Cementownia album 100 lat

CEMENTOWNIA „ODRA” –

1911 2011 -

100 LAT, KTÓRE SCEMENTOWAŁY NASZ SUKCES

CEMENTOWNIA „ODRA” –

1911 2011 -

100 LAT, KTÓRE SCEMENTOWAŁY NASZ SUKCES

WSTĘP

ZDJĘCIA Joanna Kolasa Mariusz Przygoda Paweł Stauffer Fryderyk Kremser oraz zdjęcia ze zbiorów cementowni „Odra” SA Korekta Krzysztof Szymczyk www.korektoropole.pl TłumaczENIE Kancelaria Tłumaczeń NASS www.nass.com.pl Skład i opracowanie graficzne Agencja Reklamowa Loyal www.loyal.com.pl Opracowanie tekstów Katarzyna Kownacka www.hurtowniatekstów.pl Druk Drukarnia OPOLGRAF SA www.opolgraf.com.pl

M

inione sto lat pokazało, jaką potęgą może być

tylko jedna – „Odra”. Położona w sercu miasta, zniosła naj-

w branży cementowej region opolski. Ale

trudniejsze historyczne zawieruchy. Dziś może się poszczycić

ten wiek udowodnił też, ile wysiłku trzeba

mianem najstarszej w kraju, nowoczesnej i wciąż doskonalącej

włożyć, by w tej branży przetrwać – mimo sprzyjających wa-

produkcję. Kolejne inwestycje i rosnąca z roku na rok efektyw-

runków naturalnych, ogromnych zasobów surowców i wielo-

ność nie pozostawiają wątpliwości, że to jedna z najprężniej

letnich tradycji. Spośród dziewięciu istniejących przed II woj-

działających firm regionu. A minione 100 lat to jej dobry po-

ną światową w mieście i wokół niego cementowni przetrwała

czątek.

5

JUBILEUSZ

JUBILEUSZ Hans Hugo Miebach, Przewodniczący Rady Nadzorczej

Andrzej Rybarczyk, Prezes Zarządu Cementowni „Odra” SA

Cementowni „Odra” SA Szanowni Państwo

Ówczesne władze miasta Opola,

Szanowni Państwo

patrząc perspektywicznie, podczas

Cementownia „Odra” w Opolu ma już 100 lat. Od początku XX

a także poprzez uczestnictwo

Dziś, gdy Cementownia „Odra” obchodzi Jubileusz 100-lecia swego

wizyty w Westfalii przekonały się, że

wieku swą produkcją służy regionowi i całemu krajowi. Wiele ważnych

w wielu procesach miastotwór-

istnienia, upływa także prawie 20 lat od czasu, kiedy Grupa Miebach

jest to technologia przyszłościowa,

obiektów w całej historii powstawało z cementu pochodzącego z Opola.

czych.

rozpoczęła inwestowanie w Polsce.

pozwalająca przy współpracy z prze-

Dla zakładu produkcyjnego, który musiał nadążać za rozwojem nauki

Mówiąc o historii i dniu dzi-

Było to efektem otwarcia się Polski, na początku lat dziewięćdziesiątych

mysłem cementowym rozwiązać

i techniki, były to lata ciągłych wyzwań i poszukiwań swojego miejsca

siejszym Cementowni „Odra” nie

minionego stulecia, na europejskie inwestycje i stworzenia możliwości

narastające w regionie problemy

na mapie gospodarczej kraju.

sposób pominąć najważniejszego

podjęcia owocnej współpracy.

z wysypiskami śmieci.

Zakład w swej historii przechodził różne koleje losu. Od znaczące-

elementu, jakim są ludzie, którzy

Licząca sobie wówczas 80 lat Cementownia „Odra” z uwagi na prze-

Wspólny interes doprowadził do

go – w okresie przedwojennym, poprzez powojenną odbudowę, okres

przez cały wiek tworzyli rzeczywistość tego zakładu.

starzałe urządzenia i duże obciążenie dla środowiska, chcąc utrzymać

nabycia Cementowni „Odra” a na-

świetności w latach sześćdziesiątych i na początku siedemdziesiątych,

się na rynku oraz zachować miejsca pracy, potrzebowała ogromnych

stępnie jej całkowitej modernizacji,

lata niepewności okresu transformacji ustrojowej i gospodarczej, aż

To dzięki ich wysokim umiejęt-

nakładów inwestycyjnych na modernizację.

jak również do wybudowania na

do stanu obecnego – najstarszego pracującego zakładu w branży ce-

nościom, pełnemu zaangażowaniu

W tym czasie Grupa Miebach miała już za sobą prawie 100 lat doświad-

miejskim wysypisku śmieci w Opolu

mentowej w Polsce.

– zarówno kadry technicznej, jak

czeń w obszarze techniki, urządzeń oraz produkcji cementu w cemen-

instalacji do pozyskiwania paliwa

Pomimo swoich lat i starych murów obecna Cementownia jest

i robotników – zakład trwał, roz-

towni w Erwitte w Westfalii w Niemczech, regionie, który jest centrum

alternatywnego. Dzięki komplek-

zakładem nowoczesnym, w pełni odpowiadającym wymaganiom

wijał się i istnieje do dziś. Jubileusz

niemieckiego przemysłu cementowego.

sowym inwestycjom przeprowadzo-

funkcjonowania w europejskiej przestrzeni gospodarczej. Jest to efekt,

jest dobrą okazją, aby podzięko-

Szczególnie ważnym punktem jej działalności w latach osiemdzie-

nym w ciągu ostatnich 15 lat modernizacja Cementowni „Odra” osiągnęła

wieloletniego inwestowania w nowoczesną technikę i organizację pracy

wać kilku pokoleniom pracowników, którzy oddawali umiejętności

siątych i dziewięćdziesiątych był rozwój metody pozyskiwania paliw

taki poziom, że przy współpracy z Cementownią „Warta”, która była

przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju.

i pracę swojej firmie.

alternatywnych z odpadów komunalnych i ich stosowania w procesie

kolejną inwestycją Grupy Miebach w Polsce, możliwe stało się skuteczne

produkcji klinkieru cementowego w nowoczesnych piecach obrotowych.

konkurowanie na rynku cementu.

Dziś problemy ochrony środowiska są traktowane na równi z proble-

Należy im się szacunek i pokłon za utrzymanie ciągłości istnienia

mami techniczno-produkcyjnymi, a efekty tego działania są widoczne

Cementowni i za kultywowanie tradycji produkcji cementu w Opolu.

Metoda ta pozwalała chronić zasoby paliw kopalnych i równocześnie

Z okazji Jubileuszu 100-lecia Cementowni „Odra” chcę jej życzyć, aby

ograniczyć zapotrzebowanie na powierzchnie przeznaczone pod skła-

dalej się rozwijała, aby była trwałym, znaczącym elementem w gospodarce

Los tak sprawił, że od stu lat „Odra” funkcjonuje w strukturach miasta

Zarządu firmy wszystkim byłym i obecnym pracownikom Cementow-

dowiska śmieci. Była ona korzystna i leżała w interesie gmin, odpowie-

miasta Opola, żeby mogła poprzez produkcję cementu przyczyniać się do

i korzysta z jego infrastruktury i zasobów. Jest więc jego pełnoprawnym

ni „Odra” SA serdeczne życzenia oraz wyrazy głębokiego szacunku

dzialnych za gospodarkę odpadami. Chociaż rozwój tej metody doskonale

rozwoju regionu opolskiego i cieszyć się uznaniem mieszkańców.

obywatelem z zakresem przywilejów i obowiązków. Stawia to dodatkowe,

i uznania, a Cementowni życzę, aby przetrwała kolejny wiek w dobrej

czasem trudne uwarunkowania dla jej funkcjonowania.

formie i kondycji, służąc miastu i krajowi.

odpowiadał wzrastającej świadomości w zakresie ochrony środowiska

Kierownictwu Zakładu oraz wszystkim pracownikom z okazji Jubile-

i z tego powodu był wspierany w Niemczech przez Federalny Urząd

uszu życzę dalszych udanych przedsięwzięć rozwojowych, zadowolenia

ds. Środowiska Naturalnego, to jednak ówczesne trendy w przemyśle

z wykonywanych obowiązków oraz pomyślności osobistej.

Z okazji Jubileuszu 100-lecia naszej firmy składam w imieniu obecnego

gołym okiem. W historii Cementowni nie zawsze tak było.

Staramy się sprostać tym wyzwaniom, minimalizując oddziaływanie na otoczenie, dbając o estetykę, układ komunikacji i środowisko,

cementowym były inne.

6

7

JUBILEUSZ

JUBILEUSZ

Józef Sebesta, Marszałek Województwa Opolskiego

Ryszard Zembaczyński, Prezydent Miasta Opola

Szanowni Państwo,

Szanowni Państwo, nie tylko wzrasta potencjał produkcyjny, ale także spełniane są coraz

Opolskie to region, który – z występującymi tu surowcami –

wyższe wymagania jakościowe i środowiskowe.

jest jednym z poważnych zagłębi produkcji materiałów budowlanych naszego kraju. Tutaj mamy liczących się na świecie producentów cementu

Jubileusz 100-lecia Cementowni „Odra” SA to czas podsumowania

i wapna, a jedno ze znaczących miejsc zajmuje wśród nich Cementownia

dorobku minionego wieku, ale to także czas kreowania nowych planów

„Odra” SA – dziś dynamiczna i nowoczesna,

i zamierzeń. Wierzę, że przed Cementownią

choć stoi za nią stuletnia historia.

są kolejne lata dynamicznego rozwoju.

Cementownia „Odra” SA to przedsiębior-

Z okazji wspaniałego jubileuszu składam

stwo, które jest jedną z najwspanialszych

serdeczne życzenia oraz wyrazy głębokiego

wizytówek naszego regionu. Osiąga dobre

szacunku i uznania Wszystkim Pracownikom

wyniki, z powodzeniem konkuruje z innymi

Cementowni „Odra” SA. Wyrażam nadzieję,

na rynkach krajowych i zagranicznych, zdo-

że poprzez swoją dalszą działalność, dzięki za-

bywa nagrody i wyróżnienia przyznawane

angażowanej i dobrej pracy całej Załogi, Firma

przez różne instytucje życia gospodarczego

nadal będzie wspaniale promować i aktywnie

w kraju. Jest także jednym z mecenasów opol-

wspierać rozwój naszego regionu.

Wszystkim Pracownikom składam serdecz-

skiej kultury i opolskiego sportu.

W imponującej, stuletniej historii Cemen-

ne podziękowania za rzetelną pracę i życzę

towni bywały lata lepsze i gorsze, ale zawsze

dalszych sukcesów zawodowych oraz zdrowia

zajmowała ona ważne miejsce na przemy-

i wszelkiej pomyślności.

słowej mapie miasta i regionu. Z sukcesem

Składając serdeczne gratulacje Zarządowi

też przeszła przez trudny czas transformacji

i Załodze Cementowni, życzę jednocześnie

ustrojowo-gospodarczej. Dzisiaj Zakład sto-

pomyślnego zrealizowania wszystkich planów

suje najnowocześniejsze standardy produkcji,

inwestycyjnych i jeszcze wielu dobrych lat

dostarczając na polski rynek materiały budow-

działalności.

Z okazji Jubileuszu 100-lecia Cementowni „Odra” SA, w imieniu Wspólnoty samorządowej Opola pragnę złożyć serdeczne życzenia pomyślności zarządowi oraz wszystkim pracownikom spółki.

Jubileusz firmy, należącej do grona najstarszych i nadal czynnych cementowni w Polsce, stwarza okazję do podkreślenia roli, jaką odegrał przemysł cementowy w rozwoju miasta.

Nie ma najmniejszej wątpliwości, że prężny rozwój stolicy rejencji opolskiej związany był ściśle z cementowniami powstającymi i rozwijającymi swoją produkcję przeszło sto lat temu. Impuls rozwojowy związany z produkcją cementu z czasem przełożył się na inne gałęzie gospodarki, czyniąc z Opola nowoczesne i zasobne jak na owe czasy miasto.

Przez kolejne dziesięciolecia cementownie stanowiły swoisty znak rozpoznawczy Opola.

Po latach w wyniku przekształceń gospodarczych w Opolu pozostała tylko jedna cementownia. Unowocześniła ona swoją produkcję, przestrzegając równocześnie norm ekologicznych w zakresie czystości powietrza i wpływu innych czynników na otoczenie. Stała się firmą stale dostosowującą swoją produkcję do wymogów rynkowych, poszerzającą ofertę handlową i zachowującą jednocześnie troskę o najbliższe otoczenie społeczne.

W dniu Jubileuszu 100-lecia powstania Cementowni „Odra” SA życzę spółce dynamicznego rozwoju oraz satysfakcji i powodzenia zatrudnionym w niej pracownikom.

lane najwyższej jakości. Cieszy niezmiernie, że Wszystkiego najlepszego!

w tak ważnym dla naszego regionu Zakładzie konsekwentnie realizowany jest program modernizacji i rozwoju technologicznego, dzięki któremu

8

9

Cementownia „Odra” – wczoraj

Cementownia „Odra” – dziś

10

11

HISTORIA

HISTORIA

B

ył rok 1857. Polska jeszcze z górą 60

„Groszowice”, a rok później – „Zakrzów”. W miejscu, gdzie

Wiadomo było też, na długo, zanim powstała tu pierwsza

o dobowej wydajności 250 ton produkowała cement metodą

lat miała pozostać pod zaborami.

potem powstała cementownia „Opole-Port”, poprzedniczka

cementownia, że zasoby tego surowca znajdują się zarówno

mokrą. Zakład miał 4 młyny do przemiału, silosy o pojemności

Za zgodą cara w Królestwie Pol-

„Odry”, w 1872 r. istniały trzy niewielkie zakłady należące do

na północ, jak i na południe od miasta. Gdy patent na ro-

21 tys. ton oraz trzy pakowaczki typu „Bates”. W przylegającym

skim powstało wtedy Towarzystwo Rolnicze,

trzech różnych właścicieli. Były to małe manufaktury, wytwa-

bienie trwałego materiału budowlanego, jakim jest cement,

kamieniołomie pracowały 3 czerpaki łyżkowe i przenośnik

Ottawa została stolicą Kanady, a w Anglii

rzające łącznie ok. 240 ton cementu dziennie.

przywędrował z Anglii przez Pomorze do Opola, Niemcy

taśmowy. Wytwarzano tu trzy rodzaje cementu o nazwach „Zenith 1”, „Zenith 2” i „Zenith 3”.

założono pierwszy klub piłkarski na świecie –

W późniejszych latach powstały jeszcze cementownie: „Bol-

wiedzieli, że nigdzie nie ma i nie będzie tak sprzyjających

Sheffield F.C. Urodził się też Joseph Conrad,

ko”, „Silesia”, „Giesel” oraz „Stadt Oppeln” („Opole Miasto”),

warunków do jego wytwarzania jak tu. Wszystkie koniecz-

W latach 1912–1914 „Opole-Port” stało się dużym, prężnie

pisarz polskiego pochodzenia tworzący w języku

późniejszy „Piast”. Na początku XX w. w Opolu i jego najbliższej

ne do tego składniki znajdują się bowiem w zasięgu wzroku

działającym zakładem. Była to w tamtym czasie i na tych te-

angielskim, autor „Lorda Jima”.

okolicy istniało w sumie 9 zakładów cementowych. Były one

w mieście Oppeln.

renach największa i najnowocześniejsza cementownia, trzecia

Tego roku na ziemiach polskich zapisano pierwszą kartę hi-

dźwignią rozwoju tych terenów i najważniejszymi pracodaw-

storii przemysłu cementowego – w Królestwie Polskim powstała

cami w regionie. Według danych z roku 1913 zatrudniały 2333

Rok 1911 – w polskim wtedy jeszcze Lwowie (choć

fabryka cementu portlandzkiego „Grodziec” koło Będzina.

osoby. Wydajność wszystkich (uwzględniając kolejno powstające)

pozostającym pod zaborami) powstały pierwsze

Początek XX wieku to czas prosperity w branży. Jeszcze

Założył ją Jan Ciechanowski, szlachcic i wysoko postawiony

wynosiła w 1891 r. 140 tys. ton cementu, w 1900 r. – 250 tys.

drużyny skautów i zrodził się ruch harcerski.

w roku 1914 produkcja kształtowała się na poziomie 544 tys.

urzędnik. Pierwsza roczna produkcja zakładu wyniosła około

ton, a już w 1910 r. – 620 tys. ton.

Na świecie po raz pierwszy obchodzono Dzień

ton cementu rocznie. Kilka lat później, w roku 1920, spadła do

Skąd rozkwit przemysłu cementowego na tych ziemiach? Zło-

Kobiet, zwodowany został legendarny „Tita-

zaledwie 185 tys. ton. Przyczyną było nasycenie rynku i wybuch

ża wapienia opolskiego znane były już w połowie XIV w. Wów-

nic” (który rok później roztrzaskał się o górę

I wojny światowej. Jej koniec i powstanie państwa polskiego dla

nię – „Portland Zementwerke”. Należała do Friedricha Wilhelma

czas – i długo później –

lodową), a Chevrolet wypuścił pierwsze modele

niemieckich wcześniej cementowni skupionych wokół Opola

Grundmanna. Opole, położone wtedy w granicach państwa nie-

używano go jednak

samochodu. Odkryto też osady Inków w Machu

oznaczały utratę sporego rynku zbytu.

mieckiego, ze względu na bogactwo dostępnych na tych ziemiach

tylko w najbliższej

surowców szybko stało się cementowym zagłębiem.

okolicy, ponieważ nie

490 ton. Była to piąta fabryka cementu na świecie.

W tym samym roku założono też pierwszą opolską cementow-

W 1865 r. Heymann Pringsheim ruszył w Nowej Wsi z cementow-

wytrzymywał dłuż-

nią numer dwa w tej okolicy. W roku 1871 powstała cementownia

szego t ra nspor tu.

12

Czy wiesz, że… …cement wytwarzany z wapienia i gliny opatentował w roku 1824 w Anglii tamtejszy murarz Józef Aspdin. Do połowy XIX wieku angielski cement portlandzki całkowicie panował na rynku. Dopiero w 1855 roku w okolicach Szczecina powstała pierwsza niemiecka fabryka tego materiału i branża cementowa nabrała rozpędu.

z kolei wybudowana w Opolu. Do końca II wojny światowej była zakładem niemieckim.

Picchu, a Norweg Roald Amundsen zdobył tego roku południowy biegun Ziemi.

Ale po latach chudych przyszły te bardziej obfite. W roku 1932 sześć opolskich cementowni: „Opole-Port”, „Groszowice”,

W Opolu w roku 1911 ruszyła cementownia „Opole-Port”,

„Wróblin”, „Silesia”, „Nowa Wieś” i „Giesel” wytwarzało łącznie

poprzedniczka „Odry”. Wyposażona w trzy piece obrotowe

800 tys. ton cementu. Zużywały przy tym 300 tys. ton węgla.

13

HISTORIA

Cementownia „Odra” rok 1949.

Cztery lata później sama tylko cementownia „Opole-Port”

1946 r., czyli po przejęciu jej przez władze polskie od radzieckiej

produkowała 275 tys. ton produktu. Taką wydajność osiągnę-

komendantury, opisywał delegat tej cementowni.

ła, mając do dyspozycji trzy piece obrotowe o wymiarach 3 m

Po wojennej zawierusze przystąpiono do odbudowy kraju. Na

średnicy na 60 m długości. W 1938 r., mimo pogarszającej się

Opolszczyźnie, znajdującej się w granicach państwa polskiego,

sytuacji gospodarczej, roczna produkcja zakładu ciągle oscy-

zaczęło się przywracanie do życia cementowni istniejących na

lowała wokół 200 tys. ton.

tzw. Ziemiach Odzyskanych. Najpierw ruszyła „Nowa Wieś”.

Brakujące silniki elektryczne, pasy transmisyjne i inne urzą-

14

Latem 1939 r. w Warszawie otwarto tor wyści-

dzenia oraz części zwożono do niej z innych zakładów, które

gów konnych na Służewcu, w Watykanie kilka

nie nadawały się już do odbudowy (np. z cementowni „Wróblin”

miesięcy wcześniej zmarł papież Pius XI, a w USA

i „Silesia”). „Nowa Wieś” z produkcją klinkieru ruszyła w marcu

odbyła się premiera filmowego hitu wszech cza-

1947 r. W styczniu 1948 r. uruchomiono w niej młyn cementu.

sów – „Przeminęło z wiatrem”. 1 września 1939 r.

W kwietniu 1946 r. zaczęły pracę dwa piece cementowni „Miasto

zaczęła się II wojna światowa.

Opole”, rok później pracowały już pozostałe. W lipcu 1947 r.

Lata 1939–1945 to bez wątpienia jeden z najtrudniejszych

ruszyły „Groszowice” i po dwóch miesiącach osiągnęły produkcję

okresów w historii przemysłu cementowego. Tak jak inne

równą tej z najlepszego okresu przed wojną. Odtrąbiono wte-

zakłady przemysłowe, cementownie produkowały wtedy

dy uroczyście sukces,

surowiec głównie na potrzeby armii. Kolejne fronty potęgowały

zafundowano premie

zniszczenia, a po ustaniu walk w roku 1945 po wielu zakładach

pracownikom, a za-

zostały tylko zgliszcza. „Wszystkie maszyny powyrywane ze

kładowi – specjalny

swych fundamentów, popalone budynki, powalone mury i całe

sztandar.

ściany wielkich hal maszynowych, postrzelane zamarłe kominy

Podczas wojennych

fabryczne” – tak stan cementowni „Groszowice” w październiku

działań najbardziej

15

Czy wiesz, że… …w roku 1891 istniejące wtedy opolskie cementownie po raz pierwszy w historii się porozumiały. Związek miał wyeliminować konkurencję między nimi, ustalić wspólne ceny i podzielić rynek zbytu na terenie ówczesnych Niemiec tak, by skutecznie konkurować z cementem angielskim. Centrala sprzedaży dla całego lokalnego przemysłu cementowego powstała w Opolu.

HISTORIA

Cementownia „Odra” – strefa załadunku

ucierpiały cementownie „Miasto Opole” i „Opole-Port”. W nich przywracanie produkcji trwało znacznie dłużej.

W Opolu tego roku ruszyła odbudowa cementowni „OpolePort”, nazwanej potem „Odrą”. Rozpoczęła się od porządkowania

Z tej ostatniej pod koniec wojny wyrwano i wywieziono niemal wszystkie maszyny. Te, które zostały, były zupełnie zde-

terenu, osuszenia i rozminowania kamieniołomu oraz zamówienia niezbędnych do uruchomienia zakładu urządzeń.

wastowane. „Fabryka została przejęta przez ekipę z przemysłu

Maszyny dostarczali Czechosłowacy. Niemal wszystkie

cementowego w stanie kompletnej dewastacji i ruiny, wobec

urządzenia pochodziły z Brneńskiej Fabryki Budowy Maszyn.

wypalenia części budynków i zdewastowania oraz zabrania

Do Opola trafiły wtedy: 4 piece obrotowe, 4 młyny rurowe

wszystkich agregatów” – można przeczytać w „Sprawozdaniu

do produkcji szlamu, dwa łamacze młotkowe typu „Titan”,

z działalności Cementowni Odra w czasie od roku 1945 do

4 młyny komorowe do cementu, suszarnia obrotowa do węgla,

1947”. „Pierwsi nasi pracownicy, jacy stanęli do odbudowy

dwa urządzenia susząco-mielące do węgla i 4 automatyczne

w roku 1948, zastali kupę gruzów, zwalisk i zgliszcz, a teren

pakowaczki czterowentylowe marki Haver-Boecker. Poza

fabryczny zawalony wszelkiego rodzaju nieczystościami. Ka-

tym zamówiono też urządzenia transportowe i dźwigowe,

mieniołom o powierzchni 23 ha 36 arów i 39 m2 zalany był wodą

trzy wąskotorowe parowozy, 30 wagoników 10-tonowych do

do wysokości 8 m. Przeciętny procent zniszczenia wszystkich

przewozu surowca i trzy koparki czerpakowe o łyżkach po-

budynków wynosił 36,4%”.

jemności po 2,5 m3.

W roku 1947 w Łodzi uruchomiono Studio Ma-

Początkowo inwestycja się opóźniała – m.in. z powodu

łych Form Filmowych „Semafor”, w Nowym Jorku

wydłużonego czasu dostawy czechosłowackich urządzeń czy

zaprezentowany został pierwszy aparat fotogra-

braku personelu technicznego, zwłaszcza budowlanego. Do-

ficzny typu Polaroid, skonstruowano pierwszy

kumentacja techniczna potrzebna do wylania fundamentów

tranzystor, a pilot Chuck Yeager – jako pierw-

miała być gotowa na maj 1948, a nie było jej jeszcze we wrześniu

szy – przekroczył w samolocie Bell X-1 barierę

1949 r. Powstał nawet dokument zatytułowany „Trudności

dźwięku.

i przeszkody wykonawstwa przy budowie Cementowni »Odra«”.

16

17

HISTORIA

HISTORIA

Dopiero w październiku 1949 r. rozpoczął się montaż pieca

nieją już budynki po cementowni „Opole-Port”, po drugie – ze

Akademia Nauk, a z taśm FSO zjechał pierwszy

świetlica, a nawet sala teatralna i czytelnia. W latach 1950–1951

obrotowego nr 1 i młyna surowca nr 1.

względu na bliskość dostaw węgla i dobre skomunikowanie ze

samochód marki Warszawa M20.

oddano do użytku również 26 mieszkań dla pracowników –

Pod koniec października 1949 r. wykonanych było ledwie 23 proc. całości prac inwestycyjnych. W tym samym czasie

Widok na Cementownię „Odra” z terenu kopalni, lata sześćdziesiąte.

Śląskiem, a po trzecie – ze względu na istniejące opodal pokłady

Dla Cementowni „Odra” również był to rok przełomowy. Nie

w budynku administracyjnym i jednym z budynków na terenie

udało się wprawdzie, zgodnie z planem, uruchomić pierwsze-

zakładu. Mieszkania zakładowe znajdowały się też w mieście na

Według wyliczeń ówczesnych specjalistów stwierdzono, że

go pieca 1 maja tego roku, ale za to 22 lipca 1951 uroczyście

ul. Kośnego i Katowickiej oraz we Wróblinie i Zakrzowie. Zało-

złoże surowców, czyli wysokoprocentowego wapienia i margli

przekazano do eksploatacji aż dwa. W ceremonii wzięły udział

żenia były takie, by do połowy lat pięćdziesiątych zapewnić dach

formacji kredowej, zajmuje obszar ok. 150 ha. Badający uznali,

najwyższe władze krajowe – minister i wiceminister przemysłu

nad głową ponad połowie pracowników i ich rodzin.

że przy średniej wysokości ściany 15 m pokłady powinny wy-

lekkiego, władze Opola i przedstawiciele branży cementowej.

Na podstawie wydanego w styczniu 1947 r. rozporządzenia

nosić ok. 45 mln ton. Roczną produkcję skalkulowano wtedy

Jeszcze w tym samym roku wydajność cementowni wyniosła

Rady Ministrów ówczesne państwo polskie rozpoczęło przejmo-

na 335 tys. ton. Wynikało z tego, że zasobów wystarczy na 80

38 tys. ton, a już rok później – 181 tys. ton.

wanie przedsiębiorstw na własność. Protokół zdawczo-odbiorczy,

surowców niezbędnych do produkcji.

na podstawie którego przejęta została opolska Cementownia

lat działalności. Poza tym tuż obok, na terenie po cementowni

Kolejne dwa piece obrotowe, a także młyn susząco-mielący do

„Silesia”, istniało rezerwowe złoże o powierzchni 159 ha. Na

węgla i cztery młyny do przemiału cementu rozpoczęły pracę 31

tej podstawie Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego

grudnia 1952 r. Nie bez przeszkód. Nie wszystkie źródła, ale jednak,

W roku 1953 w Opolu ciągle trwały prace nad modernizacją

wyraziła zgodę na istnienie fabryki. Uznała jednocześnie, że

podają, że podczas odbioru technicznego miała miejsce eksplozja

i rozbudową zakładu. Trzeba było usprawnić go tak, by mógł

Cementownia „Odra”, w pobliżu której znajdowały się wtedy

w dziale przemiału węgla, która zniszczyła palenisko i instalację.

osiągać przewidziane w planie sześcioletnim założenia, oraz

trzy inne czynne cementownie – „Groszowice”, „Miasto Opole”

Podczas powojennej odbudowy zakładu, która była największą

dostosować do produkcji cementu hutniczego. W następnych

i „Nowa Wieś”, powinna współpracować z nimi w zakresie wy-

inwestycją w przemyśle cementowym tamtego czasu, zadbano też

latach oddano więc do użytku sześć kolejnych suszarń. Powstała

miany kadr, a w razie awarii będzie mieć gwarancję pomocy.

o zaplecze socjalne. Na terenie cementowni odbudowano istnie-

też hala suwnicowa żużla i węgla oraz elementy transportowe

jący tu od bodaj 1935 r. pierwszy kryty basen kąpielowy w Opolu.

łączące obydwa obiekty. Jeden z młynów surowca dostosowa-

„Odra”, podpisano 11 grudnia 1950 r.

Komisja Oceny Projektów Inwestycyjnych przy Ministerstwie

W roku 1951 w USA rozegrano pierwszy w hi-

Dziś w budynku, gdzie znajdowała się niecka, jest warsztat, ale

no do przemiału cementu. Rozbudowano bocznicę kolejową

Przemysłu Lekkiego uznała, że istnienie Cementowni „Odra”

storii Mecz Gwiazd NBA i uruchomiono pierwszy

ciągle jeszcze widać wiele architektonicznych detali typowych

i zainstalowano wywrotnicę.

w tym położeniu jest jak najbardziej zasadne. Po pierwsze – ist-

komercyjny komputer. W Polsce powstała Polska

dla pływalni. W zakładzie istniały też szatnia, łaźnia, stołówka,

18

19

HISTORIA

W roku 1955 w Warszawie otwarto i oddano

w Cementowni „Odra” wyprodukowano 362 100 ton cementu.

do użytku Pałac Kultury i Nauki oraz Stadion

W grupie kilkunastu cementowni w kraju stawiało to opolski

Dziesięciolecia, a na świecie opublikowano pierw-

zakład na czwartym miejscu pod względem ilości.

szą Księgę rekordów Guinnessa. W Wolfsburgu

W trakcie realizacji planu pięcioletniego w zestawieniu ilości

powstał milionowy egzemplarz cieszącego się

ton wyprodukowanego cementu na jedną osobę „Odra” przez

wielką popularnością volkswagena garbusa,

lata była na najwyższym poziomie. Wysoka wydajność i wciąż

a Austria ogłosiła wieczystą neutralność.

rosnąca produkcja przyczyniły się do kolejnych inwestycji

W Polsce Ludowej był to ostatni rok planu sześcioletniego

Cementownia „Odra” – zdjęcie archiwalne

20

w opolskim zakładzie.

(1950–1955). Przemysł cementowy w kraju nie wykonał prze-

W latach sześćdziesiątych ruszyła kolejna rozbudowa

widzianego na ten rok planu produkcji, ale opolskie zakłady

„Odry”. Do roku 1964, gdy nowe urządzenia oddano do

wytwarzały już wtedy prawie 30 proc. wszystkich zasobów

eksploatacji, w opolskiej cementowni zamontowano kon-

cementu w Polsce. Było to ponad 1 mln 125 tys. ton. W „Od-

centratory i urządzenia do dozowania pyłu węglowego

rze” produkcja cementu na jednego pracownika wynosiła 562

w czterech piecach obrotowych. Wymieniono ich głowice

tony rocznie. Był to najwyższy (podobnie jak w roku 1954)

i główne napędy oraz chłodniki. Zainstalowano aparaturę

rezultat w kraju. Dla porównania – druga w tym ogólnopol-

kontrolno-pomiarową i elektrofiltry. Cementownia zyskała

skim rankingu cementownia „Piast” wytwarzała 479 ton „na

też dwa młyny cementu (nr 6 i 7) i pompy szlamowe zasi-

głowę”. „Odra” zatrudniała 692 pracowników, a w piętnastu

lające piece. Powiększono składy klinkieru, gipsu i żużla

istniejących wtedy w Polsce cementowniach pracowało łącznie

oraz silosy cementu. Zakład zyskał nowoczesne wówczas

10 247 osób.

urządzenia do załadunku produktu luzem, powstała nowa

Pierwszy z kolei plan pięcioletni (1956–1960) to czas wzmo-

pakownia, bocznica kolejowa, drogi dojazdowe i zaplecze

żonego rozwoju branży. Produkcja rosła. W roku 100-lecia

socjalne. Roczna zdolność produkcyjna Cementowni „Odra”

istnienia przemysłu cementowego na ziemiach polskich (1957)

w momencie zakończenia rozbudowy, czyli 4 sierpnia 1964 r.,

21

HISTORIA

HISTORIA

przekroczyła 800 tys. ton cementu hutniczego „250” i por-

szawie. Na świecie Aleksander Sołżenicyn został

pod względem zużycia ciepła cementownie mocno odstawały

niespełna 430 tys. ton klinkieru i 640 tys. ton cementu. Stawiało

tlandzkiego „350”.

wydalony z ZSRR, a prezydent USA Richard Nixon

od norm. Z tego powodu w latach 1977 i 1978 zlikwidowano

ją to poza pierwszą dziesiątką producentów.

Od 1 stycznia 1962 roku Cementownia „Odra” (wraz z „Gro-

w wyniku afery Watergate ustąpił ze stanowiska.

cementownie „Piast” i „Bolko”, a w „Groszowicach” wyłączono

Pod koniec lat osiemdziesiątych sytuacja się jeszcze pogor-

szowicami”, „Bolko”, „Piastem” i Kopalnią Gipsu „Dzierżysław”)

W 1974 r. utworzono też Opolski Kombinat Cementowo-Wa-

z eksploatacji jeden z pieców. Sytuację pogorszyło załamanie

szyła. Raport rządowego Zespołu ds. Przeglądu Struktur Or-

weszła w skład Opolskich Zakładów Przemysłu Cementowego

pienniczy. W jego skład wchodziły: Opolskie Zakłady Przemysłu

gospodarcze roku 1979. Brakowało paliwa, dewiz na części

ganizacyjnych Gospodarki nie pozostawiał złudzeń: produkcja

z siedzibą w Groszowicach.

Cementowego (cementownie „Groszowice” z oddz. „Bolko”,

zamienne, pieniędzy na inwestycje. Produkcja cementu syste-

cementu w kraju spadła z 21,7 mln ton w drugiej połowie lat

Ale lata sześćdziesiąte to nie tylko czas rozbudowy. To również

„Piast” i Cementownia „Odra”) oraz Opolskie Zakłady Prze-

matycznie spadała i recesji nie udało się powstrzymać.

siedemdziesiątych do 16,5 mln ton w końcówce lat osiemdzie-

okres unowocześniania technologii. Opolska „Odra” była w tej

mysłu Wapienniczego i Śląskie Zakłady Przemysłu Wapien-

dziedzinie pionierem. To tu zainstalowano pierwszy w Pol-

niczego.

Jeszcze w roku 1982 zaledwie 40 proc. krajowej produkcji

siątych. Metoda sucha stosowana przy wytwarzaniu klinkieru

odbywało się metodą suchą. Po to, by wypalić 1 kg klinkieru

wciąż stanowiła zaledwie 40 proc. ogółu. Maszyny i urządzenia

sce układ automatycznego sterowania przemiałem cementu.

Lata siedemdziesiąte w polskim przemyśle cementowym to ko-

energochłonną metodą mokrą trzeba było zużyć 1700 kcal energii

były przestarzałe i zużyte, a co za tym idzie – awaryjne i kosz-

Polegało to na połączeniu produkcji z aparaturą kontrolno-

lejne przyspieszenie produkcji, ale i reforma branży. Władza po-

cieplnej, a na tę samą ilość wyprodukowaną metodą suchą – led-

towne. O spełnianiu norm ekologicznych nie było mowy –

pomiarową podpiętą do Zakładu Automatyzacji w opolskim

stanowiła zapobiegać deficytowi towarów, powszechnemu mar-

wie 850 kcal. Dlatego założone w roku 1982 Zrzeszenie Producen-

17 czynnych wtedy w kraju cementowni emitowało rocznie

Instytucie Przemysłu Wiążących Materiałów Budowlanych.

notrawstwu, pozorowaniu pracy i niedostosowaniu asortymentu

tów Cementu (powstało w miejsce rozwiązanego Zjednoczenia

125 tys. ton pyłów.

Początki automatyzacji i brak zaufania do nowinek technicznych

do potrzeb odbiorców. To również czas dużego doinwestowania

Przemysłu Cementowego, Wapienniczego i Gipsowego) wśród

Cementownia „Odra” znalazła się w grupie trzech zakładów –

były jednak przyczyną wielu niepowodzeń. Mimo to udało się

branży i stawiania na produkcję cementu najwyższych marek –

zaplanowanych na lata 1983–1985 projektów miało zwiększyć

obok „Wieku” i „Saturna” – które nie nadawały się nawet do mo-

już wtedy kompleksowo zautomatyzować proces wypalania

„350” i „450”. Reorganizacje i inwestycje nie poszły na marne.

w produkcji udział metody suchej do 65 proc. Spodziewano się

dernizacji i powinny być zlikwidowane. Opinię tę podtrzymała

klinkieru w jednym z pieców „Odry”.

W roku 1975 „Odra” osiągnęła szczytową produkcję. Wytwarzała

oszczędności rzędu 1 mln ton węgla w skali roku.

ekspertyza amerykańskiej firmy wykonana na zapotrzebowanie

wtedy 895 tys. ton cementu.

Plan ten nie obejmował niestety Cementowni „Odra”. Przesta-

polskiego rządu już po transformacji roku 1989.

1974 – w kraju to rok premier dwóch kultowych

Końcówka lat siedemdziesiątych to z kolei okres, w którym –

rzałe technologie, brak inwestycji, ogólny kryzys gospodarczy

filmów: „Nie ma mocnych” i „Potopu”. To także czas

w związku z pojawieniem się nowoczesnych, otwartych w po-

i społeczny przyczyniły się do tego, że opolski zakład został w tyle –

1992 r. to czas, gdy uruchomiono w Polsce pierw-

założenia popularnej do dziś „Budki Suflera”. W lip-

przednich latach cementowni – wyraźnie pogłębiała się różnica

zarówno pod względem jakości, jak i ilości wytwarzanych su-

szą sieć telefonii cyfrowej i powstała pierwsza

cu uroczyście otwarto Trasę Łazienkowską w War-

technologiczna między zakładami. Przestarzałe i nieekonomiczne

rowców. Z danych roku 1983 wynika, że „Odra” produkowała

prywatna stacja telewizyjna w kraju. W Europie

22

23

HISTORIA

HISTORIA

podpisano traktat z Maastricht, a pod Paryżem

mokrej na energooszczędną metodę suchą. By dokonać tej

Po dogłębnych zmianach w latach dziewięćdziesiątych Ce-

otwarto europejski Disneyland.

zmiany, wybudowano wieżę wymienników ciepła, urządzenia

mentownia „Odra” produkowała ponad 600 tys. ton cementu

Sytuację opolskiej Cementowni „Odra” całkowicie odmieniło

do transportu klinkieru, susząco-mielący młyn kulowy do

i była liderem w jego eksporcie z Opolszczyzny do Niemiec.

wtedy pojawienie się niemieckiego inwestora – firmy Miebach

surowca o wydajności 100 ton na godzinę, dział homogenizacji

Cement z Opola był wówczas wizytówką regionu na najwięk-

Projektgesellschaft GmbH z Dortmundu. Jeszcze w tym samym

surowca, a także instalację odpylenia z elektrofiltrem firmy

szych budowach obszaru byłej NRD. Budowano z niego m.in.

roku Przedsiębiorstwo Państwowe Cementownia „Odra” prze-

ELEKS. Urządzenie to wyposażone było w system monitoringu

autostrady na terenie Niemiec wschodnich.

kształcono w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa. Rok

i bieżącą rejestrację ilości emitowanych pyłów i gazów. W ra-

później – 13 lipca 1993 r. – po uzgodnieniu warunków, w tym

mach inwestycji przebudowano halę pieca obrotowego, sam

CEMENTOWNIA DZIŚ

pakietu socjalnego, w ramach rządowego programu prywatyzacji

piec z napędem i podajnikiem paliwa, chłodnik klinkieru oraz

„Odra” to dziś nowoczesny zakład pracy zatrudniający 296

przemysłu cementowego, firma Miebach Projektgesellschaft

młynownię surowca i młyn cementu nr 6. Przebudowa w ramach

osób. Wytwarza 750 tys. ton cementu rocznie i 360 tys. ton

GmbH kupiła od Ministra Przekształceń Własnościowych

inwestycji objęła także halę łamaczy i kompresorów. Wydajność

klinkieru. Działa na podstawie ważnego do 2015 r. pozwolenia

pakiet kontrolny 80 proc. akcji. Zwiększono go później o akcje

pieca – 1200 ton klinkieru na dobę – pozwala na utrzymanie

zintegrowanego (IPPC), zgodnie z obowiązującymi przepisami

wykupione od pracowników. Wynosi on obecnie 99,95%.

poziomu produkcji mimo wyłączenia z eksploatacji pozostałych

i wymogami prawa ochrony środowiska i dyrektyw Unii Euro-

Była to pierwsza prywatyzacja zakładu tego typu w Polsce.

trzech pieców obrotowych. Dzięki obniżeniu jednostkowego

pejskiej. Pozwolenie to reguluje emisję gazów i pyłów do powie-

Dzięki negocjacjom z przyszłym właścicielem w akcie kupna-

zużycia ciepła na wypalanie klinkieru, emisji gazów i pyłów

trza, gospodarkę odpadami, emisję hałasu. „Odra” ma również

sprzedaży Cementownia otrzymała gwarancje utrzymania

do atmosfery oraz energii elektrycznej Cementownia stała się

certyfikaty ISO w zakresie zarządzania jakością, zarządzania

ciągłej produkcji w zakładzie, przeprowadzenia kosztownej

zakładem przyjaznym dla środowiska.

środowiskowego i zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.

modernizacji i utrzymania miejsc pracy. Zakład zatrudniał wówczas ponad 500 pracowników.

W ramach modernizacji w rejonie miejskiego wysypiska śmieci w Opolu wybudowano kompletny obiekt do segregacji

Działa w niej również system ERP, dzięki któremu możliwe jest efektywniejsze zarządzanie zakładem.

Realizację zobowiązań rozpoczęto w roku 1999. Komplek-

odpadów komunalnych (system BRAM). Odzyskiwane w nim

„Odra” jest producentem cementów portlandzkich, portlandz-

sowe działania polegały m.in. na zmianie metody wypalania

wszelkie odpady palne służą jako paliwo alternatywne w procesie

kich żużlowych, portlandzkich wieloskładnikowych i cementu

klinkieru w piecu obrotowym – z energochłonnej metody

wypału klinkieru w przemyśle cementowym.

hutniczego. Wszystkie spełniają wymogi zharmonizowanej

24

25

Cementownia „Odra” – obecnie

HISTORIA

Kolej wąskotorowa – kamieniołom cementowni „Odra”

czeń, hałasu, dbanie o rozwój pracowników mający na celu

rodzinnych w Opolu odpady najpierw są dokładnie rozdrabiane,

podnoszenie świadomości co do dbałości o środowisko i po-

a potem segregowane. Wysokoenergetyczne ich składniki (głów-

prawy warunków pracy.

nie papier, ale też plastik, resztki włóczek czy wełny) odsysane

Za systematyczne inwestowanie w rozwój, stosowanie nowocze-

są po rozdrobnieniu, prasowane w kontenerach i przesyłane do

snych technologii produkcji, metod zarządzania i dbałość o ochronę

zakładów jako paliwo alternatywne. Dzięki instalacji miasto

środowiska firma została nagrodzona prestiżowym Złotym Laurem

Opole spełnia unijne normy dotyczące segregacji odpadów.

Umiejętności i Kompetencji w kategorii „Inwestycja zagraniczna

Firma prowadzi intensywną działalność kulturalną i społeczną.

w Polsce”. W 2009 roku prezes Cementowni „Odra” Andrzej

W ramach tych aktywności współpracuje z Politechniką Opol-

Rybarczyk otrzymał tytuł Znakomitego Przywódcy w konkursie

ską, Uniwersytetem Opolskim i Akademią Górniczo-Hutniczą

„Opolska Nagroda Jakości”. W tym samym roku Cementownia

w Krakowie. „Odra” współpracowała też z Powiatowym Urzędem

została też nagrodzona prestiżowym tytułem „Opolska Marka”.

Pracy w Opolu, organizując staże dla absolwentów opolskich

Zakład od lat włącza się w życie miasta i regionu. W ramach

uczelni wyższych. Jest członkiem wspierającym w Stowarzyszeniu

tych działań Cementownia sfinansowała zakup karetki dla

„Opolski Dom” i mecenasem sztuki – współpracuje z Galerią

normy europejskiej EN 197-1:2000 dla cementów powszechnego

produkt workowany. Ich wysoka jakość sprawia, że produkty

opolskiego pogotowia ratunkowego, wniosła wkład w budowę

Sztuki Współczesnej w Opolu. Rokrocznie współuczestniczy

użytku i normy polskiej dla specjalistycznego cementu hutniczego

Cementowni „Odra” są konkurencyjne na rynku polskim i za-

składowiska odpadów w Opolu i przebudowę ulicy Budowlanych.

w organizowaniu Międzynarodowego Festiwalu Perkusyjnego

PN-B-19707. Certyfikaty potwierdzające ten fakt są wystawione

granicznym. Trafiają do Niemiec, Austrii, Czech i Węgier.

Po powodzi z roku 1997 udzieliła miastu pomocy finansowej

w Opolu, wspiera działalność Fundacji Sanktuarium Góry św.

w trakcie remontu Miejskiego Ośrodka Kultury w Opolu.

Anny oraz odbudowy i renowacje opolskich świątyń – katedry

przez ośrodek certyfikacji i normalizacji Instytut Szkła, Cera-

Działania proro-

miki, Materiałów Ogniotrwałych i Budowlanych – Oddział

zwojowe wynikają-

Mineralnych Materiałów Budowlanych w Krakowie. Cementy

ce ze strategii firmy

te mają też aprobaty techniczne Instytutu Badawczego Dróg

uwzględniają m.in.:

i Mostów w Warszawie, zezwalające na ich stosowanie w budow-

ciągłe ograniczanie

nictwie drogowo-mostowym. Sprzedawane są luzem lub jako

emisji zanieczysz-

26

Czy wiesz, że… …w 1960 roku utworzono Opolskie Zakłady Przemysłu Cementowego, w skład których weszły cementownie: „Odra”, „Piast”, „Groszowice” i oddział cementowni „Bolko” oraz Kopalnia Gipsu „Dzierżysław”. Siedzibą przedsiębiorstwa były Groszowice.

Jedną z pierwszych i największych inwestycji sfinansowa-

opolskiej i kościoła „na górce”. Wspiera również lokalny sport.

nych w mieście w ramach modernizacji Cementowni „Odra”

Jest głównym sponsorem drugoligowego Akademickiego Klubu

była budowa instalacji segregacji odpadów. Powstała w 1996 r.

Sportowego Piłki Siatkowej „AZS Politechnika Opolska – Ce-

Ze zwykłych śmieci komunalnych przygotowuje ona paliwo

mentownia Odra”, sponsorem klubu piłki nożnej OKS „Oderka”

alternatywne. Zebrane z blokowisk czy osiedli domków jedno-

Opole i klubu piłki nożnej MKS Kluczbork.

27

INWESTYCJE – WCZORAJ I DZIŚ

Cementownia „Odra” – zdjęcie archiwalne

TECHNIKA W SŁUŻBIE JAKOŚCI I ŚRODOWISKU

P

miast pracujących metodą mokrą czterech pieców obrotowych w 1999 r. pozostał jeden produkujący klinkier metodą suchą, emitujący kilkadziesiąt razy mniejszą ilość pyłu do atmosfery;

rywatyzacja bez wątpienia uchroniła Cementownię

zainstalowano też wtedy układ do ciągłego monitorowania

„Odra” od likwidacji. Dzięki niej ostatnia z 9 istnieją-

emisji z pieca obrotowego firmy SICK.

cych w ciągu wieku w mieście i okolicach firm tej branży

przetrwała dziejową zawieruchę. Ale odbyło się to pod kilkoma warunkami, kosztownymi, ale i koniecznymi ze względu na jakość i efektywność produkcji oraz wymogi środowiskowe. Inwestor – firma Miebach Projektgesellschaft GmbH – wyeliminował w znacznym stopniu uciążliwość zakładu dla środowiska (głównie powietrza), otoczenia – pod względem hałasu i wibracji, gospodarki wodno-ściekowej, degradacji terenów i gospodarki odpadami.

LATA 1998–2009 Produkcja „na sucho” Jedną z podstawowych zmian było przekształcenie linii

28

wypału klinkieru z przestarzałej, nieekonomicznej i bardzo

Do sprywatyzowanej „Odry” kupiono też koparki, spychar-

nieprzyjaznej środowisku metody mokrej na metodę suchą.

ko-zrywarki, mobilne kruszarki i ładowarki. Maszyny te trafiły

Dzięki temu wskaźniki emisji niekorzystnych dla środowiska

do kamieniołomu w związku z modernizacją linii produkcji

substancji niemal natychmiast spadły kilkakrotnie, a zużycie

cementu, transportu klinkieru oraz metody wydobycia kamie-

węgla zmalało o połowę, co znacznie ograniczyło koszty. Za-

nia wapiennego. Nieprzyjazną dla otoczenia metodę strzałową

29

INWESTYCJE – WCZORAJ I DZIŚ

INWESTYCJE – WCZORAJ I DZIŚ

zamieniono na metodę zrywania. Dzięki mobilnej kruszarce

cementów. Znacznie zmniejszyła się dzięki temu awaryjność

zł kosztowało zainstalowanie systemu centralnego sterowania

materiał zrywany ze ściany jest rozdrabniany bezpośrednio

urządzeń transportujących. Zainstalowano w nim też nowy

urządzeniami. Dzięki niemu proces wypału klinkieru, produkcji

przy ścianie. Nowa ładowarka z kolei znacznie usprawniła

filtr odpylający.

cementu i załadunku cementu na autocysterny można śledzić

załadunek materiału na wagoniki i pozwala na szybszą i efek-

o dowolnej porze dnia i nocy. Sterowanie odbywa się na bazie

Nowsze znaczy lepsze

programu CEMAT PCS7. Jest on mocno rozbudowywany o nowe

Następnym olbrzymim zadaniem, które unowocześniło „Odrę”,

urządzenia. Przeniesienie całego systemu w jedno miejsce zwią-

WIĘCEJ, SPRAWNIEJ, CZYŚCIEJ

była modernizacja młynów cementu nr 1, 2 i 4. Polegała ona na

zane było z remontem pomieszczeń, które zostały zaadaptowane

Oblicze „Odry” – zwłaszcza w oczach okolicznych mieszkań-

wymianie i przeglądzie urządzeń, a zakres prac określony był

z magazynów i warsztatów.

ców i kontrahentów – zmieniła z pewnością budowa terminala

stopniem zużycia poszczególnych elementów. Koszt moderni-

Kolejną realizowaną już inwestycją proekologiczną Cemen-

załadunku cementu luzem. Decyzję o jego zainstalowaniu podjęto

zacji młynów wyniósł w sumie prawie 11 mln zł. Kolejne 3 mln

towni „Odra” jest obudowa hali klinkieru i hali żużla. Następ-

tywniejszą pracę oraz porządkowanie.

w związku z tym, że większa ilość sprzedawanego produktu to

ne planowane inwestycje to przebudowa systemu przemiału

tzw. cement luzem. Terminal umożliwia szybszy załadunek pro-

cementu i systemu suszenia żużla.

duktu na autocysterny. Mogą z niego korzystać dwa samochody

Coraz więcej potrzeb

jednocześnie. Procedura odbywa się bez udziału pracownika

Unowocześniony zakład z roku na rok zwiększa produkcję.

cementowni. Kierowca – po otrzymaniu magnetycznej karty, na

W związku z zapotrzebowaniem klientów odbudowano nawet

Ekologia przede wszystkim

której zapisana jest ilość i marka pobieranego cementu – pod-

zlikwidowany wcześniej młyn cementu nr 3. Młyn ma napęd

Obecność dużego zakładu przemysłowego, a takim jest Ce-

jeżdża pod punkt załadunku, uruchamia instalację i zapełnia

centralny i sterowany jest automatycznie. Koszt jego odbudo-

mentownia „Odra”, niemal w sercu miasta wymusza na nim

naczepę. Instalacja samoczynnie wyłącza się po załadowaniu

wy – wraz z infrastrukturą dozowania surowców i odbiorem

konieczność ogromnej dbałości o środowisko. Stąd zrealizowa-

zaprogramowanej ilości, a kierowca może po prostu opuścić ter-

gotowego produktu – wyniósł ok. 7 mln zł.

na w przeddzień obchodów stulecia istnienia firmy wymiana

minal. Znacznie ograniczyło to czas operacji. Kiedyś załadunek zajmował nawet kilkadziesiąt minut, dziś – ledwie 8.

Koszt tej inwestycji wyniósł nieco ponad 5,5 mln zł.

CO DALEJ?

Kolejną inwestycją – wartą, bagatela, 12 mln zł – była wy-

elektrofiltru pieca obrotowego na nowocześniejszy i jeszcze

miana chłodnika klinkieru. Poprawiło to znacząco pracę

skuteczniejszy filtr workowy. Dzięki niemu tak uciążliwa przed

całego układu wypału klinkieru oraz jakość produkowanych

laty dla okolicznych mieszkańców emisja pyłów teraz została

30

31

INWESTYCJE – WCZORAJ I DZIŚ

INWESTYCJE – WCZORAJ I DZIŚ

niemal całkowicie wyeliminowana. Szacunki mówią o obecno-

przyjazne środowisku współspalanie paliw alternatywnych, należy

EFEKTY

ści co najwyżej 1–2 mg pyłów w 1 m3 gazów. Dotychczasowa

wybudować instalację podawania paliwa wraz z zabezpieczeniami.

Zmiana technologii produkcji i gruntowna modernizacja

sprawność elektrofiltru pozwalała na utrzymanie zapylenia na

Planowany koszt obu inwestycji to ok. 5 mln zł. Sama wymiana

Cementowni „Odra” przyniosły wymierne efekty. Wskaźniki

Ograniczono hałas i wibracje:

poziomie 50 mg pyłu w 1 m3 gazu.

elektrofiltru na filtr workowy kosztowała 2,8 mln zł.

emisji zanieczyszczeń w latach 1982–2008 zmniejszyły się nawet

– wprowadzono zabezpieczenia akustyczne – tłumiki, obu-

– wyłączono z eksploatacji przestarzałą zakładową oczysz-

kilkadziesiąt razy.

Taśma zamiast kolejki

Wymiana elektrofiltru to pierwszy etap przygotowania do

Drugą, eksploatowaną dziś kopalnię surowca należącą do „Odry”

współspalania paliw alternatywnych w procesie wypały klinkieru.

i samą Cementownię łączy 220-metrowej długości tunel. Biegnie on

Idea jest o tyle bliższa, że w ramach zobowiązań prywatyzacyjnych

m.in. pod ul. Luboszycką. Tunelem za pomocą kolejki wąskotorowej

firma Miebach Projektgesellschaft GmbH wybudowała na terenie

wożony jest do zakładu surowiec. Koncepcja modernizacji firmy

Miejskiego Zakładu Komunalnego w Opolu zakład segregacji

zakłada, że transport wagonikowy wkrótce zostanie zastąpiony

odpadów komunalnych. Koszt inwestycji wyniósł 16 mln zł. Dzia-

przez taśmę. Planowany koszt zadania to kwota ok. 9 mln zł.

łająca dziś instalacja pomaga miastu rozwiązać problem dużych ilości odpadów, co wydłuża czas eksploatacji wysypiska. Ponadto

Jeszcze nowocześniej

pomaga spełniać w województwie wymagania Unii Europejskiej

Planowana na rok 2013 przebudowa młyna cementu nr 6

w zakresie ilości odpadów poddawanych odzyskowi.

ograniczać się będzie do wymiany niektórych urządzeń –

Planując wykorzystanie pozyskiwanych w ten sposób paliw

np. separatora czy wentylatora. Nieco przebudowana musi być też

alternatywnych, należy jednak dotrzymywać ustalonych w prze-

konstrukcja. Według założeń koszt tych prac to ok. 3,5 mln zł.

pisach bardzo niskich parametrów emisji pyłu do powietrza.

Z kolei modernizacja rozdzielni 6 kV, polegająca na wymianie ele-

Gwarancję taką daje właśnie wykorzystanie filtru tkaninowe-

mentów w związku z ich zużyciem i dostosowaniu do dzisiejszych

go. Oprócz tego trzeba było istniejące wentylatory wyciągowe

potrzeb zasilania elektrycznego zakładu, ma kosztować 4 mln zł.

zamienić na nowszy wentylator. Zanim wprowadzone zostanie

Zgodnie z założeniami ma ona mieć miejsce w roku 2012.

32

czalnię ścieków na terenie zalewowym nad Odrą.

dowy i ekrany akustyczne ograniczając hałas przenikający

z zakładu do środowiska – kupiono dwie specjalistyczne koparki japońskiej firmy

Wskaźniki emisji zanieczyszczeń w kg zanieczyszczenia na 1 Mg wyprodukowanego cementu w latach 1982 - 2010

19 8 19 2 8 19 8 4 ,8 8 19 9 3 8 ,6 9 19 0 2 5 ,9 91 19 2 2 ,7 9 19 2 2 1 ,3 9 19 3 1 1 8 ,5 ,9 9 19 4 1 8 1 1 ,7 ,6 9 19 5 1 5 1 2 ,6 ,3 9 19 6 1 3 1 4 ,5 ,1 9 19 7 1 0 1 3 ,2 ,1 9 19 8 4 1 1 4 2 ,7 ,4 9 ,2 20 9 1 5 1 7 2 7 ,5 ,4 0 ,3 20 0 0 5 0 9 2 1 ,9 ,5 01 ,2 20 0 7 0 4 1 2 ,6 ,1 0 ,0 20 2 0 2 7 0 5 0 6 ,4 ,2 ,1 0 ,3 20 3 0 5 6 0 0 6 0 2 ,5 ,0 ,2 04 , 3 20 0 1 6 6 0 1 7 0 , ,1 ,1 0 7 ,4 20 5 0 3 6 8 0 9 0 9 ,2 ,2 ,1 0 ,4 20 6 0 4 5 2 0 7 0 6 ,1 ,4 ,1 0 ,4 20 7 0 5 0 1 0 9 0 1 ,0 ,7 0 ,1 ,4 W 20 8 0 6 1 3 0 6 SP 0 7 ,0 ,5 ,1 ,4 ÓŁ 2 09 0 7 0 9 0 4 SP 01 0 9 , , , 0 6 ,2 1 AL 0 0 7 0 9 0 0 AN 0 1 ,0 ,3 ,1 ,5 IE 0 7 0 0 0 2 0 5 ,0 ,7 ,1 ,8 1 0 8 0 4 0 1 0 ,0 ,9 ,0 ,9 8 0 9 1 3 0 2 ,0 ,3 ,9 0 8 0 3 1 4 ,0 ,2 , 0 0 6 0 3 0 4 ,0 ,9 ,7 0 4 1 1 0 5 ,0 ,5 ,9 2 0 3 1 5 1 ,0 ,8 ,0 4 2 1 0 0 ,6 ,6 3 1 6 0 ,3 ,6 1 9 0 3 ,3 ,7 0 0 0 0 ,8 ,4 1 0 6 ,0 1 4 ,8 3 3 ,2 2 2 ,4 1 2 ,6 8

Zielona alternatywa

Komatsu, dzięki czemu całkowicie wyeliminowano me-

todę strzałową wydobycia surowca, eliminując w ten sposób

również hałas i drgania parasejsmiczne.

Cementownia „Odra” nie tylko sama jest bezpieczna dla

środowiska, ale też zużywa ok. 250 tys. ton rocznie odpadów przemysłowych i wykorzystuje je jako dodatki do produkcji klinkieru i cementu. Należą do nich: – żużel wielkopiecowy – popioły lotne – rea-gips – dodatki żelazonośne

Poprawiła się też znacznie gospodarka wodno-ściekowa: – wybudowano przepompownię ścieków sanitarnych

powstających w zakładzie, co umożliwiło ich skierowanie

do oczyszczalni miejskiej

Cementownia „Odra” planuje zastąpić około 40% ciepła zużywanego do wypału klinkieru ciepłem uzyskanym z paliw alternatywnych.

33

Gdzie trafiamy?

LUDZIE

Cement produkowany w „Odrze” wykorzystywany jest nie tylko na zachodnich, ale też na krajowych rynkach zbytu. Oto przykładowe budowle, w których został użyty:

• Kompleks mieszkaniowy przy ul. Karmelkowej we Wrocławiu

• Stadion we Wrocławiu

• Stadion Zagłębia Lubin

• Tesco w Gliwicach

• Węzeł autostradowy Gliwice-Sośnica

• Centrum Handlowe Turawa Park

• Podstawy do wiatraków ustawianych w Wielkopolsce

• Fabryka Indesit w Radomsku

• Ambasada Holandii w Warszawie

• Elektrownia Konin (oczyszczalnia ścieków)

• Osiedle Agmet w Warszawie

• Basen w Zielonej Górze

• Hala sportowa przy ul. Hallera w Opolu

• Castorama w Zgorzelcu

• Budynek Wydziału Mechanicznego Politechniki Wrocławskiej

• Focus Park w Piotrkowie Trybunalskim

• Autostrada A4

• Hala w Nowej Soli

• Stabilizacja gruntu, droga ekspresowa S1 Cieszyn – Bielsko

• Obwodnica Śremu

• Stabilizacja gruntu, przejście graniczne w Zwardoniu

• Zachodnia obwodnica Poznania

• Stabilizacja gruntu (drogi, parkingi), IKEA II we Wrocławiu

• Autostrada A1 Piekary

• Lotnisko Okęcie w Warszawie (stabilizacja gruntu, węzeł,

• Basen we Włoszczowie

wiadukt)

• Biedronka w Strzegomiu

• Fabryka Volvo w Pietrzykowicach

• Droga S3 Gorzów Wielkopolski

• Fabryka Cadbury w Bielanach Wrocławskich

• Droga DK 46 Złoty Stok

• Fabryka Colgate w Świdnicy

• Droga Poraj – Choroń

34

Oni stworzyli „Odrę”

S

technologiach, po wielkiej przebudowie z lat pięćdziesiątych

to lat historii Cementowni to również dziesiątki

i sześćdziesiątych ubiegłego stulecia stał się jednym z najnowo-

tysięcy pracujących w niej robotników, inżynierów

cześniejszych w kraju. To w „Odrze” zamontowano pierwszy

oraz osób na kierowniczych i dyrektorskich stano-

w Polsce elektrofiltr do zmniejszania ilości pyłu wyrzucanego

wiskach, które ją tworzyły. To kilkadziesiąt tysięcy mniej lub

przy produkcji. To tutaj w latach 70. odbywały się pierwsze próby

bardziej anonimowych osób i tyleż życiorysów splecionych

automatyzacji przemysłu cementowego.

Ale już w latach osiemdziesiątych zakład nie wytrzymywał

z historią zakładu.

Dziś „Odra” zatrudnia 296 pracowników. Na początku lat

wyścigu z wybudowanymi później, większymi i nowocześniejszymi

dziewięćdziesiątych, gdy zakład prywatyzowano, liczba ta

cementowniami. Wymogi, zwłaszcza te stawiane cementowni

sięgała 500, a w latach siedemdziesiątych nawet 700–800. Nie

istniejącej w centrum miasta, były wtedy zbyt wysokie. We znaki

sposób wszystkich wymienić. Można natomiast mieć w pamię-

dawała się też technologia. Stosowana jeszcze wtedy w „Odrze”

ci, że Cementownia „Odra” to nie tylko maszyny, technologie

mokra metoda produkcji była przestarzała, tymczasem świado-

i wskaźniki. To również tworzący ją ludzie.

mość społeczna coraz większa. Do dyskusji włączać się zaczęły

Każdy z nich ma swoją wizję Cementowni. Każdy z nich

organizacje ekologiczne. W końcówce lat osiemdziesiątych zakład chylił się ku upadkowi. Konkurencja była ogromna, a na

pamięta osobny kawałek jej historii – bo go tworzył.

inwestycje w unowocześnienie nie było szans.

O krok od końca

Po przemianach roku 1989 i raporcie, który na zlecenie Mi-

Zdzisław Łukowicz, były prezes Cementowni „Odra”, kierował

nisterstwa Przekształceń Własnościowych zrobiła wówczas amerykańska firma ekspercka, „Odra” znalazła się w czołówce

przedsiębiorstwem w czasie prywatyzacji – Cementownia „Odra”, jaką znałem przez ponad pół wieku

zestawienia cementowni nadających się wyłącznie do zamknię-

pracy w branży, to zakład, który kilkakrotnie przechodził wielką

cia. Kary nakładane przez państwo za nieprzestrzeganie norm

przemianę. Zdewastowany po wojnie, oparty na przestarzałych

środowiskowych wielokrotnie przekraczały możliwości finansowe

35

LUDZIE

LUDZIE

przedsiębiorstwa. Jedynym wyjściem było znalezienie dużego

nowych szlaków w polskiej gospodarce. Bywało, że kilka razy

ptasie kryptonimy. Tylko jedna była warta uwagi. Przyszły na-

sała o białych pióropuszach dymu, które strzeliły w niebo 22 lipca – bo

inwestora, który zdecyduje się wyłożyć ogromne pieniądze.

w tygodniu jeździliśmy do Warszawy. Papiery przywożone stam-

bywca deklarował w niej m.in. chęć gruntownej modernizacji

jakżeby inaczej. Technologia była wtedy bardzo prymitywna, zakład

Pojawiali się pojedynczy. Przyjeżdżali, oglądali, pytali. Potem

tąd po południu czy wieczorem – następnego dnia rano, wypeł-

zakładu i brak zwolnień. Zatrudnienie miało być ograniczane,

nie pylił, tylko zasypywał okolicę białymi płatkami, ale powodów do

odjeżdżali i najczęściej nigdy się już nie pojawiali.

nione i przygotowane według wytycznych, wyjeżdżały do stolicy

ale przez nieprzyjmowanie do pracy. Gdy jak otwarto oferty,

radości było wiele. Tym więcej, że cement w odbudowywanym po

z powrotem. Wypełnialiśmy kolejne zaświadczenia, załączniki

okazało się, że to propozycja pana Miebacha.

wojennych zniszczeniach kraju był na wagę złota. W 1953 roku za-

Latem roku 1992 dostałem telefon z Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Opolu.

i zestawienia. Błyskawicznie, bo w ciągu

13 lipca 1993, po wielu miesiącach starań, firma Miebach Pro-

montowano w „Odrze” elektrofiltr do odpylania, co dla mieszkańców

Dyrektor tej komórki poprosił, abym za

Czy wiesz, że…

miesiąca, „Odra” stała się jednoosobową

jektgesellschaft GmbH z Dortmundu przejęła pakiet kontrolny 80

15 minut był w wydziale, bo pojawił się

…20 proc. ogólnej krajowej produkcji cementu w roku 1977 r. pochodziło z województwa opolskiego. Z 21 mln 300 tys. ton aż 4 mln 258 tys. ton wyprodukowano na Opolszczyźnie. Polska była wtedy na 9. miejscu w światowym rankingu producentów cementu.

spółką Skarbu Państwa.

proc. akcji. W ten sposób „Odra” znów wyznaczyła nowy szlak

Kolejne przebudowy – już z częściami sprowadzanymi z Za-

W międzyczasie spotykaliśmy się rów-

w polskiej gospodarce – była pierwszą w kraju sprywatyzowaną

chodu za przyznawane przedsiębiorstwu dewizy – trwały aż

nież z załogą, która – choć wiedziała,

cementownią. Wszystkie zobowiązania przyjęte w umowie z in-

do roku 1962. Sprawiły, że „Odra” stała się jedną z najnowo-

że nie ma wyjścia – obawiała się zagra-

westorem zostały przez niego wypełnione z nawiązką, a osiągnięte

cześniejszych i najbardziej wydajnych cementowni w Polsce.

nicznego inwestora i samej prywatyza-

zyski były przeznaczane na kolejne inwestycje.

Ale intensywna eksploatacja w kolejnych latach sprawiła, że

obcokrajowiec zainteresowany inwestycjami w Polsce. Tak się zaczęły rozmowy z panem Hansem Hugo Miebachem.

Po jego wizycie w Opolu i Cementowni „Odra” odbyła się nasza rewizyta w Niemczech. Byłem tam z kilkoma

urządzenia się zużywały, a brak inwestycji – że technologia się

cji. Musieliśmy tłumaczyć i zaręczać, że inwestor nie kupuje Cementowni po to,

okolicy okazało się zbawienne.

Nowoczesna staruszka

starzała. W końcówce lat osiemdziesiątych zakład był zadłużony,

osobami, by zobaczyć, jak funkcjonują cementownie pana Mie-

by ją rozbić i sprzedać. Rozmawialiśmy także z panem Mieba-

Adam Maczura, były specjalista w Dziale Rozwoju, w Cemen-

przestarzały i nierentowny. Według wszelkich ekspertyz nadawał

bacha w jego kraju. Obserwowaliśmy też samego właściciela – co

chem i jego ludźmi. Tłumaczyliśmy, jakie są wytyczne i warunki

towni „Odra” pracował ponad 50 lat. Przez większość tego czasu

się do likwidacji. Pojawienie się inwestora z Niemiec na początku

mówi, jak reaguje, co go interesuje. Przekonaliśmy się wtedy,

prywatyzacji. Ciągle miałem obawy, że przez wielość procedur

był odpowiedzialny za inwestycje. Szef zakładowej organizacji

lat dziewięćdziesiątych było dla „Odry” wybawieniem. Znów

że to skromny, normalny człowiek. „Cemenciarz” w trzecim

niemiecki inwestor – znużony tym – się wycofa. A bez niego

NSZZ „Solidarność”

przecieraliśmy szlak – byliśmy pierwszymi związkami zawodo-

pokoleniu i przedsiębiorca absolutnie oddany temu, co robi. Po

„Odra” by upadła – co do tego nie miałem wątpliwości.

– Cementownia „Odra” przez 55 lat była mi drugim domem.

wymi przemysłu cementowego w Polsce, które negocjowały pakiet

Do ogłoszonego przez Ministerstwo Przekształceń Własno-

Pamiętam wszystkie ważniejsze technologicznie zmiany, które w niej

w związku z prywatyzacją. Pamiętam, że prócz obietnicy moder-

ściowych przetargu dotyczącego Cementowni „Odra” przystąpiło

zachodziły. Gdy w roku 1951 oddano do użytku pierwszy zbudowany

nizacji zakładu, na której nam również zależało, wnioskowaliśmy

trzech inwestorów. Pamiętam, że wszystkie oferty miały nadane

na czeskiej technologii i maszynach piec, miejscowa prasa z dumą pi-

o minimum trzyletni okres bez zwolnień i utrzymanie pakietów

powrocie do Opola zyskałem pewność, że to jedyna szansa na uratowanie „Odry”.

Wtedy zaczął się prawdziwy wyścig z czasem i przecieranie

36

37

LUDZIE

LUDZIE

socjalnych dla pracowników – przydziałów węgla, mieszkań

tradycjami. Konkurencyjny i mający swoje miejsce na mapie

nożną. Istnieje nawet zakładowa drużyna piłkarska.

pomina przestarzałego zakładu sprzed lat. Zakład jest czysty

zakładowych, urlopów pracowniczych. Nowy właściciel bardzo

polskiego przemysłu cementowego. Warto dodać, też z dumą,

Cementownia, którą pamiętam z lat pracy rodziców, a ta dziś –

i wciąż prowadzi kolejne inwestycje. Tylko ludzi pracuje nieco

uczciwie podszedł do zobowiązań. Okazał się bardzo ludzki i na

że w skali kraju wytwarzamy jako województwo jedną czwartą

to dwa różne zakłady. Dziś to nowoczesne, zautomatyzowane

mniej – choć nigdy nie było tu wielkich zwolnień grupowych.

wszelkie nasze prośby wyrażał zgodę.

produkcji cementu.

przedsiębiorstwo, które dba o środowisko. W niczym nie przy-

Redukcja zatrudnienia następuje stopniowo i naturalnie.

Dla zakładu najważniejsze było to, że po wielu latach dostał wreszcie potężny zastrzyk finansowy na modernizację.

Odra – firma rodzinna

Przestarzałą, nieekonomiczną i nieekologiczną metodę mokrą

Hubert Kupka, pakowacz cementu

zamieniono wreszcie na suchą. To dało ogromne oszczędności.

– W „Odrze” jestem zatrudniony od pięciu lat. Wcześniej

Zamknięte zostały trzy z czterech czynnych przez lata pieców.

kilkanaście lat pracownikami firmy byli również moi rodzice.

Andrzej Tymieniecki

(1948–1951)

Dzisiejsze logo z czterema kominami to już tylko nawiązanie do

Ojciec pracował na koncentratorach, mama przy maszynach.

Karol Janczar

(1951–1952)

historii – działa wyłącznie jeden. Mimo to udało się utrzymać,

Z wykształcenia jestem stolarzem, a zanim zacząłem pracę

Tadeusz Kudela

(1952–1954)

a potem stopniowo zwiększać produkcję.

w Cementowni, miałem własną firmę. Trafiłem tu, bo zależało

Paweł Tadych

(1955–1956)

Zamontowano nowocześniejsze maszyny, nowoczesny, szwaj-

mi na regularnej pracy w zakładzie, który dba o pracownika.

Tadeusz Bieda

(1957–1958)

carski elektrofiltr, supernowoczesny system załadunku cementu.

Nie zawiodłem się. Pracujemy na trzy zmiany, od początku roku

Alojzy Sołtysek

(1958–1971)

Dziś – mówiąc żartobliwie – można po zakładzie chodzić w lakier-

dobrze wiemy, kiedy wypadną nam dni wolne, a kiedy robocze.

Józef Szymczakiewicz

(1962–1964)

kach. Technologia jest czysta, bezpieczna i centralnie sterowana.

Dzięki temu wiele rzeczy w życiu rodzinnym można zaplano-

Euzebiusz Adamski

(1964–1966)

Najważniejsze osoby w firmie mają do niej komputerowy dostęp

wać. Chwalę sobie też pakiet socjalny, który oferuje nam firma.

Stanisław Pałaszyński

(1966–1971)

24 godziny na dobę.

Dzieci pracowników mają dopłaty do kolonii letnich, a my sami

Henryk Niklasiński

(1971–1975, 1978)

Zygmunt Szypulski

(1976–1978)

Zdzisław Łukowicz

(1979–2005)

Andrzej Rybarczyk

(od 2005 do dziś)

Na pytanie o to, jaka jest ta moja cementownia, odpowiadam:

– prócz podręcznikowo przestrzeganych wytycznych dotyczących

to stuletnia staruszka, która z podniesioną głową i doskonałą

bezpieczeństwa i higieny pracy – bonusy w postaci np. karnetów

znajomością rzeczywistości weszła w XXI wiek. To w pełni

na basen. Mamy też dostęp do sali gimnastycznej, gdzie popo-

zmodernizowany i ciągle doskonalący się zakład z ogromnymi

łudniami czy wieczorami można grywać w siatkówkę albo piłkę

38

Dyrektorzy i prezesi Cementowni „Odra” w okresie powojennym:

39

PRZYRODA W zgodzie z naturą

W

Cementownia „Odra” – kamieniołom.

Ze znanych od lat badań wiadomo, że pokłady margla są

przyrodzie nic nie ginie i nic nie dzieje się

wyjątkowo duże po północnej i południowej stronie Opola.

poza nią. Wpływ przemysłu na zasoby na-

Cementownia „Odra”, jedyny opolski zakład, który przetrwał

turalne Ziemi od dawna jest przedmiotem

wiek pełen zawirowań, eksploatuje dziś 18-hektarowy teren.

troski wielu instytucji i organizacji. Ostatnie kilkadziesiąt lat

Całe złoże ma mieć powierzchnię ok. 30 ha. To drugie w historii

pokazuje, że człowiek, który bywa beztroski wobec natury,

wyrobisko przedsiębiorstwa.

potrafi również wziąć za nią odpowiedzialność. Ściśle prze-

Obecnie „Odra” wykorzystuje w skali roku złoże o wielkości

strzegane i skrupulatnie kontrolowane normy środowiskowe

ok. 1 ha. Wydobywa z tej powierzchni średnio 600 tys. ton

to dziś codzienność każdej gałęzi przemysłu.

surowca. Eksploatacja stopniowo powiększanego terenu nie

W branży cementowej relacje biznes – natura mają szczególny

oznacza jednak strat dla środowiska. Przeciwnie – wyrobiska

wymiar. Wszystko, na czym opiera się ten przemysł, pochodzi

surowców mineralnych oferują bardzo korzystne i zróżnicowa-

z przyrody. Zasoby podstawowych składników cementu –

ne warunki siedliskowe dla wielu gatunków roślin i zwierząt,

margla lub wapienia i gliny – to dary Ziemi. Ziemia opolska

w tym także rzadkich i zagrożonych. Bardzo często eksploato-

od wieków obdarza nimi wyjątkowo hojnie – okolice Opola

wane lub zamknięte kamieniołomy, żwirownie, piaskownie czy

są w margiel i wszystko, co do produkcji cementu niezbędne,

glinianki są ostoją gatunków istotnych z konserwatorskiego

wyjątkowo bogate. Stąd wczesny rozkwit przemysłu cemen-

punktu widzenia.

towego na tych terenach. Wprawdzie z 9 istniejących przed II

Badania florystyczne prowadzone od kilkunastu lat na Śląsku

wojną światową cementowni po wojnie zostały jedynie cztery,

Opolskim potwierdziły występowanie na terenie wyrobisk su-

ale w kolejnych latach przybywały następne. Do dziś to jedna

rowców mineralnych ponad 200 gatunków roślin ustępujących

z najważniejszych gałęzi regionalnego przemysłu. Wytwarza-

i rzadkich spośród 532 ujętych na czerwonej liście roślin zagro-

ny na Opolszczyźnie cement stanowi jedną czwartą ogólnej

żonych wyginięciem w regionie. Znajdują się wśród nich gatunki

krajowej produkcji.

krytycznie zagrożone i wiele roślin podlegających prawnej ochro-

41

PRZYRODA

nie. Są wśród tych gatunków także takie, które w wyrobiskach

m.in. rokitniczka (Acrocephalus schoenobaenus) i trzcinniczek

mają swoje ostatnie populacje w skali całego Śląska.

(Acrocephalus scirpaceus). Dużą atrakcją wyrobiska są nietope-

Jednym z najcenniejszych pod względem bogactwa gatunkowe-

rze, które mają tu nawet swoje zimowe siedliska. W niewielkich

go na Śląsku Opolskim jest wyrobisko „Odra I”, należące właśnie

sztolniach zimują m.in. gacek brunatny (Plecotus auritus) i mopek

do Cementowni „Odra”. Mimo że położone w centrum miasta,

(Barbastellus barbastellus). Kamieniołom „Odra I” pełni także

zadziwia różnorodnością i naturalnością siedlisk. Występuje tu

rolę ostoi płazów. Żyją tu m.in. ropucha szara (Bufo bufo), żaba

np. jeden z najbardziej zagrożonych storczykowatych regionu –

trawna (Rana temporaria) i żaba wodna (Rana esculenta).

kruszczyk błotny (łac. Epipactis palustris). Na brzegach zbiornika

Wyrobisko „Odra I” to również znakomite źródło informacji

wodnego, na wilgotnej pulpie wapiennej znalazła też dogodne

o geologicznej historii Opolszczyzny. Na podstawie materiałów

siedlisko centuria nadobna (Centaurium pulchellum), piękna,

paleontologicznych znalezionych na jego terenie powstały prace dok-

choć niepozorna roślina chroniona. Do innych rarytasów świata

torskie, magisterskie i opublikowane zostały artykuły naukowe. Nic

roślin w wyrobisku należy choćby ośmiał mniejszy (Cerinthe

dziwnego, skoro wśród znalezionych skamieniałości są np. organizmy

minor), lepiężnik biały (Petasites albus) czy występująca w wo-

bentoniczne, czyli bytujące na dnie zbiorników wodnych: małże,

dzie rdestnica połyskująca (Potamogeton lucens), coraz rzadziej

gąbki, ramienionogi, jeżowce, liliowce, mszywioły czy wieloszczety.

występująca w zbiornikach wodnych Opolszczyzny.

Znajdowano tu również skamieniałości takie jak głowonogi (amonity,

Także wśród zwierząt notuje się na terenie kamieniołomu

łodziki, belemnity), ryby kostne oraz różnorodne zęby rekinów.

„Odra I” wiele rzadkich i chronionych gatunków. Najważniejszy

Kilka przykładów tych unikalnych znalezisk, świadczących

z nich to podlegający prawnej ochronie świergotek polny (Anthus

o burzliwych dziejach naszego globu i bogatej historii ukrytej

campestris). Jest też kilka rzadkich kaczek i innych gatunków

w pokładach opolskiego margla, można zobaczyć na wprost

związanych z wodami, np. głowienka (Aythya Felina), łabędź

drzwi wejściowych biurowca Cementowni „Odra”.

niemy (Cygnus olor), perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus) czy

Oprac. naukowe rozdziału: dr Arkadiusz Nowak i dr Elena Jagt-

łyska (Fulica atra). Okalające zbiornik szuwary zamieszkuje

Yazykova, Katedra Biosystematyki Uniwersytetu Opolskiego

42

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

ZEMENTWERK „ODRA” –

1911 2011 -

100 JAHRE, DIE UNSEREN ERFOLG ZEMENTIERT HABEN

Einleitung Die vergangenen 100 Jahre zeigten Oppeln und dem Oppelner Land, welche Macht wir in der Zementbranche sein können. Dieses Jahrhundert hat aber auch nachgewiesen, wie viel Mühe zu geben ist, um zu überleben – trotzt der günstigen Naturbedingungen, riesigen Rohstoffressourcen und vieljährigen Traditionen. Unter neun vor dem 2. Weltkrieg in der Stadt und um die Stadt herum bestehenden Zementwerke hat nur eins überlebt.

Das im Herzen der Stadt gelegene Werk überstand die schwierigsten Kriegsstürme. Das Werk kann sich heute des Namens des ältesten im Lande, des modernsten und seine Produktion immer verbessernden Werkes rühmen. Aufeinander kommende Investitionen und von Jahr zu Jahr wachsende Effizienz lassen keine Zweifel übrig, dass dies eine der am dynamischsten funktionierenden Firma in der Region ist. Die vergangenen 100 Jahre sind ihr guter Anfang.

VORWORT Hans Hugo Miebach, Aufsichtsratsvorsitzender des Zementwerkes Odra“ SA. Fast 20 Jahre nach der Investition der Miebach Gruppe können wir heute das 100-jährige Jubiläum von „Odra“ feiern.

Mit der Öffnung Polens auch für deutsche Investitionen Anfang der 90er Jahre des vergangenen Jahrhunderts ergab sich die Möglichkeit einer erfolgsversprechenden Zusammenarbeit.

Das damals schon 80 Jahre alte Zementwerk „Odra“ mit veralteten Anlagen und starker Umweltbelastung für die Stadt Opole bedurfte großer Modernisierungsinvestitionen zum Erhalt seiner Existenz und auch der Arbeitsplätze.

Die Miebach Gruppe besaß in Deutschland seit fast 100 Jahren Erfahrungen in Anlagentechnik und Zementherstellung in Erwitte / Westfalen, einem Zentrum der deutschen Zementindustrie.

Einen besonderen Schwerpunkt ihrer Tätigkeit bildete in den 80er90er Jahren die Entwicklung eines Verfahrens zur Gewinnung und den Einsatz von Sekundärbrennstoffen aus Hausmüll als Brennstoff für die

Klinkererzeugung in modernen Wärmetauscheröfen. Damit sollte die Schonung der fossilen Brennstoffe erreicht werden sowie gleichzeitig der Bedarf an Deponievolumen reduziert werden, was dem Interesse der für die Entsorgung zuständigen Kommunen entsprach. Diese Entwicklung trug zwar dem wachsenden Umweltbewusstsein Rechnung und wurde deshalb vom Umweltbundesamt in Berlin unterstützt, es lag allerdings außerhalb der Trends in der damaligen Zementindustrie.

Die damaligen Stadtväter von Opole waren sehr weitsichtig und erkannten bei einem Besuch in Westfalen, dass diese Technologie zukunftsweisend war, um mit der Zementindustrie ihrer Region auch die anstehenden Deponieprobleme lösen zu können.

Das gemeinsame Interesse führte zum Erwerb und der völligen Modernisierung von „Odra“ sowie zur Errichtung einer Brennstoffgewinnungsanlage für die Deponie der Stadt Opole. Inzwischen ist diese Technologie weltweit in der Zementindustrie eingeführt und wird auch in einem großen Nachbarzementwerk mit Abfall aus Opole durchgeführt.

Auf Grund umfassender Investitionen in den letzten 15 Jahren wurde die Modernisierung des Werkes „Odra“ so weit vorangetrieben, dass es zusammen mit dem Zementwerk „Warta“ in Dzialoszyn, einer weiteren Investition der Gruppe im Wettbewerb bestehen kann.

Zum 100-jährigen Jubiläum des Zementwerkes „Odra“ wünsche ich ihm weitere Entwicklung, damit es als ein bedeutendes Unternehmen auf der Wirtschaftslandkarte der Stadt Opole agiert und durch die Zementproduktion seinen Beitrag für die Wirtschaftsentwicklung der Region leisten kann und weiter die Anerkennung der Stadtbewohner findet.

Dem Vorstand und der Belegschaft des Zementwerkes wünsche ich zu diesem Jubiläum erfolgreiche Entwicklung des Zementwerks, Freude am Arbeitsplatz und persönliches Glück.

Andrzej Rybarczyk, Vorstandsvorsitzender des Zementwerkes „Odra” SA Das Zementwerk „Odra“ in Oppeln ist schon 100 Jahre alt. Ab dem Anfang des 20. Jahrhunderts dient es mit seiner Produktion der Region und dem ganzen Lande. Viele wichtige Objekte in der gesamten Geschichte

103

sind aus dem aus Oppeln herkommenden Zement entstanden. Für das Produktionswerk, das der Entwicklung der Wissenschaft und Technik Schritt halten musste, waren die Jahre voll an Herausforderungen und Suche nach seinem Platz auf der wirtschaftlichen Karte des Landes.

Das Werk hatte in seiner Geschichte viele unterschiedliche Schicksale.

Vom bedeutenden – in der Vorkriegszeit, durch den Wiederaufbau nach dem Krieg, seine Glanzzeit in den sechziger und Anfang der siebziger Jahren, Jahre der Ungewissheit in der System- und Wirtschaftstransformationszeit, bis zum jetzige Stand – dem ältesten in der Zementbranche in Polen funktionierenden Werk.

Trotzt seines Alters und der alten Mauer ist das jetzige Zementwerk ein modernes Werk, das den Funktionsanforderungen im europäischen Wirtschaftsraum voll entspricht. Das ist das Ergebnis des vieljährigen Investierens in moderne Technik und Arbeitsorganisation unter Einhaltung der Prinzipien der Nachhaltigkeit. Heute werden Umweltschutzprobleme genau so wie technische Produktionsprobleme betrachtet und die Ergebnisse dieser Handlungen sind mit bloßem Auge sichtbar. In der Geschichte des Zementwerkes war es nicht immer so.

Das Schicksal verursachte, dass „Odra“ seit einhundert Jahren in den Strukturen der Stadt funktioniert und ihre Infrastruktur und Ressourcen nutzt. Das Werk ist also ihr vollberechtigter Bürger mit Privilegien und Pflichten. Dies stellt zusätzliche, manchmal schwierige Bedingungen für sein Funktionieren. Wir versuchen diesen Herausforderungen gerecht zu werden, indem wir die Auswirkung auf die Umwelt minimieren, für die Ästhetik, das Verkehrssystem und die Umwelt sorgen sowie an vielen Stadtbauprozessen teilnehmen.

Wenn man über die Geschichte und den heutigen Tag des Zementwerks „Odra“ redet, darf man das wichtigste Element – die Menschen, die das ganze Jahrhundert land die Wirklichkeit dieses Werkes gestalteten, nicht außer Acht lassen. Dank ihren hohen Fähigkeiten, dem vollen Engagement – sowohl des technischen Personals, als auch der Arbeiter – bestand das Werk, entwickelte sich und besteht bis heute. Ein Jubiläum bietet eine gute Gelegenheit, um sich bei mehreren Generationen der Mitarbeiter, die ihre Fähigkeiten und Arbeit ihrer Firma überlassen haben, zu bedanken. Ihnen gebührt Respekt Verbeugung für die Erhaltung der Kontinuierlichkeit des Zementwerks und für die Pflege der Tradition der Zementproduktion in Oppeln.

Anlässlich des Jubiläums des 100. Jahrestages unserer Firma gratuliere ich im Namen des jetzigen Vorstandes allen ehemaligen und jetzigen Mitarbeiter des Zementwerkes „Odra” SA und spreche Hochachtung und Lob aus, und dem Zementwerk wünsche ich, das nächste Jahrhundert in gute Form und Kondition im Dienste der Stadt und dem Land zu überstehen.

Józef Sebesta, Marschall der Woiwodschaft Oppeln Sehr geehrte Damen und Herren, Das Oppeln Land ist eine Region, die - zusammen mit den hier vorkommenden Rohstoffen - ein der wichtigen Gebiete der Baustoffproduktion in unserem Lande ist. Wir haben hier in der Welt bedeutende Zement- und Kalkhersteller. Das heute dynamische und moderne Zementwerk „Odra” SA mit hundertjähriger Geschichte nimmt einen wesentlichen Platz ein.

Das Zementwerk „Odra” SA ist ein Unternehmen, das eine der prächtigsten Visitenkarten unserer Region ist. Das Werk erzielt gute Ergebnisse, konkurriert mit Erfolg mit anderen auf nationalen und ausländischen Märkten, gewinnt Preise und Auszeichnungen, die durch unterschiedliche Einrichtungen des wirtschaftlichen Lebens im Lande vergeben werden. Das Werk ist auch Mäzen von Kultur und Sport in Oppeln.

In der bewundernswerten einhundertjährigen Geschichte des Zementwerkes gab es bessere und schlechtere Jahre, das Werk nahm aber immer einen wichtigen Platz auf der Karte der Stadt und der Region ein. Mit Erfolgt passierte das Werk die schwierige Zeit und System- und Wirtschaftstransformation. Heute setzt das Werk modernste Produktionsstandards ein und liefert auf den polnischen Markt Baustoffe von der höchsten Qualität. Es freut mich äußerst, dass in einem für unsere Region so wichtigen Werk ein Programm für Modernisierung und technologische Entwicklung konsequent realisiert wird, dank dem nicht nur das Produktionspotential wächst, sondern auch die immer höheren Qualitäts- und Umweltstandards erfüllt werden.

Das Jubiläum des 100. Jahrestages des Zementwerkes „Odra” ist eine Zeit für die Zusammenfassung der Schaffens des vergangenen Jahrhunderts sowie die Zeit für das Kreieren neuer Pläne und Vorhaben. Ich

104

glaube daran, dass vor dem Zementwerk weitere Jahre einer dynamischen Entwicklung stehen.

Anlässlich des großartigen Jubiläums gratuliere ich allen Mitarbeitern des Zementwerks „Odra” SA und spreche meine Hochachtung und Lob aus. Ich hoffe, dass die Firma durch ihre weitere Tätigkeit, dank dem Engagement und der guten Arbeit der Belegschaft weiterhin die Entwicklung unserer Region ausgezeichnet fördern und aktiv unterstützen wird.

Ich bedanke mich bei allen Mitarbeitern für die solide Arbeit und wünsche ihnen weiteren Berufserfolg sowie Gesundheit und alles Gute.

Ich gratulierte dem Vorstand und der Belegschaft des Zementwerkes und wünsche eine erfolgsreiche Erfüllung aller Investitionspläne und noch viele Jahre einer guten Tätigkeit.

Alles Gute!

Ryszard Zembaczyński, Präsident der Stadt Oppeln Sehr geehrte Damen und Herren, Anlässlich des Jubiläums des 100. Jahrestages des Zementwerkes „Odra” SA möchte ich im Namen der Selbstverwaltungsgemeinschaft Oppeln dem Vorstand und allen Mitarbeitern der Gesellschaft alles Gute wünschen.

Das Jubiläum der Firma, die zum Kreise der ältesten und weiterhin aktiven Zementwerke in Polen gehört, gibt einen Anlass, die Rolle, die durch die Zementindustrie in der Entwicklung der Stadt ausübte, zu betonen. Es steht außer Zweifel, dass die dynamische Entwicklung der Hauptstadt des Regierungsbezirks mit Zementwerken, die vor über einhundert Jahren entstanden und ihre Produktion entwickelten, fest verbunden war. Der Entwicklungsimpuls in Verbindung mit der Zementproduktion spiegelte sich in sonstigen Wirtschaftszeigen ab und trug dazu bei, dass Oppeln zu einer modernern und für die damaligen Zeiten wohlhabende Stadt wurde. Durch weitere Dekaden stellten Zementwerke ein gewisses Erkennungszeichen für Oppeln dar.

Nach Jahren mehrerer wirtschaftlichen Transformationen blieb in Oppeln nur ein Zementwerk. Das Werk modernisierte seine Produk-

tion, wobei ökologische Normen hinsichtlich der Luftreinheit und die Auswirkung sonstiger Faktore auf die Umwelt beachtet wurden. Das Werk wurde zu einer Firma, die ihre Produktion an Marktanforderungen anpasst, das Handelsangebot erweitert und zugleich für die soziale Umgebung sorgt.

Am Jubiläum des 100. Jahrestages der Entstehung des Zementwerks „Odra” SA wünsche ich der Gesellschaft eine dynamische Entwicklung und den dort beschäftigten Mitarbeitern Zufriedenheit und Erfolg.

GESCHICHTE Es war Jahr 1857. Polen sollte noch über 60 Jahre unter Besatzung bleiben. Mit Zustimmung des Zaren entstand damals im Polnischen Königreich die Landwirtschaftsgesellschaft, Ottawa wurde zur Hauptstadt Kanadas und in England wurde der weltweit ersten Fußballverein Sheffield F.C. gegründet. Damals wurde auch Joseph Conrad, in der englischen Sprache schöpfender Schriftsteller, Autor von Lord Jim, geboren.

In diesem Jahr wurde auf dem polnischen Gebiet die erste Karte der Geschichte der Zementindustrie geschrieben - im Polnischen Königreich entstand das Portlandzementwerk „Grodziec” bei Będzin. Das Werk wurde durch Jan Ciechanowski, Adeligen und hoch gestellten Beamten, gegründet. Die erste Jahresproduktion des Werkes betrug circa 490 Tonnen. Das war das fünfte Zementwerk in der Welt.

1865 nahm Heymann Pringsheim in Nowa Wies das zweite Zementwerk in dieser Region in Betrieb. Im Jahre 1871 entstand das Zementwerk „Groszowice” und ein Jahr später „Zakrzów”. An dem Orte, wo später das Zementwerk „Oppelnhafen”, der Vorgänger von „Odra” entstand, gab es im Jahre 1872 drei kleinere Werke, die zu drei unterschiedlichen Eigentümern gehörten. Das waren kleine Manufakturen, die zusammen ca. 240 Tonnen Zement täglich herstellten.

In späteren Jahren entstanden noch die Zementwerke: „Bolko”, „Silesia”, „Giesel” sowie „Stadt Oppeln” („Opole Miasto”), das spätere „Piast”. Anfang des 20. Jahrhunderts gab es in Oppeln und seiner nächsten Umgebung insgesamt 9 Zementwerke. Sie waren die treibende Kraft für

105

diese Gebiete und die wichtigsten Arbeitgeber in der Region. Laut Angaben aus dem Jahre 1913 waren dort 2333 Personen beschäftigt. Die Leistung sämtlicher Werke (inklusive der nacheinander entstehenden) betrug im 1891 140 Tsd. Tonnen Zement, im 1900 250 Tsd. Tonnen und im 1910 bereits 620 Tsd. Tonnen.

Warum blühte Zementindustrie auf diesem Gebiet auf? Die Oppeln Kalklagerstätten waren schon in der Mitte des 14. Jahrhunderts bekannt. Damals - und lange danach - wurde Kalk jedoch nur in der nächsten Umgebung verwendet, weil der Kalkstein keinen längeren Transport aushielt. Es war auch lange bekannt, bevor hier das erste Zementwerk entstand, dass sich Lagerstätten sowohl im Norden, als auch im Süden der Stadt befinden. Als das Patent für die Herstellung eines festen Baustoffs wie Zement aus England durch Pommern nach Oppeln einwanderte, wussten die Deutschen, dass nirgendwo so günstige Herstellungsbedingungen wie hier da sind. Alle notwendigen Bestandteile befinden sich nämlich in Sichtweite in der Stadt Oppeln.

Der Anfang des 20. Jahrhunderts war die Blütezeit der Branche. Noch im Jahre 1914 gestaltete sich die Produktion auf einem Niveau von 544 Tsd. Tonnen Zement jährlich. Einige Jahre später, 1920, sank sie bis auf knapp 185 Tsd. Tonnen. Die Gründe dafür waren die Marktsättigung und der Ausbruch des 1. Weltkrieges. Das Kriegsende und die Entstehung des polnischen Staates bedeuteten für dem früher deutschen Zementwerke um Oppeln herum entgangene große Gewinne.

Nach mageren Jahren kamen aber bessere Jahre. Im Jahre 1932 produzierten sechs Oppelner Zementwerke: „Oppelnhafen”, „Groszowice”, „Wróblin”, „Silesia”, „Nowa Wieś” und „Giesel” insgesamt 800 Tsd. Tonnen Zement. Sie verbrauchten dabei 300 Tsd. Tonnen Kohle. Vier Jahre später produzierte nur das Zementwerk „Oppelnhafen” 275 Tsd. Tonnen des Produktes. Das Werk erzielte diese Leistungsfähigkeit mit drei Drehöfen mit je 3 m Durchmesser und 60 m Länge. Trotzt der immer schlechteren wirtschaftlichen Lage oszillierte die Jahresproduktion des Werkes im Jahre 1938 um 200 Tsd. Tonnen.

1911 - im damals noch polnischen (obwohl unter Besatzung) Lwow entstanden die ersten Pfadfindergruppen und die Pfadfinderbewegung.

In der Welt wurde zum ersten Mal der Frauentag gefeiert, der legendäre „Titanic” (der ein Jahr später an einem Eisberg zerschellte) wurde vom Stapel gelassen und Chevrolet brachte die ersten Fahrzeugmodelle auf den Markt. Es wurden ebenfalls die ersten Inka-Siedlungen in Machu Picchu entdeckt und der Norweger Roald Amundsen bezwang den Südpol.

In Oppeln wurde 1911 das erste Zementwerk „Oppelnhafen”, der Vorgänger von „Odra”, in Betrieb genommen. Das mit drei Drehöfen mit einer Tagesleistung von 250 Tonnen ausgestattete Werk produzierte Zement mit dem Naßverfahren. Das Werk hatte 4 Mühlen, Silos mit einer Kapazität von 21 Tonnen sowie drei Packmaschinen des Typs „Bates”.

Im benachbarten Steinbruch arbeiteten 3 Löffelbagger und ein Förderband. Hier wurden drei Zementarten mit den Bezeichnungen „Zenith 1”, „Zenith 2” und „Zenith 3” hergestellt.

In den Jahren 1912–1914 wurde „Oppelnhafen” zum großen dynamischen Werk. Das war in der damaligen Zeit auf diesem Gebiet das größte und modernste Zementwerk, das dritte, das in Oppeln gebaut wurde. Bis Ende des 2. Weltkrieges war es ein deutsches Werk.

Im Sommer 1939 wurde in Warschau eine Pferderennbahn in Służewiec, einige Monate früher ist in Vatikan der Papst Pius der XI. verstorben und in den USA fand die Prämiere des Filmhits aller Zeiten – „Vom Winde verweht” statt. Am 1. September 1939 begann der 2.

Weltkrieg.

Die Jahre 1939-1945 waren ohne Zweifel die schwierigsten in der Geschichte der Zementindustrie. Wie andere Industriewerke produzierten Zementwerke damals Rohstoffe vor allem für den Bedarf der Armee.

Die weiteren Fronten verstärkten die Zerstörung. Nach dem Aufhören der Kämpfe sind 1945 nach vielen Werken nur Schutt und Asche geblieben. „Alle Maschinen von ihren Fundamenten herausgerissen, verbrannte Gebäude, umgestürzte Mauer und ganze Wände großer Maschinenhallen, beschossene stillstehende Fabrikkamine“ - so beschrieb den Zustand des Zementwerks „Groszowice” im Oktober 1946, d.h. nach seiner Übernahme von der sowjetischen Kommandantur durch polnische Behörden, ein Delegierte dieses Zementwerkes.

Nach dem Kriegssturm wurde zum Wiederaufbau des Landes beigetreten. Auf dem Oppelner Land, das sich in den Grenzen des polnischen Staates befindet, begann die Wiederbelebung der Zementwerke auf den sog. wiedergewonnenen Gebieten. Zuerst wurde „Nowa Wieś” in Gang

106

gesetzt. Fehlende Elektromotoren, Transmissionsbänder und sonstige Geräte und Teile wurden hierher aus anderen Werken, die sich zum Wiederaufbau nicht eigneten (z. B. Zementwerke „Wróblin” und „Silesia”) gebracht. „Nowa Wieś” begann die Klinkerproduktion im März 1947. Im Januar 1948 wurde dort eine Zementmühle in Betrieb gesetzt.

Im April 1946 begannen zwei Öfen im Zementwerk „Stadt Oppeln” zu arbeiten, ein Jahr später arbeiteten schon die übrigen. Im Juli 1947 wurden „Groszowice” in Betrieb genommen und erzielten nach zwei Monaten die gleiche Produktion wie in den besten Zeiten vor dem Krieg.

Dann wurde feierlich Erfolg verkündet, Mitarbeiter bekamen Prämien und das Werk eine besondere Standarte.

Durch Kriegsmaßnahmen haben am meisten die Zementwerke „Stadt Oppeln” und „Oppelnhafen” gelitten. In diesen Werken dauerte die Wiederherstellung der Produktion viel länger.

Von dem letztgenannten wurden am Ende des Krieges fast alle Maschinen herausgerissen und abtransportiert. Die verbliebenen Maschinen waren völlig zerstört. „Die Fabrik wurde durch eine Mannschaft von der Zementindustrie im Zustand einer kompletten Devastation und Ruine übernommen, da einige Gebäude verbrannt und zerstört waren alle Aggregate weg waren” – kann im „Lagebericht des Zementwerks Odra für den Zeitraum 1945 - 1947” gelesen werden. „Unsere ersten Mitarbeiter, die zum Wiederaufbau im Jahre 1948 erschienen, fanden einen Hafen von Schutt, Trümmer und Asche vor. Das Gebiet des Werkes war mit zahlreichem Müll zugeschüttet. Der Steinbruch mit einer Fläche von 23 ha 36 Ar und 39 m 2 war mit Wasser bis zu 8 m überschwommen. Der durchschnittliche Anteil der Gebäudezerstörung betrug 36,4%”.

Im Jahre 1947 entstand in Łodz das Studio Małych Form Filmowych „Semafor”, in New York wurde das erste Fotokamera des Typs Polaroid präsentiert, der erste Transistor wurde gebaut und der Pilot Chuck Yeager überschritt – als der Erste – die Schallgrenze im Flugzeug Bell X-1.

In Oppeln startete in diesem Jahr der Wiederaufbau des Zementwerkes „Oppelnhafen”, das später „Odra” genannt wurde. Der Wiederaufbau begann mit der Ordnung des Gebietes, Trocknung und Entminung des Steinbruchs und Bestellung der zum Betrieb des Werkes unentbehrlichen Geräte.

Die Maschinen wurden von Tschechien geliefert. Fast alle Geräte kamen von der Maschinenbaufabrik Bern her. In Oppeln sind damals folgende Maschinen angekommen: 4 Drehöfen, 4 Mühlen zur Schlammproduktion, zwei Hammerbrecher des Typs „Titan“, 4 Kammerzementmühlen, Kohledrehtrockner, zwei Staubkohletrocknungsgeräte und 4 automatische Vierventilpackmaschinen der Marke Haver-Boecker. Außerdem wurden Transport- und Krangeräte, drei Schmalspurdampflokomotiven, 30 10-Tonnen-Wagons zum Rohstofftransport und drei Löffelbagger mit Löffelkapazität von je 2,5 m3 bestellt.

Am Anfang verspätete sich das Vorhaben u. a. aufgrund der verlängerten Lieferzeit der tschechoslowakischen Geräte oder des Fehlens am technischen Personal, insbesondere Baupersonal. Die für den Fundamentguss notwendige technische Dokumentation sollte im Mai 1948 fertig sein, lag aber noch im September 1949 nicht vor. Es entstand sogar ein Dokument unter dem Titel „Schwierigkeiten und Hindernisse beim Bau des Zementwerkes »Odra«”. Erst im Oktober 1949 begann die Montage des Drehofens Nr. 1 und der Rohstoffmühle Nr. 1.

Ende Oktober 1949 wurden gerade noch 23% der gesamten Investitionsarbeiten fertig. In dieser Zeit stellte die Kommission zur Beurteilung der Investitionsprojekte beim Ministerium für Leichtindustrie fest, dass das Bestehen des Zementwerks „Odra“ an diesem Standort höchst begründet ist. Erstens bestehen schon Gebäude nach dem Zementwerk „Oppelnhafen”, zweitens aufgrund der Nähe der Kohlelieferung und der guten Verkehrsverbindung mit Schlesien und drittens aufgrund der in der Nähe vorkommenden unentbehrlichen Rohstoffe für die Produktion.

Gemäß den Berechnungen der damaligen Fachleute wurde festgestellt, dass die Lagerstätte der Rohstoffe, d. h. hochprozentigen Kalksteins und Mergel aus der Kreideformation, ein Gebiet von ca. 150 ha einnimmt. Die Forscher meinten, dass die Flöze bei der durchschnittlichen Wandhöhe von 15 m ca. 45 Mio. Tonnen betragen sollen. Die Jahresproduktion wurde damals als 335 Tsd. Tonnen kalkuliert. Daraus resultierte, dass die Ressourcen für 80 Jahre ausreichen. Außerdem bestand in der Nähe, auf dem Gebiet nach dem Zementwerk „Silesia” eine Reservelagerstätte mit einer Fläche von 159 ha. Auf dieser Grundlage stimmte die Staatliche Kommission für Wirtschaftsplanung für das Bestehen der Fabrik zu. Sie stellte zugleich fest, dass das Zementwerk

107

„Odra”, in dessen Nähe sich drei weitere aktive Zementwerke – „Groszowice”, „Stadt Oppeln” und „Nowa Wieś” befanden, mit diesen im Bereich des Personalaustausch zusammenarbeiten sollte, um bei Störungen eine garantierte Hilfe zu haben.

Im Jahre 1951 wurden in den USA das erste in der Geschichte Spiel der NBA-Stars gespielt und der erste kommerzielle Computer in Betrieb gesetzt. In Polen entstand die Polnische Akademie der Wissenschaften und das erste Fahrzeug der Marke Warszawa M20 verließ die Fertigungsstrecke in FSO. Für das Zementwerk „Odra“ war dieses Jahr auch bahnbrechend. Es geling zwar nicht am 1. Mai dieses Jahres den ersten Ofen planmäßig in Betrieb zu setzten, am 22. Juli 1951 wurden dafür sogar zwei zur Nutzung übergeben. An der Zeremonie nahmen die höchsten staatlichen Behörden teil - Minister und Vizeminister für Leichtindustrie, Behörden von Oppeln und Vertreter der Zementbranche. In diesem Jahre betrug die Leistungsfähigkeit des Zementwerkes noch 38 Tsd. Tonnen und ein Jahr später 181 Tsd. Tonnen.

Zwei weitere Drehöfen sowie eine Kohletrocknungsmühle und vier Zementmühlen begannen am 31. Dezember 1952 den Betrieb. Nicht ohne Hindernisse. Nicht alle Quellen, obwohl schon einige, informieren, dass bei der technischen Abnahme eine Explosion im Kohlestaubbereich stattfand, bei der die Feuerstelle und die Anlage vernichtet wurden.

Beim Wiederaufbau des Werkes nach dem Krieg, der damals die größte Investition in die Zementindustrie darstellte, wurde auch für Soziales Sorge getragen. Auf dem Gebiet des Zementwerkes wurde die wohl seit 1935 bestehende Schwimmhalle in Oppeln wiederaufgebaut. Heute befindet sich in dem Gebäude, wo sich das Becken befand, eine Werkstatt.

Immer noch sind aber für Schwimmhallen typischen architektonischen Details sichtbar. Im Werk befanden sich auch eine Garderobe, ein Bad, eine Mensa, ein Gemeinschaftsraum und sogar ein Theatersaal und ein Lesesaal. In den Jahren 1950-1951 wurden ebenfalls 26 Wohnungen für Mitarbeiter zur Nutzung übernommen - im Verwaltungsgebäude und in einem Gebäude auf dem Gebiet des Werkes. Werkseigene Wohnungen befanden sich auch in der Stadt in den Straßen Kośnego und Katowicka sowie in Wróblin und Zakrzow. Es wurde angenommen, dass bis

zur Mitte der fünfziger Jahre über die Hälfte der Mitarbeiter und ihrer Familien ein Dach über dem Kopf haben wird.

Aufgrund einer im Januar 1947 erlassenen Verordnung des Ministerrates begann der damalige polnische Staat Unternehmen in Eigentum zu überführen. Das Abgabe-/Übernahmeprotokoll, auf dessen Grundlage das Oppelner Zementwerk „Odra“ übernommen wurde, wurde am 11. Dezember 1950 unterzeichnet.

Im Jahre 1953 dauerte weiterhin Arbeiten an der Modernisierung und Erweiterung des Werkes. Das Werk musste so verbessert werden, um die im sechsjährigen Plan vorgegebenen Prämissen zu erfüllen und das Werk an die Herstellung von Hochofenzement anzupassen. In weiteren Jahren wurden sechs weitere Trockner zur Nutzung übernommen.

Hier entstanden auch eine Laufkranhalle für Schlacke und Kohle sowie Transportelemente zur Verbindung beider Objekte. Eine der Rohstoffmühlen wurde an Zementmahlen angepasst. Die Anschlussgleisanlage wurde erweitert und mit einer Kippvorrichtung ausgestattet.

Im Jahre 1955 wurde in Warschau der Kultur- und Wissenschaftspalast sowie das Stadion des 10. Jahrestages eröffnet und zur Nutzung übergeben und in der Welt das erste Guinness-Buch der Rekorde veröffentlicht. In Wolfsburg entstand das Millionstelexemplar des sich einer großen Beliebtheit erfeuernden Volkswagen Käfer und Österreich verkündete die ewige Neutralität.

In Volksrepublik Polen war es das letzte Jahr des sechsjährigen Plans (1950–1955). Die Zementindustrie erfüllte zwar den für dieses Jahr vorgesehene Produktionsplan nicht, die Oppelner Werke stellen schon damals fast 30% sämtlicher Zementressourcen in Polen her. Das waren über 1 Mio. 125 Tsd. Tonnen. Bei „Odra“ betrug die Zementproduktion pro 1 Mitarbeiter 562 Tonnen jährlich. Das war das höchste Ergebnis im Lande (ähnlich wie im Jahre 1954). Zum Vergleich stellte das zweite im allgemeinpolnischen Ranking Zementwerk „Piast“ 479 Tonnen „pro Kopf“ her. „Odra“ beschäftigte 692 Mitarbeiter. In den damals in Polen fünfzehn bestehenden Zementwerken arbeiteten insgesamt 10 247 Personen.

Der erste der Reihe nach fünfjährigem Plan (1956–1960) war eine Zeit der verstärkten Entwicklung der Branche. Die Produktion stieg. Am 100. Jahrestage der Existenz der Zementindustrie auf dem polnischen

108

Gebiet (1957) wurden beim Zementwerk „Odra“ 362 100 Tonnen Zement produziert. In der Gruppe von einigen Zementwerken im Lande befand sich das Oppelner Werk mengenmäßig an der vierten Stelle.

Bei der Realisierung des fünfjährigen Plans war „Odra“ hinsichtlich der produzierten Zementmengen pro Person jahrelang an der höchsten Stelle. Die hohe Leistungsfähigkeit und die immer steigende Produktion trugen zu weiteren Investitionen im Oppelner Werk bei.

In den sechziger Jahren begann die nächste Erweiterung des Werkes „Odra“. Bis 1964, als die neuen Geräte in Betrieb genommen wurden, wurden beim Oppelner Zementwerk Konzentratoren und Einrichtungen zur Kohlestaubdosierung in vier Drehöfen eingebaut. Die Köpfe und Hauptantriebe sowie Kühler wurden ausgetauscht. Eine Kontroll- und Messapparatur sowie Elektrofilter wurden eingebaut.

Das Zementwerk bekam auch zwei Zementmühlen (Nr. 6 und 7) sowie Schlammpumpen zur Versorgung der Öfen. Klinker-, Gips- und Schlackelager sowie Zementsilos wurden vergrößert. Das Werk bekam die damals modernen Ladegeräte zur Verladung von losem Produkt. Es entstanden ein Parkwerk, eine Anschlussgleisanlage, Zufahrtstraßen und soziale Räume. Die jährliche Kapazität des Zementwerks „Odra“ überschritt zum Zeitpunkt der Beendigung der Erweiterung, d.h. am 4.

August 1964, 800 Tsd. Tonnen Hochofenzement „250“ und Portlandzement „350“.

Am 1. Januar 1962 wurde das Zementwerk „Odra“ (zusammen mit „Groszowice“, „Bolko”, „Piast” und der Gipsgrube „Dzierżysław”) in die Zusammensetzung der Oppelner Zementindustriewerke mit Sitz in Groszowice aufgenommen.

Die sechziger Jahre waren nicht nur eine Entwicklungszeit. Das war auch die Zeit der Modernisierung der Technologie. Oppelner „Odra“ war ein Pionier in diesem Bereich. Hier wurde das in Polen erste System zur automatischen Steuerung des Zementmahlens eingebaut. Dies beruhte auf der Verbindung der Produktion mit der Kontroll- und Messapparatur beim Automatisierungswerk im Oppelner Institut für Bindebaustoffindustrie. Die Anfänge der Automatisierung und der Mangel an Vertrauen an technische Neuigkeiten waren aber der Grund vieler Misserfolge.

Trotzdem gelingt es schon damals den Prozess des Klinkerbrennens in einem der Öfen von „Odra“ komplex zu automatisieren.

Im Jahre 1974 hatten zwei Kultfilme ihre Prämieren: „Nie ma mocnych” und „Potop”. Es wurde auch die bis heute populäre Band „Budka Suflera” gegründet. Im Juli wurde die Stadtautobahn Trasa Łazienkowska in Warschau festlich eröffnet. In der Welt wurde Alexander Solschenizyn aus der UDSSR ausgewiesen und der USA-Präsident Richard Nixon ist infolge Watergate vom Posten zurückgetreten.

1974 wurde auch das Oppelner Zement- und Kalkkombinat gegründet. Dazu gehörten: Oppelner Zementindustriewerke (Zementwerke „Groszowice” mit Zweigstellen „Bolko”, „Piast” und Zementwerk „Odra”) sowie Oppelner Kalkindustriewerke und Schlesische Kalkindustriewerke.

In den siebziger Jahren erfolgte wieder eine Produktionsbeschleunigung in der polnischen Zementindustrie, aber auch eine Reform in der Branche. Die Behörden beschlossen dem Warendefizit, vor allem der Verschwendung, der Arbeitvortäuschung und dem an den Bedarf der Abnehmer nicht angepassten Sortiment vorzubeugen. In dieser Zeit wurde auch viel in die Branche investiert und auf die Produktion von Zement der höchsten Marken „350” und „450” gesetzt. Reorganisationen und Investitionen waren nicht umsonst. Im Jahre 1975 erzielte „Odra“ die Spitzenposition. Das Werk stellte damals 895 Tsd. Tonnen Zement her.

Das Ende der siebziger Jahre war dagegen die Zeit, in der sich aufgrund des Einsatzes moderner Technologien in den in Vorjahren eröffneten Werken der technologische Unterschied zwischen den Werken deutlich vertieft. Veraltete und hinsichtlich des Wärmeverbrauchs unwirtschaftliche Zementwerke fielen hinsichtlich der Normen auf. Aus diesem Grunde wurden in den Jahren 1977 und 1978 die Zementwerke „Piast” und „Bolko” liquidiert und in „Groszowice” wurde ein der Öfen außer Betrieb gesetzt. Die Situation verschlechterte sich wegen der Wirtschaftskrise 1979. Es fehlte an Brennstoff, Devisen für Ersatzteile, Geld für Investitionen. Die Zementproduktion sank systematisch und die Rezession konnte nicht gehemmt werden.

Noch im Jahre 1982 erfolgte knapp 40% der Landesproduktion im Trockenverfahren. Für das Brennen von 1 kg Klinker im energieintensiven Naßverfahren mussten 1700 kcal Wärmeenergie verbraucht werden. Für dieselbe Menge im Trockenverfahren werden knapp 850 kcal gebraucht. Deswegen sollte der im Jahre 1982 berufene Verband

109

der Zementhersteller (der anstelle der aufgelösten Vereinigung der Zement-, Kalk- und Gipsindustrie entstanden ist) unter den für die Jahre 1983–1985 geplanten Projekten den Produktionsanteil im Trockenverfahren auf 65% erhöhen. Es wurden Einsparungen bis zu 1 Mio. Tonnen Kohle im Jahr erwartet.

Der Plan betraf leider das Zementwerk „Odra“ nicht. Veraltete Technologien, keine Investitionen, die allgemeine wirtschaftliche und soziale Krise trugen dazu bei, dass das Oppelner Werk hinten geblieben ist – sowohl hinsichtlich der Qualität, als auch der Menge der hergestellten Rohstoffe. Aus den Angaben aus dem Jahre 1983 resultiert, dass „Odra“ knapp 430 Tsd. Tonnen Klinker und 640 Tsd. Tonnen Zement produzierte. Dies stellte das Werk außerhalb der ersten zehn Produzenten.

Am Ende der achtziger Jahre verschlechterte sich die Situation noch mehr. Der Bericht des Regierungskreises für Inspektion der Organisationsstrukturen der Wirtschaft ließ keine Illusionen übrig: die Zementproduktion im Lange ging von 21,7 Mio. Tonnen in der zweiten Hälfte der siebziger Jahre auf 16,5 Mio. Tonnen Ende der achtziger Jahre zurück. Das bei Klinkerherstellung eingesetzte Trocknverfahren stellte einen Anteil von knapp 40% dar. Maschinen und Einrichtungen waren veraltet und verbraucht, und somit störanfällig und teuer. Es gab keine Rede über die Erfüllung der ökologischen Normen - die damals im Lande 17 aktiven Zementwerke emittierten 125 Tsd. Tonnen Staub im Jahr.

Das Zementwert „Odra“ befand sich in der Gruppe von drei Werken – neben „Wiek“ und „Saturn“, die sich sogar zur Modernisierung nicht eigneten und liquidiert werden sollten. Diese Meinung wurde durch das Gutachten einer amerikanischen Firma, das im Auftrag der polnischen Regierung nach der Transformation im Jahre 1989 erstellt wurde, aufrechterhalten.

Im Jahre 1992 startete in Polen das erste Mobilfunknetz und entstand der erste private Fernsehender. In Europa wurde der Vertrag über die Europäische Union in Maastricht unterzeichnet und bei Paris das europäische Disneyland eröffnet.

Die Lage des Oppelner Zementwerks „Odra“ änderte sich ganz durch das Erscheinen des deutschen Investors - der Firma Miebach Projektgesellschaft GmbH aus Dortmund. Noch in demselben Jahr wurde das staatliche Unternehmen Zementwerk „Odra“ in eine Ein-Personen-

Aktiengesellschaft des Fiskus umgestaltet. Ein Jahr später - am 13. Juli 1993 - erwarb die Firma Miebach Projektgesellschaft GmbH nach Abstimmung der Bedingungen, darunter des Sozialpakets, im Rahmen des Regierungsprogramms für Privatisierung der Zementindustrie das Kontrollpaket von 80% Aktien vom Minister für Minister für Reprivatisierung. Das Paket wurde nachher um die von Arbeitnehmern gekauften Aktien vergrößert. Die Beteiligung beträgt zurzeit 99,95%.

Das war die erste Privatisierung eines Werks dieses Typs in Polen.

Dank Verhandlungen mit dem künftigen Eigentümer erhielt das Zementwerk in der Kaufurkunde Garantien für die Erhaltung der Kontinuierlichkeit der Produktion im Werk, Durchführung einer teueren Modernisierung und Erhaltung der Arbeitsplätze. Im Werk waren damals über 500 Mitarbeiter beschäftigt.

Die Realisierung der Verpflichtungen begann im Jahre 1999. Komplexe Maßnahmen beruhten u. a. auf dem Ersatz der Klinkerbrennmethode im Drehofen von dem energieintensiven Naßverfahren durch das energieeffiziente Trockenverfahren. Um diese Änderung durchführen zu können, wurden ein Wärmetauscherturm, Einrichtungen zum Klinkertransport, Rohmühle mit einer Kapazität von 100 Tonnen pro Stunde, eine Abteilung für die Rohstoffhomogenisierung sowie eine Entstaubungsanlage mit dem Elektrofilter der Firma ELEKS gebaut. Diese Einrichtung war mit einem Überwachungssystem und einer laufenden Registrierung der emittierten Staub- und Abgasmengen ausgestattet. Im Rahmen der Investition wurden die Drehofenhalle und der Ofen selbst mit Antrieb und Aufgabevorrichtung, Klinkerkühler und Rohstoffmühlwerk und Zementmühle Nr. 6 umgebaut. Der Umbau umfasste auch im Rahmen der Investition die Brecher- und Kompressorhalle. Die Ofenkapazität - 1200 Tonnen Klinker pro Tag - lässt das Produktionsniveau trotzt der Außerbetriebsetzung der drei übrigen Drehöfen erhalten. Durch die Reduktion des spezifischen Wärmeverbrauchs für die Klinkerbrennung, der Gasund Staubemission in die Atmosphäre sowie des Stromverbrauchs wurde das Zementwerk zu einem umweltfreundlichen Werk.

Im Rahmen der Modernisierung wurde in der Region der städtischen Mülldeponie in Oppeln die BRAM Anlage zur kommunalen Abfalltrenung gebaut. Alle dort rückgewonnenen brennbaren Abfälle dienen als Alternativbrennstoff im Prozess des Klinkerbrennens in der Zementindustrie.

110

Nach tiefen Änderungen produzierte das Zementwerk „Odra“ in den neunziger Jahren über 600 Tsd. Tonnen Zement und war Leader bei seinem Export vom Oppelner Gebiet nach Deutschland. Der Zement aus Oppeln war damals eine Visitenkarte der Region auf den größten Baustellen auf dem Gebiet der ehemaligen DDR. Aus diesem Zement wurden u. a. Autobahnen in Ostdeutschland gebaut.

DAS ZEMENTWERK HEUTE „Odra“ ist heute ein moderner Arbeitsbetrieb, der 296 Personen beschäftigt. Hier werden 750 Tsd. Tonnen Zement und 360 Tsd. Tonnen Klinker jährlich hergestellt. Das Werk funktioniert aufgrund einer integrierten Genehmigung (IPPC) mit der Gültigkeit bis 2015 in Übereinstimmung mit den geltenden Vorschriften und Anforderungen des Umweltschutzrechtes sowie Richtlinien der Europäischen Union. Diese Genehmigung reguliert die Abgas- und Staubemission in die Luft, die Abfallwirtschaft, die Lärmemission. „Odra“ hat ebenfalls ISO-Zertifikate im Bereich des Qualitätsmanagements, des Umweltmanagements und des Sicherheits- und Arbeitshygienemanagements. Hier funktioniert ebenfalls das ERP-System, dank dem eine effizientere Betriebsverwaltung gewährleistet ist. „Odra“ produziert Portlandzement, Portlandhüttenzement, Portlandkompositzement und Hochofenzement. Alle erfüllen die Anforderungen der harmonisierten europäischen Norm EN 197-1:2000 für Zement für den allgemeinen Gebrauch und der polnischen Norm für den Spezialzement PN-B-19707. Zertifikate zur Bestätigung dieser Tatsache wurden durch die Zertifizierungs- und Normalisierungsstelle beim Institut für Glas, Keramik, feuerbeständige Stoffe und Baustoffe - Niederlassung für Mineralbaustoffe in Krakau ausgestellt. Diese Zementarten besitzen auch technische Approbationen des Prüfungsinstituts für Straßen und Brücken in Warschau, die deren Einsatz im Straßenund Brückenbau zulassen. Sie werden lose oder in Säcken verkauft. Ihre hohe Qualität verursacht, dass die Produkte des Zementwerkes „Odra“ auf dem polnischen und ausländischen Markt wettbewerbsfähig sind.

Sie werden nach Deutschland, Österreich, Tschechien und Ungarn geliefert.

Die Entwicklungsmaßnahmen, die aus der Strategie der Firma resultieren, berücksichtigen u. a.: kontinuierliche Beschränkung der Emission von Verschmutzungen, Lärm, Sorge für die Entwicklung der Mitarbeiter, deren Zielsetzung die Erhöhung des Bewusstseins über die Sorge für die Umwelt und die Verbesserung der Arbeitsbedingungen ist.

Für das systematische Investieren in die Entwicklung, für die Anwendung moderner Produktionsmethoden, Managementmethoden und für den Umweltschutz wurde die Firma mit dem prestigereichen Goldenen Lorbeer der Fähigkeiten und Kompetenzen in der Kategorie „Ausländische Investition in Polen“ ausgezeichnet. Im Jahre 2009 bekam der Vorstandsvorsitzende des Zementwerks „Odra“ Andrzej Rybarczyk den Titel des Hervorragenden Führers im Wettbewerb „Oppelner Qualitätspreis“. In demselben Jahre wurde das Zementwerk auch mit dem Prestigetitel „Oppelner Marke“ ausgezeichnet.

Das Werk nimmt am Leben der Stadt und der Region teil. Im Rahmen dieser Maßnahmen finanzierte das Zementwerk den Kauf eines Rettungswagens für den Oppelner Rettungsdienst, brachte sich beim Bau der Mülldeponie in Oppeln und den Umbau der Straße Budowlanych ein. Nach Hochwasser 1997 erteilte das Werk der Stadt eine finanzielle Hilfe bei der Renovierung des Städtischen Kulturzentrums in Oppeln. Eine der ersten und der größten Investitionen, die in der Stadt im Rahmen der Modernisierung des Zementwerkes „Odra” finanziert wurden, war auch der Bau eine Abfalltrennungsanlage. Sie entstand im Jahre 1996. Mit Hilfe dieser Anlage wird aus gewöhnlichem Kommunalmüll Alternativbrennstoff erzeugt. Die von Blockhäusern oder Einfamilienwohnungen in Oppeln gesammelten Abfälle werden zuerst genau zerkleinert und dann – mittels Luft – getrennt. Hochenergetische Bestandteile (insbesondere Papier, aber auch Plastik, Wollgarn- oder Wollereste) werden nach der Zerkleinerung abgesaugt, in Containern gepresst und in die Betriebe als Alternativbrennstoff versandt. Dank dieser Anlage erfüllt die Stadt Oppeln die EU-Normen hinsichtlich der Abfalltrennung.

Die Firma betreibt eine intensive kulturelle und soziale Tätigkeit. Im Rahmen dieser Aktivitäten arbeitet sie mit der Oppelner Technischen Universität, der Oppelner Universität und der Bergbau- und Hüttenakademie Krakau zusammen. „Odra” arbeitete auch mit dem kreisstädtischen Arbeitsamt in Oppeln zusammen und organisierte Praktiken

111

für Absolventen der Oppelner Hochschulen. Die Firma ist das fördernde Mitglied beim Verein „Opolski Dom” und Kunstmäzen - sie arbeitet mit der Galerie für Moderne Kunst in Oppeln zusammen. Sie nimmt jedes Jahr an der Organisation des Internationalen Percussionsfestival in Oppeln teil und unterstützt die Tätigkeit der Stiftung Sanktuarium Sankt Annaberg sowie den Wiederaufbau und die Renovierung der Gotteshäuser - des Oppelner Doms und der Kirche „Na górce”. Sie unterstützt auch den lokalen Sport. Sie ist der Hauptsponsor der Zweitligamannschaft des Akademischen Handballvereins „AZS Politechnika Opolska – Cementownia Odra”, Sponsor des Fußballvereins OKS „Oderka” Opole und des Fußballvereins MKS Kluczbork.

INVESTITIONEN – GESTERN UND HEUTE Technik im Dienste der Qualität und der Umwelt Die Privatisierung schützte das Zementwerk „Odra“ zweifellos vor der Liquidation. Dank der Privatisierung überlebte die letzte von 9 im Jahrhundert in der Stadt und Umgebung bestehenden Firmen dieser Branche den historischen Sturm. Es erfolgte jedoch unter einigen Bedingungen, die teuer, aber hinsichtlich der Qualität und Effizienz der Produktion sowie aufgrund der Umweltanforderungen auch notwendig waren. Der Investor – die Firma Miebach Projektgesellschaft GmbH – beseitigte im großen Maße die Beschwerlichkeit des Werkes für die Umwelt (insbesondere die Luft), die Umgebung – hinsichtlich des Lärms und der Vibrationen, die Wasserversorgung- und Entsorgungswirtschaft, der Degradation der Gebietes und der Abfallwirtschaft.

Jahre 1998-2009 Trockenproduktion Eine der grundsätzlichen Änderungen beruhte auf dem Ersatz des veralteten, unwirtschaftlichen und für die Umwelt sehr unfreundlichen Klinkerbrennverfahrens durch das Trockenverfahren. Dadurch sanken die Kennzahlen der Emission von umweltgefährdenden Stoffen fast so-

fort vielfach und der Kohleverbrauch um die Hälfte, was zur Kostenreduktion beitrug. Anstelle der 1999 im Naßverfahren betriebenen vier Drehöfen verblieb nur ein Ofen zur Klinkerfertigung im Trockenverfahren, der vielfach weniger Staub in die Atmosphäre emittierte. Damals wurde auch ein System zur ständigen Überwachung der Drehofenemissionen der Firma SICK eingebaut.

Für die privatisierte „Odra“ wurden ebenfalls Bagger, Bulldozer, mobile Brecher und Ladegeräte gekauft. Diese Maschinen gerieten in den Steinbruch in Verbindung mit der Modernisierung der Zementherstellungstrecke, des Klinkertransports und der Änderung der Kalksteinabbaumethode. Die für die Umgebung unfreundliche Sprengung wurde durch die Abrissmethode ersetzt. Dank dem mobilen Brecher wird das von der Wand abgerissene Material unmittelbar an der Wand zerkleinert. Das neue Ladegerät vereinfachte dagegen die Verladung des Materials auf Wagen und erlaubte eine schnellere und effizientere Arbeit und Ordnung.

Mehr, zügiger, sauberer Das Gesicht der „Odra“ änderte sich - insbesondere in den Augen der Einheimischen und der Vertragspartner - mit Sicherheit durch den Bau der Ladeterminals für losen Zement. Die Entscheidung über seinen Bau wurde getroffen, weil der sog. lose Zement den Großteil des verkauften Produktes darstellt. Der Terminal ermöglicht eine schnellere Verladung des Produktes auf Silo-LKW und kann durch zwei Fahrzeuge gleichzeitig genutzt werden. Das Verfahren erfolgt ohne Beteiligung eines Mitarbeiters des Zementwerkes. Der Fahrer kommt zur Verladestelle nach Erhalt einer magnetischen Karte, auf der die Menge und Marke des übernommenen Zements gespeichert sind, setzt die Anlage in Betrieb und befüllt den Auflieger. Die Anlage schaltet automatisch nach der Verladung der vorgegebenen Menge ab und der Fahrer kann den Terminal einfach verlassen. Dadurch wurde die Dauer dieser Operation reduziert. Die Verladung nahm früher einige zig Minuten ein, heute - knappe 8.

Die Kosten dieser Investition betrugen etwas über 5,5 Mio. PLN. Immer mehr Bedürfnisse Das modernisierte Werk erhöht Jahr für Jahr seine Produktion.

Aufgrund des Bedarfs des Kunden wurde sogar die früher liquidierte

112

Zementmühle Nr. 3 wiederaufgebaut. Die Mühle hat einen zentralen Antrieb und ist automatisch gesteuert. Die Baukosten betrugen - zusammen mit der Infrastruktur für Rohstoffdosierung und Abnahme des fertigen Produktes - ca. 7 Mio. PLN. Die weitere Investition, die gerade mal 12 Mio. PLN wert war, beruhte auf dem Austausch des Klinkerkühlers. Dies verbesserte wesentlich den Betrieb des gesamten Klinkerbrennsystems und der Qualität der hergestellten Zementarten. Dadurch wurde die Störanfälligkeit der Transporteinrichtungen reduziert. Es wurde dort auch ein neuer Entstaubungsfilter installiert.

Neuer bedeutet besser Die nächste riesige Aufgabe für die Modernisierung der „Odra“ bestand in der Nachrüstung der Zementmühlen Nr. 1, 2 und 4. Sie beruhte auf dem Austausch und der Inspektion der Einrichtungen. Der Umfang der Arbeiten resultierte auch den Verschleißgrad der einzelnen Komponenten. Die Modernisierungskosten der Mühlen betrugen insgesamt fast 11 Mio. PLN. Weitere 3 Mio. PLN wurden für den Einbau des zentralen Steuerungssystems verwendet. Dadurch kann der Prozess des Klinkerbrennens, der Zementherstellung und der Zementverladung auf Tankfahrzeuge um in jeder Tag- und Nachtzeit überwacht werden. Die Steuerung erfolgt auf der Softwarebasis CEMAT PCS7. Die Software wurde um neue Einrichtungen wesentlich erweitert. Die Übertragung des gesamten Systems an eine Stelle war mit der Renovierung von Räumlichkeiten durch Anpassung von Lagern und Werkstätten verbunden.

Die nächste sich bereits in Realisierung befindliche proökologische Investition des Zementwerks „Odra“ ist die Einhausung der Klinkerhalle und der Schlackehalle. Zu den weiteren geplanten Investitionen gehört der Umbau des Zementmahlsystems und des Schlacketrocknungssystems.

WAS WEITER? Ökologie vor allem Die Anwesenheit eines großen Industriewerkes wie das Zementwerk „Odra“ fast im Herzen der Stadt erzwingt die Notwendigkeit einer riesigen

Sorge für die Umwelt. Daraus resultierte der am Vortage der Hundertjahrfeier der Firma realisierte Ersatz des Elektrofilters im Drehofen durch einen moderneren und noch effizienteren Schlauchfilter. Dadurch wurde die vor Jahren für die Einheimischen lästige Staubemission jetzt fast ganz beseitigt. Geschätzt wird, dass höchstens 1-2 mg Staub im 1 m3 Abgas anwesend sind. Die bisherige Effizienz des Elektrofilters erlaubte die Verstaubung auf einem Niveau von 50 mg Staub im 1 m3 Abgas zu erhalten.

Grüne Alternative Der Austausch des Elektrofilters stellt die erste Etappe der Vorbereitung zur Mitverbrennung von alternativen Brennstoffen im Prozess der Klinkererzeugung. In der Zukunft soll ca. 40 % der ganzen Wärmeenergie für die Klinkerherstellung aus der Mitverbrennung von alternativen Brennstoffen gewonnen werden. Die Idee ist umso näher, dass die Firma Miebach Projektgesellschaft GmbH im Rahmen der Privatisierungsverpflichtungen auf dem Gebiet des Städtischen Kommunalwerkes in Oppeln die BRAM Anlage zur kommunalen Abfalltrennung gebaut hat.

Die Investitionsaufwendungen betrugen 16 Mio. PLN. Die heute funktionierende Anlage hilft der Stadt das Problem der großen Abfallmengen zu lösen und verlängert die Betriebsdauer der Mülldeponie. Sie hilft außerdem die Anforderungen der Europäischen Union hinsichtlich der zurück zu gewinnenden Abfallmenge in der Woiwodschaft zu erfüllen.

Bei der Planung der Nutzung im Zementwerk der auf diese Weise gewonnenen Alternativbrennstoffe sind jedoch die in den Vorschriften festgelegten sehr niedrigen Parameter der Staubemission in die Luft einzuhalten. Dies garantiert eben die Nutzung des Schlauchfilters. Außerdem sollten die bestehenden Abzugsventilatoren durch einen neueren Ventilator ersetzt werden. Bevor die umweltfreundliche Mitverbrennung alternativer Brennstoffe eingeführt wird, sind Brennstoffaufgabevorrichtungen samt Sicherungen zu bauen. Die geplanten Kosten beider Investitionen betragen ca. 5 Mio. PLN. Der Ersatz des Elektrofilters selbst durch einen Schlauchfilter kostete 2,8 Mio. PLN. Transportförderband anstelle einer Bahn Der zweite heute betriebene, zu „Odra“ gehörende Steinbruch ist mit dem ersten Steinbruch selbst durch einen 220 m langen Tunnel verbunden. Der Tunnel verläuft u. a. unter der Straße Luboszycka. Durch den

113

Tunnel wird Rohstoff mittels einer Schmalspurbahn ins Werk transportiert. Im Konzept der Modernisierung der Firma wurde vorausgesetzt, dass der Wagontransport durch ein Transportförderband ersetzt wird.

Die geplanten Kosten der Aufgabe betragen ca. 9 Mio. PLN. Noch moderner Der für 2013 geplante Umbau der Zementmühle Nr. 6 wird sich auf den Austausch einiger Geräte beschränken - z.B. des Sichters oder des Ventilators. Die Konstruktion muss auch etwas umgebaut werden. Gemäß den Annahmen sollten die Kosten dieser Arbeiten ca. 3,5 Mio. PLN betragen. Die Modernisierung der 6-kV-Schaltanlage, die auf der Erneuerung von Komponenten aufgrund des Verbrauchs und auf der Anpassung an den heutigen Bedarf der Stromversorgung des Werkes beruht, soll 4 Mio. PLN kosten. Sie soll gemäß den Prämissen im Jahre 2012 stattfinden.

EFFEKTE Die Änderung der Technologie und die grundsätzliche Modernisierung des Zementwerkes „Odra“ brachte maßgebliche Effekte. Die Kennzahlen der Staubemission verminderten sich in den Jahren 1982-2008 sogar einige zig Male (siehe Diagramm 1) Die Wasserversorgungs- und Entsorgungswirtschaft verbesserte sich wesentlich: – es wurde ein Pumpwerk für das im Werk entstehende Sanitärabwasser gebaut, was die Abführung von Abwasser in die städtische Kläranlage ermöglichte – die veraltete betriebliche Kläranlage auf dem Oder-Überschwemmungsgebiet wurde außer Betrieb gesetzt.

– Lärm und Vibrationen wurden beschränkt: – es wurden akustische Schutzanlagen eingeführt - Dämpfer, Verkleidungen und akustische Schirme zur Lärmbeschränkung aus dem Werk in die Umwelt – es wurden zwei spezialistische Bagger der japanischen Firma Komatsu gekauft. Dadurch wurde die Sprengung der Rohstoffförderung und somit Lärm und paraseismische Schwingungen beseitigt.

Das Zementwerk „Odra” ist nicht nur sicher für die Umwelt, sondern verbraucht ca. 250 Tsd. Tonnen Industrieabfälle wie z.B. Hochofenschlacke, Flugasche, Rea-Gips, Eisenträger als Zuschlag- und Zumahlstoffe im Prozess der Klinker- und Zementproduktion und schont damit die Umwelt. Zusätzlich plant das Zementwerk in der nahen Zukunft ca. 40 % der ganzen Wärmeenergiemenge für die Klinkerherstellung aus der Mitverbrennung der alternativen Brennstoffe zu gewinnen.

Wo kommen wir an?

Der bei „Odra“ produzierte Zement wird nicht nur auf ausländischen, sondern auch auf inländischen Absatzmärkten genutzt. Beispielhafte Bauwerke, bei denen der Zement genutzt wurde: • Bauanlage in der Karmelkowa in Breslau • Stadion des Lubiner Reviers • Knotenstelle Gliwice-Sośnica • Sockel für Windanlagen in Großpolen • Niederländische Botschaft in Warschau • Siedlung Agmet in Warschau • Sporthalle in der Hallera in Oppeln • Gebäude der Mechanischen Fakultät der Technischen Universität

Breslau • Autobahn A4 • Stabilisierung des Bodens, Schnellstraße S1 Cieszyn – Bielsko • Bodenstabilisierung, Grenzübergang in Zwardon • Bodenstabilisierung (Straßen, Parkplätze) IKEA II in Breslau • Flughafen Okęcie in Warschau (Bodenstabilisierung, Knotenstelle,

Viadukt) • Volvo-Fabrik in Pietrzykowice • Cadbury-Fabrik in Bielany Wrocławskie • Colgate-Fabrik in Świdnica • Stadion in Breslau • Tesco in Gliwice • Handelszentrum Turawa Park • Indesit-Fabrik in Radomsko • Kraftwerk Konin (Kläranlage)

114

• • • • • • • • • • •

Schwimmbad in Zielona Góra Castorama in Zgorzelec Focus Park in Piotrkow Trybunalski Halle in Nowa Sol Śrem-Ring Westring um Posen Autobahn A1 Piekary Schwimmbad in Włoszczowa Straße S3 Gorzów Wielkopolski Straße DK 46 Złoty Stok Straße Poraj – Choroń

MENSCHEN Sie haben „Odra“ geschaffen Einhundert Jahre des Zementwerks bedeuten auch zehntausende dort beschäftigten Arbeiter, Ingenieure sowie leitende Angestellten und Direktoren, von denen die Geschichte geschaffen wurde. Das sind einige Tausend mehr oder weiniger anonyme Personen und genauso viel Lebensläufe, die mit der Geschichte des Werkes verflochten sind.

Heute beschäftigt „Odra“ 296 Mitarbeiter. Anfang der neunziger Jahre, als das Werk privatisiert wurde, betrug diese Zahl 500 und in den siebziger Jahren sogar 700-800. Es können nicht alle genannt werden.

Es darf jedoch nicht vergessen werden, dass nicht nur Maschinen, Technologien und Kennzahlen das Zementwerk „Odra“ sind. Das sind auch die das Werk bildenden Menschen.

Jeder von ihnen hat seine Vision des Zementwerks. Jeder von ihnen erinnert sich an ein Stück seiner Geschichte, weil er dabei war.

Ein Schritt vor dem Ende Zdzisław Łukowicz, ehemaliger Vorstandsvorsitzender des Zementwerks „Odra”, leitete das Unternehmen in der Zeit der Privatisierung – das Zementwerk „Odra”, das ich über die Hälfte des Jahrhunderts meiner Arbeit in der Branche kannte, war ein Werk, das mehrmals eine große Wandlung durchmachte. Nach dem Krieg zerstört, auf veralteten

Technologien gestützt, wurde das Werk nach dem großen Umbau in den fünfziger und sechziger Jahren des vergangenen Jahrhunderts zu einem der moderatesten im Lande. Eben bei „Odra“ wurde der in Polen erste Elektrofilter zur Reduktion der bei der Produktion ausgestoßenen Staubmenge eingebaut. Hier fanden in den siebziger Jahren die ersten Automatisierungsversuche der Zementindustrie statt.

In den achtziger Jahren konnte das Werk aber nicht mehr den Wettlauf mit den später gebauten, größeren und moderneren Zementwerken nicht aushalten. Die Anforderungen, insbesondere die Anforderungen an ein Zementwerk im Zentrum der Stadt, waren damals zu hoch. Die Technologie war auch spürbar. Das noch damals bei „Odra“ angewandte Naßverfahren war veraltet, das gesellschaftliche Bewusstsein war dagegen immer höher. Ökologische Organisationen begannen sich in die Diskussion einzuschalten. Ende der achtziger Jahre sah das Werk dem Verfall entgegen.

Der Wettbewerb war riesig und es gab keine Chancen für Investitionen in die Modernisierung.

Nach der Wandlung im Jahre 1989 und dem Bericht, der damals im Auftrag des Ministeriums für Reprivatisierung von einer amerikanischen Sachverständigenfirma erstellt wurde, befand sich „Odra“ an der Spitze einer Aufstellung von Zementwerken, die sich ausschließlich zum Schließen eignen. Die durch den Staat verhängten Strafen wegen der Nichtbeachtung der Umweltschutznormen überschritten vielfach die finanziellen Möglichkeiten des Unternehmens. Die einzige Lösung bestand in der Findung eines Investors, der sich entscheidet, riesiges Geld aufzuwenden. Es tauchten einzelne Investoren auf. Sie kamen, sich anschauten, fragten.

Dann reisten sie ab und tauchten nie wieder auf.

Im Sommer 1992 bekam ich einen Anruf von der Umweltschutzabteilung des Woiwodschaftsamtes Oppeln. Der Direktor dieser Organisationseinheit hat mich gebeten, in 15 Minuten bei der Abteilung zu sein, weil ein für Investitionen in Polen interessierte Ausländer erschienen ist. So begannen die Gespräche mit Herrn Hans Hugo Miebach.

Nach seinem Besuch in Oppeln und im Zementwerk „Odra“ fand unser Besuch in Deutschland statt. Ich war dort mit einigen Personen, um zu sehen, wie Zementwerke von Herrn Miebach in seinem Land funktionieren. Wir beobachteten auch den Eigentümer selbst - was er sagt, wie er reagiert, wo für er sich interessiert. Wir haben uns damals überzeugt, dass er ein bescheidener, normaler Mensch ist. „Zement-Mensch“ in der

115

dritten Generation und Unternehmer, der sich voll und ganz seiner Arbeit widmet. Nach der Rückkehr nach Oppeln war mir schon klar, dass es die einzige Chance ist, „Odra“ zu retten.

Dann begannen ein echter Wettlauf mit der Zeit und das Bahnen neuer Wege in der polnischen Wirtschaft. Es kam vor, dass wir einige Male in der Woche nach Warschau reisten. Die am Nachmittag oder am Abend mitgebrachten Unterlagen reisten am nächsten Tag am Morgen, ausgefüllt und vorbereitet gemäß den Vorgaben, in die Hauptstadt zurück. Wir füllten weitere Bescheinigungen, Anlagen und Aufstellungen aus. Blitzschnell, denn innerhalb eines Monates, wurde „Odra“ eine Ein-PersonenGesellschaft des Fiskus.

In der Zwischenzeit gab es auch Meetings mit der Belegschaft, die - obwohl sie wusste, dass es keinen anderen Weg gibt - einen ausländischen Investor und die Privatisierung selbst befürchtete. Wir mussten erklären und bürgen, dass der Investor nicht dazu das Zementwerk kauft, um es zu zerstören und zu verkaufen. Wir führten auch Gespräche mit Herrn Miebach und seinen Leuten. Wir erklärten, wie die Richtlinien und Bedingungen der Privatisierung sind. Ich befürchtete, dass sich der deutsche Investor - müde wegen der vielen Prozeduren - zurückziehen wird. Ohne ihn würde „Odra“ untergehen - daran hatte ich keine Zweifel.

Zu der durch das Ministerium für Reprivatisierung verkündeten Ausschreibung bzgl. des Zementwerks „Odra“ sind drei Investoren beigetreten.

Ich kann mich erinnern, dass allen Angebote Vogelkryptonyme vergeben wurden. Nur ein Angebot war bemerkenswert. Der zukünftige Erwerber erklärte u. a. den Willen einer gründlichen Modernisierung des Werkes und keine Entlassungen. Die Beschäftigung sollte beschränkt sein - aber durch keine neuen Einstellungen. Als das Angebot geöffnet wurde, hat sich erwiesen, dass dieser Vorschlag von Herrn Miebach herkommt.

Am 13. Juli 1993 hat die Firma Miebach Projektgesellschaft GmbH aus Dortmund das Kontrollpaket von 80 % Aktien übernommen. Dadurch hat „Odra“ wieder einen neuen Weg in der polnischen Wirtschaft gebahnt und war das erste privatisierte Zementwerk im Lande. Alle im Vertrag mit dem Investor angenommenen Verpflichtungen wurden von ihm doppelt erfüllt und die erzielten Gewinne für weitere Investitionen verwendet.

Moderne Alte Adam Maczura, ehemaliger Spezialist in der Abteilung für Entwicklung, arbeitete beim Zementwerk „Odra” über 50 Jahre. Durch den Großteil dieser Zeit war er für Investitionen verantwortlich. Chef der Betriebsorganisation NSZZ „Solidarność” - das Zementwerk „Odra“ war 55 Jahre lang mein zweites Zuhause. Ich erinnere mich an alle wichtigeren technologischen Änderungen, die dort stattfanden. Als im Jahre 1951 der erste auf der tschechischen Technologie und Maschinen gestützte Ofen zur Nutzung übergeben wurde, schrieb die lokale Presse mit Stolz über weiße Rauchfächer, die am 22. Juli - und wann sonst - in den Himmel schossen. Die Technologie war damals sehr primitiv, das Werk verschmutzte die Umgebung nicht mit Staub, sondern mit weißen Flocken, es gab aber viele Gründe zur Freude. Umso mehr, dass Zement in dem sich nach Kriegszerstörungen im Wiederaufbau befindlichen Land Gold wert war. Im Jahre 1953 wurde bei „Odra“ ein Elektrofilter zur Entstaubung eingebaut, was für die Bewohner in der Umgebung wohltuend war.

Weitere Umbaumaßnahmen - schon mit aus dem Westen eingeführten Teilen für die dem Unternehmen zuerkannten Devisen - dauerten bis 1962. Sie bewirkten, dass „Odra“ eins der modernsten und leistungsfähigsten Zementwerke in Polen wurde. Der intensive Betrieb in weiteren Jahren verursachten den Verschleiß der Einrichtungen, und die fehlenden Investitionen, dass die Technologie alterte. Ende der achtziger Jahre war das Werk überschuldet, veraltet und unrentabel. Nach allen Gutachten eignete sich das Werk zur Liquidation. Das Erscheinen eines Investors aus Deutschland am Anfang der neunziger Jahre war für „Odra“ eine Erlösung. Wir haben wieder einen Weg gebahnt - wir waren die erste Gewerkschaft der Zementindustrie in Polen, die das Privatisierungspaket verhandelten. Ich weiß noch, dass wir neben der Zusage der Modernisierung des Werkes, an der uns auch gelegen war, zumindest drei Jahre ohne Entlassungen und die Erhaltung der Sozialpakete für die Arbeitnehmer - Kohledeputate, werkseigene Wohnungen, Arbeitsnehmerurlaube beantragten. Der neue Eigentümer betrachtete seine Verpflichtungen sehr ehrlich. Er hat sich sehr menschlich gezeigt und stimmte für alle unseren Bitten zu.

Für das Werk war es am wichtigsten, dass es nach vielen Jahren endlich eine Finanzspritze für die Modernisierung erhalten hat. Das veraltete,

116

unwirtschaftliche und unökologische Naßverfahren wurde endlich durch das Trockenverfahren ersetzt. Dies gewährte riesige Einsparungen. Drei von jahrelang vier aktiven Öfen wurden geschlossen. Das heutige Logo mit vier Kaminen stellt nur einen Bezug auf die Geschichte dar - nur einer funktioniert. Trotzdem ist es gelungen die Produktion zu erhalten und anschließend allmählich zu steigen.

Es wurden modernste Maschinen, ein moderner schweizerischen Elektrofilter, ein supermodernes Zementverladungssystem eingebaut. Heute kann man - scherzhaft gesagt - im Werk mit Lackschuhen laufen. Die Technologie ist sauber, sicher und zentral gesteuert. Die wichtigsten Personen bei der Firma haben einen Zugang per Computer 24 Stunden pro Tag. Auf die Frage, wie ist mein Zementwerk, antworte ich: das ist eine einhundertjährige Alte, die mit erhobenen Haupt und ausgezeichneten Kenntnis der Wirklichkeit ins 21. Jahrhundert eingetreten ist. Das ist ein voll modernisiertes und sich kontinuierlich verbesserndes Werk mit riesigen Traditionen. Das Werk ist wettbewerbsfähig und hat seinen Platz auf der Karte der polnischen Zementindustrie. Es soll ergänzt werden, dass wir als Woiwodschaft im Landesvergleich ein Viertel der Zementproduktion erzeugen.

Hubert Kupka, Zementpacker – Bei „Odra” bin ich seit fünf Jahren beschäftigt. Früher waren auch meine Eltern einige Jahre Mitarbeiter der Firma. Der Vater arbeiteten an Konzentratoren, die Mutter an Maschinen. Ich bin Tischler von Beruf.

Bevor ich die Arbeit beim Zementwerk begann, hatte ich ein eigenes Gewerbe. Ich bin hier gekommen, weil mir an einer regulären Arbeit im Betrieb, der für den Mitarbeiter sorgt, gelegen war. Ich bin nicht enttäuscht.

Wir arbeiten in drei Schichten, wissen aber von Anfang an, wann freie Tage und wann Arbeitstage anfallen. Dadurch können viele Dinge im Familienleben geplant werden. Ich bin auch mit dem Sozialpaket, das uns von der Firma angeboten wird, zufrieden. Die Kinder der Arbeitnehmer haben Zuzahlungen zu Sommerferienlagern und wir - neben der wie im Lehrbuch beachteten Vorgaben hinsichtlich der Arbeitssicherheit und Arbeitshygiene - Nebenleistungen z. B. in von Form Schwimmbaddauerkarten. Wir können auch den Sportsaal benutzen, wo man am Nachmittag oder am Abend Volleyball oder Fußball spielen kann. Hier gibt es sogar eine werkseigene Fußballmannschaft.

Das Zementwerk, an das ich mich aus den Arbeitsjahren meiner Eltern erinnere, und das heutige Zementwerk sind zwei unterschiedliche Betriebe. Heute ist das Zementwerk ein modernes, automatisiertes Unternehmen, das für die Umwelt sorgt. Es erinnert nicht an das veraltete Werk vor Jahren. Das Werk ist sauber und führt immer neue Investitionen durch. Nur weniger Menschen arbeiten hier - obwohl es nie große Gruppenentlastungen gab. Die Reduktion der Beschäftigung erfolgt allmählich und natürlich.

Direktoren und Vorstandsvorsitzenden von „Odra“ in der Nachkriegszeit: Andrzej Tymieniecki

(1948–1951)

Karol Janczar

(1951–1952)

Tadeusz Kudela

(1952–1954)

Paweł Tadych

(1955–1956)

Tadeusz Bieda

(1957–1958)

Alojzy Sołtysek

(1958–1971)

Józef Szymczakiewicz

(1962–1964)

Euzebiusz Adamski

(1964–1966)

Stanisław Pałaszyński

(1966–1971)

Henryk Niklasiński

(1971–1975, 1978)

Zygmunt Szypulski

(1976–1978)

Zdzisław Łukowicz

(1979–2005)

Andrzej Rybarczyk

(ab 2005 bis heute)

NATUR Im Einklang mit der Natur In der Natur geht nichts unter und geschieht nichts außerhalb der Natur. Der Einfluss der Industrie auf Naturressourcen der Erde bereitet seit langem Sorgen vielen Institutionen und Organisationen. Die letzten Dekaden zeigen, dass der Mensche, der gegenüber der Natur manch-

117

mal leichtsinnig ist, kann auch die Verantwortung für sie übernehmen.

Streng beachtete und genau kontrollierte Umweltnormen sind heute Alltag jedes Industriezweiges.

In der Zementbranche hat die Geschäft-Natur-Beziehung eine besondere Dimension. Alles, worauf sich diese Industrie stützt, kommt von der Natur her. Die Ressourcen der Hauptbestandteile von Zement - Mergel oder Kalkstein und Ton - sind Gaben der Erde. Das Oppelner Gebiet beschenkt mit diesen Gaben sehr großzügig - die Umgebung von Oppeln sind sehr reich an Mergel und allem, was zur Zementproduktion unentbehrlich ist. Das begründet die frühe Entwicklung der Zementindustrie auf diesem Gebiet. Zwar sind von 9 vor dem 2. Weltkrieg bestehenden Zementwerke nach dem Krieg nur vier geblieben, in späteren Jahren kamen aber weitere hinzu. Das ist heute ein der wichtigsten Zweige der regionalen Industrie. Das auf dem Oppelner Gebiet hergestellte Zement stellt ein Viertel der Allgemeinproduktion im Lande dar.

Aus den seit Jahren bekannten Forschungen ist bekannt, dass die Mergellvorkommen sehr groß im Norden und im Süden von Oppeln sind.

Das Zementwerk „Odra“, das einzige Oppelner Werk, das das sturmreiche Jahrhundert überstanden hat, betreibt heute ein 18 h großen Gebiet.

Die gesamte Lagerstätte soll eine Fläche von ca. 30 ha einnehmen. Das ist der zweite in der Geschichte Steinbruch des Unternehmens.

Zurzeit nutzt „Odra“ im Jahre eine Lagerstätte von ca. 1 ha. Auf dieser Fläche werden durchschnittlich 600 Tsd. Tonnen Rohstoff gefördert. Der Abbau eines allmählich erweiterten Gebietes bedeutet jedoch keinen Verlust für die Umwelt. Im Gegenteil - die Abbauräume nach Mineralrohstoffen bieten sehr günstige und differenzierte Biotopbedingungen für viele Pflanzen- und Tierarten, darunter auch für seltene und gefährdete. Genutzte oder geschlossene Steinbrüche, Kies-, Sand- oder Tongruben sind oft Refugialgebiete für viele Arten aus der konservatorischen Sicht.

Pflanzenforschungen, die seit einigen Jahre in Oppelner Schlesien geführt werden, bestätigten, dass auf dem gebiet der Abbauräume nach Mineralstoffen über 200 zurückziehende und seltene unter 532 auf der roten Liste der vom Ausstreben bedrohten Pflanzen in der Region auftreten. Darunter befinden sich kritisch bedrohte Arten und viele Pflanzen unter Rechtsschutz. Unter diesen Arten gibt es auch solche, die in den Abbauräumen ihre letzten Populationen in ganz Schlesien haben.

Der Abbauraum „Odra I“, der eben zum Zementwerk „Odra“ gehört, ist einer der interessantesten Abbauräume hinsichtlich des Artenreichtums im Oppelner Schlesien. Obwohl im Zentrum der Stadt gelegen, begeistert der Abbauraum durch die Vielfältigkeit und Natürlichkeit des Biotops. Hier tritt z. B. ein der am meisten bedrohten Orchideengewächse - Sumpf-Stendelwurz (lat. Epipactis palustris) auf. An den Gewässerufern, auf feuchtem Kalkpulp wurde auch ein bequemer Biotop durch das Kleine Tausendgüldenkraut (Centaurium pulchellum), eine schöne, obwohl bescheidene Schutzpflanze gefunden. Zu anderen Raritäten der Pflanzenwelt im Abbauraum gehören auch die Kleine Wachsblume (Cerinthe minor), die Weiße Pestwurz (Petasites albus) oder das im Wasser wachsende Glänzende Laichkraut (Potamogeton lucens), das immer seltener in Gewässern auf dem Oppelner Gebiet vorkommt.

Unter den Tieren werden auf dem Gebiet des Steinbruchs „Odra I“ viele seltene und geschützte Arten verzeichnet. Dazu gehört der sich unter dem Rechtsschutz befindliche Brachpieper (Anthus campestris).

Es gibt dort auch einige seltene Enten und andere mit Wasser verbundene Arten, z. B. Tafelente (Aythya Felina), Höckerschwan (Cygnus olor), Haubentaucher (Podiceps cristatus) oder Blässhuhn (Fulica atra). Im Schilf um das Gewässer herum wohnen u. a. Schilfrohrsänger (Acrocephalus schoenobaenus) und Teichrohrsänger (Acrocephalus scirpaceus). Fledermäuse, die hier sogar ihre Wintersiedlungen haben, sind eine große Sehenswürdigkeit. In kleinen Stollen überwintern u. a. das Braune Langohr (Plecotus auritus) und die Mopsfledermaus (Barbastellus barbastellus). Im Steinbruch „Odra I” befindet sich auch ein Biotop für Kriechtiere. Hier leben u. a. die Erdkröte (Bufo bufo), der Grasfrosch (Rana temporaria) und der Teichfrosch (Rana esculenta).

Der Abbauraum „Odra I“ liefert auch umfangreiche Informationen über die geologische Geschichte des Oppelner Gebietes. Aufgrund der paläontologischen Materialien, die hier gefunden wurden, entstanden Doktor- und Diplomarbeiten sowie wurden wissenschaftliche Artikel veröffentlicht. kein Wunder, wenn sich unter den gefundenen Versteinerung z. B. benthonische, also am Boden von Gewässern lebende Organismen befinden: Miesmuscheln, Schwämme, Armfüßer, Seeigel, Moostierchen oder Vielborster. Hier wurden ebenfalls solche Versteinerungen wie Kopffüßer (Ammoniten, Nautiliden, Belemniten), Knochenfische und unterschiedliche Haizähne gefunden.

118

Einige Beispiele dieser einmaligen Funde, die von der sturmreichen Geschichte unserer Erdkugel und der reichen in den Flözen des Oppelner Mergels versteckten Geschichte zeugen, können direkt gegenüber der Eingangstür des Bürogebäudes des Zementwerks „Odra“ gesehen werden.

Wissenschaftliche Bearbeitung: Dr. Arkadiusz Nowak und Dr. Elena JagtYazykova, Lehrstuhl für Biosystematik der Oppelner Universität

119

Źródła: Archiwum Państwowe w Opolu, Zespół nr 382 Cementownia „Odra”.

Flaczyk Roman, Kowalski Adam, Mała monografia przemysłu cementowego 1944–1950, Warszawa 1987.

Kronika przemysłu cementowego założona w 1985 r., oprac. Roman Flaczyk, wyd. Polski Cement, Kraków 1985.

Produkcja cementu i wapna w roku 1983 w zakładach należących do Zrzeszenia Producentów Cementu, „Cement, Wapno, Gips”, nr 10, 1984.

Produkcja i zatrudnienie w polskim przemyśle cementowniczym w latach 1946–1965, „Cement Wapno Gips”, nr 7–8, 1962.

Przemysł cementowy. Stan przemysłu, zakres i warunki restrukturyzacji, Kraków 1989.

Przemysł cementowy, wapienniczy i gipsowy w PRL, Warszawa 1980.

Zachuta Leszek, Historia przemysłu cementowego w Polsce 1857–2000, Kraków 2004.

Quellen: Staatliches Archiv in Oppeln, Komplex Nr. 382 Zementwerk „Odra”.

Flaczyk Roman, Kowalski Adam, Mała monografia przemysłu cementowego 1944–1950, Warszawa 1987.

Kronika przemysłu cementowego założona w 1985 r., oprac. Roman Flaczyk, wyd. Polski Cement, Kraków 1985.

Produkcja cementu i wapna w roku 1983 w zakładach należących do Zrzeszenia Producentów Cementu, „Cement, Wapno, Gips”, nr 10, 1984.

Produkcja i zatrudnienie w polskim przemyśle cementowniczym w latach 1946–1965, „Cement Wapno Gips”, nr 7–8, 1962.

Przemysł cementowy. Stan przemysłu, zakres i warunki restrukturyzacji, Kraków 1989.

Przemysł cementowy, wapienniczy i gipsowy w PRL, Warszawa 1980.

Zachuta Leszek, Historia przemysłu cementowego w Polsce 1857–2000, Kraków 2004.

120