Aqua 2020-3

Driemaandelijks • juli-augustus-september 2020 • afgiftekantoor Leuven Masspost

P209940

DRIEMAANDELIJKS MAGAZINE VAN AQUAFIN 2020/3

Bouwsector stelt ethische code op 4

Bouwen aan een respectvolle werkvloer

12

Riolen mogen tegen 2027 geen geheimen meer hebben

2

AQUA 2020/3

INHOUD 4

Bouwen aan een respectvolle werkvloer

6

Riolen mogen tegen 2027 geen geheimen meer hebben

10 12

Samen slim investeren

14 15

De klimaatadaptieve tuin van Birgit

16 18

Blue deal zet strijd tegen droogte in

20

Hoe voorspelbaar zijn pompstoringen?

“Ruimte voor water en groen” in Kalmthout

Antwerpenaren kopen regentonnen aan via burgerbegroting

Duurzame stadswijk haalt warmte uit grond en riool

8

‘Dode vissen in de Dender als gevolg van overvloedige regenval’.

Het stond vorige maand meermaals in de krant. Op het TV-journaal zag je ze ook nog eens voorbij drijven. En het gebeurde niet alleen in de Dender.

Hoe een plensbui zoiets kan veroorzaken werd uit het relaas niet meteen duidelijk. Wel, dat zit zo. Bij hevige stortbuien krijgt een riool soms veel meer water te slikken dan ze aankan. Een veiligheidsklep (een ‘overstort’ in het jargon) opent zich dan om schade aan de riool te vermijden. Een noodscenario waarbij een mengsel van regenwater en ongezuiverd afvalwater de beek instroomt. En na een lange droogteperiode komt daar vaak ook nog een flinke gulp opgehoopte rioolsmurrie bovenop.

Dat noodscenario doet zich door de klimaatopwarming steeds frequenter voor. En vaak met ernstige gevolgen voor het waterleven.

Een hevige stoot vervuild water kan zo het werk van jaren zorgvuldig water zuiveren teniet doen. En dan te weten dat er maar liefst 9000 dergelijke overstorten gebouwd werden op het Vlaamse rioleringsnetwerk.

22

MAATSCHAPPELIJK VAKANTIEVERANTWOORD PLANNEN IN ONDERNEMEN HET WATER? MET EEN GROEN KANTJE

Volg Aquafin NV op

VOORWOORD

V.u.: Jan Goossens, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaar, ondernemingsnummer 0440.691.388 Het contactcenter van Aquafin is op weekdagen te bereiken van 8 uur tot 19 uur, op het nummer 03 450 45 45, of via contact@aquafin.be Noodnummer buiten de werkuren: 0800 16 603 Ombudsman: ombudsman@aquafin.be Aqua niet meer ontvangen? Mail naar redactie@aquafin.be Aqua wordt gedrukt op milieuvriendelijk papier.

Fotografie: Aquafin, Jan Locus, Frederik Beyens

Als ‘matchmaker’ – een nieuwe rol die Aquafin in het laatste regeerakkoord kreeg toebedeeld – gaan we samen met de gemeenten en gemeentelijke rioolbeheerders deze overstorten in kaart brengen.

Om vervolgens met gerichte acties en ingrepen het lozen van ongezuiverd afvalwater tot een minimum te beperken.

Aquafin zal vanuit deze nieuwe rol ook helpen om de rioleringsprojecten van naburige gemeenten en die van Aquafin zelf beter op elkaar af te stemmen, al vanop de tekentafel. Met deze nieuwe manier van werken zullen de gemeenten en gemeentelijke rioolbeheerders overigens veel meer zelf aan het stuur zitten bij de keuze en het plannen van nieuwe afvalwater- en hemelwaterprojecten. Meer coördinatie is een even logische als noodzakelijke stap voor onze sector waarin jaarlijks maar liefst 500 miljoen euro aan investeringen ‘ondergronds gaat’.

Het geld dat door deze nieuwe aanpak bespaard wordt, is alvast zeer welkom voor weer andere rioleringsprojecten. Want ondanks de enorme en overal zichtbare vooruitgang in de waterkwaliteit van beken en rivieren, zijn we nog een flink eind verwijderd van de eisen die Europa aan oppervlaktewater stelt.

Ik wens jullie veel leesplezier met deze Aqua.

Jan Goossens CEO

l

3

Afvalwater als barometer voor verspreiding van corona?

H

et lijkt erop dat we nog een tijdje moeten leven met het coronavirus.

Contactopsporing en het testen van mensen die terugkeren uit oranje en rode zones, zijn prima instrumenten om de verdere lokale verspreiding van het virus in te dijken.

Om tendensen voor een grotere bevolkingsgroep, zoals een stad, in kaart te brengen, zou afvalwater wel eens een goede barometer kunnen zijn.

Genetisch materiaal van het virus is namelijk tot zes dagen voorafgaand aan de klinische symptomen zichtbaar in het huishoudelijke afvalwater via menselijke ontlasting. Door het regelmatig te onderzoeken op de aanwezigheid van de RNA-deeltjes van COVID-19, zou afvalwater kunnen gebruikt worden als vroeg waarschuwingssysteem voor een heropflakkering.

Een consortium van onderzoekers van UAntwerpen, UGent, KU Leuven, Aquafin en de Vlaamse Milieumaatschappij onderzoekt deze piste momenteel. Ze kunnen hiervoor rekenen op de financiĂŤle en logistieke ondersteuning van het Agentschap Zorg en Gezondheid. Ook de wetenschappelijke instelling Sciensano, die de overheid bijstaat in de strijd tegen het coronavirus, is inmiddels gestart met aanvullend onderzoek van het afvalwater. Twee keer per week screenen zij het ongezuiverde afvalwater van 24 rioolwaterzuiveringsinstallaties op restanten van COVID-19.

Het consortium vergelijkt ondertussen de resultaten van stalen die eerder dit jaar werden genomen met de epidemiologische gegevens over het virus, zoals het aantal besmettingen en ziekenhuisopnames. Het Agentschap Zorg en Gezondheid wil met het onderzoek in Vlaanderen een werkmethode en wetenschappelijke capaciteit opzetten rond afvalwateronderzoek op virussen. l

4

AQUA 2020/3

“Een complexere wereld vraagt om transparante afspraken” Ignaas Devisch

Bouwen aan een respectvolle werkvloer Het werd een bijzondere dag in het West-Vlaamse Oostkamp op 24 september. Aquafin kwam er samen met verschillende partners uit de bouwsector en zette een handtekening onder de allereerste sectoroverschrijdende ethische code in Vlaanderen. Het begin van een beweging die zich hopelijk over heel de sector zal verspreiden.

H

et moet je maar overkomen: je staat aan de start van je carrière als piepjonge projectleider en je leidinggevenden overladen je met werk.

Als nieuweling durf je niet te weigeren en werk je jezelf in nesten. Of nog: je start met goede moed aan je werkdag, tot die ene collega het nodig vindt om een ongepaste opmerking te maken over je huidskleur. De rest van de werkvloer lacht mee of kijkt ongemakkelijk weg.

Tot zover de goede moed. Het zijn slechts fictieve voorbeelden, maar uit de lucht gegrepen zijn ze niet.

Want in een alsmaar complexere maatschappij zien we dat respectvol omgaan met elkaar niet altijd even evident is. Zowel in de privésfeer, als op de werkvloer.

GEDRAGSCODE Eén manier om met deze evoluerende maatschappij en bijhorende conflicten om te gaan is het opstellen en hanteren van een ethische code, noem het een soort van gedragscode. Meestal gebeurt dit binnen een bedrijf of organisatie.

Maar in de bouwsector waren ze ambitieus genoeg om een gedragscode te ontwikkelen die voor verschillende bedrijven en overheden geldt, hopelijk ooit zelfs voor een volledige sector.

De allereerste sector-overschrijdende code in Vlaanderen kreeg de naam ‘Bouwen aan Ethiek’.

De code is het geesteskind van OVIO (Onafhankelijke Vlaamse Infrastructuur Ontwerpers), Vlaamse sectororganisatie Bouwunie, Aquafin, ORI (sectororganisatie Belgische advies- en ingenieursbureaus), VlaWeBo (koepelorganisatie Vlaamse aannemers van wegenwerken) en VVSG (Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten). Ignaas Devisch, professor medische filosofie en ethiek, begeleidde het project. ‘Bouwen aan Ethiek’ zal opgenomen worden in de bestekken van onder meer Aquafin en op termijn zullen er ook vertrouwenspersonen komen.

5

GEEN KLIKLIJN Initiatiefnemer Koen Jonckheere van Studiebureau Jonckheere en bestuurslid van OVIO werd geïnspireerd door Devisch.

Die stelde eerder al een ethische code op voor Club Brugge vanuit het idee om de kernwaarden van de voetbalclub te verdiepen.

Jonckheere: “Wat Ignaas me vertelde over Club Brugge deed me denken aan onze eigen frustraties, en hoe ook wij in de bouw een meer open overlegcultuur kunnen gebruiken.”

Jonckheere vertelt hoe blij verrast hij was dat De Waele en Aquafin zonder verpinken besloten mee in het verhaal te stappen. “Als je OVIO en Aquafin al aan boord hebt, dan stapt de rest ook sneller mee.” Jonckheere benadrukt wel dat het niet gaat om een repressieve maatregel of een kliklijn. Het is eerder een duwtje in de rug richting een vlottere, transparantere communicatie met elkaar.

WET NOCH PREEK Maar wat is dat nu eigenlijk, een ethische code?

“Eigenlijk wil je zeggen: 'We zouden het fijn vinden mochten we op deze manier ons werk met elkaar kunnen regelen.’”

Een voorbeeld als “We maken geen opmerkingen of stellen geen handelingen die kwetsend of onrechtvaardig zijn voor anderen” lijkt wellicht vanzelfsprekend.

Toch maakt het volgens Jonckheere en Devisch een wereld van verschil om het op papier te zien en het bespreekbaar te maken. “Ik stel al langer vast dat die informele, stilzwijgende afspraken van vroeger voor een stuk achterhaald zijn en dat er nood is aan meer duidelijkheid”, aldus Devisch.

ZACHTE SECTOR? De ethische code is een mooi verhaal, maar wel een dat nog voor struikelblokken staat, zegt Jonckheere: “We zijn allemaal techniekers, we zijn niet van de zachte sector. Er zullen partijen zijn die zeggen ‘wat een gezever, er moet hier gewerkt worden’.

Toch merk ik dat onze sector, samen met de maatschappij, aan het verzachten is. We zitten ook met redelijk wat burn-outs.

Dat zet aan tot nadenken.”

De bouw’ is niet meteen een zachte sector. De ethische code geeft een kader om ongewenst gedrag of frustraties bespreekbaar te maken.

“Bij OVIO was er meteen eensgezindheid hierover.” Jonckheere besloot vervolgens om een beperkt aantal spelers uit de sector bijeen te brengen, in de hoop dat anderen op termijn zouden volgen.

“Eén van de eerste partners die ik heb aangesproken was Dirk De Waele, directeur Projectmanagement bij Aquafin en iemand waar wij als studiebureau ongelofelijk veel van geleerd hebben. Een beetje de vaderfiguur van de sector.”

Ignaas Devisch beschrijft het als een verzameling van afspraken gebaseerd op overtuigingen, normen en waarden: “Als organisatie vraag je jezelf af wat nu eigenlijk je kernwaarden zijn.

En wat het zou betekenen als we ze concreet omzetten naar bepaalde spelregels die we daaruit distilleren.”

Hij gaat er prat op dat een ethische code geen wettekst is, niet de pastoor die belerend zijn preek geeft.

In essentie is ‘Bouwen aan Ethiek’ dan ook een kader om op terug te vallen.

Om ongewenst gedrag of zelfs gewoon frustraties bespreekbaar te maken.

Want door erover praten, zo zeggen de partners, kom je al dichter bij de oplossing. l Meer weten? www.bouwenaanethiek.be

6

AQUA 2020/3

Riolen mogen tegen 2027 geen geheimen meer hebben Rioleringsinfrastructuur zit voor een groot deel onzichtbaar onder de grond. De totale waarde van het bovengemeentelijke en gemeentelijke patrimonium samen wordt geschat op 50 miljard euro.

Dat zijn gigantische investeringen die liefst zo lang mogelijk renderen.

Daarom wil het Vlaamse Gewest dat steden en gemeenten de toestand van hun netwerken tegen 2027 in kaart hebben gebracht. Zo kunnen tijdig en op de juiste plaats de gepaste ingrepen gebeuren om belangrijke schade te voorkomen.

"Door krimpende budgetten en steeds grotere eisen moet je als stad scherpe keuzes maken voor de lange termijn"

V

oor de inspectie van de bovengemeentelijke rioleringsinfrastructuur werkt Aquafin met een risico-gebaseerd inspectieprogramma.

Buizen die hoog-kritisch zijn doordat ze bijvoorbeeld onder een spoorweg door lopen of midden in een handelskern liggen, worden vaker geĂŻnspecteerd dan leidingen waarvan de ecologische, maatschappelijke en gevolgschade eerder gering is. Ook de leeftijd van de riool en het type leiding, bepalen of ze al dan niet kritisch is.

7

“Door de inspecties te organiseren volgens het risicoprofiel van de riolen, worden de middelen ingezet daar waar ze het meest renderen,” vertelt David Mous, business unit manager bij Aquafin.

“We kunnen dan tijdig ingrijpen en een riool herstellen of renoveren in plaats van ze later misschien helemaal te moeten vervangen, wat duurder is en meer hinder veroorzaakt.”

Behalve voor de bovengemeentelijke infrastructuur past Aquafin die methodiek vandaag ook al toe bij steden of gemeenten die een asset managementplan wensen. Mous: “Belangrijk is een goede afstemming met de klant.

Beantwoordt het risicoprofiel aan de ervaringen en inschatting van de stad

of gemeente? We kijken ook naar het grotere plaatje zodat we geen kansen laten liggen om eventueel aan te sluiten op geplande wegeniswerken. Verder zijn we continu op zoek naar innovatieve technieken om onze service te verbeteren en bijvoorbeeld rioolinspecties sneller en goedkoper uit te voeren.”

INHAALBEWEGING Vandaag hebben nog maar weinig gemeenten ingezet op asset management van hun rioleringsstelsel. De kennis van de toestand waarin de infrastructuur verkeert, is daardoor gering. En dat brengt risico’s met zich mee die het Vlaamse Gewest nu in kaart wil gebracht zien.

Door de uitgebreide ervaring die Aquafin heeft op het vlak van asset management, kreeg het bedrijf de taak om de standaarden en minimumvereisten te bepalen voor de opmaak van een risicokaart, inspectieplan en toestandskaart van de gemeentelijke riolen over heel Vlaanderen. De gemeenten blijven wel eindverantwoordelijke voor de uitvoering en de rapportering. Die rapportering zal digitaal en geautomatiseerd verlopen.

Aquafin onderzoekt momenteel hoe het Vlaamse Gewest en de gemeenten op elk moment een goed zicht kunnen hebben op de toestand van de riolen, bijvoorbeeld door een nieuw te ontwikkelen statustool.

ASSET MANAGEMENT DRAAGT BIJ TOT ONS DUURZAAMHEIDSBELEID De stad Lier beheert zelf haar rioolstelsel. Voor een aantal specifieke deeltaken doet ze sinds twee jaar een beroep op de expertise van Aquafin.

Eerder dit jaar besliste de stad om ook voor het asset management van haar ondergronds patrimonium samen te werken met Aquafin. Lier heeft 135 kilometer riolering in beheer, zonder de geplande afkoppelingsprojecten mee te rekenen. De leeftijd van de leidingen en de bijhorende risico’s zijn uiteenlopend: van soms meer dan 100 jaar oud in de historische binnenstad tot nieuw aangelegde riolen.

ONDERBOUWDE LANGTERMIJNVISIE “Tot nu brachten we de toestand van ons rioleringsnetwerk, zoals veel andere gemeenten, eerder ad hoc en curatief in kaart,” zegt Maarten Colaes, deskundige Infrastructuur van de stad Lier. “Dat kwam enerzijds door een versnipperd en beperkt budget voor inspecties en anderzijds door de werklast in de administratie, die een gecoördineerde

aanpak vertraagde. Het onlangs falen van een oude riool onder een rijbaan met, gelukkig alleen maar, aanzienlijke fysieke schade, heeft de bewustwording rond de noodzaak van een structureel beheer aangescherpt. Het structureel rioolmanagementsysteem van Aquafin houdt ook een onderbouwde langetermijnvisie in door een partner met zeer uitgebreide ervaring in deze assets. Bovendien konden we gebruik maken van het schaalvoordeel dat een partner als Aquafin biedt als het aankomt op inspecties en ruiming van riolen.”

De stad voorziet in 2020 een budget van 100.000 euro voor de inspectie van de meest kritische leidingen en putcamera-inspecties op de grotere stelsels. Colaes: “Om de doelstellingen in het regeerakkoord te halen tegen 2027, zullen we dit budget de komende jaren nog meermaals moeten herhalen. En dat is enkel voor het in kaart brengen van de risico’s en het opstellen van een asset managementplan. Een aanzienlijk aandeel van het budget gaat naar slibruiming, nodig voor inspecties met een rijdende

camera. Gerichte acties en herstelmaatregelen, investeringen dus, zijn nog niet inbegrepen. Hopelijk zet die verplichting voor alle gemeenten geen rem op de lopende investeringen om de vuilvracht op de waterlopen te reduceren!”

KEUZES VOOR DE TOEKOMST Lier zou het budget natuurlijk niet inzetten, mocht de stad niet de belangrijke meerwaarde van een structureel asset management zien.

“Onder invloed van krimpende budgetten en steeds grotere eisen moet je als stad of gemeente klaar zijn om scherpere keuzes te maken voor de lange termijn,” stelt Colaes. “Zo moet je bijvoorbeeld bij de aanleg van een nieuwe riolering al rekening houden met een efficiënt en budgetvriendelijk onderhoud later om tot de laagste levensduurkost te komen.

Het doel van asset management is om maximale waarde te creëren uit een asset, rekening houdend met de risico’s en de totale levenscycluskost. En dat past volledig in het duurzaamheidsbeleid dat we in Lier nastreven.” l

8

AQUA 2020/3

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen met een groen kantje

Werk maken van natuur, dat is in vier woorden de missie van Pro Natura, een sociaal economiebedrijf gespecialiseerd in ecologisch groenbeheer.

Een dubbel doel dus: met ‘werk maken’ bedoelt Pro Natura enerzijds zorgen voor jobkansen en training voor wie moeilijk een job vindt in het reguliere arbeidscircuit. Anderzijds werkt het bedrijf aan ‘natuur’ door de ecologische inrichting van privaat en openbaar domein. Zo ook bij Aquafin.

Pro Natura onderhoudt het groen op een deel van onze installaties. En dat levert een unieke samenwerking op, helemaal passend in Aquafins beleid rond Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO).

9

E

en zomerse ochtend in het schilderachtige Sint-MartensLatem. We hebben een afspraak op de lokale waterzuivering met Rein Dessers, innovatiemanager bij Pro Natura en Toon Van Dorpe, Manager Hemelwaterplannen én actief binnen de werkgroep biodiversiteit bij Aquafin. De waterzuivering in Latem gebeurt via een rietveld waarvan Pro Natura het beheer doet. Dé ideale setting voor een goed gesprek.

WERK MAKEN… Rein Dessers legt uit hoe Pro Natura inzet op mensen door ‘werk te maken’: “We proberen mensen te activeren die het moeilijk hebben om werk te vinden op de reguliere arbeidsmarkt. Het gaat over mensen die langdurig werkloos zijn, omwille van een heel arsenaal aan redenen. Dat kan variëren van onder andere een verslavingsproblematiek over depressies tot de moeilijke relatie met de alsmaar stijgende werkdruk.

Onze medewerkers zijn over het algemeen ook wat ouder, wat dan weer specifieke uitdagingen rond fysieke inzetbaarheid oplevert. Tijdens hun werk bij ons, begeleiden we hen en bereiden we hen voor op een job bij een reguliere werkgever. Samen met hen gaan we vervolgens op zoek naar een match op maat van de medewerker en de toekomstige werkgever. We werken hiervoor samen met de VDAB, de OCMW’s, justitiehuizen en scholen uit de streek. We hebben dus een soort van doorstroomfunctie, wat niet wegneemt dat sommigen hier wat langer blijven hangen of zelfs de rest van hun carrière bij ons werken.”

…VAN NATUUR “Dat ‘werk maken’ doen we dan weer binnen een ecologische context”, gaat Rein Dessers verder.

“Al meer dan 25 jaar kunnen overheden, bedrijven en particulieren bij ons terecht voor de aanleg van biodiverse belevingsnatuur en voor professionele oplossingen op maat voor het ecologisch beheer van groengebieden. Je kan dan ook stellen dat we werk maken van natuur.” Toon Van Dorpe knikt bevestigend: “Die focus op groen Toon Van Dorpe, Manager Plan W bij Aquafin en Rein Dessers, maakt van Pro Natura een goede Innovatiemanager bij Pro Natura partner voor Aquafin. Binnen ons beleid rond Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen zetten we “Daar worden ze tegen een toeslag namelijk in op enkele duurzame vernietigd. Dat kan anders en beter, ontwikkelingsdoelstellingen en biovinden we. Daarom zijn we steeds op diversiteit is er daar één van. We willen zoek naar partners die dat ‘groenafval’ meer dan 400 hectare omvormen tot een nieuwe, innovatieve bestemming een biodiverse omgeving. En Pro Natura geven. Van vloertegels tot mallen op helpt ons om die doelstelling te bereiken. basis van groenafval, het is allemaal Dat Pro Natura werkgelegenheid biedt mogelijk. Zo onderzoeken we op dit aan mensen met een afstand tot de moment of we het gemaaide riet van reguliere arbeidsmarkt, vinden we een bijvoorbeeld deze zuiveringsinstallatie sterke plus. Want we willen als bedrijf kunnen omzetten naar actief kool.” ook bijdragen aan ‘waardig werk voor iedereen’, evengoed een duurzame “Van vloertegels tot mallen ontwikkelingsdoelstelling.”

“We gaan voor meer dan 400 ha biodiverse omgeving.”

Toon Van Dorpe

INNOVATIE Maar de samenwerking gaat verder dan louter het groenbeheer, weet Toon. “Pro Natura zet ook heel hard in op innovatie. Ze delen bovendien graag hun ideeën. Wat ons op onze beurt dan verder inspireert.”

“Innovatie zit in het DNA van ons bedrijf”, beaamt Rein Dessers.

“Alle groenafvalstromen van onze werken moeten we afzetten op een composteringsinstallatie.”

op basis van groenafval, het kan allemaal.”

Rein Dessers

DE KRING IS ROND “Naar dat actief kool loopt dan weer onderzoek bij Aquafin”, vult Van Dorpe aan. “Momenteel gebruiken we het enkel bij een occasioneel milieu-incident, zoals bij lozing van bepaalde toxische producten. We kijken ook naar de mogelijkheid om het in te zetten bij het doorgedreven zuiveren van ons afvalwater, om het daarna voor verdere toepassingen te kunnen gebruiken.

Het is een prikkelend idee dat het riet van onze eigen installaties een tweede leven kan krijgen bij een doorgedreven waterzuiveringsproces. Dan is de cirkel helemaal rond.” l

10

AQUA 2020/3

Samen slim investeren Tegen 2027 moet de waterkwaliteit in Vlaamse rivieren en beken ‘goed’ zijn. Dat is zo door Europa vastgelegd in de Kaderrichtlijn Water, die in Vlaanderen werd vertaald in het decreet Integraal Waterbeleid.

Om dat doel te halen, is er op bovengemeentelijk en gemeentelijk niveau samen nog voor 4 miljard euro aan investeringen nodig, becijferde kenniscentrum voor de rioleringssector Vlario.

H

et Vlaamse Gewest geeft Aquafin nu de opdracht om met de verschillende rioolbeheerders de investeringen op beide niveaus op elkaar af te stemmen in de uitvoeringsplanning. Dat moet leiden tot snellere resultaten voor de waterkwaliteit én kostenbesparing.

Steden en gemeenten die al met Aquafin samenwerken, weten dat het loont om synergieën op te zoeken. Door over gemeente- of zelfs provinciegrenzen te kijken en verschillende partijen rond de tafel te brengen, kunnen eventueel kosten gedeeld worden of worden bepaalde investeringen misschien wel overbodig. Een paar voorbeelden…

BLAUWGROENE NETWERKEN VERBINDEN 10.000 HA NATUUR Hoe maak je van 10.000 hectare Europese topnatuur, versnipperd over vier gemeenten en doorkruist door verharding en bebouwing, één groen geheel? Het strategische plan Horizon+, onder impuls van de provincie VlaamsBrabant, heeft als doel om de bosen valleigebieden van het Hallerbos, het Zoniënwoud en het MeerdaalwoudHeverleebos met elkaar te verbinden.

Zo brengt het de natuur tot in de dorpskernen.

Horizon+ is de ideale aanleiding om de regio klimaatbestendig te maken.

De natuur kan namelijk maximaal ingezet worden als ‘spons’ om regenwater lokaal te infiltreren en de grondwatertafel aan te vullen. Het is een gebied met een uitgesproken sterke reliëfvorm en smalle beekvalleien.

Het hemelwater wordt er vandaag op de meeste plaatsen zo snel mogelijk afgevoerd, wat de omliggende gemeente erg kwetsbaar maakt voor een veranderend neerslagpatroon.

“Voor het centrum van de gemeente Overijse maakte Aquafin in het verleden al een hemelwaterplan. Ondertussen zijn er enkele projecten uitgevoerd om problemen met wateroverlast op te lossen,” stelt accountmanager Catherine De Raedt. “Met het voorbeeld van Overijse konden we de andere drie gemeenten die betrokken zijn bij Horizon+ inspireren. Hoeilaart, Tervuren en Sint-Genesius-Rode laten nu ook door ons een hemelwaterplan opmaken, waarin we de regio als geheel bekijken.

Elke gemeente draagt financieel bij volgens de oppervlakte van haar grondgebied.”

Het voorbeeld van de Marnixwijk in Overijse inspireerde ook de andere gemeenten die grenzen aan het Zoniënwoud.

De nadruk zal bij de hemelwaterplannen liggen op ontharden en afkoppelen van regenwater.

Meer ruimte voor blauwgroene netwerken staat daarin voorop.

Daarnaast zullen er visies uitgewerkt worden voor de inrichting van bepaalde types van wijken, waarmee ook rekening moet gehouden worden bij eventuele toekomstige ontwikkelingen.

Catherine De Raedt: “Het is de bedoeling dat uit de studies ook concrete projecten vloeien die een onmiddellijke impact hebben op thema’s waar de gemeenten van wakker liggen, zoals droogte en wateroverlast, de leefbaarheid van de omgeving en de aantrekkelijkheid voor het toerisme.” l

11

LOKAAL BOVENLOKAAL De infrastructuur voor afvalwater en hemelwater kent geen fysieke overgangen. Daardoor is er een sterke verwevenheid en interactie tussen het bovenlokale netwerk van RWZI’s en collectoren en het lokale netwerk.

Investeringen op mekaar afstemmen, is daarom kostenefficiënter.

GEDEELDE BUFFERCAPACITEIT DOET KOSTEN DALEN

EÉN STELSEL, ÉÉN STURING

De Barbierbeek ontspringt in Sint-Niklaas en loopt via Temse en Kruibeke richting Schelde. In het verleden zorgde de beek bij veel regenval voor wateroverlast op diverse locaties langs haar loop.

De bovenstroomse regio bestaat dan ook in grote mate uit verharde oppervlakte. Om het probleem met de wateroverlast op te lossen, werden in het gebied al twee bufferbekkens aangelegd: één in het klaverblad E17-N16 en één een eindje verderop, richting Temse. Maar de wateroverlast is nog niet volledig opgelost.

Er is geen fysieke scheiding tussen het gemeentelijke en bovengemeentelijke rioleringsstelsel. Een ingreep op het ene deel heeft daardoor vaak ook impact op het andere. Zo blijkt dat slimme sturingen (Real Time Control) op het bovengemeentelijke stelsel belangrijke kostenvoordelen kunnen opleveren als er ook de sturing van het gemeentelijke stelsel aan gekoppeld wordt. Real Time Control maakt gebruik van sensoren, controllers en regelaars om het water in gemengde riolen dynamisch te sturen zodat de ondergrondse bergingscapaciteit optimaal benut wordt. De kans op riooloverstromingen en overstortwerking daalt hiermee.

Door het systeem als één geheel te bekijken én aan te sturen, worden klassieke en vaak duurdere optimalisaties overbodig. l

In de buurt van het traject van de Barbierbeek plant Aquafin nu twee projecten voor de aanleg van een gescheiden rioolstelsel, één in SintNiklaas en één in Temse. Om de druk op de beek verder in te perken, zou voor beide projecten een bijkomend bufferbekken moeten gebouwd worden. In samenwerking met de provincie Oost-Vlaanderen en in overleg met Sint-Niklaas en Temse

is vervolgens beslist om de capaciteit van het bufferbekken van het project in Temse te vergroten zodat een vierde bekken in Sint-Niklaas overbodig wordt. Een duidelijke winwin voor alle partijen want de stad Sint-Niklaas deelt in de kosten voor het bekken in Temse én ook voor de provincie daalt de totale kostprijs.

“Door de lintbebouwing is er weinig of geen ruimte om hemelwater te laten infiltreren of om een bufferbekken aan te leggen in het project op grondgebied Sint-Niklaas. Ook voor grachten is er geen plaats omdat de weg een belangrijke fietsas is,” zegt Stefan Baes, adviseur Technische Dienst van de stad Sint-Niklaas.

“Wij gingen dan ook direct akkoord met het voorstel om het regenwater uit ons project te laten aansluiten op het nieuw te bouwen bekken in Temse, dat maar honderd meter verderop komt. Het bekken was ook ruim voldoende groot gedimensioneerd, dus dit is een logische keuze.” l

12

AQUA 2020/3

13

“Ruimte voor water en groen” in Kalmthout Wie Kalmthout zegt, denkt al snel aan de heide – één van de grootste en oudste natuurreservaten die Vlaanderen te bieden heeft. Maar ook Kalmthout zelf staat bekend als een groene gemeente. En met het structuurplan dat enkele jaren geleden werd goedgekeurd – in combinatie met het hemelwaterplan van Aquafin – zal de Kempische gemeente, er alleen maar groener op worden.

Achter ons ligt het dorpscentrum, met de kerktoren die nog net boven de bomen uitkomt. Voor ons ligt een landbouwveld dat op zijn beurt wordt gevolgd door natuurgebied De Kalmthoutse Heide.

Een groene vinger die van het natuurgebied, door het landbouwveld en de woonwijk, tot aan het centrum loopt.

BUFFERVOORWAARDEN

K

almthout wil groene vingers door de woonband laten trekken zodat landbouw en natuurgrond met elkaar verbonden zijn. Die vingers moeten dan ook dienen om water te kunnen bergen, bufferen en infiltreren.

Hoe zo’n groene vinger er juist uitziet, gingen we in Kalmthout zelf ontdekken.

Diensthoofd Openbare Werken Erik Van Belle neemt ons mee door de straten van de gemeente, waar ooit grote stukken onder water kwamen te staan elke keer de hemel openbrak. “In 1998 werden de kleinere dorpskernen en enkele verkavelingen hier voor het eerst echt geconfronteerd met wateroverlast.

Zware zomeronweders zetten toen verschillende delen van Kalmthout onder water en dat heeft gezorgd voor een versnelling in hemelwatermaatregelen in de publieke ruimte.”

Vanaf die overstromingen aan het einde van de vorige eeuw laat Kalmthout gescheiden rioleringsstelsels aanleggen, en op particulier niveau laten ze hun burgers afkoppelen waar mogelijk.

“We zijn ook retentiebekkens beginnen ontwerpen waarvan er verschillende zijn gerealiseerd in de loop van de laatste vijftien jaar. We hebben ook wadi's aangelegd, grachten omgebouwd om meer regenwater te kunnen bufferen, noem maar op.”

VERPLICHTE GROENE VINGER De gemeente legt sindsdien ook strengere normen op bij verkavelingen.

Kort samengevat: er moet meer ruimte zijn voor water bij nieuwe verkavelingen.

Want, zo zegt Van Belle, stroomafwaarts zijn er in Kalmthout een aantal ‘probleemwijken’ op het vlak van wateroverlast. Wijken die in de jaren zeventig, tachtig zijn ontwikkeld op natuurlijke overstromingsgebieden.

“Al bij al kwam er weinig weerstand op de verstrenging, maar het blijft natuurlijk een delicaat evenwicht. Een verkavelaar wil ontwikkelen en zoveel mogelijk woningen op een perceel. Wij als gemeente daarentegen willen ruimte voor water en groen.”

Op vijftien minuten wandelen van het gemeentehuis is er zo’n nieuwe verkaveling, waar genoeg ruimte is voor groen en waar verschillende maatregelen tegen wateroverlast zijn getroffen. We staan aan het begin van een retentiebekken, met recent gebouwde privéwoningen aan weerszijden.

Een broodnodige maatregel, want hiernaast ligt stroomafwaarts een van de eerder vernoemde ‘probleemwijken’.

“Dus toen verkavelaars hier wilden ontwikkelen hebben we heel wat buffervoorwaarden gesteld. Nu komt het water terecht in het bekken hier.

Een pompstation van Aquafin pompt het water met een bepaald debiet naar de beek hier verderop.” Daarnaast zijn er ook nog wadi-grachten die het water tegenhouden en met knijpopeningen trekt het water stelselmatig de grond in.

“Als ook dat niet volstaat, dan stort het water over naar het rooster en via het pompstation kan het weer weg.”

Volgens Van Belle blijft het hier niet bij en zal Kalmthout in de toekomst nog meer hemelwatermaatregelen uitvoeren. l

Kent u Blauwgroenvlaanderen.be al?

Samen maken we Vlaanderen klimaatbestendig. Dat is het motto van de website Blauwgroenvlaanderen.be. Hiermee willen we steden en gemeenten én burgers inspireren om anders te kijken naar de inrichting van de publieke en private ruimtes en slim om te gaan met regenwater. Want verharding hoeft echt niet de regel te zijn. Door meer ruimte te geven aan groen en blauw houdt u kostbaar water bij en zorgt u ervoor dat de temperatuur in de zomer leefbaar blijft. Onmisbaar in een klimaat waar hevige regenbuien en verschroeiende hittegolven steeds vaker voorkomen.

14

AQUA 2020/3

Zin gekregen om uw tuin onder handen te nemen?

Neem snel een kijkje op blauwgroenvlaanderen.be – huis & tuin

De klimaatadaptieve tuin van Birgit Birgit De Bock is gebiedsingenieur bij Aquafin en gaf mee inhoud aan

QUICK WINS

de website Blauwgroenvlaanderen.be. Daar is niet alleen veel inspiratie

Om uw tuin klimaatbestendig te maken, hoeft u overigens niet te (ver)bouwen.

Birgit: “Een regenton kan bijvoorbeeld een alternatief zijn voor een buitenkraantje.

Of je kan een regenwaterpijp ook gewoon afkoppelen en het water in de tuin laten lopen. Ook een boom is eenvoudig aan te planten. Groen in de tuin vermindert de kans op grondwateroverlast.” Betekent meer groen ook extra werk? “Helemaal niet,” besluit Birgit. “Voor de natuur is het net beter om bijvoorbeeld in de herfst de bladeren te laten liggen in plaats van ze direct op te ruimen. En laat dat gras gerust wat langer staan. Goed nieuws, toch?” l

te vinden voor een klimaatadaptieve inrichting van de publieke ruimte.

Ook particulieren kunnen er een hoop ideeën opdoen om regenwater ter plaatse te houden voor hergebruik of infiltratie. Birgit en haar gezin geven zelf het goede voorbeeld bij hen thuis in Oosteeklo.

B

ij nieuwbouw en renovatie van woningen is een regenwaterput verplicht. Die moet minstens een capaciteit van 5.000 liter hebben.

“Wij hebben twee regenwaterputten, samen goed voor 15.000 liter water. Dat gebruiken we om te poetsen, te wassen, voor de toiletten en een buitenkraantje,” vertelt Birgit. “De overloop van de regenwaterputten gaat naar een infiltratiekom in de tuin.”

Het regenwater dat niet in de putten terechtkomt, wordt in de tuin van Birgit ter plaatse gehouden. De oprit is deels onthard en het water van het terras achteraan gaat via een goot naar het gazon en dringt daar in de bodem.

De woning heeft bovendien een groendak, dat water vasthoudt, en een groengevel. Geen druppel water gaat hier verloren! “Een extra voordeel is dat het groen ook voor verkoeling zorgt en de lucht zuivert," zegt Birgit. “Je geniet er dus op vele manieren van.”

15

Antwerpenaren kopen regentonnen aan via burgerbegroting In Antwerpen kochten burgers begin deze zomer massaal regentonnen aan via de burgerbegroting. Een onverwacht succes, volgens Elisabeth Hirner van het burgercollectief Commons Lab, dat mee de groepsaankoop organiseerde. “We gingen uit van twintig stuks, uiteindelijk hebben we er 200 verkocht.”

“Het hele project is mogelijk gemaakt dankzij de burgerbegroting van district Antwerpen”, zegt Hirner. Sinds 2014 kunnen de inwoners van district Antwerpen namelijk mee beslissen over wat er gebeurt met tien procent van het stadsbudget. Tien procent vertaalde zich in 2014 naar zo’n 1,1 miljoen euro.

Vandaag spreken we al over 1,4 miljoen euro volgens de website van Stad Antwerpen.

“Iedereen uit het district kan een project indienen voor het jaar erop”, zegt de contactpersoon van Commons Lab. “Vervolgens worden ze gegroepeerd per thema. De regentonnen vielen bijvoorbeeld onder ‘meer groen in de straat’.”

Eens Commons Lab groen licht kreeg om de groepsaankoop te organiseren zijn ze gaan onderzoeken hoe ze de aankoop best konden aanpakken en welke modellen ze zouden aanbieden.

“Mijn eerste prioriteit is om mijn nieuw huis klimaatrobuust te maken” Willem Somers is een van de 200 burgers die via de groepsaankoop een regenton op de kop tikte. De 31-jarige Antwerpenaar is net verhuisd en wij mochten al eens op de koffie komen om zijn gloednieuwe regenton te bewonderen.

“Zoals je ziet ben ik mijn huis net aan het verbouwen en is er nog veel werk aan”, zegt Somers verontschuldigend. “Maar de eerste uitgaven die ik gepland had waren zonnepanelen en een regenton.”

Somers was en is vastberaden om het nieuwe huis zo “energetisch sound” en “klimaatrobuust” als mogelijk te maken. Somers is communicatiemedewerker bij de Stad Antwerpen en botste via de professionele sfeer op de groepsaankoop. “Het sprak me meteen aan. De portefeuille speelt mee natuurlijk, maar ik vond deze tonnen ook veel mooier dan de typische vierkante, plastieken bakken.”

Met een prijskaartje van 280 euro heeft de Antwerpenaar nu toch bijna honderd euro uitgespaard. Door de aanhoudende droogte staat het water in de ton nog niet hoog genoeg om te gebruiken, maar Somers gaat er prat op dat hij de regenton nog uitgebreid zal kunnen gebruiken. “Volgend jaar wil ik de tuin opnieuw aanleggen.

Ik ga zelf tomaten en aubergines planten dus daar zal ik veel water voor nodig hebben. Daarnaast heb ik ook een appel- en een perenboom. Ook daar kan ik regenwater voor gebruiken.”

“We hebben er voor gekozen om drie modellen aan te bieden: een van 1.000 liter en twee verschillende van 300 liter.”

Ook voor de installatie en levering bood het burgercollectief verschillende opties aan na de aankoop. Wie binnen de Antwerpse ring woont, kreeg zijn ton zelfs tot aan de deur geleverd met de fiets.

Hirner: “We dachten dat we ongeveer twintig exemplaren gingen verkopen, uiteindelijk waren het er bijna 200, verspreid over heel Antwerpen.”

Burgerbeweging Klimplant VZW, die de groepsaankoop mee op poten zette, kijkt nu al naar een tweede editie voor het voorjaar van 2021. l

16

AQUA 2020/3

Blue deal zet strijd tegen droogte in Voor het vierde jaar op rij bereikte het grondwater in Vlaanderen een zorgwekkend laag peil. Van alle OESO-regio’s scoort Vlaanderen op drie na het slechtste op het vlak van waterbeschikbaarheid. De oorzaken zijn intussen gekend: een beperkt wateraanbod maar een grote vraag door de hoge bevolkingsdichtheid en veel waterintensieve economie. Ook het weerpatroon verandert en de regent die valt, kan door de vele verharding maar beperkt in de bodem dringen om de grondwatertafel aan te vullen.

In juli stelde minister van Omgeving Zuhal Demir de Blue Deal voor, een investeringsprogramma om de waterbeschikbaarheid in Vlaanderen te verhogen.

D

e Blue Deal zet in op meerdere sporen tegelijk en spreekt zowel de lokale overheden, de wateren landbouwsector als de bedrijven en particulieren aan. Een belangrijke voorbeeldrol is weggelegd voor de overheid. Zo zullen ambitieuze projecten in steden en lokale acties extra ondersteuning krijgen.

Nieuw voor steden en gemeenten is dat de Blue Deal de toegang tot watergerelateerde subsidies vanaf 2024 koppelt aan een hemelwater- en droogteplan. De projecten moeten dus kaderen in een visie voor het gebied om nog aanspraak te kunnen maken op financiële ondersteuning. Er zal ook ondersteuning zijn voor projecten die inzetten op de grootschalige opvang en hergebruik van hemelwater. Hiervoor kijkt de Blue Deal naar samenwerkingen tussen de riooloperatoren, Aquafin en de drinkwaterbedrijven.

Er is ook voorzien om 'Operatie Peforatie' structureel verder te zetten en om te vormen tot een mechanisme vanuit de Vlaamse overheid om publieke ruimte te ontharden. Twee jaar geleden startten Infopunt Publieke Ruimte en Aquafin deze campagne voor kleinschalige onthardingsprojecten. Het concept wordt nu opgenomen in de Blue Deal.

Lees de volledige tekst van de Blue Deal op www.integraal waterbeleid.be/nl

MASTERPLAN VOOR WATERSLIM INDUSTRIETERREIN Met de Blue Deal wil het Vlaamse Gewest onder meer projecten die inzetten op de grootschalige opvang en hergebruik van hemelwater stimuleren in de strijd tegen droogte. De aanleg van een gescheiden rioleringsstelsel op een groot industrieterrein op de grens tussen Tessenderlo en Beringen biedt daar een mooie kans voor.

“Door het project anders te bekijken, zien we nieuwe opportuniteiten die toegevoegde waarde bieden voor zowel het milieu, onze waterbevoorrading als voor de regio,” vertelt Katrin Duerinckx, accountmanager bij Aquafin. “Het gaat over een verhard terrein van 230 hectare.”

“Op jaarbasis loopt er 1,6 miljoen m³ hemelwater weg naar de riool en dat zorgt voor een veelvuldige overstortwerking met impact op de waterkwaliteit.

Tegelijk zijn er op het industrieterrein bedrijven die veel water nodig hebben voor hun productieprocessen.

Momenteel maken ze hiervoor in grote mate gebruik van opgepompt grondwater.

We kwamen tot de conclusie dat we met het afstromende regenwater ter plaatse veel meer kunnen doen dan het af te voeren. Als we het opvangen in grote bekkens en het ter beschikking zouden stellen van de bedrijven, zouden ze hiermee een belangrijk deel van hun watervraag kunnen invullen. Dan sparen we hier heel wat grondwater mee uit.”

Alle betrokken partijen in het project zien heil in deze oplossing en ook de bedrijven staan er volgens een eerste bevraging voor open. De volgende stap is om een masterplan uit te werken waarin niet alleen het technische luik aan bod komt, maar in eerste instantie het samenwerkingsmodel en de mogelijke partnerships worden uitgewerkt.

Duerinckx: “We gaan op zoek naar publieke en private synergiëen en dat moet goed uitgeklaard worden. Welke kostenmodellen zijn mogelijk voor opslag en herverdeling van het hemelwater?

Zodra dat model duidelijk is, starten we de technische kant van het project.” l

17

Operatie Perforatie, dat gericht is op kleinschalige onthardingsprojecten, wordt mee opgenomen in de Blue Deal. Foto Gert Arijs

LOKEREN WIL IMPACT DROOGTE EEN STAP VOOR ZIJN

“In Lokeren hadden we toch wel last met de droge periodes van dit jaar en vorige zomer. Vandaar dat we na het hemelwaterplan nu ook adviezen vroegen voor het omgaan met droogte.”

Els Middernacht

In het hemelwaterplan dat de stad Lokeren liet opmaken door Aquafin, zaten heel wat concrete voorstellen om bestaande problemen met wateroverlast aan te pakken. Omdat de stad zich ook wil wapenen tegen de gevolgen van steeds vaker voorkomende droogteperiodes, liet ze aanvullend een droogteadvies opmaken. “Het hemelwaterplan was natuurlijk een heel goede basis om van te vertrekken,” begint Katrien Thys, studieverantwoordelijke Hemelwaterplannen bij Aquafin.

“En maatregelen zoals ontharden zijn ook ontzettend belangrijk om verdroging tegen te gaan. Maar een droogte-advies gaat wel nog een stap verder. Hierin gaan we vraag naar en aanbod van water op mekaar afstemmen. We hebben bijvoorbeeld gekeken naar het stelsel van waterlopen in de regio én naar de grote waterverbruikers. Zo is er in Lokerse polders wel wat landbouw actief, bleek ook een plaatselijke sportclub veel water te verbruiken voor het sproeien van de terreinen en heeft ook de groendienst een grote nood aan water. Aan aanbodzijde zoeken we dan naar duurzame oplossingen zoals opvang en hergebruik van regenwater in bestaande of nieuwe buffers voor de landbouw.

Net zoals in het hemelwaterplan leveren we ook voor een droogte-advies maatwerk met concrete plaatsgebonden voorstellen. In dit geval onderzoeken we bijvoorbeeld of onze rioolwaterzuiveringsinstallatie in Lokeren, die binnenkort gerenoveerd wordt, kan uitgerust worden met een bijkomende zuiveringsstap zodat het gezuiverde afvalwater bruikbaar is voor meerdere doeleinden in de regio.”

De stad Lokeren is vast van plan om aan de slag te gaan met de adviezen.

“We hebben al meerdere kleine stappen gezet om beter bestand te zijn tegen droogte,” zegt Els Middernacht, sectorhoofd Infrastructuur. “Voor het gieten van onze beplanting doen we al een paar jaren beroep op gezuiverd afvalwater van Aquafin. Eénjarigen haalden we uit het assortiment, perken en plantenbermen vervingen we door prairieplanten die minder water nodig hebben. Verder onderzoeken we hoe we eventueel retourbemaling of hergebruik van bemalingswater kunnen opleggen tegen volgende zomer.

Dit jaar stonden we al geen lozingen op de riolering meer toe, maar tot een verplichting kwam het nog niet.

Allemaal kleine zaken, die we nu kunnen aanvullen met het droogteadvies.” l

18

AQUA 2020/3

De Keerdoksite moet een voorbeeld van een duurzame stadswijk worden.

Duurzame stadswijk haalt warmte uit grond en riool Voor de ontwikkeling van de nieuwe stadswijk Keerdok in Mechelen zal Aquafin de vijftig jaar oude collector die onder het Rode Kruisplein loopt, verplaatsen en vernieuwen. Dat is meteen een goede aanleiding om riothermie – het onttrekken van warmte uit rioleringswater – te implementeren voor de nieuwe site. Het zal voor het eerst zijn dat deze techniek in Mechelen op grotere schaal wordt toegepast.

D

e verzamelriool van Aquafin transporteert een groot deel van het afvalwater van de Mechelse binnenstad naar de waterzuiveringsinstallatie in Mechelen-Noord. De buis ligt echter tamelijk ondiep. Bovendien is het niet voorzien dat er bovenop de collector gebouwd zou worden.

19

“Riothermie past perfect in onze ambities voor een klimaatneutrale stad.”

Greet Geypen, Mechelse schepen van Stadsontwikkeling

Er wordt dus niet enkel warmte uit de grond, maar ook uit het afvalwater gerecupereerd.

Het huishoudelijke afvalwater dat door de Aquafin-collector stroomt, is afkomstig van onder meer douches en wasmachines waardoor het relatief warm is. Via riothermie kan die warmte gerecupereerd worden. “Riothermie is een innovatieve maar eenvoudige technologie die weinig infrastructuur vereist”, verduidelijkt Marjolein Weemaes, Manager Innovatie bij Aquafin. “In dit project zullen we werken met een soort matten met warmtewisselaars die in de rioolbuizen worden gelegd. Die techniek wordt al wel gebruikt bij enkele proefopstellingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en in Leuven, maar wordt hier in Mechelen voor het eerst in ons land op grote schaal geïmplementeerd.”

FOSSIELVRIJE STADSWIJK

Een ondergrondse parking voor de site Keerdok is daardoor alleen mogelijk als de collector verplaatst wordt. Aangezien het gaat over rioleringsinfrastructuur van ruim 50 jaar oud, drong zich niet enkel een verplaatsing, maar ook een vernieuwing op.

AANVULLING OP GEOTHERMIE Netbeheerder Fluvius legt een klein warmtenet aan op de nieuw te ontwikkelen site Keerdok.

Dat warmtenet zal vooral warmte uit de bodem onttrekken (geothermie) via een zogenaamd BEO-veld (Boorgaten Energie Opslag). Het BEO-veld op zich kan echter onvoldoende warmte leveren op piekmomenten. Daarom wordt de capaciteit aangevuld met riothermie.

“De stad heeft van dag één de ambitie gehad om van project Keerdok, net zoals andere grote stadsontwikkelingsprojecten, een duurzame stadswijk te maken waar het aangenaam wonen is”, zegt Greet Geypen, schepen van Stadsontwikkeling.

“Om die reden werd al snel onderzocht of we de wijk zonder een aansluiting op fossiele brandstoffen konden laten ontwikkelen. Met de renovatie van het hoofdkantoor van Fluvius, grenzend aan het project Keerdok, werd deze keuze als eerste gemaakt. Hier werd een koude/ warmtenet op basis van BEO-velden gerealiseerd. Fluvius zal dit systeem ook verder uitrollen over het volledige project Keerdok. Tegelijkertijd was het nodig dat Aquafin de collector onder het Rode Kruisplein zou vernieuwen. Dit creëerde de gelegenheid voor Fluvius om hier mee in te stappen en riothermie te integreren in hun koude/warmtenet.”

Het hele project kadert in de ombouw van de huidige Keerdoksite tot een gloednieuwe stadswijk met maar liefst 800 woningen en een nieuw parkeergebouw. De toekomstige bewoners zullen zich dankzij onder andere de toegepaste riothermie-techniek bij wijze van spreken kunnen verwarmen en verkoelen met rioolwater. “Riothermie is een duurzame techniek die fossiele brandstoffen overbodig maakt en dus perfect past binnen onze ambities voor een klimaatneutrale stad”, zegt schepen Geypen.

STRAKKE TIMING “De werken aan het parkeergebouw zijn intussen gestart en zullen in 2022 worden afgerond. Omwille van de flexibiliteit ingebracht in het ontwerp en de steun van Europa zal dit een voorbeeld parkeergebouw worden op Europees niveau, met onder meer slimme interactie van lokaal geproduceerde energie en slimme laadpalen. Het is de bedoeling om in 2021/2022 de collector op het Rode Kruisplein te vervangen en de technieken voor riothermie te installeren. Vanaf 2023 starten dan de werken aan de verschillende woongebouwen en in 2024 zullen de eerste woningen worden opgeleverd.

Het einde van het project wordt voorzien in 2030”, schetst schepen Geypen de timing.

Aquafin zal instaan voor de (co-)financiering van de heraanleg van de collector onder het Rode Kruisplein, de opvolging van de werken en de samenwerking met Fluvius voor de realisatie van het riothermie-project. l

20

AQUA 2020/3

Hoe voorspelbaar zijn pompstoringen?

Meer dan 1.800 pompstations exploiteert Aquafin over heel Vlaanderen. Onze operationele teams zijn 24/7 bereikbaar voor problemen met onze infrastructuur. Logisch, want als zo’n pompstation langere tijd uit ligt, komt er onbehandeld afvalwater in de waterlopen terecht.

Via een hackaton ging Aquafin op zoek naar betrouwbare voorspellingen van verstoppingen en andere technische storingen.

E

en hackathon is een wedstrijd voor specialisten die uitgedaagd worden om een oplossing te zoeken voor een bepaald probleem. BEMAS (Belgian Maintenance Association), het platform voor uitwisseling van kennis en goede praktijken in onderhoud en asset management, organiseerde zo’n hackathon in het kader van zijn jaarlijkse conferentie.

De case die Aquafin aan de deelnemers voorlegde: onderzoeken of verstoppingen of andere storingen van pompen met voldoende betrouwbaarheid kunnen worden voorspeld met behulp van intelligente data-analysetechnieken.

NOODINTERVENTIES VERMIJDEN “We beschikken vandaag over een groot aantal metingen zoals het in en uit bedrijf zijn van pompen, het opgenomen stroomverbruik, het niveau in de pompput, het debiet, de opgekomen storingen en meldingen, … Aan de hand van al deze data, die ook historisch gezien over een langere periode beschikbaar zijn, willen we onderzoeken of het mogelijk is om verstoppingen of andere storingen betrouwbaar te voorspellen. Dat zou immers betekenen dat dringend onderhoud efficiënter kan ingepland worden tijdens de werkuren. Op die manier kunnen we het aantal noodinterventies verminderen en onze operatoren minder storen tijdens hun nachtrust. Bovendien verhogen we hiermee de betrouwbaarheid van onze pompinstallaties en verminderen we het risico op milieu-incidenten”, legt directeur Asset Management Bart Van Eygen uit.

De opdracht voor de hackathon bestond uit twee delen: enerzijds een algoritme opstellen dat de faalkans berekent en anderzijds die faalkans op een visuele manier voorstellen. Dertien deelnemers namen de uitdaging aan en stelden een oplossing voor aan Aquafin. “Daaruit bleek dat het vaak mogelijk is om pompfalen één tot twee dagen vóór de effectieve panne te detecteren”, zegt data-scientist Kris De Gussem die het Hackathonproject vanuit Aquafin begeleidde. “We kijken nog verder na hoe effectief de methode is, al zou het mogelijk moeten zijn om een dringend onderhoud in te plannen op een geschikter ogenblik.”

“Zo kan er rekening gehouden worden met de teamplanning tijdens de reguliere werkuren en kunnen we een heel aantal dringende interventies te vermijden. Om echt over te gaan naar een predictief onderhoud zijn echter andere metingen nodig dan deze die we nu voor onze sturingen van onze pompen gebruiken. Zo kunnen we falen langer op voorhand voorspellen.”

Aquafin voert jaarlijks ongeveer 3.000 interventies uit voor pompen op pompstations, waarvan een 450-tal buiten de normale diensturen gebeuren.

De oplossingen die via de Hackathon werden aangereikt geven aan dat we tot 85% van deze storingen minstens 1 dag zouden kunnen detecteren.

Dat wil zeggen dat we zo’n 300 interventies buiten de diensturen zouden kunnen vermijden.

DRIE WINNAARS Die resultaten lichtte Aquafin toe op de jaarlijkse BEMAS-conferentie, waar ook de winnaars bekend gemaakt werden. “Uit de 13 inzendingen kozen we drie winnaars. Over het algemeen vonden we dat Danubius – Gemsotec de beste oplossing voorstelde: zij voorzagen een duidelijk dashboard en konden een 12 uurs accurate voorspelling maken”, zegt Kris De Gussem. “Yazzoom – I-care gaf een meer diepgaande analyse en benaderde het probleem vanuit verschillende hoeken. Zij konden betrouwbare voorspellingen tot minstens één dag op voorhand maken. Element61 had dan weer een innovatieve inbreng door gebruik te maken van vrij beschikbare gegevens van het KMI, waardoor de voorspelling van de faalkans merkbaar verbeterde.”

Uit de hackathon konden dus leerrijke lessen getrokken worden. “Met ons Asset Management willen we graag opschuiven van reactief naar proactief onderhoud,” zegt Bart Van Eygen. “Het was de eerste keer dat we bij Aquafin deelnamen aan een hackathon, maar inmiddels hebben we al verschillende ideeën voor andere cases. Deze hackathon heeft ons gesterkt in de overtuiging dat we met een doorgedreven analyse van data ons Asset Management efficiënter kunnen maken.” l

21

Accurate voorspelling storingen = > minder dringende interventies > kleiner risico op milieu-impact

22

AQUA 2020/3

Vakantieplannen in het water…

Vlaamse waterlopen beleven nieuwe jeugd 2020 zal de geschiedenis ingaan als het jaar waarop niemand zat te wachten. Het jaar waarin de knuffel en de uitgestoken hand uit het straatbeeld verdwenen en onze vakantieplannen in het water vielen.

Maar noem het geluk bij een ongeluk, het werd ook het jaar dat we massaal onze Vlaamse waterlopen herontdekten.

T

erwijl de reissector met de handen in het haar zit, lijkt het Vlaamse toerismelandschap een knusse zomer achter de rug te hebben. Aan onze kust werden zelfs maatregelen getroffen om minder toeristen aan te trekken.

Maar we vertoefden niet enkel aan het grote water, ook de Vlaamse waterloop zag beduidend meer volk dan anders.

Aqua stak zijn licht op bij verschillende toerisme-afdelingen, waaronder die van

Antwerpen, Scheldeland, Oost-Vlaanderen, Limburg en een aantal uitbaters nabij een waterloop. Voor exacte cijfers was het nog te vroeg, maar over één ding waren ze het eens: watertoerisme in eigen land zit duidelijk in de lift.

Bij outdoor-organisatie Venga spreken ze zelfs van ‘een enorme stijging’ van hun SUP-activiteiten. Voor de leek: suppen staat voor stand up paddling.

De populariteit van suppen steeg enorm dit jaar.

Het is een watersport waarbij je op een soort surfplank staat en je rechtopstaand voortbeweegt met behulp van een peddel. Organisatie Venga biedt deze zogenoemde SUP-tochten aan op de Oude Dender in Dendermonde. Al lijkt die uitleg een tikkeltje overbodig gezien het succes van de sport. De uitbater besloot immers om het reservatiesysteem aan te passen en te vereenvoudigen zodat meer mensen de weg vonden naar de SUP-tochten.

DOE MIJ MAAR EEN STAYCATION “Voor velen was het deze zomer een staycation waardoor ze aangetrokken werden tot het Vlaamse water”, zegt de organisatie van Venga.

23

“De noodgedwongen staycation trok velen naar het Vlaamse water.”

Venga

“Recreatie op en langs het water is steeds zeer belangrijk voor onze regio die getekend wordt door de rivieren en de prachtige natuur erlangs”, zegt Anneleen Tilburgh van Toerisme Scheldeland. “De nieuwe ontwikkelingen in de Dendervallei kregen afgelopen zomer extra aandacht tijdens onze campagne.

Maar ook in het nieuwe strategische beleidsplan voor Scheldeland 2020-2025 spelen het water en het rivierennetwerk een belangrijke rol.”

Naast Dendermonde biedt Venga intussen ook SUP-activiteiten aan in Gent en Lokeren, op een deel van de peddelroute Waasland. “Velen vroegen ons immers waar er nog gesupt kan en mag worden. Momenteel suppen we op de Nieuwe Dender, door de aanwezigheid van blauwalg op de Oude Dender.”

De organisatie merkte dat er niet enkel een vraag is naar suppen, maar naar wateractiviteiten in het algemeen: “Er was ook veel vraag naar zwemmen in open water. Op de meeste plaatsen is dit niet toegelaten, maar er is duidelijk zin om in de Vlaamse wateren een duikje te nemen”, aldus de organisatoren bij Venga.

Ook Ulrike Van Elsen, zelfverklaard watertoerist uit Bazel, dipte onlangs nog haar voeten in de Kleine Nete. “Zelf trek ik veel liever naar een kanaal of een meer dan naar de zee.

Minder toeristisch en veel meer te ontdekken”, zegt ze.

De 27-jarige erkent dat ze deze zomer vaker het Vlaamse water opzocht terwijl ze in niet-coronatijden al sneller over de grens zou reizen voor een dipje. “Het water in Lier bijvoorbeeld zag er ook gewoon heel proper uit, het nodigde echt uit om erin te springen.”

Net daarom werken we bij Aquafin steevast aan propere waterlopen en een leefomgeving in harmonie met water.

En de resultaten daarvan beginnen op te vallen. Dat bevestigt ook The Outsider, een aanbieder van outdoor-activiteiten in Aalst, op zijn website: “De waterkwaliteit van de Dender is de laatste jaren heel wat verbeterd. Vooral door inspanningen van onder andere Aquafin, de Vlaamse afvalwaterzuiveraar. De kwaliteit van het Denderwater ligt nu tussen aanvaardbaar en goed.”

MEER AANDACHT VOOR WATER Toerisme Scheldeland laat weten dat verschillende aanbieders aan het water, naast Venga en The Outsider, ‘een enorme stijging in de vraag’ opmerkten. Scheldeland wil die troeven dan ook blijven uitspelen in de toekomst.

Ook in Oost-Vlaanderen lieten de watertoeristen zich niet tegenhouden door Covid-19. Daar was het vooral de regio Meetjesland die heel wat volk over de vloer kreeg. “Onze kano’s zijn een week op voorhand al verhuurd”, liet een uitbater optekenen door het Nieuwsblad begin augustus. En bij Toerisme Limburg waren ze “zeer tevreden over de maand juli”, maar ook zij konden ons geen specifieke cijfers rond de Vlaamse waterlopen verschaffen. De indrukwekkende activiteit ‘Fietsen door het water’ in Bokrijk, waarbij je met een fiets dwars door een vijver kunt rijden met het water op ooghoogte, behoort zeker tot de toppers. l

Val jij voor een spetterende job?

“Dankzij mijn job kan ik genieten van mijn hobby!”

A

ls fanatieke duikers zijn Annique en Kirsten zeer begaan met de kwaliteit van onze Vlaamse waterlopen.

Bij Aquafin vonden ze een job die perfect aansluit bij hun passie. Voor veel duikplezier heb je namelijk zuiver water nodig!

Annique en Kirsten dragen elke dag bij aan propere waterlopen en een leefomgeving in harmonie met water.

Benieuwd hoe jij mee het verschil kan maken voor fauna, flora en waterplezier? We zijn steeds op zoek naar gemotiveerde medewerkers in heel Vlaanderen. Neem zeker een kijkje op www.aquafin.be/jobs. Wie weet word jij onze nieuwe collega!

Aquafin NV Dijkstraat 8 • 2630 Aartselaar • T 03 450 45 11 • jobs@aquafin.be • www.aquafin.be/jobs Volg ons op