Aqua 2018 nr 1

Driemaandelijks • januari-februari-maart 2018 • afgiftekantoor Leuven Masspost

P209940

DRIEMAANDELIJKS MAGAZINE VAN AQUAFIN 2018/1

Operatie perforatie: onthard Vlaanderen!

1 jaar STOP: een open dialoog met aannemers

12

Biodiversiteit: een nieuwe bril om naar het leven te kijken

16

2

AQUA 2018/1

INHOUD 6 8 9 10 12 16 18 22

Regenwater infiltreren: geen last maar een uitdaging

24

Door de lens van Misjel Decleer

4

14

OPERATIE PERFORATIE: ONTHARD VLAANDEREN!

MINDER CHEMICALIËNGEBRUIK DANKZIJ GERICHT DNA-ONDERZOEK

Futengeluk Aquafin wandelt en fietst voor Daknamse Meersen Antwerpen trekt resoluut kaart van infiltratie Eén jaar Stop – open dialoog met aannemers Een nieuwe bril om naar het leven te kijken Aquafin zet jongeren in het Zuiden op weg Nieuwe pompen maken pompstation D’Herbouvillekaai storingsvrij

VOORWOORD

V

roeg u zich af of het op het moment dat we de coverfoto van deze Aqua maakten, wel écht regende? Ja hoor, en nog geen klein beetje ook. Het kwam eigenlijk goed uit, voor een nummer dat grotendeels in het teken staat van verstandig omgaan met regenwater. Op de foto ziet u enkele van onze experten die erover waken dat in de ontwerpen van onze projecten wel voldoende aandacht is besteed aan infiltratie en buffering. Door het water zoveel mogelijk ter plaatse te houden, vermindert het risico op wateroverlast enerzijds en op bodemverdroging anderzijds. In een stedelijke omgeving heeft water bovendien een verkoelende functie in zeer warme periodes.

Allemaal heel goede redenen om plaats te maken voor water.

Nergens in Europa wordt er immers zoveel open ruimte per inwoner ingenomen als in Vlaanderen. Niets aan te doen?

Toch wel! Stel je voor dat je een megagrote perforator zou nemen en in die verharde oppervlakten “gaatjes” zou maken, die je anders inricht, met groene en blauwe elementen. Dat is exact wat Aquafin samen met Infopunt Publieke Ruimte bedoelt met Operatie Perforatie. U leest er alles over in deze Aqua.

Ik kan u ook het interview met Hans Van Dyck, professor gedragsecologie en natuurbehoud, warm aanbevelen. Want hij kan als geen ander vertellen hoe belangrijk biodiversiteit is voor de mens en bij uitbreiding voor alle leven op aarde. Ook hier speelt Operatie Perforatie op in: meer natuur in het straatbeeld wakkert de biodiversiteit aan, hoe kleinschalig ook. Ik hoop dan ook van harte dat wij u kunnen prikkelen met onze oproep om Vlaanderen mee te helpen ontharden!

Veel leesplezier.

l

V.u.: Jan Goossens, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaar, ondernemingsnummer 0440.691.388 Het contactcenter van Aquafin is op weekdagen te bereiken van 8 uur tot 19 uur, op het nummer 03 450 45 45, of via contact@aquafin.be Noodnummer buiten de werkuren: 0800 16 603 Ombudsman: 0472 450 450 of ombudsman@aquafin.be Aqua wordt gedrukt op milieuvriendelijk papier.

Fotografie: Aquafin, Jan Locus, Misjel Decleer, Frederik Beyens, Shutterstock

Volg ons op

3

ZUIVERINGSRESULTATEN 2017 105 duizend ton

55% vergist

305 rioolwaterzuiveringsinstallaties geëvalueerd door Vlaamse Milieumaatschappij

SLIB GEPRODUCEERD* * Theoretische berekening ** Gedroogd, samen met rest uit gisting

13 mio kWh groene stroom geproduceerd

45% gedroogd**

ruim 32.200 ton pellets voor cementindustrie

99% voldeed

750 miljoen m³ DAT BETEKENT DE VERWIJDERING VAN: AFVALWATER BIOLOGISCH BEHANDELD***

+

20 miljoen m³ bezonken en gezeefd door regenbezinktanks

> 76,9 duizend ton BZV (biologisch zuurstofverbruik) > 203 duizend ton CZV (chemisch zuurstofverbruik) > 104,5 duizend ton zwevende stoffen > 22,4 duizend ton stikstof > 3,06 duizend ton fosfor Afkomstig van 4,8 miljoen Vlamingen

*** Berekeningen op basis van de gemeten vuilvrachten van de 305 geëvalueerde installaties.

4

DOSSIER REGENWATER INFILTREREN

AQUA 2018/1

In afwachting van een definitieve heraanleg als ontmoetingsplek met veel groen, werd het OPEK-plein in Leuven alvast tijdelijk ‘geperforeerd’.

Een grasheuvel, mini-berkenbos en andere groene uitsparingen geven de omgeving meteen een andere uitstraling en laten wennen aan de nieuwe bestemming. Foto © Lars Bauwens

Operatie perforatie: onthard Vlaanderen!

Op het Congres Publieke Ruimte op 13 maart 2018 lanceerden Infopunt Publieke Ruimte en Aquafin de campagne ‘Operatie perforatie’.

De bedoeling is om zoveel mogelijk openbare ruimte te ontharden zodat regenwater beter kan infiltreren in de bodem.

“Een groene leefomgeving geeft niet alleen letterlijk meer zuurstof maar zorgt ook voor mentale rust.”

‘Think big, act small’ is de boodschap.

N

atuurlijk blijft het belangrijk om in grote infrastructuurprojecten de opties voor infiltratie van regenwater maximaal te benutten.

Maar om ons te wapenen tegen de klimaatverandering zullen we een versnelling hoger moeten schakelen.

En dat kan ook met kleinschalige projecten binnen een wijk of straat.

Door letterlijk de verharding te perforeren bijvoorbeeld. “We moeten regen veel meer als een geschenk uit de hemel zien en het ook zo koesteren,” volgens Danny Baeten, directeur Business Development en Innovatie bij Aquafin. “Verstandig omgaan met hemelwater houdt in dat je het zoveel mogelijk ter plaatse opvangt en buffert.”

“Dat hoeft niet complex te zijn, iedereen kan dat op zijn eigen niveau: privé of op het openbare domein. De enige vereiste is dat je het regenwater voldoende ruimte biedt door de inrichting van de omgeving doordacht aan te pakken.”

BELANG VAN WATER Een kwaliteitsvolle inrichting van de openbare ruimte, daar streeft ook Infopunt Publieke Ruimte naar.

De organisatie is één van de twee pijlers onder de koepel Voetgangersbeweging vzw (naast het Octopusplan dat zich richt op duurzame mobiliteit en verkeersveiligheid aan scholen).

Gedelegeerd bestuurder Tom Dhollander: “We werken al lang niet meer alleen voor ‘de voetganger’. De instanties waarmee we samenwerken zijn actief op verschillende beleidsdomeinen. Wel hebben ze één gemene deler: de publieke ruimte.

Een aspect dat daarbij vaak terugkomt, is het belang van water. Denk bijvoorbeeld aan het hitte-eilandeffect: de grote donkere oppervlakken in de stad absorberen het zonlicht en er is minder wind, waardoor het er gemiddeld warmer is dan in het omliggende landelijke gebied. Met water kan je er dan voor zorgen dat er afkoeling is in de zomer, wat een effect heeft op de gezondheid van mensen, maar ook een meerwaarde betekent naar beleving, biodiversiteit en ga zo maar door.”

5

Aquafin-prijs voor beste project(en) Zowel in zijn eigen rioleringsprojecten als in de hemelwaterplannen die het voor gemeenten opmaakt, legt Aquafin de focus op infiltratie van regenwater. Met deze campagne wil Aquafin de lijn doortrekken en ook op kleinschaliger niveau aanmoedigen om te ontharden. En dat moet beloond worden.

Lokale besturen, maar ook verenigingen, wijkcomités, jeugdbewegingen, scholen, … kunnen nog tot 31 oktober 2018 een projectvoorstel indienen waarbij ze een stuk openbaar of semi-openbaar domein ontharden en anders inrichten.

Een jury zal de voorstellen beoordelen op onder meer hun uitvoerbaarheid, engagementen en resultaatsgebieden.

Aquafin stelt een geldprijs van in totaal 100.000 euro ter beschikking, die zal toegekend worden voor de realisatie van één of meerdere projecten. Los daarvan zal ook het meest creatieve project beloond worden met een onderscheiding.

De winnaars worden bekend gemaakt op het Congres Publieke Ruimte 2019.

Meer informatie: www.operatieperforatie.be

Het weghalen van overbodige verharding en de ruimte herinrichten met blauwe en groene elementen, speelt dan ook in op verschillende doelstellingen. In de eerste plaats is het een prima adaptatiemaatregel in het kader van de klimaatverandering. “Verder biedt het nieuwe kansen op het vlak van natuurontwikkeling, gezondheid, jeugdbeleid, …” weet Tom Dhollander. “Een groene leefomgeving geeft niet alleen letterlijk meer zuurstof maar zorgt ook voor mentale rust. En het belang van meer biodiversiteit voor het voortbestaan van onze planeet is ook niet te onderschatten.” (zie ook interview met Hans Van Dyck elders in dit nummer, nvdr)

ANDER DENKPATROON Met ‘Operatie perforatie’ richten Infopunt Publieke Ruimte en Aquafin zich tot openbare besturen en iedereen die mee een stempel kan drukken op de inrichting van openbare en semiopenbare ruimten.

Tom Dhollander: “Gemeenten, bedrijven, ontwerpers en projectontwikkelaars moeten hun denkpatroon omgooien en er zich van bewust zijn dat verharding enkel nog te verantwoorden is op plaatsen waar het niet anders kan. Het gebeurt al wel, maar nog te weinig. Er zijn genoeg voorbeelden van recente heraanleg van straten waarin waterinfiltratie niet aan de orde is en elke restruimte is dichtgelegd. Wij willen nu ter inspiratie een referentielijst aanleggen met goede voorbeelden van hoe het anders kan. Er is genoeg potentieel. De Aquafin-prijs die we aan de campagne verbinden, is een extra stimulans (zie kader, nvdr). Waar we naartoe willen is dat een waterdoorlatende inrichting van de openbare ruimte een automatisme wordt. En later, als we de campagne verder uitrollen naar het grote publiek, hopen we die omslag ook bij particulieren te bereiken.” l

6

AQUA 2018/1

DOSSIER REGENWATER INFILTREREN

Regenwater infiltreren: geen last maar een uitdaging Studiebureau Jonckheere past infiltratietechnieken al veel langer toe in haar ontwerpen, waaronder die voor Aquafin. Tijdens de vorige editie van de Minder Hinder award ontving het bedrijf een eervolle vermelding voor hun proactieve aanpak. Aqua polste bij Koen Jonckheere naar zijn ervaringen.

V

oor Studiebureau Jonckheere was de renovatie van de geklasseerde Concessiewijk in De Haan het eerste project waarvoor de ontwerpers infiltratiemogelijkheden moesten voorzien. Meteen een hele uitdaging, want behalve infiltratieputten die op een slimme manier moesten verbonden worden, was er ook een combibekken voorzien. In de winter dient dit bekken als extra buffervolume voor het infiltrerende deel, in de zomer spreekt de gemeente het aan voor de besproeiing van tennisvelden en bloembakken. “Tien jaar later werkt alles uit ons proefstuk van toen nog altijd zoals het moet en wordt het regenwater nuttig gebruikt,” vertelt Koen Jonckheere.

Rik Debusschere

Toch begrijpt Jonckheere de twijfel bij sommige van zijn concullega’s: “Als ontwerper word je niet echt aangemoedigd om risico’s te nemen.” “Als het mis loopt, draai jij immers op voor de schade. Wij nemen soms risico’s die we met de klant vooraf bespreken en waarvan we de gevolgen proberen te duiden.

Soms laten we ons ondersteunen door een verzekering.

Voor infiltratie willen we wel altijd een alternatief achter de hand hebben, voor als het dan toch anders zou lopen dan verwacht.”

Ook Jonckheere vond de allereerste opdracht met infiltratietechnieken best een lastige opgave, opgelegd door de overheid. Maar al snel werd het een echte uitdaging en de inzet en de creativiteit van het bureau werden gewaardeerd door de opdrachtgever én door de Vlaamse Milieumaatschappij.

“Vandaag leeft er bij sommige opdrachtgevers nog een aversie tegen infiltratie. Het is nieuw en vanuit de bevolking is de interesse eerder klein. Drinkwater is eigenlijk te goedkoop en regenwater zo snel mogelijk afvoeren is de makkelijkste en goedkoopste oplossing,” weet Koen Jonckheere. “Daarom zijn de subsidies die worden toegekend voor infiltratietechnieken zo’n belangrijke stap. We verwijzen ook altijd naar de kans op wateroverlast die alleen maar toeneemt door de klimaatverandering. Bij elke beslissing die je neemt op het openbare domein, moet je die factor mee in overweging nemen.

En soms vragen mensen mij of ik denk met infiltratie iets op te lossen. Wel, dan zeg ik ‘het is een beleid dat je elke dag en overal moet toepassen’.” l

RIOLERINGSPROJECTEN SCREENEN OP INFILTRATIE Sinds dit jaar besteedt Aquafin bij nieuwe ontwerpen van rioleringsprojecten bijzondere aandacht aan de infiltratie van regenwater. De advies- en ingenieursbureaus waarmee we samenwerken, weten dat we van hen creatieve oplossingen verwachten om het regenwater zo veel mogelijk ter plaatse te houden. Toch is er nog veel onzekerheid bij de bureaus of de infiltratiesystemen wel degelijk hun werk zullen doen en of de ondergrond zich wel voldoende leent voor infiltratie. Ze spelen dan vaak op zeker en dienen het ontwerp in zonder of met minimale infiltratievoorzieningen.

“Enkele ingenieurs bij Aquafin hebben zich de voorbije jaren gespecialiseerd in infiltratie. Zij screenen nu alle nieuwe ontwerpen op hun inspanningen naar infiltratie,” weet Rik Debusschere, die deel uitmaakt van dit team. “Als ze er volgens ons niet het maximum hebben uitgehaald, dan sturen we het ontwerp terug voor verbetering.

Sommige bureaus hebben ondertussen zelf specialisten terzake in huis. Als ze die niet hebben, dan bieden wij aan om de uitvoeringswijze en de dimensionering samen met hen te bekijken.”

7

Het project in Bredene is momenteel nog in opbouw.

VAKANTIEDOMEINEN KOPPELEN REGENWATER AF Gevraagd naar het project waarop hij het meest trots is, verwijst Koen Jonckheere van Studiebureau Jonckheere naar een Aquafinwerf in de campingzone van Bredene – De Haan.

Alle campings moeten het regenwater afkoppelen en het studiebureau voorzag een reeks van oplossingen. “De eigenaars zijn creatief, milieubewust en ze waarderen onze ideeën,” zegt Koen Jonckheere. “Een regenwaterput per vakantiewoning bleek niet haalbaar en leverde een gigantisch bufferprobleem op.

Bijkomend zou gebruik van het regenwater per woning met 300 pompen een probleem vormen. We hebben dan voorgesteld om de vijvers, die enkel esthetisch bedoeld waren, functioneel in te zetten.”

“Alle regenwater wordt naar de vijvers geleid en met twee pompen wordt een regenwaterverdeelnet voorzien voor het hele vakantiedorp met 350 units. Tegelijk is er een vertraagde leegloop, regelbaar met schotbalken. In de zomer wordt ingezet op 100% hergebruik omdat er dan water te kort is. In de winter hebben we nu meer bufferruimte dan was opgelegd en wordt de leegloop verlaagd. Infiltratie kan bij hoge waterstanden zijdelings gebeuren op een aantal plaatsen en door het grote wateroppervlak is er ook veel verdamping.”

8

AQUA 2018/1

Futengeluk

D

it beeld van een moeder en vader fuut met hun jong is de winnende foto van de fotowedstrijd die Natuurpunt eind 2017 organiseerde.

Aquafin sponsorde de categorie ‘water’. Winnaar is Wim De Baets. Hij nam de foto op een mistige ochtend in september 2017 in het park van Tervuren.

“Voor ik met natuurfotografie begon, was ik vooral bezig met filmen. Toen ik een betere camera kocht, initieel om te filmen, betrapte ik mezelf erop dat ik toch meer en meer foto’s nam. Tijdens een fotoreis naar IJsland is de liefde voor de fotografie helemaal aangewakkerd.

Nu zit ik het liefst in de natuur, alleen. Wat telt is het landschap en ik. En het dier voor mijn lens”.

“Mijn winnende foto nam ik in het park van Tervuren. Ik lag toen al een aantal weekends goed gecamoufleerd aan de vijver in de hoop een leuk moment tussen het jong en de ouders te fotograferen.

Met succes! Als natuurfotograaf moet je vaak uren en dagen geduld hebben, maar voor mij is dit pure ontspanning. Dat bewuste weekend nam ik ook prachtige foto’s van mijn favoriete duikeend l de dodaars”. www.wimnatuurfotografie.be

9

Aquafin wandelt en fietst voor Daknamse Meersen

T

ijdens het weekend van 23 en 24 juni 2018 is er opnieuw Expeditie Natuurpunt. Twee dagen lang zetten 75 teams van vier personen hun sportiefste beentje voor. Ze wandelen, fietsen of kajakken door de Vlaamse natuur. Overnachten doen ze onder de sterrenhemel en op hun route doorkruisen ze de mooiste ongerepte groene plekjes.

Om deel te nemen moet ieder team 1. 500 euro inzamelen voor een zelfgekozen natuurgebied. De lokale Natuurpunt-afdeling gebruikt het geld voor het behoud, beheer en ontwikkeling van het gebied. Zo krijgen 75 Vlaamse natuurgebieden een extra duwtje in de rug.

Na twee succesvolle deelnames, is Aquafin ook dit jaar weer van de partij met een wandel- en fietsteam.

De wandelaars vertrekken in Tienen en de fietsers in Diksmuide.

Iedereen wordt op zondag verwacht op het gezamenlijke eindpunt in Mechelen.

De wandelaars met 70 km in de benen, de fietsers met 250 km!

Als natuurgebied koos Aquafin dit jaar voor de Daknamse Meersen in Lokeren.

Niet toevallig, want in Lokeren vindt op 30 september de vijfde editie van Chap’eau plaats, het evenement waarmee we de verbetering van de waterkwaliteit vieren!

De Daknamse Meersen is een relatief klein natuurgebied, maar toch een belangrijk leefgebied voor zeldzame water- en moerasplanten, trek- en broedvogels, zoogdieren en insecten. l Meer info: www.expeditienatuurpunt.be

Genieten van proper oppervlaktewater

N

et als vorig jaar kan je tijdens de maand mei kennismaken met een waaier aan watersporten. Verschillende verenigingen, verspreid over heel Vlaanderen, zetten hun deuren open en bieden tal van initiaties aan. Altijd al willen (leren) roeien, zeilen, suppen, surfen of kanoĂŤn? Op meer dan 60 plaatsen kunt u proeven van deze en nog een pak andere watersporten.

Door de zuivering van het huishoudelijke afvalwater zorgt Aquafin er mee voor dat sporten op of in oppervlaktewater weer aangenaam is. Daarom zijn we ook dit jaar weer sponsor van dit evenement. l www.watersportdag.be

10

AQUA 2018/1

Antwerpen trekt resoluut kaart van infiltratie Begin dit jaar rondde Aquafin het hemelwaterplan voor de stad Antwerpen af. De systeemkeuzes voor de opvang en afvoer van rioolwater en regenwater die hierin werden vastgelegd, mikken op maximale infiltratie van het regenwater. En dat is revolutionair in zo’n uitermate stedelijk gebied!

Els Liekens en Erik Verbeke

D

e grootste stad van Vlaanderen doet al vele jaren een beroep op het samenwerkingsverband tussen drinkwaterbedrijf water-link en Aquafin voor het beheer van het rioolstelsel in het centrum en alle andere 8 districten.

Sommige gebieden zijn gevoelig aan wateroverlast bij langdurige regen, een risico dat nog groter wordt door het veranderende klimaat met meer en intensere buien.

Bovendien groeit de stedelijke bevolking nog altijd aan en neemt ook de verstedelijking alsmaar toe.

Om te anticiperen op die evoluties wilde de stad een visie ontwikkelen op water en hoe ze er in de toekomst moet mee omgaan. Een eerste stap daarin was de opmaak van een hemelwaterplan voor het ganse grondgebied, waarvoor Aquafin tekent.

“Anders dan in de andere hemelwaterplannen die we tot nog toe maakten, was het hoofddoel van dit plan een voorstel van systeemkeuzes voor het ganse grondgebied, waarin de beste optie voor het hemelwater centraal stond. Het plan geeft daarom ook aan hoeveel regenwater er ter plaatse moet infiltreren en welke bronmaatregelen kunnen toegepast worden, zoals groendaken, ontharding en hergebruik van regenwater op privaat en openbaar domein,” vertelt Erik Verbeke, die de studie uitwerkte.

GEMENGD OF GESCHEIDEN Een systeemkeuze draait om de vraag of er beter een gemengd of gescheiden rioolstelsel wordt aangelegd.

De ervaring leert immers dat een gescheiden rioolstelsel niet overal haalbaar en ecologisch rendabel is.

11

Dit inzicht wordt ondersteund door een actualisatie van het gebiedsdekkende uitvoeringsplan (GUP). Voor Antwerpen had de Vlaamse Milieumaatschappij hierop een zone aangeduid waarin mag afgeweken worden van de regel om een gescheiden stelsel aan te leggen. “Het ging om een groot deel van de historische binnenstad,” weet Samuel Van de Vijver, adviseur water en projectleider van het waterplan bij de stad. “De voorwaarde was wel dat wij goed konden motiveren waarom een gemengd systeem hier een betere keuze is. En er waren nog meer uitdagingen. Volgens de norm moeten nieuwe rioleringen in staat zijn om een regenbui die qua intensiteit en duur om de twintig jaar voorkomt, aan te kunnen. Bovendien blijft ook de ecologische gedachte overeind door ervoor te zorgen dat het rioolwater bij langdurige regen zo weinig mogelijk overstort in de Schelde.”

“Volgens de norm moeten nieuwe rioleringen in staat zijn om een regenbui die qua intensiteit en duur om de twintig jaar voorkomt, aan te kunnen.”

“We hebben elk gebied in detail bestudeerd en alle bestaande en toekomstige factoren mee in rekening genomen,” legt Aquafin-gebiedsingenieur Els Liekens uit.

“Als leidraad voor een strategische systeemkeuze hebben we een beslissingsboom gebruikt die steunt op uitgebreide onderliggende berekeningen. Kort gezegd komt het erop neer dat we enkel een apart regenwaterstelsel voorzien voor de zones die op een eenvoudige manier kunnen afwateren naar een waterloop én voor de zones waarin een regenwaterleiding een oplossing biedt voor wateroverlast. In alle andere gevallen geven wij in dit hemelwaterplan de voorkeur aan een optimaal gemengd systeem. Slechts één buis dus, maar wel gecombineerd met een maximale toepassing van bronmaatregelen om het regenwater eruit te houden.

De klemtoon ligt daarbij op infiltratie van regenwater in de bodem. Dat kan door verharde oppervlakken anders in te richten of door infiltratiebuffering te voorzien op plaatsen waar dat moeilijk is.”

WATERPLAN Nu het hemelwaterplan klaar is, kan de stad zich concentreren op de volgende stap, het Waterplan.

“Dat is eigenlijk een ruimtelijke vertaling van de visie die het hemelwaterplan heeft opgeleverd. In dat plan willen we praktijkgerichte korte- en langetermijnoplossingen uitdenken om water opnieuw een plek te geven in de stad,”

Een optimaal gemengd systeem combineert één buis met infiltratiesystemen.

EXPERIMENTEREN MET TUINSTRATEN Antwerpen wil in de omgang met regenwater een voorbeeld nemen aan vooruitstrevende steden als Kopenhagen en Rotterdam. Momenteel experimenteert de stad alvast met maximale infiltratie en recuperatie van regenwater in enkele straten verspreid over de verschillende districten.

Dat verloopt in nauw overleg met de buurtbewoners zodat meteen een groot draagvlak ontstaat. Samuel Van de Vijver: “Samen met de bewoners van deze straten starten we vanaf een wit blad en zoeken we naar manieren om de straat blauwer en groener te maken, bijvoorbeeld door het plaatsen van plantenbakken, waterdoorlatende tegels en infiltratiepalen. We hopen dat de tuinstraten een inspirerend voorbeeld zullen zijn bij de verdere uitwerking van het waterplan.”

verduidelijkt Samuel Van de Vijver. “Een team van ontwerpers, waterbouwkundige ingenieurs en communicatiespecialisten zal zich het komende anderhalf jaar buigen over hoe Antwerpen in de toekomst kan inzetten op water in al zijn stadsontwikkelingsprojecten.

Integratie van water in het stadsbeeld staat centraal, waardoor de kwaliteit en leefbaarheid voor inwoners en bezoekers van de stad verbetert.”

Bij de opmaak van het waterplan zit Aquafin aan de zijde van de stad in een stuurgroep die de voorstellen beoordeelt.

l

12

AQUA 2018/1

Eén jaar Stop open dialoog met aannemers Met de lancering van het STOP- principe, gaf Aquafin een extra boost

MARKANT

aan het veiligheidsbewustzijn van alle werfpartners. Om ongevallen te

Een nauwkeurige registratie van de uitgevoerde stops bleek heel nuttig om verdere acties te bepalen. In 2017 noteerde Aquafin zevenenvijftig formele stops, een korte en tijdelijke onderbreking van de werken. Twaalf daarvan leidden tot een PV voor de aannemer, acht keer ging het om een interne stop en wezen collega’s van Aquafin elkaar op een onveilige werksituatie. Markant: in vierenvijftig gevallen werden de werken stopgezet omdat de bestaande veiligheidsafspraken niet juist werden gevolgd. Na beperkte organisatorische of materiële aanpassingen, maar vooral door het juiste gedrag te stellen, kon er daarna snel verder worden gewerkt.

vermijden, staan er dit jaar acties gepland rond de drie belangrijkste oorzaken van de vastgestelde tijdelijke werkonderbrekingen.

E

en veilige werkomgeving voor iedereen: dat is de bedoeling van Aquafin. Niet alleen voor onze eigen medewerkers maar ook voor de (onder)aannemers. Raf D’haen, preventieadviseur bij Aquafin en een van de bezielers van de Stop-campagne, verduidelijkt: “Aquafin wil het veiligheidsbewustzijn bij de eigen medewerkers én onze partners vergroten. Het STOP-principe werkt dan ook in twee richtingen. Elke medewerker van Aquafin heeft het mandaat om luid

en duidelijk stop te zeggen als er zich een gevaarlijke situatie voordoet. Het maakt niet uit of het om een directe collega gaat of om personeelsleden van (onder)aannemers, het werk moet dan tijdelijk worden stilgelegd. Uiteraard hebben ook onze werfpartners het recht om stop te zeggen. Om samen aan een sterke veiligheidscultuur te werken moet er wederkerigheid zijn, het gevoel dat we in alle openheid en vertrouwen met elkaar kunnen communiceren.”

13

In 2017:

57x Stop TOP 3 1. werken in besloten ruimtes en correct afdalen 2. werken op hoogte 3. werken in en rond sleuven

SAMEN STERK Van een groot aantal partners kreeg Aquafin positieve reacties voor zijn verhoogde aandacht voor veilig werken. Zo ook van Smet GWT Europe NV. Directeur van de divisie elektromechanica, Jan Vanden Berghe getuigt: “Ook wij zijn al even bezig met het versterken van ons veiligheidsbewustzijn. Zo lanceerden we in 2017 het ZOT-programma, wat staat voor ‘Zonder Ongevallen Thuis’. Het is een werk van lange adem, maar het loont.

Dat ook Aquafin dit zo hoog op de agenda zet, sterkt ons in ons verhaal. We staan niet alleen, dat is duidelijk.”

Nog vragen naar aanleiding van dit artikel?

Contacteer dan onze Preventiedienst via preventiedienst@aquafin.be

Teams die bewust rond veiligheid werken, dat is het doel van Aquafin

HOOGTE, DIEPTE EN BESLOTEN RUIMTES In de jaarcijfers springen drie belangrijke oorzaken van werkonderbrekingen in het oog. Dit zijn de drie werksituaties met grote risico’s als de uitvoerders van de activiteiten onvoldoende vakkennis hebben of te weinig alert zijn: werken in besloten ruimtes en correct afdalen, werken op hoogte en werken in en rond sleuven. Raf D’Haen: “ In onze brochure ‘Veilig Afdalen?

Zeker en vast’ leggen we duidelijk uit wat de gevaren van besloten ruimtes zijn en hoe je ze veilig betreedt. Je vindt ze terug op onze website. Werken op of vallen van een hoogte is wereldwijd één van de hoofdoorzaken van arbeidsongevallen, vaak met ernstige gevolgen. Er zal sowieso verhoogde aandacht zijn voor valrisico op onze werven en installaties. Bijkomend werken we aan werkbare valbeveiligingsmaatregelen. Wat het veilig werken in en rond sleuven betreft zullen we er over moeten waken dat de gemaakte afspraken gevolgd worden. We beseffen dat de theorie en praktijk al eens botsen met elkaar, bijvoorbeeld door kruisende nutsleidingen, maar onveilige situaties kunnen we niet langer accepteren.”

WAT LEERDE AQUAFIN UIT 1 JAAR STOP? Raf D’Haen: “We hebben bij Aquafin altijd al veel aandacht gehad voor veiligheidsprocedures en instructies, maar sinds vorig jaar maken we echt werk van een aanspreekcultuur. De meeste ongevallen gebeuren niet door het ontbreken van instructies, maar omdat mensen er niet naar handelen. Door stop te zeggen en onveilige situaties te melden kunnen medewerkers het verschil maken tussen géén of wel een ongeval.”

Werd werken bij Aquafin in 2017 ook echt veiliger met alle inspanningen om de veiligheidscultuur verder te versterken? We registreerden vorig jaar in ieder geval minder verzuimongevallen.

Of er een directe relatie is tussen de invoering van het Stop-principe en die daling, kunnen we niet hard maken. Wel zien we duidelijk een verhoging van het veiligheidsbewustzijn bij de medewerkers.

l

14

AQUA 2018/1

Minder chemicaliëngebruik dankzij gericht DNA-onderzoek Slib zorgt voor de biologische zuivering van het afvalwater. Het bestaat onder andere uit verschillende soorten bacteriën, waaronder Microthix Parvicella. Eén nadeel: als deze soort te talrijk is, zorgt ze voor problemen en moeten er chemicaliën gebruikt worden om ze te bestrijden. Het labo van Aquafin ontwikkelende een moleculaire techniek om het dure chemicaliënverbruik te verminderen.

Te veel draadvormers veroorzaken een drijflaag.

Deze bezinking is een belangrijke eindstap in het zuiveringsproces, want hier wordt het actief slib afgescheiden van het heldere gezuiverde water.

Microthix Parvicella is de voornaamste drijflaagvormer in de waterzuiveringsinstallaties van Aquafin. Voor de bestrijding ervan bestaat het selectieve maar vrij dure middel PAC (PolyAluminium Chloride), dat soms ook gebruikt wordt om fosfaat te verwijderen.

I

n een rioolwaterzuiveringsinstallatie wordt het afvalwater vermengd met miljarden bacteriën en andere microscopisch kleine organismen.

Dit is het actief slib, dat zorgt voor de afbraak van de vervuiling in het water. Door onder andere lucht in het water te brengen worden de microorganismen actief en gebruiken ze de vervuiling in het afvalwater als voedingsbron. Zo wordt het afvalwater terug proper. De slibmassa groeit continu aan. Een deel ervan wordt opnieuw gebruikt in het biologische zuiveringsproces, de rest wordt afgevoerd voor verwerking.

In het slib komen ook draadvormers voor, bacteriën die na de deling aan elkaar blijven klitten en zo lange draden vormen. Een beetje draadvorming is goed voor het proces van de waterzuivering.

Maar als ze te talrijk worden, vormen ze een drijflaag op het water en kan het slib moeilijk bezinken.

Het labo van Aquafin moest de hoeveelheid Microthix in het afvalwater inschatten aan de hand van gespecialiseerd, tijdsintensief microscopisch onderzoek. Door het toenemend aantal zuiveringsinstallaties werd het onmogelijk om dit preventief aan te pakken. De analyse gebeurde dan ook enkel bij problemen, bij het optreden van een drijflaag en/of slechte bezinking.

DNA-ONDERZOEK Medewerkers van het Aquafin-labo introduceerden daarom een DNA- techniek om Microthix te kwantificeren: de qPCr- methode (quantitative Polymerase Chain Reaction). Elk organisme heeft zijn eigen specifiek DNA met erfelijke eigenschappen.

Niet alleen mensen en dieren maar dus ook bacteriën. Het monitoren van de aanwezige hoeveelheid Microthix Parvicella stelt Aquafin in staat om PAC sneller te doseren bij toename van de draadvormer in een zuiveringsinstallatie.

15

VERDIENSTE VAN AQUAFIN LABO

Hierdoor verkort de doseerperiode van dat middel en vermijdt Aquafin problemen met bezinking en drijflagen. Dankzij deze nieuwe techniek kan Aquafin ook sneller stoppen met het doseren van PAC. Het bedrijf hoopt onder meer hierdoor zijn doelstelling om minder chemicaliĂŤn te verbruiken, te realiseren. l

De theorie achter de qPCR-methode bestaat al enkele jaren, maar bleef beperkt tot een testfase op kleine schaal. Het labo van Aquafin nam het initiatief om deze moleculaire techniek verder op maat te verfijnen en op te schalen naar een routine-analyse. Met beperkte mankracht is hier 2 Ă 3 jaar aan gewerkt.

Ondertussen is de methode getest, gevalideerd en zijn er vier laboranten opgeleid om de techniek uit te voeren. De inspanningen werden beloond met een bijdrage in een internationale, technische publicatie van de International Water Association (IWA), dat als referentie geldt voor waterzuiveraars van over de hele wereld.

16

AQUA 2018/1

Een nieuwe bril om naar het leven te kijken Natuur, groen, ecologie… al deze termen gelden vaak als synoniemen voor biodiversiteit. Maar is dat niet kort door de bocht? Aqua sprak met professor gedragsecologie en natuurbehoud Hans Van Dyck.

“Biodiversiteit vat de essentie van het leven op onze planeet mooi samen: levende diversiteit”, steekt Hans Van Dyck, professor aan de UCL van wal. “We zijn sterk in hokjesdenken.

Maar laten we biodiversiteit niet opsluiten in alleen natuurreservaten. Onze maatschappij heeft nood aan een nieuwe bril om naar het leven rondom ons te kijken.”

BIODIVERSITEIT IN NESTEN Elk wezen is een variant op een soort, een levensvorm.

Dat soorten verdwijnen is normaal, maar de schaal en het ritme waarop dat nu gebeurt is dat niet. Zelfs algemene soorten krijgen klappen en zijn niet meer zo ‘gewoon’ en ‘aanwezig’ als een aantal jaren geleden.

Hans Van Dyck tracht het gedrag van dieren in een wereld op mensenmaat te begrijpen.

Naast doceren, onderzoek opzetten en publiceren in de internationale vakliteratuur, loodst hij graag biologische inzichten tot bij het grote publiek. Hij schrijft en praat ook regelmatig in diverse media. © Foto: Joren De Weerdt

Moeten we nog meer verlies verwachten? Hans Van Dyck: “Sommige soorten blijven rondhangen, maar het zijn levende doden want ze kunnen zich niet meer voldoende voortplanten om populaties in stand te houden. Er zijn natuurlijk ook winnaars, maar het kamp van de verliezende soorten telt stevig door.”

In een wereld op mensenmaat stellen zich ook minder zichtbare problemen. Organismen lijken zich te vergissen in een snel veranderende wereld en trappen zo in de ecologische val. “Wat de mens verandert in zijn landschap kan fout geïnterpreteerd worden door dieren,” stelt de gedragsecoloog.

“Asfalt weerkaatst licht zodat vele waterinsecten het voor water houden en zo komen ze tegen onze auto’s terecht of leggen ze eitjes op de weg.”

17

Ook licht- en geluidvervuiling zijn soms minder zichtbaar voor de mens, maar zorgen voor negatieve impact bij organismen.

“De cyclus licht-donker is fundamenteel voor de biologische klok van dieren en planten, maar door al het artificiële licht van wegen en huizen wordt die danig in de war gestuurd.

Ook het aantal decibels stijgt door menselijke bedrijvigheid, zowel te land, ter zee als in de lucht. Koolmezen in een stad zingen hoger om boven al het geluid uit te komen dan in het bos”.

IMPACT OP GEZONDHEID Het biodiversiteitsvraagstuk wordt de jongste tijd steeds vaker in verband gebracht met gezondheid. We brengen natuur in de stad niet alleen voor de bloemetjes en de bijtjes maar zeker ook voor mensen. Studies tonen aan dat de mens door meer biodiversiteit een beter immuunsysteem opbouwt en beter beschermd is tegen ziektes en allergieën. Daarnaast hebben we ook een mentaal belang bij biodiversiteit. Van Dyck: “We wonen en werken in verstedelijkt gebied.

Momenten om biodiversiteit te ervaren worden kleiner. Natuurcontact is daarom erg belangrijk en een aantoonbaar psychologische verrijking. In parken en tuinen waar beleving centraal staat, komen mensen sneller en beter tot rust. Door ze juist in te richten, kan je veel maatschappelijke winst boeken.”

Biodiversiteit stopt zelfs niet aan de grenzen van een gebouw. Bedrijven kunnen hierop inspelen met slimme creativiteit.

Hoe kan je natuurelementen een gebouw laten binnenkomen? Welke geluiden, kleuren en uitzichten heb je nodig?

Welke componenten zijn nodig om te relaxen of te concentreren? “Met een juist antwoord op deze vragen kan je diversiteit tonen en je medewerkers en bezoekers een bijzondere beleving geven,” weet Hans Van Dyck.

“Het gaat om positieve prikkels stimuleren en negatieve prikkels vermijden. Zo worden aparte hokjes zoals natuurbehoud en architectuur bijvoorbeeld overbrugd en kan je een omgeving creëren die meer levenskwaliteit heeft én biedt zodat zowel mens als dier er bij winnen”. l

Groen doén!

G

roen doén! is één van de pijlers waarop de visie steunt die Aquafin ontwikkelde rond maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Biodiversiteit op onze installaties stimuleren is een thema binnen deze pijler. Marc Vanhullebusch, adviseur Groenbeheer is dagelijks bezig met het juiste groen op de juiste plaats. “We moeten onszelf van bij de intekening van een project de vraag stellen hoe we voor deze specifieke situatie groen kunnen integreren. Een gazon is soms prima, maar de beleving is ook belangrijk. Daarom hebben we op zo’n 90 zuiveringsinstallaties bloemenweides gezaaid. We maaien deze nooit volledig zodat insecten een plekje hebben om te overwinteren. In de lente, als alles in bloei staat en de bijen en vlinders rondvliegen, is het erg mooi om zien. Niet enkel bezoekers genieten ervan, maar ook onze operatoren die er dagelijks werken zijn erg enthousiast.”

Hier stoppen de inspanningen van Aquafin niet. Andere groene zones worden gemaaid volgens het bermdecreet om het natuurbehoud en de instandhouding van wilde planten en dieren te verzekeren. In samenwerking met Regionaal Landschap en Natuurpunt worden fruitbomen geplant om de bedreigde en zeldzame eikelmuis te helpen of een amfibiepoel aangelegd voor de boomkikker. “We hebben ook een vijftal bijenhotels, kiezen voor inheemse beplanting rond onze installaties en gaan voor nulbeheer pesticiden. Al deze inspanningen lonen. Niet enkel voor het welzijn van (onze) mensen, maar ook de dieren vinden de weg naar onze groene plekjes”.

18

AQUA 2018/1

Aquafin zet jongeren in het Zuiden op weg Een verkwikkende douche nemen, snel een wasje draaien, het toilet doorspoelen, … we staan er niet bij stil welke rol water speelt in ons dagelijks leven. Zowel de beschikbaarheid van water als de manier waarop het na gebruik weer wegloopt, zijn voor ons de normaalste zaak.

Dat is het niet in landen in ontwikkeling. Via het Young Water Fellowship programma van Young Water Solutions helpt Aquafin er ondernemende jongeren hun waterproject realiseren.

Daarbovenop verleent de Vlaamse rioolwaterzuiveraar ook expertise en adviseert het bedrijf de jongeren bij de uitvoering van hun project. Tijdens hun opleidingsweek in België bracht de groep een bezoek aan een rioolwaterzuiveringsinstallatie van Aquafin. Voor velen van hen, die wel een technische hogere opleiding genoten, was het de eerste keer dat ze zo’n installatie van dichtbij zagen.

De twee fellows die Aquafin begeleidt, maakten tijdens dat bezoek kennis met hun mentoren bij Aquafin.

Wouter Maenhout en Wouter Viroux besteden met plezier wat vrije uren aan dit project. Geen van beiden zijn ze aan hun proefstuk toe wat werken met en in het Zuiden betreft. Wouter Maenhout: “Het is een compleet andere context.

De behoeften zijn er meestal nog erg primair, veel mensen hebben zelfs nog geen eigen toilet. Vaak ontbreekt ook het bewustzijn rond de noodzaak van handen wassen. Dit is nog echt pionierswerk.”

DUURZAME PROJECTEN

Bij hun bezoek aan Aquafin maakten Diego en Alice kennis met hun mentoren Wouter en Wouter.

N

a een eerdere eerste samenwerking met Young Water Solutions, werd Aquafin partner van het ‘Young Water Fellowship’-programma.

Young Water Solutions is een internationale non profit organisatie die jongeren wereldwijd steunt en motiveert om binnen hun eigen gemeenschap initiatieven te ondernemen ter bevordering van (hygiënische) waterbeschikbaarheid en sanitatie.

Met het Fellowship-programma begeleidt Young Water Solutions 10 jongeren zeer intensief bij de realisatie van een concreet project.

“Het programma bestaat uit drie essentiële componenten: opbouw van knowhow, mentorship en funding,” legt Antonella Vagliente, directeur van Young Water Solutions uit. “Het opzet is ontstaan vanuit onze ervaring dat jongeren bijzonder moeilijk steun vinden voor het uitvoeren van hun waterprojecten.

De eerste editie van het Fellowship was alvast een wervelend succes met meer dan 800 projectvoorstellen waaruit we er 10 moesten selecteren.”

OPLEIDING IN BELGIË De organisatie kan rekenen op de financiële steun van partners zoals Aquafin.

Beide Wouters ervoeren in hun vrijwilligersverleden regelmatig dat ontwikkelingsprojecten ondanks hun goede bedoelingen niet altijd duurzaam zijn. Van zodra de organisatie vertrekt, duurt het soms niet lang vooraleer het project in verval geraakt omdat de lokale bevolking onvoldoende weet hoe het moet onderhouden worden. Dat risico bestaat niet bij de projecten van het Fellowship-programma omdat ze uitgewerkt worden door een lokale jongere.

Bovendien is duurzaamheid een van de criteria waarop ze geselecteerd werden.

Neem nu het project van Alice Ndagire uit Oeganda, die samen met Diego Suero uit Peru gesponsord en begeleid wordt door Aquafin. Alice betrekt de hele gemeenschap waarvoor ze een nieuw, hygiënisch sanitair blok bouwt bij het project. Zo gaan jongeren mee op zoek naar recyclagematerialen en bouwen ze de infrastructuur mee op.

19

Eens de sanitaire eenheid operationeel is, betalen de gebruikers een kleine bijdrage.

Met dat geld worden de dames die instaan voor het onderhoud, vergoed.

Ook bij Diego staat een gezondere en betere toekomst voor het landelijke gebied waar hij woont, centraal.

Naast de bouw van een sanitaire eenheid voorziet zijn project ook een rietveld dat het afvalwater zuivert zodat het kan gebruikt worden voor de irrigatie van planten. “Geweldig dat ik deze kans krijg om de gezondheids- en milieuproblemen in mijn dorp te verbeteren.

Ik wil hen ook bijbrengen hoe ze dit soort problemen in de toekomst de baas blijven,” klinkt Diego vastberaden.

“De eerste editie van het Fellowship was alvast een wervelend succes met meer dan 800 projectvoorstellen waaruit we er 10 moesten selecteren.”

FUNDING ÉN EXPERTISE Vlaanderen is het dagelijkse werkgebied van Aquafin. Maar ook de waterkwaliteit en ontwikkeling van sanitatie in landen in ontwikkeling houden het bedrijf bezig. Jaarlijks steunt Aquafin daarom een aantal projecten waarin het gelooft, zoals het Young Water Fellowship van Young Water Solutions. Met de ngo Protos werkt Aquafin al vele jaren samen aan grootschaligere projecten en vorig jaar ging het ook met Ondernemers voor Ondernemers een partnership aan. Even belangrijk als de financiële steun die het geeft, vinden we de expertise die onze medewerkers op vrijwillige basis kunnen inbrengen om het project mee te helpen slagen. Tegelijk zorgen we zo mee voor een grotere duurzaamheid van de projecten.

Met de financiële steun en het technisch advies van Aquafin bouwt Diego Suero in Haparquila (Peru) een sanitaire eenheid met rietveld om het afvalwater te zuiveren.

BUSINESS PLAN “Het business plan achter deze projecten, vind ik nu juist zo sterk aan dit Fellowship programma,” zegt Wouter Viroux van Aquafin. “Het initiatief komt van de jongeren zelf en de organisatie erachter reikt hen de nodige tools aan. Door de gemeenschap te betrekken, ontstaat er een groot draagvlak.

Naast de focus op gezondheid en milieu, zit er bovendien een financieel duurzaam plan achter. Voor technisch advies bij de uitwerking van het concept kunnen de fellows bij ons terecht. Via telefoon en skype natuurlijk, we gaan niet ter plaatse. Dat we hen konden ontmoeten tijdens hun trainingsweek in België vind ik daarom echt een meerwaarde.” l

20

AQUA 2018/1

Nieuwe pompen maken pompstation D’Herbouvillekaai storingsvrij

“Het selecteren van de juiste pompen is eigenlijk het summum van de kennis over afvalwaterpompen.

Aquafin is op dat vlak ervaringsdeskundige.”

Zoals heel wat andere pompstations van Aquafin kreeg ook dat op de Antwerpse d’Herbouvillekaai in het verleden regelmatig te kampen met verstoppingen door bijvoorbeeld vochtige doekjes. Alleen verpompt dit pompstation maar liefst 1.750 liter afvalwater per seconde. Een uitval heeft dus meteen grote gevolgen!

H

et pompstation aan de d’Herbouvillekaai is één van de grootste pompstations van Aquafin en het voornaamste toevoerstation voor de rioolwaterzuiveringsinstallatie Antwerpen-Zuid. Daar zuivert het bedrijf gemiddeld ruim 10 miljoen liter afvalwater per dag.

Enorme pompen als deze vervangen is niet eenvoudig.

Het voedende pompstation heeft dan ook een maximale toevoercapaciteit van maar liefst 1.750 liter per seconde.

De zogenaamde meerkanaalswaaierpompen van dit pompstation zijn echter zeer gevoelig voor verstoppingen.

Ze vervangen is ook al geen sinecure, het zijn immers enorm grote pompen die niet zomaar overal verkrijgbaar zijn.

“Omdat ze zo regelmatig verstopt raakten, zijn we toch op zoek gegaan naar een definitieve oplossing”, zegt Jan Joossens, asset ingenieur bij Aquafin en expert op het domein van pompen. “Het selecteren van de juiste pompen is eigenlijk het summum van de kennis over afvalwaterpompen. Aquafin is op dat vlak ervaringsdeskundige en kan als geen ander inschatten welke pompen aangewezen zijn in welke situatie, rekening houdend met alle mogelijke factoren zoals debieten, verstoppingsgevoeligheid, … Niet elke pomp kan zomaar ingezet worden in elke situatie”.

SUCCESVOL GETEST Nadat Aquafin de specifieke vereisten voor een pompstation als d’Herbouvillekaai in kaart bracht, ging het de markt op. Al snel bleek dat slechts drie leveranciers konden voldoen aan de vraag van het bedrijf. “We werkten na grondig onderzoek eerst een oplossing op papier uit en kochten dan in 2016 één nieuwe pomp aan om te kunnen testen”, legt Jan Joossens uit. “Die hebben we een half jaar laten proefdraaien, met het beoogde resultaat. Terwijl de andere pompen in het pompstation nog wél regelmatig verstopt raakten, bleef de nieuwe pomp vrij van storingen.

Daarom kochten we in 2017 nog twee andere pompen aan om de volledige opstelling te vervangen. Het pompstation draait namelijk op een 2+1 opstelling, wat betekent dat twee pompen tegelijkertijd kunnen draaien en er een reserve is.”

21

Jan Joossens, asset ingenieur

Dit belangrijke pompstation beschikt nu over drie pompen met elk een motorvermogen van maar liefst 340 kW. De totale investeringskost voor de vernieuwing komt op zo’n 450.000 euro.

Maar de resultaten zijn bevredigend: sinds de nieuwe pompen draaien, werkt het pompstation storingsvrij.

GROOT PROJECT De vernieuwing van het pompstation d’Herbouvillekaai is het grootste project van dit soort dat Aquafin ooit uitvoerde en duurde in totaal ongeveer twee jaar. Eén van de moeilijkste aspecten was dat het zuiveringsproces op de zuivering van Antwerpen-Zuid gegarandeerd moest blijven en dat het pompstation dus continu voor de aanvoer van afvalwater moest blijven zorgen. Daarnaast werd met 3D-opmeting ook een speciale techniek gebruikt om te garanderen dat alle geprefabriceerde leidingonderdelen bij de montage perfect zouden passen en aansluiten op elkaar.

De uitvoering van dit belangrijke project illustreert ook dat het bedrijf proactief denkt bij vervangingen of herstellingen. “We kijken niet louter naar de vervanging of herstelling op zich, maar denken ook na over de mogelijke meerwaarde bijvoorbeeld op het vlak van energie-efficiëntie, verstoppingsgevoeligheid, bedrijfszekerheid en onderhoudskosten. Die specifieke kennis sturen we regelmatig bij op basis van de analyse van de vele pompstations die Aquafin in beheer heeft. Op dit moment werken we nog verder aan de besturing van de pompen, met het oog op maximale energieefficiëntie. Zo levert de grote investering die het bedrijf gedaan heeft, nog een kostenbesparing op.

Niet alleen verlagen energiezuinigere pompen de energiekost, doordat ze betrouwbaarder zijn, moeten onze operationele mensen minder vaak ter plaatse komen. Ook dat is al duidelijk te merken in de statistieken”, besluit Jan. l

22

AQUA 2018/1

Uniek liefdesspel in het zoete water

De bittervoorn is een kleine karperachtige die bij ons vooral voorkomt in zacht stromende rivieren en afgesneden meanders.

Het is een vervuilingsgevoelige soort, met een niet-alledaags voortplantingsgedrag.

Natuurfotograaf Misjel Decleer kon het van dichtbij met eigen ogen aanschouwen.

D

e gemiddelde lengte van deze karperachtige is 5 tot 7 cm. Volwassen visjes zijn dan ook met geen enkele andere inheemse vissoort te verwarren.

Mannetjes kun je doorheen het jaar onderscheiden van de vrouwtjes vanwege hun iris die aan de bovenkant oranjerood kleurt en bij de vrouwtjes eerder onopvallend geel tekent. Verder worden beiden gemarkeerd door een blauwgroene lengtestreep

die vanaf het midden tot de staartwortel reikt. Een korte zijlijn, een grijsgroene rug, een parelwitte buik en grijze vinnen met een oranjerood tintje vervolledigen het beeld.

Er zijn onderzoeken die erop wijzen dat het verspreidingsgebied van de bittervoorn ooit beperkt was tot het rivierenstelsel van de Noordelijke Zwarte Zee.

Via karpertransporten in de late middeleeuwen zou de soort verspreid zijn in Centraal Europa.

In Vlaanderen komt de bittervoorn vooral voor in zacht stromende rivieren en afgesneden meanders, maar ook in sloten, stilstaande vijvers en plassen. Je vindt ze vandaag het meeste terug in het stroomafwaartse gedeelte van de Demer en haar bijrivieren.

Mogelijk is de bittervoorn nog gevoeliger voor vervuiling dan

23

TT

BI

ER

VO OR

N

de zoetwatermossel, want de kleine karperachtige verdween op vele plaatsen waar de mossel nog aanwezig is.

IT TAKES TWO! Behalve hun kleurrijke verschijning, laten bittervoorns zich opmerken door hun bijzondere wijze van voortplanten.

Dat kan enkel gebeuren door de aanwezigheid van zoetwatermossels, bij voorkeur de grote schilders- of zwanenmossel. Deze ‘tweekleppigen’ zijn weekdieren die met de in het water aanwezige kalk een harnas vormen van twee nagenoeg gelijke scharnierende schelpen die kunnen openen en sluiten via twee spieren. Binnenin bevindt zich een soort mantel, die de weke delen van het lichaam omgeeft. Via bladachtige kieuwen ontwikkelen de dieren een waterstroom waaruit zowel zuurstof als voedsel wordt gefilterd. Deze moet er ook voor zorgen dat tijdens de voortplanting het mannelijke sperma van de mossel naar een vrouwelijk dier wordt overgebracht. Bij bevruchting produceren de dieren tot meer dan een miljoen larven, de bittervoorn hooguit honderd!

ONVERWACHTE GASTEN Bij het maken van opnames in de Durmevallei, besloot ik uit een prachtige

heldere poel vol waterplanten wat vederkruid mee te nemen als levend ornament voor mijn nieuw zoetwateraquarium thuis. Pas toen ik de gevulde ton in het aquarium kieperde, kwam de verrassing. Er zwommen een tiental piepkleine visjes in, waarvan ik dacht dat het jonge brasem of kolblei was.

Omdat mijn aquarium niet onmiddellijk een bestemming had, zou ik dit jonge leven voorlopig maar koesteren.

De visjes groeiden voorspoedig op, waarbij vooral de grote ovale schubben gingen opvallen. Toen er ook nog een groenblauwe lengtestreep zichtbaar werd, bleek mijn groeiend vermoeden te kloppen en mocht ik voor het eerst levende bittervoorntjes aanschouwen.

In een winkel met vijvermateriaal kocht ik enkele zoetwatermosselen en behalve de bittervoorntjes groeide ook het vederkruid goed aan. Het was half februari toen ik een eerste verandering merkte. Een van de bittervoorns begon rood en zwart te verkleuren rond de rugen aalvin, kreeg een warme oranjerode gloed rond borst en buik en een donkere kop met kleine witte knobbeltjes paaiuitslag. De vis vestigde zich in de onmiddellijke omgeving van de grootste mossel en beroerde deze met lijf en staart tot de mossel de schelpen niet meer sloot.

Alle bittervoorns werden verdrongen naar de andere helft van het aquarium tot het grootste vrouwtje een soort buisvormig wit aanhangsel ontwikkelde rond de aars.

Het mannetje leidde haar naar de opening van de mossel, waarna mevrouw zich zo goed mogelijk positioneerde net voor de instroomopening en tegen de waterstroom in. Als een schicht boorde ze haar legbuis via de instroomopening tot diep in de mossel en trok zich dan bliksemsnel terug. Binnen één seizoen ontwikkelde het vrouwtje zo’n 5 -tal maal een legboor en werd er telkens afgelegd.

Na iedere legbeurt zwom het mannetje trillend boven de instroom van de mossel om er zijn homvocht te verspreiden.

VISJES UITPROESTEN Later begonnen ook de andere vrouwtjes, een na een, een legboor te ontwikkelen en namen ze gedurende een drietal dagen deel aan de voortplanting.

Daarna kromp de legboor weer ineen en verdween ze. Ongeveer een maand na de aanvang van het broedseizoen zag ik een achttal piepkleine visjes van zo’n twee millimeter lengte zwemmen aan de oppervlakte in een klein schooltje.

Enkele weken later zou ik ‘het gebeuren’ zelf observeren. De grote zwanenmossel proestte als het ware, waarbij een waterstroom ontstond waarin een tiental kleine visjes als in een waterkolk werden uitgestoten.

Intussen zijn er al verschillende generaties geboren en zwemmen ze in mijn tuinvijvers. Onlangs zat ik op een bank bij de grootste vijver toen een ijsvogel in het water dook en seconden later boven kwam met een kleine bittervoorn.

Twee juweeltjes van ons zoete water!

En zo blijft alles mooi in evenwicht en is de aandachtige toeschouwer de winnaar! l

Help Vlaanderen ontharden, doe mee met Operatie Perforatie!

Regenwater kan in de bodem dringen Meer zuurstof en mentale rust door meer groen Biodiversiteit groeit Welk stukje grijs in het(semi-)openbare domein kan jij opbreken? Dien als lokaal bestuur, vereniging, jeugdbeweging, school of wijkcomitĂŠ je projectvoorstel in en maak kans op budget om het te realiseren!

Meer informatie en de voorwaarden vind je op www.operatieperforatie.be

EEN INITIATIEF VAN INFOPUNT PUBLIEKE RUIMTE EN AQUAFIN.