماڵەیی و تاکەکەسیی‪ .‬دەبێت‬ ‫لەسەر بنەمای پێكەوە ژیانی چین و توێژەکان‪،‬‬ ‫تاکەکانی کۆمەڵگە لەگەڵ یەکتری و لەگەڵ‬ ‫نیشتیمان ئاشت بکاتەوە‪ .‬هەموو ئینتیماکان‬ ‫بگۆڕێت بۆ ئینتیمای نیشتیمانیی و بەرژەوەندیی‬ ‫گشتیی‪ .‬دەبێت گەنجان بەم فیکرە پەروەردە‬ ‫بکات‪ ،‬بۆ ئەوەی بەرژەوەندیی گەل و نیشتیمان‬ ‫و کۆمەڵگە بخەنە پێش بەرژەوەندیی خۆیانەوە‪.‬‬ ‫لە راستییدا‪ ،‬بۆیە دەڵێم گەنجان‪ .‬چونکە هیچ‬ ‫هیوایەک بە نەوەی ڕابوردو نەماوە‪ ،‬واتە‪ ،‬نووسەر‬ ‫و ڕۆشنبییر و ‹نوخبه‌ی› ڕابوردو و ئێستا‪ ،‬لێیان‬ ‫بێ هیوابوم‪ ،‬و ئەوان تازە بە دەردی دەسکەالیی‬ ‫بۆ دەسەاڵتەوە دەمرن‪ .‬رۆشنبییر دەناسم‪ ،‬هەتا‬ ‫ئێستا نەیتوانیوە یەک تاکەکەس لە خێزانەکەی‬ ‫خۆی�شی‪ ،‬هۆشیار بکاتەوە‪ .‬ئیتر ئەمە هیوای چی‬ ‫لەسەر هەڵبچنرێت؟ بە سەدەهایان بۆ موچەیەکی‬ ‫تایبەت‪ ،‬بۆ پلە و پۆست‪ ،‬خۆیان فرۆشتوە‪ .‬دەبێت‬ ‫ئەمانە شەرمەزار بکرێن‪.‬‬ ‫جه‌ختیشده‌کاته‌وه‌‪ :‬دەبێت (تیشک) بخرێتە‬ ‫سەر گەنجان و ئەوانەی کە بە ڤایرۆ�سی‬ ‫دەسەاڵتخوازیی و تاکگەرایی مێشکیان پۆغڵ‬ ‫نەبووە‪ .‬ئەوانەی کە وەک الپەڕەیەکی سپیی و‬ ‫نوێ‪ ،‬دەتوانرێت پڕبکرێتەوە لە خۆشەویستیی بۆ‬ ‫نیشتیمان و خزمەتکردنی کۆمەڵگە و بەرژەوەندیی‬ ‫گشتیی و بەرگریی کردن لە هەق‪ .‬بە پێچەوانەوە‪،‬‬ ‫‹نوخبه‌ی› ئێستا وەک الپەڕەیەکی لێهاتوە کە‬ ‫ئەوەندەی لێنوسراوە و سڕدراوەتەوە‪ ،‬ئیتر تەواو‬ ‫چرچ و لۆچ بووە و ئەگەر کەمێک فشاری لێ‬ ‫بکەیت‪ ،‬دەدڕێت و بەکەڵك نامێنێت‪.‬‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫وتـــار‬

‫تیۆری ناخه‌تی‪ ،‬پاشبه‌رهه‌ڵستکاری‪ ،‬ناتوندوتیژی‬

‫پەرهەرەنگرێن و سیاوەش گۆدەرزی‬

‫كۆتایی‬ ‫به‌�شی سێهه‌م‬ ‫پێناسه‌و بنه‌ما و شێوازه‌کانی ناتوندوتیژی‬ ‫سیاوه‌ش گۆده‌رزی‬ ‫کاتێک مهاتما گاندی ل ‌ه ئه‌فریقای باشوور‬ ‫ده‌ستی ب ‌ه هه‌ڵمه‌ت ‌ه ناتوندوتیژییه‌کانی ل ‌ه دژی‬ ‫کۆلۆنیالیزمی ئینگلیز کرد‪ ،‬ئه‌و هێشتا ل ‌ه سه‌ر‬ ‫چه‌مکی ناتوندوتیژی ب ‌ه ته‌واوه‌تی ساق نه‌بوو‪ .‬له‌‬

‫پێشدا چه‌مکێکی ب ‌ه ناوی به‌رهه‌ڵستکاری ئه‌رێنی‬ ‫یان به‌رهه‌ڵستکاری پاسیف ‪passive resistance‬‬ ‫به‌کار هێنا ک ‌ه ئه‌و چه‌مکه‌ش ل ‌ه خۆیدا پێشتر له‌‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی به‌رهه‌ڵستکاری ژنان ل ‌ه بریتانیای مه‌زنی‬ ‫له‌و سه‌رده‌مه‌دا وه‌رگیرابوو‪ .‬دواتر گاندی ل ‌ه باتی‬ ‫ئه‌وه‌‪ ،‬چه‌مکێکی ب ‌ه ناوی ئاهیمسا ‪ Ahimsa‬ک ‌ه له‌‬ ‫زمانی سانسکریتا مانای ناتوندوتیژی ده‌دا‪ ،‬به‌کار‬ ‫هێنا‪ .‬وشه‌ی ئاهیمسا الی گاندی ته‌نیا مانای ڕووت‬ ‫و قووتی ناتوندوتیژی نه‌ده‌دا هاوکات ئاهیمسا بۆ‬ ‫گاندی بێجگ ‌ه ل ‌ه مانای به‌رهه‌ڵستکاری ل ‌ه به‌رانبه‌ر‬ ‫سه‌رکوت و توندوتیژی‪ ،‬مانای ئه‌ڤین و ڕێز بۆ‬ ‫هه‌موو مرۆڤ بوو‪.‬‬ ‫ی گاندی‬ ‫چه‌مکی ناتوندوتیژی ال ‌‬ ‫چاوگی خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ده‌گه‌رێته‌و ‌ه بۆ‬ ‫هێنڕی ده‌یڤید تۆرێۆ‪ ،‬قه‌ش ‌ه و نووسه‌ری به‌نێوبانگ‬ ‫ل ‌ه باكووری ئه‌مریكا‪ ،‬لە سەدەی هەژدەهەمی‬ ‫هه‌زار ‌ه ڕابردوودا‪ .‬کاکڵی بیری فه‌لسه‌فی تۆریۆ‬ ‫ئه‌و ‌ه بوو ک ‌ه ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌اڵتدار له ‌خۆیاندا‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪17‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫مه‌ترسیدار نیین‌‪ .‬مه‌تر�سی و كێشه‌ی هه‌ر ‌ه گه‌وره‌‪،‬‬ ‫‌هاوكاری و فه‌رمانبه‌ری هاوواڵتییه‌كانی ژێر‬ ‫فه‌رمانبه‌ری ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌اڵتدارانن‌‪ .‬قایمترین‬ ‫بنەمای زوڵم و زۆر و ناحه‌قی و گرینگترین كێشە‬ ‫له‌به‌رده‌م ئاڵووگۆڕە کۆمەڵگاییەکاندا‪ ،‬ئه‌و‬ ‫مرۆڤانەن كه‌سه‌ر ‌هڕ‌ای ناڕازی بوون و دژبه‌ری له‬ ‫‌باری بیروڕاوه‌له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌ت‪ ،‬هێشتا فه‌رمانبه‌ری‬ ‫لە دەوڵەت ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫مهاتما گاندی وه‌ک دووه‌مین بیرمه‌ندی خه‌باتی‬ ‫نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ب ‌ه هه‌مان ڕێچکه‌ی تۆرێۆدا‬ ‫باوه‌ڕی به‌و ‌ه هه‌بوو كه‌ده‌سته‌اڵتی ده‌سه‌اڵتداران‬ ‫به‌ستراوه‌ته‌وه به‌هاوكاری و فه‌رمانبه‌ری ته‌واوه‌تی‬ ‫هاوواڵتیان‪ .‬له‌م باره‌و ‌ه گاندی ده‌ڵێ‪ « :‬ئه‌گه‌ر ته‌نیا‬ ‫خه‌ڵك تێگه‌یشتبان ك ‌ه فه‌رمانبه‌ری یاسا ناڕه‌واكان‬ ‫كارێكی نامرۆڤانه‌یه‌‪ ،‬ئه‌وه ‌كامه ‌ملهۆڕ و دیكتاتۆر‬ ‫هه‌یه‌نه‌یده‌توانی زۆڵم و زۆر له‌وان بكا»‪.‬‬ ‫گاندی وه‌ک بیرمه‌ندێکی دیکه‌ی خه‌باتی‬ ‫نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ل ‌ه زۆر بواردا ل ‌ه نوێبوونه‌وه‌و‬ ‫به‌ره‌وپێشچوونی خه‌باتی مه‌ده‌نیدا ڕچه‌شکێنی‬ ‫کرد و ب ‌ه که‌ڵکوه‌رگرتن ل ‌ه بودیسم‪ ،‬هیندویسم و‬ ‫هه‌لوومه‌رجی هیندووستان گۆڕانکاری ب ‌ه تایبه‌ت‬ ‫ی خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نیدا پێکهێنا‪.‬‬ ‫ل ‌ه شێواز ‌‬ ‫گاندی و ناتوندوتیژی‬ ‫گاندی چه‌مکی ناتوندوتیژی ب ‌ه خه‌باتی نافه‌رمانی‬ ‫مه‌ده‌نییه‌و ‌ه زیاد کرد‪ .‬گاندی له‌و باوه‌ڕه‌دا بوو نه‌ک‬ ‫ته‌نیا ده‌بێ ل ‌ه ناوتوندتویژی وه‌ک شێوازی خه‌بات‬ ‫و به‌رهه‌ڵستکاری که‌ڵک وه‌رگیرێ به‌ڵکوو ده‌بێ‬ ‫ناتوندوتیژی وه‌ک ئه‌رک ڕه‌چاو بکرێ‪.‬‬ ‫ل ‌ه به‌ر ئه‌وه‌ی گاندی ب ‌ه خه‌باتکاری پاسیفیست‬ ‫ناوبانگی ده‌رکردووه‌‪ ،‬زۆر جار ب ‌ه هه‌ڵه‌‬ ‫خوێندنه‌و ‌ه ل ‌ه ڕوانینی گاندی ل ‌ه سه‌ر چه‌مکی‬ ‫‪18‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫ناتوندوتیژی و پاسیفیست ده‌کرێ‪‌ .‬گاندی چه‌مكی‬ ‫«به‌رهه‌ڵستكاری پاسیڤ» كه ‌هه‌تا ڕاده‌یه‌ك‬ ‫هه‌مان مانای «به‌رهه‌ڵستكاری ناتوندوتیژی» ده‌دا‪،‬‬ ‫به‌كار ده‌برد و ڕه‌نگ ‌ه هه‌ر ئه‌مه‌ش بووبێت ‌ه هۆی ئه‌م‬ ‫به‌هه‌ڵ ‌ه تێگه‌یشتنه‌‪ .‬ناوتوندوتیژی هێندێک جار به‌‬ ‫هه‌ڵ ‌ه ل ‌ه گه‌ڵ پاسیفیزمدا وه‌ک هاوتای یه‌کتری‬ ‫داده‌ندرێ‪ .‬ناتووندوتیژی ل ‌ه الی گاندی ته‌نیا‬ ‫دووره‌په‌رێزی ل ‌ه توندوتیژی نییه‪ .‬ناتوندوتیژی ئه‌وه‌‬ ‫نیی ‌ه وه‌ک ل ‌ه مه‌سیحیه‌تدا ده‌گوترێ بۆ پێشگری‬ ‫ل ‌ه توندوتیژی ئه‌گه‌ر زهلل‌یه‌کیان لێ دای ڕووت‬ ‫وه‌رگێڕ ‌ه هه‌تا زهلل‌یه‌کی دیک ‌ه له‌و الیه‌ی دیکه‌ت‬ ‫بد ‌هن‌‪ ،‬به‌ڵکوو ناتوندوتیژی ب ‌ه مانای به‌شداری‬ ‫چاالکان ‌ه ل ‌ه نه‌هێشتنی توندوتیژی و خه‌بات ل ‌ه دژی‬ ‫توندوتیژییه‌‪ .‬گاندی زۆر جار با�سی ئه‌وه‌ی کردووه‌‬ ‫ک ‌ه ده‌بێ ئێم ‌ه وه‌دوای کاکڵ و ناوکی گرفته‌کاندا‬ ‫بکه‌وین و هۆکاری گرفته‌کان ببینینه‌وه‌‪ .‬هاوکات‬ ‫ناتوندوتیژی ب ‌ه مانای ترسنۆکی و ڕاکردن‬ ‫ل ‌ه به‌رانبه‌ر توندوتیژیدا نییه‌‪ .‬گاندی ده‌یوت‬ ‫خه‌باتکارێکی ناتونوتیژی جه‌ست ‌ه نا به‌ڵکوو ڕۆحی‬ ‫ده‌کات ‌ه له‌مپه‌ر ل ‌ه به‌رانبه‌ر هه‌ڵوێستی دیکتاتۆراندا‬ ‫و ته‌نانه‌ت حازر ‌ه له‌م رێگه‌یه‌شدا گیانی ل ‌ه ده‌ست‬ ‫بدا‪.‬‬ ‫ڕاست ‌ه گاندی داهێنه‌ری چه‌مکی به‌رهه‌ڵستکاری‬ ‫ناتوندوتیژی بوو‪ ،‬به‌اڵم هاوکات گاندی به‌‬ ‫که‌ڵکوه‌رگرتن ل ‌ه پاشخانی مه‌زهه‌بی بودیسم‬ ‫چه‌مکێکی دیک ‌ه ب ‌ه ناوی ساتیاگراها دا‌هێنا‪ .‬ب ‌ه پێی‬ ‫چه‌مکی ساتیاگراها نایه‌کسانییه‌کان و به‌کارهێنانی‬ ‫توندوتیژی ده‌بن ‌ه کۆسپ بۆ ئه‌و ‌ه ئێم ‌ه نه‌گه‌ین به‌‬ ‫ڕاستییه‌کان‪ .‬هه‌ر ‌ه پله‌ی به‌رزی توندوتیژی که‌‬ ‫کوشتن ‌ه به‌و مانایه‌ی ‌ه ک ‌ه به‌شێکی ته‌واو ل ‌ه ڕاستیش‬ ‫ده‌کوژرێ و ئێم ‌ه بۆ هه‌میش ‌ه به‌و ڕاستیی ‌ه ناگه‌ین‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ئێم ‌ه باوه‌ڕمان به‌و ‌ه هه‌بێ ک ‌ه هه‌موو که‌سێک‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫ل ‌ه الیه‌ن خۆیه‌و ‌ه هه‌ڵگری جۆرێک ل ‌ه ڕاستییه‌‪،‬‬ ‫که‌وابوو پڕمه‌ترسیدارترین دژبه‌ره‌کانیشمان‬ ‫هه‌ڵگری ڕاستین‪ ،‬هه‌ر بۆی ‌ه ده‌بێ بۆ ده‌رکه‌وتنی‬ ‫ڕاستی دیالۆگ و گفتۆگۆ ل ‌ه گه‌ڵ دژبه‌ر بکرێ‪.‬‬ ‫هه‌ر ل ‌ه سه‌ر هه‌مان ڕێچک ‌ه گاندی پێیوای ‌ه ئێمه‌‬ ‫وه‌ک ئینسان ل ‌ه هه‌ڵ ‌ه و که‌مووکۆڕی بێبه‌ری نین و‬ ‫هه‌موو ئینسانه‌کان توو�شی هه‌ڵه‌و به‌الڕیدا چووندا‬ ‫ده‌بن‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه و له‌و سۆنگه‌شه‌و ‌ه که‌س ناتوانێ‬ ‫شه‌رعییه‌ت ب ‌ه توندوتیژی بدا‪ .‬لێره‌دا جێگه‌ی‬ ‫سه‌رنج ‌ه گاندی ل ‌ه چه‌مکی «دوژمن» که‌ڵکی‬ ‫وه‌رنه‌ده‌گرت بۆ ئه‌و ‌ه شه‌رعیه‌ت ب ‌ه توندوتیژی نه‌دا‬ ‫و هاوکات باوه‌ڕی�شی ب ‌ه بوونی دوژمن نه‌بوو‪ ،‬ئه‌و‬ ‫پێیوابوو لێکتێنه‌گه‌یشتن ده‌بێت ‌ه هۆی سازبوونی‬ ‫دژبه‌ر و مافپێشێلکار‪ .‬کاتێک چه‌مکی دوژمن فڕێ‬ ‫بدرێ‪ ،‬ئه‌و ‌ه دید و بۆچوونی کوشتنی فیزیکیش له‌‬ ‫نێو ده‌چێ و هه‌ر ئه‌م ‌ه ئه‌و شیان ‌ه ‌دێنێته ‌گۆڕێ که‬ ‫‌دیالۆگ و پێکه‌و ‌ه دانیشتن ل ‌ه نێوان دژبه‌ره‌کاندا‪،‬‬ ‫پێکبێت‪ .‬ئامانجی خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ک ‌ه دژ‬ ‫به ‌سه‌رکوت و بنده‌ستی گه‌لێک به‌ڕێو ‌ه ده‌چێ له‌‬ ‫هه‌مانکاتدا به‌و مانایه ‌نیی ‌ه که ‌جیاوازی ل ‌ه نێوان‬ ‫مرۆڤه‌کاندا درووست ده‌کرێ به‌ڵکوو به‌و مانایه‌یه‬ ‫‌که‌پردێک بۆ دیالۆگ‪ ،‬پێکه‌وه‌دانیشتن‪ ،‬ڕێکه‌وتن و‬ ‫دواتریش پێکه‌وه‌ژیان درووست ده‌بێت‪.‬‬ ‫گاندی پێیوابو ‌و هه‌موو ئێمه‌ی مرۆڤ یه‌کین‪.‬‬ ‫هه‌ر له‌و سۆنگه‌یه‌و ‌ه به‌کارهێنانی توندوتیژی ل ‌ه دژی‬ ‫که‌سێک ل ‌ه پله‌ی یه‌که‌مدا به‌کارهێنانی توندوتیژی‬ ‫ل ‌ه دژی ئه‌و که‌س ‌ه بۆخۆی ‌ه ک ‌ه توندوتیژی به‌کار‬ ‫هێناوه‌‪ .‬لێره‌دا ئه‌و که‌سه‌ی توندوتیژی به‌کارهێناوه‌‬ ‫ل ‌ه ڕاستیدا بۆ خۆی قوربانی توندوتیژییه‌‪ .‬هه‌ر‬ ‫ئه‌مه‌ش ده‌بێ ببێت ‌ه هۆکارێک بۆ ئه‌و ‌ه توندوتیژی‬ ‫به‌کار نه‌یه‌ت‪ .‬به‌کارنه‌هێنانی توندوتیژی الیه‌نی‬

‫ڕێزگرتنی مرۆڤیش نیشان ده‌دا‪ ،‬وات ‌ه مرۆڤ ل ‌ه به‌ر‬ ‫ڕێزگرتن ل ‌ه خۆ و پله‌ی ئینسانی مرۆڤ توندوتیژی‬ ‫ک ‌ه ل ‌ه دژی خودی ڕه‌گه‌زی مرۆڤ بۆخۆیه‌تی به‌کار‬ ‫نابا‪.‬‬ ‫گاندی له‌و بڕوایه‌دا بوو ک ‌ه ب ‌ه هۆی‬ ‫توندوتیژییه‌و ‌ه مرۆڤ توو�شی زام و ناسۆری‬ ‫جه‌سته‌یی نا به‌ڵکوو ڕۆحیش دێت‪ ،‬چ ‌ ئه‌و کاته‌ی‬ ‫دژ ب ‌ه توندوتیژی ده‌جوولێته‌وه‌‪ ،‬چ ئه‌و کاته‌ی‬ ‫کاته‌ی مرۆڤ ڕێگ ‌ه ب ‌ه توندوتیژی ده‌دا‪ ،‬یانێ‬ ‫ل ‌ه هه‌موو هه‌لوومه‌رجێکدا وه‌ک کاریگه‌ری‬ ‫توندوتیژی زه‌حمه‌تی و ئازار توو�شی مرۆڤ ده‌بێ‪.‬‬ ‫به‌اڵم گاندی هاوکات پێیوابوو هه‌مان ئه‌و ئازار و‬ ‫زه‌حمه‌تیی ‌ه ک ‌ه ل ‌ه جه‌سته‌و ‌ه ده‌گات ‌ه دڵ و ڕۆح و‬ ‫له‌وێو ‌ه مرۆڤ ب ‌ه هۆی هه‌مان ئازار په‌ی ب ‌ه ڕاستی‬ ‫ده‌با‪ .‬وات ‌ه زام و برین باوه‌ڕی مرۆڤ قایمتر ده‌کا‪.‬‬ ‫ته‌نانه‌ت هه‌ڵده‌که‌وێ ک ‌ه مرۆڤ ل ‌ه پێناوی دژایه‌تی‬ ‫کردن ل ‌ه گه‌ڵ توندوتیژی و قووڵبوونه‌وه‌ی‬ ‫باوه‌ڕی ‌‪ ،‬گیانی�شی به‌خت بکا‪ .‬وات ‌ه ئاکامی زام و‬ ‫برینی توندوتیژی باوڕێک ل ‌ه مرۆڤ چێ ده‌کا ک ‌ه ئیتر‬ ‫مرۆڤ توندوتیژی په‌سه‌ند نه‌کا‬ ‫پێناسه‌ی ناتوندوتیژی‪:‬‬ ‫دیار ‌ه ناتوندوتیژی پێناسه‌یه‌کی تاقانه‌ی نییه‌‬ ‫و چه‌مکی ناتوندوتیژی خوێندنه‌وه‌ی جیاوازی‬ ‫لێده‌کرێ‪ .‬بۆ نموون ‌ه که‌سێکی وه‌ک ستێالن‬ ‫ڤینتاگێن ‪ ،‬لێکۆڵه‌ره‌وه‌و خه‌باتگێری ناتوندوتیژی‬ ‫پێیوای ‌ه چه‌مکی ناتوندوتیژی به‌رنابه‌ر ‌ه ل ‌ه گه‌ڵ‬ ‫دوو وش ‌ه «بێ توندوتیژی» به‌عه‌الوه‌ی «دژی‬ ‫توندوتیژی»‪ .‬ئه‌م ‌ه به‌و مانایه‌ی ‌ه ل ‌ه هه‌مان کاتدا‬ ‫مرۆڤ ل ‌ه توندوتیژی که‌ڵک وه‌رناگرێ ل ‌ه دژی‬ ‫توندوتیژیش خه‌بات ده‌کا‪ .‬نووسه‌ر و خه‌باتگێڕانێکی‬ ‫دیکه‌ی سویدی وه‌ک ئانیکا سپاڵد ‌ه و پێله‌‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪19‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫توندوتیژی به‌کار مه‌به‌‪.‬‬ ‫ناتوندوتیژی به‌و مانایه‌یه‌‬ ‫که‌ دژ به‌ره‌که‌ت چ له‌‬ ‫بواری فیزیکی و چ له‌‬ ‫بواری ڕۆحییه‌وه‌ بریندار‬ ‫ه‌‬ ‫ده‌که‌ی ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ل ‌‬ ‫خۆپاراستنیشدا بێت‪.‬‬ ‫ستریندلوند له‌و باوه‌ڕه‌دان ناتوندوتیژی پێوه‌ندی‬ ‫ڕاسته‌وخۆی ب ‌ه توندوتیژی و نایه‌کسانییه‌وه‌‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬کاتێک ناتوندوتیژی مانا ده‌دا ک ‌ه ریسک و‬ ‫مه‌تر�سی بۆ سه‌ر ئاکتۆره‌کانی به‌شدار ل ‌ه خه‌باتی‬ ‫ناتوندوتیژیدا هه‌بێت‪ .‬گێن ‌ه شارپ‪ ،‬لێکۆڵه‌ره‌وه‌ی‬ ‫ئه‌مریکی سه‌باره‌ت ب ‌ه ناتوندتیژی له‌و بڕوای ‌ه دایه‌‬ ‫ک ‌ه شێوازی ناتوندتیژی ل ‌ه خۆیدا ده‌بێ شێوازێک‬ ‫بێت بۆ گۆڕانکاری سیا�سی و کۆمه‌اڵیه‌تی‪ .‬وات ‌ه به‌ر‬ ‫له‌وه‌ی ده‌وڵه‌ت یان ده‌سه‌اڵتداران بتوانن هه‌موو‬ ‫ده‌سه‌اڵتی نابه‌جێی خۆیان به‌سه‌ر خه‌ڵکدا بسه‌پێنن‬ ‫ئه‌و ‌ه خه‌ڵک ل ‌ه رێگای شێوازی خه‌باتی ناتوندوتیژی‬ ‫خۆی ده‌کات ‌ه کۆسپ ل ‌ه ڕێگای ئه‌وان و به‌شێک له‌و‬ ‫ده‌سه‌اڵت ‌ه داده‌بڕێ و ده‌یگه‌ڕێنێته‌و ‌ه بۆ خه‌ڵکی‪.‬‬ ‫مه‌هاتما گاندی ل ‌ه توندوتیژی ته‌نیا وه‌ک شێواز‬ ‫یان مێتودێک نه‌یده‌ڕوانی‪ .‬گاندی خوێندنه‌وه‌یه‌کی‬ ‫مه‌زهه‌بییانه‌ی بۆ ناتوندوتیژی هه‌بوو‪ ،‬واته‌‬ ‫ناتوندوتیژی هێز و وزه‌یه‌کی وای هه‌ی ‌ه ده‌کرێ‬ ‫کاریگه‌ری ل ‌ه سه‌ر دڵ و ده‌رونی خه‌ڵکی داده‌نێ و‬ ‫ل ‌ه جێگه‌ی توندوتیژی ئه‌ڤین و خۆشه‌ویستی له‌‬ ‫‪20‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫دڵی مرۆڤدا جێگ ‌ه بگرێ‌‪ .‬گاندی ده‌یوت کاتێک ل ‌ه‬ ‫گه‌ڵ دژبه‌ره‌که‌ت ڕووبه‌ڕوو ده‌بی هه‌وڵ بد ‌ه له‌‬ ‫ڕێگای ئه‌ڤین و خۆشه‌ویستییه‌و ‌‌ه ب ‌ه سه‌ریدا زاڵ‬ ‫بی‪ ،‬چوونک ‌ه ل ‌ه غه‌یری ئه‌وه‌دا ناتوانی کاریگه‌ری له‌‬ ‫سه‌ر دژبه‌ره‌که‌ت دابنێی‪.‬‬ ‫بنه‌ماکانی ناتوندوتیژی‪:‬‬ ‫یه‌که‌م؛‬ ‫توندوتیژی به‌کار مه‌به‌‪ .‬ناتوندوتیژی به‌و‬ ‫مانایه‌ی ‌ه ک ‌ه دژ به‌ره‌که‌ت چ ل ‌ه بواری فیزیکی و چ له‌‬ ‫بواری ڕۆحییه‌و ‌ه بریندار ده‌که‌ی ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر‬ ‫ل ‌ه ‌ خۆپاراستنیشدا بێت‪ .‬هێندێک خه‌باتگێڕی‬ ‫ناتوندوتیژی ته‌نانه‌ت بێجگ ‌ه ل ‌ه مرۆڤ له‌م‬ ‫کاته‌گۆریه‌شدا جێگ ‌ه بۆ ئاژه‌ڵیش دێڵنه‌وه‌‪ .‬گاندی‬ ‫ده‌یوت زۆر شت هه‌ی ‌ه ک ‌ه من ل ‌ه پێناویدا بمرم‬ ‫به‌اڵم هیچ شتێک ئه‌و بایه‌خه‌ی نیی ‌ه ک ‌ه من له‌‬ ‫پێناویدا توندوتیژی به‌کار به‌رم‪ .‬به‌به‌کارهێنانی‬ ‫توندوتیژی دژبه‌ریش توندوتیژی به‌کار ده‌با و به‌و‬ ‫شێوه‌ی ‌ه توندوتیژی ته‌شه‌ن ‌ه ده‌کا‪ .‬هه‌ر بۆی ‌ه یه‌که‌م‬ ‫پره‌نسیپ ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه ده‌گوترێ ڕاگرتنی توندوتیژی‬ ‫ل ‌ه منه‌و ‌ه ده‌ست پێده‌کا‪.‬‬ ‫دووه‌م؛‬ ‫ل ‌ه نێوان مرۆڤ و شتدا جیاوازی داده‌نرێ؛‬ ‫وات ‌ه کرده‌وه‌ی پڕخه‌راپ زۆر هه‌ی ‌ه به‌اڵم مرۆڤی‬ ‫زۆر خه‌راپ که‌م هه‌یه‌‪ .‬بۆ نموون ‌ه ل ‌ه خه‌باتی‬ ‫ناتوندوتیژی ل ‌ه دژی شه‌ڕ یان داگیرکه‌ریدا‪ ،‬خه‌بات‬ ‫ل ‌ه دژی سیسته‌م و ئه‌نیستیتۆی شه‌ڕخواز ده‌کرێ‬ ‫نه‌ک ل ‌ه دژی پۆلیس و سه‌ربازه‌کان وه‌ک مرۆڤ‪.‬‬ ‫ئاکامی ئه‌م ‌ه ئه‌و ‌ه ده‌بێ ک ‌ه ب ‌ه ڕێز و حورمه‌ته‌وه‌‬ ‫سه‌یری هه‌موو ئینسانه‌کان بکرێ‪ .‬وه‌ک نموونه‌‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫کرۆک و ناوکی کێشه‌کان‬ ‫ببیندرێن نه‌ک ڕووکه‌ش و‬ ‫دیوی ده‌ره‌وه‌ی کێشه‌کان‪.‬‬ ‫هه‌ر له‌م سۆنگه‌یه‌و ‌ه له‌‬ ‫خه‌باتی ناتوندوتیژیدا‬ ‫هه‌موو که‌س وه‌ک ئه‌رک‬ ‫ده‌که‌وێته‌ سه‌ر شانی‌ که‌ بۆ‬ ‫ه توندوتیژی له‌‬ ‫پێشگرتن ب ‌‬ ‫الیه‌ن خۆیه‌وه‌ هه‌وڵ بدا‪.‬‬ ‫خه‌باتگێڕانی ناتوندوتیژی ل ‌ه کاتی هه‌ڵمه‌ته‌کانیاندا‬ ‫ب ‌ه ڕێز و حورمه‌ته‌و ‌ه ل ‌ه پۆلیس و سه‌ربازه‌کان نزیک‬ ‫ده‌بنه‌وه‌و ته‌نانه‌ت ل ‌ه الیه‌ن خۆپیشانده‌رانه‌و ‌ه به‌‬ ‫گوڵ و شیرینی پێشوازییان لێده‌کرێ‪.‬‬ ‫سێهه‌م؛‬ ‫ئامانج و ئامراز لێکجیانین؛ ل ‌ه ڕوانگه‌ی‬ ‫ناتوندوتیژییه‌و ‌ه ده‌گوترێ مرۆڤ ب ‌ه هۆی‬ ‫شه‌ڕوتوندوتیژییه‌و ‌ه ناگا ب ‌ه ئاشتی و ئاشتی‬ ‫سه‌قامگیر نابێ‪ .‬توندوتیژی کارتێکه‌ری ل ‌ه سه‌ر‬ ‫مرۆڤه‌کان و کولتوره‌کان داده‌نێ و توندوتیژی‬ ‫ده‌بێت ‌ه هۆی توندوتیژی دیکه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه ل ‌ه ئه‌زموونی‬ ‫زۆر واڵتاندا دیتراوه‌‪ .‬ئه‌و واڵتانه‌ی ب ‌ه هۆی‬ ‫شه‌ڕی گه‌ریالییه‌و ‌ه وه‌ک خه‌باتێکی به‌جێ و‬ ‫مه‌شرووع ڕزگار کراون‪ ،‬دواتر هه‌مان حکوومه‌تی‬

‫نوێی به‌ده‌سه‌اڵتگه‌یشتوو توندوتیژی ل ‌ه دژی‬ ‫هاوواڵتییانی خۆی به‌کار هێناوه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر هاتوو‬ ‫بزووتنه‌وه‌یه‌ک ب ‌ه هۆی خه‌باتی ناتوندوتیژییه‌وه‌‬ ‫هاتبێت ‌ه سه‌ر ده‌سه‌اڵت ئه‌و ‌ه شان�سی زۆرتر‬ ‫هه‌ی ‌ه ک ‌ه ئه‌و ده‌سه‌اڵت ‌ه توندوتیژی به‌کار نه‌با‬ ‫و پێشوه‌چوونێکی ئاشتیخوازان ‌ه له‌و واڵته‌دا‌‬ ‫پێشبکه‌وێ‪ .‬کاتی خۆی مارتین لووتێرکینگ‬ ‫خه‌باتکاری به‌نێوبانگی ئه‌مریکایی ده‌یگوت‪:‬‬ ‫خه‌باتی ناتوندوتیژی ئه‌و ‌ه ل ‌ه ئێم ‌ه ده‌خوازێ که‌‬ ‫بۆ گه‌یشتن ب ‌ه هه‌مان ئامانجی ئاشتیخوازانه‌دا که‌‬ ‫هه‌مانه‌‪ ،‬که‌ره‌سته‌و رێگای ئاشتیخوازان ‌ه و دوورله‌‬ ‫توندوتیژی به‌کار ببه‌ین‪.‬‬ ‫چواره‌م؛‬ ‫کرۆک و ناوکی کێشه‌کان ببیندرێن نه‌ک‬ ‫ڕووکه‌ش و دیوی ده‌ره‌وه‌ی کێشه‌کان‪ .‬هه‌ر له‌م‬ ‫سۆنگه‌یه‌و ‌ه ل ‌ه خه‌باتی ناتوندوتیژیدا هه‌موو که‌س‬ ‫وه‌ک ئه‌رک ده‌که‌وێت ‌ه سه‌ر شان ‌ی ک ‌ه بۆ پێشگرتن به‌‬ ‫توندوتیژی ل ‌ه الیه‌ن خۆیه‌و ‌ه هه‌وڵ بدا‪ .‬ناتوندوتیژی‬ ‫ته‌نیا شێوازێکی خه‌بات ل ‌ه نێو شێوازه‌کانی دیکه‌دا‬ ‫نیی ‌ه به‌ڵکوو ویستێک ‌ه بۆ تێگه‌یشتن ل ‌ه توندوتیژی و‬ ‫چاوگ و کاکڵی پرسگرییه‌کان‪ .‬ئه‌م ‌ه به‌و مانایه‌ی ‌ه که‌‬ ‫ناتوندوتیژی ل ‌ه خۆیدا خه‌باتێک ‌ه ل ‌ه دژی نایه‌کسانی‬ ‫و بێعه‌داله‌تی‪ .‬گاندی له‌و بڕوایه‌دا بوو بۆ ئه‌و ‌ه له‌‬ ‫هیچ کات و ساتێکدا ل ‌ه توندوتیژی وه‌ک ئامرازی‬ ‫گه‌یشتن ب ‌ه ئامانج که‌ڵک وه‌رنه‌گیردرێ ده‌بێ‬ ‫ڕۆشنگه‌ری و بڕوای ناتوندوتیژان ‌ه هه‌بێ‪ .‬ک ‌ه ئه‌مه‌‬ ‫هه‌بوو بێالیه‌نی و پاسیڤبوون نامێنێ و مرۆڤه‌کان‬ ‫ل ‌ه به‌رانبه‌ر نایه‌کسانی و توندوتیژیدا بێده‌نگ نابن‪.‬‬ ‫گاندی پاسیڤبوون‪ ،‬بێالیه‌نی و ده‌سته‌وه‌ستانی له‌‬ ‫به‌کارهێنانی توندوتیژی پێ خراپتر بوو‪.‬‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪21‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫شێوازه‌کانی ناتوندوتیژی‬ ‫شێوازه‌کانی خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی یه‌کجار‬ ‫زۆرن و پێ ب ‌ه پێی پێشوه‌چوونه‌کانیش شێوازی‬ ‫نوێی خه‌بات زیاتر ده‌بن‪ .‬گین ‌ه شارپ لێکۆڵه‌ره‌وه‌‬ ‫ل ‌ه خه‌باتی ناتوندوتیژی ل ‌ه کتێبی هه‌ڵمه‌ت ‌ه سیاسییه‌‬ ‫ناتوندوتیژییه‌کاندا ک ‌ه ساڵی ‪ ١٩٧٣‬باڵوکراوه‌ته‌وه‌‬ ‫‪ ١٩٨‬شێوازی جیاجیای ده‌ستنیشان کردووه‌‪.‬‬ ‫لێره‌دا پێداچوونه‌وه‌یه‌کمان ده‌بێ ب ‌ه شێوازه‌کانی‬ ‫ناتوندوتیژی ل ‌ه ‪ ٣‬کاته‌گۆری جیاوازدا‪:‬‬ ‫یه‌که‌م‪ ،‬خۆپیشاندان و قه‌ناعه‌ت پێکردن‬ ‫خۆپیشاندان؛‬ ‫خه‌ڵکی ب ‌ه کۆبوونه‌وه‌و ڕێپێوان ل ‌ه شه‌قامه‌کان‬ ‫ل ‌ه به‌رانبه‌ر کێشه‌یه‌ک هه‌ڵوێست ده‌گرن و‬ ‫ناڕه‌زایه‌تی ده‌رده‌بڕن‪ .‬زۆرجار خۆپیشاندانه‌کان‬ ‫هاوکات ل ‌ه زۆر شاردا یان ل ‌ه زۆر واڵتدا به‌ڕێوه‌‬ ‫ده‌چن‪ .‬ل ‌ه دژایه‌تی ل ‌ه گه‌ڵ شه‌ڕی ئه‌مریکا ل ‌ه عێراق‬ ‫ل ‌ه ڕۆژی ‪١٥‬ی ئاداری ساڵی ‪ ٢٠٠٣‬ل ‌ه یه‌ک کاتدا‬ ‫ل ‌ه ‪ ٨٠٠‬شاری جۆراوجۆری جیهان خۆپیشاندان‬ ‫به‌ڕێو ‌ه چوو‪.‬‬ ‫واژۆکردنی لیستی به‌رهه‌ڵستکاری؛‬ ‫هێندێکجار هه‌ڵوێستێکی سیا�سی ده‌بێته‌‬ ‫هۆی ناڕه‌زایه‌تی و به‌رهه‌ڵستکاری ل ‌ه شێوازی‬ ‫لیستی‬ ‫باڵوکردنه‌وه‌ی‬ ‫واژۆکۆکردنه‌وه‌و‬ ‫به‌رهه‌ڵستکاری‪.‬‬ ‫هه‌ڵمه‌تی لێدانی وارگه‌؛‬ ‫ئه‌م ‌ه شێوازێك ‌ه له ‌ده‌ستبه‌سه‌رداگرتن كه‌‬ ‫ل ‌ه ده‌یه‌كانی هه‌شتا و نه‌وه‌دا زۆر بره‌وی په‌یدا‬ ‫كرد‪ .‬تێكۆشه‌رانی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ل ‌ه كاتێكی‬ ‫دیاریكراودا له ‌په‌نای ئه‌و شوێنه‌ی ك ‌ه له ‌دژی‬ ‫‪22‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫به‌رهه‌ڵستكاری ده‌كه‌ن‪ ،‬كه‌مپ یان وارگ ‌ه لێده‌ده‌ن‬ ‫و له‌وێ بۆ ماوه‌یه‌کی دیاریکراو ده‌ژین‪ .‬یه‌كێك له‬ ‫که‌مپه‌‌به‌نێوبانگه‌كان‪ ،‬كه‌مپی ژنان له‌بنكه‌ی چه‌كی‬ ‫ناوكی گرینهه‌م كامن ‪ Greenham Common‬له‌‬ ‫ئینگلستان بوو ل ‌ه دژی ته‌شنه‌کردنی چه‌کی ناوکی‌‪.‬‬ ‫دووه‌م‪ ،‬هاوکاری نه‌کردن‬ ‫بایکۆت؛‬ ‫سه‌رپێچی ل ‌ه کڕینی شتوومه‌ک یان ئه‌نجامدانی‬ ‫ئه‌رکێک وه‌ک شێوازێکی ناڕه‌زایه‌تی به‌رانبه‌ر‬ ‫ب ‌ه هه‌ڵوێستی شه‌ریکه‌یه‌ک‪ ،‬ئه‌نیستیتۆیه‌ک یان‬ ‫ده‌وڵه‌تێک‪ .‬ل ‌ه سه‌رده‌می ئاپارتایدا سه‌رپێچی له‌‬ ‫کڕینی شتوومه‌کی ده‌وڵه‌تی ئاپارتایدی ئه‌فریقای‬ ‫باشوور کاریگه‌رییه‌کی زۆری دانا‪ .‬ل ‌ه پێشدا‬ ‫کۆڕوکۆمه‌ڵه‌کان‪ ،‬دواتر شه‌ریک ‌ه و دامه‌زراوه‌کان‬ ‫و هه‌ر ‌ه دواتریش ده‌وڵه‌تان ل ‌ه بایکۆتی ئاپارتایدا‬ ‫به‌شداریان کرد و به‌و شێو ‌ه حکوومه‌تی ئه‌فریقای‬ ‫باشوور به‌چۆکدا هات‪.‬‬ ‫مانگرتن؛‬ ‫مانگرتن یانێ سه‌رپێچیکردن ل ‌ه کارکردن‪ .‬یان‬ ‫کۆبوونه‌و ‌ه ل ‌ه شوێنێکی تایبه‌ت و مانگرتن له‌وێ‪.‬‬ ‫بۆ نموون ‌ه ل ‌ه میانه‌ی ڕاپه‌ڕینی فه‌له‌ستین ل ‌ه ساڵی‬ ‫‪١٩٨٧‬دا کرێکارانی فه‌له‌ستنی ب ‌ه کۆمه‌ڵ مانیان له‌‬ ‫کارکردن ل ‌ه ئیسرایل گرت و ئه‌مه‌ش زه‌ربه‌یه‌کی‬ ‫قور�سی ل ‌ه ئابووری ئیسرایلدا ک ‌ه کاری هه‌رزانی‬ ‫ل ‌ه فه‌له‌ستینییه‌کانه‌و ‌ه ده‌که‌وت ‌ه هه‌وێڵ‪ .‬ل ‌ه ڕۆژی‬ ‫‪٢٤‬ی مار�سی ئه‌مساڵ‪ ،‬پارتی ئاشتی و دیمۆکرا�سی‬ ‫ده‌ته‌پ ‌ه ل ‌ه چوارچێوه‌ی خه‌باتی نافه‌رمانی‬ ‫مه‌ده‌نیدا مانگرتنی دانیشتنیان ل ‌ه هه‌موو باکووری‬ ‫کوردستان و تورکیا ڕاگه‌یاند ک ‌ه ئێستاش درێژه‌ی‬ ‫هه‌یه‌‪.‬‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫سه‌رپێچی یان خۆبواردن ل ‌ه هاوکاریکردن؛‬ ‫ل ‌ه سه‌رده‌می شه‌ڕی دووه‌می جیهانیدا دوکتۆره‌‬ ‫نوروێژییه‌کان ب ‌ه مه‌به‌ستی دژایه‌تی کردن ل ‌ه گه‌ڵ‬ ‫هیتله‌ر و ناسیزم‪ ،‬ل ‌ه جێبه‌جێکردنی پالنی کاری‬ ‫نازییه‌کان خۆیان بوارد‪ .‬ئه‌گه‌رچی ئه‌و دوکتۆرانه‌‬ ‫ڕه‌وانه‌ی وارگه‌کانی به‌دیلگیراوانی شه‌ڕ کران‬ ‫به‌اڵم ئه‌وان ل ‌ه سه‌ر هه‌ڵوێستی خۆیان به‌رده‌وام‬ ‫بوون و ئاخره‌که‌ی حکوومه‌تی نازی ناچار ما ئه‌وان‬ ‫ل ‌ه وارگه‌کان بگه‌ڕێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫نه‌چوون ‌ه سه‌ربازی؛‬ ‫یه‌كێك له‌شێوه‌ئاساییه‌كانی خه‌باتی نافه‌رمانی‬ ‫مه‌ده‌نی‪ ،‬سه‌رپێچی ویژدانی و خۆبوواردن له‌چوونه‬ ‫‌سه‌ربازییه‌‪ .‬خه‌ڵک ل ‌ه ڕێگای خه‌باتی نافه‌رمانی‬ ‫مه‌ده‌نی به‌شداری ل ‌ه شه‌ڕدا ناکه‌ن و ناچنه‌‬ ‫سه‌ربازی و به‌م شێوه‌ی ‌ه ل ‌ه دژی شه‌ڕ ڕاده‌وه‌ستن‪.‬‬ ‫نه‌چوون ‌ه سه‌ربازی ده‌بێ ب ‌ه شێوه‌ی کراوه‌و فه‌رمی‬ ‫بێت و ئامانج ل ‌ه چوون ‌ه سه‌ربازی ڕاگه‌یه‌ندرێ و‬ ‫ل ‌ه به‌رانبه‌ر ئه‌م سه‌رپێچییه‌شدا ک ‌ه ئاکامه‌که‌ی‬ ‫سزا و ڕه‌نگ ‌ه چوون ‌ه زیندان بێت‪ ،‬په‌سه‌ند بکرێ‪.‬‬ ‫دیار ‌ه ل ‌ه ڕابردوودا و ل ‌ه زۆر به‌شه‌کانی کوردستاندا‬ ‫خه‌ڵکی کورد ل ‌ه دژایه‌تی ل ‌ه گه‌ڵ شه‌ڕدا نه‌چوونه‌ته‌‬ ‫سه‌ربازی و به‌و شێوه‌ی ‌ه به‌شداریان ل ‌ه شه‌ڕی‬ ‫دژ ب ‌ه کورد نه‌کردووه‌‪ .‬به‌اڵم ئه‌م سه‌رپێچیی ‌ه له‌‬ ‫کوردستاندا بێجگ ‌ه ل ‌ه باکووری کوردستان نه‌بێ‬ ‫ناکه‌وێت ‌ه چوارچێوه‌ی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی چوونکه‌‬ ‫ی ب ‌ه نهێنی کراوه‌و قه‌د‬ ‫سه‌رپێچی ل ‌ه چوون ‌ه سه‌رباز ‌‬ ‫ل ‌ه چوارچێوه‌ی ڕێکخراوێکی مه‌ده‌نی دژ به‌شه‌ڕدا‬ ‫ڕێکنه‌خراوه‌‪.‬‬ ‫سێهه‌م‪ ،‬هه‌ڵمه‌ت ‌ه ڕاسته‌وخۆکان‬ ‫به‌ربه‌ستکردن؛‬

‫به‌ربه‌ستکردن یانێ ئه‌و ‌ه ڕێگ ‌ه ل ‌ه شتێک‬ ‫بگیردرێ یان به‌ربه‌ست بکرێ‪ .‬بۆ نموون ‌ه له‌‬ ‫الیه‌ن خه‌باتکارانی مه‌ده‌نی جووله‌که‌و ‌ه ڕێگ ‌ه به‌و‬ ‫شۆفاڵنه‌ی ئیسرایل ده‌گیردرێ ک ‌ه خانوویه‌ک‬ ‫ده‌ڕووخێنن یان خانوویه‌کی نوێ ل ‌ه خاکی‬ ‫فه‌له‌ستین ساز ده‌که‌ن‪ .‬به‌له‌م ‌ه چكۆڵه‌كان له‬ ‫‌ئوسترالیا ڕێگای كه‌شتییه‌كانی هه‌ڵگری چه‌كی‬ ‫ناوكی بۆ له‌نگه‌رخستن له ‌به‌نده‌ره‌كان به‌ربه‌ست‬ ‫ده‌که‌ن‪ .‬مه‌الوانان پێش ب ‌ه باركردنی زبڵی وزه‌ی‬ ‫ناوكی ده‌گرن‪ .‬هه‌روه‌ها ل ‌ه هه‌رێمه‌کانی سوندسڤاڵ‬ ‫و بوهویسله‌ن ل ‌ه سوید چاالکانی لێره‌وارپارێز‬ ‫باوه‌ش به‌داره‌كاندا ده‌كه‌ن و ناهێڵن شه‌ریكه‌كان‬ ‫بیانبڕنه‌وه‌و سرووشت تێكبده‌ن‪ .‬كه‌مئه‌ندامانی‬ ‫سه‌ر چه‌رخ‪ ،‬ڕێگای هاتوو چۆی ئه‌و قاوه‌خانه ‌و‬ ‫چێشتخانانه ‌به‌ربه‌ست ده‌كه‌ن ك ‌ه هه‌لوومه‌رجی‬ ‫كه‌مئه‌ندامانیان‬ ‫‌ژووره‌وه‌ی‬ ‫پێداچوونه‬ ‫ڕه‌چاو نه‌كردووه‌‪ .‬ئه‌مان ‌ه هه‌موو شێوازه‌کانی‬ ‫به‌ربه‌ستکردنن ک ‌ه ب ‌ه زۆری ل ‌ه ئوروپا که‌ڵکیان‬ ‫لێوه‌رده‌گیردرێ‪.‬‬ ‫ده‌ستبه‌سه‌رداگرتن؛‬ ‫به‌و مانایه‌ی ‌ه ك ‌ه خه‌باتکارانی مه‌ده‌نی ده‌ست‬ ‫به‌سه‌ر جێگایه‌کدا ده‌گرن ك ‌ه له‌و شوێنه‌كاروبارێكی‬ ‫ڕووخێنه‌ر ل ‌ه ڕۆژه‌ڤدایه‌‪ .‬یه‌كێك ل ‌ه گه‌وره‌ترین‬ ‫ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی ئاشتیخوازانه ‌ل ‌ه سه‌حرای‬ ‫نێڤادا ئه‌نجام درا ك ‌ه له‌وێدا تاقیكردنه‌وه‌ی بۆمبی‬ ‫ناوكی ده‌كرا‪ .‬له ‌ماوه‌ی ده ‌ڕۆژدا له مار�سی ‪١٩٨٨‬‬ ‫النیكه‌م ‪ ٢٠٦٥‬كه‌س له ‌ده‌ستبه‌سه‌رداگره‌كان‪،‬‬ ‫ده‌ستبه‌سه‌ر كران‪ .‬له‌ئه‌مریكای التین و باشووری‬ ‫ئه‌فریقا بێ ماڵ و بێ زه‌وییه‌كان ده‌ست به‌سه‌ر‬ ‫زه‌ویدا ده‌گرن‪ .‬یان خانووبه‌ره‌ی تێدا ساز ده‌كه‌ن‬ ‫یان كشتووكاڵی تێدا ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪23‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫هه‌ڵمه‌تی ب ‌ه کوردی قسه‌کردن ل ‌ه مه‌حکه‌مه‌کانی‬ ‫خۆ قه‌ڵخانکردن؛‬ ‫له‌و هه‌رێمانه‌ی شه‌ڕ هه‌یه‌‪ ،‬خه‌باتکارانی تورکیا و ل ‌ه ئاستی به‌رزیشدا ل ‌ه پارملانی تورکیا‬ ‫ئاشتیخواز بۆ پێشگرتن ل ‌ه شه‌ڕ له‌�شی خۆیان هه‌موو شێوازه‌کانی خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نین‪.‬‬ ‫ده‌که‌ن ‌ه قه‌ڵخان و ده‌یانهه‌وێ به‌و شێوه‌ی ‌ه پێش‬ ‫هه‌ڵدانی خێوه‌تی چارسه‌ری دیمۆکراتیک؛‬ ‫ب ‌ه شه‌ڕ و توندوتیژی بگرن‪ .‬هه‌ر ئێستا ده‌یان‬ ‫هه‌ڵمه‌تێکی دیکه‌ی نوێ خه‌باتی مه‌ده‌نی ک ‌ه له‌‬ ‫گرووپی ئوروپایی و ئه‌مریکایی بۆ پێشگرتن له‌‬ ‫دووبار ‌ه ده‌ستپێکردنه‌وه‌ی شه‌ر ل ‌ه نێوان ئه‌رته‌�شی گه‌ڵ پیرۆزباییه‌کانی نه‌ورۆزی ‪ ٢٠١١‬ل ‌ه باکووری‬ ‫مێکزیکۆ و گه‌ریالکانی ئه‌رته‌�شی ڕزگاریخوازی کوردستان ده‌ستی پێکرد‪ ،‬هه‌ڵدانی خێوه‌تی‬ ‫چیاپاز ل ‌ه هه‌رێمی چیاپاز جێگرن و ب ‌ه نۆر ‌ه قه‌ڵخانی چاره‌سه‌ریی ‌ه ک ‌ه ل ‌ه الیه‌ن دایکانی ئاشتییه‌وه‌یه‬ ‫وه‌ڕێخراوه‌‌‌‪ .‬ئه‌م هه‌ڵمه‌ت ‌ه هه‌تا ئێستا پشتگیرییه‌کی‬ ‫دیک ‌ه جێگه‌یان ده‌گرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫قایمی ل ‌ه الیه‌ن خه‌ڵکه‌و ‌ه لێکراوه‌‪ ‌ .‬ڕۆژی ‪٢٠‬ی‬ ‫مارس ب ‌ه سه‌دان هه‌زار که‌س ل ‌ه پیرۆزباییکه‌رانی‬ ‫چه‌کداماڵین؛‬ ‫شکاندنی چه‌ک ب ‌ه شیوه‌یه‌کی کراوه‌و هاوکات نه‌ورۆز ل ‌ه شاری ئامه‌د ب ‌ه مه‌به‌ستی پشتگری له‌‬ ‫په‌سه‌ندکردنی ئاکامه‌که‌ی ک ‌ه مه‌حکه‌مه‌و زیندانه‌‪ .‬دایکانی ئاشتی به‌ره‌و خێوه‌ته‌کانی چاره‌سه‌ری‬ ‫له ‌کۆتایی هه‌شتاکاندا ‌ گرووپێکی پلۆگبیلی‪ ،‬له‌ ڕێپێوانی ئاشتیخوازانه‌یان ئه‌نجامدا و ل ‌ه گه‌ڵ‬ ‫‌فڕۆکه‌خانه‌یه‌کدا له ‌ئاڵمان فڕۆکه‌یه‌کی شه‌ڕکه‌ر ئه‌وه‌ی پۆلی�سی تورکیا توندتوتیژی به‌کار هێنا‬ ‫که ‌ب ‌ه تورکیا فرۆشرابوو‪ ،‬ب ‌ه چه‌کوشه‌کانیان و ‪ ١١٤‬که‌�سی ل ‌ه خۆپیشانده‌ران ک ‌ه ل ‌ه نێو‬ ‫شکاند‪ .‬ئه‌و فڕۆکه‌یه ‌ب ‌ه تورکیا فرۆشرا بوو که‌ ئه‌واندا ‪ ٩‬منداڵ ده‌بیندران‪ ،‬ده‌سبه‌سه‌ر کرد‪،‬‬ ‫دواتر ئه‌رته‌ش ل ‌ه دژی کوردان به‌کاری دێنا‪ .‬له‌م به‌اڵم ئێستاش هه‌ڵدانی خێوه‌ته‌کانی چارسه‌ری‬ ‫هه‌ڵمه‌ت ‌ه خه‌باتگێری سویدی په‌ر هه‌ره‌نگرێن به‌رده‌امن‪ .‬ئه‌م هه‌ڵمه‌ت ‌ه نوێیه‌ی دایکانی ئاشتی له‌‬ ‫هه‌ڵمه‌تی دایکانی ئارژانتینی ده‌چێ ک ‌ه ل ‌ه نێوه‌ڕاستی‬ ‫به‌شدار بوو‪.‬‬ ‫ساڵه‌کانی ‪٨٠‬دا هه‌ڵمه‌تێکی له‌و چه‌شنه‌یا ‌ن له‌‬ ‫شێوازه‌کانی خه‌باتی ناتوندوتیژی ل ‌ه باکووری مه‌یدانێک ل ‌ه بۆینس ئایرس به‌ڕێو ‌ه برد‪ .‬دایکانی‬ ‫ئارژانتینی ک ‌ه خۆیان وه‌ک «دایکانی شێت» ناودێر‬ ‫کوردستان‬ ‫ل ‌ه باکووری کوردستان ل ‌ه مێژ ‌ه ل ‌ه خه‌باتی کردبوو داوای دیاربوونی چاره‌نوو�سی کور و‬ ‫نافه‌رمانی مه‌ده‌نی که‌ڵک وه‌رده‌گیردرێ و هه‌تا کچ ‌ه بێسه‌روشوێنه‌کانیان ده‌کرد ک ‌ه ل ‌ه الیه‌ن‬ ‫ده‌چێ و زیاتر ئه‌م شێواز ‌ه خه‌باته‌ش ته‌شه‌نه‌ حکوومه‌تی دیکتاتۆری ئارژانتینه‌و ‌ه بێسه‌روشوین‬ ‫ده‌کا‪ .‬هه‌ڵمه‌ته‌کانی دایکانی ئاشتی‪ ،‬هه‌ڵمه‌تی دژی کرابوون‪ .‬ئه‌وان هه‌موو حه‌فته‌یه‌ک کۆده‌بوونه‌وه‌و‬ ‫شه‌ڕ ب ‌ه ناوی قه‌ڵغانی زیندوو‪ ،‬هه‌ڵمه‌تی نه‌چوونه‌ ئه‌م کاره‌یان ب ‌ه به‌رده‌وامی ئه‌نجامدا هه‌تا وای‬ ‫سه‌ربازی‪ ،‬هه‌ڵمه‌ته‌کانی خۆناساندن ب ‌ه مه‌حکه‌مه‌ لێهات ک ‌ه داواکاری ئه‌وان ورد ‌ه ورد ‌ه ته‌شه‌نه‌ی‬ ‫و وتنی بێژه‌ی به‌ڕێز ئۆجاالن‪ ،‬هه‌ڵمه‌تی بایکۆتکردنی کرد و خه‌ڵکی دیکه‌ی لێ ئاگادار بوو و به‌وان‬ ‫ڕێفراندۆم‪ ،‬هه‌ڵمه‌تی نه‌چوون ‌ه قوتابخان ‌ه و په‌یوه‌ست بوون وئاخره‌که‌ی ده‌سه‌اڵتداریه‌تی‬ ‫‪24‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫سه‌ربازی ئه‌و کاتی ئارژانتینیان ناچار کرد ک ‌ه مل‬ ‫بۆ داخوازییه‌کانیان ڕابکێ�شێ‪.‬‬

‫هه‌ڵمه‌تی قه‌ڵغانی زیندوو؛‬ ‫له‌ کۆتایی ساڵی ‪٢٠٠٧‬دا‬ ‫ی ده‌سته‌ی‬ ‫له‌كۆبوونه‌وه‌ ‌‬ ‫سه‌رۆکایه‌تی پارتی‌‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌ی‌ دیموكراتیک‌‬ ‫‪( DTP‬ئه‌م پارته‌ قه‌ده‌غه‌‬ ‫کرا و ئێستا پارتی ئاشتی‬ ‫و دیمۆکراسی به‌ده‌په‌‬ ‫ه جێگه‌ی دامه‌زراوه‌)‬ ‫ل‌‬ ‫ه چوارچێوه‌ی‬ ‫بڕیار درا ل ‌‬ ‫خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی‬ ‫ڕێپێوانێکی گه‌وره به‌ ناوی‬ ‫قه‌ڵخانی زیندو ‌و پێکبێت‪.‬‬

‫لێره‌دا دوو نموونه‌ی دیک ‌ه ل ‌ه شێوازی خه‌باتی‬ ‫نافه‌رمانی ل ‌ه باکووری کوردستان دژ ب ‌ه شه‌ڕی‬ ‫ئه‌رته‌�شی تورکیا ل ‌ه کوردستان ده‌خرێن ‌‌ه به‌ر‬ ‫سه‌رنج‪:‬‬

‫هه‌ڵمه‌تی قه‌ڵغانی زیندوو؛‬ ‫ی ده‌سته‌ی‬ ‫ل ‌ه کۆتایی ساڵی ‪٢٠٠٧‬دا له‌كۆبوونه‌و ‌ه ‌‬ ‫ک ‪DTP‬‬ ‫ی دیموكراتی ‌‬ ‫سه‌رۆکایه‌تی پارت ‌ی كۆمه‌ڵگ ‌ه ‌‬ ‫(ئه‌م پارت ‌ه قه‌ده‌غ ‌ه کرا و ئێستا پارتی ئاشتی و‬ ‫دیمۆکرا�سی به‌ده‌پ ‌ه ل ‌ه جێگه‌ی دامه‌زراوه‌) بڕیار‬ ‫درا ل ‌ه چوارچێوه‌ی خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی‬ ‫ڕێپێوانێکی گه‌وره ب ‌ه ناوی قه‌ڵخانی زیندو ‌و به‌‬ ‫مه‌به‌ستی دوو ئامانج پێکبێت‪ ،‬یه‌که‌م؛ ناڕه‌زایه‌تی‬ ‫ده‌ربڕین ل ‌ه به‌رانبه‌ر ئوپراسیۆنه‌کانی سوپای‬ ‫تورکیا و دووه‌م؛ پشتگری ل ‌ه چاره‌سه‌ری‬ ‫سیاسیانه‌ی پرسگری کورد‪ .‬رێکه‌وتی ده‌سپێکردنی‬ ‫ئه‌م ڕێپیوان ‌ه ڕۆژی ‪٤‬ی ژانڤیی ‌ه دیاری کرا و بڕیار‬ ‫درا زیاتر ل ‌ه ‪ ٢٠٠٠‬که‌س ل ‌ه باژێر و ناوچه‌کانی‬ ‫باکووری کوردستانه‌و ‌ه ڕوو ل ‌ه چیای جودی بکه‌ن‪،‬‬ ‫شوێنێک ک ‌ه ئه‌و ده‌م ببوو ‌ه مه‌یدانی شه‌ڕی نێوان‬ ‫هێزه‌کانی حکوومه‌ت و گه‌ریالکان‪.‬‬ ‫ڕۆژی ‪ ٤‬ژانڤیی ‌ه ‪ ١١٠‬قه‌ڵغانی زیندوو له‌باره‌گای‬ ‫ده‌ته‌پ ‌ه ل ‌ه ئێزمیر ل ‌ه کاتێکدا نزیکه‌ی هه‌زار که‌س له‌‬ ‫نوێنه‌رانی ده‌ته‌پ ‌ه ‪ ،‬پارتی ڕه‌نج ‪ ،‬پارتی دیموکراتی‬ ‫سۆسیالیست و پارتی ڕه‌نجی سۆسیالیست‬ ‫پشتگیریان ب ‌ۆ چاالکوانان کرد به‌ره‌و شاری ئامه‌د‬ ‫و له‌وێو ‌ه بۆ بۆتان وه‌ڕێکه‌وتن‪ .‬هاوکات هه‌زاران‬ ‫که‌س ل ‌ه هه‌کاری‪ ،‬گه‌ڤه‌ر ‪ ،‬ئه‌رده‌هان‪ ،‬قارس و‬ ‫سێرته‌وه به‌ره‌و شه‌رناخ که‌وتون ‌ه ڕێ‪ .‬قه‌ڵغانانی‬ ‫زیندووی هه‌کاری ک ‌ه ‪ ٥٠٠‬که‌س ده‌بوون‪ ،‬هه‌مان‬ ‫ڕۆژ ل ‌ه به‌رده‌م باره‌گای ده‌ته‌پ ‌ه کۆبونه‌و ‌ه تا به‌ره‌و‬ ‫بۆتان وه‌ڕێکه‌ون‪ .‬پارملانتاری کورد حه‌مید گه‌یالنی‬ ‫ک ‌ه بۆ خۆی ل ‌ه نێو ده‌سته‌ی قه‌ڵخانی زیندوودا‬ ‫جێ ده‌گرت به‌ر له‌وه‌ی به‌ره‌و بۆتان وه‌ڕی بکه‌وێ‬ ‫وتی ئێم ‌ه ل ‌ه پێناو ئاشتی و برایه‌تی گه‌الندا به‌ره‌و‬ ‫ش ‪ ٢٠٠‬قه‌ڵغانی‬ ‫بۆتان ده‌که‌وین ‌‌ه ڕێ‪ .‬ل ‌ه گه‌ڤه‌ری ‌‬ ‫زیندوو هه‌مان ڕۆژ به‌ره‌و بۆتان وه‌ڕێکه‌وتن ‪.‬‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪25‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫ئاپۆرای خه‌ڵکیدا ک ‌ه ژماره‌یان ل ‌ه هه‌زاران که‌س‬ ‫زێده‌تر ده‌بوون‪ ،‬پێشوازیان لێکرا و به‌ره‌و بۆتان و‬ ‫هه‌روه‌ها له‌ ماوه‌ی ساڵی‬ ‫هه‌رێمه‌کانی ئۆپه‌راسیۆن وه‌ڕێکه‌وتن ‌و ل ‌ه ئێواره‌ی‬ ‫هه‌مان ڕۆژدا گه‌یشتن ‌ه ناوچه‌ی شه‌رناخ‪ .‬له‌وێش‬ ‫ه چوارچێوه‌ی‬ ‫‪٢٠١٠‬دا ل ‌‬ ‫ل ‌ه ناوچه‌ی جزیری شه‌رناخ ل ‌ه الیه‌ن زیاتر ل ‌ه ‪٢٠‬‬ ‫هه‌زار که‌سه‌و ‌ه ب ‌ه چه‌پڵه‌رێزا ‌ن و دروشم وتنه‌وه‬ ‫خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی‬ ‫پێشوازیان لێکرا‪ .‬هاوکات هه‌زاران که‌س ل ‌ه هه‌ر‬ ‫و وه‌فادارمانه‌و ‌ه به‌‬ ‫چوارالی باکوری کوردستان و تورکیا به‌ره‌و بۆتان‬ ‫‪ ،‬که‌وتن ‌ه رێ و ‪٦‬ی ژانڤیی ‌ه گه‌یشتن ‌ه ده‌ربه‌ندی‬ ‫پرینسیپه‌کانی ئه‌م شێوازه‌‬ ‫قه‌سرۆک‪ ،‬ئه‌و شوێنه‌ی ک ‌ه ئوپراسیۆنه‌کانی‬ ‫خه‌باته‌‪ ،‬ژماره‌یه‌ک جه‌وانی‬ ‫سوپای تورکیای لێ ئه‌نجام ده‌درا‪.‬‬ ‫ل ‌ه قه‌سرۆک‪ ،‬کاروانی په‌رله‌مانتار ‪ ،‬شاره‌دار و‬ ‫ه باکووری کوردستان‬ ‫کورد ل ‌‬ ‫به‌رێوه‌به‌رانی ده‌ته‌پ ‌ه ‪ ،‬ل ‌ه الیه‌ن سه‌دان که‌سه‌وه‌‬ ‫ب ‌ه ئاماده‌کاری پێشوه‌خت ب ‌ه وتنه‌وه‌ی دروشـم‬ ‫ه شه‌ڕی‬ ‫بۆ دژایه‌تی کردن ل ‌‬ ‫پێشوازیان لێکرا‪ .‬سه‌رۆکی گروپی ده‌ته‌پ ‌ه له‌‬ ‫داسه‌پاوی ده‌وڵه‌تی تورک‬ ‫په‌رله‌مانی تورکیا ئه‌حمه‌د تورک‪ ،‬وته‌یه‌کی‬ ‫پێشکه‌ش کردو وتی‪ « :‬ئێم ‌ه بۆ کۆتایی هێنان به‌‬ ‫به‌ سه‌ر کوردا سه‌رپێچیان‬ ‫ئۆپه‌راسیۆنه‌کان ‪ ،‬په‌راوێز کردنی قۆناغی شه‌ڕ‬ ‫ه سه‌ربازی کردوو‬ ‫ه چوون ‌‬ ‫ل‌‬ ‫و بۆ ده‌ست پێکردنی پرۆسه‌یه‌کی دیموکراتیان ‌ه ‪،‬‬ ‫ئه‌م رێپێوانه‌مان ئه‌نجام داوه‌‪ .‬هۆی هاتنی ئێم ‌ه بۆ‬ ‫ئه‌م بڕیاره‌ی خۆشیان‬ ‫ئێر ‌ه ئه‌وه‌یه ک ‌ه گه‌لی کورد خوێن و فرمێسک رشتنی‬ ‫ه شێوه‌یه‌کی ئاشکرا به‌‬ ‫ب‌‬ ‫ناوێ ‪ ،‬ئێم ‌ه وه‌ک ده‌نگی ئاشتی بۆ ده‌ستپێکردنی‬ ‫قۆناغێک ک ‌ه ئیتر بۆمب نه‌ته‌قێنرێ و ئۆپه‌راسیۆن‬ ‫ئاگاداری بیروڕای گشتی له‌‬ ‫ئه‌نجام نه‌درێ ‪ ،‬ئه‌م هه‌واڵن ‌ه ده‌ده‌ین و ئه‌مه‌ش‬ ‫داخوازێکی دیمۆکراتیکه‌‪ .‬هه‌ڵمه‌تی قه‌ڵخانی‬ ‫کوردستان‪ ،‬تورکیا و جیهان‬ ‫زیندوو ئاخره‌که‌ی دوای دوو ڕۆژ ‌ ل ‌ه ڕۆژی ‪٦‬ی‬ ‫ڕاگه‌یاند‌‪.‬‬ ‫ژانڤیی ‌ه ب ‌ه چه‌پڵه‌و گۆرانی و گۆڤه‌ندی ‪ ١٠‬هه‌زار‬ ‫ئۆزداڵ ئوچه‌ر په‌رله‌مانتاری پارتی کۆمەڵگه‌ی‬ ‫که‌س کۆتایی هات‪.‬‬ ‫دیمۆکراتیک ده‌ده‌په‌‪ ،‬هه‌مان ڕۆژ هاوڕێ ل ‌ه گه‌ڵ‬ ‫‪ ٤٠٠‬قه‌ڵخانی زیندووی دیک ‌ه ل ‌ه شاری وانه‌وه‌‬ ‫هه‌ڵمه‌تی نه‌چوون ‌ه سه‌ربازی؛‬ ‫به‌ره‌و ئامه‌د وه‌ڕێکه‌وتن‪ .‬ڕۆژی ‪٥‬ی ژانڤییه‌‬ ‫هه‌روه‌ها ل ‌ه ماوه‌ی ساڵی ‪٢٠١٠‬دا ل ‌ه چوارچێوه‌ی‬ ‫هه‌زاران قه‌ڵغانی زیندوو ل ‌ه کاتێکدا ل ‌ه ئامه‌د ل ‌ه نێو‬ ‫خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی و وه‌فادارمانه‌و ‌ه به‌‬ ‫‪26‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫ئێمه‌ ئه‌م کاره‌ به‌‬ ‫مه‌به‌ستی به‌شداری نه‌کردن‬ ‫له‌ شه‌ڕ و چوون بۆ نێو‬ ‫ئه‌رته‌شی تورکیا ده‌که‌ین‬ ‫و داوا له‌ جه‌وانانی دیکه‌ی‌‬ ‫کورد ده‌که‌ین که‌ هه‌مان‬

‫ڕایگه‌یاند‪ :‬ئێم ‌ه ئه‌م کار ‌ه ب ‌ه مه‌به‌ستی به‌شداری‬ ‫نه‌کردن ل ‌ه شه‌ڕ و چوون بۆ نێو ئه‌رته‌�شی تورکیا‬ ‫ی کورد ده‌که‌ین‬ ‫ده‌که‌ین و داوا ل ‌ه جه‌وانانی دیک ‌ه ‌‬ ‫ک ‌ه هه‌مان هه‌ڵوێست وه‌ربگرن و نه‌چن ‌ه سه‌ربازی‪.‬‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی دژی چوون ‌ه سه‌ربازی ک ‌ه ل ‌ه الیه‌ن‬ ‫ئێمه‌و ‌ه ڕێکخراو ‌ه ته‌نیا تایبه‌ت ب ‌ه کورد نیی ‌ه و داوا‬ ‫ل ‌ه هه‌موو جه‌وانان ل ‌ه تورکیا ده‌که‌ین ل ‌ه هه‌ر گه‌ل‬ ‫و نه‌ته‌وه‌یه‌ک بن و سه‌ر ب ‌ه کام ‌ه ئایین و دین بن‬ ‫با ببن هه‌ڵوێستی دژ ب ‌ه شه‌ڕی خۆیان بنوێنن و به‌‬ ‫نه‌چوون ‌ه سه‌ربازی به‌شداری ل ‌ه شه‌ڕی ده‌وڵه‌تی‬ ‫تورکیادا نه‌که‌ن‪.‬‬

‫هه‌ڵوێست وه‌ربگرن و‬ ‫نه‌چنه‌ سه‌ربازی‪.‬‬ ‫پرینسیپه‌کانی ئه‌م شێواز ‌ه خه‌باته‌‪ ،‬ژماره‌یه‌ک‬ ‫جه‌وانی کورد ل ‌ه باکووری کوردستان بۆ دژایه‌تی‬ ‫کردن ل ‌ه شه‌ڕی داسه‌پاوی ده‌وڵه‌تی تورک ب ‌ه سه‌ر‬ ‫کوردا سه‌رپێچیان ل ‌ه چوون ‌ه سه‌ربازی کردوو‬ ‫ئه‌م بڕیاره‌ی خۆشیان ب ‌ه شێوه‌یه‌کی ئاشکرا به‌‬ ‫ئاگاداری بیروڕای گشتی ل ‌ه کوردستان‪ ،‬تورکیا و‬ ‫جیهان ڕاگه‌یاند‌‪ .‬گرووپێکی ‪ ١٤‬که‌�سی ل ‌ه جه‌وانی‬ ‫کورد ل ‌ه ئه‌زمیر ب ‌ه شێوه‌یه‌کی ئاشکرا سه‌رپێچی‬ ‫خۆیان بۆ چوون ‌ه سه‌ربازی ڕاگه‌یاند و هه‌ر له‌‬ ‫ڕێنمایی خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی‪،‬‬ ‫دوای باڵوبوونه‌وه‌ی ئه‌و هه‌ڵمه‌ت ‌ه هه‌ر ل ‌ه ئه‌زمیر په‌رهه‌رنگرێن وه‌رگێرانی بۆ کوردی سیاوه‌ش‬ ‫ژماره‌ی ‪ ١٠‬جه‌وانی دیک ‌ه به‌و گرووپه‌و ‌ه زیاد بوون گۆده‌رزی‬ ‫‪http://www.ickevåld.se/‬‬ ‫و ئه‌وانیش ب ‌ه شێوه‌یه‌کی فه‌رمی خۆیان خسته‌ ‪Martin‬‬ ‫پاڵ بزووتنه‌وه‌ی سه‌رپێچی ل ‌ه چوون ‌ه سه‌ربازی‬ ‫‪Smedjeback‬‬ ‫ک ‌ه ل ‌ه الیه‌ن ناوه‌ندی کولتوری میزوپوتامیا لقی‬ ‫ئه‌زمیره‌و ‌ه ڕێکخرابوو‪ .‬قادر یلماز وته‌بێژی جه‌وانی‬ ‫کورد ک ‌ه سه‌رپێچی ل ‌ه چوون ‌ه سه‌ربازی ده‌وڵه‌تی‬ ‫تورک ده‌که‌ن ل ‌ه کونفرانسێکی چاپه‌مه‌نیدا‬ ‫‪‌:‬سه‌چاوه‌کان‬ ‫‪Mahatma! eller Konsten att vända‬‬ ‫‪världen upp och ner av O›Yeah, Zac‬‬ ‫‪Mina experiment med sanningen av‬‬ ‫‪Gandhi, Mohandas Karamchand‬‬ ‫‪Gandhi, M. K. Non violent resistance.‬‬ ‫‪New Yor. ١٩٨٥.‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪27‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫وتـــار‬

‫نه‌ورۆز جه‌ژنا ئازادیا گه‌لێن رۆژهالتا ناڤینه‌ ب‬ ‫پێشنگتیا كوردان‬

‫دیار غه‌ریب‬

‫نه‌ورۆز وه‌ك ‌ه رۆژه‌كی پیرۆز دناڤ گه‌لی كورد و‬ ‫گه‌لێن رۆژهالتا ناڤین‪ ،‬ئاسیا یا ناڤین‪ ،‬قه‌فقاسیا‪،‬‬ ‫بالقان و به‌شه‌ك ژ گه‌لێن باكوری ئە‌فرقیا د ‌ه ب‬ ‫ره‌نگی جودا جودا تێ پیرۆز كرن‪ ،‬هه‌ر گه‌ل و پێكهاته‌‬ ‫ژی چیرۆكه‌كی وان هه‌ی ‌ه د ده‌رباره‌یا نه‌ورۆزێ ده‌‪ .‬د‬ ‫نها د ‌ه دناڤ ‪ 20‬ده‌وله‌ت د ‌ه وه‌ك ‌ه جه‌ژنه‌كا فه‌رمی‬ ‫هاتی ‌ه قه‌بول كرن‪ .‬ئێراق‪ ،‬ئێران‪ ،‬سوریه‌‪ ،‬توركیا‌‪،‬‬ ‫ئازه‌ربایجان‪ ،‬گورجستان‪ ،‬ئە‌فغانستان‪ ،‬پاكستان‪،‬‬ ‫تاجیكستان‪ ،‬توركه‌مه‌نستان‪ ،‬هندستان‪ ،‬روسیا‪،‬‬ ‫كازاخستان‪ ،‬قیرغیستان‪ ،‬ئۆكرانیا‪ ،‬سربیا‪،‬‬ ‫بۆسنه‌و هه‌رسك‪ ،‬كۆسۆڤۆ‪ ،‬مه‌كه‌دۆنیا و قوبرس‬ ‫‪28‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫وان ده‌وله‌تن كو نه‌ورۆز قه‌بول كرنه ‌‪ ،‬گه‌لێن دناڤ‬ ‫وان ده‌وله‌تا دژین ئەو جه‌ژن پیرۆز دكن‪.‬‬ ‫یونسكۆ‪ ،‬كو رێخستنا ته‌یبه‌ت ب چاند و‬ ‫میراته‌یا چاندی یا نەتەوەیا یەكبویە‌‪ ،‬د جڤینا خوه‌‬ ‫یا دناڤبه‌ر (‪ 9/28‬هەیا ‪ )2009/10/2‬كو ل ئە‌بوزه‌بی‬ ‫پا‌یته‌ختا ئیماراتا عە‌ره‌بی لدار خست‪ ،‬نه‌ورۆز وه‌ك‬ ‫میراته‌یه‌ك ‌ه مۆرالی و چاندی قه‌بول كر و خست ناڤا‬ ‫لیستا میراته‌یا چاندی یا جهان‪ .‬لسه‌ر وێ ئەساس‬ ‫ژ بوهاری ‪ 2010‬ڤ ‌ه وه‌ك ‌ه جه‌ژنه‌ك ‌ه جهانی هاتیه‌‬ ‫قه‌بول كرن‪ .‬لگۆر داخویانی نەتەوەیا یەكبوی د‬ ‫‪ 2010‬ده‌‪ ،‬نه‌ورۆز ژ ئالیێ ‪ 300.000.000‬مرۆڤ‬ ‫زێده‌تر ڤ ‌ه تێ پیرۆز كرن‪.‬‬ ‫لگۆر چاندا جڤاك ئەڤ جه‌ژن پر كه‌ڤن ‌ه و‬ ‫هندك ئەڤ جه‌ژن ڤه‌دگه‌رینن ژ بۆ سه‌رده‌ما‬ ‫ماددا‪ ،‬هندك ژی دبێژن به‌ریا ماد ژی هاتی ‌ه پیرۆز‬ ‫كرن‪ .‬د به‌لگه‌یێن نڤیسكی د ‌ه ژی د سه‌دساال‬ ‫دوویەمینا میالدی ده‌‪ ،‬د ده‌ما دەسەاڵتا پارتتا ده‌‬ ‫به‌حسا نه‌ورۆز هاتی ‌ه كرن‪ .‬دبێژن وه‌ك ‌ه جه‌ژن‬ ‫هاتی ‌ه پیرۆز كرن‪ .‬ئە‌و ژی بنگه‌ها وی ڤ ‌ه دگه‌رینن‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫ژ بۆ سه‌رده‌می ماد و په‌رس‪ .‬وه‌كی دن لگۆر دانه‌یا‬ ‫دیرۆكی ژ ئالیێ ده‌وله‌تا میسر‪ ،‬پارت‪ ،‬ساسانی‪،‬‬ ‫خه‌لیفه‌یێن ئیسالمی(هه‌یا سه‌دساال ‪ ،)12‬ده‌وله‌تا‬ ‫سه‌لجوقی‪ ،‬مەغۆل‪ ،‬عوسمانی و سه‌فه‌وی ڤه‌‬ ‫هاتن ‌ه قه‌بول كرن و ئاسته‌نگی ژ بۆ پیرۆز كرنا وی‬ ‫چێ نه‌كرنه‌‪ .‬لێ د سه‌رده‌می ئیمام غه‌زالی د ‌ه ده‌وله‌تا‬ ‫عەبا�سی ئەڤ جه‌ژن وه‌ك ‌ه ئاگر په‌رستی بناڤ كریه‌‬ ‫و ئێدی قه‌بول نه‌كرن ‌ه كو وه‌ر ‌ه پیرۆز كرن‪.‬‬ ‫د ده‌سپێكا سه‌دساال بیستەمین ده‌‪ ،‬ده‌ما‬ ‫دیزاینا دنیا هات گۆهرتن‪ ،‬ده‌وله‌تا ئیران وه‌كه‌‬ ‫كه‌ڤنه‌شۆپیه‌ك وی پیرۆز كریه‌‪ .‬د نها د ‌ه ل ئیران ب‬ ‫فه‌رمی ژ بۆ جه‌ژنا نه‌ورۆز ‪ 5‬رۆژ‪ ،‬ژ (‪ 20‬هه‌یا ‪)24‬‬ ‫مه‌ها مارت تاتیل هه‌یه‌‪ .‬لێ ده‌وله‌تێن ئیراق‪ ،‬تركیه‌‬ ‫و سوری ‌ه نه‌ورۆز قه‌بول نه‌دكرن‪ .‬ژ بۆنا وی گه‌لێن‌‬ ‫دناڤ وان ده‌وله‌تا د بن زۆری و زه‌حمه‌تیێ د ‌ه پیرۆز‬ ‫دكرن‪ .‬گه‌له‌ك جاران ژ بۆی نه‌ورۆز پیرۆز بكن‪،‬‬ ‫روبرویا گه‌له‌ك ئەشكه‌نج ‌ه دبون‪ .‬د ساال ‪1948‬‬ ‫د ‌ه ئەڤ جه‌ژن ب فه‌رمی ژ ئالیێ حكومه‌تا ئێراق ڤه‌‬ ‫هاتی ‌ه قه‌بول كرن‪ ،‬لسه‌ر وێ ئەساس ئێدی گه‌لی‬ ‫كورد سه‌ربه‌ست پیرۆز كریه‌‪ .‬ل سوری ‌ه ژی ژ سالێ‬ ‫‪ 1970‬ڤ ‌ه وه‌ك ‌ه جه‌ژنا دایك و جه‌ژنا بوهار هاتیه‌‬ ‫قه‌بول كرن و ئێدی پر ئاسته‌نگی چێ نه‌دكرن ژ بۆ‬ ‫پیرۆز كرنا وی‪ .‬ل تركی ‌ه ژی ساال ‪ 1995‬ئەڤ جه‌ژن‬ ‫هات قه‌بول كرن و پیرۆز كرنا وی هات سه‌ربه‌ست‬ ‫كرن‪.‬‬ ‫لگۆر هندك ریوایه‌ت‪ ،‬لسه‌ر نه‌ورۆز ئاگاهی‬ ‫دان ‌ه پێخه‌مبه‌را محه‌مه‌د(د‪.‬خ)‪ ،‬ئەو ژی گۆتیه‌‪:‬‬ ‫هه‌ر قه‌ومه‌ك جه‌ژنه‌كا وان هه‌یه‌‪ .‬وه‌كی دن دبێژن‬ ‫رۆژه‌ك ل باژێرا كوفه‌(پایته‌ختا ده‌سه‌التا ئیمام‬ ‫عە‌لی) شیرینی و په‌قالو ‌ه برن ‌ه ژ بۆ ئیمامی عە‌لی‪ ،‬ئەو‬ ‫ژی پرس كری ‌ه ئەڤ ‌ه ژ بۆ چیه؟ ژێر ‌ه گۆتن ‌ه ئەڤ‬ ‫ژ بۆ جه‌ژنا نه‌ورۆزه‌‪ ،‬ئەو ژی گۆتیه‌‪ :‬بال هه‌ر رۆژ‬

‫نه‌ورۆز به‌‪.‬‬ ‫نه‌ورۆز دناڤ ئۆال زه‌رده‌شتی‪ ،‬ئێزدی‪،‬‬ ‫یارسانی(عه‌له‌وی‪ ،‬ئە‌هلی هه‌ق‪ ،‬عە‌لی ئیالهی‪،‬‬ ‫كاكه‌یی) و به‌هایی ڤ ‌ه هاتی ‌ه قه‌بول كرن‪ .‬لگۆر‬ ‫ئیسالم ب فه‌رمی نه‌هاتی ‌ه قه‌بول كرن‪ ،‬لێ هه‌یا‬ ‫ده‌ما ئیمام غه‌زالی ژی نه‌هاتی ‌ه قه‌ده‌خ ‌ه كرن‪ .‬ژ‬ ‫بۆنا وی ژ ئالی ‌ه خه‌لیفه‌ێن ئیسالم ڤ ‌ه هاتی ‌ه قه‌بول‬ ‫كرن‪ .‬لێ د نها د ‌ه به‌شه‌ك ژ ئیسالمی سیا�سی و‬ ‫سه‌له‌فی ئەڤ جه‌ژن ره‌ت دكن و قه‌بول ناكن‪ .‬ژ‬ ‫ئالیێ ده‌سه‌التدارێن ئۆال كرستیانی و جهو ڤ ‌ه ژی‬ ‫پرانی ده‌م هاتی ‌ه قه‌بول كرن‪.‬‬ ‫دناڤ ئۆال یارسانی د ‌ه ژی ژبۆ نه‌ورۆز ‪2‬‬ ‫هه‌فت ‌ه جه‌ژن دكن‪ ،‬خوارنێ ره‌نگه‌ره‌نگ چێ‬ ‫دكن‪ ،‬سه‌ردانیا هه‌ڤ دكن‪ ،‬كۆم دبن‪ ،‬مۆرال‬ ‫دكن‪ ،‬دچن ده‌رڤ ‌ه و سه‌یران دكن‪ .‬ئە‌ڤ جه‌ژن ب‬ ‫چارشه‌مه‌سوری ده‌ستپێ دكه‌‪ .‬چارشه‌مه‌سوری‪،‬‬ ‫رۆژی چارشه‌می به‌ریا نه‌ورۆزه‌‪ ،‬جه‌ژنا خو ‌ه ل‬ ‫چارشه‌م ده‌سپێ دكن هه‌یا ‪ 2‬هه‌فت ‌ه ده‌رباز دبه‌‪.‬‬ ‫هندك ئەڤ مه‌راسیم و مه‌راسیما سێزدەبده‌ر كو‬ ‫دناڤ زه‌رده‌شتی‪ ،‬كوردی رۆژهالت و ئیرانیا د ‌ه تێ‬ ‫پیرۆز كرن دشوپهێنن هه‌ڤ‪ .‬مه‌راسیما سێزده‌بده‌ر‬ ‫ژی ژ رۆژا نه‌ورۆز ده‌سپێ دك ‌ه هه‌یا ‪ 13‬رۆژ درێژ‬ ‫دك ‌ه و گه‌ل دچن ده‌رڤ ‌ه ژ بۆ ئەرازی و د ئەرازی‬ ‫د ‌ه جه‌ژن پیرۆز دكن‪ .‬لگۆر میتۆلۆژیا كورد و‬ ‫زه‌رده‌شتی‪ ،‬دبێژن ده‌ما كو دارویش خوه‌ستی ‌ه ببه‌‬ ‫پادشای پارس‪ ،‬رێبه‌ره‌كی زه‌رده‌شتی كو ماد بویه‌‪،‬‬ ‫ناڤی وی گۆمه‌تا بویه‌‪ ،‬دژی دارویش ده‌ركه‌تیه‌‪ ،‬د‬ ‫ئەنجامێ د ‌ه دارویش بسه‌ر كه‌تیه‌‪ .‬پشتی سه‌ركه‌تن‪،‬‬ ‫دارویش بریار دای ‌ه هه‌می ئۆلدارێن زه‌رده‌شتی و‬ ‫ته‌ره‌فدارێن وان بكوژن‪ .‬لسه‌ر وێ ئەساس ‪13‬‬ ‫رۆژ زه‌رده‌شتی و ماددا كوشتنه‌‪ ،‬پشتی ‪ 13‬رۆژ‬ ‫كۆمكوژی دان ‌ه سه‌كناندن‪ .‬د وێ ده‌مێ د ‌ه تێ گۆتن‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪29‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫كو ‪ 70.000‬كه‌�سی زه‌رده‌شتی كوشتنه‌‪ .‬گه‌له‌ك‬ ‫مرۆڤێن زه‌رده‌شتی و ماد ژ بۆی خو ‌ه بپارێزن‬ ‫به‌ری خو ‌ه دان ‌ه ده‌رڤ ‌ه و د چیا و به‌ژاهیێ د ‌ه خوه‌‬ ‫ڤه‌شارتن ‌ه و خو ‌ه رزگار كرنه‌‪ .‬ده‌ما فه‌رمان خه‌الس‬ ‫بوی ‌ه زڤرین ‌ه جهی خوه‌‪ .‬ژ بۆنا وی ئەو ده‌ركه‌تن‬ ‫وه‌ك ‌ه رۆژێن رزگاری دبینن و لسه‌ر وێ بنگه‌ه ببیر‬ ‫تێنن‪.‬‬ ‫ئۆال به‌هایی ژی كو ئۆله‌ك ‌ه د سه‌دساال (‪ )19‬ده‌‬ ‫ل ئیران چێبویه‌‪ ،‬ژ ‪ 2‬هه‌یا ‪ -20‬مارت رۆژی دگرن‪،‬‬ ‫رۆژی ‪ -21‬مارت دكن جه‌ژن‪ ،‬هه‌مان ده‌م نه‌ورۆز‬ ‫رۆژا ده‌سپێكا ساال به‌هاییه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر چقا�سی گه‌لێن جودا جودا ئەڤ جه‌ژن‬ ‫پیرۆز دكن‪ ،‬لێ مۆركا گه‌لی كورد و جڤاكا زاگرۆس‬ ‫لسه‌ر وی هه‌یه‌‪ .‬ل پرانی جێه ب نه‌ورۆز‪ ،‬نه‌ڤرۆز‪،‬‬ ‫نه‌ڤروز ئان نێزی وان په‌یڤا تێ بلێڤ كرن‪ .‬ناڤی‬ ‫نه‌ورۆز ژی د كوردی د ‌ه ب واته‌یا رۆژا نوو یه‌‪ .‬نها‬ ‫ژی دناڤ كوردێن كه‌لهور‪ ،‬لور و كرمانجكی(دملی)‬ ‫د ‌ه نه‌و ئان ژی نۆ ب واتایا نوو تێ‪ ،‬رۆز ژی ب واتایه‌‬ ‫رۆژ تێ‪ ،‬پێكڤ ‌ه دبن نۆرۆز ئان ژی نه‌ورۆز ئەڤ ژی‬ ‫ب ده‌رباز بونێ ده‌مێ د ‌ه لسه‌ر زمان ره‌هه‌تر بویه‌‪.‬‬ ‫لگۆر میتۆلۆژیایێ كورد نه‌ورۆز ژ چیرۆكا‬ ‫كاوه‌یێ هه‌سنكار و پا‌دشا زوحاك تێ‪ .‬لگۆر ئەڤ‬ ‫میتۆلۆژی‪ ،‬زوحاك پا‌دشایه‌ك گه‌له‌ك زالم بویه‌‪.‬‬ ‫ئە‌و پاد‌شا نه‌خۆ‌ش دبه‌‪ ،‬پشتی نه‌خۆ‌ش كه‌تنا وی‪،‬‬ ‫لسه‌ر هه‌ردوو مال وی دو برین ده‌ردكه‌ڤن(لگۆر‬ ‫میتۆلۆژی دبێژن دوو مار ده‌ردكه‌ڤن)‪ ،‬ب سه‌ده‌مێ‬ ‫وێ پر ئێش دكشێنه‌‪ .‬دكتۆر ژێر ‌ه دبێژن پێویسته‌‬ ‫هه‌ر رۆژ ‪ 2‬جوان سه‌ر ژێ بكە و مێژیا وان جوانا ب‬ ‫گه‌رماهی بدە وان ما‌را‪ .‬ب ڤێ ئاڤاهی ئێ�شی وی كێم‬ ‫دب ‌ه و ره‌هه‌ت دبه‌‪ .‬ئێدی حه‌یا ده‌مه‌ك هه‌ر رۆژ ‪2‬‬ ‫جوان تێنن سه‌ری وان ‌ه ژێ دكن و مێژیا وان ددن‬ ‫ئەو برینێن سه‌ر ملی زوحاك‪ .‬كاوه‌یێ هه‌سنكار ژی‬ ‫‪30‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫‪ 12‬كورا وی هه‌بویه‌‪ 11 ،‬كوری وی دبن و مێژیا‬ ‫وان ددن زوهاك‪ .‬هه‌ری داوی دچن ژ بۆ كورا وی‬ ‫ئا ‪ 12‬ببن‪ ،‬ئەو ژی دبێژ ‌ه ئەزێ بخو ‌ه كورا خو ‌ه تێنم‬ ‫گه‌ل پادشا‪ .‬ب ڤێ ئاڤاهی كورا خو ‌ه ئاماد ‌ه دك ‌ه و دبه‌‬ ‫گه‌ل زوحاك‪ ،‬ل ور فرسه‌ت دبین ‌ه هێرش دك ‌ه سه‌ر‬ ‫زوحاك و ب چه‌كوشا ده‌ستی خو ‌ه وی دكوژه‌‪ .‬ب ڤێ‬ ‫ئاڤاهی گه‌ل ژ زلمێ زوحاك رزگار دك ‌ه و رۆژه‌كا نوو‬ ‫د ژیانا جڤاكێ د ‌ه ده‌ست پێ دكه‌‪ .‬ئێدی ئەڤ رۆژ‬ ‫دكن جه‌ژنا رزگاربون‪.‬‬ ‫لگۆر دانه‌یێن دیرۆكی كو هاتن ‌ه نڤیساندن‪ ،‬د‬ ‫دیرۆكا كوردستانێدە ئەم بویه‌ره‌ك ب ناڤی كاو ‌ه و‬ ‫زوحاك نابینن‪ .‬لێ به‌رخوه‌دانا ماد و گه‌لێن زاگرۆس‪،‬‬ ‫ئیران‪ ،‬ئە‌نه‌تۆلیا ناڤین و بابل ل هه‌مبه‌ری ده‌سه‌التی‬ ‫ئاشوری هه‌ی ‌ه و پر هاتی ‌ه به‌حس كرن‪ .‬ب نه‌رینا من‬ ‫چیرۆكا كاو ‌ه و زوحاك ب میتۆلۆژی كرنا شه‌ر و‬ ‫په‌ڤچونا دناڤبه‌را ساراك كو پاشایی ئاشوری بو‬ ‫لگه‌ل گه‌لێن بن ده‌ست كو ب پێشه‌نگتیا كیاكسارا‬ ‫رێبه‌را ماددا ل به‌رخو ‌ه دان ‌ه و د ئەنجامێ ده‌‬ ‫سه‌ركه‌فتن خستن ‌ه ده‌ستی خوه‌‪ .‬لگۆر به‌لگه‌یێن كو‬ ‫هاتن ‌ه نڤیساندن‪ ،‬د داویا مه‌ها ئاگۆست د ‌ه هێزێن‬ ‫به‌رخوه‌دێر ئا ماد دكارن نەینەوا (موسل) بگرن‬ ‫و ده‌سه‌التی ساراك تێك ببن‪ ،‬ساراك ژی خوه‌‬ ‫داوێژ ‌ه ناڤ ئاگر و خو ‌ه دكوژه‌‪ .‬ژ به‌ر كو ماد دناڤ‬ ‫خوه‌د ‌ه ‪ 6‬هۆز(عه‌شیرەت)ی مه‌زن بویه‌(بو�سی‪،‬‬ ‫پارتاكنی‪ ،‬ئاستروخاتی‪ ،‬ئاریزانتی‪ ،‬بودی‪ ،‬موغ) و‬ ‫ب رێكا هه‌ڤپه‌یمانی ب كۆمێن وه‌ك ‌ه په‌رس‪ ،‬ماننا‪،‬‬ ‫ئۆرارتۆ‪ ،‬ئالیبی‪ ،‬ئیالم و بابل ر ‌ه كاربو ئاشوری تێك‬ ‫ببه‌‪ ،‬ده‌سه‌التی ئاشوری ژی د وێ ده‌مێ د ‌ه پر زلم ل‬ ‫گه‌لێن وان هه‌رێما دكرن‪ ،‬ئێدی بنكه‌تنا ئاشوری ژ‬ ‫بۆ هه‌می گه‌لێن ئەو سه‌رده‌م بوی ‌ه جه‌ژنا رزگاری‪.‬‬ ‫خه‌به‌را سه‌ركه‌فتن ژی ب رێكا ئاگر دگه‌هاندن هه‌ر‬ ‫ده‌رێكی‪ .‬ژ بۆنا وی د نها د ‌ه ژی ئاگر پێخستن وه‌كه‌‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫جه‌ژنا نه‌ورۆز د ت‬ ‫سه‌رده‌مه‌ك د ‌ه وه‌كه‌ ڤێ‬ ‫سه‌رده‌م راستی ئێرش‬ ‫نه‌بویه‌‪ .‬د سه‌دساال‬ ‫بیستەمین د ‌ه هه‌م‬ ‫سیسته‌ما جهان هه‌م‬ ‫ژی ده‌وله‌تێن داگیركه‌ر‬ ‫ئا كوردستانێ گه‌له‌ك‬ ‫هه‌ولدان كو جه‌ژنا نه‌ورۆز‬ ‫ژ بیرا كورد و گه‌لێن ڤێ‬ ‫هه‌رێم ببن‪.‬‬ ‫سمبۆال سه‌ركه‌فتن و خه‌به‌رێن خوه‌ش و ئازادی‬ ‫تێ پێناس كرن‪ ،‬نه‌ورۆز ژی ب ئاگر پێخستن تێ‬ ‫پیرۆز كرن‪ .‬هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ك ژی نه‌ورۆز ب جه‌ژنا‬ ‫خو ‌ه دبینه‌‪ .‬ژ بۆنا وی ئەم دكارن بێژن نه‌ورۆز‬ ‫جه‌ژنا ئازادیا گه‌ال ی ‌ه ب پێشه‌نگتی مادد(كورد)ا‪،‬‬ ‫هه‌یا نها ژی ئەڤ ناڤه‌رۆكا خو ‌ه پاراستیه‌‪ .‬ژ بۆنا‬ ‫ڤیا ده‌سه‌التدارا گه‌له‌ك جاران دخوه‌زن د بن ناڤێ‬ ‫ئۆل و به‌هانه‌یێن جودا د ‌ه ئەڤ جه‌ژن قه‌ده‌خه‌‬ ‫بكن‪ .‬ده‌مه‌ك كو نكاربن قه‌ده‌خ ‌ه بكن ژی‪ ،‬ئەو ده‌م‬ ‫دخوه‌زن ناڤی جودا لێ بكن‪ ،‬وه‌ك ‌ه جه‌ژنا بوهار‪،‬‬ ‫جه‌ژنا ئاڤابون(ئافراندن)ا دنیا‪ ،‬جه‌ژنا دایكا …‪، .‬‬ ‫لێ گه‌لی كورد و گه‌له‌ن كو خوه‌دی كه‌ڤنه‌شۆپیا‬

‫نه‌ورۆزێ نه‌‪ ،‬هه‌رتم خوه‌ستن ‌ه جه‌وهه‌ری نه‌ورۆز‬ ‫بپارێزن‪.‬‬ ‫لگۆر دانه‌یێن كو د نڤیسێن ئاشوری‪ ،‬بابل و‬ ‫یۆنانی یا د ‌ه هه‌نه‌‪ ،‬تێ گۆتن كو ماد د داویا ته‌باخێ‬ ‫د ‌ه سه‌ركه‌فتن خستی ‌ه ده‌ست ‌ا خو ‌ه ل هه‌مبه‌ری‬ ‫ئاشوری‪ .‬تێ گۆتن ژی كو ئەڤ سه‌ركه‌فتن بویه‌‬ ‫نه‌ورۆز‪ .‬ژ بۆنا وی ئاپێ موسا عەنته‌ر دبێژ ‌ه به‌ریا‬ ‫ئیسالمێ كوردان ‪ 31‬ئاب نه‌ورۆز پیرۆز كرنه‌‪.‬‬ ‫لگۆر نێرینا ئاپێ موسا عەنته‌ر پشتی كو سالنامه‌‬ ‫عەره‌بی ئیسالمی دناڤ گه‌لێن وان هه‌رێما به‌الڤ‬ ‫بویه‌‪ ،‬ئێدی ئەو رۆژ ژی هاتی ‌ه گۆهرتن‪ .‬لێ ئاپێ‬ ‫موسا به‌حس ناك ‌ه چه‌وا هاتی ‌ه گۆهرتن‪ .‬ب نه‌رینا‬ ‫من ژبه‌ر كو سالنامه‌یا ئیسالمی سالنامه‌یا هیجری‬ ‫عە‌ره‌بی قه‌مه‌ری بویه‌‪ .‬وات ‌ه لگۆر هه‌یڤێ مه‌ه و سال‬ ‫هه‌ژمار كرنه‌‪ ،‬ئەڤ یه‌ك ژی ده‌ما پیرۆز كرنا جه‌ژنێ‬ ‫گۆهرتیه‌‪ .‬چونكو سالنامه‌یا هه‌یڤ و سالنامه‌یا تاڤێ‬ ‫‪ 10‬رۆژ زێده‌تر فه‌رقا وان هه‌یه‌‪ ،‬سالێ كو ب تاڤ تێ‬ ‫پێڤان كرن ‪ 10‬رۆژ ژ سالێن كو ب هه‌یڤ تێ حساب‬ ‫كرن زێده‌تره‌‪ .‬ئە‌ڤ حساب ئەم نها ژی د جه‌ژنێن‬ ‫ره‌مازان و قوربان د ‌ه دبینن‪ ،‬ئەم دبینن هه‌ر سال‬ ‫‪ 10‬ئان ژی ‪ 11‬رۆژ جه‌ژن پێش د ‌ه تێ‪ .‬وەكە دیار‬ ‫دب ‌ە كورد و گه‌لێن ن ‌ه عەره‌ب ژی ژ ڤێ یه‌كێ نیگه‌ران‬ ‫بونه‌‪ ،‬ژ بۆنا وی خوه‌ستن ‌ه ده‌ما جه‌ژنا وان دیار به‌‬ ‫و نه‌هێت گۆهرتن‪ .‬وه‌ك ‌ه دن ژبه‌ر كو د كه‌ڤن ده‌‬ ‫گه‌لی كورد ده‌سپێكا بوهار وه‌ك ‌ه ده‌سپێكا سال دیار‬ ‫كرنه‌‪ ،‬ئەڤ بوی ‌ه سه‌ده‌م كو نه‌ورۆز و سه‌رساال نو‬ ‫بكن یه‌ك‪ ،‬ب ڤێ ئاڤاهی نه‌ورۆز خستن ‌ه ده‌سپێكا‬ ‫بوهار‪ .‬ئە‌م نها دبینن كو ده‌ما نه‌ورۆز تێ گه‌لی كورد‬ ‫وه‌ك ‌ه دو جه‌ژن پیرۆز دكه‌‪ ،‬یه‌ك جه‌ژنا نه‌ورۆز و‬ ‫سه‌ركه‌فتنه‌‪ ،‬یه‌ك ژی جه‌ژنا سه‌رساال كوردی ‌ه كو‬ ‫ئیسال دب ‌ه ساال ‪.2719‬‬ ‫بێگومان جه‌ژنا نه‌ورۆز د ت سه‌رده‌مه‌ك ده‌‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪31‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫نه‌ورۆز بكن بنگه‌ه ژ بۆ بلند‬ ‫كرنا ئاستا تێكۆشینا گه‌ل‪.‬‬ ‫لێ د ڤێ وارێ د ‌ه رێبه‌ر ئاپۆ‬ ‫و پەكەكە هه‌ری زێده‌ گرانی‬ ‫دانه‌ سه‌ر ئەڤ جه‌ژن‪ .‬هه‌ر‬ ‫ئەڤ گرانی دان بو سه‌ده‌م‬ ‫كو هه‌ڤال مه‌زلوم دۆخان د‬ ‫زندانێ ئامه‌د ده‌ د نه‌ورۆز ده‌‬ ‫چاالكیا خوه‌ ئەنجام بده‬ ‫وه‌ك ‌ه ڤێ سه‌رده‌م راستی ئێرش نه‌بویه‌‪ .‬د سه‌دساال‬ ‫بیستەمین د ‌ه هه‌م سیسته‌ما جهان هه‌م ژی‬ ‫ده‌وله‌تێن داگیركه‌ر ئا كوردستانێ گه‌له‌ك هه‌ولدان‬ ‫كو جه‌ژنا نه‌ورۆز ژ بیرا كورد و گه‌لێن ڤێ هه‌رێم ببن‪.‬‬ ‫لێ ئەو به‌رخوه‌دانی كو گه‌لی كورد و گه‌لێن ڤێ هه‌رێم‬ ‫پێشخستن‪ ،‬بو سه‌ده‌ما ڤاال ده‌رخستنا سیاسه‌تا‬ ‫داگیركه‌را‪ .‬د ڤێ ده‌رێ د ‌ه پێویست دبینم كو به‌هسا‬ ‫(پیره‌مێرد ‪ )1950-1867‬بكم كو دناڤبه‌را ساال‬ ‫‪ 1926‬و ‪ 1950‬د ‌ه گه‌له‌ك رۆلێن گرنگ دیتی ‌ه ژ‬ ‫بۆ زیندی هێالنا نه‌ورۆز‪ .‬پیره‌مێرد هه‌ر سال ل‬ ‫سوله‌یمانی گه‌ل كۆم كری ‌ه و ڤه‌ستیڤاال چاند و‬ ‫هونه‌را كوردی د نه‌ورۆزێ د ‌ه ساز كریه‌‪ .‬ژ ئالیێكه‌‬ ‫دنڤ ‌ه هه‌می ته‌ڤگه‌رێن كوردی د تێكۆشینا خوه‌‬ ‫د ‌ه كار ژ بۆ ڤه‌ژینا نه‌ورۆز كرن ‌ه و رۆال وان هه‌میا‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬خوه‌ستن ‌ه هه‌م نه‌ورۆز زندی بهێلن‪ ،‬هه‌م ژی‬ ‫نه‌ورۆز بكن بنگه‌ه ژ بۆ بلند كرنا ئاستا تێكۆشینا‬ ‫‪32‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫گه‌ل‪ .‬لێ د ڤێ وارێ د ‌ه رێبه‌ر ئاپۆ و پەكەكە هه‌ری‬ ‫زێد ‌ه گرانی دان ‌ه سه‌ر ئەڤ جه‌ژن‪ .‬هه‌ر ئەڤ گرانی‬ ‫دان بو سه‌ده‌م كو هه‌ڤال مه‌زلوم دۆخان د زندانێ‬ ‫ئامه‌د د ‌ه د نه‌ورۆز د ‌ه چاالكیا خو ‌ه ئەنجام بده‌‪ ،‬ب‬ ‫خو ‌ه ر ‌ه چاندا به‌رخوه‌دانا نه‌ورۆز نوو كر و گور‬ ‫كر‪ .‬ژ بۆنا وی رێبه‌ر ئاپۆ ژ هه‌ڤال مه‌زلوم ر ‌ه گۆت‬ ‫كاوه‌یا سه‌رده‌مێ‪ .‬ئە‌و چاند ژ ئالیێ زه‌كی ‌ه ئالكان‪،‬‬ ‫رۆناهی‪ ،‬به‌رمال و ره‌هشان ڤ ‌ه هات به‌رده‌وام كرن‪.‬‬ ‫وان چاالكی و به‌رخوه‌دان ده‌وله‌تا توركیا نه‌چار‬ ‫كر كو د ساال ‪ 1995‬د ‌ه ب فه‌رمی نه‌ورۆز قه‌بول‬ ‫بكه‌‪ .‬هه‌ر ئەڤ به‌رخوه‌دان بوی ‌ه سه‌ده‌م كو سالێن‬ ‫‪ 1990‬و شون د ‌ه ب ملیۆنا مرۆڤ ل كوردستان‬ ‫و ده‌رڤه‌ی كوردستان نه‌ورۆز پیرۆز بكن‪ .‬مرۆڤ‬ ‫دكار ‌ه بێژ ‌ه پشتی سالێ ‪ 2005‬شون ڤ ‌ه نه‌ورۆز‬ ‫بو روحه‌كی نوو ژ بۆ گه‌لێن رۆژهالتا ناڤین‪ .‬هه‌ر‬ ‫ئەڤ یه‌ك ژی بو سه‌ده‌م كو نەتەوەیا یەكبوی د‬ ‫ساال ‪ 2009‬د ‌ه بریار بد ‌ه جه‌ژنا نه‌ورۆز قه‌بول‬ ‫بكه‌‪ .‬تشتی كو مای ‌ه ئەم بێژن ئەو ‌ه كو ب رێبه‌رتی‬ ‫رێبه‌ر ئاپۆ گه‌لی كورد و نه‌ورۆز نوبون ژیان دكن‪.‬‬ ‫چه‌وا ماد و نه‌ورۆز بون بنگه‌ه ژ بۆ هه‌ڤپه‌یمانیا‬ ‫گه‌لێن ڤێ هه‌رێم و سه‌ركه‌فتن مسۆگه‌ر كرن‪ .‬نها‬ ‫ژی ب رێبه‌رتی رێبه‌ر ئاپۆ‪ ،‬گه‌لی كورد و نه‌ورۆز‬ ‫ده‌مه‌كی وسا ژیان دكن‪ ،‬زه‌مینا ئەو ‌ه چێكرن ‌ه ژبۆی‬ ‫جاره‌كی دن پێشه‌نگتی ژ بۆ جڤاكێن رۆژهالتا ناڤین‬ ‫و دنیا بكن‪ .‬كیاكسه‌ر و ماد چه‌وا ساراك تێكبرن‪،‬‬ ‫به‌رخوه‌دانا رێبه‌ر ئاپۆ‪ ،‬گه‌ریال‪ ،‬شه‌رڤانێن ئازادی‬ ‫و گه‌لی م ‌ه ژی د ئیرۆ د ‌ه وێ فاشیزما ئە‌ردۆغان‬ ‫و باخچه‌لی تێك ببه‌‪ .‬چه‌وا نه‌ورۆز رێك ل پێشیا‬ ‫سه‌رده‌مه‌كا نوو ڤه‌كر‪ ،‬ئەڤ به‌رخوه‌دان ژی رێك‬ ‫ل پێشیا سه‌رده‌مه‌كا نوو ڤه‌دك ‌ه و نه‌ورۆز نوو دكه‪.‬‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫وتـــار‬

‫ئاپۆ (دۆنجوان‪/‬فرانکشتاین)ە سیاسییەکەی کورد‬ ‫خوێندنەوەیەک بۆ کتێبی (ژنۆلۆژی)‬

‫شارا تاهیر‬

‫(‪)1‬‬ ‫ژنۆلۆژی یان فێمێنیزمی ئاپۆیی؟‬ ‫ئاپۆ تۆقێنەرە‪ ،‬دڕندەیە و بکوژ‪ ،‬هەڕەشەکارە‬ ‫و مەترسیدار‪ ،‬جۆرێکە لە فرانکشتاینی سیا�سی‬ ‫لە بۆسەی ناکاودا کە ئی�شی بەتەنها ئەوەیە‬ ‫تیرۆری خۆمان و ژن و کچ و مناڵەکانمان بکات‪،‬‬ ‫ناخافاڵنە و بە شەو بێتە سەرمان‪ ،‬پەالمارمان‬ ‫بدات و بە بارمتە بمانگرێت و لەبەرامبەر نرخێکدا‬ ‫بمانداتەوە بە خاوەنەکانمان‪ .‬دۆنجوانیشە‪،‬‬

‫بەو مانایەی کە کارەکتەرێکی رۆمان�سی و‬ ‫سەرنجڕاکێ�شی خاوەن ئەفسونێکە یەزدانی‪ ،‬کە‬ ‫بە ناوی عەشق و سۆزەوە کچۆڵەکان‪ ،‬کیژەکان‪،‬‬ ‫ژنەکان دەبات بۆ خۆی‪ ،‬سەرسامیان دەکات و‬ ‫بەڵێنی ژیانێکی ئازاد و خۆشگوزەرانیان پێدەدات‪.‬‬ ‫وەک دەبینین ئێمە لەبەردەم دوو چەشن ئاپۆداین‬ ‫کە هەردووکیان زادەی گوتاری میدیای تورکی و‬ ‫حیزبە کوردستانیەکانن بۆ ئاپۆ کە ‌هیچ نییە جگە‬ ‫لە ترسیان لەو‪ ،‬نەوەک بنچینەیەکی واقیعیانەی‬ ‫هەبێت‪ .‬گومان لەوەدا نیە کە ئاپۆ وەک دامەزرێنەری‬ ‫بزووتنەوەیەکی شۆڕشگێڕیی کە یار و نەیاری خۆی‬ ‫هەیە‪ ،‬هەوادار و دوژمنی خۆی هەن‪ ،‬بەاڵم ئەمە‬ ‫هیچ لەوە ناگۆڕێت کە ئاپۆیزم شتێکی ترە کە دەبێت‬ ‫لە دەرەوەی ئەم دوالیزمە (دۆنجوان‪/‬فرانکشتاین)‬ ‫یە بخوێنرێتەوە و ببینرێت‪ .‬فۆبیا لە ئاپۆیزم وەک‬ ‫یەکێک لە تاعونەکانی گوتاری چارەکە سەدەی‬ ‫ڕابردووی حیزبە کوردیەکانی باشوری کوردستان‪،‬‬ ‫نەک هەر دیاردەیەکی مێژووییە کە شایستە بە‬ ‫لەسەر وەستانە‪ ،‬بەڵکو جۆرێکیشە لە ڕەفتار و‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪33‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫یەکەمین کار کە بۆ‬ ‫شێواندنی فەلسەفەی ئەم‬ ‫سەرکردە کوردە کرابێت‬ ‫و پەراوێزی خستبێت‪،‬‬ ‫بەرجەستەکردنی میکانیزمە‬ ‫سەربازی و پارتیزانیەکانی‬ ‫بەرنامەکەی بووە‬ ‫بەرپەرچدانەوەی سایکۆلۆژی کە بووە بە دۆخ‪،‬‬ ‫دۆخێک کە جۆرێکە لە میکانیزمی بەرگری دژ بە‬ ‫ئاپۆیزم و بەرەنگاربوونەوەی‪.‬‬ ‫تۆقین لە ئاپۆیزم بەربەستێکی وای‬ ‫دروستکردووە کە هەمووان وەک زۆنێکی‬ ‫مەترسیدار‪ ،‬ئەدەبیاتێکی دڕندە لە کارەکانی‬ ‫دەڕوانن و تا ئاستی شێواندن و سانسۆرکردنی‪،‬‬ ‫هێر�شی دەکەنە سەر‪ .‬هەر وەک ئاپۆ خۆی دەڵێت‬ ‫(کاتێک دەرکم بە زەرورەتی ئەم خەباتە کرد‪،‬‬ ‫خەبات بۆ ئازادیکردنی ژن منیان کردە بۆمبێکی‬ ‫ئامادەکراو‪ ،‬کە لە هێرۆشیما مەترسیدارە‪ ،‬لێ‬ ‫منیش بە ئاگاوە ئەلقەی بۆمبەکەم ڕاکێشا و تەواوی‬ ‫کەرەستەکانم بە ڕووی خوڵقێنەری بۆمبەکەدا‬ ‫دایەوە)‪ .‬ئاپۆیزم مەترسیدار نیە بەو مانایەی کە‬ ‫گوتاری میدیای حیزبە کوردیەکان بە بەردەوامی‬ ‫هۆڤاندویانە و لەبەرگە مرۆیی و ژندۆستیەکەی‬ ‫کە لە بنەڕەتدا الی خودی ئاپۆ ژیاندۆستیە‪،‬‬ ‫دایانبڕیوە و هەمیشە وەک خێوێکی ڕفێندەری‬ ‫ژن‪ ،‬هەڵگری ژن و گرتن و بردنی بە بارمتە‪،‬‬ ‫‪34‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫وێنایانکردووە‪ ،‬واتە دوورخستنەوە و دابڕینی‬ ‫ژنان لە شوێنە ئەبەدیەکەی خۆیان کە بریتیە لە‬ ‫چەقی ماڵ و دروستکردنی مناڵ و پەیڕەویکردنی‬ ‫یاساکانی پیاو‪ ،‬بەڵکو خودی ترسەکە لە بینین و‬ ‫دانپێدانانی ئەو وێنەیەدایە بۆ ژن کە ئاپۆ لە هەوڵی‬ ‫دامەزراندنی کارەکتەرەکەیدا وەک هاومانای ژیان‬ ‫و سەرچاوەی خودی ژیان خۆی‪ .‬بەم مانایەیش‬ ‫دەتوانین قسە لەسەر جۆرێکی دیکە لە ئاپۆیزم‬ ‫بکەین کە جێندەری و فێمێنیستیانەیە‪ :‬فێمێنیزمی‬ ‫ئاپۆیی کە لە الی خۆی بە تێرمی ژننا�سی یا ژنۆلۆژی‬ ‫ناودەبرێت‪.‬‬ ‫بە باوەڕی من یەکەمین کار کە بۆ شێواندنی‬ ‫فەلسەفەی ئەم سەرکردە کوردە کرابێت و‬ ‫پەراوێزی خستبێت‪ ،‬بەرجەستەکردنی میکانیزمە‬ ‫سەربازی و پارتیزانیەکانی بەرنامەکەی بووە‪،‬‬ ‫واتە بەبەردەوامی میلیتاریزەکردنی ئافرەت لە‬ ‫شۆڕشێکدا کە وەک خودی ئاپۆ خۆی دەڵێت‪:‬‬ ‫یەک پارچە ئاگرە[‪ !]1‬هیچ کام لە شیکەرەوە‬ ‫سیاسیەکانی ئەم مانیفێستە فێمێنیستیەی ئاپۆ‬ ‫بۆ ژننا�سی بایەخیان بە ڕەهەندە جێندەریەکەی‬ ‫ئەم کتێبە نەداوە‪ ،‬هێندەی جەختیان لەسەر‬ ‫الیەنە سیا�سی و کۆمەاڵیەتیەکەی کردۆتەوە‬ ‫کە گوایە ئاپۆیزم جۆرێکە لە ئایدیۆلۆژیای‬ ‫مەحف و هەڵوەشاندنەوەی سترەکتوری‬ ‫تەقلیدیانەی خێزانی کوردی‪ ،‬بەوەی کە کچەکان‬ ‫لە ماڵ دەردەکات و بە فریوی ئازادی دەیانکاتە‬ ‫سووتەمەنی جەنگێکی نابەرابەر و بێوادە کە‬ ‫دەرەنجامەکەی هەر ماڵوێرانیە بۆ ژنان خۆیان‪.‬‬ ‫دیارە ئەمە بەو مانایە نایەت کە ئاپۆ ڕەخنە لە‬ ‫خێزان ناگرێت وەک مۆدێلێکی بچووکراوەی‬ ‫دەسەاڵت و پیاوگەرایی کە پیویستی بە‬ ‫هەلوەشانەوە و سەرلەنوێ دروستکرندوەیە‪،‬‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫(‪)2‬‬

‫بەبێ گەڕانەوە بۆ‬ ‫شیتەڵکردنی بونیادی‬ ‫ئەفسانەی چاخی نوێی‬ ‫بەردین و وێنەی ژن‬ ‫تیایدا وەک بەرهەمهێنەر‪،‬‬ ‫ناتوانین ڕای ئاپۆ لە بارەی‬ ‫ژنەوە بزانین‪.‬‬

‫بەاڵم داخۆ ئامانجی ئاپۆ لەو تێزەیەی بۆ ژننا�سی‬ ‫دیسانەوە بە قوربانیکردنەوەی ژنە یان مەبەستی‬ ‫بەخشینەوەی خەسڵەتە پۆزەتڤەکانی ژن خۆیەتی‬ ‫بە خۆی کە پێشتر پیاو لێی دزیوە‪ :‬ئازایەتی‪،‬‬ ‫ژیاندۆستی‪ ،‬شکۆمەندی‪ ،‬خوداوەندی و ڕۆڵی وەک‬ ‫کارگێڕێکی چاالکی ئابووری؟ بەکورتی‪ ،‬ئامانجی‬ ‫من لە سەرلەنوێ خوێندنەوەی ئەم کتێبە وەک‬ ‫یەکەمین مانیفێستی فێمێنیستیانەی کوردی کە‬ ‫لەالیەن پیاوێکەوە نووسراوە و دەستپێشخەری‬ ‫کردووە لە دامەزراندنیدا وەک گوتار‪ ،‬بریتیە‬ ‫لە تیشکخستنە سەر ڕەهەندە فێمێنیستیەکانی‬ ‫و گفتوگۆکردن لەسەر خودی تێزەکە تا‬ ‫بەرچاوڕوونیەک بدەین بەوانی تر‪ ،‬تا بتوانن لە‬ ‫دەرەوەی قاڵبە ئایدیۆلۆژیەکەی ئاپۆیزم وێنەی‬ ‫ئەو ژنە ببینن کە ئەم پیاوە هەوڵ بۆ دامەزراندن و‬ ‫سەرلەنوێ داهێنانەوەی‪ ،‬دەکات‪.‬‬

‫ژن لە نێوان خوداوەند و کۆیلەدا‬ ‫بەبێ گەڕانەوە بۆ شیتەڵکردنی بونیادی‬ ‫ئەفسانەی چاخی نوێی بەردین و وێنەی ژن تیایدا‬ ‫وەک بەرهەمهێنەر‪ ،‬ناتوانین ڕای ئاپۆ لە بارەی‬ ‫ژنەوە بزانین‪ .‬هەموو ئەوانەی قسەیان لە سەر‬ ‫ئەم تێکستەی ئاپۆ کردووە‪ ،‬بە مەبەست بووبێت‬ ‫یان گێالنە‪ ،‬بە سەر ئەو ڕاستیەدا تێپەڕیوون‬ ‫کە وێنا ئەفسانەییەکەی ژن الی ئاپۆ کۆمەڵێک‬ ‫تایبەتمەندێتی کارەکتەری واقیعیانەی�شی هەیە‬ ‫نەوەک بە تەنیا فریوێکی ئایدۆلۆژی بێت و بیەوێت‬ ‫ژن لە خشتە ببات و بیکاتەوە بە کەرەستەیەک‬ ‫بۆ سەودا و مامەڵە پێوەکردن‪ .‬هەموو ڕەخنەکان‬ ‫لە ئاپۆ بەو ئاقارەدا دەڕۆن کە پێیانوایە دید‬ ‫و بۆچوونە ئایدۆلۆژییەکانی بە ئەندازەیەک‬ ‫ئەفسانەیین کە هەندێک جار دەگۆڕێن بۆ یۆتۆپیا‬ ‫و لە مەحاڵ نزیک دەبنەوە‪ ،‬لێ لە ڕاستیدا ئەمە‬ ‫هەڵەی ئاپۆ نییە‪ ،‬بەڵکو هەڵەی ئەو ڕەخنەگرانەیە‬ ‫کە نەیانتوانیوە ڕووبەرێکی گەر بچووکیش بێت لە‬ ‫ئامادەیی‪ ،‬بە یۆتۆپیا لە ناو ئایدۆلۆژیادا ببەخشن‪.‬‬ ‫مەبەستم لەوەیە کە هیچ ئایدیۆلۆژیایەک نییە کە‬ ‫لە بنەڕەتدا ڕەهەندێکی یۆتۆپییانەی نەبووبێت‪.‬‬ ‫کەواتە گەڕانەوەی ئاپۆ بۆ ئەو وێنەیەی چاخی‬ ‫بەردینی ژن کە تیایدا ڕۆڵەکانی وەک بەڕێوەبەر و‬ ‫رێکخەر و بەرهەمهێنەر و دابەشکەر و… هتد‪ ،‬بەو‬ ‫ئامانجەیە کە سەر لەنوێ ئەو تایبەتمەندییانەی‬ ‫کارەکتەری ژن زیندوو بکاتەوە و بیداتەوە بە خودی‬ ‫ژن خۆی‪ ،‬کە پیاو دواتر لە گەشەی قۆناغی ڕاو و‬ ‫بوونیدا بە ڕاوچی و نێچیرەوان و چەلەنگ و دلێر‪ ،‬لێی‬ ‫دزیوە و بێبەریکردوون لێی‪ .‬بە مانایەکی تر‪ ،‬سوود‬ ‫وەرگرتنەوە لەو وێنەیەی ژن ڕەنگە بە دیوێکدا‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪35‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫جۆرە مۆرکێکی ئەفسانەیی و یۆتۆپی ببەخشیتە‬ ‫ئایدۆلۆژیای ئاپۆ‪ ،‬بەاڵم بە دیوەکەی تریشدا‬ ‫دەبێت بزانین کە سەر لەنوێ زیندووکردنەوەی‬ ‫ژنە و بەخشینەوەی تایبەتمەندییە سیا�سی و‬ ‫کۆمەاڵیەتی و ئابووریەکانی خۆیەتی کە پیاو لە‬ ‫چنگی دەر‌‌هێناون و ئامادە نیە پێی بداتەوە و دان بە‬ ‫ژندا وەک بوونەوەرێکی هاوماف و هاوتوانا‪ ،‬بنێت‪.‬‬ ‫ئاپۆ لە کتێبی ژنۆلۆژیدا بە گەڕانەوە بۆ‬ ‫میتۆلۆژیا و چاخەکانی پێش زایین باس لە سروشتی‬ ‫ژن دەکات دەڵێت‪(( :‬ھێزی دەست پێکردنی شۆڕ�شی‬ ‫کشتوکاڵی نیۆلیتیک ژنە و ھێزیش لەتواناکاری‬ ‫زاوزێ وەردەگرێت‪ ،‬بۆیە تەواوی خواوەندەکان‬ ‫لە رووخساری ژندان ‪.‬لەیەکەمین قۆناخی‬ ‫سۆمەرییەکان‪ ،‬میسریەکان و ھیندیەکانیش ناوی‬ ‫خواوەندی لەژنان دەنرا ‪.‬الیەنی پیاوێتی خواوەندی‬ ‫زۆر دوای ئەوە دەردەکەوێت ‪.‬تەواوی ئەو‬ ‫پەیکەرانەی لەسەردەمی نیۆلیتیکەوە ماونەتەوە‬ ‫لە شێوەی ژن دروستکراون[‪.))]2‬‬ ‫ئەمە زۆر بە ئاشکرا پلەوپایەی ژنمان لەو‬ ‫قۆناغە لە ژیاندا بۆ دەردەخات کە بەر لە قۆناغی‬ ‫ڕاوکردن لە ئارادابووە و ژن تێیدا سەنتەری کردار‪،‬‬ ‫چاالکی و بڕیاردان و دواجار بەرهەمهێنانیش بووە‪.‬‬ ‫لە شوێنێکی تردا دەڵێت‪(( :‬کۆمەڵگای نیۆلیتیک‬ ‫ھێندە مۆرکی ژنی پێوەیە و ژن تێیدا بە کاریگەرە‪،‬‬ ‫وەکو بڵێی پیاو سڕاوەتەوە ‪.‬ئەمەش ھەروەکو ژنانی‬ ‫رۆژگاری ئەمڕۆمان وایە کە وەکو ھێزێکی سەرەکی‬ ‫کۆمەڵگا نین ‪.‬ژن ئەم ھێزە لە پێگەیاندنی دانەوێڵە‪،‬‬ ‫ماڵیکردنی ئاژەڵ‪ ،‬ئاواکردنی شوێنی حەوانەوە‪،‬‬ ‫لە چنین و ھاڕین و منداڵ بوون و بەخێوکردنیدا‬ ‫بەدەستدێنێ ‪.‬ئەمەش بەھێزبوونێکی نائاساییە‪.‬‬ ‫[‪ .))]3‬ژنساالری و هەژموونی وێنەی دایک لەو‬ ‫قۆناغەدا کە ئاپۆ با�سی دەکات‪ ،‬بە مەبەستی‬ ‫‪36‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫بەکارهێنانیەتی وەک دژە مۆدێلێک بە دۆخی‬ ‫ئێستای ژینی ژن لە کۆمەڵگەدا کە بە تەواوەتی لە‬ ‫بەرهەمهێنان و بڕیاردان دابڕێندراوە و بووەتە‬ ‫بەکاربەر و بەگەڕخەر و پێدروستکەر‪.‬‬ ‫ئاپۆ خۆی ئەو ڕاستیە ناشارێتەوە کە زمانی‬ ‫ئەفسانەکان و وێنەکانیان بۆ ژن وەک جادووگەر‬ ‫و خاوەنئەفسون درێژکراوەی ئەو بۆچوونەیە‬ ‫کە وەک خواوەند بینراوە‪ .‬سیحر و ئەفسوون‬ ‫لەو چەشنە کۆمەڵگەیەدا هەمان ئەو مانایەی‬ ‫نیە کە لەسەردەمی چاخەکانی ناوەڕاست و‬ ‫هەژموونی کەنیسەدا بە ناوی جادوگەریەوە‬ ‫ژنان قاتوقڕدەکات‪ ،‬نا! ئەفسوون و جادوگەریی‬ ‫وەک خەسڵەتی ژن مۆرکە پۆزەتڤەکەی داهێنان‬ ‫بوون وەک خوڵقێنەر‪ .‬ژنان چونکە توانیویانە‬ ‫داهێنەرببن‪ ،‬لە نەبوو شت دروستبکەن‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیە وەک خاوەن توانای بانزەمینی و بانسروشتی‬ ‫بینراون‪ .‬ژان توانیویانە دانەوێڵە بچێنن‪،‬‬ ‫ئاژەڵ ماڵی بکەن‪ ،‬کەرەسەتەکانی ئاودێری و‬ ‫دوورینەوەی دانەوێڵە یا گواستنەوە دروستبکەن‪.‬‬ ‫ئاپۆ دەنووسێت‪(( :‬چەندین دۆزینەوە و داھێنان‬ ‫لەالیەن ژنەوە ئەنجامدراوە ‪.‬شیمانەی ئەوە لەپێشە‬ ‫دانەوێڵەی بە سوود‪ ،‬دارەکانی میوە‪ ،‬ماڵیکردنی‬ ‫ئاژەڵ‪ ،‬منداڵ بە خێوکردن‪ ،‬کێاڵن‪ ،‬ئا�شی دەست‬ ‫و یەکەمین گالیسکە لە دۆزینەوە و ‪ ”،‬بەکارھێنانی‬ ‫زەوی‪ ،‬ئاواکردنی ماڵ “خانوو داھێنانی ژن بووبێت‬ ‫‪.‬چەرخی خواوەندەکانی دایک دوای ئەم پێشکەوتنە‬ ‫مەزنانە دەبێتە سەمبۆلی رۆڵی ژن‪.]4[)) .‬‬ ‫بۆ سەملاندنی زیاتری ئەوەی کە ئەم وێنە‬ ‫ئەفسانەییە بۆ ژن جەوهەرێکی واقیعیانەی�شی‬ ‫هەیە و بەتەنها خەیاڵ یا میتافۆر نیە‪ ،‬ئاپۆ دێتە‬ ‫سەر شیکردنەوەی دۆخە کۆمەاڵیەتی و هیرارکیە‬ ‫سۆسیۆلۆژیەکەی ژن بە پاڵپشتی ئەو بەڵگە‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫و سەرچاوانەی کە لە مێژووەوە وەرگیراون و‬ ‫ماونەتەوە‪ .‬بۆ نمونە پلەوپایەی کۆمەاڵیەتی ژن‬ ‫لە خێزاندا وەک ئێستای نیە کە سیمبولێک بێت‬ ‫بۆ کەموکورتی‪ ،‬بەڵکو خاڵی بەهێزی تۆکمەیی و‬ ‫یەکگرتووی خێزان و خێڵە‪ .‬ئاپۆ دەنووسێت‪(( :‬ئەو‬ ‫کۆمەڵگایەی لەتەوەرەی دایک ـ ژن پەرەیسەند‬ ‫بەھۆی ئاواکردنی یەکەمین کۆمەڵگای خزمایەتی‬ ‫جێگای گرنگی و بایەخ پێدانە ‪.‬خزمایەتی لەسەر‬ ‫بنەمای نزیکبوون لەدایک ـ ژن دەستنیشان‬ ‫دەکرێت‪ .‬لە رێگای ئەو خزمایەتیەوە لە کاڵنی‬ ‫سەرەتاییەوە بە یەکەمین کۆمەڵگای قەبیلە‬ ‫دەگەن))[‪.]5‬‬ ‫هەموو ئەو وێنە دێرینانە بۆ ژن لەو سەردەمەدا‬ ‫و بەکارهێنانەوەیان الی ژن بەو مانایە وەردەگیرێت‬ ‫کە داخۆ چ گۆڕانکاریەکی سیا�سی و کۆمەاڵیەتی‬ ‫هەیە وا دەکات کە ژن لە داهێنەر و پیرۆز و‬ ‫بەرهەمدارەوە بچووکبکرێتەوە بۆ بێکردار و‬ ‫پۆخڵ و بوونەوەری ملکەچ و بێبەرهەم‪ ،‬جۆرێک‬ ‫لە سترەکتوری کۆمەاڵیەتی کە لە کتێبەکەیدا‬ ‫بە هەژموون و زاڵبوونی دوالیزمەی (شێرەپیاو‪/‬‬ ‫چێلەژن) گوزارشتی لێدەکات؟‬ ‫ئاپۆ مێژووی کۆیالیەتی ژن دەگەڕێنێتەوە بۆ‬ ‫سەردەمی ئەفسانەکان و دەڵێت(( ملمالنێی نێوان‬ ‫خوداوەندە ژنی ئوروک ئینانا ) رەگی خۆی لە دایکە‬ ‫خوداوەند ستار عەشتاری میرۆپۆتامیایی سەروو‬ ‫وەردەگرێت( و خوداوەندە پیاوی ئەریدۆ‪ ،‬ئەنکیدۆ‬ ‫)یەکەم خوداوەندی پیاوی شار( لەم الیەنەوە‬ ‫زۆر بەکاریگەرە‪ .‬ئینانا ھەوڵدەدات بسەملێنێت‬ ‫چۆن و لەبەرچی تەواوی مافە ئیالھییەکان ھی‬ ‫دایکە خوداوەندە ) ‪ ٠٥٤‬ما بەناوبانگەکە‪٩٩ ،‬‬ ‫فەزیلەتەکە‪ ،‬بەھرە‪ ،‬داھێنان( بەرامبەر بەمەش‬ ‫ئەنکی وەعزی ئەوە دەدات کە ئەمە گرنگی خۆی‬

‫لەدەست داوە‪ ،‬وەک بەڵگەی گوێڕایەڵیش داوا‬ ‫دەکا گوێ لە باوکی ) لە کاتێکدا خۆی وەک‬ ‫خوداوەندی باوک پیاو رادەگەیەنێت‪ ،‬ئیتر ئینانای‬ ‫کۆنە خوداوەندەژنی کردۆتە کچ ژنی خۆی (‬ ‫بگرێت‪.]6[)).‬‬ ‫ئیتر ئەم پێشینە ئەفسانەیە دەبێتە سەرەتایەک‬ ‫بۆ داڕمان و لەناوچوونی کۆمەڵگەی دایکساالری و‬ ‫چەسپاندنی کۆمەڵگەی باوکساالری‪ .‬لێرە بە دواوە‬ ‫ژن ووردە ووردە هەموو خاسیەت و تایبەتمەندە‬ ‫ئەفسانەیی و یەزدانیەکانی لێ وەردەگیرێتەوە و‬ ‫دەبێتە کۆیلەی پیاو و کۆمەڵگە‪.‬‬ ‫لە ڕووی مێژویشەوە کاتێک پیاو دەچێتە دەرەوە‬ ‫و دەبێت بە ڕاوچی‪ ،‬هاوکات دەیشبێت بە جەنگاوەر‬ ‫و دەکەوێتە ملمالنێی سەخترەوە لە ملمالنێی‬ ‫کۆمەاڵیەتی لەگەڵ ژن‪ ،‬کە بۆ گەرانتیکردنی‬ ‫مانەوەی خۆی و هاتنە دەرەوە بە زیندووی‬ ‫لێی‪ ،‬ناچارە هەم چەلەنگ و بە جەرگ بێت‪،‬‬ ‫هەم بکوژ و ببڕیش‪ .‬دواجار هەر ئەم کەڵکەڵەی‬ ‫مانەوەیەیشیەتی کە وای لێدەکات هێز و دەسەاڵتی‬ ‫خۆی بە سەر هەم ژن و هەم ئەو سروشتەیشدا‬ ‫بسەپێنێت کە تیایدا دەژی‪ .‬هاوکێشەکە ڕوونە‬ ‫کە پیاو بۆ دەگۆڕدرێت‪ ،‬چونکە ئەوە بە تەنها‬ ‫پیاوی ئازایە کە دەتوانێت بە نێچیرەوە بێتەوە‪،‬‬ ‫بە دەستکەوت و غەنیمەوە‪ ،‬ڕێک پێجەوانەوەی‬ ‫سروشتی ژن کە جێگیرە‪ ،‬هەم هەڵگرە وە هەم‬ ‫پارێزەرە بەاڵم بەبێ بەکارهێنانی هێز و توندوتیژی‬ ‫کە دەبێت بە خەسڵەتی پیاو وەک شونا�سی‬ ‫سەرەکی‪ :‬خراپەکار و شەڕانگێز‪.‬‬ ‫ئەم تێزەی ئاپۆ گەر گریمانەیەکی مێژوویش بێت‬ ‫ئەوا بە ڕای من شتێک لە ڕاستی و دروستی تێدایە‬ ‫چونکە ئەو قسە لەسەر قۆناغێک دەکات کە پیاو‬ ‫تیایدا دەگۆڕێت لە کارەکتەرێکی پەراوێزخراوەوە‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪37‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫بۆ جەنگاوەر‪ ،‬پەالماردەر‪ ،‬هێرشبەر‪ ،‬واتە‬ ‫سەنتەری دەسەاڵت کۆنترۆڵ دەکات‪.‬‬ ‫ئەم بۆچوونەی زیاتر لەو خاڵەدا زیاتر ڕوون‬ ‫و ساغدەکاتەوە کە ئیدی دێتە سەر قسەکردن‬ ‫لەسەر ئایینە یەکتاپەرستیەکان‪ .‬ئاپۆ پێی وایە کە‬ ‫ئایینە یەکتاپەرستیەکان پشکی شێریان هەیە لە‬ ‫کۆیلەکردن و دابڕینی ژن لە هەموو خەسڵەتەکانی‬ ‫وەک خوداوەند‪ ،‬بۆ سەملاندنی ئەم ڕاستیەش‬ ‫دەبینین کە لە هەزار پێغمبەرە تەنها یەک ژنیش‬ ‫بوونی نییە‪ .‬ئاپۆ دەڵێت لە ئاینی مەسیحیدا ژن‬ ‫دەگاتە ئەوپەڕی الوازی پاسیڤی خۆی‪ ،‬چیرۆکی‬ ‫دروستبوونی مەسیح کە گوایە مەریەمی دایکی‬ ‫بە هیچ شێوەیەک جووت نەبوە لەگەڵ پیاوێک‬ ‫بەڵکو زادەی فوویەکی ئیالهییە‪ ،‬ئەم چیرۆکە هیچ‬ ‫نییە جگەلە هەڵکشانی پیاو تا ڕادەی خوداوەند‬ ‫وەکچۆنیش داکشانی ژنە بۆ ئاستی بوونەوەرێکی‬ ‫بێگیان و بێدەسەاڵت‪ .‬بە ڕای ئاپۆ سێکوچکەی‬ ‫ڕۆحی پیرۆز_ باوک_ کوڕ‪ ،‬سەملاندنی ئەو ڕاستیەن‬ ‫کە دایک_ژن وەک پاشکۆ و کۆیلەی پیاو دەبینرێت‪،‬‬ ‫مەریەم ئاماژەو سیمبولی دایکێکی چاو بە فرمێسک‬ ‫و بێدەسەاڵتە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی لە ئایینی ئیسالمدا دایکی موحەمەد‬ ‫ڕۆڵێکی ئەوتۆی نییە و تا ڕادەیەک لە پەراوێزدایە‬ ‫بەالم ناتوانین ڕۆڵی خەدیجە پشتگوێ بخەین‪.‬‬ ‫ئاپۆ دەڵێت ئەوەی کە موحەمەد دەکاتە پیغەمبەر‬ ‫زیرەکی و لێهاتووی خەدیجەیە‪ ،‬خەدیجە وەک‬ ‫فیگەری ژنێکی زیرەک و بازرگان و خاوەن‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬هەربۆیەش تا خەدیجە لە ژیاندایە‬ ‫موحەمەد هیچ ژنێکی تر ناناسێت‪ .‬کەچی پاشتر‬ ‫و دوای مردنی خەدیجە کارەکتەری موحەمەد‬ ‫تەواو دەگۆرێت وەک پیاوێکی ژنباز تەنانەت کار‬ ‫دەگاتەوە ئەوەی کە بە ناوی عەشقەوە لەگەڵ‬ ‫‪38‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫عائیشەی تەمەن نۆ ساڵ هاوسەرگیری دەکات‪.‬‬ ‫هەڵبەت گەر زۆربەی زۆری شیکردنەوەکان بە‬ ‫الی ئەوەدا بچێت کە ئاپۆ دەیڵێت کە موحەمەد بە‬ ‫نیازی ئاشتی و سەقامگیری نێوان خێڵە عەرەبەکان‬ ‫بۆ کوژاندنەوەی ئاگری شەڕ ئەم کارەی کردبێت‪،‬‬ ‫ئەوا من هاوڕای ئەو گوتارە شیعییەم(بۆ نموونە‬ ‫تێزەکەی ئەحمەد قوپانچێ) کە پێیوایە ناسینی‬ ‫موحەمەد بۆ ئەو هەموو ژنە لە خێڵی جیاواز و‬ ‫تەمەنی جیاواز ڕەنگی جیاواز بە تەنها ئەوە نییە‬ ‫کە وەک پیاوێکی هەوەسباز سێکسوالیتی خۆی‬ ‫تێرکردبێت بەڵکو ئامانجی سەرەکی بوونی کوڕێک‬ ‫بووە تا ببێتەوە میراتگری ڕێبازو دینەکەی‪،‬‬ ‫دەشبینین کاتێک موحەمەد شکست دەهێنێت تا‬ ‫ببێتە باوکی کوڕێک کە ئەم پرۆسەیەش بۆ خۆی‬ ‫زیاد لە بیست ساڵ دەخایەنێت‪ ،‬ئەوجا بانگەوازی‬ ‫ئەوە دەکات کە ئەو خۆی دوا پێغەمبەری دونیایەو‬ ‫هیچ پێغەمبەرێکی تر لە دوای خۆی بوونی نابێت‪.‬‬ ‫لە بەرئەوەی موحەمەد بە ئاگابووە لەوەی کە کوڕ‬ ‫ریشە و میراتگری باوکە نەک کچەکانی‪.‬‬ ‫(‪)3‬‬ ‫شەڕی عەشق و ڕزگارکردنی لە چنگی‬ ‫پیاوگەرایی‬ ‫قسەکردن لەسەر شەڕانگێزی ناڕاستەخۆ‬ ‫ناچار بە قسەکردن لەسەر خۆشەویستیمان‬ ‫دەکات‪ .‬دیارە هەمیشە پانتایی ئاخاوتن قسەکردن‬ ‫لە کەلتوری ئـێمەدا لە دەوری شەڕانگێزی دا‬ ‫خوالوەتەوە بەاڵم هیچ کات قسە لە سەر دژەکەی‬ ‫کە خۆشەویستییە نەکراوە‪ .‬بە مانایەکی تر‪،‬‬ ‫ووزەیەکی بێشوومار لە وەسفکردن و ڕاڤەکردنی‬ ‫مانا جیاواز جیاوازەکانی شەڕەنگیزی جا چ لە‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫بواری سیاسیدا بێت یان لە بواری کۆمەاڵیەتیدا‬ ‫بە هەدەر براوە‪ ،‬لە کاتێکدا تاکە پانتایی بۆ‬ ‫تیوریزەکردن و ڕاڤەکردن خۆشەویستی وەک‬ ‫یەکێک لە هەرە بابەتە گرفت ئامێزەکانی ئێمە بە‬ ‫تەنها بە زمانی سۆز و غەزەلی ئەدەبی قسەمان لە‬ ‫سەر عەشق و سۆز کردووە‪ .‬کاتێک ئاپۆ لە ناو‬ ‫کێشمەکێشمی ئەو گوتارە سیاسیەی ناوچەکەدا‬ ‫باس لە پر�سی عەشق دەکات و کێشەی ژنیش وەک‬ ‫شاکلیلێک بۆ چارەسەرکردنی تەواوی کێشەکانی‬ ‫ئازادی‪ ،‬یەکسانی و دیموکراتیزەکردن دەبینێت‪،‬‬ ‫بەم کارە�شی بابەتی عەشق و جەستەی ژن دەبات بە‬ ‫ئاقارێکی تەواو جیاواز لەوەی کە ئێمە پێڕاهاتووین‬ ‫و بیستوومانە‪ ،‬ئەوا لە جێ خۆیدایە کە هەڵوەستە‬ ‫لە سەر تێزەکەی ئاپۆ سەبارەت بە عەشق و‬ ‫خۆشەویستی بکەین‪ .‬ئاپۆ عەشق و جەستەی ژن‬ ‫لە خەیاڵێکی شاعیرانەوە دەهێنێتەوە و دەیگۆڕێت‬ ‫و دەیکاتەوە بە هەوێنێک بۆ کەرەستەی شەڕێکی‬ ‫گەورەتر کە شەڕی ئازادیە‪ ،‬ئەو دەڵێت‪ :‬عەشق‬ ‫ئەو ڕاستییە دژوارەیە کە دەمانکاتە جەنگەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم چ جەنگێک‪ ،‬جەنگی ئازادی و یەکسانی نێوان‬ ‫ژن و پیاو بەر لە ئازادیکردنی نیشتمان‪ .‬ئاپۆ پێیوایە‬ ‫گەر پیاوەتییەک بڕوای بە بوونی خۆی هەبێت ئەوا‬ ‫نەک لە ئازادی ژن دەترسێت و دەبێتە بەربەست‬ ‫لە بەردەمیدا بەڵکو دەبێت بە فیداکارترین‬ ‫شێوە هاوکار و هاوپشتی بێت‪ .‬پێویستە لە بری‬ ‫شانازیکردن بە گوتەی ژنی من‪ ،‬جەخت و‬ ‫قورسیایی بخاتە سەر گوتەی ئەو ژنەی کە دەبێت‬ ‫ئازاد بێێت ئاپۆ سەبارەت بە خۆی دەڵێت(( من ژنم‬ ‫نەهێنا‪ ،‬بەاڵم ئازادیم هێنا))‪.‬‬ ‫دیارە خاڵی گرنگی پرەنسیپی تێزەکەی‬ ‫ئاپۆ سەبارەت بە کێشەی ژن لەو ڕاستییەوە‬ ‫سەرچاوەی گرتووە کە کوێلەبوونی ژن شتێک‬

‫نییە جەستەیی و بایەلۆژی بێت بەڵکو زادەی‬ ‫ئەو کەلتورە پاتریارکییە کۆمەاڵتییە‪ ،‬ئایینییە‬ ‫کە ڕەگو ڕیشەی بۆ هەزاران ساڵ دەگەڕیتەوە‬ ‫وا ڕۆچۆتە ناو هەموو سوچ و کونوقوژبنێکی‬ ‫کۆمەڵگەی کوردییەوە کە ژن خۆی�شی ئەو باوەڕەی‬ ‫نییە بتوانێت لە دەرەوەی ئەو نۆرمە باوانەی پیاو‬ ‫بۆی دایڕشتووە جیاواز مامەڵە بکات‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫ئەوەی کە بۆ ژن و جەستەی ژن ماوەتەوە درۆ‬ ‫و دەلەسەی عەشقە یان چێژ لە عەشق‪ .‬بەاڵم‬ ‫داخۆ چ عەشقێک؟ بۆچی؟ بۆ کێ؟ لە نێوان کێ و‬ ‫کێدا؟ عەشق و چێژ لە ناو ئەو پەیوەندییە باوەی‬ ‫نێوان ژن_پیاوی ئەمڕۆدا چرۆ ناکات و ڕوو نادات‬ ‫چونکە پیاوی سەردەستەو ئاغا خۆی با تاک و‬ ‫تەنها خوداوەند دەبینێت‪ ،‬بە مانایەکی تر‪ ،‬چێژ و‬ ‫عەشقێکی نارسیستی کەلە نێوان هەمان توخمدایە‬ ‫کە ئەویش پیاو خۆیەتی بە مانا الکانییەکەی‪ .‬ئاپۆ‬ ‫دەڵێت کورد میللەتێکە بە درێژایی مێژووی خۆی لە‬ ‫خۆشەویستی بێبەشکراوە‪ ،‬هەر بۆێەش پرسیارە‬ ‫جەوهەریەکە الی من ئەوەیە کە ئەم عەشق و دڵو‬ ‫دڵخوازییەی کورد هی کێێە؟هەست و نەستەکەی‬ ‫هی کام داگیرکەر و کام دوژمنەیە؟ ئەو پیاوەی‬ ‫کە لە ‌هەڵپەیەکی بەردەوامدایە بۆ گەشتن بە‬ ‫عەشق و گەرەکییەتی لە ڕێێ کویلەکردنی ژن‬ ‫بگات بە ترۆپکی سەرداری خۆی لە بنەڕەتدا لە ژن‬ ‫کۆیلە ترە‪ .‬ئەم دیدە فانونییە بۆ لێکشیتاڵکردنی‬ ‫نەستی پیاوی کورد وەک داپڵۆسێنراوێک و‬ ‫چەوسێنراوێکی دەستی دوژمنانی دەوری خۆی وا‬ ‫لە ئاپۆ دەکات بگاتە ئەو دەرئەنجامەی کە شتێک‬ ‫نییە بە ناوی پیاوی کوردەوە کە بۆ خۆی خاوەنی‬ ‫هەست و سۆزی سەربەخۆ بێت‪ ،‬تا بتوانێت‬ ‫عەشق و خۆشەویستی بکات بەڵکو ئەوەی کە‬ ‫هەیە پیاوێکە بە نەستی سەردەستە تورکەکەی‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪39‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫یاخود عەرەەبەکەی یان فارسەکەی دوژمنییەوە‬ ‫کە بە بەردەوامی گەمەی پێدەکرێت و پێیکراوە‪.‬‬ ‫ئاپۆ بەئاگایە لە چەمکی ئاوێنە بە مانا الکانییەکەی‬ ‫زۆر ژیرانەیش لە پەیوەندی نێوان ژن و پیاوی‬ ‫کوردا تەوزیفی دەکاتەوە‪ .‬بە ڕای ئاپۆ ئەو ژنە‬ ‫کوردە باوەی کە هەیە ئاوێنەی پیاوی کوردە‪،‬‬ ‫بە مانایەکی تر‪ ،‬ژن دەبێتەوە بە نیشانەکانی‬ ‫پیاو‪ ،‬ئەو وێنای خۆی لە ژندا دەبینێتەوە وەک‬ ‫بوونەوەرێکی خەسییو‪ ،‬بچووک و داپڵۆسێنراو‪،‬‬ ‫بۆ ڕاستکردنەوەی ئەم وێنە نالەبارەش پیاو بە‬ ‫شیوەیەکی هیستری و نا ئاقاڵنە هەموو توندو‬ ‫تیژی خۆی لە ژن و دواتر لە مناڵەکانیشیدا‬ ‫بەتاڵدەکاتەوە‪ .‬هەر لەبەرئەوەی پیاوی کورد وەک‬ ‫سوبێکتێکی ئازاد سیفات و خەسلەتاکانی دیار نین‪،‬‬ ‫سەیر نییە ئەو پیاوە توندوتیژە لە هەمان کاتیشدا‬ ‫نەرمونیانە دەخوازێت عاشق بێت‪ .‬بە مانایەکی تر‪.‬‬ ‫لەیەک کاتدا پیاوی کورد هەم لە ژنەکەی دەدات‬ ‫وەک دوژمنی سەرسەختی خۆی دەیبینێت وە‬ ‫هەمیش خۆشیدەوێت و فرمێسکی بۆ دەڕژێت و‬ ‫وەک تاقانەترین یار دەیبینێت‪ .‬ئەم دووفاق و دوو‬ ‫ڕووییەی پیاوی کورد لە پەیوەندی بە جەستەی‬ ‫ژنەوە لە شیعر و ئەدەبیاتە دەگاتە ئەوپەڕی‬ ‫هەر لەوێیشدا ژن و جەستەی�شی پارچە پارچە‬ ‫دەکرێت هەر پارچەیە�شی تامێک و نرخێکی خۆی‬ ‫هەیە‪ .‬ئەمەش ئەو ڕاستییە دەسەملێنێت کە لە‬ ‫کەلتوری کوردیدا تەنها پیاو قسەدەکات هاتۆتەو‬ ‫ناو بونیادی زمان‪ ،‬ژن کاتێک دێتە ناو زمانەوە ئەوا‬ ‫وەک جەستەو بە پارچە پارچەکراویش دێت‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە ژن وەک چاو و برۆ‪ .‬برژانگ‪ ،‬پاو پووز…‬ ‫جەستەی ژن بە شیوەیەکی هیرارکی و قات قات‬ ‫لە زماندا داڕێژراوە‪ .‬لە سەرەوە تاوەکو ناوەقەدی‬ ‫ڕێپێدراوە بۆ گوزارشت لێکردن وەسفکردنی و‬ ‫‪40‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫عاشقبوونی‪ ،‬لە کاتێکدا لە خوار ناوەکییەوە وەک‬ ‫تابو_مەحرەم دەبینرێت و با�سی لێوەناکرێت تەنها‬ ‫لەو دۆخەدا نەبێت کە پێدەوترێت ڕەحم لە دۆخە‬ ‫سێکسوالیتیەکەی خۆی دابڕاوە بۆتە ئۆرگانێکی‬ ‫تر بۆ بەرهەم هێنانی مناڵ[‪.]7‬‬ ‫دیدی ئاپۆ لە سەر جەستەی ژن لە سیستمی‬ ‫سەرمایەدرایدا ڕوونە‪ ،‬ئەو دەڵێت‪ :‬ژن‬ ‫وەک کااڵیەکی هەرزانبەها لە هەموو کات و‬ ‫سەردەمێکدا کڕین و فرۆشتنی پێکراوە بەاڵم‬ ‫بە بەراود لەگەڵ سەردەمی سەرمایەداری ژن‬ ‫لە کۆندا وەک یەک پارچە کااڵ کرێن و فرۆشتنی‬ ‫پێکراوە‪ ،‬بەاڵم لە سەردەمی ئێستادا لە ژێر سایەی‬ ‫پیاوگەراییدا(سەرمایەدارییدا) هەر وەک چۆن‬ ‫الی قەساب الشەی ئاژەڵ پارچە پارچە دەکرێت‬ ‫و هەر پارچەیەکی�شی نرخێکی جیاوازی هەیە‪،‬‬ ‫جەستەی ژنیش ئابەو شێوەیە لە پاژنەی پێیەوە تا‬ ‫تەوقی سەری‪ ،‬لە سنگ و مەمکییەوە تا ڕانەکانی‪،‬‬ ‫لە وورگی تا دەگاتە ئۆرگانی سێک�سی‪ ،‬لە باوەشیەوە‬ ‫تا ئەژنۆکانی ‪ ،‬لەپشتییەوە تا پاووپوزی‪ ،‬لە‬ ‫چاوەکانییەوە تا گەردن و ملی پارچە پارچە دەکرێت‬ ‫لە بازاڕی سەرمایەدارییدا هەر پارچەیەکی‬ ‫نرخێکی جیاوازی خۆی هەیە‪ .‬تاکە شوینێک کە‬ ‫بێ نرخ دەمێنێتەوە ڕۆحییەتی لەبەرئەوە سەیر‬ ‫نییە گەر زۆر جار ئەو پرسیارە بە خەیاڵماندا بێت‬ ‫بلێین ئایا ژن خاوەنی ڕۆحە یان نا؟ با بیریشمان‬ ‫نەچێت کە ژن لە بواری ئەقڵ زیرەکییەوە بە‬ ‫کەم ئەقڵە ئەبەدییەکە دەبینرێت وەک کااڵیەکی‬ ‫چێژبەخ�شی قەحبەخانە تایبەتی و گشتیەکانە‪ ،‬ژن‬ ‫ئەو مرۆڤەیە کە بە مرۆییانە نابینرێت و مامەڵەی‬ ‫لەگەڵ ناکرێت‪ ،‬ئەو مرۆڤەیە کە تەنانەت لە‬ ‫الیەن بژاردەترین پیاویشەوە دووچاری هێر�شی‬ ‫سۆزداری دەبێتەوە‪ ،‬بە کورتی ژن بابەتگەلێکە کە‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫هەموو پیاوێک بە بێ جیاوازی وەک ئیمپراتۆر خۆی‬ ‫بەسەریدا دەسەپێنێت و زاڵدەکات‪.‬‬ ‫هەڵبەت ئاپۆ تەواوی ئەو سیستمە خێزانییە‬ ‫کوردییە ڕەتدەکاتەوە کە لەسەر پرەنسیپی‬ ‫موڵکدارێتی و ناموس دامەزراوە‪ ،‬بە باوەڕی ئەو‬ ‫ئەم جۆرە لە خێزان لە مرۆڤی نەخۆش و بێ ئیرادە‬ ‫زیاتر هیچی تر بەرهەمناهێنێت‪ .‬ناموسپەرستییەک‬ ‫کەلە سەر ژن و جەستەی ژن بونیاد بنرێت نیشانەو‬ ‫ئاماژەی بێناموسیەکی زۆر قووڵی کۆمەاڵیەتییە‪.‬‬ ‫ئەوەی کە پیاوی کورد عەوداڵی دڕانی پەردەیەکی‬ ‫وەهمی بە ناوی پەردەی کچێنیەوە هیچ نییە جگە لە‬ ‫بێناموسەیەک بە ناوی ناموسەوە‪ .‬کوشتنی ژن بە‬ ‫ناوی پاراستنی شەرەف و ناموسەوە نەک تەنها هەر‬ ‫جەهالەت و نەزانینە بەڵکو بێئەخالقیە بە ناوی‬ ‫ئەخالقەوە‪ ،‬ئاپۆ دەڵێت من لە کچی کورد دەپرسم‬ ‫تۆ چۆن دەتوانیت لەگەڵ ئەم جۆرە لە پیاو ژیان‬ ‫بەسەر بەریت‪ ،‬وەکچۆنیش لە پیاو دەپرسم و‬ ‫دەلێم چۆن دەتوانیت لەگەڵ ژنێک ژیان بەسەر‬ ‫بەریت کە تۆ خۆت پێتوابێت هەموو شتێکی ئەو هی‬ ‫تۆیە‪ ،‬ئەم ژنە چ کەڵکێکی دەبێت کە خۆی خاوەنی‬ ‫هیچ شتێکی خۆی نییە؟‬ ‫گرنگیشە لێرەدا ئاماژە بە هەڵپەی پیاوی کوردە‬ ‫بۆ ژنانی غەیرە کورد بدەین هەڵبەت ئەمەش هەر‬ ‫بە بیانووی عەشقەوەیە بەاڵم ئەوەی جێی سەرنجە‬ ‫کە لە گەڵ ژنانی غەیرە کوردە پیاوی کورد تەنها‬ ‫دیوە نەرمونیانەکەی بە گشتی دەردەکەوێت‪،‬‬ ‫هەڵبەت ئەمە بە تەنها هەر لە بەر ئەوە نییە کە‬ ‫بیەوێت قەرەبووی ئەو تێبڕین و سمینە سیاسیە‬ ‫بکاتەوە بەڵکو بە ڕای من زیاتر زادەی ئەو ڕاستییە‬ ‫کە پیاوی کورد دیسان لەویاشدا لەبەرکەموکورتی‬ ‫خۆی وەک بوونەوەرێکی سیا�سی هەوڵدەدات‬ ‫بناسرێتەوە دانی پیادابنرێت‪.‬‬

‫بۆ زیاتر ڕاڤەکردنی ئەم تێزەی ئاپۆ سەبارەت‬ ‫بە پەیوەندی نێوان ژن و پیاوی کورد ئەوا پێمباشە‬ ‫تێزەی فانون[‪ ]8‬بە بیری خۆمان بهێنینەوە کە‬ ‫پێوایە هەردوو لە کە�سی بااڵدەستی ستەمکار‬ ‫و و ژێردەستەی چەوساوە نیشانە و سیپتۆمی‬ ‫پاتەلۆژی ستەمکاریین ‪ .‬هەر لە بەر ئەم هۆیەش‬ ‫شتێک نییە بە ناوی پیاوی سپی و پیاوی ڕەش بەلکو‬ ‫هەردووکیان لە پەیوەندییەکی هەماهەنگییدان لە‬ ‫گەڵ یەکدا پێکەوە دروستدەبن‪ .‬ئەم دیدە بۆ ژن‬ ‫و پیاوی کوردیش هەر ڕاستە‪ ،‬واتە شتێک نییە بە‬ ‫ناوی ژن و پیاوی کوردییەوە بەڵکو ئەوەی هەیە هەر‬ ‫پیاوە و ئەویش کائینێکی خەسیوە هیچ لە بارەنەبووە‬ ‫هەم لە ڕویی سیاسیەوە وە هەمیش لە ڕووی‬ ‫کۆمەاڵیەتییەوە‪ .‬بە باوەڕی من ئاپۆ زۆر زیرەکانە‬ ‫ئی�شی لە سەر ئەم دیوە پاتەلۆژییەی پەیوەندی‬ ‫نێوان ژن وپیاوی کورد کردەوە و توانیویەتی‬ ‫تەواوی ئەو هاوکێشەیە هەڵبوەشێنێتەوە‪ .‬ئاپۆ‬ ‫دێت وێنای ژنێک دروستدەکات دەکاتەوە و‬ ‫زیندوویدەکاتەوە کە تەواو جیاوازە لەو مۆدێلەی‬ ‫کە هەیە بۆتە ئاوێنەی پیاو‪ .‬ئاپۆ ئاقاڵنە ئیش و‬ ‫دەستکاری سوبژێکتیڤتی ژنی کورد دەکات لە ڕێی‬ ‫ئەوانەوە دەیەوێت جارێکی تر بگاتە سوبژێکتیڤی‬ ‫پیاو کورد و ئەو وێنا خەسیوو و پووچەڵەیان بۆ‬ ‫ڕاستبکاتەوە کە مێژووی کۆیالیەتیبوونی سیاسیان‬ ‫بۆی دروستکردوون‪.‬‬ ‫ئاپۆ دەپرسێت‪:‬ئایا عەشق دەتوانێت هێالنە‬ ‫لەناو دڵ ئەو شوێنانە نەشونمابکات و دروست‬ ‫بێت کە تا بینەقاقای داگیرکراوە؟‪ .‬ئاپۆ بە ئاماژە‬ ‫بە ئەزموونی خۆی[‪ ]9‬دەڵێت بە بێ خیانەتکردن‬ ‫لە ئەرکە شۆڕشگێڕیەکان‪ ،‬ئاستەمە بتوانیت‬ ‫لەگەڵ ژنێکی سیستەمدا بژیت‪ .‬شۆڕ�شی ژن لە‬ ‫خۆیدا شۆڕشێکە لە ناو شۆڕشدا‪ .‬دیارە مەبەست‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪41‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫لە شۆر�شی ڕزگارکردنی ژن و جەستەی ژن لە‬ ‫چنگی پیاوگەرایی و قوتارکردنی وەک ماشێنێک‬ ‫بۆ خستنەوەی مناڵ لە زهنییەتی کۆنپەرستی‬ ‫ئایینی و زهنیەتی سەرمایەداری یەکێکە لە ئەرکە‬ ‫هەرە گرنگ و سەرەکییەکانی ئەو جەنگە‪ .‬عەشق‬ ‫پێویستی بە ئازادی‪ ،‬ئازایەتی‪ ،‬سەرکەوتن و‬ ‫خۆشەویستیەکی مەزن هەیە‪.‬‬ ‫ئەوەی جێی سەرنجە لە تێزەی ئاپۆ سەبارەت‬ ‫بە عەشق‪ ،‬دابڕاندنیەتی لە سێکسوالیتی و پێیوایە‬ ‫هەرکەسێک عەشق بۆ ئاستی تامەزرۆیی جەستەیی‬ ‫و سێک�سی نزمبکاتەوە ئەوا بێگومان خیانەتی لە‬ ‫عەشق کردووە‪ .‬ئەم دۆگمایەی کە عەشقی پیرۆز‬ ‫ئەو عەشقەیە بێ بوونی ئارەزووی سێک�سی‪،‬‬ ‫پێچەوانەکە�شی بۆ سێکس ڕاستە‪ ،‬چونکە‬ ‫بەرەیەکی تر هەیە کە پێیوایە سێکس و چێژی پاک‬ ‫و بێگەرد ئەوەیە کە خاڵی بێت لە خۆشەویستی و‬ ‫پۆخڵنەکرابێت بە خەیاڵی عەشق‪ .‬بە مانایەکی تر‪،‬‬ ‫ئەوەی کە تۆی خۆشدەوێت لە بەرخاتری سێکس‬ ‫ئەوا بە ڕاستی عاشقی تۆ نییە‪ ،‬وەکچۆنیش ئەوەی‬ ‫کە سێکست لەگەڵ دەکات لە بەرئەوەی خۆ�شی‬ ‫دەوێیت ئەوا لە ڕاستیدا ئارەزووی تۆ ناکات‪.‬‬ ‫هاوشێوەی شۆبنهاوەر ئاپۆش زۆر ڕەشبینانە‬ ‫دەڕوانێتە پەیوەندی نێوان خۆشەویستی و‬ ‫سێکسوالیتیەوە دەڵێت‪ :‬لە سێکسدا هەموو‬ ‫دەمامکەکان دەکەون‪ ،‬سێکس ئەو پانتاییە کە کە‬ ‫کۆیلەبوونی تاکەکان تیایدا بااڵ دەکات‪ .‬ئاپۆ دەلێت‬ ‫گەر عەشق لە مانا شۆڕشگێڕییەکەی خۆی لە‬ ‫دەستبدات ئەوە هیچ نییە جگە لە وەهمێک نەبێت‬ ‫بۆ پاراستنی ڕەگەزی مرۆڤ لە سەر زەوی‪ .‬هەر‬ ‫بۆیە ئەو دوو خۆشەویستەی کە وا دەزانن لە‬ ‫سایەی خۆشەویستی و خەیاڵەکانیدا دەژین لە‬ ‫ڕاستیدا ئەوانیش وەک هەموو ئەوانی تر ملکەچی‬ ‫‪42‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫مێگەلن‪ ،‬جونکە دواتر هەموو بە عەزرەتی دەنگی‬ ‫مناڵێکەوەن‪.‬‬ ‫دیارە ئاپۆ بە تەواوی دژی بەکارهێنانی ژنە‬ ‫وەک ماشێنێک بۆ خستنەوەی مناڵ و زیادکردنی‬ ‫ژمارەی دانیشتوان لە ڕێی بەکارابوونی ژن وەک‬ ‫کارخانەیەک‪ .‬لە کاتێکدا ئێمە وەک میللەتێک کە‬ ‫هەمیشە لە بەردەمی هەڕەشەی قاتوقڕیدان لە‬ ‫الیەن داگیرکەرەکانمانەوە‪ ،‬ڕەنگە دروستکردن‬ ‫و خستنەوەی مناڵی زۆر بە تایبەت کوڕان یەکێک‬ ‫بوبێت لەو میکانیزمانەی کە بە هۆیەوە درێژە‬ ‫بەم شەڕە نابەرابەرە درابێت‪ .‬کەچی لێرەشدا ئاپۆ‬ ‫جەوهەری ژن وەک مرۆڤ دەبێنێت و نایەوێت‬ ‫بیکاتەوە بە بەشێک لەو کارخانەیە‪ .‬بە ڕای ئاپۆ‬ ‫کێشەی زیادەڕۆیانەی ژمارەی دانیشتوان لە‬ ‫کیشەی چینایەتی زیاتر هەڕەشە لە کۆمەڵگەی‬ ‫کوردی بە تایبەتی و جیهان بە گشتی دەکات‪ .‬بە‬ ‫مانایەکی تر‪ ،‬زیادبوونی لە ڕادەبەری ژمارەی‬ ‫دانیشتوان لە نزیکەوە گرێدراوی کۆمەڵگای‬ ‫پیاوگەرایی و سەرمایەدارییە‪ .‬پرۆسەی لە‬ ‫دایکببونی مناڵ کە بەیکێک لە قورسترین بە‬ ‫ئازاترین ئەرکەکانە لە ژیانی ژندا کەچی بە ڕەنجی‬ ‫لە قەڵەم نادرێت‪ .‬ئاپۆ دەڵێت‪ :‬دەبێت ئێمە ئەوە‬ ‫زۆر باش بزاننین کە وەچەخستنەوە دیاردەیەکی‬ ‫سیستەماتیک و کولتورییە نەک بایەلۆژی‪ .‬لە‬ ‫دایکببونی هەر مناڵیک لە خۆیدا جەندین جار‬ ‫مانای مردنی ژنە بەڵکە هەر زۆربوونێک مانای‬ ‫مردنە‪ .‬ئەو بوونەوەرەی کۆتاییەکەی مردن لە‬ ‫ناوچوونە باوەڕی وایە کە لە ڕێی زۆربوون و‬ ‫زاوزێکردنەوە دتوانێت خۆی بۆ هەمیشە بژێنێت‬ ‫و بمێنێتەوە‪ .‬بە مانایەکی تر‪ ،‬کورتکردنەوەی‬ ‫فەلسەفەی ژیان بۆ زاوزێ لەگەڵ ژندا لە خۆیدا‬ ‫لەدەستدانی مانای ژیانە‪.‬‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫هەڵبەت ئاپۆ زۆر بە ئاگایانەوە دەستی بۆ چەمکی‬ ‫ئیرۆتیزم و مەرگ بردوەو تێزەکە�شی مۆرکێکی‬ ‫فەلسەفی قووڵ و ووردی پێوە دیارە‪ ،‬هەر بۆیە لە‬ ‫جێ خۆیەتی کە لێرەدا بۆ زیاتر جەختکردنەوە لە‬ ‫قووڵی ووردی بابەتەکەی بیبەستینەوە بە تێزەی‬ ‫فەیلەسوفی فەڕەن�سی جۆرج باتای لەسەر ئیرۆتیزم‪.‬‬ ‫باتای لە پێشەکی کتێبەکەیدا بە ناوی (مەرگ و‬ ‫چێژ‪ :‬توێژینەوەیەک لەسەر ئیرۆتیزم و تابو) پێوایە‬ ‫کە ئیرۆتیزم تا ئەوپەڕی مردنیش هەر ژیانبەخشە‪،‬‬ ‫هەرچەندە باتای خۆی دەڵێت کە ڕەنگە ئەمە‬ ‫پێناسەیەکی وردی ئیرۆتیزم نەبێت بەاڵم بە ڕای ئەو‬ ‫ئەم دەستەواژەیە لە هەموو پێناسەیەکی تر زیاتر‬ ‫مانابەخشە‪ .‬بە ڕای باتای چاالکی سێک�سی وەک‬ ‫پرۆسەیەک بۆ بەرهەمهێنانەوە و بەردەوامی ژیان‬ ‫تایبەتە بە هەردوو مرۆڤ و ئاژەڵیش‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫تەنها مرۆڤە کە ئەم چاالکیە سێکسیەی گۆڕیوە‬ ‫بۆ چاالکیەکی ئیرۆتیکی‪ .‬ئیرۆتیزم بە پێچەوانەی‬ ‫هەر چاالکیەکی سێک�سی تر داوایەکی سایکۆلۆژییە‬ ‫و ئامانجە سروشتیەکەی بریتیە لە زاوزێ و‬ ‫خستنەوەی مناڵ‪ .‬بە بەکارهێنانی ئەم فۆڕمەلەیە‪،‬‬ ‫باتای دەگەڕێتەوە بۆ پێناسەکەی خۆی بۆ‬ ‫ئیرۆتیزم و پێوایە گەر ئامانجی سەرەکی لە ئیرۆتیزم‬ ‫بەرهەمهێانەوە و خستنەوەی مناڵ بێت ئەوا ئەم‬ ‫پرۆسەیە بە دەر نییە لە ڕەگەزی مەرگ‪ ،‬واتە‬ ‫ناتوانین باس لە چێژ و خرۆ�شی سێکس بکەین بە بێ‬ ‫باسکردنی مەرگ‪ .‬بە واتایەکی تر‪ ،‬ئەنگێزەی مەرگ‬ ‫بۆخۆی چێژوخرۆ�شی سێکسوالیتی دروستدەکات‪.‬‬ ‫لەم بارەیەوە باتای دەڵێت‪( :‬مناڵخستنەوە‬ ‫پێچەوانەی ئیرۆتیزمە تەنها لە کاتێکدا نەبێت کە‬ ‫ئامانج لە ئیرۆتیزم گۆڕینەوەی چێژو خرۆ�شی‬ ‫چوونیەکی نێوان دووکەس بێت کە ئامانجیان‬ ‫خستنەوەی مناڵ نەبێت)‪ .‬مناڵ خستنەوە واتە‬

‫بوونی بونەوەری جیاواز و دابڕاو لە یەکتری‪،‬‬ ‫بونەوەرگەلێک کە خۆیان دووبارە دەکەنەوە وەک‬ ‫یەکەیەکی جیاواز و دابڕاو لەوی تر‪ ،‬وەکچۆن‬ ‫ئەوەی کە دروستیش دەبێت یەکەیەکی جیاوازو‬ ‫دابڕاوە لەوانی تر‪،‬و لەو دایک و باوکەیش ناچێت‬ ‫کە لێوەی دروستبوون‪ .‬هەر بوونێک لەوی تر‬ ‫جیاوازە بەو مانایەی هەر کەسێک لە دایکبوونێکی‬ ‫جیاواز‪ ،‬ژیانێکی جیاواز و مردنێکی جیاوازی هەیە‪،‬‬ ‫ئەگەرچی ژیانی هەرکەسێک کەم تا زۆر گرنگی و‬ ‫پەیوەندی بە وانی ترەوە هەیە بەاڵم دواجار ئەو‬ ‫ژیانە بە تەنها پەیوەستە بە خۆی‪ .‬باتای دەڵێت‪:‬‬ ‫ئێمە بە تەنیا لە دایک دەبین و بە تەنیاش دەمرین‪.‬‬ ‫لە نێوان بوونێک و بونێکی تردا بۆشاییەکی گەورە‬ ‫لە جیاوازی و لێکپچڕان هەیە‪ ،‬هەربۆیە کاتێک‬ ‫تۆ دەمریت ئەوە بە تەنها مردنی تۆیە نەک مەرگی‬ ‫من‪ .‬بە ڕای باتای مرۆڤ بۆ خۆی بوونەوەری‬ ‫جیاواز و لێکدابڕاوە‪ ،‬مەرگیش بەردەوامی دەدات‬ ‫بەم جیاوازییە‪ .‬مناڵخستنەوە واتە جیاوازبوونی‬ ‫بوونەکان‪ ،‬بەاڵم لە ڕێی بەردەوامبوونیانەوە‪ .‬بۆ‬ ‫ئەوەی مەبەستی باتای لە پەیوەنی نێوان مەرگ و‬ ‫مناڵخستنەوە ڕوونبکەمەوە ئەوا پێویستە درێژە بە‬ ‫تێزەکە؛ی بدەم و ووردەکارییەکانی باسبکەم‪ .‬باتای‬ ‫بۆ ڕوونکردنەوەی ئەو پەیوەندییە باس لە دوو‬ ‫جۆر بەرهەمهێننانەوەی بوونەوەرەکان دەکات‪:‬‬ ‫یەکەمیان بە زیادکردنی نا سێکسوێل دەناسرێت‬ ‫کە زیاتر دابەشبوونی خانە دەگرێتەوە بە بێ‬ ‫هیچ چاالکییەکی سێک�سی بۆ دوو خانە‪ ،‬ئەو دوو‬ ‫خانە نوێیە بەرهەمی خانەی یەکەم‪ .‬بەاڵم خانەی‬ ‫یەکەم خۆی نامێنێت و دەمرێت‪ .‬بە مانایەکی تر‬ ‫نابەردەوامی و مەرگی یەکەم دەبێتە بەردەوامی‬ ‫ژیان بۆ دوو خانەکەی تر‪ .‬جۆری دووەمیش لە‬ ‫پرۆسەی بەرهەهێنانەوە لە نێوان بووبەوەرە‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪43‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫سێکسوالیەکان تا ڕادەیەک بە هەمان شێوەیە‪،‬‬ ‫بەو مانایەی یەکگرتنی سپێرم و هێلکە وەک دوو‬ ‫یەکەی نابەردەوام دروستبوونی کۆرپەلە وەک‬ ‫یەکەیەکی بەردەوام کەلە دیارنەمان و مەرگی ئەو‬ ‫دوو یەکەیەوە(سپێرم و هێلکە)ەوە دروستدەبێیت‪.‬‬ ‫بۆ پێچانەوەی ئەم بابەتە و بەستنەوەی‬ ‫بە تێزەی سەرەکی ئاپۆ سەبارەت بە عەشق و‬ ‫بەکارهێنانی ژن وەک جەنگاوەرێکی دانەبڕاوی‬ ‫شەڕی گەشتن بە عەشق‪ ،‬ئەوە ماوە بڵێین گەر‬ ‫ڕامبۆ پێیوابێت کە عەشق پێویستە سەر لەنوێ‬ ‫دابهێنرێتەوە‌‪ ،‬الی ئاپۆ زیندووکردنەوەی عەشق‬ ‫یەکێکە لە زەحمەترین ئەرکە شۆڕشگێڕییەکان‬ ‫کە پێوستی بە ڕەنجێکی گەورەو و بیر و هۆشێکی‬ ‫ڕۆشنگەر هەیە‪ .‬ئاپۆ دەڵێت ووردە ووردە درک‬ ‫بەوە دەکرێت کە من لە سیاسەتی کادیرانی ژندا‬ ‫عەشق دەچەسپێنم‪ ،‬هەوڵمداوە دوور لە ڕەهەندە‬ ‫جێندەرییەکەی ئەم هەڵوێستە لە ناو چەمک و‬ ‫بیرۆکەی کولتوری‪ ،‬سیا�سی و ئازادی و یەکسانیدا‬ ‫پێشبخرێت‪ .‬بە مانایەکی تر‪ ،‬پێویستە سەرلەنوێ‬ ‫پێناسەیەکی ترمان بۆ عەشق هەبێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫شانبەشان و هاوتای ڕزگاریکردنی ژن دێت لە ژیر‬ ‫کۆتو بەندی کۆیالیەتی کولتووری کۆمەاڵیەتیدا‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی بگەین بە دیوە ڕاستەقینەکەی عەشق‬ ‫ئەوا پیشوەخت پێویستە هەردوو ژن و پیاو لەگەڵ‬ ‫یەکتر ئاشتبکەینەوە و دەرک بەو ئیالهیبوونە‬ ‫بکرێت کە پێویستە لە نێوان هەردوو ژن پیاودا‬ ‫هەبێت‪ .‬هەڵبەت گەشتن بەم دۆخە گەر کارێکی‬ ‫مەحاڵ نەبێت ئەوا زۆر قورسە لە سایەی‬ ‫شارستانییەتی چینایەتی بە تایبەتیش سیستمی‬ ‫سەمایەداریدا بێتەئاراوە‪.‬‬ ‫بە ڕای من ئاپۆ بۆ گەشتن بە مەرامە‬ ‫سیاسیەکانی و هێنانی ژن و ئامادەگی بۆ ناو کایەی‬ ‫‪44‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫سیا�سی و بەکارهینانی وەک جەنگاوەرێک لە‬ ‫شەڕی عەشقدا زۆر ئاقالنە و بە ئاگایانە ئی�شی بە‬ ‫زمان و بونیادە کۆمەالیەتیی و سیاکۆلۆژییەکەی‬ ‫پشت زمانیشەوە کردووە‪ .‬ئەو بە ئاگایە لەوەی‬ ‫کە زمان وه‌ک سیستمی که‌لتوری کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫ڕۆڵ و کاریگه‌ریه‌کی ته‌واوی هه‌ی ‌ه ل ‌ه سه‌ر‬ ‫دروستکردنی وێنای ژن‪ ،‬سه‌یرکردنی کۆمه‌ڵگ ‌ه بۆ‬ ‫ژن په‌یوه‌ست ‌ه ب ‌ه بونیادی ئه‌و زمانه‌و ‌ه ک ‌ه که‌لتوره‌‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تیه‌که‌ی لێ پێک هاتوه‌‪ .‬بە مانایەکی تر‪،‬‬ ‫زمان ب ‌ه ته‌نها وێنای حه‌قیقه‌تمان نیشاننادات به‌ڵکو‬ ‫ئامرازێکیش ‌ه بۆ دروستکردنی حه‌قیقه‌ت خۆی‪.‬‬ ‫دیار ‌ه ک ‌ه که‌لتوری کوردی که‌لتورێکی پاتریارکیه‌و‬ ‫هه‌موو شته‌کانی ل ‌ه ده‌وری سه‌یرکردنی پیا ‌و بۆ‬ ‫وجودی خۆی کۆده‌بێته‌و ‌ه ‪ ،‬به‌اڵم بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م‬ ‫وجود ‌ه ته‌واو بێت پیاو پێویستی ب ‌ه ژنه‪ .‬هاوشێوەی‬ ‫سیمۆن دیبوڤوار ئاپۆیش جه‌سته‌ی ژن به‌‬ ‫(حاڵه‌ت) دەبینێت و پێیوای ‌ه ژن به‌هۆی وه‌زیفه‌ی‬ ‫به‌رهه‌مهێنانی مناڵ و بازنه‌ی هۆرمۆنیه‌وه‌و ل ‌ه ژێر‬ ‫خانه‌ی مرۆڤدا ده‌کرێت ‌ه کۆیله‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی ئه‌م کۆیله‌و‬ ‫به‌ندبونه‌�شی بۆ تۆخ ده‌کاته‌و ‌ه بیروڕاو لێکدانه‌وه‌ی‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌که‌یه‌تی ل ‌ه سه‌ری‪ .‬وات ‌ه ئه‌وه‌ی وا ده‌کات‬ ‫ک ‌ه جه‌سته‌ی ژن وه‌ک حاڵه‌تێک سه‌یر بکرێت ئه‌و‬ ‫وێناو ڕاستیانه‌ی ‌ه ک ‌ه ژن تیایدا ده‌ژی‪ .‬بۆ نمون ‌ه له‌‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌ی کوردیدا جه‌سته‌ی ژن به‌ندی حاڵه‌تێکه‬ ‫که‌زیاتر لێکدانه‌وه‌ی بیروڕای کۆمه‌ڵه‌گه‌که‌یه‌‬ ‫نه‌وه‌ک هه‌قیقه‌تی ئه‌و جه‌سته‌یه خۆی وه‌ک‬ ‫سوبێکتێک‪ .‬بۆ نمونە‪ ،‬کاتێک ده‌ڵێن ژن(زه‌عیفه‌یه‌)‪،‬‬ ‫ئا لێرەدا ئاپۆ ئی�شی لە سەر جەستەی ژن کردەوە‬ ‫لە جەستەیەکی الواز و بێدەرەتانەوە گۆڕیویەتی بۆ‬ ‫جەستەیکی زاڵ و جەربەزەو ئازاد کە باکی بە هیچ‬ ‫شتێک نییە تەنانەت بە مەرگیش‪ .‬وا بزانم هەموو‬ ‫ئەوەمان لە یادە کە چۆن یەکێک لە هەرە سیما‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫زۆر دیار و بریقەدارەکانی ڕووبەڕووبوونەوەی‬ ‫داعشیزم لە واقیع و میدیای کوردیدا بریتی بوو لە‬ ‫بەجێنده‌رکردن و ڕەگەزاندنی جەنگ‪ ،‬هەروەها‬ ‫پیرۆزکردنی هاتنی ژن بۆ ناو مەیدانی شەڕ‪ :‬ژن‬ ‫وەک چەکهەڵگر‪ ،‬وەک پێشمەرگە و شەڕڤان‬ ‫و گەریالیەک کە دەتوانێت شانبەشانی پیاو لە‬ ‫ڕیزەکانی پێشەوەی شەڕدا‪ ،‬بجەنگێت‪ .‬کەم نەبوون‬ ‫ئەو گوتار و شیعر و شانامانەی کە لەو جەنگەدا دژ‬ ‫بە داعش‪ ،‬بە شانوباڵی ژنی چەکهەڵگردا نوسران‬ ‫و هەڵیاندا‪ :‬واتە وێنا و مەزنکردنی ژنەپێشمەرگە‬ ‫و ژنەگەریال و ژنەشەڕڤان وەک دلێر‪ ،‬جوامێر‪،‬‬ ‫جەربەزە‪ ،‬نەسرەوت و ئازا و شێری مەیدان… هتد‪،‬‬ ‫کە هەموو ئەم زمانە میتافۆرییە وەسفگەرایە لە‬ ‫بنەڕەتدا خۆی زادەی ڕیتۆریک و سیمبولەکانی‬ ‫جیهانی پیاوە‪ ،‬زمانێکە پیاو دروستیکردووە‬ ‫تا ستای�شی خودی خۆی وەک بونەوەرێکی‬ ‫میلیتاریزەکراو‪ ،‬پێبکات‪ .‬بەکارهێنانی ئەم زمانە‬ ‫میتافۆڕییە بۆ ژنیش ئەوە دەسەملێنێت کە ئاپۆ‬ ‫سەکەوتوو بووە لە دەستکاریکردنی سیستمی‬ ‫سیمبولی زمانی کوردی سەبارەت بە جەستەی‬ ‫ژن و گۆڕینی لە دۆخی زەعیفەو لەرزۆکەوە بۆ‬ ‫جەستەیەکی جەربەزەو نەبەرد‪.‬‬ ‫لەم کتێبەدا ئاپۆ چەند جار ئاماژە بەو کۆجیتۆ‬ ‫ئیسالمیەی بۆ ژن دەدات کە دەڵێت‪( :‬ژنەکانتان‬ ‫کێڵگەکانتان‪ ،‬چۆن دەتانەوێت ئەوا بیانکێڵن)‪،‬‬ ‫یان گوتەی (ژنەکان وەک ئامێری موزیک وان‪،‬‬ ‫چۆن پێتانخۆشە ئاوەها بیانژەنن)‪ .‬بە مەبەستی‬ ‫ئەوەی کە پیاو بە درێژایی مێژووی خۆی هەوڵی‬ ‫سڕینەوەی کارەکتەری ژنی داوە و ویستوویەتی‬ ‫بیکاتە بەو شتەی کە خۆی دەیەوێت هەبێت‪،‬‬ ‫واتە ژنێکی پاسیڤ و گوێڕایەڵ و ترسنۆک و‬ ‫لەرزۆک کە ئەم بۆ خۆی هیچ بوون و سوودێکی‬

‫نییە بەڵکو تەنها وەک پاشکۆی دەتوانێت هەبێت‪،‬‬ ‫ئەرکی سەرەکی�شی لە ژیندا ڕازیکردنی غەریزەو‬ ‫سێکسوالیتی پیاوە‪ .‬هەڵبەت بۆ کەسێک کە بەچاوی‬ ‫ڕەخنە ئەم کتێبە بخوێنێتەوە یەکەم پرسیار کە‬ ‫بەخەیاڵیدا بێت ئەوەیە‪ :‬ئەی داخۆ ئاپۆش هەمان‬ ‫میکانیزم بەکارناهێنێت بۆ میلیتاریزەکردنی ژن‪،‬‬ ‫بە مانایەی کە ئەمیش وەک ئەوانەی پێشخوی‬ ‫ژن دەکاتە ئامرازێک بۆ شەڕ بە ناوی شەڕی‬ ‫عەشقەوە؟ بەاڵم ئاپۆ هەر خۆی وەالمی ئەم‬ ‫پرسیارە دەداتەوە دەڵێت کە ئەو بە ئاگایە لەوەی‬ ‫کە ژنی خستۆتە چ تەنگەژە و ئاگرێکەوە ئاپۆ ڕوو‬ ‫دەکاتە ژنە شوڕشگێڕەکان دەڵێت‪ …(:‬هەرچەندە‬ ‫خیانەتکارو بەکرێگیراویش دەرکەوتبن هەرگیز‬ ‫نابێت ئەوانە لە بیربکرێن کە بە دڵ و بە گیان تەڤنی‬ ‫بوون‪ .‬بە تایبەتیش شەهیدەکانیان بەردەوام وەک‬ ‫عەزیزە پیرۆزەکانی ئەم خاک و گەلەکانمان یادیان‬ ‫دەکڕێتەوە‪ .‬ئەوان هەریەکەیان خوداوەندێکی‬ ‫ئازای ڕاستەقینەن‪ .‬بە ڕیزەوە پێشوازیم لە یەکێتی‬ ‫و بە پارتیبوونیان کردو یارمەتیانم دا‪ .‬بەردەوام‬ ‫جەختم لەسەر ئەوە کردەوە کە پێویستە ببنە‬ ‫گەرەنتی ژاینێکی ئازادو جوان‪ .‬بەو باوەڕەوە‬ ‫درێژەم بە هەوڵ کۆششەکانی خۆم دا کە مسۆگەر‬ ‫ڕۆژێک بە ئاستی ئەو ژنە بەهێزە دەگەن کە پیاوی‬ ‫ستەمکارو درۆزن و پاشڤەڕۆ دێنێتەوە سەر ڕێ‪.‬‬ ‫مرۆڤ تەنیا لە میانەی ئەو ژنەوە مەزن نابێت و‬ ‫نابێت بە پیاو‪ ،‬کە موڵکیەتی‪ .‬من نەمخواست بەم‬ ‫جۆرە مەزن ببم و ببم بە پیاو‪ :‬تەنانەت ڕەوشێکی‬ ‫وام بە کەرەمات شکێن بینی‪ .‬دەزانم کە ژنانم‬ ‫خستۆتە ڕەوشیکی سەختەوە‪ ،‬دەرک بەوەش‬ ‫دەکەم کە ئەوانم کردووە بە پارچەیەک لە ئاگر‪،‬‬ ‫ئەویش دەزانم کە هی وەها لە نێوانیاندا هەن کە‬ ‫دوژمنایەتیەکی مەزن و ستەمکاریش دەکەن‪،‬‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪45‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫ئەویش دەزانم کە بەتەنیام هێشتوونەتەوە‪ ،‬بەاڵم چۆنێتی هەڵوەشاندنەوەی دەسەاڵت بەو مۆدێلەی‬ ‫گرنگترین ڕاست کە دەخوازم بیزانن کە پیویستە کە بەس پیاو بکەر و بەرهەمهێنەر و بڕیاردەریەتی‪.‬‬ ‫بیزانن هێندە بەهێز بن کە چارەنو�سی شەڕ و ئاشتی‬ ‫دیاری بکەن‪ .‬ئەگەر ئەمە نەبێت ژیان حەرامە‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەمە نەبێت عەشق نابێت …)‬ ‫ڕەنگە ئەم چەند دێڕەی سەرەوە بەس بێت‬ ‫په‌ڕاوێز‪:‬‬ ‫بۆ خوێندنەوە و تێگەشتن لە تەواوی گوتاری‬ ‫بڕوانە‪ ،‬ئاپۆ‪ :‬ژنۆلۆژی‪ ،‬الپەڕە ‪]1[ .٦٠‬‬ ‫ئاپۆ لە سەر بەشداربوونی ژن لەو بزوتنەوە‬ ‫شۆڕشگێریەدا کا ئاپۆ خۆی سەرکرادیەتی دەکات‪،‬‬ ‫[‪ ]2‬بڕوانە‪ :‬ژنۆلۆژی‪ ،‬الپەڕە ‪.٣‬‬ ‫بەاڵم سەڕەرای هاوسۆزی و سەرسوڕمانم بۆ‬ ‫[‪ ]3‬هەمان سەرچاوە‪ ،‬الپەڕە ‪.٥‬‬ ‫ئەو هەست و نەستەی کەلە پشت ئەم گوتارەوەیە‬ ‫[‪ ]4‬هەمان سەرچاوەی پێشوو‪ ،‬الپەڕە ‪.٤‬‬ ‫هێشتا ئەمە بەو مانایە نایەت کە خودی ئەم‬ ‫گوتارەش جێی ڕەخنە نییە‪ .‬ئەم دیدەی ئاپۆ بۆ‬ ‫[‪ ]5‬هەمان سەرچاوەی پێشوو‪ ،‬الپەڕە ‪.٩‬‬ ‫دەسەاڵتدارکردنەوەی ژن بێگومان پڕۆژەیەکی‬ ‫[‪ ]6‬هەمان سەرچاوەی پێشوو‪ ،‬الپەڕە ‪.١٠‬‬ ‫قەشەنگە و باوەڕناکەم هیچ ئازادیخوازێکی‬ ‫[‪ ]7‬بە�شی دووەمی ووتاری کلیترۆس‪.‬فۆبیا‪ :‬ژن‬ ‫راستەقینە دژی بێت‪ ،‬لێ گرفتەکە ئەوەیە کە ئاپۆ‬ ‫بیری دەچێت دەسەاڵتدارکردنی ژن ناڕاستەوخۆ پانتاییەک لە چێژو سێکسولیتی(بەم زووانە لە‬ ‫یەکسانە بە بەنێرکردنەوەی ژن‪ :‬بەو مانایەی کە‬ ‫ژمارە چواری کەلتور ماگەزیندا باڵودەبێتەوە)‬ ‫بەر سترەکتورێکی درێژخایەن و کەڵەکەبوو لە‬ ‫[‪ ]8‬فرانز فانون‪ :‬کتێبە بەناوبانگەکەی بە‬ ‫بەها دەکەوێت کە بەردەوام بە نۆرم و ئایدیای‬ ‫پیاوساالرانە بەرهەمهاتووە و داڕێژراوە‪ .‬ئاپۆ بیر ناوی(پێستی ڕەش و ماسکی سپی کەلە ساڵی ‪١٩٥٢‬‬ ‫لەوە ناکاتەوە کە بەهاکانی پیاوساالری کە النیکەم‬ ‫دا ىالوکرایەوە)‪.‬‬ ‫گەر بەس لە ئیمپراتۆریەتی عوسمانیەوە لێی‬ ‫[‪ ]9‬پەیوەندی سۆزداریی ئاپۆ خۆی لەگەڵ‬ ‫بڕوانین‪ ،‬بۆ ماوەی نزیکەی ‪ ٧‬سەدە چەسپیون‪،‬‬ ‫کۆی شێوەکانی پەیوەندی و دەسەاڵتیان لەسەر خاتوو کەسیرە کە لێرەدا بە پێویستم نەزانی با�سی‬ ‫هیرارکیزمی سوڵتان و ڕەعیەت‪ ،‬دەسەاڵتدار‬ ‫و ژێردەستە بەرهەمهێناوە‪ ،‬بەو مانایەی کە لێوە بکەم‪ ،‬چونکە ئەو بابەتە بە تەنیا خۆی قسەی‬ ‫دەسەاڵتداری بووە بە پیاوساالری‪ ،‬هەر بۆیە زۆر هەڵدەگرێت‪.‬‬ ‫تێکشکاندنی وا ئاسان نیە‪ .‬کەواتە ئەوەی کە لێرەدا‬ ‫گرنگە و ئاپۆ گفتوگۆی ناکات ئەو میکانیزمەیە بۆ‬ ‫سه‌رچاوه‌‪ :‬كولتور مه‌گه‌زین‬ ‫گۆڕینی فۆرمی دەسەاڵت لە نێرینەوە بۆ مێیینە‬ ‫بەبێ وەستان لەسەر میکانیزم و پێشنیارەکان بۆ‬ ‫‪46‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫وتار‬

‫مێژووى زاراوه‌ى کورد و کوردستان‬

‫ئومید ناسح جیهانى‬

‫به‌�شى یه‌که‌م‬ ‫زاراوه‌ى کورد‬ ‫قه‌ڕاڵ (الگاش ‌ه ئاداد نارارى ‪ 2400‬پێش له‌‬ ‫دایک بوونى حه‌زره‌تى عیسا)‪ ،‬با�سى گه‌لى (کاردا)‬ ‫ى کردوو ‌ه و (کامیل سین)ى پاشاى ئوور ‪2200‬‬ ‫پێش ل ‌ه دایک بوونى حه‌زره‌تى عیسا)‪ ،‬سه‌رزه‌مینى‬ ‫(کاردا)ى ب ‌ه (میر ڤردنز)سپاردوه‌‪ ،‬ک ‌ه سۆمه‌ریه‌کان‬ ‫ب ‌ه ناوچ ‌ه شاخاویى و به‌رزه‌کانى دراوسێیان‬ ‫ووتوه‌(کاردا)‪ ،‬ک ‌ه مه‌به‌ست ل ‌ه کوردستانى‬

‫ئێستایه‌‪ ،‬ک ‌ه ل ‌ه کۆندا سوئی و گۆتى و لۆلۆییه‌کانى‬ ‫ب ‌ه پێی سه‌رده‌م ‌ه جیاوازه‌کان تێدا ژیاوه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ووته‌ى پسپۆڕه‌کانه‌و ‌ه تێده‌گه‌یت ک ‌ه ووشه‌ى‬ ‫(کوردوا) بۆ ماوه‌یه‌کى زۆر به‌و شاخان ‌ه ووتراوه‌‬ ‫ک ‌ه ده‌که‌ون ‌ه نێوان دیاربه‌کر (ئامه‌د) و (موش)‬ ‫ل ‌ه باکوورى کوردستان‪ ،‬کوردۆلۆجى به‌ناوبانگ‬ ‫(باسیلى نیکیتین) باس له‌و ‌ه ده‌کات ک ‌ه زاراوه‌ى‬ ‫(کاردۆ) له‌گه‌ڵ زاراو ‌ه سامییه‌کاندا ده‌گونجێت‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تى له‌گه‌ڵ ئه‌که‌دى و ئاشوریدا ک ‌ه ب ‌ه واتاى (‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی‪ ،‬پاڵه‌وان) دێت‪.‬‬ ‫ل ‌ه سه‌رده‌مى بنه‌ماڵه‌ى ئوورى سێیه‌مى‬ ‫سۆمه‌رى وات ‌ه دوادواى سه‌ده‌ى ‪ 22‬پێش ل ‌ه دایک‬ ‫بوونى حه‌زره‌تى عیسا‪ ،‬ب ‌ه ناوچ ‌ه شاخاویه‌کانیان‬ ‫ووتوه‌(کوڕ) ‪،) )KUR‬که‌مه‌به‌ست ل ‌ه ناوچه‌‬ ‫شاخاوییه‌کان کوردستانى ئێستایه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها کورد ل ‌ه کتێبی (گه‌شته‌که‌ى زینۆفۆن)‬ ‫ى سه‌ردار و مێژوونو�سى یۆنانى به‌(کاردۆخى)یه‌کان‬ ‫هاتووه‌‪ .‬ل ‌ه گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا مێژوونوسان ل ‌ه سه‌ر‬ ‫ئه‌و ‌ه کۆکن ک ‌ه ل ‌ه کێوه‌کانى زاگرۆس دا گه‌لێکى‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪47‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫چیایى ب ‌ه ناوى (گۆتییه‌کان) هه‌بووه‌‪ ،‬به‌م جۆر ‌ه‬ ‫زاگرۆس نیشتیمانى نه‌ته‌وه‌یى گۆتیه‌کان بووه‌‬ ‫مێژووى ئه‌م گه‌له‌ش بۆ ساڵى ‪ 3000‬پێش ل ‌ه دایک‬ ‫بوونى حه‌زره‌تى عیسا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ب ‌ه پێى نوسین ‌ه ئه‌که‌دییه‌کان ئه‌م گه‌ل ‌ه ده‌وڵه‌تێکى‬ ‫ل ‌ه به‌ش ‌ه ناوه‌ڕاسته‌کانى چیاکانى زاگرۆس‪ ،‬به‌‬ ‫تایبه‌تى ل ‌ه نێوان هه‌ردوو زێی گه‌وره‌و بچووک‬ ‫نێوان ڕووبارى سیروان پێک هێناو ‌ه و(ئارابخا)‬ ‫که‌رکوکى ئه‌مڕۆ پایته‌خته‌که‌ى بووه‌‪ .‬گۆتییه‌کان‬ ‫ل ‌ه ناوه‌ڕاستى سه‌ده‌ى(‪ )26‬بیست و شه‌شه‌مى پێش‬ ‫ل ‌ه دایک بوونى حه‌زره‌تى عیسا ئه‌که‌د و سۆمه‌رو‬ ‫عیالمى کۆنتڕۆڵ کردوه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها ناوى (گوتیوم)‬ ‫و (لولوبیوم) ل ‌ه نوسراوه‌کانى سه‌رده‌مى(سارکن)‬ ‫ى پاشاى ئاشورییه‌کان دا هاتووه‌‪.‬‬ ‫کورد ل ‌ه ده‌ق ‌ه بزمارییه‌کاندا ب ‌ه ناوى (کورتى)‬ ‫هاتووه‌‪ ،‬ئه‌که‌ده‌کانیش ب ‌ه ناوه‌کانى (کوتى‪،‬‬ ‫غوتى‪،‬جوتى) ناویانیان بردوو ‌ه ک ‌ه ل ‌ه ناوى گوتیوم‬ ‫وه‌ریان گرتووه‌‪،‬ئه‌و گه‌له‌ش ک ‌ه ل ‌ه ناوچه‌ى‬ ‫که‌رکوک به‌(که‌رخى‪ ،‬گه‌رمیان) ناوده‌برێن به‌‬ ‫(کاردۆ) ناویان هاتووه‌‪ ،‬ئه‌وانه‌ى ل ‌ه ناوچه‌ى‬ ‫هه‌کاریش ژیاون ب ‌ه (کاردۆخ) هاتوون‪،‬ک ‌ه هه‌ردوو‬ ‫ناوچه‌که‌ش ب ‌ه یه‌ک زمان ئاخاوتنیان کردووه‌‪ ،‬له‌‬ ‫کاتێکدا که‌رکوک که‌وتووه‌ت ‌ه باشوورى خۆرئاواى‬ ‫کوردستانه‌و ‌ه و هه‌کارى ل ‌ه باکورى کوردستانه‌‪.‬‬ ‫ئارشاک سافراستیان ل ‌ه په‌رتوکى (کورد و‬ ‫کوردستان)دا باس له‌م بابه‌ت ‌ه ده‌کات و ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫«ب ‌ه پێى به‌ڵگه‌کان ده‌رکه‌وتنى ناوى (کورد) جارى‬ ‫یه‌که‌م له‌و نوسراوانه‌دا بوو ک ‌ه ب ‌ه زمانى فه‌هله‌وى‬ ‫ب ‌ه شێوه‌ى هاتووه‌‪ kurd ،‬یان ‪. kurdan‬‬ ‫سافراستیان پێى وای ‌ه ناوى کورد له‌سه‌رده‌مى‬ ‫ئه‌رده‌شێر کۆنتره‌‪ ،‬وه‌ک ده‌ڵێت ناوى کورد له‌خاکى‬ ‫مه‌مله‌که‌تى گۆتیۆم ل ‌ه گه‌لى گۆتى وه‌رگیراوه‌‪،‬‬ ‫‪48‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫ئه‌ویش به‌دانانى پیتى(‪ )R‬له‌دواى پیت ‌ه بزوێنى(‪،)U‬‬ ‫ک ‌ه ده‌کات ‌ه ‪. Guti=Gurti‬‬ ‫ئه‌رد ‌ه شێر بابه‌کانى دامه‌زرێنه‌رى ده‌وڵه‌تى‬ ‫ساسانى فارسیش ل ‌ه ساڵى (‪ 226‬ل ‌ه دایک بوونى‬ ‫حه‌زره‌تى عیسا) ناوى ‪( Madeg‬مادیج) وات ‌ه پاشاى‬ ‫کوردان یان کوردى وه‌ک یه‌کێک ل ‌ه نه‌یاره‌کانى‬ ‫هێناوه‌‪ ،‬مێژوونووس ‌ه موسڵمان ‌ه گه‌وره‌کانى‬ ‫وه‌کو ته‌به‌رى و مه‌سعودیش ئه‌م ناوه‌یان له‌‬ ‫ساسانیه‌کانه‌و ‌ه وه‌رگرتووه‌‪ ،‬و ئه‌م ناوه‌ش هه‌ربه‌‬ ‫شێوه‌ى (کورد) تا چاخ ‌ه نوێیه‌کان به‌رده‌وام بوو ‪.‬‬ ‫وه‌ک (ته‌به‌رى) ده‌نوسێت‪ :‬ل ‌ه ماوه‌ى ناکۆکى‬ ‫نێوان ئه‌رده‌وانى و په‌هله‌وى و ئه‌رده‌شێرى کوڕى‬ ‫بابه‌کى کوڕى ساسان زۆر بڕوا وای ‌ه له‌( ‪ 224‬له‌‬ ‫دایک بوونى حه‌زره‌تى عیسا) حوکمى کردبێت‪،‬‬ ‫ئه‌رده‌وان بۆ ئه‌رد ‌ه شێر ده‌نوسێت « تۆ دوژمنایه‌تى‬ ‫نه‌ریتت کرد‪ ،‬چاره‌نو�سى خۆت هه‌ڵبژارد‪ ،‬ئه‌ى‬ ‫ئه‌و کورده‌ى له‌ژێر ده‌وارى کورداندا‪ ،‬پێگه‌ییت‪،‬‬ ‫کێ مۆڵه‌تى دایت بر له‌سه‌رنانى ئه‌و تاج ‌ه و‬ ‫ده‌ستبه‌سه‌راگرتنى ئه‌و واڵت ‌ه وسه‌رکه‌وتن به‌سه‌ر‬ ‫پادشا و خه‌ڵکه‌کانیدا‪.‬‬ ‫ک ‌ه ئه‌مه‌ش یاسایه‌کى زمانه‌وانیی ‌ه و به‌سه‌ر‬ ‫هه‌موو زمان ‌ه هندۆئه‌وروپییه‌کاندا جێبه‌جێ ده‌بێت‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تى خۆرهه‌اڵتیه‌کانى وه‌کو کوردى و ئه‌رمه‌نى‬ ‫و سه‌نسکرێتى و ئیغریقى‪ ،‬وه‌ک ل ‌ه نوسراوه‌‬ ‫بزمارییه‌کانى سه‌رده‌مى سۆمه‌رییه‌کانیشدا هاتووه‌‬ ‫ک ‌ه خاکى (گۆتیۆم‪ ) Gutium‬یه‌کێک ‌ه ل ‌ه شانشینه‌‬ ‫سه‌ربه‌خۆ سه‌ره‌تاییه‌کانى خۆرهه‌اڵتى کۆن‪ ،‬که‌‬ ‫هاوچه‌رخى سۆمه‌ر و ئه‌که‌د و عیالم و ئه‌رمینیا‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫الى پسپۆڕانیش ل ‌ه بوارى مێژویى دێرین و‬ ‫ئارکیۆلۆجیدا گه‌یشتونه‌ت ‌ه ئه‌و ڕاستیه‌ى ک ‌ه ناوى‬ ‫گه‌النى زاگرۆس ک ‌ه ل ‌ه سه‌ره‌و ‌ه باسمان کرد به‌و‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫جۆر ‌ه نه‌ماوه‌ته‌و ‌ه ک ‌ه ده‌سه‌اڵتدار بووبن تاوه‌کو‬ ‫بوبن ‌ه ناوێکى مه‌زن بۆ ڕۆژگارى ئه‌مڕۆى کورد‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ش دیار ‌ه ل ‌ه سه‌رده‌مى ده‌سه‌اڵتى ئیمپڕاتۆریه‌تى‬ ‫ماددا هه‌موو ئه‌و گه‌الن ‌ه چونه‌ت ‌ه ژێر ده‌سه‌اڵتى‬ ‫مادد و بونه‌ت ‌ه به‌شێک له‌و ئیمپڕاتۆریه‌ته‌‪.‬‬ ‫ناسنامه‌ى گه‌لى کورد ڕووبه‌ڕووى زۆر گۆڕین‬ ‫و شێواندن بووه‌ته‌وه‌‪ ،‬هۆکارى گه‌وره‌ى پشت‬ ‫ئه‌مه‌ش نه‌بونى کیانێکى سیا�سى بوو ‌ه هه‌ر له‌‬ ‫ساڵى (‪ 550‬پێش ل ‌ه دایک بوونى حه‌زره‌تى عیسا)‬ ‫ه‌وه‌‪،‬که‌ده‌سه‌اڵتى خۆى بکێشێت به‌سه‌ر هه‌موو‬ ‫کوردستاندا و دیسان نه‌بوونى دامه‌زراوه‌ى‬ ‫ڕۆشنبیرى و سیا�سى و کۆمه‌اڵیه‌تى و ئابوورى بۆ‬ ‫ڕێکخستن و پاراستنى به‌ڵگه‌نام ‌ه مێژوییه‌کان‪،‬‬ ‫لێره‌دا ماوه‌یه‌ک ده‌ده‌ین به‌وانه‌ى له‌باره‌ى گه‌لى‬ ‫کورده‌و ‌ه زانیاریان داو ‌ه و کۆمه‌ڵێک زانیارى‬ ‫ده‌خه‌ین ‌ه ڕوو ک ‌ه سه‌باره‌ت ب ‌ه ڕه‌چه‌ڵه‌کى کورد‬ ‫خستویانه‌ت ‌ه روو‪،‬به‌ر ل ‌ه ده‌رکه‌وتنى توێژینه‌وه‌‬ ‫زانستیی ‌ه نوێییه‌کان‪:‬‬ ‫پڕۆسه‌ى ب ‌ه عه‌ره‌بکردنى کورد که‌مپانیایه‌کى‬ ‫عه‌ره‌بیانه‌ى ئیسالمیانه‌یه‌و ل ‌ه سه‌ده‌ى هه‌شته‌مى‬ ‫زاینیه‌و ‌ه له‌سه‌ر ده‌ستى مێژوونوس‪ ،‬جوگرافیزان‪،‬‬ ‫گه‌رید ‌ه و نوسه‌رانى عاره‌ب‪ ،‬ب ‌ه مه‌به‌ستى سازدان‬ ‫و دروستکردنى ڕه‌چه‌ڵه‌کى عه‌ره‌بیان ‌ه بۆ کورد‬ ‫خراوه‌ته‌گه‌ڕ‪ ،‬یه‌که‌مین که‌�سێ له‌مباره‌یه‌و ‌ه دوابێت‬ ‫(سه‌حیم کوڕى حه‌فس)ناسراو ب ‌ه (ئه‌بو یه‌قزان‬ ‫‪ 190‬کۆچى‪ 806-805/‬ل ‌ه دایک بوونى حه‌زره‌تى‬ ‫عیسا) ‌ه ک ‌ه ده‌بێت ل ‌ه چه‌ند نوسراوێکى بێسه‌رو‬ ‫شوێندا یاداشتى کردبێت و پاشانیش نوسه‌رانى‬ ‫دیکه‌ى پاش ئه‌و هه‌مان شتیان دووبار ‌ه کردبێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ب ‌ه بڕواى(ئه‌بو یه‌قزان)ده‌بێت (باپیر ‌ه هه‌ره‌‬ ‫گه‌وره‌ى کورد‪ ،‬کووردى کوڕى عه‌مرى کوڕى‬ ‫عامرى کورى سه‌عسه‌ع) ‌ه بێت‪.‬‬

‫ئه‌م ڕه‌چه‌ڵه‌ک دان ‌ه پاڵه‌ى ئه‌بو ئه‌قزان‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫هه‌ندێ گۆڕانکاریه‌و ‌ه له‌الیه‌ن که‌سانى تره‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌وانه‌ش مێژوونوو�سى ب ‌ه ناوبانگ (مه‌سعودى)‬ ‫دووبار ‌ه کراونه‌ته‌وه‌‪ ،‬مه‌سعودى له‌به‌رهه‌مێکیدا‬ ‫نوسیویه‌تى‪« :‬هه‌ندێک ل ‌ه کوردانى پاشتر‪ ،‬له‌‬ ‫شاره‌زاکانیان ـ ئه‌وانه‌یان ک ‌ه ئێم ‌ه له‌و واڵتانه‌ى‬ ‫ناومان هێنان و بینیومانن ـ له‌سه‌ر ئه‌و ‌ه ده‌ڕۆن که‌‬ ‫ئه‌وان ل ‌ه بنه‌چه‌ى «کوردى کور�شى مه‌ردى کوڕى‬ ‫سه‌عسه‌عه‌ى کوڕى حه‌ربى کوڕى هه‌وازنن «‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها بۆچونێکى دیک ‌ه هه‌ی ‌ه ڕه‌چه‌ڵه‌کى کورد‬ ‫ده‌گێڕته‌و ‌ه بۆ ڕه‌چه‌ڵه‌کى گه‌ل ‌ه دراوسێکانیان‪،‬‬ ‫وه‌ک مه‌سعودى(‪346‬ک) ل ‌ه (مروج الزهب‬ ‫ومعادن الجوهر)ىدا ده‌ڵێت ‪»:‬به‌اڵم ڕه‌گه‌زى کورد‬ ‫و شێوه‌کانى ل ‌ه سه‌ره‌تادا‪ ،‬هه‌ندێک پێیان وای ‌ه له‌‬ ‫ڕه‌چه‌ڵه‌کى (ڕه‌بیعه‌ى کوڕى نزارى کوڕى مه‌عدى‬ ‫کوڕى عه‌دنان) و ل ‌ه دێر زه‌مانه‌و ‌ه جیابونه‌ته‌و ‌ه و‬ ‫به‌ره‌و شاخ و دۆڵه‌کان چوون‪ ،‬دواتر دراوسێیه‌تى‬ ‫نیشته‌جێگانى کۆشک و شاره‌کانى ئه‌وێییان‬ ‫کردوو ‌ه ل ‌ه بێگان ‌ه و فارس و هه‌وڵى فێربونى‬ ‫زمانه‌که‌یانیان داو ‌ه و زمانیان بوو ‌ه ب ‌ه زمانى بێگانه‌‪،‬‬ ‫خه‌ڵکیش هه‌ی ‌ه پێیان وای ‌ه ل ‌ه نه‌وه‌ى موزیرى کورى‬ ‫نزارن‪ ،‬یان ل ‌ه نه‌وه‌ى کوردى کوڕى مه‌ڕه‌دى کوڕى‬ ‫سه‌عسه‌عه‌ى هه‌وازنن و ل ‌ه دێر زه‌مانه‌و ‌ه به‌‬ ‫هۆى ناکۆکى خوێنه‌و ‌ه ل ‌ه نێوانیان له‌گه‌ڵ غه‌سان‬ ‫جیابونه‌ته‌وه‌‪ ،‬هه‌شیان ‌ه پێى وای ‌ه ل ‌ه ره‌بیع ‌ه و‬ ‫موزڕن‪ ،‬په‌نا بردنیشیان بۆ شاخه‌کان ب ‌ه هۆى ئاو‬ ‫و له‌وه‌ڕگه‌و ‌ه بووه‌‪ ،‬به‌هۆى دراوسێیه‌تیشیانه‌و ‌ه بۆ‬ ‫نه‌ته‌وه‌ى تر زمان ‌ه عه‌ره‌بییه‌که‌یان گۆڕاوه‌‪.‬‬ ‫(مه‌قریزى ‪845‬ک) ده‌ڵێت‪« :‬کورد ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌‬ ‫بۆ ڕه‌چه‌ڵه‌کى (کوردى کوڕى مه‌ره‌دى کوڕى‬ ‫عه‌مرى کوڕى سه‌عسه‌عه‌ى کوڕى مه‌عاویه‌ى‬ ‫کوڕى به‌کرى هه‌وازن)‪ ،‬ده‌شڵێن ل ‌ه نه‌وه‌ى (عه‌مرى‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪49‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫موزه‌یقیائى کوڕى عامرى کوڕى مائسه‌مائن)‪،‬‬ ‫دیسان ده‌شڵێن ل ‌ه نه‌وه‌ى (به‌نى حه‌میدى کوڕى‬ ‫تاریقن) ک ‌ه ده‌گه‌ڕێته‌و ‌ه بۆ (حه‌میدى کوڕى‬ ‫زوهێرى کوڕى حار�سى کوڕى ئه‌سه‌دى کوڕى‬ ‫عه‌بدولعه‌زیزى کوڕى قوسه‌ى کور�شى کیالب)‪،‬‬ ‫ک ‌ه کۆمه‌ڵ ‌ه هۆزێکن وه‌ک (گۆڕان و هه‌زبان و‬ ‫به‌شنه‌وى سه‌رئه‌جى و شاهنجانى و یه‌زولى و‬ ‫مه‌هرانى و زه‌ره‌زارى و کیکانى و مه‌روانى جاک‬ ‫و لوڕ و دونبولى و ره‌وادى و دیسنى و هه‌کارى و‬ ‫حه‌میدى و وه‌رکچى و گه‌اڵڵى و شه‌بنه‌گى و جوبى)‪،‬‬ ‫(مه‌روانى نه‌وه‌ى مه‌روانى کوڕى حه‌که‌مى کوڕى‬ ‫عاسن)‪( ،‬هه‌کاریش نه‌وه‌ى عوتبه‌ى کوڕى ئه‌بو‬ ‫سوفیانى کوڕى سه‌خڕى کوڕى حه‌ربن)‪.‬‬ ‫ئه‌م بۆچوون ‌ه ل ‌ه سه‌رده‌مى خه‌الفه‌تى‬ ‫ئه‌مه‌وی و ل ‌ه دواى ئه‌وه‌و ‌ه سه‌ریهه‌ڵدا ک ‌ه زانایانى‬ ‫ڕه‌گه‌ز(علما‌واالنساب) گه‌ڕاندیانه‌و ‌ه بۆ سه‌ر ئه‌و‬ ‫ڕه‌چه‌ڵه‌که‌‪ ،‬له‌وان ‌ه ئه‌بو یه‌قزان و ئیبن که‌لبى‪،‬‬ ‫زانراویش ‌ه ک ‌ه ئه‌مه‌ویه‌کان زۆر ده‌مارگیر بوون بۆ‬ ‫ڕه‌گه‌زى عه‌ره‌بى و ته‌نانه‌ت ده‌مارگیرى خێڵه‌کیش‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ل ‌ه نێوان عه‌ره‌به‌کانى باکوور(عه‌دنانى)‬ ‫و عه‌ره‌به‌کانى باشوور (قه‌حتانى)دا‪ ،‬چوونکه‌‬ ‫ئه‌وان جیاوازى چینایه‌تییان ل نێوان موسڵماناندا‬ ‫دروست کرد به‌وه‌ى خۆیان وات ‌ه (به‌نى ئومه‌یه‌)‬ ‫یان ب ‌ه چینى یه‌که‌م و عه‌ره‌بیان ب ‌ه گشتى ب ‌ه چینى‬ ‫دووه‌م و مه‌والى یان ب ‌ه چینى سێیه‌م داده‌نا‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش شتێکى ناواز ‌ه نیی ‌ه بۆ ئه‌و چه‌رخه‌‬ ‫و تایبه‌تمه‌ندیه‌کانى‪ ،‬چونک ‌ه عاره‌ب ل ‌ه پێش‬ ‫ئیسالمدا روانینیان بۆ نه‌ته‌وه‌کانى تر روانینى به‌‬ ‫سووک سه‌یرکردن بوو‪ ،‬بۆنمون ‌ه ب ‌ه نه‌ته‌وه‌کانى‬ ‫تریان ده‌ووت عه‌جه‌م ئه‌مه‌ش به‌واتاى بێ توانا له‌‬ ‫گوزارشتى ته‌واو رێک ئه‌م بۆچوون ‌ه تا ڕاده‌یه‌ک له‌‬ ‫سه‌رده‌مى ئیسالمیشدا مایه‌وه‌‪ ،‬بۆ نمون ‌ه نازناوى‬ ‫‪50‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫(املوالی)یان بۆ موسڵمان ‌ه ناعه‌ره‌به‌کان به‌کار‬ ‫ده‌هێنا‪ ،‬یان ئه‌م نازناو ‌ه ته‌نانه‌ت ئه‌و عه‌ره‌بانه‌�شى‬ ‫ده‌گرته‌و ‌ه ک ‌ه دایکیان ب ‌ه ڕه‌چه‌ڵه‌ک عه‌ره‌ب‬ ‫نه‌بوو‪،‬له‌م بواره‌شدا ل ‌ه په‌رتوک ‌ه مێژوییى و‬ ‫ئه‌ده‌بیه‌کاندا به‌ڵگ ‌ه زۆره‌‪.‬‬ ‫ئه‌م روانیین ‌ه بۆ مه‌والى تا سه‌ره‌تاکانى چه‌رخى‬ ‫عه‌با�سى یه‌که‌م به‌رده‌وام بوو‪ ،‬وه‌ک ده‌بینین کاتێک‬ ‫عه‌باسیه‌کان ده‌گه‌ن ب ‌ه ده‌سه‌اڵت (ئه‌بو عه‌با�سى‬ ‫سه‌فاح) ده‌که‌ن ب ‌ه خه‌لیفه‌‪ ،‬له‌کاتێکدا بچوکتریش‬ ‫بوو ‌ه ل ‌ه (ئه‌بو جه‌عفه‌رى مه‌نسور)‪ ،‬هۆکارى‬ ‫ئه‌مه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌و ‌ه بۆ ئه‌وه‌ى دایکى (سه‌فاح)‬ ‫عه‌ره‌ب بوو ‌ه و دایکى (مه‌نسور) ئه‌مازیغه‌(به‌ربه‌ر)‬ ‫بووه‌‪ ،‬وات ‌ه ل ‌ه مه‌والى بووه‌‪.‬‬ ‫مێژونوسانى فارس و پاشاکانى ئێران‬ ‫ده‌گه‌ڕێننه‌و ‌ه بۆ چوار ده‌وڵه‌ت ک ‌ه ده‌سه‌اڵتیان‬ ‫گرتوه‌ت ‌ه ده‌ست‪ :‬ده‌وڵه‌تى بیشدادى ئینجا ده‌وڵه‌تى‬ ‫کیانى (ئه‌خمینى) ئینجا ده‌وڵه‌تى ئه‌شکانى‪،‬‬ ‫ئینجا ساسانى‪ ،‬ده‌ڵێن ئه‌زده‌هاک (زوحاک)‬ ‫ک ‌ه ناوى (بیوراسب کوڕى ئه‌رۆنداسب)ه‌و له‌‬ ‫بیشدادییه‌کانه‌‪ ،‬ده‌ستى گرتوو ‌ه به‌سه‌ر عه‌ر�شى‬ ‫فارسدا‪ ،‬ل ‌ه دواى (جه‌مشید شا)‪( ،‬دکتۆر ئیحسان‬ ‫یار شاترى) ناوى ب ‌ه (ئاژدیهاک) هێناوه‌‪ ،‬وا باس‬ ‫ده‌کات ک ‌ه (جنییه‌کى ترسناکى زه‌به‌الح بووه‌)‪،‬‬ ‫ده‌ڵێت‪ « :‬ئه‌م و جنیه‌کى تر به‌ناوى (حنیشم) که‌‬ ‫ل ‌ه گه‌ور ‌ه سه‌ربازه‌کانى خواى شه‌ڕ(ال ‌ه الشر)‬ ‫ئه‌هریمه‌ن بوونه‌«‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌کان باس له‌و ‌ه ده‌که‌ن ک ‌ه (زوحاک)‬ ‫سته‌مکارێکى چه‌وسێنه‌ر بووه‌‪ ،‬دوو برین له‌سه‌ر‬ ‫شانه‌کانى ده‌رچوون‪ ،‬ل ‌ه هه‌ر یه‌کێکیانه‌و ‌ه زمانێک‬ ‫ل ‌ه شێوه‌ى مار ده‌رچووه‌‪ ،‬ک ‌ه ئه‌م دوو برین ‌ه زۆر‬ ‫ب ‌ه ئازار بوون‪ ،‬ئازاریان ته‌نها به‌و ‌ه شکاو ‌ه ک ‌ه به‌‬ ‫مێشکى مرۆڤێک ته‌داوى بکرێن‪ ،‬له‌به‌رئه‌و ‌ه هه‌موو‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫ڕۆژێک فه‌رمانى ب ‌ه کوشتنى دوو گه‌نج ده‌کرد‪ ،‬بۆ‬ ‫ته‌داوى کردن ب ‌ه مێشکیان‪.‬‬ ‫ئه‌م کار ‌ه به‌رده‌وام بوو‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و فه‌رمانبه‌ره‌ى‬ ‫ک ‌ه ئه‌رکى کوشتنى الوه‌کانى پێسپێردرا بوو‬ ‫که‌سێکى میهره‌بان بوو‪ ،‬هه‌موو جارێک ل ‌ه دوو‬ ‫که‌سه‌ک ‌ه یه‌کیانى ده‌کوشت و ل ‌ه جیاتى ئه‌ویتریان‬ ‫مێشکى به‌رانیکى داده‌نا و فه‌رمانى به‌که‌سه‌که‌‬ ‫ده‌کرد دووربکه‌وێته‌و ‌ه و له‌وێ نه‌مێنێت‪ ،‬ئه‌و‬ ‫گه‌نجانه‌ش ده‌چوون بۆ شاخ ‌ه سه‌خته‌کان‪ ،‬له‌وێ‬ ‫له‌گه‌ڵ یه‌کتردا هاوسه‌رگیریان کرد و منداڵیان‬ ‫بوو‪ ،‬گوندیان دروست کرد به‌یه‌ک زمان له‌یه‌کتر‬ ‫ده‌گه‌یشتن‪ ،‬له‌نه‌وه‌ى ئه‌مان ‌ه (کورد) دروست بوو‪.‬‬ ‫ئه‌م لێکدانه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه جێگاى بایه‌خ و سه‌رنجى‬ ‫زۆربه‌ى مێژوونووس ‌ه دوژمنه‌کانى کورد بوو ‌ه جگه‌‬ ‫ل ‌ه چه‌ند ده‌قێکى ئه‌فسانه‌یی هیچى دیک ‌ه نییه‌‪ ،‬به‌م‬ ‫به‌ڵگانه‌ى خواره‌وه‌‪:‬‬ ‫‪ .1‬ئه‌وه‌ى با�سى له‌م ئه‌فسانه‌ی ‌ه کردوو ‌ه که‌سانى‬ ‫وه‌کو هۆنه‌رى گه‌وره‌ى فار�سى (فیرده‌و�سى)‬ ‫و مێژونو�سى ڕگه‌زپه‌رستى عه‌ره‌بى ئیسالمى‬ ‫(املسعودى) و ده‌یانى ترى له‌و جۆره‌ن‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌‬ ‫ووته‌کانیان ناخرێت ‌ه خانه‌ى ڕاستییه‌وه‌‪.‬‬ ‫‪( .2‬فیردۆ�سى) هۆنه‌ر و ده‌ربار بوو ‌ه نه‌ک‬ ‫مێژوونووس‪ ،‬دیار ‌ه هۆنه‌رانیش زیادڕویی و‬ ‫پیاهه‌ڵدان و چه‌واشه‌کارى دوور ل ‌ه ڕاستى‬ ‫ده‌هۆننه‌و ‌ه ک ‌ه مه‌به‌ستین شێواندنى ڕاستییه‌‬ ‫مێژووییه‌ک ‌ه له‌به‌رژه‌وه‌ندى نه‌ته‌وه‌که‌ى خۆیان‪.‬‬ ‫‪( .3‬املسعودى) سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى مێژوونوسێکى‬ ‫زاستى نیی ‌ه و بێ به‌ڵگ ‌ه ئه‌و ووته‌یه‌ى تۆمارکردووه‌‪،‬‬ ‫هه‌ر ئه‌و گه‌شتیار خورافیاتیی ‌ه ڕگه‌زپه‌رسته‌‬ ‫عاره‌به‌ی ‌ه ک ‌ه ڕه‌چه‌ڵه‌کى کوردى بردۆت ‌ه سه‌ر‬ ‫جنۆکه‌‪.‬‬ ‫‪ .4‬ل ‌ه ڕووى زانستییه‌و ‌ه (مار) له‌سه‌ر شانى‬

‫مرۆڤ ده‌رناکه‌وێت‪ ،‬گه‌ر ئه‌و ماره‌ش الى هه‌ندێک‬ ‫ب ‌ه پارچه‌ى ژه‌هراوى باسکرابێت ئه‌وا ئه‌وه‌ش‬ ‫ب ‌ه مێشکى الو چاره‌سه‌ر ناکرێت‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌و ‌ه ئه‌و‬ ‫الیه‌نه‌ى زۆر دوور ‌ه ل ‌ه ڕاستییه‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ .5‬بنه‌ماڵه‌ى پێشدادى به‌ر ل ‌ه مادده‌کان ل ‌ه مێژوو‬ ‫دا نه‌بوون‪ ،‬هیچ سه‌رچاوه‌یه‌کى ڕه‌سه‌نى مێژوویی‬ ‫باسیان ناکات‪.‬‬ ‫خاوه‌نه‌کانى ئه‌م بۆچوونان ‌ه ب ‌ه هه‌موو‬ ‫شێوه‌یه‌ک ئه‌وه‌ش ڕه‌تیده‌که‌نه‌و ‌ه ک ‌ه کورد به‌‬ ‫ڕه‌چه‌ڵه‌ک هه‌ر مرۆڤ بێت‪ ،‬به‌ڵکو ڕه‌چه‌ڵه‌کیان‬ ‫ده‌گه‌ڕێنه‌و ‌ه بۆ هاوسه‌رگیرى نێوان دووڕوو‬ ‫(منافق) و شه‌یتانه‌کان‪ ،‬وه‌ک (مه‌سعودى) له‌م‬ ‫بواره‌دا ڕوداوێکى دوور ل ‌ه بابه‌تى بوون ده‌گێڕێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ک ‌ه زۆر نازانستیی ‌ه و دوور ‌ه ل ‌ه ڕاستییه‌وه‌‪ ،‬ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫خه‌ڵکانێک که‌(کرد) کران ب ‌ه که‌نیزه‌که‌کانى‬ ‫حه‌زره‌تى (سلێمانى کوڕى داود)‪ ،‬کاتێک که‌‬ ‫موڵکه‌که‌ى ل ‌ه ده‌ستدا‪ ،‬شه‌یتانه‌کان ک ‌ه ب ‌ه جه‌سته‌‬ ‫ئه‌بینران چوون له‌گه‌ڵ که‌نیز ‌ه دووڕووه‌کانیدا‬ ‫پێکهاتن‪ ،‬خواى گه‌ور ‌ه ئافره‌ت ‌ه بڕواداره‌کانى‬ ‫پاراست له‌وه‌ى ک ‌ه بچن ‌ه الیان‪ ،‬به‌اڵم دووڕووه‌کان‬ ‫خۆیان پێیانه‌و ‌ه هه‌ڵوا�سى‪ ،‬به‌اڵم کاتێک خواى‬ ‫گه‌ور ‌ه موڵکه‌که‌ى بۆ سلێمان گه‌ڕانده‌و ‌ه ئه‌و‬ ‫که‌نیزان ‌ه دوو گیان بووبوون ل ‌ه شه‌یتانه‌کان‪،‬‬ ‫له‌به‌رئه‌و ‌ه ووتى ده‌ریان بکه‌ن بۆ شاخ و دۆڵه‌کان‪،‬‬ ‫له‌وێ دایکه‌کانیان په‌روه‌رده‌یانیان کرد‪ ،‬پێکه‌وه‌‬ ‫هاوسه‌رگیریان کرد و نه‌وه‌یان لێ که‌وته‌وه‌‪،‬ئه‌مه‌‬ ‫سه‌ره‌تاى ڕه‌چه‌ڵه‌کى (کورد) بوو‪.‬‬ ‫پاشاى ئیسرائیلى به‌ناوبانگ سلێمان مه‌به‌ست‬ ‫ل ‌ه (سلێمان پێخه‌مبه‌ره‌)‪ ،‬سه‌دان (دێو) ‪ -‬ب ‌ه کوردى‬ ‫و فار�سى جنى ‪ -‬نارد بۆ وواڵتى ئیفره‌نج (ئه‌وروپا)‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ى کچى گه‌نجى جوان بهێنن بۆ کۆشکه‌که‌ى‪،‬‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪51‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫ئه‌م بیروڕایانه‌ و ئه‌وه‌کانى‬ ‫پاشتریش هه‌موویان له‌‬ ‫دژى به‌رژه‌وه‌ندى کوورد‬ ‫بوون و هه‌وڵدانێکى شێلگیر‬ ‫بوون بۆ دروستکردنى‬ ‫قه‌فه‌سێکى ئاسنین‬ ‫به‌اڵم کاتێک جنه‌کان کچه‌کانیان هێنایه‌وه‌‪ ،‬سلێمان‬ ‫مردبوو‪ ،‬بۆی ‌ه کچه‌کانیان بۆ خۆیان پاراست و‬ ‫کردیان ب ‌ه هاوسه‌ر‪.‬‬ ‫لێره‌دا ده‌بینین ئه‌م ڕیوایه‌ت ‌ه هاوڕای ‌ه له‌‬ ‫ڕووى نیه‌ت و سه‌رچاوه‌ى ئه‌فسانه‌ییه‌و ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫ڕیوایه‌ته‌که‌ى پێشوو‪ ،‬ک ‌ه هه‌ستاون ب ‌ه دوور‬ ‫خستنه‌وه‌ى کورد ل ‌ه چوارچێوه‌ى مرۆڤ بوون‪ ،‬به‌‬ ‫پێى سیسته‌مى باوکایه‌تى (به‌تریکى) ب ‌ه پێى هه‌ردوو‬ ‫ریوایه‌ته‌ک ‌ه ل ‌ه ڕه‌چه‌ڵه‌کى( جن)ن و ل ‌ه نه‌وه‌ى ئاده‌م‬ ‫نین‪.‬‬ ‫بێگومان ئه‌م بیروڕایان ‌ه و ئه‌وه‌کانى پاشتریش‬ ‫هه‌موویان ل ‌ه دژى به‌رژه‌وه‌ندى کوورد بوون‬ ‫و هه‌وڵدانێکى شێلگیر بوون بۆ دروستکردنى‬ ‫قه‌فه‌سێکى ئاسنین‪ ،‬ک ‌ه پاشان کوردیش بۆخۆى‬ ‫له‌سه‌ر ده‌ستى میرو سه‌رداران و پادشاکانى‪،‬‬ ‫له‌وانه‌ش ئه‌یوبییه‌کان‪ ،‬بوو ‌ه نێچیرێکى ناوى و‬ ‫هاتن ‌ه سه‌ر ئه‌و بڕوایه‌یى نکۆڵى ل ‌ه عاره‌ب بوونى‬ ‫خۆیان نه‌که‌ن‪ ،‬میرو پادشاو خاوه‌ن بنه‌ماڵه‌کانى‬ ‫کورد دواى ئه‌وه‌ى ل ‌ه پانتایى عه‌ره‌بى ـ ئیسالمیدا‬ ‫ده‌سته‌مۆ و ب ‌ه عاره‌بده‌کرێن‪ ،‬هه‌وڵده‌ده‌ن بچنه‌‬ ‫‪52‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫نێو ئه‌و قه‌فه‌س ‌ه ئاسنینه‌وه‌‪ .‬له‌وانه‌‪:‬‬ ‫مه‌ال مه‌حمودى بایه‌زیدى ل ‌ه ده‌ستنووسێکیدا‬ ‫ب ‌ه ناونیشانى (داب و نه‌ریتى کورده‌کان)‪ ،‬ک ‌ه له‌‬ ‫سه‌ده‌ی نۆزده‌هه‌مدا نوسیویه‌تی و (ئه‌لکسانده‌ر‬ ‫ژابا) کونسوڵى ڕوو�سی ل ‌ه ئه‌رزه‌ڕۆم له‌‬ ‫مه‌المه‌حمودى بایه‌زیدى وه‌رگرتوو ‌ه و کراو ‌ه به‌‬ ‫ڕوو�سى‪ ،‬ده‌ڵێت‪»:‬با ئاشکرا بێت الى به‌ڕێزان‪،‬‬ ‫قوتابیان و شاره‌زایان و بینه‌ران ک ‌ه ئه‌م میلله‌ته‌‬ ‫کورد ‌ه ل ‌ه کۆنا ل ‌ه تیره‌ى به‌ده‌وى (ده‌شته‌کى)یه‌وه‌‬ ‫هاتوون‪ .‬ل ‌ه کۆنا له‌و تیر ‌ه (تایه‌فه‌) عه‌ره‌ب ‌ه به‌ده‌ویانه‌‬ ‫هه‌ندێکیان ب ‌ه ماڵ و مناڵیانه‌و ‌ه جیابوونه‌و ‌ه و هاتنه‌‬ ‫ئه‌م جێگای ‌ه هه‌موویان یه‌ک خێڵ بوون‪ ،‬و زمانى‬ ‫هه‌موویان ل ‌ه کۆنا عه‌ره‌بى بوو ‌ه و یه‌ک تیر ‌ه بوون‬ ‫‪ ،‬هه‌تا ووشه‌ى کوردستانیش نه‌بووه‌‪ ...‬پاش ئه‌وه‌ى‬ ‫ک ‌ه ئه‌مان ‌ه هاتن ‌ه ئه‌م جێگا چۆڵه‌ى سنورى ئێران و‬ ‫خوراسان ئه‌وان ‌ه هۆز و تیره‌یان دروستکرد ‪ ،‬هه‌ر‬ ‫یه‌کێک له‌وان ‌ه ناوێکى هه‌بووه‌‪ ...‬وه‌ک ئه‌گه‌ر یه‌کێک‬ ‫پێیان ووتبێ (حه‌یده‌ر) و مناڵى زۆرى بوو بێت به‌‬ ‫ناوى باوکه‌و ‌ه هه‌موویان بانگ کراون (حه‌یده‌رى)‬ ‫ئه‌وانه‌ش یه‌کێک بوو ‌ه ل ‌ه تیره‌کان و خزمایه‌تى‬ ‫خوێن زیاتر کۆیان کردبونه‌وه‌‪ .‬یاخود بڵێن یه‌کێک‬ ‫له‌وان ‌ه ناوى (زیلو) بوو ‌ه هه‌رچى مناڵێک له‌م (زیلو)‬ ‫ی ‌ه بوو بێت پێیان ووتوو ‌ه زیلوزیلى ب ‌ه ناوى باوکه‌وه‌‬ ‫بانگیان کردووه‌‪ .‬هه‌ر به‌م ڕێگه‌ی ‌ه تیره‌ى تر دروست‬ ‫بوون‪ ،‬مه‌به‌ستیش له‌م تیرانه‌‪ ،‬هه‌ر تیره‌یه‌ک‬ ‫کوڕی باوکى بوو ‌ه و ب ‌ه تێپه‌ڕ بوونى کات و ڕۆژان‬ ‫ژماره‌یه‌کى زۆر ل ‌ه حێزان دروست بوون و یه‌ک‬ ‫ئه‌وى ترى پاراستوو ‌ه ب ‌ه پێی پله‌ى خزمایه‌تى برا‬ ‫براى پاراستوو ‌ه یاخود کوڕی مامه‌کانیان‪ ...‬ئه‌گه‌ر‬ ‫په‌یوه‌ندى خزمایه‌تى و گیانى خۆشه‌ویستیش له‌‬ ‫نێوان که‌سانى خێزاندا که‌م بوایه‌ته‌و ‌ه ئه‌مان ‌ه له‌‬ ‫کاتى شه‌ڕا یارمه‌تى یه‌کتریان ئه‌دا‪ ،‬به‌م شێوه‌ی ‌ه تیره‌‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫تایه‌ف ‌ه (تایه‌فه‌) دروست بوو‪.‬‬ ‫ووشه‌ى کورد‪ ،‬کورده‌کان ل ‌ه وووشه‌ى (گرده‌)‬ ‫ب ‌ه واتاى (خربونه‌وه‌‪ ،‬کۆبونه‌وه‌) هاتوو ‌ه ‪ .‬ئه‌مه‌ش‬ ‫ئه‌و ده‌شته‌کییان ‌ه ئه‌گرێته‌و ‌ه ک ‌ه دراوسێی ئێران و‬ ‫فارس و خوراسان بوون ‪ ...‬ئه‌مان ‌ه ل ‌ه هه‌ر تیره‌یه‌ک‬ ‫له‌م تیران ‌ه زمانیان وه‌رگرت و زمانى کۆنى خۆیان له‌‬ ‫یاد کرد ک ‌ه (عاره‌بى) بوو ‌ه ب ‌ه پێی کات و ماو ‌ه بوونه‌‬ ‫چه‌ند (هۆز) و (خێڵ ) و (تیره‌) ‪ ،‬ناوى ئه‌مان ‌ه به‌‬ ‫کورد یاخود کورده‌کان مایه‌و ‌ه له‌به‌رئه‌وه‌ى زمانیان‬ ‫گردبۆته‌و ‌ه و تێکه‌ڵن ل ‌ه زمانى فار�سی و ئێرانى ‪.‬‬ ‫به‌م شێوه‌ی ‌ه ئه‌م تیرانه‌ى ک ‌ه ل ‌ه هه‌ر ناوچه‌یه‌کدا‬ ‫کۆبونه‌ته‌و ‌ه ب ‌ه کورد و کورده‌کان ناسراون و‬ ‫بونه‌ت ‌ه میلله‌تێکى ناسراو «‪.‬‬ ‫ڕه‌چه‌ڵه‌کی شێخ و سه‌ید په‌یوه‌ست ب ‌ه زاراوه‌ى‬ ‫کوردییه‌وه‌‬ ‫لێره‌دا ده‌مه‌وێت ئاماژ ‌ه ب ‌ه خاڵێک بکه‌م که‌‬ ‫گروپێکی ناو کورد پل ‌ه و پای ‌ه «شێخ ‪ ،‬سه‌ید» یان به‌‬ ‫خۆیان به‌خشیو ‌ه ل ‌ه ڕووی ئاینی و کۆمه‌اڵیه‌تییه‌‪،‬‬ ‫ک ‌ه ئه‌م پله‌یه‌ش ل ‌ه ئاینی ئیسالمه‌و ‌ه سه‌رچاوه‌ی‬ ‫گرتووه‌‪ ،‬ئاینی ئیسالمیش ل ‌ه نیمچ ‌ه دوورگه‌ی‬ ‫عه‌ره‌بییه‌و ‌ه سه‌ریهه‌ڵدا‪ ،‬واتا ل ‌ه ناو عاره‌به‌وه‌‬ ‫سه‌ریهه‌ڵدا‪ ،‬واتا ئه‌م گروپ ‌ه ڕه‌چه‌ڵه‌کی خۆیان‬ ‫ده‌گێڕنه‌و ‌ه سه‌ر پێخه‌مبه‌ر محمد (د‪.‬خ)‪ ،‬و له‌وێشوه‌‬ ‫بۆ سه‌ر ڕه‌چه‌کی عاره‌ب‪.‬‬ ‫سه‌ره‌تا ب ‌ه پێی به‌ڵگ ‌ه مێژووییه‌کان ئاماژه‌مان به‌‬ ‫زاراوه‌ی کورد داو ئاماژ ‌ه ب ‌ه زاراوه‌ى کوردستانیش‬ ‫ده‌که‌ین‪ ،‬ک ‌ه مێژووی بوونی کورد و زاراوه‌ی کورد و‬ ‫کوردستان زۆر پێش مێژووی نه‌ته‌وه‌ی عاره‌ب و له‌‬ ‫دایکی بوونی پێخه‌مبه‌ری ئیسالمیش ‌ه و ل ‌ه چیاکانی‬ ‫زاگرۆسه‌و ‌ه سه‌رچاوه‌ی گرتوو ‌ه و عاره‌بیش له‌‬ ‫نیمچ ‌ه دوورگه‌ی عاره‌ب دا بووه‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌و ‌ه هیچ‬

‫به‌پێی دابونه‌ریته‌‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان‬ ‫شه‌جه‌ره‌ی خه‌ڵک‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌و ‌ه سه‌ر باوک و‬ ‫باپیره‌ی نه‌ک دایکی‪ .‬لێره‌وه‌‬ ‫ده‌مانه‌وێت بڵێن پێخه‌مبه‌ر‬ ‫محمد(د‪.‬خ) کوڕی نه‌بوو‪ ،‬تا‬ ‫ه ڕه‌چه‌کی خۆیان‬ ‫ئه‌م گروپ ‌‬ ‫بگێڕنه‌وه‌ سه‌ر پێخه‌مبه‌ر‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌ک به‌ر ل ‌ه ئاینی ئیسالم ل ‌ه نێوان کورد‬ ‫و عاره‌ب دا نه‌بووه‌‪ ،‬ل ‌ه الیه‌کی دیکه‌شه‌و ‌ه مێژووی‬ ‫عاره‌ب ل ‌ه سه‌رهه‌ڵدانی ئاینی ئیسالمه‌و ‌ه ده‌ست‬ ‫پێناکات تا ئه‌م ئه‌م گروپ ‌ه ڕه‌چه‌ڵه‌کی خۆیان‬ ‫بگێڕنه‌و ‌ه سه‌ر پێخه‌مبه‌ر محمد(د‪.‬خ) له‌وێشه‌وه‌‬ ‫بۆ ڕه‌چه‌ڵه‌کی عاره‌ب‪ ،‬ته‌نها په‌یوه‌ندییه‌کی کورد‬ ‫ب ‌ه عاره‌به‌وه‌‪ ،‬ئاینی ئیسالم ‌ه ک ‌ه ئه‌مه‌ش چه‌ند‬ ‫ده‌یه‌یه‌ک دوای سه‌رهه‌ڵدانی ئاینی ئیسالم دروست‬ ‫بوو‪ ،‬ئه‌ویش ب ‌ه هۆی پڕۆسه‌ی داگیرکاری عه‌ره‌بی‬ ‫ئیسالم و به‌عاره‌بکردنی ئه‌م ناوچه‌یه‌یه‌و ‌ه بوو‪.‬‬ ‫له‌الیه‌کی دیکه‌و ‌ه به‌پێی دابونه‌ریته‌‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان شه‌جه‌ره‌ی خه‌ڵک ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‬ ‫سه‌ر باوک و باپیره‌ی نه‌ک دایکی‪ .‬لێره‌و ‌ه ده‌مانه‌وێت‬ ‫بڵێن پێخه‌مبه‌ر محمد(د‪.‬خ) کوڕی نه‌بوو‪ ،‬تا ئه‌م‬ ‫گروپ ‌ه ڕه‌چه‌کی خۆیان بگێڕنه‌و ‌ه سه‌ر پێخه‌مبه‌ر‪،‬‬ ‫به‌ڵکو ته‌نها کچی هه‌بوو‪ ،‬کوڕه‌کانی هه‌ر ل ‌ه ته‌مه‌نێکی‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪53‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫ئه‌م دیارده‌یه‌ دیارده‌یه‌کى‬ ‫عه‌ره‌ب ـ ئیسالمیانه‌یه‌و‬ ‫په‌یوه‌ندیه‌کى پته‌وى‬ ‫ه به‌و تێکه‌ڵبوون و‬ ‫هه‌ی ‌‬ ‫نزیکبوونه‌وه‌یه‌ى له‌ دواى‬ ‫دامه‌زراندنى سیسته‌مى‬ ‫خه‌الفه‌تى عه‌ره‌بى‬ ‫ئیسالمى ده‌ستیپێکردوه‌و‬ ‫بره‌وى سه‌ندووه‌‬ ‫بچوکی منداڵیدا مردن‪ .‬به‌م جۆر ‌ه هه‌موو ئه‌وانه‌ی‬ ‫خۆیان ب ‌ه سه‌ید و شێخ ده‌زانن و ڕه‌چه‌ڵه‌کیان‬ ‫ده‌گێڕنه‌و ‌ه بۆ پێخه‌مبه‌ری ئیسالم له‌ڕاستیدا گه‌ر‬ ‫وابێت ڕه‌چه‌ڵه‌کیان ده‌چێته‌و ‌ه سه‌ر هاوسه‌ری‬ ‫کچه‌کان و نه‌وه‌ی کچه‌کانی پێخه‌مبه‌ر(د‪.‬خ) نه‌ک‬ ‫خوودی پێخه‌مبه‌ر(د‪.‬خ) له‌وێشه‌و ‌ه بۆ ڕه‌چه‌ڵه‌کی‬ ‫عاره‌ب و توانه‌و ‌ه ل ‌ه بۆته‌ی عه‌ره‌بیدا‪ ،‬واتا‬ ‫له‌ماوه‌ی چوارد ‌ه سه‌ده‌ی هاتنی ئاینی ئیسالمدا‬ ‫ڕه‌چه‌ڵه‌کیان پشت ب ‌ه پشت ب ‌ه ناو عاره‌ب دا گوزه‌ر‬ ‫ده‌کات تا ده‌گاته‌و ‌ه سه‌ر هاوسه‌ری کچه‌کانی‬ ‫پێخه‌مبه‌ر(د‪.‬خ)‪ ،‬بێ ئه‌وه‌ی درکیان به‌م ڕاستییه‌‬ ‫کردبێت‪ ،‬به بیانووی ئاینی و پیرۆزی حاشا ل ‌ه کورد‬ ‫بوون ده‌که‌ن‪ .‬ل ‌ه کاتێکدا وه‌کو ل ‌ه سه‌ره‌تادا ب ‌ه پێی‬ ‫به‌ڵگ ‌ه مێژووییه‌کان ئاماژه‌مان پێکرد مێژووی کورد‬ ‫زۆر ل ‌ه مێژووی عاره‌ب و ئاینی ئیسالمیش کۆنتره‌‬ ‫و ڕه‌چه‌ڵه‌کی هیچ گروپێکی کوردی ل ‌ه ڕێگه‌ی‬ ‫‪54‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫کچه‌کانی پێخه‌مبه‌ر محمد (د‪.‬خ) ناگه‌ڕێته‌و ‌ه سه‌ر‬ ‫پێخه‌مبه‌ر چونک ‌ه هاوسه‌رگیر و نه‌و ‌ه خستنه‌وه‌ی‬ ‫کچه‌کانی پێخه‌مبه‌ر ل ‌ه ناو خودی عاره‌ب دا بووه‌‪،‬‬ ‫له‌الیه‌کی دیکه‌و ‌ه مێژووی ڕه‌چه‌کی باوباپیرانی‬ ‫ئه‌و سه‌ید و شێخان ‌ه زۆر ل ‌ه مێژووی پێخه‌مبه‌ر و‬ ‫ئیسالمیش کۆنتره‌‪.‬‬ ‫که‌وات ‌ه ئه‌م دیارده‌ی ‌ه دیارده‌یه‌کى عه‌ره‌ب‬ ‫ـ ئیسالمیانه‌یه‌و په‌یوه‌ندیه‌کى پته‌وى هه‌یه‌‬ ‫به‌و تێکه‌ڵبوون و نزیکبوونه‌وه‌یه‌ى ل ‌ه دواى‬ ‫دامه‌زراندنى سیسته‌مى خه‌الفه‌تى عه‌ره‌بى‬ ‫ئیسالمى ده‌ستیپێکردوه‌و بره‌وى سه‌ندووه‌‪ ،‬به‌‬ ‫تایبه‌تیش کاتێک زۆربه‌ى کوورد ل ‌ه هه‌ردوو سه‌ده‌ى‬ ‫ده‌یه‌م و یازده‌هه‌م دا ئیسالم بوبون یان ب ‌ه ئیسالم‬ ‫کرابوون‪ .‬لێره‌وه‌ش پڕۆسه‌ى ب ‌ه عه‌ره‌بکردن‬ ‫چه‌ند ‌ه پرۆسه‌یه‌ک ‌ه ل ‌ه باوه‌�شى ئایینه‌و ‌ه سه‌ر‬ ‫ده‌رده‌هێنێت و قورئان ڕێگ ‌ه خۆشکه‌رێک ‌ه بۆ‬ ‫به‌رزڕاگرتنى نه‌ته‌وه‌و زمانى عه‌ره‌بى لێره‌شه‌وه‌‬ ‫فه‌زڵى ئه‌وانى داو ‌ه به‌سه‌ر میلله‌تان و زمانه‌کانى‬ ‫تردا‪ ،‬ئه‌وه‌نده‌ش پڕۆسه‌یه‌کى سیاسیانه‌ی ‌ه که‌‬ ‫له‌الیه‌ن هه‌لومه‌رجى بابه‌تى ئه‌و ده‌مه‌ى سیسته‌مى‬ ‫خه‌الفه‌ته‌و ‌ه به‌سه‌ر کورددا سه‌پێنراوه‌‪.‬‬ ‫به‌و پێیه‌ى کورد خاوه‌نى ئه‌م نیشتیمانه‌ی ‌ه و‬ ‫ڕه‌گ و ڕیشه‌یه‌کى مێژوویى هه‌ی ‌ه توانى به‌رگه‌ى‬ ‫ئه‌م پڕۆس ‌ه شۆڤێنی ‌ه به‌عه‌ره‌بکردن ‌ه ل ‌ه ژێر‬ ‫په‌رده‌ى ئاینیى دا بگرێت ومیلله‌تى کورد له‌‬ ‫سه‌د ‌ه دێرینه‌کانى حه‌شرو نه‌شرى مرۆڤایه‌تیدا‬ ‫به‌شدارى کردوه‌‪ .‬جڵه‌وى فه‌رمانڕه‌واى به‌شێک‬ ‫ل ‌ه ئاسیاى ناوه‌ندى و ئاسیای خۆرئاواى ب ‌ه ده‌ست‬ ‫بووه‌‪،‬مێژوى خۆڕاگرى و قاره‌مانێتى و وواڵتگیرى‬ ‫کورد ب ‌ه هه‌مان ناو ‌ه کۆنه‌کانى ئه‌م گه‌له‌و ‌ه تۆمار‬ ‫کراوه‌‪.‬‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫به‌�شى دووه‌م‬ ‫زاراوه‌ى کوردستان‬ ‫کوردستان نیشتیمان و وواڵتى کورد ‌ه ل ‌ه ڕووى‬ ‫جوگرافى و زمانه‌وانیه‌و ‌ه به‌و خاک ‌ه ده‌وترێ که‌‬ ‫ل ‌ه دێر زه‌مانه‌و ‌ه کورد خاوه‌نیه‌تى‪ ،‬ناوه‌که‌�شى له‌‬ ‫ناوى نه‌ته‌وه‌که‌ى (کورد)ه‌و ‌ه وه‌رگیراوه‌‪،‬مێژووى‬ ‫زاراوه‌ى کوردستان زۆر دێرینه‌‪ ،‬کوردستان‬ ‫ب ‌ه واتای (وواڵتی کورد) خودی زاراوه‌که‌ش‬ ‫ل ‌ه هه‌ر دوو وشه‌ی (کورد ‪ +‬ستان) پێکهاتووه‌‪.‬‬ ‫ووشه‌ی (کورد)ک ‌ه به‌و گروپ ‌ه مرۆیی ی ‌ه ده‌گوترێ‬ ‫ک ‌ه مه‌رجه‌کانى یه‌ک نه‌ته‌وه‌ى تێدا به‌دى‬ ‫ده‌کرێت‪،‬وات ‌ه زمانى هاوبه‌ش‪ ،‬مێژوى هاوبه‌ش‬ ‫و خاکى هاوبه‌ش‪ .‬نه‌ته‌وه‌ی کورد ک ‌ه خاوه‌نی‬ ‫ڕاسته‌قینه‌ی ئه‌م خاکه‌یه‌‪ ،‬بنه‌چه‌�شی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‬ ‫بۆ (چیاکانی زاگرۆس) ک ‌ه ل ‌ه هیچ سه‌رده‌مێک و‬ ‫له‌به‌ر هیچ هۆکارێکی سیا�سی و جوگرافی و ئاینی و‬ ‫ڕه‌گه‌زی‪ ،‬ل ‌ه هیچ ناوچ ‌ه و وواڵتێکی دیکه‌و ‌ه کۆچی‬

‫نه‌کردوو ‌ه بۆ ئه‌م ناوچه‌ی ‌ه ب ‌ه هاوشێوه‌ی (عاره‌ب‬ ‫و تورک)‪( .‬ستان)یش‪ ،‬پاشگرێک ‌ه ل ‌ه هه‌موو زمانه‌‬ ‫هندۆئێرانیه‌کاندا ب ‌ه ماناى وواڵت یان نیشتیمان‬ ‫دێت‪ .‬هه‌ر دوو ووشه‌که‌ش به‌سه‌ریه‌که‌و ‌ه به‌واتای‬ ‫ئه‌و سه‌ر زه‌مین و ڕووبه‌ر ‌ه خاک و نیشتیمان‬ ‫و وواڵت ‌ه دێت ک ‌ه کوردی تێدا ژیاو ‌ه و ده‌ژی‪.‬‬ ‫کورد ناوى نه‌ته‌و ‌ه و گه‌لێکى نیشته‌جێى وواڵتێکى‬ ‫شاخاوییه‌‪ ،‬ک ‌ه هه‌زاران ساڵ ‌ه ناوچه‌کانى ئه‌مڕۆى‬ ‫باکورى خۆرهه‌اڵتى تورکیا و باکورى خۆرئاواى‬ ‫ئێران و باکورى خۆرهه‌اڵتى عێراق و سوریایان‬ ‫کردۆت ‌ه مه‌نزڵگاى خۆیان‪ ،‬ک ‌ه سه‌رده‌مانێک ‌ه به‌‬ ‫کوردستان ناسراوه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ڕووى تۆبۆگرافیه‌و ‌ه نیشتیمانێکى شاخاوى‬ ‫و نیمچ ‌ه شاخاوییه‌‪،‬ده‌شت و زۆرگى هه‌ی ‌ه هه‌موو‬ ‫دانیشتوانى یان زۆربه‌ى هه‌ر ‌ه زۆرى کورد ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫بوونى که‌م ‌ه نه‌ته‌وه‌ییه‌کانى وه‌کو عه‌ره‌ب و تورک و‬ ‫ئه‌رمه‌ن و ئاشورى‪.‬‬ ‫کوردستان ل ‌ه مێژوى کۆندا الى گه‌النى دراو�سێ‬ ‫و گه‌النى تر ب ‌ه زاراوه‌ى جۆرا و جۆر هاتوو ‌ه وه‌ک‬ ‫(سوبیر و سوبارتو) الى سۆمه‌ریه‌کان و (گۆتیۆم)‬ ‫الى ئه‌که‌دى و عیالمى و کاشیه‌کان‪( ،‬زاموا) الى‬ ‫ئاشوریه‌کان و (کاردۆ) الى سریانیه‌کان‪ .‬یۆنان و‬ ‫ڕۆمانیه‌کانیش ب ‌ه (کوردۆنیس) و (گۆردیاى) ناویان‬ ‫بردوه‌‪ .‬هه‌رچى جوگرافیا نا�سى یۆنانى (سترابون)‬ ‫‌ه ب ‌ه خاکى (کاردۆخیا) و هه‌ندێک جاریش به‌‬ ‫واڵتى ( کۆردۆیین و کۆردۆنیا) ناوى بردوه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه و‬ ‫تورکه‌کان ب ‌ه (علیاتم) و فارسه‌کان ب ‌ه (کوهستان)‬ ‫و عه‌ره‌به‌کان ب ‌ه (بالد الجبل) به‌کاریان هێناوه‌‪.‬‬ ‫له‌سه‌ره‌تاى سه‌ده‌ى یه‌که‌مى زاینیدا‪ ،‬پاشاى‬ ‫ئه‌رمه‌نى(دیکرانى دووه‌م)ک ‌ه ب ‌ه دیکرانى گه‌وره‌‬ ‫ناسراوه‌ک ‌ه سااڵنى(‪)69-94‬پ‪.‬ز ل ‌ه حوکومدا‬ ‫بووه‌‪.‬ده‌ستى به‌سه‌ر واڵتى (کوردۆئین)دا گرت و‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪55‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫پاشاکه‌یانى کوشت ک ‌ه ناوى (زاربیونیس)بوو‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫ساڵى (‪115‬ز) پاشاى کوردۆئین ناوى ( مانیارۆس)‬ ‫بوو ک ‌ه به‌ناو ل ‌ه ژێر ده‌سه‌اڵتى ئه‌رمه‌ندا بوو‪.‬‬ ‫ل ‌ه زمانى ئارامیشدا ئه‌م ناوچه‌ی ‌ه به‌(حه‌وزى‬ ‫کاردۆ) ناسراوه‌‪ ،‬ک ‌ه ئه‌مه‌ش ب ‌ه روونى له‌(کوردۆ)‬ ‫و ‌ه وه‌رگیراوه‌‪ ،‬الى ئه‌رمه‌نه‌کانیش ب ‌ه (کوردۆس)‬ ‫ناسراوه‌‪ ،‬الى مێژوونوس ‌ه موسڵمانه‌کانى نمونه‌ى‬ ‫بالزه‌رى وته‌به‌رى و ئیبن ئه‌سیریش ب ‌ه (ب ‌ه قه‌ردى)‬ ‫ناسراوه‌‪ ،‬ک ‌ه مێژوونوس ‌ه موسڵمانه‌کان ئه‌م‬ ‫ناوه‌یان ل ‌ه سه‌رچاو ‌ه سریانیه‌کانه‌و ‌ه وه‌رگرتوه‌‪،‬‬ ‫وه‌ک جه‌رجیس فه‌تحواڵش ل ‌ه په‌رتوکه‌که‌یدا‬ ‫(یقچ ‌ه الکورد) باس له‌و ‌ه ده‌کات ک ‌ه تا ئێستاش‬ ‫مه‌سیحیه‌کانى کوردستان ب ‌ه کورد ده‌ڵێن‬ ‫(قردایا) یان (قرزایا)‪ ،‬دواتر ناوه‌ک ‌ه گۆڕا بۆ‬ ‫باکاردا (به‌قه‌ردى)‪ ،‬دواتر ل ‌ه په‌رتوک ‌ه عه‌ره‌بیه‌‬ ‫ئیسالمییه‌کاندا ناوى (جه‌زیره‌ى ئیبن عومه‌ر) و(‬ ‫بۆتان) جێگاى ئه‌و ناوانه‌ى گرته‌وه‌‪.‬‬ ‫ده‌رکه‌وتنى ناوى کوردستان وه‌ک کارگێڕى و‬ ‫ڕامیارى ده‌گه‌ڕێته‌و ‌ه بۆ سه‌ده‌ى شه‌شه‌مى کۆچى‪،‬‬ ‫ئه‌وکاته‌ى سوڵتانى (سه‌لجوقى سه‌نگه‌رى کوڕى‬ ‫مه‌لیکشاى کوڕى سوڵتان ئه‌لب ئه‌رسه‌الن) (‪1150‬‬ ‫ل ‌ه دایک بوونى حه‌زره‌تى عیسا) به‌شێکى نیشتیمانى‬ ‫کوردى ک ‌ه ل ‌ه سه‌رچاو ‌ه مێژوییه‌کاندا ب ‌ه «هه‌رێمى‬ ‫جیبال» یان «عێراقى عه‌جه‌م» هاتووه‌‪ ،‬بۆ خۆى‬ ‫دابڕى و ناوى نا «کوردستان « به‌و پێیه‌یی واڵتى‬ ‫کوردانه‌‪ ،‬پایته‌ختى ئه‌و ویالیه‌ته‌ش (قه‌اڵى به‌هار)‬ ‫بوو‪ ،‬ک ‌ه ئه‌م به‌ش ‌ه ده‌که‌وێت ‌ه نێوان ئازه‌رباینجان‬ ‫ل ‌ه باکور و لوڕستان ل ‌ه باشوره‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه پێکده‌هات‬ ‫ل ‌ه ناوچه‌کانى هه‌مه‌دان و دینه‌وه‌ر و کرمانشاه‬ ‫و سنه‌‪ ،‬سلێمان شاى برازاى کرد ‌ه جێنشینى ئه‌م‬ ‫به‌شه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ڕاستیدا ئه‌م ناو ‌ه کارگێر�شى و ڕامیارییه‌‬ ‫‪56‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫گه‌ریده‌ى به‌ناو بانگى‬ ‫ئیتاڵى (مارکۆپۆلۆ‪-1254‬‬ ‫‪ 1323‬له‌ دایک بوونى‬ ‫حه‌زره‌تى عیسا)‬ ‫ناوى(کاردستان)ى بۆ ناوى‬ ‫وواڵتى کوردان به‌کارهێناوه‌‪.‬‬ ‫داهێنانێکى نوێ نه‌بوو‪ ،‬به‌ڵکو ل ‌ه ناوێکى کۆنى نزیک‬ ‫له‌وه‌و ‌ه سه‌رچاوه‌ى گرتبوو‪ ،‬ک ‌ه وه‌ک ل ‌ه زمانى‬ ‫فه‌هله‌ویدا ب ‌ه (کورد‪ ،‬کوردان) هاتووه‌‪.‬‬ ‫گه‌ریده‌ى به‌ناو بانگى ئیتاڵى (مارکۆپۆلۆ‪-1254‬‬ ‫‪ 1323‬ل ‌ه دایک بوونى حه‌زره‌تى عیسا)‬ ‫ناوى(کاردستان)ى بۆ ناوى وواڵتى کوردان‬ ‫به‌کارهێناوه‌‪.‬ئه‌وه‌ش له‌و سه‌ردانه‌یدا‪،‬ک ‌ه ساڵى‬ ‫(‪ 1271‬ل ‌ه دایک بوونى حه‌زره‌تى عیسا)پێى‬ ‫هه‌ڵساو ‌ه ب ‌ه کوردستاندا تێپه‌ڕیوه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه سه‌رچاو ‌ه مێژووییه‌کاندا زاراوه‌ى‬ ‫کوردستان بۆ یه‌که‌مجار ل ‌ه کتێبى(جامع التواریخ)‬ ‫ى (رشیدالدین فچل هللا همدانى)دا هاتوو ‌ه ل ‌ه ساڵى‬ ‫(‪ 1311-1310‬ل ‌ه دایک بوونى حه‌زره‌تى عیسا)‬ ‫به‌و ناو ‌ه وه‌سفى ده‌کات ل ‌ه کتێبى (نزه ‌ه القلوب)‬ ‫ى(حمدهللا املستوفى القزوینى)باسکراوه‌‪.‬‬ ‫دواتر مێژونو�سى به‌ناوبانگى ئیسالمیش (حمدهللا‌‬ ‫املستوفى القزوینى) ل ‌ه کتێبه‌که‌یدا (نزه ‌ه القلوب)‬ ‫و ل ‌ه ده‌وروبه‌رى ساڵى (‪ 1340‬ل ‌ه دایک بوونى‬ ‫حه‌زره‌تى عیسا)‪740( ،‬ک)‪ ،‬دا زاراوه‌ى کوردستانى‬ ‫بۆ وواڵتى کوردان به‌کار هێناو ‌ه بۆ (شانزه‌) ویالیه‌ت‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫جه‌الل تاڵه‌بانى ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫«کوردستان ئه‌و وواڵته‌یه‌‬ ‫ه جێیه‌ و‬ ‫کوردى تێدا نیشت ‌‬ ‫شان به‌ شانیشیان چه‌ند‬ ‫که‌مینه‌یه‌کى نه‌ته‌وه‌ى‬ ‫هه‌یه‌«‪.‬‬ ‫دابه‌�شى کردووه‌‪ .‬پایته‌خته‌که‌�شى ب ‌ه (قه‌اڵى به‌هار)‬ ‫ى باکورى خۆرئاواى شارى هه‌مه‌دان داناوه‌‪ .‬ئیبن‬ ‫حه‌وقه‌ل یه‌که‌م جوگرافیانا�سى موسڵمان ‌ه که‌‬ ‫ل ‌ه نه‌خش ‌ه جوگرافیه‌که‌یدا به‌شێوه‌ى (گه‌رمیان‬ ‫و کوێستانى کوردان) ئاماژ ‌ه بۆ هه‌رێمى چیاکان‬ ‫کردبێ و دواى ئه‌و‪ ،‬محمود عه‌شقیرى له‌ساڵى‬ ‫(‪ 1076‬ل ‌ه دایک بوونى حه‌زره‌تى عیسا)دا له‌سه‌ر‬ ‫نه‌خشه‌که‌یدا‪ ،‬له‌و شوێنه‌ى کوردستان پێک دێنێ‬ ‫(خاکى کوردان)ى نوو�سى‪.‬‬ ‫فوئاد حه‌مه‌خورشید ده‌ڵێت‪« :‬کوردستان ـ‬ ‫وواڵتى کوردان ـ هه‌م زاراوه‌یه‌کى جوگرافی ‌ه هه‌م‬ ‫نه‌ته‌وه‌یى‪ ،‬وواڵتى کورد ‌ه وه‌ک گروپێکى مرۆیى جیا‬ ‫له‌به‌ربانگى مێژوه‌وه‌«‪.‬‬ ‫دائیره‌ى مه‌عاریفى به‌ریتانى ده‌ڵێت‪« :‬خاکى کورد‬ ‫ناوچه‌یه‌کى گردۆڵکه‌ى فراوان و شاخاویی ‌ه هه‌موو‬ ‫دانیشتوانى یان زۆربه‌ى هه‌ر ‌ه زۆریان کوردن»‪.‬‬ ‫مونزر مه‌وسلى ووتویه‌تى‪« :‬گوزاره‌ى‬ ‫کوردستان‪ ،‬زاراوه‌یه‌کى جوگرافى و زمانه‌وانییه‌‬ ‫به‌و خاک ‌ه ده‌وترێ ک ‌ه خۆى ل ‌ه خۆیدا نیشتیمانى‬

‫گه‌لێکى دیاریکراو ‌ه که‌ل ‌ه دێر زه‌مانه‌و ‌ه تێیدا‬ ‫نیشته‌جێیه‌«‪.‬‬ ‫جه‌الل تاڵه‌بانى ده‌ڵێت‪« :‬کوردستان ئه‌و‬ ‫وواڵته‌ی ‌ه کوردى تێدا نیشت ‌ه جێی ‌ه و شان به‌‬ ‫شانیشیان چه‌ند که‌مینه‌یه‌کى نه‌ته‌وه‌ى هه‌یه‌«‪.‬‬ ‫ب ‌ه بۆچونى (ئه‌دمۆنس) زاراوه‌ى کوردستان‬ ‫ئه‌و خاک ‌ه ده‌گرێته‌و ‌ه ک ‌ه کورد وه‌ک گروپێکى‬ ‫هۆمۆجین تێدا نیشت ‌ه جێ یه‌‪.‬‬ ‫مێژوونوو�سى کورد (محمه‌د ئه‌مین زه‌کى به‌گ)‬ ‫له‌م ڕوه‌و ‌ه نوسیویه‌تى‪« :‬بۆ تێگه‌یشتنى ماناى‬ ‫راسته‌قینه‌ى واژه‌ى کوردستان ده‌بێ له‌و پارێزگاو‬ ‫وواڵتان ‌ه بکۆڵینه‌و ‌ه ک ‌ه کوردیان تێدا نیشته‌جێی ‌ه و‬ ‫کورد پێى ده‌ڵێت کوردستان»‪.‬‬ ‫ب ‌ه بۆچونى (مینۆڕسکى) ووشه‌ى کوردستان‬ ‫ب ‌ه مانا باوه‌که‌ى به‌و خاک ‌ه ده‌وترێ ک ‌ه کوردى تێدا‬ ‫ده‌ژى‪.‬ئه‌نسکلۆ پیدیاى ئیسالمیش تێیدا هاتووه‌‬ ‫ک ‌ه واژه‌ى کوردستان به‌و نیشتیمان ‌ه ده‌وترێ که‌‬ ‫کوردى تێدا نیشت ‌ه جێ بووه‌و تا ئێشتاش تێیدا‬ ‫نیشت ‌ه جێ یه‌‪.‬‬ ‫باسل نیکیتن ده‌ڵێت‪« :‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا‬ ‫کوردستان سنورێکى سیا�سى نییه‌و ل ‌ه نێوان عێراق‬ ‫و ئێران و تورکیا و سوریا دابه‌شکراو ‌ه به‌اڵم ئه‌م‬ ‫ناو ‌ه جگ ‌ه ل ‌ه وواڵتى کوردستان هیچ مانایه‌کى دى‬ ‫نابه‌خشێت»‪.‬‬ ‫ده‌وڵه‌تی تورکیای هاوچه‌رخ ک ‌ه له‌م‬ ‫سه‌رده‌مه‌دا و ل ‌ه سه‌ده‌ی بیست و یه‌ک دا داننانێت‬ ‫ب ‌ه بوونی نه‌ته‌وه‌ی کورد و خۆبه‌رێوه‌به‌ری کورد‬ ‫دا‪ ،‬و هه‌موو ڕێگه‌یه‌ک به‌کاردێنت بۆ نکۆڵیکردن‬ ‫ل ‌ه بوونى کورد و جینۆساید و ئیتنۆسایدکردنی‬ ‫کورد و کوردستان‪ ،‬و ته‌نانه‌ت ب ‌ه باشوری‬ ‫کوردستانیش ده‌ڵێت‪( :‬باکوری عێراق)‪ ،‬ل ‌ه کاتێکدا‬ ‫ده‌وڵه‌تی عوسمانی سه‌ره‌ڕای تورکچێتێکه‌ی له‌‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪57‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫له‌ سه‌رچاو ‌ه مێژووییه‌کان‬ ‫دا ده‌رده‌که‌وێت کورد خۆی‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫کوردستان ده‌کات و ته‌نانه‌ت ناوی هه‌ردوو شاری‬ ‫کوردی باکوری کوردستان (وان ‪ ،‬دیاربه‌کر)یش‬ ‫دێنێت‪.‬‬

‫هه‌ر وه‌کو ل ‌ه سه‌رچاو ‌ه مێژووییه‌کان دا‬ ‫ده‌رده‌که‌وێت کورد خۆی ناوی ل ‌ه نیشتیمان‬ ‫ناوی له‌ نیشتیمان و‬ ‫و نه‌ته‌وه‌که‌ى خۆی نه‌ناوه‌‪ ،‬به‌ڵکو نه‌ته‌وه‌‬ ‫نه‌ته‌وه‌که‌ى خۆی نه‌ناوه‌‪،‬‬ ‫دراوسێکانی ناویان لێناوه‌‪ ،‬ک ‌ه ئه‌مه‌ش چه‌ند‬ ‫هۆکارێکی مێژوویی و سیا�سی هه‌یه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر باس له‌‬ ‫به‌ڵکو نه‌ته‌وه‌ دراوسێکانی‬ ‫زاراوه‌ی کوردستان بکه‌ین ل ‌ه مێژووی هاوچه‌رخ‬ ‫ناویان لێناوه‌‪ ،‬که‌ ئه‌مه‌ش‬ ‫و دوای جه‌نگی یه‌که‌می جیهان‪ ،‬و مێژووی نوێیش‬ ‫دا‪ ،‬ئه‌وا ڕێکه‌وتننامه‌ی (لۆزان) ک ‌ه ل ‌ه ‪ 24‬ی‬ ‫چه‌ند هۆکارێکی مێژوویی‬ ‫ته‌موزی ‪ 1923‬ل ‌ه شاری لۆزانی سویسرا ل ‌ه نێوان‬ ‫ده‌وڵه‌تانی براوه‌ی جه‌نگی یه‌که‌می جیهان ک ‌ه به‌‬ ‫و سیاسی هه‌یه‌‪.‬له‌م‬ ‫هاوپه‌یمانان ناوده‌بران مۆرکرا‪ .‬ڕێکه‌وتننامه‌که‌‬ ‫ڕێکه‌وتننامه‌یه‌دا کوردستان‬ ‫بۆ ناسینی ده‌وڵه‌وتی نوێی تورکیا و پێداچوونه‌وه‌‬ ‫ب ‌ه ڕێکه‌وتننامه‌ی سیڤه‌ری ساڵی ‪ 1920‬دا واژۆ‬ ‫له‌ دوو پارچه‌ی سه‌ر به‌‬ ‫کرا‪ ،‬هه‌ر له‌م ڕێکه‌وتننامه‌یه‌دا کوردستان ل ‌ه دوو‬ ‫هه‌ر دوو ئیمپڕاتۆریه‌تی‬ ‫پارچه‌ی سه‌ر ب ‌ه هه‌ر دوو ئیمپڕاتۆریه‌تی ئیسالمی‪،‬‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬عوسمانی تورکی عوسمانی تورکی سون ‌ه مه‌زهه‌ب و سه‌فه‌وی‬ ‫فار�سی شیع ‌ه مه‌زهه‌ب‪ ،‬بۆ چوار پارچ ‌ه ب ‌ه پێی‬ ‫سونه‌ مه‌زهه‌ب و سه‌فه‌وی‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندی ئیمپریالیزم دابه‌شکرا‪ ،‬به‌م شێوه‌یه‌‪:‬‬ ‫به‌�شی باکوری خرای ‌ه سه‌ر ده‌وڵه‌تی تورکیا‪ ،‬به‌�شی‬ ‫ه مه‌زهه‌ب‪،‬‬ ‫فارسی شیع ‌‬ ‫باشوری خرای ‌ه سه‌ر ده‌وڵه‌تی عێراق‪ ،‬به‌�شی‬ ‫خۆرهه‌اڵتی خرای ‌ه سه‌ر ده‌وڵه‌تی ئێران‪ ،‬به‌�شی‬ ‫بۆ چوار پارچه‌ به‌ پێی‬ ‫خۆرئاوای خرای ‌ه سه‌ر ده‌وڵه‌تی سوریا‪ ( ،‬به‌�شی‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندی ئیمپریالیزم‬ ‫باکوری خۆرهه‌اڵتی کوردستان درا ب ‌ه ڕووسیا‪،‬‬ ‫دوای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی یه‌کێتی سۆڤیه‌ت ئه‌م‬ ‫دابه‌شکرا‬ ‫پارچه‌ی ‌ه دابه‌شکرا ل ‌ه نێوان ئازه‌ربایجان و‬ ‫به‌ڵگه‌نامه‌یه‌کی عوسمانیدا ک ‌ه ب ‌ه زمانى عوسمانى‬ ‫ئه‌رمه‌نستان‪ ،‬ک ‌ه پێی ده‌وترێ کوردستانی سور)‪،‬‬ ‫نوسراو ‌ه ل ‌ه سه‌رده‌می سوڵتان (ئه‌حمه‌دی‬ ‫ئه‌م ‌ه ل ‌ه کاتێکدا ئه‌م وواڵت ‌ه دراوسێیان ‌ه خۆیان‬ ‫سێیه‌م) ل ‌ه ساڵی (‪)1709‬دا زۆر ب ‌ه ڕوونی ئاماژ ‌ه به‌‬ ‫کۆڵۆنیای ئیمپریالیزم بوون‪.‬‬ ‫‪58‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫هه‌ر وه‌کو چۆن نه‌ته‌وه‌ی کورد له‌و کاته‌دا‬ ‫نه‌یتوانیو ‌ه ڕێگربێت ل ‌ه داگیرکردن و دابه‌شکردنی‬ ‫وواڵته‌که‌ی‪ ،‬ئاواش ئه‌و ده‌وڵه‌ت ‌ه دراوسێیانه‌‬ ‫جگ ‌ه ل ‌ه تورکیا ڕۆڵی گه‌ور ‌ه و کاریگه‌ریان نه‌بووه‌‬ ‫ل ‌ه و ڕێکه‌وتننامه‌یه‌دا‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ی ک ‌ه جێگه‌ی‬ ‫سه‌رنج ‌ه ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه ئه‌و چوار دراوسێی ‌ه دوای‬ ‫ئه‌وه‌ی سه‌ربه‌خۆییان ب ‌ه ده‌ستهێنا هه‌مان سنور‬ ‫و سیاسه‌ت و بگر ‌ه زیاتریشیان ب ‌ه پاڵپشتی وواڵته‌‬ ‫گه‌وره‌کان به‌سه‌ر کورد دا سه‌پاند‪ ،‬و تاوانی‬ ‫گه‌وره‌ی جینۆساید و ئیتنۆساید و کۆمه‌ڵکوژی و‬ ‫کاولکاری و تاوانی جه‌نگیان دژی نه‌ته‌وه‌ی کورد و‬ ‫وواڵتی کوردستان ئه‌نجامداوه‌‪ ،‬و نکۆڵیشیان له‌‬ ‫بوون و ناسنامه‌ی کورد کردوو ‌ه و ده‌که‌ن‪ ،‬جگه‌‬ ‫له‌مانه‌ش ل ‌ه ملمالنێی ئه‌م ده‌وڵه‌تانه‌دا کوردستان‬ ‫ببوو ‌ه گۆڕه‌پانی یه‌کالکردنه‌وی ملمالنێ و‬ ‫جه‌نگه‌کانیان‪ ،‬وه‌کو جه‌نگی هه‌شت ساڵه‌ی نێوان‬ ‫عێراق ‪ -‬ئێران‪.‬‬ ‫ب ‌ه پێی ڕێکه‌وتننامه‌ی لۆزان کوردستان‬ ‫دابه‌شکرا‪ ،‬ئیدی هه‌ر ک ‌ه ناوی پارچه‌یه‌ک له‌م‬ ‫پارچانه‌ی کوردستان ده‌هێنرا له‌الیه‌ن کورد‬ ‫خۆیه‌و ‌ه ناوی ئه‌و وواڵته‌�شی به‌دوادا ده‌هێنا که‌‬ ‫پارچه‌یه‌کی کوردستانی خراوه‌ت ‌ه سه‌ر‪ .‬دوژمن و‬ ‫بێگانه‌ش هه‌رگیز ئاماد ‌ه نه‌بوون نه‌ک مافی کورد‬ ‫بده‌ن به‌ڵکو ناوی کوردستانیشیان ل ‌ه نووسینی‬ ‫فه‌رمی ده‌وڵه‌تی و ڕاگه‌یاندنه‌کانیاندا نه‌ده‌برد‪ ،‬بۆ‬ ‫نموون ‌ه ب ‌ه باشوری کوردستانیان ده‌ووت و ده‌ڵێن‪:‬‬ ‫باکوری عێراق‪ .‬ب ‌ه خۆرئاواى کوردستانیان ده‌ووت‬ ‫و ده‌ڵێن‪ :‬باکورى سوریا‪.‬‬ ‫(ئیسماعیل بێشکچی) بیرمه‌ند و گه‌وره‌‬ ‫کۆمه‌ڵناس و دۆستی کورد ده‌ڵێت‪« :‬تورکیا‬ ‫کوردستانێکی هه‌یه‌‪ ،‬عێراق کوردستانێکی هه‌یه‌‪،‬‬ ‫سوریا کوردستانێکی هه‌یه‌‪ ،‬ئێران کوردستانێکی‬

‫ڕاسته‌ کوردستان‬ ‫داگیرکراو و دابه‌شکراوه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم به‌کارهێنانی‬ ‫ده‌سته‌واژه‌ی (کوردستانی‬ ‫عێراق‪ ،‬کوردستانی‬ ‫ئێران‪ ،‬کوردستانی سوریا‪،‬‬ ‫کوردستانی تورکیا)‪،‬‬ ‫هه‌ڵه‌یه‌کی گه‌وره‌ی‬ ‫مێژووییه‌ و بڕواهێنانه‌‬ ‫ه کۆیله‌بوون و‬ ‫ب‌‬ ‫ژێرده‌سته‌بوونی کورد‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم کورد کوردستانی نییه‌!»‬ ‫ڕاست ‌ه کوردستان داگیرکراو و دابه‌شکراوه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم به‌کارهێنانی ده‌سته‌واژه‌ی (کوردستانی‬ ‫عێراق‪ ،‬کوردستانی ئێران‪ ،‬کوردستانی سوریا‪،‬‬ ‫کوردستانی تورکیا)‪ ،‬هه‌ڵه‌یه‌کی گه‌وره‌ی مێژووییه‌‬ ‫و بڕواهێنان ‌ه ب ‌ه کۆیله‌بوون و ژێرده‌سته‌بوونی‬ ‫کورد و هێشتنه‌وه‌ی سنور ‌ه سه‌پێنراوه‌‬ ‫ڕه‌گه‌زپه‌رستییه‌کان‪.‬‬ ‫چه‌ند ‌ه هه‌ڵه‌ی ‌ه ناوهێنانی کوردستان له‌گه‌ڵ‬ ‫ناوهێنانی ئه‌و وواڵتانه‌ی کوردستانیان به‌سه‌ردا‬ ‫دابه‌شکراو‪ ،‬ئه‌وه‌نده‌ش هه‌ڵه‌ی ‌ه بگوترێت‪:‬‬ ‫«کوردستانی خۆرهه‌اڵت‪ ،‬کوردستانی خۆرئاوا‪،‬‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪59‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫ه ده‌سته‌واژه‌ی‬ ‫ڕاستتر وای ‌‬ ‫«باشوری کوردستان‪ ،‬باکوری‬ ‫کوردستان‪ ،‬خۆرهه‌اڵتی‬ ‫کوردستان‪ ،‬خۆرئاوای‬ ‫کوردستان»‪ ،‬له‌ ناوخه‌ڵکی‬ ‫به‌گشتی و له‌ ناوه‌نده‌‬ ‫حوکمی و ئه‌کادیمی و‬ ‫زانستی و ڕاگه‌یاندنه‌کانه‌وه‌‬ ‫به‌کاربهێنرێت‪ ،‬چونکه‌ ئه‌مه‌‬ ‫به‌واتای ئه‌و ‌ه دێت ڕووبه‌ر و‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫و نکۆڵیکردن ل ‌ه کورد جیاوازییه‌کی گه‌وره‌ی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی و که‌لتوری و فه‌رهه‌نگی و سیا�سی به‌‬ ‫بارگاوی ب ‌ه شارستانییه‌تی تورک و عاره‌ب و فارس‪،‬‬ ‫ل ‌ه نێوان پارچه‌کانی کوردستان دا دروست بووه‌‪.‬‬ ‫ڕاستتر وای ‌ه ده‌سته‌واژه‌ی «باشوری‬ ‫کوردستان‪ ،‬باکوری کوردستان‪ ،‬خۆرهه‌اڵتی‬ ‫کوردستان‪ ،‬خۆرئاوای کوردستان»‪ ،‬ل ‌ه ناوخه‌ڵکی‬ ‫به‌گشتی و ل ‌ه ناوه‌ند ‌ه حوکمی و ئه‌کادیمی و زانستی‬ ‫و ڕاگه‌یاندنه‌کانه‌و ‌ه به‌کاربهێنرێت‪ ،‬چونک ‌ه ئه‌مه‌‬ ‫به‌واتای ئه‌و ‌ه دێت ڕووبه‌ر و پانتایی کوردستان‬ ‫به‌هه‌ر چوار ئاڕاسته‌که‌دایه‌‪ .‬هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌م سنور ‌ه سه‌پێنراوان ‌ه مه‌حاڵ و ئه‌سته‌م نییه‌‬ ‫ل ‌ه به‌رده‌م به‌رخۆدان و تێکۆشان و هێز و ئیراده‌ی‬ ‫گه‌ل دا‪ .‬ڕزگارکردنی به‌شێکى باشور و به‌شێکى‬ ‫خۆرئاوا و به‌ده‌ستهێنانی به‌شێک ل ‌ه مافه‌کانی‬ ‫کورد ل ‌ه باکوری کوردستان ڕاستی ئه‌م قسه‌یه‌ی‬ ‫سه‌ملاندووه‌‪.‬‬

‫پانتایی کوردستان به‌هه‌ر‬ ‫چوار ئاڕاسته‌که‌دایه‌‪.‬‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئه‌م‬ ‫ه مه‌حاڵ‬ ‫سنور ‌ه سه‌پێنراوان ‌‬ ‫و ئه‌سته‌م نییه‌ له‌ به‌رده‌م‬ ‫به‌رخۆدان و تێکۆشان و هێز‬ ‫و ئیراده‌ی گه‌ل دا‪.‬‬

‫سه‌رچاوه‌کان‬ ‫‪ .1‬ئیحسان نورى پاشا‪ ،‬مێژووى ڕه‌گ و ڕه‌چه‌ڵه‌کى‬

‫کوردستانی باکور‪ ،‬کوردستانی باشور»‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫ئه‌م ‌ه به‌واتای ئه‌و ‌ه دێت ک ‌ه چوار کوردستان هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌رچی ڕاست ‌ه ب ‌ه هۆی سیاسه‌تی داگیرکاری سلێمانى ‪.2008،‬‬

‫کورد‪ ،‬و‪ .‬حه‌مه‌که‌ریم عارف ‪ ،‬چ‪ ،3‬چاپخانه‌ى سایه‌‪،‬‬

‫‪60‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫‪ .2‬د‪ .‬ئه‌حمه‌د مه‌حمود خه‌لیل‪ ،‬مێژووى کورد له‌‬

‫‪ .11‬ئومێد ناسیح شه‌ریف‪ ،‬مێژووى زاراوه‌ى‬

‫شارستانى ئیسالمیدا‪ ،‬و‪ .‬زرار عه‌لى‪ ،‬چ‪،1‬چاپخانه‌ى‬

‫کوردستان ‪ ،‬رۆژنامه‌ى چه‌تر‪ ،‬ژماره‌ى ‪ ،77‬سلێمانى‬

‫په‌یوه‌ند‪ ،‬سلێمانى‪.2010 ،‬‬

‫‪.2011/10/17‬‬

‫‪ .3‬فێر دیناند هێنه‌ر بیشله‌ر‪ ،‬بنه‌چه‌ى کورد‪ ،‬یان‬

‫‪ .12‬م‪.‬س‪.‬الزاریف‪ ،‬مێژووى کوردستان‪ ،‬و‪.‬‬

‫مێژووى ڕه‌چه‌ڵه‌کى کورد و زمانه‌که‌ى‪ ،‬و‪ .‬د‪ .‬عگیه‌‬

‫هللا سه‌نگاوى‪،‬چ‪ ،2‬چاپخانه‌ى رۆژهه‌الت‪،‬‬ ‫هۆشیار عبد ‌‬

‫که‌ریم محمد‪ ،‬چ‪ ،1‬چاپخانه‌ى تاران ‪.2016 ،‬‬

‫هه‌ولێر‪.2010،‬‬

‫‪ .4‬ڕێکس وارنه‌ر‪ ،‬گه‌شته‌که‌ى زینۆفۆن‪ ،‬و‪ .‬محمد‬ ‫مسعود محمد‪ ،‬چ‪ ،2‬چاپخانه‌ى ڕۆشنبیرى‪ ،‬هه‌ولێر‪،‬‬ ‫‪.2012‬‬ ‫‪ .5‬جه‌زا تۆفیق تالیب‪ ،‬بایه‌خى جیۆپۆله‌تیکى‬ ‫دانیشتوانى هه‌رێمى وردستان‪ ،‬چاپى یه‌که‌م‪،‬سه‌نته‌رى‬ ‫لێکۆڵینه‌وه‌ىستراتیجى‪،‬سلێمانى‪.1999،‬‬ ‫‪ .6‬ڕێبوار سیوه‌یلى‪ ،‬قه‌فه‌�سى ئاسنین ‪ ،‬یان بۆ‬

‫‪ .13‬حسین مه‌ده‌نى‪ ،‬کوردستان و ستراتیژى‬ ‫ده‌وڵه‌تان‪ ،‬چ‪ ،1‬چاپخانه‌ى رۆژهه‌اڵت‪ ،‬هه‌ولێر‪.2009 ،‬‬ ‫‪ .14‬هاورێ یاسین محمد أمین‪ ،‬لێکۆڵینه‌وه‌یه‌ک له‌‬ ‫جوگرافیایى هه‌رێمى کوردستانى عێراق‪ ،‬چ‪ ،1‬سلێمانى‪،‬‬ ‫‪.2011‬‬ ‫‪ .15‬جالل الطالبانى‪ ،‬کردستان والحرک ‌ه القومیه‌‬ ‫الکردیه‌‪ ،‬ط‪ ،2‬بیروت‪.1971،‬‬

‫ببمه‌و ‌ه ب ‌ه عێراقى ‪ ،‬چ‪ ،1‬چاپخانه‌ى ڕه‌نج‪ ،‬سلێمانى‬ ‫‪ ، 2003،‬ل ‪.15-13‬‬ ‫‪ .7‬که‌یوان ئازاد ئه‌نوه‌ر‪ ،‬کورد ل ‌ه چه‌ند تۆمارێکى‬ ‫مێژوویدا‪ ،‬چ‪ ،1‬چاپخانه‌ى کارۆ‪ ،‬سلێمانى‪.2005 ،‬‬ ‫‪ .8‬مه‌ال مه‌حمودى بایه‌زیدى‪ ،‬داب و نه‌ریتى‬ ‫کورده‌کان‪ ،‬وه‌رگێڕانى ل ‌ه ڕووسییه‌وه‌‪ ،‬د ‪ .‬شکریه‌‬ ‫رسول‪ ،‬ده‌زگاى ڕۆشنبیرى و باڵوکردنه‌وه‌ى کوردى‪،‬‬ ‫زنجیره‌ى ژمار ‌ه (‪ ،)75‬به‌غداد‪.1983 ،‬‬ ‫‪ .9‬د‪ .‬که‌یوان ئازاد ئه‌نوه‌ر‪ ،‬چه‌رده‌یه‌ک ل ‌ه مێژووى‬ ‫کورد‪ ،‬چ‪ ،6‬چاپخانه‌ى ڕۆژهه‌الت‪ ،‬هه‌ولێر‪.2009 ،‬‬ ‫‪ .10‬فوئاد حم ‌ه خورشید‪ ،‬االکراد‪ ،‬دراس ‌ه علمیه‌‬ ‫موجزه‌‪ ،‬مطبع ‌ه دار الساعه‌‪ ،‬بغداد‪.1971 ،‬‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪61‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫وتـــار‬

‫هەڵەبجە دۆزه‌خێک بۆ رۆژهەاڵتییەکان‬

‫عەلی مەحموود محەمەد‬

‫بە�شی یەکەم‬ ‫ناکرێت مێژووی کوردستان لە هەشتاکانی‬ ‫سەدەی ڕابردوودا‪ ,‬لە مێژووی گشتگیری‬ ‫پەیوەندییەکانی الیەنە کوردییەکان لە گەڵ‬ ‫ئێرانیەکان جیابکەیتەوە‪ ,‬باجی ئەم پەیوەندییانە‬ ‫ئەوەندە گەورە بوون‪ ,‬وێڕای ئەوەی سەرتاپای‬ ‫بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی کوردی بۆ کۆتایی‬ ‫هێنان بە ستەمی نەتەوایەتی ناشرین کرد‪,‬‬ ‫هاوکات بونیادی کۆمەڵگای گەلی کوردی سەرتاپا‬ ‫گۆڕی‪ ,‬تەنانەت پریشکی زیانەکانی پارچەکانی‬ ‫‪62‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫دیکەی کوردستانی�شی گرتەوە‪ ,‬لە کیمیاباران و‬ ‫بۆمبابارانکردنی شارە سنوورییەکانەوە بگرە تا‬ ‫دەگاتە کیمیابارانکردنی بۆتێ و شەهید کردنی‬ ‫پێشمەرگەکانی گوردانی شوانی کۆمەڵە و‬ ‫پێشمەرگەکانی دیموکرات و سوپای رزگاری ‪.‬‬ ‫لە کوێوە بچیتە ناو تاوان و تراژیدیاکانی ئەو‬ ‫مێژووە ڕەشەوە خوێن بەرت پێ دەگرێت‪ ,‬ئەو کەس‬ ‫و الیەنانە پێیان وایە سەرتاپای مێژوویان پاکیزەییە‬ ‫و هیچ لەکەیەکی بەسەرەوە نییە‪ ,‬تەنها بەوەی لە‬ ‫بەر ئەوەی پێشمەرگە و لە بەرەی نەیاری بەعسدا‬ ‫بوونە‪ ,‬لە حەقیقەتدا ڕاست ناکەن و دەیانەوێت‬ ‫فێڵ لە مێژوو و گەلەکەمان بکەن‪ ,‬ناشرینیەکانیان‬ ‫تنۆک تنۆک شەرمەزاری لێ دەتکێتەوە‪ ,‬ئەو‬ ‫مێژووە هەر دەکەوێتە بەر خوێندنەوەی نوێ و‬ ‫نهێنیەکانی ئاشکرا دەبن‪ ,‬بۆیە نابێت باوەڕ بە قسەو‬ ‫یاداشتەکانیان بکەین کە سەرتاپای تژییە لە پاکانە‬ ‫بۆ هەڵەو تاوانەکانیان و راست کردنەوەی بە درۆ‪,‬‬ ‫ئەو مێژووە پێویستی بە خوێندنەوەی راستگۆیانە‬ ‫هەیە ‪.‬‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫ئەکتەرە سیاسییە بڕیار بە دەستە بااڵکان‬ ‫هەمیشە شکست و تراژیدیایان خولقاندووەو‬ ‫قوماریان بە کۆمەڵگاوە کردووە‪ ,‬ئەمەش بۆتە‬ ‫بەشێک لە نەرێت و کلتوری سیاسیان‪ ,‬وای پیشان‬ ‫دەدەن شکست و هەڵە گەورەکان پەیوەندیان‬ ‫بەوانەوە نییە‪ ,‬ئەوان نوخبەیەکی بێ هەڵەو تاوان لە‬ ‫ئاسمانەوە دابەزیون و تاوانبار تەنها داگیرکەرانن‪,‬‬ ‫بە دان نەنان بە راستیەکان و هۆنینەوەی حکایەتی‬ ‫درۆ خۆیان دەخەنە دەرەوەی روداو تاوانەکان‪,‬‬ ‫دەروێشەکانیشیان شابا�شی شکستە گەورەکانیان‬ ‫دەکەن‪ ,‬ئەمە لە خوێندنەوەی وردی تاوانی‬ ‫هەڵەبجە دەردە کەوێت‪ ,‬کارەکتەر و بکەر و بڕیار‬ ‫بە دەستەکانی شەڕی هەڵەبجە‪ ,‬نهێنییەکانی‪,‬‬ ‫وردەکاریەکانی تا ئێستا دوای ‪ 31‬ساڵ وەک خۆی‬ ‫ماوەتەوە‪.‬‬ ‫باسکردنی هەڵەکان ‪ ,‬پەنجە خستنە سەر‬ ‫حەرامەکان ئازایەتی و دەستپێشخەری دەوێت‪,‬‬ ‫هەرچەندە ئەوان ئەو ڕێگایەیان بە ترس و بە‬ ‫شاردنەوەی ڕاستییەکان لە گەل گرتووە‪ ,‬بەاڵم‬ ‫دەبێت دەرگا داخراوەکانی بکرێنەوەو زانیاری و‬ ‫نهێنییەکانی ئاشکرا بکرێن ‪.‬‬ ‫هێر�شی فەجری ‪ 10‬کە بە نهێنی یارەسوەللا‬ ‫بۆ داگیرکردنی هەڵەبجە دەستی پێکرد» یەک و‬ ‫نیوی شەوی ‪ 12‬لەسەر ‪13‬ی ‪ 1988-3‬هێرش‬ ‫بە رەمزی یا رەسولەاڵ دەستی پێکرد‪ .‬لە ناکاو‬ ‫چاومان لە چەخماخەو ئینجا تەقە لەسەر قوەللی‬ ‫چادرگە (بەفری میری) سەر لوتکەی شنرۆێ‬ ‫دەستی پێکرد لە الیەن سوپای پاسدارانەوە‪-‬‬ ‫گازبارانی هەڵەبجەو راستی روداوەکە‪ ,‬حەمەی‬ ‫حەمە سەعید‪ 2014 ,‬ل‪ « 79‬کەواتە یەکەم‬ ‫تەقە پاسدار کردویەتی «‪ ,‬بووە هۆی ئەوەی ئێران‬ ‫سەرکەوتن تۆمار بکات پاش زنجیرەیەک شکست‬

‫لە باشورو ناوەڕاستی عێراقەوە‪ ,‬بە دوایدا هەردوو‬ ‫هێر�شی زەفەری ‪ 7‬لە خورماڵ و بەیت املقەدەس‬ ‫‪ 4‬لە بەرزاییەکانی شەمێران و سورمڕ لە سەر‬ ‫دەریاچەی دەربەندیخان ئەنجام بدات‪ 5 ,‬شاری‬ ‫عێراقی بۆ یەکەمجار لە گەڵ نزیک ‪ 1000‬کم‬ ‫دووجار خاک بکەوێتە ژێر دەستیان‪ ,‬هەڵەبجە‬ ‫گەورەترین شاری عێراقی بوو ئێران لە ماوەی‬ ‫جەنگی ‪ 8‬ساڵەی عێراق ‪ -‬ئێران داگیری بکات‪ ,‬دوای‬ ‫شەڕەکە هیچ زەوییەک بە دەست کوردەکانەوە لە‬ ‫رۆژهەاڵتی کوردستان نەما کە تا ئەوکات ناوچەی‬ ‫نەوسود لە ژێر کۆنترۆڵی هێزەکانی دیموکراتدا بوو‪,‬‬ ‫بەمەش ئێران کۆمەڵێک ئامانجی پێکا‪.‬‬ ‫ئەو الیەنانەی بوونە قۆنتەراتچی هێنانی پاسدار‬ ‫بۆ سەر ناوچەکە‪ ,‬تەنها قوماریان بە خەڵکی سڤیلی‬ ‫شاری هەڵەبجەو ناوچە ئەنفالکراوەکانەوە نەکرد‪,‬‬ ‫بەڵکە بە کوردی پارچەکانی دیکەشەوە کردیان‪,‬‬ ‫لەو هەموو شەڕانەدا ئەگەر بۆ خۆیان بە زیانێکی‬ ‫کەم دەرچوون» لە هەموو ئەو بەناو داستانەدا ‪8‬‬ ‫پێشمەرگەی ینک ‪6 ,‬ی سۆسیالست و ‪4‬ی پارتی‬ ‫بوونە قوربانی ‪ ,‬دیار نییە چەندیان بە گازی کیمیاوی‬ ‫گیانیان بەخت کردووە»گازبارانی هەڵەبجەو‬ ‫راستی روداوەکە‪ ,‬حەمەی حەمە سەعید‪2014 ,‬‬ ‫‪ ,‬ل‪ ,»»184‬ئەو فەرماندانەی خەڵکی ناوچەی‬ ‫هەڵەبجەو دەوروبەری بوون ماڵ و مناڵیان پارێزرا‬ ‫چونکە پێشتر ئاگادار کرانەوە‪ ,‬لێ مەرگە ساتیان بۆ‬ ‫ئەو خەڵکە ساز دا‪.‬‬ ‫یەکێک لە الیەنە شەرمەزارییەکانی دیکەی‬ ‫شەڕی هەڵەبجە‪ ,‬وێڕای تااڵنکردن و بە بارمتە‬ ‫گرتنی خەڵکی سڤیلی شارەکە بوو کە بۆ خۆی‬ ‫بە پێوەری جیهانی تاوانی جەنگە‪ ,‬شەهید بوونی‬ ‫ڕۆژهەاڵت و داگیرکردنی‬ ‫پێشمەرگەکانی‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪63‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫بارەگاکانیان بە سانایی و بێ بەرامبەر تەسلیم بە‬ ‫کۆماری ئسالمی ئێران کرانەوە ‪.‬‬ ‫با لە گەڕان بە ناو وتەی شایەد حاڵەکاندا بزانین‬ ‫ئەندازیارانی شەڕی هەڵەبجە‪ ,‬هەڵوێستیان چۆن‬ ‫بووە لەسەر هێزەکانی ڕۆژهەاڵت‪.‬‬ ‫لە ‪ 28‬ساڵ لەمەوپێشەوە‪ ,‬کە خەڵکی شاری‬ ‫هەڵەبجە و تەواوی کوردستانیان سااڵنە یادی‬ ‫‪ 5000‬قوربانی هەڵەبجە دەکەنەوە‪ ,‬پێویستە لە‬ ‫گەڵ ئەواندا یادی هەموو قوربانیەکانی رۆژهەاڵت‬ ‫بکەنەوە کە لە هەمان پرۆسە گیانیان بەخت‬ ‫کردووە‪ ,‬هاوکات ناویان لە لیستی قوربانیانی‬ ‫هەڵەبجە بنوسرێت‪ ,‬کە بریتین لە ‪ 72‬پێشمەرگەی‬ ‫کۆمەڵەو ‪5‬ی دیموکرات‪ 52 ,‬پێشمەرگەی سوپای‬ ‫رزگاری» هێزی رزگاری لە ناو بیارە ‪ 7‬کوژراو ‪45‬‬ ‫دیلیان دا « کۆمەڵکوژی کورد لە جەنگی ئێران‬ ‫عێراقدا‪ -‬هەڵەبجە ‪ 1988-3-16‬بە نموونە ل‬ ‫‪ ,« »295‬سەرباری رەشبگیری ئەو خەڵکە سڤیلە‬ ‫رۆژهەاڵتیانەی لە ناوچەکە بوون « کۆی گشتی‬ ‫‪ 350‬دیل‪ 27 ,‬تەسلیم بوونەوە» کۆمەڵکوژی‬ ‫کورد لە جەنگی ئێران عێراقدا ‪ -‬هەڵەبجە ‪-3-16‬‬ ‫‪1988‬بە نموونە ل ‪ ,« 291‬هاوکات دۆکۆمێنتەکانی‬ ‫بەعسیش لە هەڵەبجە گرتران کە ناوی زۆر لە‬ ‫نەیارانی کۆماری ئیسالمی تێدا بوو‪ ,‬دواتر کەوتنە‬ ‫بەر پەالمار و هەڕەشەکردن لە ناوخۆ‪ ,‬سەرباری‬ ‫ئیعدام و زیندانی دی کە ئامار نەکراون‪ ,‬واتا زیانی‬ ‫رۆژهەاڵتیەکان لە تاوانی هەڵەبجە زۆر لەوە زیاترە‬ ‫کە با�سی لێوە دەکرێت‪.‬‬ ‫سەرەتای گەشتی هێنانی پاسدار بۆ سەر‬ ‫هەڵەبجە و گفتو گۆکان لە بارەیەوە ‬ ‫شەوکەتی حاجی مشیر کە بە ئەندازیاری‬ ‫سەربازی شەڕەکە دێتە ژماردن ‪ ,‬لە پەرتووکەکەیدا‬ ‫‪64‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫سەبارەت بە دۆسیەی رۆژهەاڵتییەکان لە تاوانی‬ ‫هەڵەبجەدا بۆ خۆی دان بەوەدا دەنێت کە ‪:‬‬ ‫‪ -1‬راستەوخۆ الیەنەکان لە هێرشەکە ئاگادار‬ ‫نەکراونەتەوە‪ ,‬بەڵکە وەک گریمانەی سەربازی‬ ‫هەواڵی هێرشەکەیان پێ گەیەنراوە لە ڕێگەی‬ ‫خۆی و فەرماندە هەرێمییەکانەوە‪ ,‬نەک وەک‬ ‫ئەوەی هێرشێکی سەربازی سەرتاپاگیری نەخشە‬ ‫داڕێژراوی بەرفراوان بەڕێوەبێت‪.‬‬ ‫‪ -2‬سەرکردایەتی ئەو الیەنانە کە پەیوەندییەکی‬ ‫گەرم و گوڕیان لەگەڵ ینک هەبوو‪ ,‬دەشیا لە‬ ‫الیەن سەرکردایەتییەوە بە شێوەی فەرمی ئاگادار‬ ‫بکرانایەتەوەلەوهێرشەبەرفراوانە‪,‬ڕاستییەکانیان‬ ‫پێ بوترایا‪,‬جدییەتی زیاتر دەبوو ‪.‬‬ ‫« نەدەکرا ڕاستەوخۆ بەرنامەکەی خۆمانیان‬ ‫پێ بڵێین ‪ ,‬لەبەر پاراستنی نهێنی چاالکی یەکەو ئاشکرا‬ ‫نەبوونی ‪ .‬دیاربوو زۆریان پێ ووتبون بەاڵم الیەنی‬ ‫دیموکرات گاڵتەیان بە هەواڵەکە هاتبوو ووتبویان‬ ‫پڕوپاگەندەی کۆماری ئیسالمی ئێرانە بۆ چەواشە‬ ‫کرنی ئێمە ‪ ,‬لە ڕاستیدا لەم الشەوە چونکە هێز‬ ‫کۆکردنەوەکانی ئێمەو ئێرانیش ئەوەندە بە نهێنی‬ ‫بوو کە بە شەو جموجۆڵمان ئەکرد و بە تایبەتی‬ ‫حکوومەتی ئێران هێزەکانی زۆر بە نهێنی ئەجواڵن‬ ‫بە ئۆتۆمۆبێلی داخراو بە شەو لە ناوچەکانی نێوان‬ ‫(( پاوەو جوانڕۆو باینگاندا)) باڵوەیان پێ کردبوو‬ ‫لە دۆڵ و شیوو ناو دارستانی ناوچەکەدا جێگایان‬ ‫چاک کردبوو ‪ ,‬هاتوو چۆشیان لەو ناوچەیە‬ ‫قەدەغە کردبوو ((کارەساتی کیمیابارانی هەڵەبجە‬ ‫بەهاری ‪ -1988‬شەوکەت حاجی مشیر ل‪(( .)106‬‬ ‫لە هەمان ڕۆژیشدا نامەیەکیان ناردبوو بە کەسێکی‬ ‫دڵسۆزدا کە بیگەیەنێتە لێپرسراوەکانی کۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتکێشانی ئێران ‪((-‬کارەساتی کیمیابارانی‬ ‫هەڵەبجە بەهاری ‪ -1988‬شەوکەت حاجی مشیر‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫ل ‪ ,) 106‬با�سی هێزی رزگاری ناکات چونکە ئەو‬ ‫تاوانەی بەرامبەر ئەوان کرابوو وەک کۆمەڵەو‬ ‫دیموکرات لە قاو نەدرابوو‪ ,‬بە هۆی الوازی پێگەی‬ ‫سیا�سی و پەیوەندیەکانی سوپای رزگاری لە گەڵ‬ ‫بەعس ‪ ,‬زیاتر وەک هێزی پاشکۆ دەناسران ‪.‬‬ ‫(( ئەم هەواڵنە لە ڕێگەی تیپی ‪ 11‬ی هەورامانی‬ ‫ینک ئەوە ئەنجام درا (کارەساتی کیمیابارانی‬ ‫هەڵەبجە بەهاری ‪ -1988‬شەوکەت حاجی مشیر‬ ‫ل‪. ) 105‬‬ ‫ئەو پێشمەرگانەی لەگەڵ حدکا دانیشتوون و‬ ‫پەیامی هێرشەکەیان پێ گەیاندوون‪ ,‬کاک شەوکەت‬ ‫بەم شێوەیە ڕیزبەندییان دەکات ((ئەوانەی لە‬ ‫گەڵ دیموکرات دانیشتن بریتی بوون لە شەوکەت‬ ‫حاجی مشیر ‪ ,‬مامۆستا ساڵەح قادر‪ ,‬قادر کۆکۆیی‪,‬‬ ‫محەمەد حەمە سەعید‪ -‬کارەساتی کیمیابارانی‬ ‫هەڵەبجە بەهاری ‪ -1988‬شەوکەت حاجی مشیر ل‬ ‫‪.)) 107‬‬ ‫وەلێ کاک حەمەی حەمە سەعید دەڵێت»قسە‬ ‫کردن لە گەڵ حزبی دیموکرات و کۆمەڵەی ئێران‬ ‫و سوپای رزگاری‪ ,‬ئەویش سپێردرابوو بە ( من و‬ ‫کاک حامید و نیازی)‪ .‬گازبارانی هەڵەبجەو راستی‬ ‫روداوەکە‪ ,‬حەمەی حەمە سەعید‪ 2014 ,‬ل‪,»71‬‬ ‫کەواتە ئەم برادەرانە لە ژیاندا ماون دەبێت‬ ‫رونکردنەوەی زیاتر بدەن لەسەر پەیوەندیکردن‬ ‫بە کۆمەڵەو رزگارییەوە‪ ,‬بۆ سەملاندنی وتەکانیان‬ ‫هەر ئەوەندە بەس نییە باڵویان کردۆتەوە‪ ,‬بە‬ ‫دانپێنانی خۆیان بەرپر�سی یەکەمن‪.‬‬ ‫((کۆمەڵە ئەگەر چی دوورتر بوون لە سنوری‬ ‫ئێمە و تێکەاڵویشمان زۆر کەمبوو پێکەوە لەو‬ ‫سەردەمەدا‪ ,‬هەندێ ساردیش هەبوو لە نێوان‬ ‫هەندێ لێپرسراوانی ئەو سنورەی ئێمە و ئەواندا‬ ‫ئیتر هەر باوەڕیان بە هەواڵەکە نەکرد و گاڵتەشیان‬

‫پێ هاتبوو و هیچ وەاڵمیشیان نەداینەوە نە بە نامە‬ ‫و نە بە نوێنەریان ‪ -‬کارەساتی کیمیابارانی هەڵەبجە‬ ‫بەهاری ‪ -1988‬شەوکەت حاجی مشیر ل‪.107‬‬ ‫((‪ ,‬وەلێ حەمەی حەمە سەعید هەواڵەکە دەکات‬ ‫بە نامەو نامەبەریش ناوی دیار نییە‪ ,‬کەسیش‬ ‫نازانێت گەیاندویەتی یان نا؟‪ ,‬هاوکات نازانرێت‬ ‫کە لەو چرکە ساتەدا پەیوەندی کۆمەڵەو رزگاری‬ ‫چۆن بووە‪ ,‬کە پێشتر باش نەبوو‪ ,‬دوو الیەنیش‬ ‫پەیوەندیان باش نەبێت چۆن بە یەک نامە‬ ‫هەردووال ئاگادار دەکرێنەوە‪ ,‬ئاوا با�سی دەکات «‪.....‬‬ ‫نامەیەکمان بۆ کۆمەڵەو گوردانی شوان لە بیارە‬ ‫ناردوو هەمان قسەو باسمان بۆ نووسیبوون وە‬ ‫لە نامەکەدا داوامان کردبوو ئەوان خۆیان لە گەڵ‬ ‫سوپای رزگاری قسە بکەن « گازبارانی هەڵەبجە و‬ ‫راستی روداوەکە – حەمەی حەمە سەعید ‪2014‬‬ ‫ل ‪ « .....»73‬کۆمەڵە وەاڵمیان نەبوو‪ ,‬دووبارە من‬ ‫و کاک شەوکەت و چەند کەسێکی تر چووینەوە‬ ‫بۆ الی دیموکرات بۆ بارەگای سەرەکیان لە‬ ‫گوندی دەرەتفێ لە گەڵ مەنسوری فەتاحی و‬ ‫کاوەی بارامی و حەمەی وەلەدبەگی و حەمەی‬ ‫مزەفەری دانیشتین‪ ,‬ئەمجارە بە جدی داوامان‬ ‫کرد هەرچەندە ئەمە قسەی ئێرانییەکانە گوایە‬ ‫لێرەوە پەالمار نادەن ‪ -‬گازبارانی هەڵەبجەو راستی‬ ‫روداوەکە‪ ,‬حەمەی حەمە سەعید‪ 2014 ,‬ل ‪»74‬‬ ‫باشە دیموکرات بەو هەموو کۆبونەوەیە باوەڕو‬ ‫متمانەیان پێتان نەکردبێت‪ ,‬کۆمەڵە وەاڵمی چی‬ ‫هەبێت بە نامەیەکی نەسەملێنراو‪ ,‬کە وەاڵمیان‬ ‫نەبووە بە دواداچونیان نەکردۆتەوە بۆ جاری دی‬ ‫وەک ئەوەی بۆ حدکا کردیان چوار جار لە گەڵیان‬ ‫دانیشتوونە‪.‬‬ ‫لە بەر ئەوەی خۆیان بەشکن لە ئاگادار‬ ‫کردنەوەی گوردانی شوان و سوپای رزگاری بۆیە‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪65‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫هەر بەڵگەی نا رون و جیاواز دەهێننەوە‪ ,‬تەواوی‬ ‫بەڵگەکانیش بکەر کە گەیەنەری نامەیە یاخود‬ ‫ناردنی هەواڵە نا دیارە « کاوەی بارامی دەڵێ ‪ :‬ئەو‬ ‫کەسەی ناردمان بەدوای هێزی بەیاندا پێمان وت‬ ‫داوا لە کۆمەڵەش بکات بێن پێکەوە دەردەچین‬ ‫بەاڵم وەاڵمیان نەبوو‪ « -‬گازبارانی هەڵەبجە و‬ ‫راستی روداوەکە – حەمەی حەمە سەعید ‪2014‬‬ ‫ل ‪»97‬لێرەشدا هەر کەسەکە نادیارە‪ ,‬وەلێ زۆربەی‬ ‫سەرکردەکانی ئەوکاتی کۆمەڵە کە من پرسیارم‬ ‫لێکردوون ‪ ,‬هاشا لەوە دەکەن کە هێزەکەیان‬ ‫لە بیارە ئاگادار کرابێتنەوە لە هێر�شی کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران‪.‬‬ ‫لە راستیدا هۆنینەوەی ئەم چیرۆکی نامەو‬ ‫هەواڵە تەنها هەوڵێکە بۆ خۆدەرباز کردن لە‬ ‫ئابڕوچونێکی گەورە تا ئاستی تاوان و خیانەتی‬ ‫نەتەوەیی‪ ,‬کەسیش باوەڕ بەم چیرۆکانە ناکات‬ ‫تا ئەوکاتەی لێکۆڵینەوەیەکی وردی بەڵگەدار‬ ‫نەکرێت ‪.‬‬ ‫هەرچەندە لە جێگەیەکی دی و لە لێدوانی‬ ‫بۆ بەڕێز یۆست هلتەرمان دەڵێت ((‪ ....‬لە مارتی‬ ‫‪1988‬دا جەنگاوەرانی حدکا و کۆمەڵە‪ ,‬لە‬ ‫شاخەکانی سەروی هەڵەبجەوە بوون و لە الیەن‬ ‫ڕژێمی عێراقەوە دەپارێزران‪ ,‬ئەوان ئەگەر هۆکاری‬ ‫سەرەکیی داگیرکردنەکەی ئێران نەبووبن‪ ,‬ئەوە بە‬ ‫دڵنیاییەوە یەک لە ئامانجە سەرەکییەکانی بوون‬ ‫‪.‬هەر کە هێزەکانی ئێران هاتنە ناو عێراقەوە‪ ,‬هێزێکی‬ ‫تایبەت یەکسەر چووە سەر ئەم دوو گروپە‪ ,‬بەاڵم‬ ‫ینک‪ ,‬کە پەیوەندیەکی با�شی هەبوو‪,‬النیکەم لە گەڵ‬ ‫حدکادا‪ ,‬هەردوو حیزبەکەی ئاگادار کردبوەوە لەو‬ ‫پەالمارەی بەڕێوەبوو‪ ,‬وەک هەوڵێک بۆ دەرباز‬ ‫بوونیان‪ ,‬هەموو فەرماندەکانی ینک لەسەر‬ ‫ئەوە کۆک بوون و بۆ نموونە‪ ,‬شەوکەتی حاجی‬ ‫‪66‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫مشیر (لە چاوپێکەوتنێکی ساڵی‪2002‬دا)وتی کەوا‬ ‫ویستووییەتی دۆستەکانی لە حدکا ڕازی بکات بۆ‬ ‫ئەوەی ئەو ناوە بەجێبێڵن‪ ,‬چونکە بنکەو بارەگایان‬ ‫لە گوندەکانی هاوار و دەرەتفێ بوولە نزیک‬ ‫جەنگاوەرانی ینک ەوە((من چوار کۆبونەوەم لە‬ ‫گەڵ کردن و نەمدەتوانی بڵێم ئۆپەراسیۆن لە کات‬ ‫و ساتدایە‪.‬هەموو ئەوەی توانیم کە بیڵێم ئەوەبوو‬ ‫کە عێراق پالنی بۆ ڕووخاندنی هەڵەبجە داناوەو‬ ‫ڕەنگە شەڕ بەرپا ببێت‪.‬ئەوان باوەڕیان پێ نەکردین‬ ‫و بێجگە لەوەش لە ژێر فشاری عێراقدا بوون بۆ‬ ‫مانەوە‪-‬کارێکی ژەهراوی ‪,‬ل‪.)) 255‬‬ ‫حاتەم مینبەری یەکێک لە کادیرانی حدکا لە بە‬ ‫�شی یەکەمی یاداشتەکانی ئەو ڕۆژگارەیدا‪ ,‬بە ناوی‬ ‫لە پەراوێزی خنکانی هەڵەبجەدا‪ ,‬بەم شێوەیە ئەم‬ ‫دەگێرێتەوە ((ئه‌وه‌ی من‬ ‫هەواڵنەی یەکێتیمان بۆ ِ‬ ‫ئه‌مه‌وێ با�سی که‌م زیاتر نه‌قش و رۆڵی حیزبه‌کانی‬ ‫باشووری کوردستان ل ‌ه پێکهاتنی ئه‌م وه‌زع ‌ه دا و‬ ‫به‌سه‌رهاتی زیاتر ل ‌ه هه‌زارپینجسه‌د پێشمه‌رگه‌ی‬ ‫رۆژهه‌اڵتی کوردستان و بنه‌ماڵه‌کانیان له‌م‬ ‫رووداوه‌دای ‌ه ک ‌ه زیاتر ل ‌ه سه‌دکه‌سیان کوژران و‬ ‫ب ‌ه سه‌دانیان ناچار بوون خویان راده‌ستی ریژیمی‬ ‫ئێران که‌نه‌و ‌ه ))‪.‬‬ ‫((هه‌رچه‌ند زۆر جار هاتووچووی پاسدار‬ ‫و کاربه‌ده‌ستانی ئه‌رته‌�شی ئێران بۆ بنکه‌کانی‬ ‫یه‌کیه‌تی ئه‌بوو ‌ه هۆی نگه‌رانی و ناڕازی بوونی‬ ‫ئێم ‌ه به‌اڵم چه‌ند که‌س ل ‌ه به‌رپرسانی ی‪.‬ن‪.‬ک‪.‬‬ ‫ئێمه‌یان ل ‌ه هه‌موو جمووجووڵێکی ده‌وڵه‌تی ئێران‬ ‫ئاگادار ئه‌کرد و له‌به‌رانبه‌ر ره‌خنه‌ی ئێمه‌ش‬ ‫دا بۆ هاتووچووی ئێرانیه‌کان بۆ بنکه‌ی ئه‌وان‬ ‫به‌پێکه‌نینه‌و ‌ه ئه‌یانوت ک ‌ه ده‌ستتان بۆ به‌رن‬ ‫ده‌ستیان ئه‌بڕین!)‪.‬‬ ‫((دووحه‌فت ‌ه پێش هێر�شی ئێران بۆ سه‌ر‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫شاره‌زوور و هه‌ڵه‌بج ‌ه دوو به‌رپر�سی یه‌کیه‌تی هاتن ‌ه‬ ‫الی ئێم ‌ه و به‌رپرسانی ئێمه‌یان ئاگادار کرد که‌‬ ‫ریژیمی ئێران به‌نیاز ‌ه هێرشێکی به‌رین بکات ‌ه سه‌ر‬ ‫هه‌موو پارێزگه‌ی سلێمانی و نه‌ک هه‌ر هه‌ڵه‌بجه‌‬ ‫و سه‌یدسادق به‌ڵکوو دوورنی ‌ه سلێمانیش بگرن‬ ‫و یه‌کیه‌تی‪ ،‬پارتی و حه‌ره‌ک ‌ه ئیسالمیش هاوکاری‬ ‫ده‌که‌ن و قه‌رار ‌ه دوای ئازادبوونی‪ ،‬ناوچه‌که‌‬ ‫بده‌ن ‌ه ده‌ست هێز ‌ه کوردیه‌کان! بۆی ‌ه پێشنیارتان‬ ‫پێده‌که‌ین ک ‌ه هێزه‌که‌تان یان هیچ نه‌بێ ژن و‬ ‫مناڵه‌که‌تان له‌مناو ‌ه دوور خه‌نه‌و ‌ه با توو�شی‬ ‫له‌گه‌مارۆ که‌وتن و گیر و گرفتی خراپ نه‌بن!‬ ‫ئێم ‌ه پێمان وانه‌بوو له‌ده‌ساڵتی سپای ئێران دا‬ ‫هه‌بێ ‹› شنروێ››‪›‹ ،‬سوونێ›› و ‹›بااڵمبۆ›› که‌‬ ‫هه‌رکامه‌یان هه‌زاران سه‌رباز و سه‌نگه‌ری بتۆنی‬ ‫و کاناڵ و جێگای سه‌ختی لێ هه‌ڵکه‌نرابوو ده‌ربێنێ‪،‬‬ ‫چوونک ‌ه پێشتریش ده‌یانجار هێرشیان کردبوو و‬ ‫تێکشکابوون‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مجار ‌ه دۆستانی یه‌کیه‌تی‬ ‫زۆر به‌دڵنیاییه‌و ‌ه قسه‌یان ئه‌کرد و زۆریش دڵخوش‬ ‫بوون ک ‌ه حه‌تمه‌ن ناوچه‌ییکی به‌رین ‹›ئازاد ‹›‬ ‫ئه‌بێت و ئه‌وان ئه‌بن ‌ه حاکمی ( ساڵێک دواتر هه‌رکه‌‬ ‫ئه‌مقسانه‌م بیر ئه‌هاتنه‌و ‌ه قسه‌ییکی خو�شی ک‪-‬‬ ‫فه‌تاح کاویانم وه‌بیر ئه‌هاته‌و ‌ه و له‌به‌ر خومه‌وه‌‬ ‫به‌وپه‌ڕی دڵبریندارییه‌و ‌ه نه‌م ئه‌توانی پێ�شی‬ ‫پێکه‌نینی خوم بگرم) به‌هه‌رحاڵ ئێم ‌ه به‌قسه‌ی‬ ‫دۆستانمان نه‌کرد‪ ،‬ژن و مناڵ و پیر و په‌ککه‌وته‌‬ ‫له‌وێ مانه‌و ‌ه و رۆژی ده‌ستپێکرانی شه‌ڕیش تازه‌‬ ‫کار له‌کار ترازابوو‪ ،‬نه‌ک ده‌ربازکردنی ئه‌و گشت‬ ‫خه‌ڵک ‌ه بێدیفاعه‌‪ ،‬به‌ڵکوو رزگاربوونی خوشمان‬ ‫که‌وت ‌ه مه‌ترسییه‌و ‌ه و خه‌ریک بوو هه‌موو له‌به‌ین‬ ‫بچین و گه‌وره‌ترین کاره‌ساتی میژوی پێشمه‌رگه‌ی‬ ‫کوردستان له‌سه‌ر ئێم ‌ه تۆمار بکرێ ))‪.‬‬ ‫پێشمەرگەکانی یەکێتی لە هەوڵەکانیان‬

‫بەردەوام دەبن بۆ قەناعەت پێ هێنانی حدکا بۆ‬ ‫چۆڵکردنی ناوچەکە (( تێبینی‪ :‬نابێت لە یادمان‬ ‫بچێت حدکا لەو کاتە لە ناوچەکە بارەگای گەورەی‬ ‫هەبوو بەتایبەتی لە ناوچەی سنووری نەوسوود‪,‬‬ ‫کۆماری ئیسالمی بەهەموو شێوەیەک هەوڵی دەدا‬ ‫لەو ناوچەیە دەریان بکات ‪ ,‬بەهۆی پەیوەندی ینک‬ ‫و ئەو الیەنانە لە گەڵ ئێران ‪,‬دەشێت ئەو هەواڵنە‬ ‫وەک فێڵێک بۆ چۆڵکردنی ناوچەکە سەیر کرابێت‬ ‫و بە پڕۆژەی کۆماری ئیسالمی زانرابێت)) و بەڕێز‬ ‫شەوکەت حاجی مشیر بەم شێوەیە درێژەی پێ‬ ‫دەدات (( دوای چوار ڕۆژ جارێکی تر وەفدێکی‬ ‫ترمان چووینەوە بۆ الیان کە ئەمجارەیان‬ ‫«شەوکەت حاجی مشیر‪+‬مامۆستا ساڵەح قادر‪+‬‬ ‫قادر کۆکۆیی‪ +‬محەمەد حەمە سەعید»بووین‬ ‫و چووینە بارەگاکانیان لە «دەرە توێ» هەموو‬ ‫لێپرسراوەکانیان کە لەوێ بوون لە گەڵمان‬ ‫دانیشتن و دوو ئەندامی کۆمیتەی ناوەندییان کە «‬ ‫مەنسور ڕەشید هەورامی ‪ +‬کاوەی بارامی «بوون‬ ‫لە گەڵ «محەمەدی وەلەد بەگی «دا ئەمجارەیان‬ ‫زۆر بە جدیتر پێمان ووتن برایان تکامان وایە بە‬ ‫گوێمان بکەن و ئەم سنورە چۆڵ بکەن بۆ ماوەیەک‬ ‫خراپ نییە با دوا ڕۆژ تو�شی زیان نەبین هەمو‬ ‫المان ‪ .‬ئەگەر باوەڕیش ناکەن پەیوەندی بکەن بە‬ ‫سەرکردایەتی خۆتانەوە چونکە ئەوان ئەتوانن‬ ‫پەیوەندی بکەنبە سەرکردایەتی یەکێتی و باشتر‬ ‫باوەڕ ئەهێنن‪ -‬کارەساتی کیمیابارانی هەڵەبجە‬ ‫بەهاری ‪ -1988‬شەوکەت حاجی مشیر‪,‬ل‪. )) 107‬‬ ‫کاک شەوکەت دان بەو ڕاستییەدا دەنێت‬ ‫کە بەو هەموو تەم و مژو دەر نەخستنی ڕاستی‬ ‫و دڵنیا نەبوون لە یەکتری و گومانەوە‪ ,‬نەیان‬ ‫توانییووە قەناعەتیان پێ بێنن لە مەتر�سی‬ ‫پەالمارەکە ((هەموو ئەو هەوڵ و کۆششەی دامان‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪67‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫لەگەڵ «دیموکرات و کۆمەڵەدا» « هەرچەندە‬ ‫هەوڵەکەیان لە گەڵ کۆمەڵە تەنها ناردنی نامەیەکی‬ ‫نادیارە»بە هیچ شێوەیە باوەڕیان پێ نەکردین و‬ ‫هێز و ماڵ و مناڵیان لەو سنورە دوور نەخستەوە‬ ‫ئەمەش لەبەر چەند هۆیەک بوو‪:‬‬ ‫‪ -1‬هیچ هەستیان بە جموجۆڵی هێزی گەورەی‬ ‫ئێرانی نە ئەکرد لەسنورەکەدا و بیریان الی ئەوە‬ ‫نەبوو کە حکوومەت ئەگەر بیەوێت لەماوەی ‪24‬‬ ‫کاتژمێردا گەورەترین هێز کۆئەکاتەوە و بەڕێی‬ ‫ئەکات‪.‬‬ ‫‪ -2‬زۆر جار حکومەتی ئێران بۆ چەواشە کردنی‬ ‫هێزەکانی عێراق هێزی کۆ ئەکردەوە لە سنورێک‬ ‫دا بەاڵم لە پڕ لە شوێنێکی ترەوە هێر�شی ئەکرد کە‬ ‫دوور بوو لەو شوێنەی دەنگ و با�سی باڵو بونەوەی‬ ‫هێزی کۆکراوەی هەبوو‪.‬‬ ‫‪ -3‬زستان بوو سەرمایەکی سەخت بوو ئاسان‬ ‫نەبوو ئەو هەموو بارەگایانە بگوازنەوە‪ .‬لەو الشەوە‬ ‫باوەڕیان نەبوو ئێران بەو زستانە جموجۆڵ بکات‬ ‫لەو ناوچە شاخاوییە ساردەدا‪.‬‬ ‫‪ -4‬وەک پێشتر باسمان کرد «‪»500‬پێشمەرگەی‬ ‫شەڕ کەریان بە باشترین چەکەوە لە سنورەکەدا‬ ‫بوو ‪ ,‬جگە لە هێزی بەرگری و الیەنگری حیزب‬ ‫کە نزیکەی ‪ 300-250‬کەس چەکداریان هەبوو‪.‬‬ ‫هەموو شاخە بەرزەکانی دەورو پشتی خۆشیان‬ ‫گرتبوو قایمیان کردبوو‪ ,‬زاتا زۆر باوەڕیان بە‬ ‫خۆیان بوو ئەگەر ئێران هێرش بکاتە سەریان ئەی‬ ‫شکێنن‪ ,‬جگە لەوەش باوەڕیان هەبوو کە هێزی‬ ‫ینک لە گەڵ هێزی ئێران ناچنە سەریان و شەڕیان‬ ‫ناکەن‪.‬‬ ‫‪ -5‬دیاربوو ئەم پروپاگەندەو دەنگ و باسەش‬ ‫کەوتبووە بەر گوێی حکومەتی عێراق و ئەویش‬ ‫هەواڵەکانی بە درۆ ئەدا لە قەڵەم الی دیموکرات‬ ‫‪68‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫رێگەی پێ نەئەدان هەروا بە ئاسانی ئەو سنورە‬ ‫چۆڵ بکەن ‪ .‬چونکە بە الی عێراقەوە ئەوە تەنها‬ ‫پرۆپاگەندەی ئێرانە بۆ چەواشەکردنی هێزی‬ ‫سەربازی عێراق کە سەر قاڵی شەڕی سەرکردایەتی‬ ‫بوو‪-‬کارەساتی کیمیابارانی هەڵەبجە بەهاری‬ ‫‪ -1988‬شەوکەت حاجی مشیر ل ‪.)) 108‬‬ ‫نەک تەنها الیەنە سیاسییەکان ‪ ,‬بگرە لە الیەکی‬ ‫دیکەوە کۆنترۆڵی جوڵەی خێڵەکانی ناوچەکەشیان‬ ‫کردووە (( لە پێشدا هەوڵماندا»حیزبەکانی‬ ‫دیموکرات و کۆمەڵە»ی ئێران تێ بگەیەنین‬ ‫سنوورەکە چۆڵ بکەن و بەڵێنمان پێدان ئەم‬ ‫جموجۆڵەی بە هیواین لەم سنورەدا دژی ئەوان‬ ‫نابێ بەمەرجێ بە گوێمان بکەن و هاوکاریمان بکەن‪.‬‬ ‫داواشمان کرد ئەو ماوەیەی ئێمە پێویستمان‬ ‫بەو سنورە هەیە با خەڵکی ئەوان لەو ناوەدا‬ ‫هاتووچۆ نەکات‪.‬لەو الشەوە بۆ عەشیرەتەکان‬ ‫لە چەندین شوێن پاسەوانمان دانا ناوچەکە‬ ‫کۆنترۆڵ کەین و نەهێڵین هاتووچۆی تێدا بکرێ بۆ‬ ‫ئەوەی هەواڵەکانمان دەرنەچێ لەو عەشیرەتانەی‬ ‫سنوورەکە پێک هاتبوون لە «ایناخی‪+‬امامی‪+‬کاڵ‬ ‫�شی‪+‬باوەجانی‪+‬بەلەبزانی‪+‬تاو گۆزی»کارەساتی‬ ‫کیمیابارانی هەڵەبجە بەهاری ‪ -1988‬شەوکەت‬ ‫حاجی مشیر ل‪.)) 113‬‬ ‫کاک حاتەم مینبەری لە درێژەی یاداشتەکانیدا‬ ‫بەم شێوەیە درێژەی پێ دەدات و پشکێک لە‬ ‫ڕاستییەکان دەخاتە بەر دەست و دەڵێت‪� :‬سێ‬ ‫رۆژ پێش ده‌ستپێکرانی هێر�شی ئێران جارێکیتر‬ ‫به‌رپرسێکی ی‪.‬ن‪.‬ک‪ .‬هات ‌ه بنکه‌ی کومیته‌که‌ی‬ ‫ئێم ‌ه (کومیته‌ی کرماشان) و به‌وردی با�سی هێر�شی‬ ‫ریژیمی کرد و وتی زیاتر ل ‌ه بیست هه‌زار که‌�سی‬ ‫هێناوه‌ت ‌ه پاو ‌ه و مه‌ریوانیش پڕه‌‪ ،‬دڵنیابن هێرشه‌که‌‬ ‫جددییه‌! ‪ .‬من نازانم به‌رپرسانی ئێم ‌ه چۆن ئه‌م‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫وه‌زعه‌یان بۆ ده‌فته‌ری سیا�سی و شه‌خ�سی د‪.‬‬ ‫قاسملوو باسکردوو ‌ه و ناشزانم ک ‌ه رێنوێنی و‬ ‫بڕیاری ئه‌وان چیبووه‌‪ ،‬به‌اڵم سه‌ره‌نجام ئێمه‌‬ ‫هه‌روا ل ‌ه جیگای خۆمان دا مه‌ینه‌و ‌ه ئه‌و ئێواره‌یه‌‬ ‫ک ‌ه به‌یانییه‌که‌ی هێرشه‌ک ‌ه ده‌ستی پێکرد که‌م که‌م‬ ‫ژماره‌ییک ژن و مناڵ به‌ره‌و هه‌ڵه‌بج ‌ه به‌ڕێ کران‪،‬‬ ‫به‌اڵم تاز ‌ه دێرببوو و به‌یانی سه‌عات چوار شه‌ڕ له‌‬ ‫هه‌رچوارالو ‌ه ده‌ستی پێکرد و ناوچ ‌ه بوو ب ‌ه یه‌ک‬ ‫پارچ ‌ه ئاور‪.‬‬ ‫شەوکەتی حاجی مشیر دەڵێت ((کە ئێمە‬ ‫گەیشتینە دێی بوێن بۆ دواجار هەواڵمان نارد‬ ‫بۆ ئەو دەستەیەی دیموکراتی ئێران کەئیتر‬ ‫بەبەرییەوە نەماوە پێویستە حسابی تەواو بۆ‬ ‫خۆیان بکەن ‪ ,‬بەاڵم ئەوان کە بەهێزی خۆیانەوە‬ ‫شانازییان ئەکرد و دەوروبوریان باش قایم‬ ‫کردبوو ئەمجارەش زۆر گرنگیان نەدابوو بەم‬ ‫هەوڵەی ئێمە ‪,‬لە ڕاستیشدا چونکە هاتووچۆی‬ ‫خەڵکمان بە با�شی قەدەغەکردبوو ‪,‬جگە لەوەش‬ ‫زۆربەی جموجۆڵەکانمان بە تاریکی شەو بوو بۆیە‬ ‫هەوڵێکمان النەبوو کە بیسەملێنێ لەم ناوچەیەدا‬ ‫شەڕێکی قوورس هەڵگیر�سێ ‪ ,‬واتە هەمان زانیاری‬ ‫یان هەبوو کە حکومەتی عێراق هەی بوو لەسەر‬ ‫ناوچەکە و لەوەش دڵنیابوون کە ئێمە بە تەنیا‬ ‫جێیان ناهێڵین‪.‬‬ ‫ئێمە بۆ ئەوەی چارەسەری کەم تەرخەمی‬ ‫«دیموکرات»بکەین ‪.‬دوو دەفتەر وەرەقەی‬ ‫خۆمانمان بە «مۆری تیپی‪11‬ی هەورامانی‬ ‫ینک»مۆر کرد و ئامادە کرد‪ ,‬کە ئەگەر هەر الیەنێک‬ ‫و کەسێکی کوردی ئێران ی لە کاتی شەڕەکەدا‬ ‫ڕووبکەنە لێپرسراوەکانمان بۆ داوای یارمەتی‬ ‫یەکسەر وەرەقەی بۆ بکرێ بۆ ئەوەی توو�شی گرتن‬ ‫و دەردی سەری نەبێ ‪ .‬بە پێی ڕێککەوتنامەکەی‬

‫نێوان ئێمەو نوێنەرانی حکومەتی ئێران کە لە‬ ‫کرماشان بڕیاریان لەسەر دابوو‪ ,‬پێشتر واشمان‬ ‫کرد کە هەموو بەرواری کۆنی لێ بدرێت بۆئەوەی‬ ‫«حیسابی»بۆ بکرێت کە لە کۆنەوە ئەو کەسە‬ ‫بڕیاری خۆی داوە‪ ,‬ئەم وەرەقە مۆرکراوانەمان‬ ‫رەتلەکان و‬ ‫دابەش کرد بەسەر لێپرسراوی ِ‬ ‫بارەگاکانی ناوچەکەدا بەشێکمان نارد بۆ ناو شار‬ ‫الی ڕێکخستن بێت بۆ هەمان مەبەست‪-‬کارەساتی‬ ‫کیمیابارانی هەڵەبجە بەهاری ‪ -1988‬شەوکەت‬ ‫حاجی مشیر ل‪ ,)) 120‬ئیتر نازانرێت ئەو کاغەزە‬ ‫مۆرکراوانە دواتر بەکار هاتووە یان نا ؟‪ ,‬هیچ‬ ‫کەسێکی رۆژهەاڵتی وەریگرتووە ؟‪.‬‬ ‫کە گەیشتنە ڕۆژە ڕەشەکە ‪ ,‬کە کار لە کار‬ ‫ترازا ‪ ,‬هیچ پێشمەرگەیەکی ڕۆژهەاڵت ئەو نامە‬ ‫مۆردارانەیان نەبینی ‪ .‬هەرچەندە لە گۆڤاری‬ ‫لڤیندا بەرپرسێکی یەکێتی کە ناوی دیاری نەکراوە‪,‬‬ ‫وا قسە دەکات کە ئەو کاغەزە مۆردارانەیان داوە‬ ‫پێیان ((گۆڤاری لڤین لە ڕاپۆرتێکی شیکاریدا لە‬ ‫ژێر سەر دێری «ئەو هەڵە ستراتیژییەی کیمیابارانی‬ ‫لێکەوتەوە»ڕاپۆرتی یاسین ڕەسوڵ عوسمان ‪ ,‬بەم‬ ‫شێوەیە ئاماژە بە کێشەی ئەو تێکۆشەرانە دەدات‪,‬‬ ‫بەوەی کۆماری ئیسالمی لە پەالماری هەلەبجە‬ ‫جگە لە ئێراق بە دوای لێدانی ئەوانیشەوە بوووە‬ ‫و بۆ ئەم مەبەستە جا�شی بۆ پەالماریان هێناوە‪,‬‬ ‫لە ڕاپۆرتەکەی لڤیندا هاتووە‪ ...« :‬بە وتەی‬ ‫بەرپرسێکی ینک شەوی پێش دەستپێکردنی‬ ‫ئۆپەراسیۆنەکە �سێ بەرپر�سی ینک لە گوندی‬ ‫هەوارە کۆن چوونەتە الیان(دیموکرات) و لە‬ ‫نیازی ئێران ئاگاداریانییان کردوون‪ ,‬دیموکراتەکان‬ ‫ڕێگەی شەڕو بەرگرییان هەڵبژارد و پاشان داوای‬ ‫چەند بەڵگەیەکی مەرەخەسیان کردووە‪ ,‬تا لە‬ ‫تەنگانە وەک هێزە کوردەکانی باشوور بەکاریان‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪69‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫بهێنن‪.)) ......‬‬ ‫بەڕێز محەمەدی حاجی مەحموودیش لە‬ ‫یاداشتەکانی خۆیدا‪ ,‬بەم شێوەیە بەسەرهاتی ڕۆژە‬ ‫سەختەکانی ئەو تێکۆشەرانەمان بۆ دەگێڕێتەوە ((‬ ‫‪ ...‬کاک شەوکەت و کاک حامید ووتیان ئێران دەزانێ‬ ‫هێزی دیموکرات لەو ناوەیە و ئێستا هەرچی بەسیج‬ ‫و کوردی الی پاوە و جوانڕۆ هەیە هێناویانە بۆ‬ ‫ئەوەی بیانناسن و ئەگەر بگیرێن دەبێتە عەیبەیەکی‬ ‫گەورەو ئابڕومان دەچێت ووتیان ئێمە هیچمان‬ ‫پی َناکرێت و مەسئولەکانیان لە عەبابەیلێ لە‬ ‫(‪ )3-2‬جێگا شاردومانەتەوە‪ ,‬من لە ڕۆژی ‪-21‬‬ ‫‪ 1988-3‬دوای نیوەڕۆ ڕۆیشتمە عەبابەیلێ لە‬ ‫ژێرزەمینێکدا بون هەموویان نزیکەی (‪ )25‬کەس‬ ‫لە مەسئولەکانیان لەوێ بوون زۆر وەزعیان‬ ‫خراپ بوو زۆر ناڕەحەت بوون گلەییان لە کاک‬ ‫شەوکەت و یەکێتی کرد کاک شەوکەت پێی وتوون‬ ‫هیچ چارەیەک نییە یا شەڕ بکەن تا دەکوژرێن یا‬ ‫تەسلیم بن بە ئێران ئەگەر خێزانەکانیان تەسلیم‬ ‫بێت هیچیان لێ نایات یا بۆیان دەبەنە سەردەشت‬ ‫یەکێتی من کە چووم هەندێک دڵخۆشیم دانەوەو‬ ‫ووتم هەوڵ دەدەم کە هیچ تان تووش نەبێت ووتیان‬ ‫(‪ )900‬کەسین ووتم با (‪ )2‬هەزار کەسیش بن لەوانە‬ ‫کاک موزەفەری میتران ئەندامی سەرکردایەتی‬ ‫دیموکراتی ئێران و زۆری کەش بوون کاک کەماڵ‬ ‫دشەیی لە هۆڵە بەگیەکان جیهازێکی بی سیمی هێنا‬ ‫ووتی دکتۆر قاسملو دەیەوێت قسەت لەگەڵ‬ ‫بکات و سوپاست بکات من یەکسەر ئەوەم وەبیر‬ ‫هاتەوە جارێک الی واوان و لە مەقەڕی مەکتەبی‬ ‫سیا�سی دیموکرات دکتۆر قاسملو بە کاک ڕەسوڵ‬ ‫و دکتۆر محمود و برادەرانی ئێمەی وتبوو حمەی‬ ‫حاجی محمود سەربەخۆو لەسەرحیسابی کورد‬ ‫پەیوەندیەکی توند و تۆڵی لەگەڵ ئێران لە سنوری‬ ‫‪70‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫مەریوان دامەزراندوەو برادەرانی ئێمەی ئیحراج‬ ‫کردبوو کاک ڕەسوڵ وتبوی ئێمە خۆمان ئاگادارین‬ ‫لە پەیوەندییەکانیان یەکسەر ئەو قسەیەم‬ ‫وەبیرهاتەوە ووتم کاک کەماڵ ساڵوی لێبکە‬ ‫چونکە جیهازەکان هەموو کۆنترۆڵ بون ووتم ئێمە‬ ‫کوردین و لە هەموو ناخۆشیەک لەگەڵ میلەتی‬ ‫خۆمانین لە هەر جێگایەک هەبێت لەناو ژووەکە‬ ‫هەموویان دەستیان دەکرد بە پشتێنەکەمدا لە ناو‬ ‫عەشائیری ئەو مەعنای ئەوەیە کە ڕجا دەکەین‬ ‫دکتۆر قاسملو بە جیهازەکە هاواری دەکرد‬ ‫دەیوت حیزبی دیموکرات مردن و زیندوبونەوەی‬ ‫بە دەستی کاک مەحمودی حاجی محمەدە ئیتر‬ ‫منیش (‪ )3-2‬پێشمەرگەی خۆمم نارد مەال فائیق‬ ‫و چەند کەسێکی تر بە سەیارەکانی خۆمان هەموو‬ ‫مەسئولەکانیان لە گۆمە الر و خورماڵەوە لە بەری‬ ‫هێالن پێ وە و لە ناو هەموو سوپای پاسداران و‬ ‫جەی�شی ئێرانەوە گەیاندە مەقەڕەکانی سورێن لە‬ ‫میری سورەوە بۆ شەوی دوایی کاک شەوکەت و‬ ‫کاک حامید هێزەکەی دیموکراتیان گەیاندبووە‬ ‫نزیک خورماڵ لەوێ تەسلیم بە برادەرانی ئێمەیان‬ ‫کردبوو ( ڕۆژمێری پێشمەرگەیەک – محمد حاجی‬ ‫محمود – بە�شی �سێ یەم – ل‪.)118-117‬‬ ‫کاک حاتەم مینبەری لە بە�شی دووی‬ ‫یاداشتەکانیدا «لە پەراوێزی خنکانی هەڵەبجەدا»‬ ‫دەڵێت‪(( :‬سپای ئێران به‌ره‌و سه‌ید سادق و‬ ‫شانه‌ده‌ری ل ‌ه حاڵی پێشڕه‌وی دابوون و رادیۆ تاران‬ ‫مزگێنی گیرانی سلێمانی ب ‌ه بیسه‌رانی ئه‌دا؛ نێوان‬ ‫هه‌ڵه‌بج ‌ه و به‌ره‌کانی پێشه‌وه‌ی شه‌ڕ زیاتر ل ‌ه �سی‬ ‫(‪ )30‬کیلۆمه‌تر ده‌بوو‪ ،‬واتا ئێمه‌و خه‌ڵکی هه‌ڵه‌بجه‌‬ ‫زیاتر ل ‌ه �سی کیلۆمه‌تر ل ‌ه پشته‌وه‌ی به‌ره‌ی شه‌ڕ له‌‬ ‫گه‌مارۆدا و سه‌رگه‌ردان سه‌عاتمان بۆ رووداوی‬ ‫چاوه‌ڕوانکراو ئه‌ژماردن‪ .‬ئه‌گه‌ر هێزه‌کانی ی‪.‬ن‪.‬ک‬

‫گۆڤارێكی سیاسیی‪ ،‬هزریی‪ ،‬جڤاكی مانگانەیە‪.......‬ژمارە ‪ 35‬ی ازار ‪ 2019‬ز \ خاكه‌لێوه‌ ‪2719‬ك‬

‫و پ‪.‬د‪.‬ک بیانویستبا ئه‌یانتوانی پێ�شی خه‌ڵک‬ ‫به‌رده‌ن و النیکه‌م له‌شار چووبانای ‌ه ده‌ره‌و ‌ه تا‬ ‫ئه‌گه‌ر شار بۆمبارانیش کرا خه‌ڵک نه‌کوژرێ؛‬ ‫به‌اڵم ئه‌وان له‌الیه‌ک فریوی فروفیشاڵی ته‌بلیغاتی‬ ‫ئێرانیان خوارد و له‌الیکیتره‌و ‌ه دڵڕه‌�شی سه‌دام و‬ ‫به‌عسیان به‌که‌م گرت‪ ،‬تا ئه‌و به‌اڵی ‌ه به‌سه‌ر خه‌ڵکی‬ ‫هه‌ڵه‌بج ‌ه و خورماڵ و سیرواندا هات‪.‬‬ ‫الپەڕەکانی ئەو ڕۆژگارە پڕە لە خیانەت و‬ ‫مرۆڤ فرۆشتن‪ ,‬پڕە لە دەاڵڵی کردن بەسەری‬ ‫براکانەوە‪ ,‬با بزانین کاک حاتەم لە بە�شی سێیەمی‬ ‫یاداشتەکانیدا چۆن با�سی الپەڕەیەکی ناشرینمان‬ ‫بۆ دەگێڕێتەوە‪,‬ئەو الپەڕەیەی لە باشووردا لە‬ ‫سەردەمی ئەنفالدا دەیان کەلەسەری بردەوە بۆ‬ ‫ئەنفالچییەکان‪ ,‬پێویستە کاک حاتەم ئەو کەسە‬ ‫دیاری بکات‪ ,‬دەنا ئۆباڵی مێژوو لێی نابورێت((رۆژیک‬ ‫پاش شیمیایی بارانه‌که ‌‹›موحسین ره‌زایی››‬ ‫فه‌رمانده‌ی سپای پاسدارانی ئێران‪ ،‬خوی هاتبووه‌‬ ‫هه‌ڵه‌بج ‌ه و کێشه‌ی ئێمه‌ی له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی‬ ‫یه‌کیه‌تی نیشتمانی کوردستاندا باس کردبوو‪،‬‬ ‫ئه‌وانیش که‌سێکیان بۆ الێ ئێم ‌ه نارد و وه‌زعه‌که‌یان‬ ‫له‌گه‌ڵدا باس کردین‪ ،‬یه‌کێک ل ‌ه به‌رپرسانی ی‪.‬ن‬ ‫ک پێشنیاری کردبوو ک ‌ه ئێم ‌ه بچین ‌ه هه‌ڵه‌بج ‌ه و‬ ‫ل ‌ه چه‌ند ماڵی به‌رزدا ک ‌ه ب ‌ه «شۆق ‌ه سپیه‌کان» به‌‬ ‫ناوبانگ بوو خومان حه‌شار ده‌ین و ئه‌و به‌ڕێزه‌‬ ‫قه‌ولی�شی دابوو ک ‌ه ئه‌گه‌ر ئێرانییه‌کانیش بزانن‬ ‫کاریان پێمان نابێ! دیار ‌ه ئه‌م ‌ه پالنێکی خاوی ئه‌و‬ ‫به‌ڕیز ‌ه و ‹›براده‌ر ره‌زایی›› بوو تا هه‌موومان له‌و‬ ‫مااڵن ‌ه که‌ن و دوای ‌ه ب ‌ه به‌رنام ‌ه بێن ‌ه سه‌رمان و‬ ‫بێزیان ل ‌ه به‌ینمان به‌رن‪ ،‬بۆی ‌ه ئێم ‌ه قه‌بووڵمان‬ ‫نه‌کرد‪ .‬ئێواره‌که‌ی هه‌لیکۆپته‌رێکی ئێران نزم نزم‬ ‫هات به‌سه‌رماندا فڕی و ئه‌وان ‌ه وه‌ک من چاویان‬ ‫کز نه‌بوو ئه‌یان وت ب ‌ه کامێرای ڤیدیۆ فیلمیان لێ‬

‫گرتووین‪ ،‬ئێم ‌ه به‌یه‌ک فیشه‌ک ئه‌مان توانی ئه‌م‬ ‫کۆپته‌ره‌ی دژمن بخه‌ین ‌ه خواره‌و ‌ه به‌اڵم ئه‌م کاره‌‬ ‫وه‌ک درۆخاندنی هێالنه‌ی زه‌رده‌واڵ ‌ه وابوو‪ ،‬پاش‬ ‫چه‌ن ده‌قێق ‌ه هه‌زاران سه‌ربازی ئێرانیمان وه‌سه‌ر‬ ‫ده‌گه‌ڕان و توو�شی شه‌ڕیکی نه‌خوازراو ئه‌بووین‪.‬‬ ‫پێویستە کاک حاتەم پیاوی نەخشەی شوقە‬ ‫سپییەکان ئاشکرا بکات ‪ ,‬دیارە الپەڕەکان‬ ‫هەموو ڕەش نین‪ ,‬مرۆڤە خاوەند باوەڕەکانیش‬ ‫جێگەی ستایشن‪ ,‬کاک حاتەم لە بە�شی پێنجی‬ ‫یاداشتەکانیدا‪ ,‬بەم شێوە با�سی ڕۆڵی کۆمەڵێک‬ ‫لە تێکۆشەر دەکات و دەنووسێت ((سه‌رئه‌نجام‬ ‫الی ئێوار ‌ه هه‌روه‌ک رۆژی پیشوو ب ‌ه هاوکاری‬ ‫حه‌مه‌سیا�سی و هاوڕێیانی ل ‌ه سه‌فێکی رێک و پێک‬ ‫دا به‌ر ‌ه خورماڵ ب ‌ه بناری کێوه‌کان دا که‌وتینه‌ڕی‪،‬‬ ‫هێشتا نیوسه‌عات رێگامان نه‌بڕیبوو له‌سه‌ر‬ ‫جاده‌ی ته‌وێڵێ ‪ -‬هه‌ڵه‌بج ‌ه توو�شی ستوونێکی سپاێ‬ ‫ئێران بووین! یه‌کیه‌تییه‌کان چوون ‌ه پێ�شی سپاکه‌ی‬ ‫ئێران‪ ،‬داوایان لێکردن رێگامان بده‌ن و وتیان‬ ‫ئێم ‌ه هێزی یه‌کیه‌تین و ئه‌چین بۆ میری سوور!‬ ‫ئێرانیکانیش بێ گیر و گرفت رێگایان بۆ کردینه‌و ‌ه و‬ ‫ب ‌ه نێوان ستوونه‌ک ‌ه دا تێپه‌ڕین و درێژه‌مان ب ‌ه رێگا‬ ‫دا‪ ،‬نزیکه‌ی �سێ سه‌عاتێک روویشتین‪ ،‬به‌ناو ده‌یان‬ ‫دۆڵ و چه‌ندین چۆم دا تێ په‌ڕین و به‌رپرسان‬ ‫هه‌ر هاواریان ئه‌کرد ک ‌ه ئاو نه‌خوه‌نه‌و ‌ه ئاوه‌که‌‬ ‫‹› مه‌سموومه‌‹› به‌اڵم پێشمه‌رگه‌ی ماندووی‬ ‫تینووی هێز لێبڕاو که‌ی گوێ له‌م هاواران ‌ه ئه‌گرت!‬ ‫چه‌ندین که‌سم بینین مشتیان پڕ ده‌کرد ‌ه ئاوو و‬ ‫دوای خواردنه‌وه‌ی ئه‌یانوت ئاو چۆن ‹› مه‌سمووم‬ ‫ئه‌وێ››‪.‬‬ ‫یۆست هەلتەرمان بەمشێوەیە ئەو گەشتە‬ ‫سەختەی دیموکراتەکان دەگێڕێتەوە لو ڕۆژە‬ ‫ڕەشە پڕ لە خیانەتەدا (( کوردە ئێرانییەکان دوو‬ ‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪71‬‬

‫‪NO:35 -March 2019‬‬

‫ڕۆژ شەڕیانکرد لەگەڵ ئەوانەی پەالماریان دان‬ ‫و تەنها ‪ 3‬پیاویان لە دەستدا و دوا جار بەرەو‬ ‫خورماڵ پاشە کشەیانکرد‪ ,‬لەوێوە مەفرەزەیەکی‬ ‫ینک کەوتنە تەک جەنگاوەرەکان و خێزانەکانیان‬ ‫بۆ پارێزگارییان لە گەشتێکی مەترسیداردا وماوەی‬ ‫�سێ ڕۆژ بەڕێوە بوون تەنها بە شەو ڕێیان دەکرد‪,‬‬

‫بەهۆی هاوکاری‬ ‫کوردەکانی رۆژهەاڵتەوە بۆ‬ ‫ماوەیەک حەمە سیاسی‬ ‫و حامیدی حاجی غالی لە‬ ‫ئێرانییەکان قاچاغ دەبن‬ ‫وەک خۆیان دەڵێن‪ ,‬وەلێ‬ ‫لەو رۆژانە کاک حامید‬ ‫سەفەری ئێران دەکات بۆ‬ ‫هێنانی کۆسرەو مەکینەی‬ ‫کارەبا‪.‬‬ ‫بە درێژایی زنجیرە شاخ و بە دەوروپشتی ڕەبایەی‬ ‫تازە دامەزراوی ئێراندا و بەسەر هێڵی بەرەدا ‪ ,‬لە‬ ‫نزیک شارۆچکەی سەید سادقەوە‪ ,‬گوزەرکردن‬ ‫بە ناوچەکەدا زۆر سەخت و دژوار بوو‪ ,‬چونکە بە‬ ‫خەستی مینڕێژ کرابوو‪ .‬پێشمەرگەکانی ینک بەو‬ ‫هۆیەوە کە چەند ساڵ بوو نەچوبوونە ئەو ناوچەیە‪,‬‬ ‫‪72‬‬

‫‪www.komelge.com‬‬

‫‪Political, Intellectual and Social monthly Magazine.‬‬

‫شارەزای ئەو شوێنانە نەبوون کە مەترسیدار‬ ‫بوو‪ ,‬هەر چۆنێک بوو �سێ جەنگاوەری حدکا بە‬ ‫مین بریندار بوون لە کاتی کشانەوەیاندا‪ ,‬بەاڵم‬ ‫پێش ئەوەی بپەڕنەوە بۆ بەری عێراق ‪ ,‬بە بێتەل‬ ‫سەرکردەکانی خۆیان لە بۆلێ‪ ,‬بە چیای قەندیلەوە‪,‬‬ ‫ئاگادار کرد و داوایان لە سەرکردەکانیان کرد بە‬ ‫فەرماندەکانی عێراق بڵێن لە سەید سادق لە کاتی‬ ‫تێپەڕینی ئەماندا تەقە نەکەن –کارێکی ژەهراوی‬ ‫‪,‬یۆست هلتەرمان ‪,‬کۆمپانیای ئاوێنە‪,‬ل‪.)) 256‬‬ ‫ئەم هاوکارییانە بۆ پێشمەرگەکانی حدکا جێگای‬ ‫پێشوازی سەرکردایەتی یەکێتی نەبووە‪ ,‬تەنها‬ ‫دەسپێشخەری دڵسۆزانە بووە‪,‬بۆیە پێی ناچێت‬ ‫هەڵوێستی حیزبی بووبێت ‪ ,‬ئەگەر لەکاتێکدا ئەم‬ ‫وتانەی کاک شەوکەت دوور بێت لە تاکتیکی‬ ‫دیبلۆماسیەتەوە ((یەکێتی نیشتمانی کوردستان‬ ‫زیاتر یارمەتیدەر بوو بۆ حدکا و شەوکەت‬ ‫سەرزەنشتکرا لەسەر ئەو ڕۆڵەی لە ڕزگار‬ ‫کردنیاندا گێڕای و لە کەدار بونی پەیوەندی دواتری‬ ‫لەگەڵ ئێرانییەکاندا –کارێکی ژەهراوی ل‪.)) 256‬‬ ‫هاوکات بەهۆی هاوکاری کوردەکانی رۆژهەاڵتەوە‬ ‫بۆ ماوەیەک حەمە سیا�سی و حامیدی حاجی غالی لە‬ ‫ئێرانییەکان قاچاغ دەبن وەک خۆیان دەڵێن‪ ,‬وەلێ‬ ‫لەو رۆژانە کاک حامید سەفەری ئێران دەکات بۆ‬ ‫هێنانی کۆسرەو مەکینەی کارەبا‪.‬‬