Aqua 2018 Nr 2

Driemaandelijks • april-mei-juni 2018 • afgiftekantoor Leuven Masspost

P209940

DRIEMAANDELIJKS MAGAZINE VAN AQUAFIN 2018/2

Rond’o,

een uniek bier

Vlaanderen heeft nood aan globaal plan voor water Microplastics: een probleem van de waterzuivering?

4 24

2

AQUA 2018/2

VOORWOORD

H

et zal wel bijna 40 jaar geleden zijn dat ik van een petfles nog eens een fuik maakte. Hals afsnijden en andersom weer vastlijmen.

Aas erin en te water laten in de beek, strategisch gepositioneerd tussen wat waterplanten. En dan met volgelopen laarzen en netelblaren op armen en benen de modderige beekwand terug opkruipen... Maar, de volgende dag wél een fles vol met stekelbaarsjes en ander klein grut!

Ongetwijfeld is zo’n petfles wel eens achter gebleven...

Naar aanleiding van “Mei plasticvrij" legde Marjolein Weemaes, onze manager R&D, in het VRT journaal uit hoe onze zuiveringsinstallaties groter plastic en ander zwerfvuil dat mee spoelt met het regenwater tegenhouden. Maar ook dat onze infrastructuur niet gebouwd is om de kleinste deeltjes, zoals microplastics, volledig te verwijderen. Microplastics ontstaan op velerlei wijzen, onder meer door wrijving van synthetische kleding.

Fijn dat u ons magazine leest!

V

ia Aqua houden we u als lezer op de hoogte van onze activiteiten en van dingen die onze aandacht trokken en die we graag met u delen. Wanneer u ons gratis magazine op naam ontvangt, dan bent u bij ons geregistreerd als abonnee. De gegevens van onze abonneelijst worden uitsluitend gebruikt voor de verzending van Aqua. U kunt zich op elk moment laten schrappen van de abonneelijst door een e-mail te sturen naar redactie@aquafin.be Heeft u relaties of kennissen die ook graag gratis Aqua ontvangen, dan kunnen zij zich via datzelfde mailadres laten registreren. l

Ze verwijderen kan wel, maar voorlopig alleen met dure membraantechnieken die we op enkele plaatsen op kleine schaal toepassen. Binnenkort starten we een researchproject op om te onderzoeken hoe dit beter kan.

En we waren wel vaker in het nieuws de voorbije weken. Zo lichtte Danny Baeten, Directeur Business Development en Innovatie, toe in ‘De Tijd’ hoe een doordacht hemelwaterplan wateroverlast bij stortbuien kan vermijden.

En dat daar ook digitale innovatie komt bij kijken. Een systeem met sensoren meet voortdurend de hoeveelheid water in het rioleringsstelsel en speelt vervolgens intelligent in op de situatie door in bepaalde gebieden de waterdoorvoer te verminderen of juist te vermeerderen.

Aquafin bruist dus van ideeën om huidige en toekomstige maatschappelijke uitdagingen aan te pakken, van plasticverwijdering tot droogtebestrijding, wateroverlastbeheersing en hergebruik van gezuiverd afvalwater. Hierover meer in deze Aqua. Veel leesplezier. l

3

INHOUD 6 8 10 12

Rekening houden met de waterloop

14 16 18 22 24 26

Krachten bundelen levert zoveel voordelen op

Gezuiverd afvalwater: veelzijdiger dan u denkt!

De Vlaamse natuur in beeld Lokaal en bovenlokaal integreren voor maximaal resultaat

Meander Natuurpunt partner van Operatie Perforatie Chap’eau voor de Durme Microplastics: een probleem van de waterzuivering?

Streetfishing of karpervissen: de jeugd hapt toe

4

20

DOSSIER HERGEBRUIK

WATERZUIVERING WORDT TREKPLEISTER VOOR INSECTEN, VOGELS EN KIKKERS

V.u.: Jan Goossens, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaar, ondernemingsnummer 0440.691.388 Het contactcenter van Aquafin is op weekdagen te bereiken van 8 uur tot 19 uur, op het nummer 03 450 45 45, of via contact@aquafin.be Noodnummer buiten de werkuren: 0800 16 603 Ombudsman: 0472 450 450 of ombudsman@aquafin.be Aqua wordt gedrukt op milieuvriendelijk papier.

Fotografie: Aquafin, Jan Locus, Misjel Decleer, Frank Resseler Frederik Beyens, Shutterstock

Volg ons op

Zwemwaterkwaliteit blijft verbeteren

A

ls u plannen heeft om deze zomer vakantie te vieren aan de Vlaamse kust, kunt u er met een gerust hart in zee plonsen.

Al sinds 2011 is het aantal uitstekende zwemwateren aan de kust in stijgende lijn. Op twee na behoren nu alle zwemwateren aan onze kust tot de klasse ‘uitstekend’. Dat meldde de Vlaamse Milieumaatschappij in haar rapport over de zwemwaterkwaliteit in 2017. Er was in dat jaar ook geen enkel zwemverbod aan de kust.

Na felle regenbuien wordt soms tijdelijk een minder goede waterkwaliteit vastgesteld in de buurt van de havengeulen van Oostende, Blankenberge en Nieuwpoort. Dat komt doordat de overstorten op de rioleringsinfrastructuur in werking treden als die de plotse grote hoeveelheid regenwater niet aan kan.

Via optimalisaties aan het stelsel en een nauwkeurige opvolging, tracht Aquafin het aantal overstortwerkingen zoveel mogelijk te beperken. l

4

AQUA 2018/2

DOSSIER HERGEBRUIK

Patrick Willems is hoogleraar stedelijke hydrologie en rivierkunde, verbonden aan het Departement Burgerlijke Bouwkunde (afdeling Hydraulica) van de KU Leuven. Met zijn onderzoeksgroep doe hij al jaren uitgebreid onderzoek naar de statistische analyse en het modelleren van onder meer overstromingen en watertekorten.

De concrete gevolgen van de klimaatverandering maar ook de noden met betrekking tot klimaatadaptatie behoren daartoe.

5

“Vlaanderen heeft nood aan globaal plan voor water”

Nu de temperaturen regelmatig de hoogte in schieten en we ons gazon

WATERPLAN

bij momenten zien snakken naar regen, valt het weer op hoe droog het

Patrick Willems vindt dat hergebruik van gezuiverd afvalwater én van regenwater in de toekomst de regel moet worden. “Finaal moet het de bedoeling zijn om het juiste water, dus met de juiste kwaliteit, op het juiste moment op de plaats te krijgen waar het nodig is,” stelt hij. “Aquafin heeft een belangrijke plaats in het integrale waterlandschap in Vlaanderen en is dan ook geknipt om samen met de andere actoren zo’n integraal Vlaams waterplan te helpen waarmaken. Het bedrijf kan zelf actief bijdragen aan het ter beschikking stellen van zowel regenwater als gezuiverd afvalwater voor gebruik in bijvoorbeeld de landbouw en de industrie en door huishoudens via collectieve hemelwaterputten.”

in Vlaanderen kan zijn. Professor Patrick Willems van het departement Burgerlijke Bouwkunde afdeling Hydraulica aan de KU Leuven, pleit voor een structurele aanpak van de uitdagingen die de klimaatverandering met zich mee brengt.

M

et een beschikbaarheid van ongeveer 1.500 m³ zoet water via neerslag per inwoner per jaar, situeert Vlaanderen zich volgens de internationale normen tussen “weinig water beschikbaar” (2.000 m³) en “ernstig watertekort” (1.000 m³).

“Op zich valt er voldoende neerslag, maar als je de totale neerslagvolumes deelt door het aantal inwoners, kom je tot dit zeer lage getal,” verduidelijkt Patrick Willems. “Dat is het gevolg van onze hoge bevolkingsdichtheid, Vlaanderen en Brussel behoren tot de meest dichtbevolkte regio’s van Europa. Daardoor zijn we erg kwetsbaar voor lange periodes van droogte.”

DAY ZERO Begin dit jaar kampte het ZuidAfrikaanse Kaapstad met een zodanig groot watertekort, dat het drinkwaterverbruik er gerantsoeneerd werd tot vijftig liter water per persoon per dag.

De dag dat er geen druppel water meer uit de kraan zou komen, Day Zero, is gelukkig uitgebleven. Volgens professor Willems is een gelijkaardig scenario ook in Vlaanderen mogelijk als er niets gebeurt. Het verbod om oppervlaktewater op te pompen in West-Vlaanderen dat vorig jaar een tijdlang gold, lijkt een duidelijk teken aan de wand. Daarom pleit hij voor een dringende langetermijnplanning van de watervoorziening.

Patrick Willems: “Er is nood aan een globale visie en aanpak, waarbij alle noden inzake watervoorziening en de huidige en toekomstige beschikbaarheid aan water in kaart worden gebracht.

Tegelijk moet ook rekening gehouden worden met de klimaatverandering en de mogelijkheden van hergebruik.”

MAKKELIJK DRINKWATER Aquafin zuivert jaarlijks bijna 1 miljard kubieke meter huishoudelijk afvalwater in meer dan 300 rioolwaterzuiveringsinstallaties verspreid over Vlaanderen.

Dat zogenoemde effluent beantwoordt aan de Vlaamse en Europese normen om te lozen in oppervlaktewater.

Maar het kan ook perfect opnieuw gebruikt worden, na een verdere zuivering die afhankelijk is van de toepassing. Dat gebeurt ook al.

Aquafin heeft met enkele bedrijven een overeenkomst lopen voor de afname van gezuiverd afvalwater. Alleen lijkt de noodzaak vandaag doorgaans niet groot genoeg. Drinkwater gebruiken is logistiek makkelijker en, ook al is de factuur de laatste jaren gestegen, vooralsnog relatief goedkoop. Maar het is niet duurzaam omdat het geproduceerd wordt uit onttrokken oppervlaktewater of grondwater en die voorraden niet onuitputtelijk zijn. Daarnaast importeert Vlaanderen een gedeelte van zijn drinkwater uit Wallonië.

“We moeten het water met de juiste kwaliteit op het juiste moment op de plaats krijgen waar het nodig is."

Ook op het vlak van hemelwaterbeheer ziet de professor een belangrijke rol weggelegd voor Aquafin: “Gelinkt aan de hemelwaterplanning van steden en gemeenten kan Aquafin inzetten op de berging en infiltratie van regenwater in groene, open ruimtes in de stad. Door de lokale besturen actief te betrekken, kan het de ruimtelijke planning mee helpen aansturen. Belangrijk hierbij is dat wateroverlast en watertekorten door droogte integraal worden aangepakt omdat het leidt tot kostenbesparende oplossingen. Doordat Aquafin via zijn infrastructuurprojecten dicht bij de lokale overheden en de bevolking staat, zie ik het bedrijf ook goed geplaatst om via een bottom-up aanpak bewustwording en draagvlak te creëren.” l

6

AQUA 2018/2

DOSSIER HERGEBRUIK

“Niet al het gezuiverde afvalwater is beschikbaar voor hergebruik. Als de waterloop het nodig heeft om het ecologisch evenwicht te bewaren, dan gaat dat voor.”

7

Rekening houden met de waterloop

B

ijna 1 miljard kubieke meter afvalwater zuivert Aquafin in zijn installaties. Dat is een enorm potentieel. Toch is niet dat volledige debiet inzetbaar voor hergebruik. Voor zuiveringsinstallaties die lozen op een grote rivier of kanaal is er in principe geen probleem.

Maar soms maakt de hoeveelheid effluent die Aquafin loost in een kleine beek, een groot deel of zelfs het volledige debiet uit van die beek. Als er dan plots geen lozing meer is of veel minder, dan kan dat het ecologische evenwicht in de waterloop verstoren.

“Er bestaat momenteel geen wettelijk kader voor de minimale hoeveelheid die moet geloosd worden,” weet Marjolein Weemaes, hoofd Research & Development bij Aquafin. “Wel is er op Europees niveau sprake van e-flows of ecological flows, een term die verwijst naar de hoeveelheid water die nodig is voor het in stand houden van het aquatische ecosysteem. Elke lidstaat moet hiervoor zelf een kader ontwikkelen en ook in Vlaanderen is die actie opgenomen in de meerjarenplanning voor de periode 2019-2022 van de Coördinatiecommissie Integraal Waterbeleid (CIW).”

EIGEN KADER In afwachting ontwikkelde Aquafin een eigen ruw kader dat aangeeft hoeveel effluent er minimaal naar de beek moet.

Marjolein: “In het verleden hadden wij al de verhouding berekend tussen het effluentdebiet en het debiet in de waterloop waarin de installatie loost. Zo hebben we een idee van de impact van ons effluent op die waterloop.

Diezelfde berekening konden we opnieuw gebruiken.

Van zodra de verhouding 50% bedraagt ten opzichte van het 10-percentieldebiet van de beek (het debiet waar 10% van de meetwaarden onder ligt) bedraagt, moet het effluent naar de beek en kan het niet verkocht worden. In gebieden waar veel verzilting voorkomt, laten we sowieso al het effluent naar de waterloop gaan. Elke liter die daar niet geloosd wordt, maakt het probleem immers alleen maar erger.

We bekijken elke aanvraag voor afname dus individueel.”

Die berekening was geen makkelijke oefening en is ook niet kunnen gebeuren voor alle waterlopen waarin Aquafin loost. Voor kanalen en andere plekken waar artificieel is ingegrepen, is het erg moeilijk om het debiet te becijferen.

Bovendien waren de nodige historische gegevens over bijvoorbeeld afwatering, niet altijd beschikbaar. “Daarbij komt dat de locaties van de debietmeters op de waterloop vaak niet helemaal overeenkomen met de plaats waar wij het effluent lozen, zodat we de juiste verhoudingen moesten her-inschatten” legt Marjolein uit. “Uiteindelijk hebben we voor ongeveer de helft van onze installaties kunnen bepalen welke impact het effluentdebiet heeft op de waterloop.” l

8

DOSSIER HERGEBRUIK

AQUA 2018/2

Gezuiverd afvalwater: veelzijdiger dan u denkt!

Water wordt stilaan een schaars goed en daarom is slim hergebruik ervan een absolute noodzaak.

Rioolwaterzuiveringsinstallaties zullen in de toekomst meer doen dan enkel water zuiveren en het lozen in een waterloop. Het worden regelrechte energie- en grondstoffenfabrieken. Naast voor de hand liggende toepassingen van hergebruik, loont het om ook eens out-of-the-box te denken. Enkele mooie voorbeelden…

Rond’O: een uniek bier Drinkwaterbedrijf De Watergroep en Aquafin lieten een blond en een bruin bier brouwen dat de naam Rond’O kreeg.

Niets speciaals in een bierland als België, denkt u. Toch wel. Dit bier werd namelijk gebrouwen op basis van gezuiverd rioolwater.

Bart Saerens en Francis Meerburg, onderzoekers bij Aquafin, leggen uit wat de bedoeling is: “Uiteraard is het er ons niet om te doen om een commercieel product op de markt te brengen. Wel is het een schoolvoorbeeld van hoe water slim te hergebruiken. De bedoeling is dan ook om mensen te teasen. Hen uit te dagen.

Hoe gaan we in de toekomst om met water.

Of nog: moet je voor alle toepassingen drinkwater gebruiken? Beschouw het dus eerder als productontwikkeling dan als onderzoeksproject.”

LOGISCHE STAP Denis De Wilde, zaakvoerder van De Wilde Brouwers, brouwde het bier voor Aquafin.

“Ik schrok niet toen Aquafin met zijn voorstel aanbelde”, vertelt hij. “Als bio-ingenieur denk ik zelf bewust na over circulair gebruik van water.

Water wordt schaars en het is het hoofdbestanddeel bij het brouwproces. Het leek me dan ook een logische stap om afvalwater te hergebruiken voor ons brouwproces. We brouwen binnenkort trouwens ook met gezuiverd regenwater en gebruiken nu al afvalbrood als vervanger voor de mout. We zijn dus niet aan ons proefstuk toe.

Op termijn willen we met zonnepanelen en –boilers ook zelf energie genereren. Dat past allemaal in onze visie om zo onafhankelijk mogelijk te zijn van water en energie.”

Francis Meerburg, Denis De Wilde en Bart Saerens proeven het vers gebrouwen Rond'o bier.

KORIANDER OP STRUVIET Rond’o geeft vooral aan wat mogelijk is in de toekomst. Bart Saerens verduidelijkt: “Nu hebben we dit bier op basis van effluent. In een mogelijk volgende fase willen we het bier kruiden met koriander dat gekweekt werd op struviet dat we via de waterzuivering in Leuven hebben ontgonnen. Struviet is een mineraal dat ontstaat uit het neerslaan van fosfor, waarvan de natuurlijke reserves bijna uitgeput zijn.

Fosfor zit in afvalwater, dus we kunnen het daar uit terugwinnen en het struviet hergebruiken als meststof. Die combinatie zorgt voor een uniek, duurzaam gebrouwen bier!” l

9

Van links naar rechts: Francis Meerburg, Pascal De Bondt en Bart Kregersman

Vissen, sca mpi en groenten telen met effluent?

Eten we binnenkort vissen, schaaldieren en groenten gekweekt met gezuiverd afvalwater? Dat is wat Smart Farmers BVBA op dit moment onderzoekt op de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) van Aquafin in Gent. Smart Farmers is een innovatief bedrijf dat zich bezig houdt met onderzoek, ontwikkeling en verkoop van installaties voor het slim circulair telen en kweken van vissen, planten en schaaldieren.

Daarvoor bouwen ze installaties, die ze ‘Urban smart farms’ noemen.

URBAN SMART FARM? Vorig jaar klopte Smart Farmers bij Aquafin aan: het bedrijf zocht ruimte om een ‘Urban smart farm’ onder te brengen. De opstelling kreeg onderdak op de RWZI in Gent. Daar maakt ze gebruik van het gezuiverde afvalwater, ofwel effluent, om vissen, planten en schaaldieren op een circulaire manier te kweken. Een mooie gelegenheid voor Aquafin om meteen onderzoek te doen naar de inzetbaarheid van effluent.

KLEINE DUURZAME ECOSYSTEMEN Pascal De Bondt, samen met Bart Kregersman zaakvoerder van Smart Farmers BVBA, vertelt over hun visie: “Land, water, energie en grondstoffen worden schaars.”

“Het is daarom belangrijk elke vierkante meter en alle grondstoffen zoveel mogelijk te benutten. We creëren kleine ecosystemen of kleine boerderijen zo je wil, waarbij grondstofen energiegebruik zo duurzaam en circulair mogelijk gebeuren.”

Francis Meerburg, onderzoeker bij Aquafin: “We bieden de Smart Farmers ruimte en effluent aan. Aquafin wil alle mogelijke opties bekijken om het effluent nuttiger te gebruiken. Op termijn gaan we ook bestuderen hoe we andere hulpbronnen uit onze zuiveringsinstallatie kunnen hergebruiken in hun opstelling. Denk aan energie uit de slibgisting, warmte uit de gasverbranding of koude uit het effluent. Tegelijk grijpen we de kans om onderzoek te doen naar wat we mogelijk als residu van micropolluenten, geneesmiddelen en zware metalen in de vissen vinden. Zo leren we hoe ons gezuiverd effluent van nut kan zijn voor de sector.”

DE TOEKOMST De Bondt kijkt alvast vooruit: “We beschouwen deze installatie als versie 1.0. Doelstelling is om deze micro-opstelling te laten evolueren naar 2.0.

Dat wil zeggen dat we ons kleine ecosysteem koppelen aan grotere systemen. Denk aan stedelijke, agrarische of industriële omgevingen.”

“Daar willen we onderzoeken hoe we kunnen groeien, gebruikmakend van de energie en grondstoffen die de grotere systemen ons bieden.”

Uiteraard is het de bedoeling om op lange termijn met de geteelde planten en gekweekte vissen en schaaldieren naar de consument te gaan. Dat is een werk van lange adem.

Niet alleen moet Smart Farmers kunnen aantonen dat wat ze aanbieden 100% veilig is, ongetwijfeld zal er terughoudendheid zijn tegenover de producten. Vooraleer de nodige vergunningen rond zijn, moet er dan ook nog veel werk verzet worden. “Maar we zijn ervan overtuigd dat dit de toekomst is”, rondt De Bondt optimistisch af. l

SAMENWERKEN? GRAAG! Onderzoeker, student of start-up: wie ideeën heeft die bijdragen aan propere waterlopen en een leefomgeving in harmonie met water is bij ons welkom. Wij bekijken ze graag verder met u. Stuur een mail naar marjoleine.weemaes@aquafin.be

10

AQUA 2018/2

De Vlaamse natuur in beeld

Ontdek welke dieren al gespot werden in Vlaanderen op waarnemingen.be!

Het gaat de goede kant op met de Vlaamse waterlopen. Om te bewijzen dat de verbeterde waterkwaliteit meer is dan wat mooie cijfers in een grafiek, sturen Aquafin en Natuurpunt twee natuurexperts op pad. Zij doorkruisen het Vlaamse land en gaan op zoek naar straffe dieren van bij ons die afhankelijk zijn van zuiver water.

Een cameraploeg kijkt mee over hun schouder en brengt de zoektocht in beeld. Het resultaat van de expeditie zie je binnenkort op Natuur.TV, het nieuwe YouTube kanaal van Natuurpunt.

D

e twee dierenexperts Frank Resseler en Joeri Cortens zijn niet aan hun proefstuk toe. Frank maakt met zijn productiehuis De Kijkhut prachtige natuurbeelden om Vlaanderen te overtuigen van de schoonheid van onze natuur.

Joeri werkt als lesgever bij Natuurpunt en kent u van verschillende televisieprogramma’s rond dieren, zoals ‘Wild van dieren’, dat hij samen met Frank presenteerde. Hun cameraervaring en kennis van fauna en flora maakt van hen het perfecte duo om op pad te sturen.

VOORBEREIDING “Frank en ik dagen elkaar uit om op zoek te gaan naar de meest iconische dieren die in en rond propere beken en rivieren leven. We geven nog niet te veel prijs waar we specifiek naar op zoek gaan, maar het staat vast dat niet elke soort zich even makkelijk zal laten vinden, laat staan filmen. De expedities zijn dus zeker een uitdaging”, vertelt Joeri.

“De lepelaar komt in Vlaanderen amper voor, maar wij gaan hem zoeken in het Verdronken Land van Saeftinghe.

Dit is bovendien een natuurgebied waar ik nooit eerder was.

Zowel het gebied als het dier spreken tot de verbeelding. Het is één groot waterbekken waar heel veel water samenkomt en dus een uitgelezen plaats om te kijken wat verbeterde waterkwaliteit doet met de dieren. Ik ben erg benieuwd!”

“Ook leuk is dat we op verschillende manieren bij ons doel proberen te raken. Zo neem ik eens de kano waardoor je je meteen nog meer verbonden voelt met de natuur. En we gaan naar een natuurgebied “Het is erg lang geleden waar normaal geen bezoek wordt toegelaten. dat er nog televisie Ook daar kijk ik enorm naar uit”, zegt Joeri.

gemaakt is over de natuur in Vlaanderen. Daarom ben ik zo enthousiast mee in dit project gestapt.”

Een goede voorbereiding is onontbeerlijk als ze de dieren ook in beeld willen brengen. “We vertrekken vanuit onze ervaring als gedreven natuurliefhebbers”, zegt Frank. “Om de locaties van de dieren te bepalen, checken we ook waarnemingen.be.

Die website geeft ons een mooi overzicht van waar de soorten al gezien zijn. We hebben er vertrouwen in dat we met een goede voorbereiding, de juiste weersomstandigheden en een portie geluk zeker slagen in ons opzet. De nadruk ligt trouwens niet enkel op het vinden van het vooropgestelde dier. Tijdens onze zoektocht zullen we genoeg planten en dieren tegenkomen die allemaal genieten van de verbeterde waterkwaliteit”.

ZOEKTOCHT NAAR IETS NIEUWS Frank is al van jongs af begeesterd door de natuur en groeide op vlakbij het Nationaal Park de Hoge Kempen.

Toch heeft hij nog niet alles gezien en kijkt hij naar één bepaalde reportage net iets meer uit.

INSPANNINGEN LONEN

De waterkwaliteit verbetert niet enkel doordat er minder vervuiling in terechtkomt, maar ook dieren, zoals de bever, zorgen mee voor structureel gezonde beken. “Bevers zijn fenomenaal.

Ze zetten het hele ecosysteem in rep in roer door de bouw van burchten en dammen en de aanleg van meertjes en meanders.

Wij als natuurbeheerders proberen deze dynamiek na te bootsen, maar als die ommekeer er van nature kan komen, is het beheer een stuk makkelijker. Ze zorgen voor meer natuurlijke drijvende kracht achter de biodiversiteit van een gebied”, vertelt Frank.

Of onze experts de bever ook zullen vinden tijdens één van de expedities is nog een vraagteken.

Over de vraag waarom je zeker moet kijken hoeft Joeri niet lang na te denken: “Het is erg lang geleden dat er nog televisie gemaakt is over de natuur in Vlaanderen. Daarom ben ik zo enthousiast mee in dit project gestapt. We willen bewijzen dat je niet ver moet gaan om heel leuke en interessante wauw-ervaringen op te doen in de natuur”. l

11

Joeri Cortens

Frank Resseler

BENIEUWD NAAR DE AVONTUREN VAN FRANK EN JOERI? BEKIJK HUN EXPEDITIES OP NATUUR.TV – HET YOUTUBE KANAAL VAN NATUURPUNT

12

AQUA 2018/2

Tegen 2027 moeten onze waterlopen onherroepelijk een goede waterkwaliteit hebben voor Europa. Hoog tijd om een versnelling hoger te schakelen door de gemeentelijke en bovengemeentelijke infrastructuur voor afval- en regenwater als één geheel aan te sturen

Lokaal en bovenlokaal integreren voor maximaal resultaat Vlaanderen staat vandaag voor 3 grote uitdagingen:

1.2.3.

1. VOLDOEN AAN DE KADERRICHTLIJN WATER TEGEN 2027

Ondanks de sterk gestegen zuiveringsgraad en het zichtbare resultaat daarvan in onze waterlopen, is de waterkwaliteit in de Vlaamse beken en rivieren nog altijd bij de slechtste van Europa. Toegegeven, onze hoge bevolkingsdichtheid maakt het ons niet gemakkelijk.

Maar als in één op drie Vlaamse gemeenten nog meer dan 30% van het huishoudelijke afvalwater niet gezuiverd wordt, is er geen excuus. In bijna één op tien gemeenten is dat zelfs meer dan 50% van het afvalwater. Met een globale zuiveringsgraad van 83% bengelt Vlaanderen aan de staart in Europa. Bijvoorbeeld Nederland (99%) en Duitsland (97%) doen het een heel stuk beter.

2. FINANCIËLE MIDDELEN STRATEGISCH INZETTEN VOOR EEN OPTIMAAL RESULTAAT

3. SLIM OMGAAN MET HEMELWATER EN SCHADE DOOR KLIMAATVERANDERING BEHEERSEN

Alleen al voor de verdere uitbouw van de rioleringsinfrastructuur moeten de gemeenten volgens berekeningen van de Vlaamse Milieumaatschappij nog voor meer dan 8,5 miljard euro investeren. Dat komt neer op een jaarlijkse extra investering van 850 miljoen euro, bovenop de al gedefinieerde projecten. Een snelle rekenaar ziet onmiddellijk dat het voor de meeste gemeenten erg moeilijk wordt om dat te realiseren.

De klimaatverandering zorgt in Vlaanderen voor steeds meer felle buien met wateroverlast tot gevolg omdat de riolen het vele water niet kunnen slikken. Tegelijk zorgen lange droge periodes ervoor dat we soms ook problemen van waterschaarste kennen. Watersystemen houden zich niet aan administratieve grenzen.

Om ecologische en maatschappelijke schade gekoppeld aan waterkwantiteit te voorkomen, is er dan ook een gecombineerde aanpak van hemel- en afvalwater nodig.

Ook voor de gewestelijke infrastructuur, die Aquafin beheert, stijgen de kosten voor renovatie en vervanging door de veroudering van het patrimonium. Daarnaast zijn er nog bijkomende verbeteringen aan het stelsel nodig om een goede ecologische toestand te bereiken.

13

Verticaal geïntegreerd asset management en horizontale samenwerking

I

n 2027 is er geen ontkomen meer aan.

Als België dan niet beantwoordt aan de doelstellingen van de Kaderrichtlijn Water, moeten er boetes betaald worden.

Vooral in Vlaanderen is er nog veel werk aan de winkel. “Zoals de kaarten nu liggen, ziet het er niet goed uit,” zegt Jan Goossens, algemeen directeur van Aquafin. “De financiële én organisatorische uitdagingen zijn immens. De huidige versnippering in de Vlaamse watersector en het beperkte aantal samenwerkingen die er vandaag zijn, zorgen ervoor dat de beschikbare middelen onderbenut worden en dat er maar weinig synergievoordelen zijn.”

“Zowel de Vlaamse Milieumaatschappij voor het bovengemeentelijke als de individuele gemeenten moeten op dat vlak aan het roer blijven. Maar Aquafin is wel de perfecte matchmaker om een geïntegreerde visie uit te bouwen én investeringsvoorstellen op beide niveaus te formuleren die tot de beste ecologische resultaten leiden. Voor de uitvoering van die visie kunnen gemeenten gerust een beroep blijven doen op hun rioolbeheerder.

Verder hebben we ook de kennis in huis om een geïntegreerd asset management van de afval- en hemelwaterinfrastructuur op ons te nemen, zowel voor het lokale als bovenlokale niveau.”

De enige manier om het risico op een veroordeling door Europa te ontlopen, is een ‘verticale integratie’. Jan Goossens legt uit: “De gemeentelijke en bovengemeentelijke infrastructuur voor afvalen hemelwater zijn niet van elkaar los te koppelen. Er is nergens een fysieke overgang tussen beide stelsels, integendeel, er is zelfs een grote interactie. Met een geïntegreerde aanpak kan er een visie op lange termijn worden uitgewerkt voor alle zuiveringsinfrastructuur. Daarin moet rekening gehouden worden met de grote uitdagingen voor de toekomst. Op basis LOKAAL van die visie moeten doelgerichte investeringsvoorstellen opgemaakt BOVENLOKAAL worden. Dat geldt niet alleen voor de uitbouw, maar voor de volledige levenscyclus van de assets.”

COÖRDINERENDE ROL VOOR AQUAFIN Aquafin is actief in heel Vlaanderen, niet alleen voor het Vlaamse Gewest maar ook voor 104 Vlaamse gemeenten, rechtstreeks of via een samenwerkingsverband. De ervaring die het bedrijf heeft met asset management voor de gewestelijke infrastructuur past het, als enige Belgische ISO-gecertificeerde op dat vlak, ook toe voor de specifieke noden op lokaal niveau. Dat maakt van Aquafin de uitgelezen partij om zo’n coördinerende rol op zich te nemen. “Wat niet betekent dat wij het beleid naar ons toe willen trekken,” verduidelijkt Jan Goossens.

“Dat zou nog tot meer efficiëntiewinsten en dus ook kostenbesparingen leiden.”

Tot slot blijft een intensieve samenwerking met de lokale overheden, wegbeheerders en nutsmaatschappijen natuurlijk cruciaal om bijvoorbeeld werken op elkaar af te stemmen en de hinder voor de buurt te beperken.

“Een integratie van de afvalwaterinfrastructuur en andere nutsvoorzieningen levert echter noch financiële noch ecologische voordelen op. Wel geloven wij sterk in een integratie tussen lokaal en bovenlokaal waterbeheer in combinatie met een maximale horizontale afstemming,” besluit Jan Goossens. l

14

AQUA 2018/2

Krachten bundelen levert zoveel voordelen op Wie de Vlaamse watersector in een schema giet, zou versteld staan van het aantal spelers.

Nochtans zijn de synergievoordelen van een samenwerking niet te onderschatten.

Drinkwaterbedrijf De Watergroep en Aquafin klinken dit jaar op 14 jaar succesvol partnerschap als rioolbeheerder voor steden en gemeenten.

Of hoe één plus één soms ook drie kan zijn.

“Het wederzijdse respect tussen de medewerkers van Aquafin en van De Watergroep ligt aan de basis van het succes van Riopact.

Dienstverlening staat bij hen centraal en ze weten dat de kwaliteit van de dienstverlening gebaat is door het samenbrengen van expertise.”

Hans Goossens, directeur-generaal De Watergroep

N

og ongeveer één op tien Vlaamse gemeenten staat volledig zelf in voor de uitbouw en het onderhoud van haar rioleringsinfrastructuur. Sinds de hervorming van de watersector in 2004 besteden veel gemeenten die taak uit aan een rioolbeheerder. In maar liefst 66 gemeenten is dat Riopact, de samenwerking tussen De Watergroep en Aquafin.

De lokale besturen kunnen er binnen Riopact voor kiezen om de volledige zorg voor hun riolen uit handen te geven (Riopactvennoten) of om slechts bepaalde diensten uit te besteden, op basis van een jaarlijkse planning (Riopact-gemeente).

“Rioleringsactiviteiten worden meer en meer gespecialiseerd, met een toenemende technologische complexiteit,” vertelt Hans Goossens, directeur-generaal van De Watergroep.

“Voor gemeenten is het niet evident om die competenties in huis te houden. Denk maar aan de specificiteit van hemelwaterplannen of van inspectietechnieken. Als een gemeente Riopactvennoot wordt, dan kiest ze voor volledige ontzorging en hoeft ze zelfs niet meer wakker te liggen van de financiering van noodzakelijke rioleringswerken.”

EFFICIËNTIEWINST In de samenwerking met Aquafin zijn de taken zo verdeeld dat elke partij doet waar ze goed in is. Aquafin neemt de planning, aanleg, beheer en onderhoud van het gemeentelijke stelsel voor zijn rekening. De sterkte van De Watergroep ligt dan weer in de binding met de vennoten en burgers, die hun drinkwaterfactuur van hen krijgen. Aansluitingen van woningen op de riolering, maar ook keuringen en inspecties worden door De Watergroep uitgevoerd. “Het is een samenwerkingsmodel waarin we als gelijkwaardige partners naast elkaar staan,” volgens Jan Goossens, algemeen directeur van Aquafin.

“Het bundelen van onze expertises levert zoveel voordelen op, zowel voor de gemeente als voor de burger. Omdat de gemeentelijke en de gewestelijke infrastructuur nu eenmaal met elkaar verbonden zijn, kunnen we heel wat efficiëntiewinsten boeken. Denk maar aan het onderhoud of de exploitatie.

We zien soms dat het bovengemeentelijke pompstation dat Aquafin beheert letterlijk maar een paar meter van een gemeentelijk pompstation verwijderd ligt. Het is toch te gek dat daar twéé verschillende diensten naartoe gestuurd worden?”

15

Hans Goossens en Jan Goossens zien voor Riopact een mooie toekomst weggelegd.

“Voor de burger is het dan weer van groot belang dat de werken op elkaar worden afgestemd. Of het nu om riolering, drinkwater of een andere nutsvoorziening gaat, de hinder door opgebroken voetpaden of wegen ligt gevoelig,” vult Hans Goossens aan.

Hoewel gemeenten die klant zijn van Riopact een mooi uitgewerkte visie met prioritering van de projecten krijgen voorgeschoteld, hebben ze altijd het laatste woord. Er wordt geen project opgestart zonder de goedkeuring van de gemeente.

“Onze klanten waarderen dat,” weet Jan Goossens. “Bovendien kunnen ze er zeker van zijn dat de saneringsbijdrage die hun burgers betalen integraal gebruikt wordt voor rioleringsprojecten in hun eigen gemeente. Dat is niet bij elke rioolbeheerder het geval.”

CIRCULAIRE SYSTEMEN Aquafin en De Watergroep delen nog meer ambities.

Beide zijn ervan overtuigd dat, gedreven door een dreiging aan waterschaarste en door de ontwikkeling van nieuwe technologieën, decentrale systemen voor waterproductie en hergebruik aan belang zullen winnen.

Hans Goossens: “In die systemen is er alsmaar minder onderscheid tussen waterproductie en afvalwaterzuivering.

Ik zie ons in de toekomst verder samenwerken om zo’n circulaire systemen aan te bieden, niet alleen voor de industrie maar ook voor huishoudelijke toepassingen.”

Een mooi symbool van die circulaire gedachte is alvast het bier Rond’o, gebrouwen op basis van gezuiverd afvalwater dat een verregaande upgrade naar drinkwater onderging (zie ook p. 8, nvdr). Hans en Jan Goossens klinken er graag mee op een mooie toekomst voor Riopact. l

AQUA 2018/2

MEANDER

16

Welkom op onze installaties!

W

aterzuivering is een fascinerend proces en beslist de moeite waard om eens van dichtbij te verkennen.

Ieder jaar zet Aquafin de deuren open van enkele installaties. De buren van deze installaties nodigen we persoonlijk uit om een kijkje te komen nemen, maar uiteraard is iedereen welkom. Om organisatorische redenen vragen we wel om vooraf in te schrijven via contact@aquafin.be l

Dit jaar nog gepland: > RWZI Messelbroek – 26 augustus 2018 > RWZI Tielt-Winge – 13 september 2018 > RWZI Ingelmunster – 21 september 2018

Het hele jaar door kunnen groepen een bezoek brengen aan een 25-tal rioolwaterzuiveringsinstallaties verspreid over heel Vlaanderen.

Op www.aquafin.be vindt u meer informatie over de voorwaarden en hoe u een bezoek aanvraagt.

17

Speel ‘BINGO’ aan de beek

IJ

svogels, libellen en wuivende waterplanten: ze doen het de laatste jaren weer beter in Vlaanderen.

De investeringen in waterzuivering en natuur werpen duidelijk hun vruchten af want de Vlaamse beken bruisen opnieuw van het leven.

Aquafin en Natuurpunt nodigen iedereen uit om dit met eigen ogen te ontdekken. Daarom herhalen ze deze zomer ‘Bingo aan de beek’, een actie die ze vorig jaar voor het eerst lanceerden. Het concept is eenvoudig: vat post aan de rand van een beek en kruis op een speelkaart aan welke fauna en flora u spot. Ondertussen kunt u met volle teugen genieten van al dat natuurschoon.

Wij zijn uiteraard benieuwd welke bewijzen van verbeterde waterkwaliteit u kunt vinden aan de oevers van een beek in uw buurt. Vraag gratis de ‘bingo aan de beek’-speelkaart aan via de website van Natuurpunt.

Ga samen met de kinderen op pad en laat u verrassen door al het moois dat de Vlaamse natuur te bieden heeft. l www.natuurpunt.be/beekbingo

18

AQUA 2018/2

Natuurpunt partner van Operatie Perforatie “Bottom-up initiatieven zoals Operatie Perforatie verdienen extra onze aandacht omdat we geloven in een positieve, stimulerende aanpak.”

“Think big, act small” is het motto van Operatie Perforatie. Zijn jullie het daarmee eens?

Minder verharding en plaats maken voor groen en regenwater.

Dat is het doel van Operatie Perforatie, de campagne die Infopunt Publieke Ruimte en Aquafin dit voorjaar op gang trokken. De link met meer biodiversiteit is gauw gelegd en dus springt Natuurpunt met plezier mee op de kar. Aqua sprak met Robin Verachtert, deskundige Klimaatadaptatie bij Natuurpunt.

Wat trok jullie aan in de campagne?

“De betonstop en klimaatadaptatie zijn speerpunten waarop Natuurpunt al jaren inzet. Ook wij brengen het belang van ‘ontstening’ en meer ruimte voor natuur en water onder de aandacht.

In Vlaanderen is een substantieel deel van de stedelijke oppervlakte in het bezit van particulieren. Daarnaast bestaat 8% van onze Vlaamse leefomgeving uit tuinen.”

“De manier waarop burgers en bedrijven hun eigen tuin of terrein inrichten heeft niet alleen een effect op de negatieve gevolgen van klimaatverandering, maar bepaalt ook welke soorten fauna en flora er voorkomen of verdwijnen.

Betegelde tuinen hebben vogels, insecten en planten nu eenmaal niets te bieden! Daarom zijn we partner geworden van Operatie Perforatie.”

“Zeker, we merken dat de rol van de burger in de maatschappij stijgt en dat er meer aandacht is voor maatschappelijke initiatieven. Wij geloven sterk in de kracht die vanuit burgers komt als het gaat om zaken die hen na aan het hart liggen zoals de inrichting van hun leefomgeving en de problematiek van wateroverlast. Mensen nemen ook veel makkelijker iets aan wanneer ze hun buurman of buurvrouw aan de slag zien gaan in de tuin dan wanneer het vanuit de overheid wordt opgedrongen.

De enthousiasmerende vibe die kan ontstaan wanneer een hele wijk zich engageert om de handen uit de mouwen te steken, is niet te onderschatten.

Hopelijk kan deze campagne hierop inspelen.”

Wat is er volgens u (nog extra) nodig om de campagne te doen slagen?

“Los van deze broodnodige campagne zal er in Vlaanderen een systematische verandering moeten plaatsvinden om onze leefomgeving zo klimaat- en waterrobuust mogelijk in te richten.

Vandaag is het waterbeleid nog te veel versnipperd om efficiënt in te spelen op veranderende klimaatpatronen.

Alle belanghebbenden zoals landbouw, industrie, burgers en overheden moeten de handen in elkaar slaan en er is ook meer onderlinge afstemming nodig.

Er zal ook een nog grotere focus moeten liggen op ontharden en een natuurlijke en watervriendelijke inrichting.”

19

Hoe (on)verhard is de infrastructuur van Aquafin?

A

ls mede-initiatiefnemer van Operatie Perforatie moet Aquafin natuurlijk het goede voorbeeld geven.

Al is het niet mogelijk om helemaal geen verharding te gebruiken op onze zuiveringsinstallaties. Rond opslagtanks voor chemicaliën bijvoorbeeld, moet de rijweg volledig vloeistofdicht zijn om te beletten dat het product bij een lek in de bodem kan dringen. Ook de zones waar zware vrachtwagens rijden, hebben een betonverharding.

“Tot slot verwijs ik ook graag naar het voorbeeld van de Nederlandse ‘klimaatstresstest’. Die geeft steden en gemeenten informatie over de locaties op hun grondgebied die gevoelig zijn voor wateroverlast, overstromingen, droogte en hitte.

Hiermee kunnen ze dan aan de slag om hun omgeving klimaatrobuust te maken.”

Welk doel willen jullie zelf bereiken via Operatie Perforatie?

“In juni 2016 hebben we als natuurvereniging aan den lijve de desastreuze gevolgen mogen ondervinden van de combinatie van wateroverlast en een overbelaste riolering. Tijdens die maand van uitzonderlijk hevige buien kwamen veel van onze natuurgebieden langdurig onder water te staan door overstortingen van rioolwater.

Toen het water wegtrok, bleef er een laag vervuild slib achter. Onze vrijwilligers, die door het maaien al tientallen jaren strijden tegen vermesting door landbouwactiviteiten en stikstofneerslag door het verkeer, moesten helemaal opnieuw beginnen. Voor ons is het duidelijk: hoe meer regenwater er wordt gebufferd of ter plaatse infiltreert, hoe minder er in de riool terechtkomt en hoe minder die overstort. Een hemelwaterplan kan daarvoor de weg wijzen!” l Dien een projectvoorstel in voor 31 oktober 2018 via www.operatieperforatie.be

Onze ontwerprichtlijnen voor nieuwe rioolwaterzuiveringsinstallaties en grondige renovaties schrijven voor dat de wegenis zo efficiënt mogelijk moet ontworpen worden zodat de totale verharde oppervlakte beperkt blijft. Bovendien moeten verharde oppervlakken altijd aangelegd worden met de nodige helling om het regenwater te laten afwateren naar een groenzone. Waar het kan, maken we voor de verharding gebruik van waterdoorlatende varianten zoals grasraatelementen en porfiersteenslag. Op onze kleinschalige waterzuiveringsinstallaties (KWZI) moeten de paden standaard aangelegd worden met grastegels uit beton of kunststof. l

Bij de aanleg van de KWZI Duffel-Mijlstraat bestaat de verharding alleen maar uit kunststof grasdallen.

20

AQUA 2018/2

Waterzuivering wordt trekpleister voor insecten, vogels en kikkers

Tijdens het bijenseizoen (april tot juli) produceren de bijen wekelijks kilo’s honing.

Om de zuiveringsinstallaties mooi te integreren in het groene landschap waarin ze vaak liggen, besteedde Aquafin altijd al veel aandacht aan de groenaanleg op het terrein. Gaandeweg kregen steeds meer bloemenweides, kikkerpoelen en fruitbomen er een plekje. Met de start van een

Hij merkt ook duidelijk het effect van de inspanningen die het bedrijf levert om van zijn installaties echte trekpleisters voor allerlei insecten, vogels en andere dieren te maken.

interne werkgroep rond biodiversiteit, wil Aquafin nu nog actiever werk

WERKGROEP

maken van een ecologische inrichting van zijn bedrijfsterreinen.

Marc is ook één van de leden van een werkgroep rond biodiversiteit binnen Aquafin. Net als Stan De Laere, die als projectmanager betrokken is bij het ontwerp van nieuwe en gerenoveerde rioolwaterzuiveringsinstallaties.

“Als natuurliefhebber vind ik het fantastisch dat Aquafin zoveel aandacht heeft voor biodiversiteit,” zegt hij.

“Zo’n 60 hectare bloemenweides, 216 hectare groenschermen, 6 bijenhotels en een 10-tal poelen voor amfibieën hebben we momenteel verspreid over onze rioolwaterzuiveringsinstallaties.

We laten ook 40 hectare grond maaien volgens het bermbeheer.”

“Dat betekent dat er twee keer per seizoen gemaaid wordt met opvang van het maaisel. Daardoor verarmt de bodem en krijgen wilde bloemen vrij spel.” Marc Vanhullebusch is adviseur Groenbeheer bij Aquafin en houdt het allemaal netjes bij.

21

Groen doén bij Aquafin

60

ha bloemenweides

10

amfibiepoelen

216

ha groenschermen met inheems bosplantsoen

“Soms kunnen kleine aanpassingen al een groot verschil maken. Zo hebben we van de recent gerenoveerde installatie in Ingelmunster een bio-diverse oase gemaakt.”

De installatie werd voor de renovatie al omwald met groene bermen met streekeigen struiken en bomen.

Binnenin werd het grote grasveld van vroeger omgetoverd tot bloemenweides van in totaal één hectare. Er staan ook verschillende fruitbomen, een bijenhotel, een nestkast voor een torenvalk en onlangs plaatste een imker er bijenkasten.

Het regenwater van het slibgebouw watert af naar de kikkerpoel. Stan De Laere: “Op aanraden van de lokale Natuurpuntafdeling De Buizerd hebben we ook nog takkenrillen geplaatst, waarmee we hopen voor de in Vlaanderen met uitsterven bedreigde eikelmuis een aantrekkelijke biotoop te creëren. In augustus worden er trouwens nog eens 5 eikelmuiskasten opgehangen.”

40

ha gemaaid volgens bermbeheer

2

sites met schapen als grasmaaiers

7

bijenhotels

GREEN DEAL BEVESTIGT ONS ENGAGEMENT Aquafin tekende in voor de “Green deal – bedrijven en biodiversiteit” van het Agentschap Natuur & Bos van de Vlaamse overheid en Natuurpunt. Hierdoor engageert het bedrijf zich om werk te maken van meer biodiversiteit op zijn bedrijfsterreinen en het draagvlak daarvoor te versterken. Al meer dan 50 organisaties doen mee.

Op 20 september wordt het charter ondertekend door minister Schauvliege. www.lne.be/green-deal-bedrijven-en-biodiversiteit

Technisch medewerker Luc Mestdagh is één van de drijvende krachten achter de bio-diverse oase op de zuiveringsinstallatie van Ingelmunster.

De eikelmuis is zeldzaam geworden in Zuid-West-Vlaanderen en kreeg het statuut "beschermd". © foto Patrick Vlaeminck

GROENE LONG Natuurpunt De Buizerd waardeert de inspanningen van Aquafin.

“Deze installatie van Aquafin ligt in de groene long IngelmunsterIzegem met een oppervlakte van zo’n 200 hectare. "De inrichting van deze site is zeker een meerwaarde voor de nog resterende natuur in dit verstedelijkte gebied,” weet Hendrik Debeuf van De Buizerd.

“Van de eikelmuis bijvoorbeeld is er in Zuid-West-Vlaanderen nog maar een kleine populatie over. Maar wat niet is, kan nog komen.

De takkenrillen, eiken, fruitbomen en de vele haagkanten met meidoorn en sleedoornop dit terrein vormen de ideale omstandigheden om het beestje te lokken. Bovendien komt die biotoop ook vele l andere soorten ten goede.”

22

AQUA 2018/2

Chap’eau voor de Durme

23

De vijfde editie van Chap’eau, het publieksevent waar Aquafin en zijn

JAAR VAN HET WATER

partners de verbeterde waterkwaliteit vieren, vindt dit jaar plaats langs

Om alle realisaties en inspanningen rond zuiver water in de kijker te zetten, heeft Lokeren 2018 uitgeroepen tot ‘Jaar van het Water’. In samenwerking met Infopunt Toerisme is een heus feest- en activiteitenprogramma samengesteld met zuiver water in de hoofdrol.

Lokeren is dus de perfecte gaststad voor de vijfde editie van Chap’eau!

de Durme in Lokeren. Sport en ontspanning op en langs het water staan centraal. Haal uw kajak, SUP-board of vishengel boven en kom op zondag 30 september 2018 mee genieten langs proper water.

VERBETERDE WATERKWALITEIT Sinds de opstart van de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Lokeren in 1997 evolueerde de waterkwaliteit van de Durme van zwaar verontreinigd naar aanvaardbare kwaliteit. Aquafin blijft samen met de stad werken aan de uitbouw van het rioleringsstelsel en een verhoging van de zuiveringsgraad.

“De afgelopen jaren werd in heel wat straten een gescheiden riolering aangelegd en werd er in Daknam een kleine waterzuiveringsinstallatie (KWZI) gebouwd. Met de stadsprojecten ‘Groene clusters Daknam’ en ‘Daknamse bossen’ zullen alle woningen van Daknam binnenkort op de nieuwe KWZI aangesloten zijn”, vertelt Els Middernacht, hoofd van de technische dienst.

RUIMTE VOOR WATER De belangrijkste maatregel om wateroverlast te vermijden, blijft ruimte geven aan water. Omdat de stad duurzaam wil omspringen met hemelwater werkt Aquafin volop aan de opmaak van een hemelwaterplan op maat. “We willen water een prominente plek geven in de openbare ruimte. Vroeger werd de Markt omwald door een hoge muur omdat het waterpeil in de Durme vaak te hoog was.”

“Tijdens de heraanleg van het plein kozen we bewust voor trappen zodat de rivier zichtbaar is vanop de Markt”, zegt Els. “Maar we willen nog een stap verder gaan en anders gaan denken over hemelwater. Wat zijn de mogelijkheden om het water bij te houden in plaats van het zo snel mogelijk kwijt te geraken? Zo creëren we extra belevingswaarde voor onze burgers en bezoekers. Want water is zoals parkjes en groen, het zorgt ervoor dat een stad aangenaam en leefbaar blijft”, vertelt Els. Niet alleen mensen zijn blij met de inspanningen om water in de stad te krijgen. Ook fauna en flora herleven aan proper oppervlaktewater. Een bewijs daarvan zijn de blauwe reigers en ooievaars die langs het water worden gespot en de aanwezigheid van otters en bevers in natuurgebied Molsbroek vlakbij het centrum.

Ontspanning op een naast het water staat op 30 september centraal. Vanaf de plezierbotenhaven met aanlegsteiger voor kajaks, kano’s en bootjes kunt u de omgeving doorkruisen vanop het water.

Of u kiest voor fiets-, wandel- of looptochten, telkens met de Durme in een hoofdrol. Het is duidelijk dat Lokeren heel wat troeven heeft om de bezoekers van Chap’eau een onvergetelijke dag te bezorgen op en rond proper water! l

Noteer alvast 30 september 2018

24

AQUA 2018/2

TIP CONSUMENT AAN ZET Natuurlijk hoeft u als consument niet te wachten op wetgeving die het gebruik van microplastics in producten aan banden legt. Door uw koopgedrag aan te passen en te kiezen voor alternatieven zonder plastic, draagt u alvast uw steentje bij. Om u te helpen de juiste keuze te maken in de winkelrekken, kunt u gebruik maken van de handige app “Beat the Microbead�, downloadbaar in de Apple App Store en Google Play. Hiermee scant u de barcode van het product, en de app vertelt u meteen of er al dan niet microplastics in zitten. Eenvoudiger kan haast niet.

25

Microplastics: een probleem van de waterzuivering?

Terwijl de plastic soup in de oceanen alsmaar verder uitdijt, stijgt ook het probleem van de zo goed als onzichtbare microplastics in het oppervlaktewater. Naar aanleiding van “mei plasticvrij” rees onlangs opnieuw de vraag of het de taak is van onze zuiveringsinstallaties om de minuscule plasticdeeltjes te verwijderen. Net als de Europese watersector, pleit Aquafin eerder voor een aanpak aan de bron.

S

crubs, douchegels, tandpasta, …. alsmaar meer verzorgingsproducten bevatten kleine plasticdeeltjes tussen 0,001 mm en 5 mm klein.

Maar ook bij het verwijderen van latex verf en het wassen van synthetische kleding komen microplastics vrij. Ze spoelen weg met het afvalwater en komen zo in de zuiveringsinstallaties terecht.

Daar worden enkel de grootste deeltjes verwijderd, bleek uit een onderzoek van de Universiteit Gent van enkele jaren geleden op de zuiveringsinstallatie van Aquafin in Destelbergen. De resultaten van acht staalnamedagen gaven aan dat slechts 45 procent van de plasticdeeltjes met een minimale grootte van 0,015 mm uit het afvalwater werden gehaald.

Geen verrassend resultaat, want onze zuiveringsresultaten zijn helemaal niet ontworpen om er fijnere onoplosbare deeltjes uit te filteren.

GEEN RICHTLIJNEN De Europese Kaderrichtlijn Mariene Strategie heeft microplastics gedefinieerd als één van de indicatoren om de kwaliteit van het mariene ecosysteem te bepalen. Hoewel het thema dus hoog op de Europese wateragenda staat, zijn er tot vandaag vooralsnog geen Europese richtlijnen voor de verwijdering van microplastics via de waterzuivering. Vorig jaar voldeed 99 procent van de 305 geanalyseerde zuiveringsinstallaties van Aquafin aan alle geldende Europese en Vlaamse normen.

In de media lazen we vorige maand dat Nederlandse zuiveringsinstallaties meer dan 90 procent van de microplastics tegenhouden met membraantechnologie.

“Dat is geen correcte weergave van de feiten,” zegt Marjolein Weemaes, manager R&D bij Aquafin.

“Net als in België wordt membraantechnologie in Nederland maar op enkele plaatsen toegepast.

De studie waarnaar verwezen werd, gebeurde in een zuivering met membranen. Het is een techniek die sowieso veel meer stoffen verwijdert dan een klassiek zuiveringsproces. Maar ze is tegelijk een pak duurder.

Ook bij Aquafin hebben we trouwens installaties die met membraantechnologie werken, als je het per inwoner bekijkt is die capaciteit zelfs hoger dan in Nederland. Mochten de metingen daar gebeurd zijn, dan waren de resultaten uiteraard ook veel beter geweest.”

DUUR MAAR NIET DUURZAAM Elke klassieke zuiveringsinstallatie uitrusten om ook de kleinste microplastics te verwijderen, zou een erg dure operatie zijn die uiteindelijk door de maatschappij gedragen wordt. Het is bovendien geen duurzame oplossing. Volgens een studie* voor de Europese Commissie, kan van alle aanwezige microplastics in het oppervlaktewater potentieel immers maar maximum 57% via waterzuivering verwijderd worden. De deeltjes vinden ook op andere manieren hun weg naar de waterloop.

Bijvoorbeeld door de slijtage van autobanden, waarvan de partikels met het regenwater meespoelen. Daarom is Aquafin net als de Europese watersector voorstander van een brongerichte aanpak door een beperking van het gebruik van plastic in producten die rechtstreeks of via de waterzuivering in het milieu terechtkomen. l *

Study to support the development of measures to combat a range of marine litter sources - Eunomia, januari 2016

26

AQUA 2018/2

Streetfishing of karpervissen: de jeugd hapt toe Vissen, een sport voor de eenzame, oude man langs de vaart?

Niet volgens Gio en Jelle, twee enthousiaste dertigers die hun passie voor het hengelen kwijt kunnen in hun job. Ze werken voor Sportvisserij Vlaanderen en stellen vast dat de hengelsport steeds populairder wordt.

W

at de Voetbalbond is voor de lokale voetbalclubs, is de federatie Sportvisserij Vlaanderen voor de Vlaamse hengelclubs. 16.000 leden tellen ze, verspreid over 500 clubs. Gio Vanhooren is coördinator van deze federatie en Jelle Vandaele werkt er bij de Milieucel.

De populariteit van het vissen heeft volgens hen verschillende oorzaken.

VISSEN EN SOCIALE MEDIA Gio: “De laatste tien jaar zien we het stereotiepe beeld van de oude visser op zijn bakje aan de waterkant omslaan.

Er zijn heel veel jonge vissers, de opkomst van de sociale media zit daar allicht voor iets tussen. Ze pakken graag uit met hun vangst, dus nemen ze foto’s en posten ze op hun sociale media. Hoe groter de vangst, hoe liever natuurlijk. Er is ook veel meer kennis beschikbaar tegenwoordig en die delen vissers graag onder elkaar. Er zijn bloggers, youtubers,….en veel vissers zijn ook met fotografie bezig. Het gaat verder dan alleen maar vissen.”

Dat de waterkwaliteit beter is geworden, heeft uiteraard ook een grote invloed. “15 jaar geleden zat ik op kot in Gent, aan het Coupurekanaal. Je zag daar nooit vissers, het stonk er. Nu zie je de vissen gewoon zwemmen. Elke Gentenaar die vist, vond de Ringvaart vroeger dé visplaats bij uitstek. Die is jaren dood geweest, je ving daar niks. Nu vangen ze daar terug veel vis. Er zijn dus veel meer vismogelijkheden dankzij het propere water.”

“Dat merk je aan de populariteit van streetfishing”, gaat Jelle verder.

“Het water in de steden is veel beter en dat trekt streetfishers aan. Meestal zijn dat jonge mensen.”

“Want de jongere generatie heeft niet de tijd om er een hele dag op uit te trekken om te gaan vissen.”

“Ze hebben een drukke job, kinderen,…

Streetfishing leent zich er perfect toe om even snel, een uurtje tijdens de middagpauze bijvoorbeeld, te gaan vissen.”

Streetfishing is voor als het snel moet gaan. Om op karper te vissen, neemt Gio graag wat meer tijd.

“Ik probeer één keer per week ’s nachts te gaan karpervissen.”

Jelle Vandaele ziet een verband tussen het vissen en de sociale media. “Vissers pakken tegenwoordig graag uit met foto’s van hun vangst op sociale media.

Hoe groter, hoe liever.”

27

Streetfishers Ward De Corte en Gio Van Hooren.

“Karpers bijten het best bij valavond of in de vroege ochtend. Ik zet dus mijn tentje op en zet twee of drie hengels op een steun uit. De elektronische beetverklikkers biepen als je beet hebt.

Tussendoor slaap ik dus. Nachtvissen mag op de meeste openbare kanalen sinds 2004 in Vlaanderen. Ik kies dan een plek waarvan ik weet dat er weinig maar grote karpers zitten, dan moet ik niet te vaak opstaan! Vroeger gebeurde veel in de illegaliteit, nu mag het quasi overal.

Dat zal ook bijdragen aan de populariteit.”

CATCH & RELEASE Zowel streetfishing als karpervissen gaan uit van het catch en release principe: een vis vangen, eventueel een foto nemen, wegen en meten en direct terug in het water. Het welzijn van het dier staat voorop. “Dat is toch iets van de jongere generatie”, volgens Gio. “Vroeger viste men om te consumeren.

Dat doen wij niet meer. Het zou mij ook niet smaken, want ik ben vegetariër (lacht). Vissen is nu vooral een recreatieve sport geworden, met meer respect voor de dieren. Echte catch en release vissers hengelen zelfs zonder weerhaak.

En hoe ze dat moeten doen, vinden jongeren gewoon op Youtube.”

De hengelsport is dus helemaal niet dieronvriendelijk. In Vlaanderen mag je bovendien maar maximum drie stuks opvissen en meenemen. En er is ook een beperking in grootte. Karpers mag je bijvoorbeeld enkel meenemen als ze tussen de 35 en 60 cm groot zijn, zodat je zeker geen juveniele visjes of hun moederdier meeneemt. Van paling, snoek,… of andere meer bedreigde vissen mag je helemaal niks meenemen.

Dat zijn regels die Sportvisserij Vlaanderen afspreekt met het Agentschap Natuur en Bos, de organisatie die in samenwerking met bPost de visvergunningen aflevert.

“Wij zijn niet gemachtigd om onderzoek te doen op openbare waters maar onze collega’s van het ANB doen dat wel.” Vertelt Gio tot slot.

“In de Zwalmstreek hebben ze zeldzame vissen gevonden: kopvoorn, serpeling, beekforel,…. Daar is nu een meeneemverbod op, zodat de populatie terug op punt kan komen. Vroeger gingen de riolen zo de beken in en hadden dergelijke vissen geen schijn van kans. Nu is het water beter en dat heeft alleen maar positieve gevolgen. Er is ook gewoon veel draagvlak.

Waar men vroeger het niet erg vond als er vissen stierven aan pompen, zien we nu investeringen in vistrappen en vispassages,

is er meer wetenschappelijk onderzoek,…

Zoals de vissen nu terug opleven, zo is de hengelsport bijlange na nog niet dood!” l

WAAROM VISSEN ZO POPULAIR IS: 1. Dankzij proper water zijn er meer vissen 2. Vissen is geen individuele sport meer. Vangsten worden massaal gedeeld en geliket op sociale media 3. Nachtvissen is weer toegelaten sinds 2004 4. Om te streetfishen heb je niet veel tijd en materiaal nodig.

Meer info? www.sportvisserijvlaanderen.be

Tip voor jeugdbewegingen en sportkampen

Weet je niet wat te doen in de zomervakantie?

Trek de natuur in met je familie, vrienden of jeugdbeweging en ontdek de prachtige fauna en flora met “Bingo aan de beek�.

Ga op zoek naar bewijzen van verbeterde waterkwaliteit en duid ze aan op je speelkaart.

Scan de code en bestel de gratis Bingo-gids!

Roep jij als eerste BINGO?