Duurzaamheid is een service: Geen lampen maar licht, geen wasmachine maar wasbeurten

ONDER

APRIL 2019

NEMERS

ERVAAR DE VANHOUT VIBES

DUURZAAMHEID IS EEN SERVICE

ARBEIDSPOTENTIEEL BETER BENUTTEN

p8

p 16

p 42

DUURZAAMHEID IS EEN SERVICE

Geen lampen maar licht, geen wasmachine maar wasbeurten AUTEUR: Tamara Broos FOTOGRAAF: Joren De Weerdt

16

DOSSIER

17

KRISTOF VAN DEN BRANDE

Algemeen Directeur Projectontwikkeling Jeni Real Estate

STEVEN VAN OLMEN

Zaakvoerder Concrete House

We vinden ze schitterend en briljant … de rijzige pyramides die al 3500 jaar de Egyptische topattracties zijn. De wethouder in Kaïro laat echter zijn slaap over het onderhoud. Geen enkele ambtenaar zou nu immers een bouwvergunning afleveren voor dergelijk bouwwerk.

Wat enkel duidt dat alles wat mensen doen tijdelijk en in een bepaalde context is. Toch kunnen de consequenties veel langer nazinderen. Best wel iets om bij stil te staan.

Dat deden de experten rond onze tafel met veel plezier.

Luc Vanhout: De maatschappelijke context is aan het veranderen.

Jongeren hebben minder middelen, meer activiteiten en minder tijd. Dit zorgt ervoor dat ze niet noodzakelijk het eigenaarschap opeisen, maar wel graag gebruiken. In Zwitserland experimenteert men met coöperatieve vennootschappen. Het eigenaarschap wordt waargenomen door een vennootschap waar je in kan participeren als je dat wenst. Vervolgens betaal je slechts volgens je gebruik. Zo ook koopt een ziekenhuis geen armaturen meer maar betaalt het voor het gebruik van licht. We zijn weliswaar opgegroeid met een baksteen in de maag maar we zijn op dat vlak wel flexibel. En natuurlijk is er de weg van de geleidelijkheid.

Werner Goris: Dit betekent dat ook de servicefirma’s gaan moeten veranderen. Zij zijn nog niet klaar voor de grote circulaire projecten. Het is echt vanaf de eerste seconde anders gaan denken.

Steven Van Olmen: Als we de energiekost als een dienst gaan verkopen brengt dit ook consequenties met zich mee. Als bedrijf gaan wij de investering doen en aan de klant een kostprijs aanrekenen voor de komende 20 jaar. Dit brengt met zich mee dat we wel de duurste warmtepomp gaan plaatsen want wij blijven verantwoordelijk voor het onderhoud. Natuurlijk willen we het onderhoud zo laag mogelijk houden. Dat is toch wel een hele andere manier van denken langs alle kanten.

Bart Mantels: Bovendien blijft de bedrijfsdoelstelling wel steeds dezelfde. We kunnen niet enkel rekenen op goede wil. We moeten streven naar een model waarbij het bedrijf hetzelfde verdient.

18

BART MANTELS

Program Manager Sustainable Materials Management VITO

Tenslotte gaat het immers om winst. Al kan zich dat ook uiten in meer klanten door een groen imago.

Peter-Paul van den Berg: Dat snijdt langs twee kanten natuurlijk.

Enerzijds moet de winst er zijn, anderzijds moet het ook voor de eindgebruiker haalbaar zijn. Als je vanaf het eerste moment echt circulair denkt, kom je steeds goedkoper uit. Je mag niet het oude denken hanteren met een schil over.

Bob Willemsen: Goede intenties stuiten vaak op economische beperkingen zoals de koopkracht en de bereidwilligheid van de eindgebruiker. Nochtans kan dit met de juiste info bijgeschaafd worden. Denk hierbij aan gebruiks- en onderhoudskost, comfort in combinatie met total cost of ownership … Zo hoef je niet steeds iets nieuws te bouwen. Een goede structuur dat je kan strippen kan perfect als circulaire basis dienen. Het belangrijkste is dat je functies en indelingen flexibel kan veranderen.

Kristof Van den Brande: Je moet de eindgebruiker kunnen overtuigen van het voordeel dat die flexibiliteit heeft voor hem op korte, maar ook op lange termijn. Wij herontwikkelen vaak bestaande verouderde semi-industriële sites. Zelden kunnen wij een deel van de bestaande gebouwen recupereren. Verder dan het breken van het puin en hergebruiken als steenslagkoffer komen we vaak niet omdat de gebouwen specifiek en op maat van één eindgebruiker zijn gebouwd. Op onze bedrijventerreinen focussen we ons daarom op een gezonde mix en op flexibiliteit. Een opslagloods kan morgen zonder structurele ingrepen omgebouwd worden naar een productiehal met kantoor en showroom, om daarna opnieuw de omgekeerde beweging te maken. Door de bedrijfshallen te groeperen in een bedrijfsverzamelgebouw slagen we erin om erg zuinig om te springen met beschikbare terreinen en zorgen we ervoor dat de hallen makkelijk samenvoegbaar zijn.

Die flexibiliteit zorgt direct voor een meerwaarde voor de eindgebruiker en maakt ze “futureproof”.

Bart Mantels: Dat is zo. In de bouwsector zit je immers op een hele lange termijn te denken. Terwijl er nog zoveel gaat verande-

DOSSIER

BOB WILLEMSEN

Project Manager Development DCA woonprojecten

JURGEN VAN ROMPAEY

Zaakvoerder Nature Solutions

ren. Je kan onmogelijk weten waar we binnen 10 jaar staan.

Steven Van Olmen: De klimaatprotesten geven een signaal dat de jongeren het anders willen. We mogen niet aan duurzaamheid doen om onze cijfers te halen. Er moet een echte mentaliteitsverandering komen.

Lieve Gios: Daarover gaat heel de transitie. We hebben als leerkracht hier een duidelijke rol te vervullen. De jeugd neemt het ideeëngoed van de ouders over. Wij vechten daar elke dag tegen.

De verwondering staat op hun gezicht te lezen als je het hebt over circulaire economie.

Peter-Paul van den Berg: We geven met Kamp C al 15 jaar bouwadvies. We hebben ingezet op sensibilisering en informatie.

De bouwers en kopers zijn overtuigd. Nu moeten we de aanbodzijde mee krijgen. De bouwsector moet echt veranderen.

Jurgen Van Rompaey: In Nederland zijn ze daar duidelijk in. Er wordt geen gas meer gelegd. De enige uitweg in dat geval is zelfvoorzienend te worden.

Steven Van Olmen: De regelgeving speelt inderdaad een belangrijke rol. We beschikken over een kijkwoning met slimme teller en een batterijenpakket. Maar dit kan niet in EPB ingegeven worden. Dat is dus ontzettend moeilijk. De slimme teller is er nog niet en het energiebeleid wijzigt elke legislatuur. Continuïteit is echt noodzakelijk.

Bob Willemsen: Je voelt dat er van alles beweegt. Pilootprojecten inspireren. Als bouwbedrijf moet je echt mee evolueren en gaan kijken hoe je de verandering in mindset kan gaan faciliteren.

Jurgen Van Rompaey: Inderdaad. Wij bekijken momenteel wat ons eigen bedrijf kan doen om onafhankelijk van energieleveranciers te zijn.

WERNER GORIS

Zaakvoerder Studie 10

afhankelijk van het net gaan, kan het net ook geholpen worden.

Energie kan opgeslagen worden als het nodig is en ook opnieuw afgegeven worden. Al die cijfers samen maken een verschil.

Luc Vanhout: Het begrip ‘individuele eigenaar’ moeten we toch nuanceren. Het gaat allemaal zeer langzaam. Het is zoals de Titanic die vijf graden van koers verandert. Maar op 10 jaar tijd is dat ook voor een groot log schip veel. Het is een evolutie, geen revolutie. De verandering verloopt trager dan bij onze buurlanden, maar is wel bezig. De ganse economie zal zich moeten aanpassen.

Elke bedrijfsleider moet nadenken over alternatieven. Mijn generatie is begonnen met het zuiveren van vuile grond, de lucht …

Tegen dat ik het loodje leg kunnen we het misschien gezuiverd doorgeven. Maar de klimaat-opstanding van vandaag is toch nog wel andere koek. Het doet me denken aan mei ’68. Dat is echt een versnelling hoger.

Peter-Paul van den Berg: Ik ben het niet eens met de term evolutie. Het is een transmissie. We hebben disruptief sprongen nodig.

Misschien zijn de klimaatbetogers daar wel een schakel in.

Lieve Gios: Een mooi voorbeeld zijn de nieuwe manieren van aanbesteden. Ver weg van de doorsnee openbare aanbestedingen.

Peter-Paul van den Berg: Met kamp C proberen we de provincie zo veel mogelijk te ondersteunen om circulaire aanbestedingen te doen. Het is een uitdaging die we aangaan.

Werner Goris: Ondertussen worden er wel nog steeds bedrijventerreinen aangelegd volgens de oude manier van denken. Helemaal niet circulair dus. Men gaat het begrip CO2 –neutraal bouwen zelfs uithollen door te melden dat men genoeg bomen plant in de derde wereld landen en verder ontwikkeld op een vrijwel standaard wijze als bij andere projecten. Deze projecten, laat mij duidelijk wezen worden wel al fossiel vrij gebouw. Maar fossiel vrij is niet CO2-neutraal als we elektriciteit op macro schaal uit fossiele bronnen gaan blijven winnen.

Bart Mantels: Door het geheel aan burgers of bedrijven die on-

19

DOSSIER

Bob Willemsen: Het begint bij jezelf. DCA is een nieuw multi-functioneel gebouw aan het zetten. We willen goede werknemers aantrekken dus zetten we in op een gebouw dat welzijn op het werk “ademt” en ook zeer aanpasbaar is in gebruik en functionaliteit met bijvoorbeeld een evenementenruimte, fitness, verwevenheid met startups door HUB-mogelijheden, maw dus door ruimte flexibel te ontwerpen . We worden getriggerd door de maatschappij en gaan erin mee. De duurzaamheid van het nieuwe kantoor en de weg ernaar toe, is gekoppeld aan een BREEAM-certificatie. Door de lat zeer hoog te leggen (OUTSTANDING) moet deze certificatie ook veel ruimer gezien worden dan puur en alleen het certificaat. Het zorgt voor het kritisch herdenken en soms aanpassen van jarenlange vastgeroeste gebruiken. Voor de studie van ons hoofdkantoor werden de studiebureaus in een zeer vroeg stadium in een bouwteamformule ingeschakeld om van in het begin de vinger aan de pols te houden voor de latere onderhoudsmogelijkheden, levensduur, flexibiliteit …

HET BREEAM-MODEL Werner Goris: Er is nog geen model voor het duurzaamheidsprincipe. Je hebt ook de comfortbeleving die meespeelt. Net als de creativiteit. Er moet vrijheid zijn. Voor multinationals werken we wel met het BREEAM-model. BREEAM is een goed Europees model waar een flexibele mix in zit.

PETER-PAUL VAN DEN BERG Directeur Kamp C

Zo worden brownfields ook interessanter om op te bouwen. Het is een mooie kapstok waarbij je nadenkt over het proces en wat je aankoopt.

Peter-Paul van den Berg: Netflix en spotify maakt ook een lijst op jouw keuze.

Dat moet met een woning of bedrijf ook kunnen.

Luc Vanhout: Het is een complex verhaal.

We moeten bewuster bezig zijn met de dingen. Denk aan luchtventilatie. We stellen ons volop de vraag hoe de machines dat voor ons kunnen doen. Maar wat is er mis met gewoon het raam openzetten? De essentie moeten we opnieuw uitvinden.

Veel van die zaken zitten vervat in de wetgeving waardoor we gebonden zijn aan handen en voeten. We kunnen bepaalde elementen fundamenteel verankeren in architectuur. Zo kunnen we een CO2 meter installeren in gebouwen die de ramen automatisch openen en sluiten om nieuwe lucht binnen te brengen als het nodig is.

Gelukkig wordt dit in de architectuurscholen echt aangegrepen. Ook dat is een evolutie. Door er regelmatig over te praten komt er wel een mentaliteitswijziging.

De markt past zich aan. De losstaande bebouwing daalt in prijs, de woningen in de centra stijgen daarentegen in prijs. Alles schuift op. Jongeren gaan veel meer voor de community en het sharen van spullen.

En daar ligt de grote uitdaging. Er kan bijvoorbeeld een gedeelde ondergrondse parking voorzien worden met stadswoningen

LIEVE GIOS

Opleidingsmanager Thomas More Hogeschool

bovenop. Men is minder geïnteresseerd in een grote individuele tuin, meer aandacht gaat naar een groot terras of een mooi buurtplein of parkje waar de bewoners elkaar kunnen ontmoeten.

BIM Luc Vanhout: Wij trachten de vernieuwing te volgen en werken ondertussen al 10 jaar met BIM, maar dat mogen we nog niet van iedereen verwachten. Binnen afzienbare tijd zal er in de bouwwereld een nieuwe functie ontstaan: de BIM beheerder. Die is onafhankelijk van een aannemer, een studiebureau of ontwerper maar als onderdeel van de beheerder van het gebouw; de eigenaar of de coöperatieve. Dat resulteert dan in een vernieuwd concept van gebouwbeheer.

Kristof Van den Brande: Onze architecten tekenen vandaag in BIM enerzijds omdat het hen verplicht om na te denken in 3D, maar anderzijds ook omdat BIM heel wat toepassingen heeft die nuttig zijn voor het verloop van het bouwproces, denk maar aan materialisatie, meetstaten, visualisaties. Deze veelzijdigheid zorgt voor efficiëntie.

Werner Goris: Studie10 werkt ook met BIM maar toch even duiden dat het spanningsveld in België rond BIM toch enkel kan weggenomen worden door de Builten-design methodiek waar er een duidelijk WIN-WIN situatie gecreëerd wordt.

LUC VANHOUT

Architect Architects in Motion

21

Anders gaat dit BIM verhaal stranden op een aftreksel van een 3D tekening in REVIT. BIM dient een model te worden waar men vanuit ĂŠĂŠn totaal informatiemodel de nodige berekeningen kan uitvoeren voor stabiliteit, technieken en energie dan pas zal het rendement hiervan aantoonbaar zijn en zullen architecten hiervoor de nodige input gaan leveren.

Steven Van Olmen: Wij overleggen met de architect. Daarna werken we met onze

tekenaars de bouwaanvraag verder af. De architect heeft natuurlijk inspraak. Bij fabrikanten nemen we dan ook de productieprocessen over. Wij doen alles in BIM. Maar het afgeven om de productie aan te sturen is moeilijk. Net als de stap naar het onderhoud.

Bob Willemsen: Ook wij hebben het BIM concept genomen in het nieuwe gebouw.

De verschillende topics die in het BREEAM-proces getoetst worden zorgen voor

een zeer brede benadering van duurzaamheid. Een benadering die binnen de organisatie al voor wijzigingen heeft gezorgd en ongetwijfeld nog zal zorgen. Zo begint de BIM-uitwerking van projecten standaard te worden, zowel in onze gecombineerde ontwikkelings-aannemingsprojecten als in onze pure aannemingsactiviteiten. Het proces heeft een extra boost gegeven om binnen de organisatie alle processen nauwer te bekijken, te analyseren en verder bij te schaven met de bedoeling duurzaam-

interiors

offices residential

ARCHITECTS

landscape

sustainability

www.triasarchitecten.be

22

DOSSIER heid in al zijn facetten volledig in het bedrijfs-DNA op te nemen. We beginnen BIM ook als standaardprotocol op te leggen aan onze ontwerpers en studiebureau’s.

Dit zorgt misschien voor een zwaardere workload en timing van het beginproces maar is inderdaad een goede tool richting duurzaam bouwen.

Net zoals met de meeste “innovatieve” of nieuwe tools en ideeën is er met de im-

plementatie ervan in de bouwsector een zekere traagheid verbonden. We merken echter dat het sneeuwbaleffect ervoor zorgt dat meer en meer studiebureau’s overtuigd geraken van het nut en ook de nodige aanpassingen in werking, denkwijze en software maken. We zien BIM niet als alleenstaande stuwende factor. De combinatie met een bouwteamwerking en interne interdisciplinaire samenwerking zijn allemaal belangrijke puzzelstukken.

Lieve Gios: Onze studenten krijgen de kans om de coördinatie van een bouw in BIM te doen. Meer en meer studenten kiezen hier ook voor. Ze staan zelfs verder dan de docenten. Ze exploreren zelf en brengen info mee. En natuurlijk trekken de bedrijven zo de goede studenten aan.

Zo komt de duurzame evolutie op gang.

BREEAM: BUILDING RESEARCH ESTABLISHMENT ENVIRONMENTAL ASSESSMENT METHOD BREEAM is de wereldwijde beoordelingsmethode die is ontwikkeld om de duurzaamheid van gebouwen te kunnen aantonen.

Het is opgericht als een kostenefficiënt middel om duurzame waarde te creëren voor de (logistieke) vastgoed ontwikkeling. Het helpt beleggers, ontwikkelaars, architecten, bouwteams én gebruikers om natuurlijke hulpbronnen efficiënter te gebruiken.

BIM: BUILDING INFORMATION MODELING Dit samenwerkingsmodel is een virtueel geïntegreerd geheel van driedimensionale bouwmodellen. Alle betrokken partijen kunnen er simultaan aan bijdragen en er informatie uit putten. Zo wordt het model de leidraad bij uitstek om het fysieke bouwproject te realiseren.

LOCATIE: KAMP C MET BEDRIJVENCENTRUM DE BASIS’ IN WESTERLO Heb je een kantoorruimte nodig in het hartje van de Kempen? Dan ben je bij het Bedrijvencentrum de Basis aan het juiste adres. Een kantoor in het groen met oog voor duurzaamheid!

Het Bedrijvencentrum de Basis richt zich op ondernemingen, kmo's en vzw's uit de sector van duurzaam, innovatief bouwen en wonen. Naast het infocentrum op Kamp C, het provinciaal centrum voor duurzaamheid en innovatie, waar je gratis advies op maat kan krijgen over je bouwproject, kan je op deze bedrijvenzone terecht met je commerciële activiteit.

Ze bieden een aangename, moderne, groene infrastructuur tegen toegankelijke prijzen. De kantoren zijn uitstekend gelegen dichtbij de autosnelweg E313.

EXTRA TROEF Ben je op zoek naar deelgenoten in de sector voor een goede babbel? Of naar partners met kennis van de bouw- en energiesector?

Dan zit je in ons bedrijvencentrum De Basis op Kamp C op de juiste plaats.

Naast het uitbouwen van je (startende) onderneming, bieden de ruimten de kans om ook anderen te ontmoeten voor een inspirerend gesprek. Bovendien kan je genieten van de cateringservice en zaalverhuur in het congrescentrum. Met deze full-option formule heb je het volledige plaatje bij jou op kantoor!

Zowel dienstenbedrijven als bedrijven met een focus op duurzaamheid en/ of bouwen en energie vinden hier een inspirerende werkomgeving. Op deze manier bouwt het Antwerpse provinciebestuur samen met de sector aan een marktplaats waar kennisuitwisseling rond duurzaam en innovatief bouwen centraal staat.

23