Jan Goossens over hoe Aquafin voor disruptie kan zorgen (uit Management Team Magazine)

AQUAFIN

BUSINESS

TEKST Karin Swiers FOTOGRAFIE ID/Patrick De Roo

DISRUPTIE MET AFVALWATER Drinkwater uit afvalwater, het bypassen van diverse takken van landbouw en industrie én het zelf opwekken van energie. Hoe ons waterzuiveringsbedrijf Aquafin voor disruptie kan zorgen.

56 MT

MT 57

AQUAFIN

BUSINESS

‘WE DOEN PROEVEN WAARBIJ WE MET SATELLIETBEELDEN VERZAKKINGEN BEKIJKEN. WE ZIEN HET VERSCHIL OP ANDERHALVE MILLIMETER’

1

AFVALWATER WORDT DRINKWATER

De hitte en de droogte dit jaar hebben het onderwerp water weer met stip op de kaart gezet. 'We verbruiken 360 miljoen kuub drinkwater per jaar in Vlaanderen. Drinkwater wordt in Vlaanderen gemaakt van 50 procent oppervlaktewater en 50 procent grondwater. We zijn bovendien een netto-importeur van drinkwater, tot 20 procent moeten we importeren. Het niveau van belangrijke grondwaterlagen blijft dalen, ze worden systematisch leeg getrokken op een niet duurzame manier. Het probleem zal met de klimaatverandering alleen maar erger worden', voorspelt Jan Goossens, CEO van Aquafin.

Aquafin staat in voor de particuliere waterzuivering in Vlaanderen: al het afvalwater dat van de gezinnen komt, wordt gecollecteerd via de riolering. 'Drinkwater is relatief goedkoop en voor heel veel toepassingen niet nodig. Wij produceren jaarlijks 800 miljoen kuub gezuiverd afvalwater dat voldoet aan strenge Europese en Vlaamse normen zodat het geloosd kan worden in beken en rivieren.

Dat zogeheten effluent kan je niet drinken, maar je kan het wel verder opzuiveren tot gelijk welke kwaliteit. We hebben meer dan 300 installaties staan in Vlaanderen. Misschien dat je beter hier iets voorziet om het water verder op de zuiveren als vervanger van drinkwater. Een toepassing waar nog niet iedereen bij stilstaat.'

2

DISRUPTIE IN DE STRAAT

Aquafin in de straat, dat betekent een jaar lang een werf met stof, modder en afsluitingen. Na al deze disruptie lopen soms een aantal kelders vol. Een logisch gevolg van de werken, geeft Jan Goossens aan. ‘Ongeveer een derde van het water dat naar ons komt is grond­ water. Dat zijn lekkende riolen waar grondwater

58 MT

AQUAFIN NV IN CIJFERS 500 miljoen euro omzet/jaar 1.100 medewerkers 6.120 km rioolbuizen 200 km extra riolering per jaar (aanleg) 311 waterzuiveringsinstallaties 1.690 pompstations 83 procent van afvalwater wordt in Vlaanderen gezuiverd 2 miljard liter effluent per dag

insijpelt, van buiten naar binnen. Als Aquafin klaar is met de werken, dan krijgen we wel vaker daarna klachten over volgelopen kelders. Dan denken de bewoners dat er een fout is gemaakt, dat er een zetting is gebeurd, of een lek bij Aquafin. Eigenlijk is het omgekeerde gebeurd, we hebben een lekkende buis vervangen door een nieuwe rioolbuis. Met als gevolg dat het grondwater weer op zijn normale niveau komt. Daardoor lopen de kelders soms onder. Daar is dus niets misgelopen, we hebben integendeel iets goeds gedaan, het riool lekt niet meer.'

Ook zinkgaten, hele stukken weg die plots instorten, moeten tot het verleden gaan behoren.

'We doen proeven waarbij we met satellietbeelden en speciaal ontwikkelde software het landschap bekijken. Omdat zo'n satelliet continu overvliegt, zien we verzakkingen ontstaan. We zien het verschil op anderhalve millimeter, zelfs midden in de velden. Als daar een riool ligt, dan weten we dat we heel gericht op die plaats moeten gaan kijken of er iets aan de hand is.'

3

ZELF FOSFATEN WINNEN

Een andere toepassing van afvalwater is de recuperatie van grondstof en van nutriënten. Meststoffen bestaan uit drie belangrijke componenten, fosfaat is er één van. Alleen zijn fosfaten nergens in Europa te verkrijgen.

Fosfaaterts wordt gedolven in mijnen in Algerije, Marokko en Rusland, dat zijn de belangrijkste leveranciers. In de chemische industrie wordt het fosfaat ontsloten en er worden meststoffen van gemaakt. 'Ze worden gebruikt om bijvoorbeeld maïs te produceren, de koe eet die maïs, de fosfaten zitten er dan in, de koe belandt op ons bord, via onze digestie komt het in het toilet, in het afvalwater en dat belandt bij ons. De voorraad

fosfaaterts is wereldwijd aan het slinken, dat betekent dat het duurder wordt en zelfs van groot strategisch belang. Fosfaten zijn immers onmisbaar voor de landbouw. Dus zijn we volop bezig met het ontwikkelen van methodes om fosfaten te recupereren uit afvalwater.'

'Technisch staat de techniek volledig op punt, we doen dat nu op kleine schaal. We hebben die proeffosfaten al verkocht als meststof en ze zijn op het land gebracht. Op proefschaal is het nu nog niet rendabel genoeg ten opzichte van importeren, maar als de prijzen blijven stijgen komt dat kantelpunt vanzelf. We onderzoeken momenteel de mogelijkheid om in het beheer van Aquafin een hele grote installatie te bouwen waarmee we meer dan 50 procent van alle fosfaten in het afvalwater zouden kunnen recupereren. Als we het op grote schaal kunnen toepassen, je spreekt dan over duizenden en duizenden tonnen fosfaten die we zo recupereren, dan kan het ook met de huidige prijzen een rendabel verhaal worden. Dat is disruptief, omdat je, los van het circulaire aspect, verschillende industriestappen bypassed: het verhaal van de mijnbouw, de chemie en eventueel zelfs de producenten van meststoffen. Je gaat met die meststof direct terug naar het land en sluit op die manier de keten kort.' >

MT 59

AQUAFIN

4

AFVALWATER WORDT ENERGIE

Op de site in Deurne, die met die twee paaseieren langs de Antwerpse ring, verduidelijkt Jan Goossens, gaat Aquafin van start met het tweede grootste project van Europa voor warmterecuperatie van afvalwater. Die warmte komt van het water van de douche, de vaatwasmachine, de wasmachine, en is relatief goed geïsoleerd door de buizen ondergronds. Het komt gemiddeld tien tot vijftien graden warmer aan dan de omgevingstemperatuur. Die warmte wordt door warmtepompen op 60-70 graden gebracht en gaat dan als voeding naar een residentiële wijk om opnieuw daarmee douchewater en dergelijke te gaan verwarmen via een warmtenet. 'Dat is een mooi circulair systeem, maar om dat vanuit een waterzuivering te kunnen doen moet dat op zeer grote schaal gebeuren. Deurne verwerkt het water voor meer dan 200.000 inwoners. We kunnen hiermee een duizendtal inwoners terug van warmte voorzien.'

Het systeem zou binnen een aantal jaar operationeel moeten zijn. De timing wordt bepaald door het tempo van de bouw van de Slachthuissite.

Aquafin werkt voor dit project samen met de stad Antwerpen en Eandis.

'Overigens dienen die paaseieren op dezelfde site om de biomassa die ontstaat bij het zuiveringsproces te vergisten tot biogas dat vervolgens omgezet wordt in warmte of elektriciteit. Productie van groene stroom doen we zo op 16 locaties in Vlaanderen.' .

5

ZELF STIKSTOF RECUPEREREN

Meststof bestaat uit nog twee belangrijke componenten, kalium en stikstof.

Kalium is het minst kritische, daar hebben we in Europa mijnen voor. Stikstof is veelvuldig aanwezig in de lucht, maar het is zeer duur om dat uit de lucht te halen. Stikstof wordt omgezet met behulp van aardgas in ammoniak en dat wordt in de chemische industrie verwerkt tot meststof. 'Er zijn nu bepaalde onderzoeken bezig, niet bij Aquafin, om stikstof te recupereren uit afvalwater met de hulp van bepaalde enzymen. Die enzymen zetten stikstof om in een eiwitrijk papje en dat wordt rechtstreeks gevoed aan de koe. Opnieuw worden

60 MT

BUSINESS

‘FOSFATEN WINNEN IS NOG NIET RENDABEL GENOEG TEN OPZICHTE VAN IMPORTEREN, MAAR ALS DE PRIJZEN BLIJVEN STIJGEN KOMT DAT KANTELPUNT VANZELF’

allerhande duurzame initiatieven getest worden, alvorens ze op de site van 4 Fonteinen, een Vilvoordse stadswijk in ontwikkeling, worden losgelaten. Daarbij kijken we echt naar de rentabiliteit van zo'n systeem in de toekomst. Ander voorbeeld van een nieuwe toepassing: een van onze proefinstallaties in Aartselaar haalt cellulose uit het water. Dat is papiervezel, eigenlijk het wc-papier dat is afgebroken. Het is technologisch mogelijk om dat te recupereren en daar isolatiemateriaal van te maken, of een deel terug voor papier te gebruiken. We gebruiken 40 à 50 kilo wc-papier per Vlaming per jaar, dus daar valt wel wat isolatie­ materiaal van te maken.'

7

daar diverse grote industrieën mee gebypassed.

Je kan dan zelfs het landbouwstuk uitschakelen.

Sterker nog, als je dat papje goed kruidt, kan je het allicht gewoon opeten.' Zelfs de koe kan dus met pensioen.

6

SCHEIDEN AAN DE BRON

'Grondstoffenrecuperatie en het omzetten van afvalwater naar bijvoorbeeld energie, meststoffen en herbruikbaar water kan je veel efficiënter doen als je drie stromen scheidt. In urine zit fosfaat, in feces zit energie en grijs water is de belangrijkste bron om water uit te recupereren. Dat betekent dat optimaal alle

toiletten moeten worden omgebouwd, zodat een en ander al in de pot gescheiden wordt. Die toiletten bestaan overigens al en dan is het nog kwestie van goed te leren mikken. Wat onbetaalbaar is en wat niet gaat gebeuren is dat naar Aquafin drie verschillende leidingen gaan komen: één voor urine, een voor feces en één voor grijs water. Dan zal je die installaties ter plekke moeten bouwen, dus op appartementsniveau, of op gemeenteniveau, zodat we het lokaal kunnen recupereren.'

Die evolutie komt er wel aan, geeft de topman aan.

'We gaan nu een proefproject doen in de Kruitfabriek in Vilvoorde samen met bouwgroep Matexi.

De Kruitfabriek is een ontwikkelingslabo waarin

OPVANG MEDICIJNEN EN MICROPLASTICS

Microplastics, de microscopisch kleine korreltjes, en medicijnresten worden niet of slechts gedeeltelijk uit het afvalwater gehaald.

Aquafin doet er wel onderzoek naar, want de impact is, zeker voor medicijnen, al goed in kaart gebracht. 'De afbraak van oestrogeen uit de pil leidt ertoe dat er een vervrouwelijking is van het vissenbestand. De resten van antidepressiva hebben effect op kreeftjes. Die zitten van nature in het donker onder stenen, maar ze krijgen deze resten binnen en zwemmen dan naar het licht waar ze vervolgens worden opgegeten door vogels.

Hun natuurlijke beschermingsreflex van onder stenen kruipen, zijn ze kwijt.'

Technologisch is het mogelijk om zowel microplastics als medicijnresten uit het afvalwater te halen. De drinkwaterbedrijven doen dat al, alleen zijn de volumes die Aquafin zuivert veel groter en is de vervuilingsgraad van het afvalwater veel hoger. 'We hebben al installaties op kleine schaal, met membranen die dat tegenhouden, maar dat zijn hele kleine debieten. Het is een andere techniek die voor kleinschalige toepassingen geschikter is dan voor die grote bassins. Meer dan 90 procent van de waterzuiveringsinstallaties hebben dit membraam niet. Het zou zeer duur zijn om ze om te bouwen en ook de operationele kost ligt hoger. Als het Europees opgelegd wordt, zal het echter wel gebeuren en die kans wordt steeds groter.' ■

MT 61