Aqua 2021-1

Driemaandelijks • januari-februari-maart 2021 • afgiftekantoor Leuven Masspost

P209940

DRIEMAANDELIJKS MAGAZINE VAN AQUAFIN 2021/1

Deze zomer meet Vlaanderen de hitte en droogte in de tuin

Hoe waterslim wonen en leven we morgen?

4

Van afval naar grondstof: de opwaardering van slib

6

2

AQUA 2021/1

INHOUD

Het is wellicht niet voor het eerst dat u mijn naam tegen komt in Aqua. Bij mijn aantreden als directeur Business Development & Innovatie begin dit jaar, was ik namelijk al 21 jaar aan de slag bij Aquafin.

Gebeten en gedreven door R&D en de laatste jaren ook meer en meer door innovatie. Want de uitdagingen waar we in de watersector voor staan, vragen een vernieuwende aanpak.

Dat hoeven niet altijd hoogstaande technologische innovaties te zijn.

Vernieuwing kan zich ook vertalen in de manier waarop men naar de dingen kijkt. Zo nam ik onlangs deel aan een interessant debat dat Aquafin organiseerde over decentrale waterconcepten. Zuivering en hergebruik van water en grondstoffen lokaal inrichten in een korte keten mag dan wel technologisch perfect mogelijk zijn, de organisatie van zo’n collectieve systemen is een ander paar mouwen. Alle panelleden waren het er roerend over eens dat hiervoor nieuwe verdienmodellen moeten mogelijk gemaakt worden, waarin partnerschappen centraal staan.

U leest er alles over vanaf pagina 4.

Andere uitdagingen zie ik dan weer eerder als kansen. De droogte die in Vlaanderen een structureel probleem wordt bijvoorbeeld, geeft ons net de gelegenheid om op vele vlakken meerwaarde te creëren.

Minder verharding en meer groen bevordert niet alleen de opname van regenwater, het is ook bevorderlijk voor de biodiversiteit, ons mentale welzijn én het brengt verkoeling tijdens warme dagen. Nadat we vorig jaar samen met Vlario heel wat tips en voorbeelden in beeld brachten voor het openbaar domein en private tuinen, vindt u op www.blauwgroenvlaanderen.be vanaf nu ook specifieke informatie voor een klimaatbestendige inrichting van schoolpleinen (p.14). Meer en meer scholen zien daar het belang van in en willen de natuur dichter bij de kinderen brengen. Geen wonder dat er meer dan 400 scholen meedoen aan het nieuwe Curieuzeneuzen-project dat dit keer draait rond hitte en droogte in de tuin (p. 8) en waarvan Aquafin trotse partner is! l Veel leesplezier!

Marjolein Weemaes Directeur Business Development & Innovatie

VOORWOORD

Samenwerken en allianties vormen is ook cruciaal als het gaat over energietransitie. Wist u dat Aquafin jaar na jaar meer groene stroom produceert uit de verwerking van waterzuiveringsslib? Voor de toekomst hebben we grote ambities met de bouw van een nieuwe slibverwerkingsinstallatie op de site van ArcelorMittal in Gent. De staalproducent zal vanaf dan alle stoom afnemen die de slibverwerker produceert en zo het gebruik van fossiele brandstoffen kunnen afbouwen. Tegelijk zal Aquafin met de nieuwe installatie nog meer energie en grondstoffen kunnen recupereren. Op pagina 6 ontdekt u onze toekomstplannen met het slib.

4

Hoe waterslim wonen en leven we morgen?

6

Van afval naar grondstof: de opwaardering van slib

8

Hoe droog en heet wordt het deze zomer in de Vlaamse tuinen?

10 16

Een tuin vol leven

18 20 22

Voor u getest

Duurzaam verwarmen met riothermie

Renoveren tegen de klok Toiletpapierspray als alternatief voor vochtige doekjes

12

14

BLIJE PINGUÏNS IN ZUIVER WATER

BLAUWGROENE SPEELPLAATSEN VOOR MEER SPELEN LEERPLEZIER!

V.u.: Jan Goossens, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaar, ondernemingsnummer 0440.691.388 Het contactcenter van Aquafin is op weekdagen te bereiken van 8 uur tot 17 uur, op het nummer 03 450 45 45, of via contact@aquafin.be Noodnummer buiten de werkuren: 0800 16 603 Ombudsman: ombudsman@aquafin.be Aqua niet meer ontvangen?

Mail naar redactie@aquafin.be Aqua wordt gedrukt op milieuvriendelijk papier.

Fotografie: Aquafin, Frederik Beyens, Shutterstock, Wouter Maeckelberghe

Volg Aquafin NV op

3

Pompstations maken plaats voor bredere en langere Royerssluis

D

e stad Antwerpen plant een grondige renovatie van de Royerssluis, waarbij deze zal verbreed en verlengd worden. De Royerssluis is al meer dan honderd jaar één van de drukste en belangrijkste sluizen in de Antwerpse haven.

De verbreding en verlenging ervan moet het aandeel van het transport per binnenvaart doen stijgen.

De renovatiewerken van de Royerssluis hebben ook een impact op de infrastructuur van rioolbeheerder water-link en van Aquafin. Het huidige pompstation Royerssluis ligt in de toekomstige uitbreidingszone van de sluis en wordt afgebroken.

Er komt een nieuw pompstation voor het verpompen van het afvalwater van de binnenstad richting de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Antwerpen-Zuid. Dat zal gebeuren via een persleiding onder het Kattendijkdok.

Een ander groot pompstation wordt vervangen door een nieuw vijzelgemaal. Dat zal bestaan uit vier grote vijzels die samen maar liefst 8.000 liter water per seconde kunnen verwerken. Het vijzelgemaal komt deels ondergronds, deels bovengronds. De werken zijn vorig jaar begonnen en zorgen voor spectaculaire beelden met het Havenhuis op de achtergrond.

l

4

AQUA 2021/1

Hoe waterslim wonen en leven we morgen?

Hoe ziet de stad, de wijk of het industriegebied van de toekomst eruit?

Is er plaats voor hergebruik van water? En mag dat ook gezuiverd afvalwater zijn? Aquafin bracht enkele sleutelpartijen samen in een debat.

Zowel de technische, financiële als wettelijke aspecten werden op tafel gegooid. Conclusie? De ambitie is groot en de technologie is klaar, tijd voor actie!

B

egin dit jaar sloten de stad Vilvoorde, buurtontwikkelaar Matexi, technologieleverancier Nuresys en Aquafin een gezamenlijk proefproject af in eventlocatie ‘Kruitfabriek’ in Vilvoorde.

Dit gebouw ligt in het hart van ‘4Fonteinen’, een nieuwe stadsbuurt in ontwikkeling waar de stad Vilvoorde samen met Matexi resoluut de kaart van duurzaamheid trekt. Gedurende twee jaar exploiteerde Aquafin in de Kruitfabriek opstellingen voor de lokale zuivering van grijs water en de recuperatie van fosfor uit urine (zie kader).

Alle projectpartners zijn het erover eens dat de technologie voor decentrale zuiveringsprojecten wel degelijk werkt.

De vraag is wat er nodig is om dit soort concepten ingang te doen vinden en rendabel te maken. Volgens Christophe Claeys is de noodzaak om duurzaam om te gaan met water voor iedereen nu wel duidelijk na vier jaren met lange droogteperiodes: “Veel gemeenten zetten in op infiltratie van hemelwater en ruimte geven aan water. Behalve het droogteprobleem speelt zeker ook de link tussen water en levenskwaliteit in een stad daar een rol in.”

“Het is een kwestie van eerst een aantal goede projecten te realiseren met technologie die zijn werking bewezen heeft.

Ik ben er zeker van dat onze klant van de toekomst wel vragende partij zal zijn.”

Toch lijkt het niet evident om die eerste projecten op te zetten.

Voor het opzetten van collectieve systemen moet de locatie er zich toe lenen. “Er is een zekere schaalgrootte nodig, denk aan appartementen, enkele kantoorgebouwen, een school of een wijk,” zegt Marjolein Weemaes.

“De verhouding tussen vraag en aanbod is ook bepalend. Als bewoner van een appartement bijvoorbeeld kan je maar weinig regenwater opvangen en ben je aangewezen op een collectief systeem als je water wil hergebruiken.”

“En specifiek met regenwater is er heel veel mogelijk op industriegebieden: er is veel afstromende oppervlakte en veel bedrijven verbruiken grote hoeveelheden water dat lang niet altijd de kwaliteit van drinkwater moet hebben.”

Proefproject Kruit(water)fabriek

BEWEZEN TECHNOLOGIE Ook hergebruik van regenwater is in Vlaanderen al goed ingeburgerd, vindt Didier De Vriese. Matexi krijgt de laatste jaren almaar vaker de vraag om in nieuwbouwprojecten een extra regenwaterput te voorzien. Voor hergebruik van grijs water is er voorlopig minder enthousiasme. “Maar dat komt wel,” maakt De Vriese zich sterk.

De Kruitfabriek is evenementenlocatie in Vilvoorde waar ook enkele kleine bedrijven gevestigd zijn. In een onderzoeks- en demonstratieproject werd enerzijds het grijs water afkomstig van de keukens en de lavabo’s van de hele site gezuiverd. Dat gebeurde door een rietveld en vervolgens door een nanofilter, waarbij het water gezuiverd werd van bacteriën, kleurstoffen en zwevende stoffen. Daardoor werd het water bruikbaar om er de toiletten mee te spoelen of mee schoon te maken. Anderzijds werd de stroom van zuivere urine uit de urinoirs naar een struvietreactor geleid. Urine is rijk aan fosfor, een mineraal dat wordt ontgonnen maar waarvan de voorraden eindig zijn. De struvietreactor produceert struvietkristallen uit de urine. En die zijn op hun beurt een prima meststof als alternatief voor fosfaatmeststoffen.

5

NIEUWE BUSINESSMODELLEN Afvalwater en regenwater kunnen met de nodige zuiveringsstappen opgewaardeerd worden tot eender welke kwaliteit, zelfs die van drinkwater. Maar dat heeft natuurlijk zijn prijs.

Dan rijst de vraag hoe decentrale zuiveringsprojecten rendabel kunnen zijn zo lang ons kraantjeswater goedkoper is.

Vlaanderen heeft een pak aan subsidieprogramma’s die pioniers met nieuwe concepten steunen. Maar moesten we daar niet voorzichtig mee zijn, de hernieuwbare energie indachtig?

“Daar moeten we inderdaad onze lessen uit trekken.

Een subsidiemodel mag niet doorslaan,” meent Victor Dries.

“Reden te meer om na te denken over nieuwe businessmodellen.

Daarvoor is samenwerking nodig tussen de verschillende projectpartners. We kunnen ons hiervoor laten inspireren door de energiesector. Stel bijvoorbeeld dat je het overschot aan lokaal geproduceerd water zou kunnen verkopen, net zoals je dat met zonne-energie doet. En waarom geen systeem waarbij je grote waterverbruikers beloont als ze op piekmomenten ‘afschakelen’ van het waternet? Drinkwaterbedrijven moeten dan niet meer investeren in piekproductiecapaciteit, wat erg duur is. Tegelijk stimuleer je bedrijven om zelf in alternatieve waterbronnen te voorzien. Dat zou allemaal mogelijk moeten zijn. Met een goed verdienmodel wordt subsidiëring zelfs overbodig.”

AANGEPASTE WETGEVING NODIG ‘Water as a service’ zou wel eens het businessmodel van de toekomst kunnen zijn. Maar zijn de gemeenten daar wel klaar voor? Hoe ver reiken hun duurzaamheidsambities op dat vlak?

“In Vilvoorde behoorlijk ver,” zegt Barbara De Bakker. “Wij werken momenteel aan een globale visie maar vandaag zijn we bij elk project al veeleisend in de vergunningen. Ook naar projectontwikkelaars moet je als gemeente van in het begin de thema’s op tafel durven leggen die jij belangrijk vindt en niet wachten tot het eerste ontwerp.”

“Ik ben absoluut overtuigd van het belang van partnerschappen,” gaat De Bakker verder. “Maar wanneer je zaken in mede-eigenaarschap gaat brengen, vraagt dat ook bepaalde juridische zekerheden. Er zitten op dat vlak nog hiaten in de wetgeving. Die mag een stuk ambitieuzer. Vandaag vergt het namelijk doorzettingsvermogen om met zo’n projecten te starten.

Dat moet evidenter en makkelijker worden.”

“Daar zijn we ons van bewust,” pikt Victor Dries in.

“En we engageren ons ook om te zoeken naar oplossingen.

Regelgeving is per definitie gemaakt volgens de realiteit van een bepaalde periode. Ze moet rechtszekerheid bieden maar ze zou ook vooruitziend moeten zijn en ruimte moeten bieden voor innovatie. Dat is een moeilijk evenwicht, maar samen geraken we daar wel uit.”

Samenwerking, partnerschappen, ambitie, het zijn de meest gehoorde woorden in dit debat. Een duidelijk signaal naar de lokale besturen want zij vervullen volgens de panelleden een sleutelrol in slim waterbeheer. Of, zoals Didier De Vriese het mooi samenvat: “Samen met alle partners moeten we streven naar een gemeenschappelijk doel: people, planet, profit: het moet goed zijn voor de mensen en voor het milieu en de oplossingen moeten ook financieel haalbaar zijn.” l

ONS PANEL • • • • •

Victor Dries - raadgever kabinet Vlaams minister van Omgeving Marjolein Weemaes - directeur Business Development & Innovatie Aquafin Christophe Claeys - stafmedewerker Waterbeleid VVSG Didier De Vriese - duurzaamheidsexpert Matexi Barbara De Bakker - schepen van Omgeving, Mobiliteit en Natuur Vilvoorde

6

AQUA 2021/1

Van afval naar grondstof: de opwaardering van slib Aquafin zet met zijn slibstrategie de komende jaren grote stappen richting circulaire economie. Over twintig jaar wil het bedrijf alle slib verwerken met maximale terugwinning van energie en grondstoffen. De bouw van een nieuwe mono-verwerker is daarvoor de motor.

A

quafin produceert jaarlijks 95.000 ton droge stof aan waterzuiveringsslib in zijn rioolwaterzuiveringsinstallaties. Ter illustratie: dat gewicht komt ongeveer overeen met dat van 25 volwassen olifanten. Dit slib blijft over na de waterzuivering en is een waardevolle vorm van biomassa. Want Aquafin beschouwt huishoudelijk afvalwater al lang niet meer als afval, maar meer en meer als bron van grondstoffen zoals water, energie en nutriënten.

Eén van die nutriënten is fosfor, een essentiële bouwsteen voor het leven en bovendien een eindige grondstof.

Fosfaat is dan weer een belangrijk onderdeel van ons DNA, onze celwanden en botten. Bovendien gebruiken onze cellen het ook voor energietransport.

Doordat de voorraden ervan eindig zijn, is onderzoek naar deze grondstof essentieel. Er is namelijk wereldwijd zowel een fysieke als geopolitieke schaarste aan fosfaat, en dat betekent dat ook voedselvoorraden in gevaar kunnen komen. Daarom werd fosfor in 2017 op de lijst van de voor de EU kritische grondstoffen geplaatst.

Ook Aquafin wil daar met zijn slibstrategie een rol in spelen.

MONO-VERWERKING Vandaag wordt een derde van het Aquafin-slib in drie installaties gedroogd en als co-verbranding gebruikt in de cementindustrie. Nog een derde wordt door Aquafin ontwaterd en zonder extra brandstof verbrand in Brugge, dit valt onder mono-verbranding (zonder toevoeging van andere afvalstoffen, red.).

Ten slotte wordt er ook nog een derde ontwaterd en extern verbrand in Beveren, samen met industrieel afval, wat co-verbranding heet.

Met andere woorden: een derde van het Aquafin-slib wordt volledig door Aquafin verwerkt, en twee derde gaat voor eindverwerking naar een externe partij.

Nochtans gaat alle koolstof en fosfor uit huishoudelijke afvalwaterzuivering in Vlaanderen door zijn zuiveringsinstallaties. Net dat maakt Aquafin uniek in dit landschap. Het bedrijf wil dan ook een groter deel van die slibverwerking kunnen sturen.

“We baseerden ons op een model waarin we per mogelijke locatie konden zien wat de CO2-impact van alle slibtransporten in Vlaanderen zou zijn. We willen dat de slibtransporteurs zo weinig mogelijk kilometers rijden door Vlaanderen om hun vracht op de eindbestemming te krijgen.”

EVOLUTIE EINDVERWERKING SLIB

VANDAAG

Vanaf 2026 zet Aquafin daarin grote stappen. Zo komt er een installatie die zuiveringsslib zal verwerken op de site van ArcelorMittal in de haven van Gent.

De nieuwe installatie, die in 2026 operationeel moet zijn, zal de aangeleverde biomassa nog meer kunnen benutten.

Doordat het om een mono-verwerker gaat, wordt het slib niet verdund met andere stoffen, wat een maximale recuperatie van energie en grondstoffen mogelijk maakt.

2026

VOORBEELD IN EUROPA Wie de externe bouwer en operator worden, is nog niet beslist, maar de locatie ligt wel al vast. Staalbedrijf ArcelorMittal geeft Aquafin een recht van opstal op zijn site in de haven van Gent en neemt honderd procent van de stoom af die de nieuwe slibverwerker zal produceren. Voor het staalbedrijf is het een bijkomende voeding voor hun interne stoomnetwerk, waardoor het gebruik van fossiele brandstoffen verder verminderd kan worden. De combinatie van een rechtstreekste afname van de volledige stoomproductie en de inzet op grondstoffenrecuperatie, maakt van deze installatie een voorbeeld in Europa.

“Om de ideale locatie te bepalen, waren de ecologische argumenten doorslaggevend,” zegt Sam Geerts, manager Procestechnologie bij Aquafin.

2040

n n n n n n

Drogen op aardgas Drogen op restwarmte Drogen op eigen biogas Mono-verbranding zonder P-recuperatie Co-verbranding door derde partij Mono-verbranding met P-recuperatie gedroogd op restwarmte n Mono-verbranding met P-recuperatie ontwaterd

7

“Essentieel waren de valorisatiemogelijkheden van de geproduceerde energie op de mogelijke sites en in hun omgeving. De initiatieven rond carbon capture die op stapel staan in de Gentse haven, hebben het dossier van ArcelorMittal nog versterkt.”

“ArcelorMittal Belgium heeft een passie voor energie-efficiëntie en circulariteit”, stelt Manfred Van Vlierberghe, CEO ArcelorMittal Belgium. “We blijven continu investeren en nieuwe projecten lanceren om onze voortrekkersrol op het vlak van energie- en klimaattransitie te blijven vervullen. Door de hogedrukstoom uit het slibverwerkingsproces van Aquafin te gebruiken in ons staalproductieproces, maken we ons energieverbruik nog groener.

Zo zetten we de concrete uitvoering van onze duurzaamheidsstrategie richting een steeds meer energie-efficiënte onderneming en zelfs richting klimaatneutraliteit in 2050 extra kracht bij.”

De slibmonoverwerker zal twee derde van het Vlaamse slib afkomstig uit huishoudelijk afvalwater behandelen.

Aquafin leidt dit project met een waarde van 75 miljoen euro met strakke teugels om zeker de verregaande ecologische doelstellingen te kunnen realiseren.

Tegen 2040 wil Aquafin honderd procent van zijn slib verwerken via monoverwerking. l

WAT IS SLIB? In een rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) wordt het afvalwater vermengd met miljarden microscopisch kleine organismen, micro-organismen.

Dit is “actief slib”: door extra lucht in het water te brengen worden de micro-organismen actief en gebruiken ze de vervuiling in het afvalwater als voedingsbron.

Ze eten als het ware het afval in het water op. Daardoor groeit de slibmassa continu aan. Een deel van het overtollige slib wordt opnieuw gebruikt in het biologisch zuiveringsproces, de rest wordt afgevoerd voor verwerking.

8

AQUA 2021/1

Hoe droog en heet wordt het deze zomer in de Vlaamse tuinen?

CurieuzeNeuzen in de Tuin brengt het samen met 5.000 enthousiaste burgerwetenschappers in kaart

Twee jaar geleden was CurieuzeNeuzen het eerste grootschalige burgeronderzoek naar de luchtkwaliteit waar 20.000 Vlamingen aan deelnamen. Dit jaar wil het onderzoeksteam de droogte en hitte in Vlaanderen in kaart brengen op 5.000 meetlocaties. Hoe houdt u uw tuin koel en aangenaam tijdens een hittegolf? En wat maakt dat sommige plekken beter tegen hitte en droogte bestand zijn dan andere?

5000 STUKJES GAZON ONDER DE LOEP De hitte- en droogterecords volgen elkaar op, en dat laat zich ook meer en meer voelen in uw tuin. Het gazon krijgt het moeilijk, de bomen en planten snakken naar water.

Hoe wapenen we onze tuinen, parken, akkers en natuurgebieden beter tegen de droogte, en wat maakt dat uw tuin tijdens een hittegolf koel blijft?

Dat onderzoekt ‘CurieuzeNeuzen in de Tuin’, het grootste burgeronderzoek in Vlaanderen naar hitte en droogte ooit.

Vlaanderen bestaat voor 10 procent uit tuinen en dat is best veel.

“We hebben internationaal nog geen gegevens over hoe tuinen ons kunnen helpen bij de klimaatuitdaging, dus tijd om er iets mee te doen.

Via een grootschalig netwerk van 5.000 ‘mini-weerstationnetjes’ gaan we de bodemtemperatuur en bodemvochtigheid meten over heel Vlaanderen”, vertelt Filip Meysman, professor biochemie aan de UAntwerpen.

“De meetcampagne loopt van april tot oktober 2021. De waarden worden via het Internet of Things dagelijks doorgestuurd naar de databank van CurieuzeNeuzen. Daarnaast neemt elke deelnemer ook een bodemstaal dat opgestuurd wordt naar de Universiteit

Antwerpen om het bodemtype en het koolstofgehalte te bepalen.

Onze wetenschappers zetten de miniweerstationnetjes zelf ook uit in een aantal natuurgebieden en op landbouwakkers.”

DE WETENSCHAP ACHTER CURIEUZENEUZEN IN DE TUIN ‘CurieuzeNeuzen in de Tuin’ wil nagaan hoe weerbaar Vlaanderen is tegen toekomstige droogte en hittegolven. “Droogte en hitte zijn wetenschappelijk gezien een complex probleem”, gaat Filip Meysman verder.

“Er zijn veel factoren die ervoor zorgen dat uw tuin koeler of droger is dan die van de buren. We brengen daartoe het effect van stedelijke hitte-eilanden in rekening, maar ook de impact van kleine, lokale ingrepen, zoals het planten van bomen en de frequentie van grasmaaien.”

“De wetenschappelijke inzichten die voortvloeien uit de CurieuzeNeuzendata zijn belangrijk om ons in de toekomst te kunnen wapenen tegen de gevolgen van de klimaatverandering.

Zo zullen de gegevens gebruikt worden om computermodellen voor hittestress te testen en te verbeteren. Het resultaat is een internationaal unieke dataset en een gedetailleerde droogtekaart voor Vlaanderen.”

OP NAAR EEN KLIMAATROBUUSTE TUIN EN PUBLIEKE RUIMTE Aquafin is trotse partner van ‘CurieuzeNeuzen in de Tuin’. Naast het verzamelen, transporteren en zuiveren van huishoudelijk afvalwater, staat slim omgaan met water centraal voor het bedrijf. De link met het nieuwe CurieuzeNeuzen-project is dan ook zonneklaar. Door de klimaatverandering krijgen we niet alleen te maken met langere droogteperiodes, soms kan het lokaal ook heel hard regenen met wateroverlast tot gevolg. Een klimaatbestendige inrichting met zo weinig mogelijk verharding en meer ruimte voor water en groen is de beste oplossing om ons te wapenen tegen deze weersextremen. Op de website blauwgroenvlaanderen.be delen we graag onze om uw tuin, oprit, gevel of dak klimaatbestendig te maken.

Daarnaast adviseren we steden en gemeenten ook met de opmaak van hemelwater- en droogteplannen voor een duurzaam waterbeheer. Maar ook in onze eigen rioleringsprojecten passen we waterslimme maatregelen toe waar het kan. l

9

Collega Maaike Janssens, communicatie-adviseur bij Aquafin, stelt met plezier haar tuin ter beschikking als CurieuzeNeuzen-meetpunt: “Toen ik de oproep voor CurieuzenNeuzen in de Tuin zag, was ik meteen enthousiast! Ik ben net verhuisd naar een nieuw huis met een grotere tuin. Ik ben dus heel benieuwd hoe die binnenkort zal scoren qua droogte en hitte. In onze vorige tuin merkten we al dat het gazon het de afgelopen jaren steeds erger te verduren kreeg en bruiner werd. Je ziet de impact van de klimaatverandering nu letterlijk voor je ogen gebeuren. Het is leuk dat je dankzij de CurieuzenNeuzen-campagne als gewone burger een bijdrage kan leveren aan wetenschappelijk onderzoek in de strijd tegen de klimaatverandering. Aan de hand van de meetresultaten hopen we natuurlijk ook te kunnen bijsturen. Zo willen we onze tuin in de toekomst nog meer blauwgroen inrichten met een groendak, een regenwaterput, de oprit vervangen door waterdoorlatende verharding, …

Er zijn mogelijkheden genoeg om ons steentje - of beter druppeltje - bij te dragen tegen de klimaatimpact!”

VOLG DE HITTE EN DROOGTE IN UW BUURT MEE OP U hebt geen tuin of u werd niet geselecteerd? Geen nood.

Hoogstwaarschijnlijk is er ook een geselecteerd meetpunt bij u in de buurt. U kunt de tussentijdse resultaten raadplegen via een interactieve kaart op standaard.be/curieuzeneuzen.

Schrijf u via curieuzeneuzen.be ook zeker in op de nieuwsbrief.

10

AQUA 2021/1

Een tuin vol leven Natuurfotograaf Misjel Decleer zoekt het dit keer dicht bij huis.

BOOM ALS PARASOL

Zijn natuurlijk ingerichte tuin is een paradijs voor vogels en insecten.

Toen we ons huis betrokken stond in de tuin slechts één boom: een mooie volgroeide berk. Eénentwintig jaar later doet de berk het nog steeds goed. In de vroege lente laten de kale takken de milde warmte gul door. Tijdens de zomer spant de kruin zich als een parasol over het brede glazen gezichtsveld en houdt de ruimte koel. We kijken er nu uit op een klein terras met veel potplanten en een kleine vijver, met langs weerszijden een kluwen van klimplanten en voorjaarsbloemen, en een mooie uitgegroeide vijg aan de westkant.

Hij hoopt alvast dat ‘Curieuzeneuzen in de tuin’ meer mensen het belang van een blauwgroene omgeving doet inzien.

I

k zou blij en trots moeten zijn op de plaats waar ik woon. Onze straat werd een tiental jaar terug veredeld tot laan, wat beter klinkt en mooier oogt.

Elk huis bezit ook een voor-en achtertuin.

Dat hoort tenminste zo. Tenenkrullend doorloop ik echter het voetpad tot aan de meersen.

Het te krap geworden insectenhotel krijgt dit jaar uitbreiding van een dikke dode stam die langs alle kanten wordt aangeboord tot woon-en verblijfplaats van insecten en andere kriebelbeestjes.

Omdat ze ook graag droog zitten komt er bovenop de stam een grote leisteen als dak. Samen met de vele hommels die in de losse humusrijke bodem van onze tuin een onderkomen vinden, zorgen ze voor de vruchtzetting van onze appels, peren, pruimen, vijgen en de vele bessen.

Zo’n 85 % van die voortuintjes verdwenen onder tegels, betonblokken, witte keitjes…, waarop porseleinen konijnen, molens, kabouters of in het beste geval enkele potplanten staan, liefst nog van verre exotische bestemmingen.

11

Onder de tegels zitten twee waterputten die voldoen om de tuin en enkele vijvers te voorzien van het nodige nat. Twee lange en brede gemengde hagen scheiden ons van de buren en zorgen ervoor dat de wind de bodem niet uitdroogt. Ze worden her en der onderbroken door een dubbele rij kastanjepalen die wordt opgevuld met grassen, kruiden en alle snoeihout.

Ze vormen een geliefd onderkomen voor muizen, egels en een of twee koppels winterkoning. In de hagen broeden verschillende heggenmussen, merels en zwartkopgrasmussen.

Een natuurlijke tuin trekt een grote variëteit aan vogels.

DOOR DE LENS VAN MISJEL DECLEER

De vogelhuisjes worden vooral bewoond door kool-en pimpelmezen.

In het kluwen van kamperfoelie vindt de staartmees een onderkomen.

Ongeveer om de tien meter wordt de haag doorbroken door een knotwilg of een uitgegroeide struik, ideale zangposten voor de bewoners. In de borders voor de evenwijdige lengtehagen bloeien zowat alle mediterrane kruiden tussen een weelde van wilde bloemen en zeggen. Het is meestal daarin dat de tjiftjaf zijn bolvormig nest maakt.

De zithoek en een pad dat tot aan mijn atelier reikt, worden gemaaid.

Het bestaat uit tredflora, wat grassen en prachtige mossen. Deze laatste scheppen een gunstig microklimaat voor het ontkiemen van zaden en bieden een leefruimte voor kevers en springstaarten.

De rest is bloemenrijk hooiland, doorspekt met groenten en onderbroken door enkele dwarshagen van meidoorn en ‘uitwaaierende’ hazelaars. Het atelier, het tuinhuis en de houtstapel kregen een pannendak overgroeid met looksoorten en geurige klimrozen.

GENOEG WATER Hun afwatering vult 3 tonnen van elk 600 liter regenwater. Een dient voor de bevoorrading van mijn aquaria met zacht water, de andere voor de potplanten, de groenten en de serre. De overloop voedt de vijvers of loopt terug de tuin in.

Doordat de vijvers goed begroeid zijn en centraal voldoende diep, blijft het water er vrij koel en verdampt maar traag.

De grootste vijver loopt er van haag tot haag met middendoor een pad gedragen door stevige balken. Tijdens warme lentemaanden lig ik er soms languit op, samen met kleinzoon Matteo.

We ontdekken er de bijzondere onderwaterwereld die soms doorbroken wordt door ontluikende haften, kokerjuffers, steenvliegen of libellen.

De complimentjes van Matteo over de tuin zijn hartverwarmend. Wanneer ik repliceer dat de tuin bezit is van wie er oog voor heeft, krijg ik een stralende glimlach retour. Hij springt op en komt even later terug met fonkelende ogen en een brede glimlach, de handen vol bessen: een cadeautje van de tuin! l

Enkele tips > Vlakwortelende bomen zoals berk en den drogen vlugger de toplaag uit dan diepwortelende bomen (eik, es..).

> Onder groenblijvende struiken vormt zich moeilijk een kruidenlaag door gebrek aan licht en een zeer traag verteringsproces.

> Klimplanten zijn prima voor meer groen in dichtbebouwd gebied. Trage groeiers zoals kamperfoelie en clematis zijn onderhoudsvriendelijk.

> Met een vijver in een zonnig stuk tuin kan je heel wat dieren (kikkers, padden, salamanders, insecten(larven) en jezelf plezieren. Houd goudvissen, koi’s… erbuiten, zodat je water mooi helder blijft en een prachtige levensgemeenschap kan opbouwen.

> Vind nog meer tuintips op www.mijntuinlab.be, een citizen-science project van o.a. Natuurpunt.

12

AQUA 2021/1

De humboldtpinguïns genieten van kraakhelder water

Blije pinguïns in zuiver water:

“De dieren gaan nu vaker het water in” Sinds midden februari zijn de dierenparken in ons land weer open.

Gelukkig maar, want ook daar staat het water al even aan de lippen.

Niet dat de dierentuinen stilzaten intussen. ZOO Planckendael en ZOO Antwerpen werkten samen met Aquaplus aan ‘kraakhelder’ water voor de dieren.

V

oor wie nog nooit eerder in Planckendael was: in het noordelijke deel van het park wandelt u door een gigantische volière, waar u als bezoeker oog in oog komt te staan met prachtige dieren als de majestueuze chiliflamingo, de zeldzame humboldtpinguïn en hun habitats. Bij die leefomgeving hoort natuurlijk ook veel water en daar komt Aquaplus, dochterbedrijf van Aquafin, in het plaatje.

“We zijn een goed jaar geleden in contact gekomen met de Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen (KMDA), de organisatie die verantwoordelijk is voor onder meer

ZOO Antwerpen en Planckendael”, zegt Rika Jenné, Accountmanager Industrie bij Aquaplus. “Beide dierenparken hadden al zuiveringsinstallaties maar ze konden ondersteuning gebruiken om de installaties nog optimaler te benutten.”

KMDA-werknemers mogen dan wel zeer ondernemend en van alle markten thuis zijn, waterzuivering behoort niet tot hun kernactiviteiten.

Aquaplus is aan de slag gegaan met de verschillende zuiveringsinstallaties en de resultaten spreken voor zich, zegt Maarten Grietens, technisch coördinator bij Planckendael: “In 2018 was het water bij de pinguïns en flamingo’s nog te groen.”

“We hadden te maken met algen en het water was troebel waardoor bezoekers de pinguïns niet altijd zagen zwemmen.

Sinds Aquaplus zich ontfermt over de waterzuivering is de waterkwaliteit enorm verbeterd.” Maar de ultieme bevestiging, die komt natuurlijk van de dieren zelf.

Grietens vertelt dat verzorgers vroeger wel eens vis moesten gebruiken om de pinguïns naar het water te lokken.

13

Verleden tijd, zegt hij nu: “De dieren komen nu veel liever in het water.

We merken zelfs dat er kleine, wilde visjes en een soort van kreeftjes opzitten, waar wij niets mee te maken hebben. Wellicht van een overvliegende vogel of meegekomen met een plant. Ontzettend leuk want zo zie je dat er meer leven zit in het water.”

Maarten Grietens

KRAAKHELDER In ZOO Antwerpen merken ze ook een positieve verandering. “In eerste instantie moesten we installaties optimaliseren”, zegt Pieter Steppe, technisch medewerker bij Aquaplus en Aquafin. Steppe en zijn collega’s moesten de installaties leren kennen en onder de knie krijgen zodat ze vervolgens de programmatie en aansturing konden bijsturen. Daarnaast gebeurden nog enkele eenvoudige verbeteringen. Zo had de ZOO te maken met een sporadische ophoping van bladeren uit de flamingovijver, waardoor de pomp vastliep en soms tot vijfmaal per dag vrijgemaakt moest worden.

“Uiteindelijk hebben we een rooster in de vijver gezet zodat de bladeren niet meer naar de pompput gaan, maar in de vijver blijven. We laten die vijver nu eenmaal per jaar kuisen en dat is voldoende. Het is omdat de KMDA openstaat voor zulke eenvoudige ingrepen dat we met een klein

budget er toch voor konden zorgen dat de flamingovijver, en het water bij de pinguïns, nu kraakhelder is.”

ULTRASOON VERSUS ALGEN Andere ingrepen lagen minder voor de hand, bijvoorbeeld door ultrasoonbehandelingen in te zetten om algenbloei tegen te gaan. Deze eencellige organismen zijn een plaag voor de dierenvijvers omdat ze het zuurstof uit het water stelen, wat zeer schadelijk is voor dieren én planten.

Algen kan je bestrijden met chemicaliën in het water, maar ook die kunnen schadelijk zijn voor de fauna en flora.

Steppe en Aquaplus kwamen met een andere oplossing: “We plaatsten een soort dobber in het water die trillingen uitstuurt met een hoge frequentie.

Hierdoor barst de luchtzak van de alg waardoor ze niet meer vrij kan stijgen, maar gewoon zinkt en op de bodem blijft.

Na een aantal weken sterven ze af.” In de waterstalen die de medewerkers namen tijdens deze testfase was het topwater volgens Steppe duidelijk helderder dan het bodemwater. “We hebben de afgestorven algen op de bodem geruimd en zo zag het water er netjes uit.

We hebben voor deze toepassing ook uitgebreid contact gehad met de dierenarts van de ZOO om te zien of de trillingen schadelijk zouden kunnen zijn voor de dieren. Dat bleek niet het geval en het wordt ook zorgvuldig opgevolgd.”

Wie is Aquaplus?

Als dochteronderneming van Aquafin richt Aquaplus zich tot Belgische bedrijven die kampen met een watervraagstuk. Dat kan gaan over een efficiënter en performanter zuiveringsproces, professionele exploitatie, hergebruik van gezuiverd afvalwater, … Aquaplus ontzorgt zijn industriële klanten in het ontwerpen, bouwen, financieren, optimaliseren of onderhouden van hun installaties, zodat zij zich kunnen concentreren op hun kernactiviteiten. De klanten situeren zich in diverse sectoren.

Ze verbruiken veel water in hun proces en produceren daardoor ook veel afvalwater. Enkele voorbeelden: Janssen Pharmaceutica, Colruyt, Total. Aquaplus put uit de praktijkexpertise opgebouwd bij industriële klanten en uit de ervaring aanwezig in moederbedrijf Aquafin.

Plant u binnenkort een welverdiend bezoekje naar Planckendael of ZOO Antwerpen? Kijk dan niet enkel naar de prachtige dieren, maar ook naar het propere water waarin ze vertoeven! l

Van mosgroen naar kraakhelder.

Het water bij de flamingo’s en pinguïns ging er wekelijks op vooruit sinds de samenwerking met Aquaplus

14

AQUA 2021/1

Blauwgroene speelplaatsen voor meer spel- en leerplezier!

Campus Heule van de Athenaschool is een plaats waar jonge ‘makers’

BIODIVERSITEIT

gevormd worden. Leerlingen van het technisch en beroepsonderwijs

Behalve de leerlingen voelen ook heel wat beestjes zich welkom in het Vikingbos. De natuurlijke inrichting met een poel, takkenwallen, nestkastjes en insectenhotels, zorgt voor veel biodiversiteit. En de bijtjes van een lokale imker die zijn kasten op het terrein plaatste, doen zich tegoed aan de aanwezige bloemenweide, fruitbomen en het wilgenbos.

volgen er praktisch gerichte opleidingen. Daarnaast is er ook een gedeelte van de basisschool en een klas voor leerlingen met autisme gehuisvest. Sinds kort leren en ontspannen zij in een echt ‘Vikingbos’.

RAVOTTEN ÉN LEREN IN EEN VIKINGBOS “We willen in de school beleving centraal stellen,” zegt Geert Blomme, technisch adviseur van de campus.

“Kinderen brengen vandaag minder tijd buiten door en wij nemen elke gelegenheid te baat om hen in contact te brengen met de natuur.” En de perfecte gelegenheid diende zich aan in de vorm van een braakliggend terrein vlak naast de school. Omdat het aan de noordkant van de school gelegen is en de Vikingen uit het Noorden kwamen, was een geschikte naam snel gevonden.

De speelplaats van de school bestond al voornamelijk uit grasveld, dat in de toekomst verder zal vergroend worden met struiken, bloemenweides en bomen.

Ondertussen creëerde de Athenaschool op het extra terrein van ongeveer 6.000 m² een ware groenoase. “Samen met het MOS-team (MilieuZorg op School), de vzw Aktractie en onze eigen schoolteams hebben we deze klus in nauwelijks een week tijd geklaard,” lacht Geert Blomme.

“Eigenlijk vertrokken we vanuit het idee om een moestuin aan te leggen, maar het werd uiteindelijk veel méér.”

Op het terrein zijn nog andere leerplekken voorzien. Zo is er een uitkijktoren om vogels te spotten, een weerstation met wind-, pluvio- en barometer en een moestuin. Die laatste wordt onderhouden door de leerlingen.

De school wil hen zoveel mogelijk betrekken bij de zorg voor het Vikingbos en voor de kippen die er deel van uitmaken.

Maar wat tijdens de vakanties?

Blomme: “Onze campus is een STEM-school, wat staat voor studierichtingen met de klemtoon op exacte wetenschappen, techniek en technologie. Wat daar ook bij hoort, is overleg. Het is dan ook aan de STEM-leerlingen om contact te leggen met de buren en met hen af te spreken wie het onderhoud tijdens de schoolvakantie op zich kan nemen. Dat is niet zo vreemd, want het Vikingbos is vrij toegankelijk voor de buurt. We hebben daar bewust voor gekozen, omdat het ook de sociale controle vergroot wanneer de school gesloten is.”

Een klein gedeelte van het bos is zelfs verboden terrein voor de leerlingen en de buurtbewoners. Hier bevinden zich een nestkast voor de steenuil en twee huisjes voor de zeldzame eikelmuis. Die mogen niet gestoord worden door spelende kinderen.

RECUPERATIEMATERIAAL Dat een blauwgroene inrichting van een speelplaats niet duur hoeft te zijn, blijkt uit het project van de Athenaschool. “Van de stad Kortrijk kregen we een subsidie van 1.000 euro,” zegt Geert Blomme. “Die gebruikten we voor de aankoop en uitrusting van een berghok bij de moestuin. Met eigen middelen kochten we nog enkele struiken, haagplanten en bomen aan. Verder werkten we uitsluitend met recuperatiematerialen die dus volledig gratis waren. Met een klein budget zijn we erin geslaagd om een fijne buitenspeel- en leeromgeving te maken voor onze leerlingen.” l

De school brengt de lessen naar buiten © foto Athenaschool

BOSKLAS In het speelbos kunnen de leerlingen zich uitleven met materiaal om een boomhut, speeltuigen of –hutten te maken. Daarnaast werd er ook een heuse bosklas ingericht voor buitenlessen, herstelgerichte rondegesprekken of als stilteplek of openluchtatelier. “De plek bevindt zich rond een centrale boom en is omheind door een haag,” vertelt Geert Blomme. “De bosklas is enorm populair bij alle leerlingen. Ze is bijna altijd bezet en daarom moet je ze zelfs reserveren via Smartschool.”

15

Inspiratie nodig?

Ontdek hoe de Athenaschool en andere scholen het aanpakten! blauwgroenvlaanderen.be

Geert Blomme is tevreden over de natuurlijk ingerichte speelruimte. © foto Bas Bogaerts

Ontdek tips voor scholen en win een starttraject Zo weinig mogelijk verharding en meer ruimte geven aan water en groen, zijn de beste maatregelen om onze leefomgeving bestand te maken tegen een veranderend klimaat. Op de website blauwgroenvlaanderen.be verzamelen Aquafin en Vlario (kenniscentrum voor de Vlaamse rioleringssector) sinds vorig jaar concrete maatregelen en inspirerende voorbeelden voor een klimaatrobuuste openbare ruimte. Ook voor uw eigen tuin vindt u er heel wat praktische tips.

Helemaal nieuw is het luik voor scholen. Veel speelplaatsen zijn nog grote, verharde oppervakken die bij een fikse bui vol plassen staan. Uw school wil daar verandering in brengen maar u weet niet goed hoe te beginnen? Surf naar www.blauwgroenvlaanderen.be voor massa's inspiratie. U vindt er ook hoe uw school een starttraject kan winnen i.s.m. de gloednieuwe vzw BLES (Buiten Leren En Spelen). Want leren en spelen is zoveel leuker in een blauwgroene omgeving.

16

AQUA 2021/1

Duurzaam verwarmen met riothermie Vanaf dit jaar krijgen nieuwbouwprojecten met meer dan 25 wooneenheden geen aardgasaansluiting meer.

Met deze maatregel wil de Vlaamse Regering het gebruik van fossiele brandstoffen tegen 2050 aanzienlijk afbouwen. Een groen alternatief met veel potentieel is riothermie, ofwel warmte uit afvalwater.

MENEN WIL NETWERK VAN WARMTENETTEN Energie verbruikers

Inspectieput

Warmtepomp

De stad Menen heeft het voordeel dat verschillende grote collectoren dicht bij het centrum liggen. Patrick Roose, schepen van Publieke Ruimte met o.a. openbare werken en klimaat: “Menen is een dichtbevolkte stad, met meer dan 1.000 inwoners per vierkante kilometer. Wij kunnen voor Zuid-West-Vlaanderen een voorbeeld worden met een netwerk van warmtenetten. Als ingenieur zou ik het jammer vinden om de energie die aanwezig is in zo’n stabiele bron als afvalwater, verloren te laten gaan.”

Warmtewisselaar Rioolbuis

D

e recuperatie van warmte uit afvalwater voor het voeden van warmtenetten is geen nieuwe techniek. Toch is hij in ons land nog niet goed gekend. Daar zou met de nieuwe wettelijke bepalingen wel eens verandering in kunnen komen.

Nieuwe verkavelingen, appartementsgebouwen, groepwoningbouwprojecten met meer dan 25 wooneenheden moeten voortaan namelijk op zoek naar alternatieve, duurzame verwarmingsbronnen. Riothermie leent zich perfect als een collectief, niet-fossiel energiesysteem en heeft het grote voordeel altijd beschikbaar te zijn.

VERWARMEN ÉN KOELEN Huishoudelijk afvalwater is onder meer afkomstig van wasmachines, vaatwassers, bad of douche. Het water heeft nog een gemiddelde temperatuur tussen 12 en 18°C als het via de riool naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie loopt.

Een warmtewisselaar in de rioolbuis kan die warmte aan het water onttrekken. Die wordt via een warmtepomp verder opgewaardeerd tot de juiste temperatuur voor de verwarming van gebouwen. Omgekeerd kan dezelfde constructie in de zomer ook dienen als koelsysteem.

Aquafin exploiteert in Vlaanderen meer dan 6.500 kilometer aan verzamelriolen die een enorm potentieel voor riothermie vertegenwoordigen. Want niet zomaar elke rioolbuis komt in aanmerking. Het debiet aan afvalwater dat ze vervoert, moet namelijk groot genoeg zijn. En dan kom je al snel uit bij de collectoren die het water vanuit de gemeentelijke riolen opvangen en verder naar de zuiveringsinstallatie transporteren.

“Veel gemeenten ondertekenden het burgemeestersconvenant rond klimaat- en energiedoelstellingen.

Riothermie is een kans om ook echt actie te ondernemen.”

Patrick Roose

Samen met Aquafin onderzoekt het stadsbestuur de mogelijkheden van riothermie als bron voor drie lagetemperatuurswarmtenetten in projecten die op stapel staan: een woonproject met een projectontwikkelaar, de renovatie van het ontmoetingscentrum en een ontwikkelingsproject voor gemengde woningen dicht bij de winkelstraat.

“Zeker voor het ontmoetingscentrum, met de bibliotheek, een sportzaal en het cultureel centrum, lijkt dit het ideale moment om riothermie toe te passen,” gaat Patrick Roose verder. “Aquafin moet sowieso de collector verplaatsen voor de geplande verbredings- en verdiepingswerken van de Leie in deze omgeving. Dat verlaagt sterk de investeringskost voor de plaatsing van de warmtewisselaar, die dan ineens door Aquafin geplaatst wordt.”

Riothermie ook in uw project? Mail naar riothermie@aquafin.be

“Van zo’n gelegenheid moet je gebruik maken. Een warmtenet past ook in de vele andere klimaatacties die we bij de renovatie van onze stedelijke gebouwen nemen.”

WARMTEAANBOD EN -VRAAG IN EVENWICHT De techniek op zich is dan wel vrij eenvoudig, toch moet er in de haalbaarheidsstudie met heel wat zaken rekening gehouden worden, getuigt de schepen:

17

“Momenteel berekenen we hoeveel kilowattuur we precies kunnen produceren met riothermie en trachten we dat te matchen met de warmtevraag.

Mogelijk produceren we te veel warmte voor de drie functies van het ontmoetingscentrum. In dat geval gaan we ook kijken of naburige scholen, een nieuwbouw-kantoorgebouw of het ziekenhuis mee kunnen instappen in het warmtenet. Verder hebben we natuurlijk ook nog een speler nodig die de warmte

naar binnen brengt bij de gebouwen.

Best complex allemaal, maar ook heel interessant. Met Aquafin en Fluvius aan tafel doen we momenteel pionierswerk.

We betrekken hierbij onze streekintercommunale Leiedal zodat ook anderen iets hebben aan onze leercurve.

De samenwerking en uitwisseling van gegevens verlopen prima en mogelijk volgend jaar al starten we ons eerste riothermie-project!” l

Schepen Roose bij de gebouwen die in de toekomst met riothermie kunnen verwarmd worden.

Wanneer is riothermie de perfecte verwarmingsbron? > > > >

Bij nieuwbouwprojecten of grote renovaties Vanaf 10 wooneenheden (energievraag vanaf 50 kWh) Maximum 900 meter afstand tot de riool Het afvalwater van minstens 7.000 inwoners stroomt door de riool

18

VOOR U GETEST In deze rubriek testen wij een bijzondere activiteit in de natuur voor u uit.

De ijsvogel Spotten en fotograferen van een bijzonder diertje Door Veerle Boey, redactielid Aqua. © foto Glenn Vermeersch

De ijsvogel is met zijn opvallend blauw-oranje verenpak ongetwijfeld één van de mooiste en meest fotogenieke vogels in ons land. Wie veel geduld heeft en weet waar hij moet zoeken, kan een glimp van hem opvangen.

Veel kans dat je hem treft op een overhangende tak bij visrijk water.

Wie echt geluk heeft, ziet hem daarna ook razendsnel achter een vis duiken.

I

k droom er al lang van de ijsvogel voor mijn lens te krijgen. Ooit zag ik hem tijdens een kanotocht in het struikgewas, maar voor ik mijn camera kon nemen was hij alweer weg. Omdat je geluk af en toe een handje moet helpen, besluit ik dit keer grondig vooronderzoek te doen. Ik woon niet ver van de Kalmthoutse Heide. Meestal trek ik hier naartoe om mooie landschappen te fotograferen, maar na wat zoekwerk bots ik op het vogelhut-netwerk van Glenn Vermeersch. En wat blijkt: één van de hutten is de perfecte locatie voor het spotten van ijsvogels!

FELBLAUW, RAZENDSNEL EN VERLEKKERD OP VIS Maar voor ik aan het fotograferen sla, wil ik meer te weten komen over dit magische vogeltje. In België was de ijsvogel jarenlang een bedreigde soort, de laatste jaren is hun aantal gelukkig weer toegenomen. Dit is deels te danken aan de verbeterde waterkwaliteit.

Deze vogel heeft namelijk helder en visrijk water nodig, liefst omgeven door bomen en struiken die hij als uitkijkpost kan gebruiken.

Hoewel zijn naam anders doet vermoeden, moet de ijsvogel niets van strenge winters hebben. Ijs is zijn grootste vijand. Bij een langdurige ijslaag zoals midden februari in België, hebben ze het erg zwaar. Hun belangrijkste voedsel, kleine vissen en waterinsecten, is dan onbereikbaar. Tijdens strenge winters krijgt de populatie zo gevoelige klappen.

BLAUWE FLITS BOVEN HET WATER Ondanks zijn felle kleuren is de ijsvogel best lastig te ontdekken.

19

spotten, dan kiest u best voor Hut 1.

Glenn is bioloog van opleiding en een gepassioneerde vogelfotograaf.

Het inrichten van fotografie-locaties gaat voor hem perfect samen met lokale, kleinschalige natuurontwikkeling.

FOTOGRAFEREN VANUIT EEN VOGELKIJKHUT Voor het fotograferen van vogels is het zeker de moeite waard om een vogelhut te huren. Omdat de vogels u niet zien, kunt u ze binnen een redelijk korte afstand fotograferen. Vaak komen er ook eekhoorns, reeën, vossen en andere bosdieren wel eens voorbij. In België zijn meerdere vogelhutten te huur die speciaal voor fotografen zijn aangelegd.

Zelf volgde ik een workshop vogelfotografie in Hut 9 (zie foto) bij Glenn Vermeersch in Kalmthout.

Op glennvermeersch.be vindt u alle info. Tijdig reserveren is wel de boodschap want de vogelhutten zijn erg in trek!

Een goed startpunt is waarnemingen.be. Via deze website kunt u zien waar de ijsvogel bij u in de buurt is gespot. Eens u een plek hebt gevonden die geschikt lijkt voor een ijsvogel, loont het de moeite om te letten op het geluid. Ze maken korte en schelle fluittonen. Speur ook zeker de overhangende takken langs de waterkant af. Meestal zitten ze hier rechtop op de uitkijk voor een lekker hapje. Of u ziet ze vlak over het water heen schieten. Ze kunnen maar liefst tot 80 km per uur vliegen! Ziet de ijsvogel een visje, dan duikt hij het water in. Slechts luttele seconden later zit hij alweer op zijn tak het kleine visje naar binnen te werken.

IJSVOGELS SPOTTEN IN KALMTHOUT Terug naar mijn ijsvogelzoektocht in Kalmthout. Glenn Vermeersch heeft een 10-tal fotohutten ter beschikking verspreid over eigen, private stukjes natuur. Wilt u specifiek de ijsvogel

“In 2014 kocht ik een terrein aan waarop een eendenkweker actief was geweest”, vertelt Glenn over de locatie van Hut 1. “Er lagen een aantal diepe poelen in. Er kwam drie dagen kraanwerk aan te pas om het terrein opnieuw natuurlijk in te richten: de kunstmatige oeverversteviging werd verwijderd, de poelen werden met elkaar verbonden door ondiepe moeraszones en er werd een brede rietkraag aangeplant.

Plantensoorten als grote egelskop, moeraszegge, gele lis, dotterbloem enz... werden aangeplant, maar verschenen er ook op natuurlijke wijze door de nabijheid van het aangrenzende moerasgebied De Maatjes.

Na twee jaar was het terrein onherkenbaar veranderd.

Ondertussen moest uiteraard ook de waterkwaliteit worden verbeterd want toen ik het aankocht waren de poelen biologisch quasi helemaal dood.

Het aangeplante riet heeft een zuiverende werking, maar om het proces te versnellen heb ik vooral het eerste jaar zuurstofpompen laten draaien en zuurstofplanten in het water aangebracht.

Stekelbaarzen hebben de poel op natuurlijke wijze gekoloniseerd en zelf heb ik rietvoorns en een aantal soorten windes uitgezet. Al enkele maanden later verscheen een eerste ijsvogel.”

WINTER IS EEN TOPTIJD De beste periode om ijsvogels te spotten, is van eind augustus tot maart, maar het blijft natuurlijk een kwestie van geluk. In de nazomer beginnen jonge ijsvogels van aangrenzende broedgebieden uit te zwermen en velen ontdekken dan de visrijke poel op Glenn’s terrein.

“Je ziet hen dan vaak met meerdere vogels samen vissen”, vertelt Glenn.

“Maar van zodra het kouder wordt, starten de onderlinge conflicten en uiteindelijk blijven er één of maximaal twee vogels over in de winter. Ze zijn dan erg territoriaal en jagen elke soortgenoot weg. In de winter spenderen ze nagenoeg al hun tijd aan vissen.”

“Het is dan een toptijd voor fotografen.

Tijdens vorstperiodes doe ik er alles aan om een deel van de poel ijsvrij te houden zodat de dan nog aanwezige vogels in leven kunnen blijven.” l

5 TIPS VOOR DE PERFECTE VOGELFOTO 1. Gebruik minimaal een 300 mm lens (meer is natuurlijk nog beter).

2. Alles draait om sluitertijd! Fotografeer vanuit de A- of AV-stand en kies een zo groot mogelijk diafragma (dus een laag F-getal).

3. Wees niet bang om met hogere ISO-waarden te fotograferen.

Tegenwoordig kunnen camera’s op 1600 en 3200 ISO nog perfect foto’s zonder ruis maken. De witbalans instellen op “bewolking” geeft dan weer extra warmte aan uw opnames.

4. Stel scherp op het oog van de vogel en ‘isoleer’ het beestje door de achtergrond flink onscherp te maken.

5. Bij actie komt het er op aan om op het juiste moment te klikken.

Het is daarom handig om de camera in de stand “continu opname” te zetten. Bij het ingedrukt houden van de ontspanknop maakt de camera dan meerdere foto’s.

20

AQUA 2021/1

Renoveren tegen de klok In tegenstelling tot een doorsnee zuiveringsinstallatie wordt die van Moerbeke niet gevoed door een grote collector maar door drie persleidingen die het inkomende afvalwater onder druk in het zuiveringsproces duwen.

Om betonherstellingen aan de influentgoot te kunnen doen, moesten de leidingen tijdelijk verlegd worden.

Dat werd een race tegen de klok omdat de buffercapaciteit van het stelsel beperkt is. Bovendien kunnen de werken alleen maar in de beste weersomstandigheden georganiseerd worden. De kroniek van een spannend project waarbij deskundigheid en flexibiliteit zegevieren!

VOORJAAR 2020 WERK AAN DE WINKEL

>

De gevelbekleding van het gebouw waar de slibverwerking staat en de persleidingen toekomen, is volledig aangetast met waterstofdisulfide (H2S).

Dit brengt de structuur van het gebouw in gevaar en kan ervoor zorgen dat toestellen sneller falen. Bovendien zijn de werkomstandigheden in de ruimte mogelijk gevaarlijk en ongezond voor de operatoren van de zuiveringsinstallatie.

Voor de renovatie moeten de persleidingen tijdelijk omgelegd worden.

Er wordt beslist om ineens ook het fijnrooster te renoveren, de afvoerschroef te vernieuwen en de geurproblematiek door H2S aan te pakken.

De zwarte persleidingen worden doorgesneden en tijdelijk omgeleid.

NOVEMBER – DECEMBER 2020 INSTALLATIE RTC

>

Voordat de werken kunnen starten, moet de sturing van de drie toevoerende pompstations geoptimaliseerd worden.

Met behulp van niveaumetingen en debietmeters worden de pompen via real time control (RTC) op elkaar afgestemd.

Zo kunnen ze met elkaar praten en slaan ze niet tegelijk aan waardoor de zuiveringsinstallatie zou overbelast geraken. Het operationele team dat verantwoordelijk is voor het beheer van de installatie is tevreden met deze optimalisatie.

DECEMBER 2020 – JANUARI 2021 OPLOSSING VOOR GEURHINDER

Er wordt beslist om naast de betonherstellingen ook het elektromechanisch deel van de installatie te renoveren. Om toekomstig onderhoud makkelijker te organiseren, worden de afvoerschroef en het fijnrooster vernieuwd. Belangrijk in de strijd tegen H2S-vorming is de plaatsing van een nieuwe geurfilter. Er komt een lavafilter met nageschakelde actiefkoolinstallatie.

Ondertussen worden ook de buizen klaargelegd die het inkomende afvalwater (influent) tijdelijk zullen overpompen naar de selectortank.

Deze buizen pompen het binnenkomende afvalwater over naar de selectortank.

21

vlnr: Jan Cornelis, operator RWZI Moerbeke Aquafin; Roel Vervoort projectmanager Group Stuerinckx; Steven Van den Bossche, studieverantwoordelijke Bouwkunde Aquafin; Pieterjan D’haeninck projectleider Trevi; Joël Theunis, projectleider Elektromechanica Aquafin

JANUARI – FEBRUARI 2021 WEERSOMSTANDIGHEDEN GOOIEN PLANNING IN DE WAR

>

Voor de werken is een procesvergunning nodig. Dit is een bewijs dat het zuiveringsproces niet in de war gestuurd kan worden tijdens de werken.

Door het natte weer wordt er op dat moment echter veel grondwater binnengetrokken. Niet ideaal om de zuiveringsnormen te halen, dus de start wordt uitgesteld.

Door de sneeuw en de daaropvolgende dooi met veel smeltwater, wordt de start nadien nogmaals uitgesteld.

De nieuwe geurfilter moet H2S-vorming tegengaan.

22 FEBRUARI 2021 WERKEN VAN START

>

Het moment is aangebroken.

Zodra aannemer Stuerinckx de persleiding doorsnijdt, is er geen weg terug.

Het water kan vanaf dan gedurende acht uur gebufferd worden in het collectorstelsel en het pompstation alvorens het overstort in de beek. Dat laatste willen we te allen tijde vermijden. Gelukkig zijn de omstandigheden optimaal en worden de tijdelijke leidingen vlot aangesloten.

Het afvalwater stroomt nu in de selectortank.

H2S heeft het gebouw behoorlijk aangetast.

9 MAART 2021 WERKEN VERLOPEN VOLGENS PLAN

De betonherstellingen aan het gebouw en de tank zijn nu bijna afgerond. Er werd ook terug een beschermende coating aangebracht om toekomstige aantasting tegen te gaan.

Omwille van de veiligheid werkt er maar één aannemer tegelijk op de site. Dit betekent dat de levering en plaatsing van een nieuw fijnrooster moet wachten tot de betonherstellingen volledig afgerond zijn. De laatste ontbrekende schakel in dit renovatieproject is het aansluiten van de luchtleidingen en de indienstelling van de luchtbehandeling. Als de werken volgens plan verlopen zal dat eind maart gebeuren.

22

AQUA 2021/1

“Mensen liggen niet zo wakker van verstopte riolen en pompen.

Het rechtstreekse effect op hen is te klein.”

Philip Peeters

23

Toiletpapierspray als alternatief voor vochtige doekjes Aquafin hamert er al lang op: spoel enkel toiletpapier door. Alle andere zaken zoals maandverband, luiers, wc-rolletjes en vochtige doekjes horen in de vuilnisbak, niet in de riolering. Maar wat als je voor je persoonlijke hygiëne toch graag vochtige doekjes wil gebruiken? Er bestaat nu een waardig alternatief, dat goed is voor mens én milieu. Twee Vlaamse ondernemers lanceren een toiletspray die gebruikt kan worden op wc-papier. Sanaspray is voorlopig enig in zijn soort.

VOCHTIGE DOEKJES: EEN WARE PLAAG Vochtig toiletpapier, doekjes om babybilletjes schoon te maken, vochtige make-up removerdoekjes… maar al te vaak worden ze na gebruik gewoon doorgespoeld in het toilet. Maar deze producten zijn daar niet geschikt voor.

Ook de zogenaamd biologische afbreekbare doekjes niet. Producenten kijken enkel naar de afbreekbaarheid, maar niet naar de tijd die het vraagt om af te breken. En zo’n afbraakproces gebeurt in de praktijk te traag waardoor ze nooit volledig degraderen. Gevolg: de doekjes gaan samenklitten, vormen vuilproppen en blokkeren daardoor leidingen. Dat samengeklit vuil kan gigantische verstoppingen veroorzaken in de riolen van Vlaamse gemeenten en steden en in de waterzuiveringsinfrastructuur van Aquafin. De vezelstructuur van die doekjes is zelfs zo sterk, dat ze de pompen die op het rioolstelsel zitten kapot kunnen trekken. Dat is niet alleen nefast voor de werking van de waterzuiveringsinfrastructuur, de meerkosten voor het onderhoud en de vervanging van de apparatuur lopen in de miljoenen euro’s per jaar, wat uiteindelijk in de waterfactuur van de burger wordt doorgerekend.

WAARDEVOL ALTERNATIEF Hameren op de schadelijke gevolgen voor het milieu, is één ding, maar wat als mensen wel baat hebben bij zo’n doekjes?

Je gedrag aanpassen lukt veel beter als er een waardevol alternatief voorhanden is.

En dat zagen ondernemers Jorn Van Rompaye en Philip Peeters ook in.

“Mensen liggen niet zo wakker van

verstopte riolen en pompen. Het rechtstreekse effect op hen is te klein”, begint Philip. “Je moet de consument overtuigen met een alternatief dat voor hem een meerwaarde heeft. Met onze start-up hebben wij daarom Sanaspray ontwikkeld, een product dat goed is voor het milieu maar vooral ook voor de mens. Sanaspray is namelijk een toiletpapier spray die verrijkt is met probiotica. Je verstuift het op toiletpapier en spoelt het na het toiletbezoek gewoon mee door. Het bevat geen chemische producten en is dus niet schadelijk voor het milieu of slecht voor de rioleringsinfrastructuur.”

steunen dat preventie van darmkanker stimuleert en testen aanmoedigt.

Dr. Luc Colemont van Stop Darmkanker: “Tijdens mijn actieve jaren als maagdarmspecialist in het ziekenhuis heb ik vaak méér nadelen dan voordelen gezien van het gebruik van vochtige doekjes.

Méér irritatie, meer (schimmel)infecties, meer ontstekingen. Het weglaten van vochtige doekjes was vaak de beste behandeling van die problemen.

Het gebruik van probiotica in Sanaspray kan het huidmicrobioom (lokale huidflora) alleen maar ten goede komen.”

POSITIEVE BACTERIËN Niet alleen rioleringen zijn gebaat met een milieuvriendelijk alternatief voor vochtige doekjes. Ook voor de persoonlijke hygiëne is het beter, volgens de heren.

“Gewone vochtige doekjes doden vaak ook de goede bacteriën van de mens.

De toiletpapier spray bevat een hoge concentratie probiotica. Probiotica zijn goede bacteriën en verminderen het risico op infecties, stimuleren de groei van reeds aanwezige goede huidbacteriën waardoor een stabiele en gezonde microflora gevormd en behouden wordt”, gaat Jorn verder. “We hopen met Sanaspray onze rioleringen mee proper te houden en de sanitaire hygiëne van alle Belgen te verbeteren!”

Voorlopig is Sanaspray enkel te verkrijgen bij de apothekers en via de online apotheek Pharmamarket.be.

Een deel van de winst van Sanaspray gaat bovendien naar de stichting Stop Darmkanker. De ondernemers willen hiermee een complementair doel

Vochtige doekjes klitten samen en vormen grote proppen die riolen, pompen en de infrastructuur van Aquafin kunnen verstoppen.

OOK AQUAFIN TEVREDEN Aquafin is blij dat ondernemingen en start-ups zoals Sanaspray oog hebben voor de problematiek die vochtige doekjes met zich meebrengen voor het milieu en de rioleringsinfrastructuur.

Greet De Gueldre, strategisch adviseur bij Aquafin: “Ik ben in de ontwikkelingsfase van Sanaspray door Philip gecontacteerd en was het idee meteen genegen.

Verstopte leidingen en pompen zijn voor Aquafin een last én kost. Elk milieuvriendelijk alternatief dat ontwikkeld wordt, juichen wij toe.” l Meer info: www.sanaspray.com

Meer bos voor Vlaanderen Jaarlijks 10.000 m² extra bos op Aquafin-terrein

G

een activiteiten, winkels en horeca die gesloten waren:

Daar heeft ook Aquafin oren naar. In de Green Deal

het afgelopen jaar hebben we met zijn allen opnieuw

‘Bedrijventerreinen en biodiversiteit’ engageerden we ons

de natuur ontdekt als ideale plek om te ontspannen.

enkele jaren gelden al om bijkomende inspanningen te leveren

De toestroom in natuurgebieden maakte ook duidelijk dat

voor de biodiversiteit. Daarbovenop zullen we tot 2024 jaarlijks

Vlaanderen dringend nood heeft aan meer bos. Vlaams minister

10.000 m² extra bos aanplanten. Het grootste project van dit

van Omgeving Zuhal Demir riep in haar bosuitbreidingsplan

jaar vond plaats in het Limburgse Halen, waar we samen met

ook al op tot de aanleg van 4.000 hectare extra bos

de kinderen van een lokale school bomen plantten op een

tegen 2024.

terrein van 8.000 m² net naast de rioolwaterzuiveringsinstallatie. Het nieuwe bos is toegankelijk voor de buurt zodat iedereen er volop van kan genieten.

l