Veilig afdalen? Zeker & vast

Veilig afdalen?

Zeker & vast.

V E I L I G H E I D S I N ST R U C T I E S

E D I T I E O K TO B E R 20 1 7

2

INTRODUCTIE

Veilig afdalen in ­Aquafin infrastructuur Aquafin hecht het grootste belang aan ­veiligheid. Onze eigen medewerkers en de medewerkers van aannemers die voor ons werken, krijgen dagelijks te maken met specifieke risico’s. Voor de inspectie en het ­onderhoud van riolen, collectoren, pomp­ putten, … is ­afdalen in de infrastructuur vaak nodig. Naast het valgevaar zijn de gassen die ­gevormd worden in het afvalwater een reëel en dodelijk risico. Ze kunnen vrijkomen bij het omwoelen van het bezonken slib, wat onvermijdelijk gebeurt bij de betreding van de ruimte als er afvalwater aanwezig is.

In een besloten ruimte kunnen ook een zuur­ stoftekort of schadelijke/dodelijke gassen voorkomen. Om veilige w ­ erkomstandig­heden te garanderen, schrijft Aquafin ­minimum veiligheids­maatregelen voor aan ­iedereen die afdaalt in een besloten ruimte. Deze ­brochure geeft je hier meer uitleg over.

3

01 H O O F D ST U K 1

Wat is een besloten ruimte?

Een besloten ruimte is een ruimte met een besloten karakter die niet geschikt is voor langdurig verblijf en waar een g ­ evaarlijke ­atmosfeer aanwezig is of kan zijn. De gevaarlijke atmosfeer kan ­ontstaan ­doordat de ruimte lange tijd afgesloten is of door ­aanwezigheid van slib/afvalwater, illegale/incidentele lozingen, werkzaam­heden in (de nabijheid van) besloten ruimtes. Naast een gevaarlijke ­atmosfeer kunnen er nog andere verzwarende factoren zijn zoals een minimale verlichting, verluchting en/of toegang via ladders, mangaten, … Bijkomende risico’s waar men aan dient te denken zijn contact met biologische agentia, beknelling, explosie, drukapparatuur, ­vergiftiging, vallende voorwerpen, elektrocutie, verdrinking, … Een besloten ruimte mag enkel betreden worden door een hiervoor opgeleid persoon. Ook een veiligheidswacht moet een specifieke opleiding en training volgen.

4

Twijfel je? Ga er dan van uit dat de ruimte besloten is!

Een besloten ruimte heeft één of meerdere van de volgende kenmerken:

Niet bestemd voor langdurig verblijf en ­dagelijkse betreding.

Potentieel gevaarlijke atmosfeer (bv. door rioolwater, slib of gevaarlijke gassen).

Moeilijke toegang of beperkte ­evacuatiemogelijkheden.

Geen of minimale verluchting/­ verlichting.

AQ UA F I N H E E F T 2 T Y P E S B E S LOT E N R U I MT E N

Droge besloten ruimte

Natte besloten ruimte

DROGE KELDER

N AT T E K E L D E R

Weinig kans op ­gevaarlijke atmosfeer

Geen vloeistof over het ­volledige vloeroppervlak

OF

OF

Hoge kans op gevaarlijke atmosfeer Vervuild slib/bezinksel ­aanwezig

Afvalwatertoevoer ­mogelijk

Bij twijfel: ga uit van een natte kelder!

5

02 H O O F D ST U K 2

Risico’s 6

Wat zijn de risico’s?

W E O N D E R S C H E I D E N 4 G R O E P E N VA N R I S I CO ’ S

1

Valgevaar

Risico’s ­verbonden aan een gevaarlijke atmosfeer

Contact met ­biologische agentia

Vergiftiging door aanwezigheid van H2S Verstikking door ­zuurstoftekort

CO-intoxicatie

Explosie (denk aan biogas, dit kan voorkomen in rioleringen en bij gistingsinstallaties of stof­explosies bij slibdrogers)

Schadelijke stoffen afkomstig van illegale lozingen en calamiteiten.

Elektrocutie, beklem­ ming, automatisch startende machines, …

Om de reële risico’s goed te kunnen ­inschatten is een goede ­werkvoorbereiding en risicoanalyse aangewezen. Voer voor de start van de werken nog een laatste minuut risicoanalyse (LMRA) uit. Het is verplicht om voor het afdalen met een gasdetectietoestel de ­aanwezigheid te meten van: Koolstof­ monoxide

Zuurstof

LEL-percentage (explosie­gevaar)

3

4

Risico’s herkennen

H2S

2

De plotse toevoer van afvalwater en het automatisch starten van installatie­ onderdelen kunnen een op het eerste ­gezicht veilige situatie plots levens­ gevaarlijk maken. Het is verplicht om afsluiters correct te gebruiken en (­automatisch startende) installatie­ onderdelen veilig uit te schakelen.

Raadpleeg hiervoor onze procedures en ­instructiekaarten.

7

03 H O O F D ST U K 3

Hoe beschermen?

8

Volg de preventiehiërarchie 1

Vermijd afdalen

Interventies zijn vaak mogelijk van ­buiten de ­ruimte (bv. ophalen vlotterperen, ­ophalen p ­ ompen) of maak gebruik van ­camera-­inspecties.

2

Ruiming en ventilatie

Is afdalen echt nodig, dan kan dat enkel door opgeleide personen. Een ­voorafgaande ruiming en reiniging van de infrastructuur kan het risico op een gevaarlijke atmosfeer, uitglijden en vallen drastisch doen dalen.

3

Risico’s

Schat voor je de werken aanvat, eerst zelf nog de risico’s in: beschik ik over het juiste materiaal, ben ik hiervoor opgeleid, zijn er nog werkzaamheden in de buurt die een gevaar kunnen opleveren, zijn alle installaties veilig uitgeschakeld, …

4

Bescherming

Draag de juiste persoonlijke beschermings­­ middelen, beschermende kledij en gebruik de voorgeschreven hulpmiddelen.

5

STOP - principe

Pas het STOP-principe toe en leg de ­activi­teiten ­stil als het werk niet veilig kan uitgevoerd worden!

9

04 OPGELET!

Bij traptoegankelijke ­kelders dienen geen ­harnas en valblok gebruikt te worden. Veiligheidshelm kan in functie van stootrisico en andere risico’s wel ­­verplicht zijn.

OPGELET!

PBM’s vragen om onderhoud en geregelde controle door een bevoegd persoon of een externe dienst technische controle. Als gebruiker ben je de eerste verantwoordelijke voor het in goede staat houden van de PBM’s en het melden van defecten.

H O O F D ST U K 4

Persoonlijke beschermings­ middelen

Voor het veilig afdalen in een besloten ruimte, zijn een aantal ­specifieke persoonlijke beschermingsmiddelen standaard ­verplicht. Afhankelijk van de situatie kan deze basis uitgebreid worden, zoals verder beschreven in de typeschema’s. Hiernaast vind je per PBM een korte beschrijving van de werking.

10

VERPLICHTE PBM’S DROGE KELDER V E I L I G H E I D S H E L M M E T K I N R I E M | De veiligheidshelm beschermt je tegen letsels bij een val van hoogte, wanneer je met je hoofd ergens tegenaan stoot of tegen vallende voorwerpen. De kinriem zorgt ervoor dat de helm op het hoofd blijft zitten.

VA L H A R N A S | Het valharnas vangt, in combinatie met een valstopsysteem, je val op.

Met een valharnas wordt je evacuatie aanzienlijk versneld.

VA LSTO P SYST E E M | Een valstopsysteem stopt en remt je val. Bevestig je valstopsysteem aan een veilig en goed geplaatst ankerpunt. Een ankerpunt moet voldoen aan de norm EN 795 en kunnen ­weerstaan aan een impact van 10kN. G A S D E T E C T I E TO E ST E L | Laat je toestel aan een touwtje in de put zakken tot net boven de bodem of het wateroppervlak. Het gasdetectietoestel waarschuwt je wanneer de atmosfeer niet veilig is. Gasdetectietoestellen bij Aquafin meten: H2S, zuurstof, koolstofmonoxide en LEL (explosiegevaar). Zorg dat je gasdetectietoestel opgeladen is en de kalibratietermijn niet verstreken is.

V E I L I G H E I D S­S C H O E N E N / L A A RZ E N | Hiermee bescherm je je voeten tegen verwonding door stoten, vallen, vallende voorwerpen, perforatie, besmetting en je voorkomt dat je uitglijdt.

B I J KO M E N D V E R P L I C H T E P B M ’ S N AT T E K E L D E R V L U C H TM A S K E R | Een vluchtmasker wordt meegenomen door de betreder van een natte b ­ esloten ruimte. Bij een onveilige atmosfeer kan de betreder zichzelf naar een veilige a ­ tmosfeer begeven. Een vluchtmasker geeft gedurende 15 minuten ademlucht.

Z E L F R E D M I D D E L | Een zelfredmiddel wordt gebruikt door de veiligheidswacht.

De ­veiligheidswacht kan afdalen tot bij een slachtoffer voor een e ­ erstelijnsinterventie en terug uit de besloten ruimte gaan. Voordeel van het zelfredmiddel is dat de ­hoeveelheid g ­ eregenereerde lucht groot genoeg is om fysieke inspanningen toe te laten. Dit PBM biedt 30 minuten bescherming.

L E V E N S L I J N | De levenslijn kan dienst doen als communicatiemiddel tussen de veiligheidswacht en de betreder. Bijkomend kan een levenslijn dienst doen om materiaal op en af te laten. Tot slot kan een slachtoffer bij instorting teruggevonden worden door het volgen van de levenslijn.

V E I L I G H E I D S B R I L | Een veiligheidsbril beschermt je tegen spatten (biologische agentia) en vallende deeltjes die tot oogletsels en/of besmettingen kunnen leiden.

V E I L I G H E I D S­H A N D S C H O E N E N | Veiligheidshandschoenen beschermen je handen tegen verwondingen en besmettingen. Je hebt er beter grip mee bij het afdalen van ladders.

A F DA L E N M E T D R I E P I K K E L Z I T H A R N A S | Dit heeft dezelfde functie als een valharnas maar bijkomend is dit type harnas verplicht bij afdalen met een driepikkel (zonder ladder). Een zitharnas heeft bredere banden waardoor de bloedstroom niet afgekneld wordt wanneer je aan de lier naar beneden gelaten wordt of opgehaald. De zitharnassen zijn ook herkenbaar aan een groene musketon aan de D-ring op de borst.

11

05 OPGELET!

Het betreden van een besloten ruimte vraagt om een geschikte opleiding (afgestemd op het soort besloten ruimte), een goede risico-inschatting en een medische geschiktheid (claustrofobie, hoogtevrees, ‌).

H O O F D ST U K 5

Beslissingsmatrix 12

TYPE SCHEMA

B E S LOT E N R U I MT E

2

NEE HOGE KANS OP GEVA ARLIJ KE ATMOSFEER DOOR SLI B, ­A FVAL­W ATER, BIOGAS, …?

JA

MOEILIJKE TO E G A N G / E VAC UAT I E ?

NEE

V LO E I STO F OV E R VO L L E D I G E O P P E RV L A K ?

NEE

4 5

JA

NEE TYPE SCHEMA

JA

B E S LOT E N KARAKTER (VERLICHTING, VERLUCHTI NG) ?

JA

NEE JA

R U I MT E O N G E S C H I K T VO O R LANGDURIG VERBLIJF

3

1 NEE

NIET B E S LOT E N R U I MT E

E XT R A I N F O :

Als er geen vast toegangsmiddel, zoals een ladder, aanwezig is, moet een driepikkel of een ander ­alternatief gebruikt worden.

Denk aan de preventiehiërarchie (daal niet af indien niet nodig, laat de besloten ruimte reinigen, pas ventilatie toe, voer een meting uit met je gasdetectietoestel, …).

Vergeet standaard PBM’s niet zoals handschoenen, veiligheidsbril, veiligheidsschoenen/laarzen.

Opgelet: ook traptoegankelijke kelders kunnen soms aanzien worden als een besloten ruimte.

13

Typeschema’s — Veilig Afdalen

JA

KANS OP AANWEZIGHEID VA N G E VA A R L I J K E ATM O S F E E R ?

1

1

TYPESCHEMA 1

Persoonlijke beschermingsmiddelen

Betreding droge kelder

A N KE R P U NT *

VA LSTO PSYSTEEM

Een droge kelder is een besloten ­ruimte met een lage maar reële kans op een gevaarlijke atmosfeer.

Omdat dit type kelder incidenteel (mogelijk door ­invloed van buitenaf) een gevaarlijke atmosfeer zou kunnen bevatten, moet er standaard gebruik gemaakt worden van een gasdetectie­toestel. Valgevaar is ­sowieso ­aanwezig, vandaar het verplichte gebruik van een valharnas met valstop­systeem en een helm. ­­De vallijn van het valstopsysteem wordt achteraan bevestigd. Zo geraak je bij een val niet gewond aan het gelaat.

Bij het openleggen van een besloten ruimte kan valgevaar ontstaan voor ­jezelf en derden. Daarom is het goed het risico te signaleren (kegels) en weg te nemen (doorvalbeveiliging).

VEILIGHEIDSHELM MET KINRIEM

GASD ETECTI ETO ESTEL

VA L H A R N A S

* Schematische voorstelling van een ankerpunt. Kies voor een voldoende hoog aanhaakpunt, bijvoor-

beeld door gebruik te maken van een driepikkel.

15

2

POTENTIËLE GASEMISSIE

2

Persoonlijke beschermingsmiddelen A N KE R P U NT *

TYPESCHEMA 2

Betreding natte kelder via ladders

Z E LF R EDM I DD EL

VA LSTO PSYSTEEM

VEILIGHEIDSHELM MET KINRIEM Een natte kelder is een besloten ­ruimte met een hoge kans op een gevaarlijke atmosfeer door ­aanwezigheid van slib, afvalwater, ... Als je in het slib/­afvalwater stapt, wordt het ­omgewoeld en komt het gevaarlijke H2S-gas vrij in de besloten ruimte. Dit soort ­betreding mag je dan ook nooit alleen doen. Een veiligheidswacht houdt toezicht op je en kan je leven redden. De ­veiligheidswacht dient steeds contact te kunnen ­houden met de betreder en toezicht uit te oefenen. Bij complexere en diepere structuren moeten meerdere veiligheidswachten aanwezig zijn.

Bijkomende PBM’s ­zoals een vluchtmasker, zelfredmiddel en levenslijn zijn verplicht.

VA L H A R N A S

GASD ETECTI ETO ESTEL

V LUC HTM AS K ER

LEV E NS L I J N

* Schematische voorstelling van een ankerpunt. Kies voor een voldoende hoog aanhaakpunt, bijvoor-

beeld door gebruik te maken van een driepikkel.

17

3

POTENTIËLE GASEMISSIE

3

TYPESCHEMA 3

Persoonlijke beschermingsmiddelen

Betreding van collector­ schacht met driepikkel

Z E LF R EDM I DD EL

VA LSTO PSYSTEEM

VA LLI J N = L EV EN S L I J N Deze betreding is een betreding van het type natte kelder/natte besloten ruimte als er slib/afvalwater ­aanwezig is. De betreder daalt af met een lier die bevestigd is aan een driepikkel.

Bijkomend is de betreder gezekerd met een valstop­systeem. Omdat er hangend aan de lier afgedaald wordt, is een zitharnas verplicht. Dit biedt meer comfort en voorkomt dat de bloedbanen afgesneden worden. Eén van de bevestigingen doet hierbij ook dienst als levenslijn. De vallijn van de lier wordt vooraan op de borstring van het valharnas bevestigd. De vallijn van het valstopsysteem wordt achteraan vastgemaakt.

VEILIGHEIDSHELM MET KINRIEM

Z ITH A R N AS

GASD ETECTI ETO ESTEL

V LUC HTM AS K ER

19

4

POTENTIËLE GASEMISSIE

4

TYPESCHEMA 4

Persoonlijke beschermingsmiddelen

Betreding van collector via ladder

Z E LF R EDM I DD EL

VA LSTO PSYSTEEM

LEV E NS L I J N

VEILIGHEIDSHELM MET KINRIEM

VA L H A R N A S

Een natte besloten ruimte wordt ­betreden met een mobiele ladder. Een vast ankerpunt is niet ­voorzien. Maak daarom gebruik van een ­driepikkel en daal af met een valblok en valharnas.

Een gewoon ­valharnas is voldoende omdat de betreder ondersteund is door de ladder. De afgebeelde ­l­evenslijn is in deze opstelling van het type ­nylontouw.

GASD ETECTI ETO ESTEL

V LUC HTM AS K ER

21

5

POTENTIËLE GASEMISSIE

5

TYPESCHEMA 5

Persoonlijke beschermingsmiddelen

Z E LF R EDM I DD EL

VA LSTO PSYSTEEM

Betreding van collector met driepikkel in de ­nabijheid van de open­ bare weg De collector wordt niet ver betreden zodat communicatie tussen de veiligheidswacht en de betreder mogelijk blijft. Hetzij via de levenslijn (één van de twee lijnen bevestigd aan de ­betreder), hetzij via een ander(e) ­communicatiemethode/-middel.

Indien de betreder verder wil gaan in de collector, moet een extra vei­ ligheidswacht beneden het toezicht ­verzekeren. De werkzaamheden gebeuren op de openbare weg. Het betreft mobiele werkzaamheden van categorie zes. Een vergunning voor dit type werkzaamheden en een goede signalisatie zijn verplicht. In functie van de ligging van de toegang tot de collectoren en de specifieke verkeerssituatie kan het noodzakelijk zijn om met meer dan twee medewerkers ter plekke te gaan. De veiligheid van de betreder, de veiligheidswacht en de andere weggebruikers moet verzekerd blijven.

VEILIGHEIDSHELM MET KINRIEM

Z ITH A R N AS

GASD ETECTI ETO ESTEL

V LUC HTM AS K ER

VA LLI J N = L EV EN S L I J N

23

L ET O P !

Enkel wie opgeleid is, mag een besloten ­ruimte ­betreden. ­Betreders moeten een ééndaagse ­opleiding volgen, veiligheidswachten een t­ weedaagse. Wie enkel de ééndaagse opleiding volgde, mag de functie van veiligheidswacht niet uitoefenen.

Deze brochure is opgemaakt voor Aquafinmedewerkers.

Ze beschrijft de risicoanalyse en beheersmaatregelen van Aquafin m.b.t. de meest voorkomende types van besloten ruimtes binnen onze infrastructuur. Derden kunnen zich door deze aanpak laten inspireren maar blijven eindverantwoordelijke voor hun preventiebeleid.

Bij werkzaamheden uitgevoerd in opdracht van Aquafin moet eenzelfde veiligheidsniveau gewaarborgd worden als dat van Aquafin.

MEE R I N FO

www.aquafin.be preventiedienst@aquafin.be

CO LO F O N V E R A N T WO O R D E L I J K E U I TG E V E R

Jan Goossens, algemeen directeur Aquafin NV G R A F I S C H E VO R M G E V I N G

We make.

F OTO G R A F I E E N B E E L D M AT E R I A A L

Frederik Beyens, Brady Corporation

Aquafin NV, Dijkstraat 8 - 2630 Aquafin