Bouw en Uitvoering 4-2015

DUURZA AMSTE VERZAMELPAND

PROJECT

KUSTWERK

KATWIJK

NIEUWE

SLUIS

BIJ TERNEUZEN BOUW EN UITVOERING

BEREIKT RUIM 68.600 LEZERS

JAARGANG 47 - 4 2015

HET VAKBLAD VOOR RIJK, PROVINCIE EN GEMEENTE

IN NEDERLAND EN BELGIE

13375

sTijGinG orderPorTefeuille BouW Uit de onlangs vrijgegeven EIB­cijfers over juni blijkt, dat over de totale bouw in mei de orderportefeuille per saldo met twee tiende maand is toegenomen tot 7,0 maanden.

In de utiliteitsbouw steeg de orderpor­ tefeuille met drie tiende maand naar 7,1 maanden, nadat deze in de maanden maart en april met drie tiende maand was afgenomen. De orderportefeuille in de woningbouw bleef in mei stabiel op 7,7 maanden.

Per saldo nam in de burgerlijke en utili­ teitsbouw de totale orderportefeuille in mei met een tiende maand toe tot 7,4 maanden.

De orderportefeuille in de GWW steeg met twee tiende maand naar 5,7 maan­ den. In de grond­ en waterbouw met drie tiende naar 6,2 maanden en de werk­ voorraad in de wegenbouw bleef stabiel op 5,2 maanden.

Van de bouwbedrijven geven zeven op de tien aan geen stagnatie in onderhanden werk te ondervinden. Zes op de tien be­ oordelen de huidige situatie als normaal en zeven op de tien verwachten geen verandering in de personeelsbezetting.

Bijna vier op de vijf bedrijven denken dat de prijzen gelijk blijven.

‘DUUrZaaMSte verZaMelPanD’ Wat zijn de best practices voor de afstoot van leegstaand (rijks)vast­ goed? In Amersfoort staat men te popelen om te beginnen aan de trans­ formatie van het voormalig belas­ tingkantoor. Transformatie tot een extreem duurzaam bedrijfsverzamel­ pand, met uitstraling naar de hele buurt. Het belastingkantoor staat al ruim tien jaar leeg, op een toplocatie tegenover het Centraal Station.

4

tWeeDe leven van StaDSverWarMInG Van verouderd warmtenet naar duur­ zaamste warmtebedrijf van Neder­ land. Stadsverwarming Purmerend maak te sinds 2007 een enorme omslag. Met als mijlpaal een nieuwe BioWarmteCentrale, afgelopen maart geopend door Koning Willem­Alexan­ der.

12

BeleID van GeMeenten DrIJft leeGStanD oP De winkelleegstand in Nederland blijft groeien. Ook het afgelopen jaar nam deze volgens ABN AMRO weer met 1% toe. Vooral in kleine en middelgrote steden vallen steeds meer gaten in de winkelstraten. En zeker 15.000 winkels lopen het risico failliet te gaan. Wat moeten we doen met kansloze winkel­ locaties? Opgeven?

van Groen naar Groen-BlaUW 22

18

Uw groen is onze zorg www.heijmanssportengroen.nl

www.duravermeer.nl

B+U 4 2015 3

nIeUWe SlUIS BIJ terneUZen In 1827 lagen de eerste sluizen in Ter­ neuzen om het scheepvaartverkeer verder landinwaarts te krijgen en het achterland te beschermen tegen over­ stromingen. De huidige Middensluis dateert uit 1910, de Oost­ en Westsluis uit 1968. In 2021 wordt naar verwach­ ting de Nieuwe Sluis in gebruik geno­ men. Een uitdaging, vooral omdat deze sluis gerealiseerd wordt in een bestaand sluizencomplex

BoUW- en InfraSector PlaatSt 110 WaJonGerS 25

26

ProJect kUStWerk katWIJk Katwijk was de laatste zwakke scha­ kel van de Zuid­Hollandse kust. Door gezamenlijke inspanning van diverse partijen bleek het mogelijk de kust­ versterking te combineren met de bouw van een parkeergarage en de ruimtelijke herinrichting van het duin­ gebied: een unieke en innovatieve combinatie binnen één project.

32

SlIM GeBoUW onDerSteUnt oUDerenZorG

en verDer fotoPaGIna............................ 1

Wat is de sociale relatie tussen een gebouw en haar bewoner? Hoe er­ vaart de eindgebruiker een gebouw na de oplevering? Het is een vraag die vaak onderbelicht blijft in de bouw­ sector. Met de voortschrijdende auto­ matisering in gebouwen, neemt ook de aandacht voor deze vraag toe.

GeBoUWaUtoMatISerInG ....44 fotoPaGIna.......................... 45 BeSt of WeB......................... 46 BeDrIJfSInfo .......................50

38

colofon .............................. 64

Uw logo ook op deze positie?

rUIMte voor UW BeDrIJf Uniek in gevelisolatie www.caparol.nl

Less energy, more comfort www.ubiflex.nl

info@aprmediagroep.nl

Impopulaire leegstand biedt kans voor creatieve geesten

‘Duurzaamste verzamelpand van Nederland’

B+U 4 2015 5

Wat zijn de best practices voor de afstoot van leegstaand (rijks) vastgoed? In Amersfoort staat men te popelen om te beginnen aan de transformatie van het voormalig belastingkantoor.

Transformatie tot een extreem duurzaam bedrijfsverzamelpand, met uitstraling naar de hele buurt. Het belastingkantoor staat al ruim tien jaar leeg, op een toplocatie tegenover het Centraal Station. Een steen des aanstoots, die op het punt staat om als hoeksteen te worden ingezet.

TEKST Daan Groeneveld BEELD One Planet/ZEDfactory

N

a de nodige publiciteit, eind vorig jaar, is de afstoot van rijksvastgoed inmiddels in volle gang. BU berichtte er over in nummer 1 van dit jaar. Ter opfrissing: door de doelstelling van een efficiëntere en kleinere overheid zal het Rijk tot en met 2020 3,5 miljoen vierkante meter beschikbaar vloeroppervlak afstoten. Daar zit van alles tussen, zo blijkt wanneer men een korte blik werpt op de site van het Rijksvastgoedbedrijf. Het geheel aan vastgoed wordt gefaseerd en vaak via tussenmake­ laars aangeboden op de markt. De afstoot is nu enkele maanden onderweg, en hoewel het nog te vroeg is om conclusies te trekken, wordt door Rijk, provincie en gemeenten druk gezocht naar de beste organisatie hiervan. Nieuwe samenwerkingen en creatieve oplos­ singen worden gezocht en gevonden. Gezond verstand, een dosis creativiteit en hulp van onverwachte part­ ners kunnen daarbij tot bijzondere oplossingen leiden.

Maar niet altijd worden er oplossingen gevonden. Hoe functioneert de weegschaal die wikt en beschikt tus­ sen sloop of herbestemming van een pand? En hoe lang duurt die overweging? Welke kansen en onmo­ gelijkheden zijn er met het leegstaand vastgoed?

Het hele scala tussen herbestemming en sloop komt voorbij wanneer men kijkt naar het lot van tiental­ len afgedankte belastingkantoren in Nederland.

Grijze kolossen

Niet zelden zijn belastingkantoren de saaiste en lelijkste panden die de rijksoverheid in de portefeuille heeft.

Grijze kolossen uit de jaren zeventig. Het motto ‘leuker

kunnen we het niet maken, wel makkelijker’, is terug te zien in de architectuur van deze gebouwen. Wellicht heeft dat ooit een functie gehad, om de gefrustreerde belastingbetaler bij het naderen van een dergelijk kolos te ontmoedigen. Het verkopen van deze gebouwen is er echter niet leuker of makkelijk van geworden. Leeg­ staande kantoren te over in Nederland. Het is niet waar­ schijnlijk dat veel van deze belastingkantoren een nieu­ we invulling krijgen als kantoor. Aannemelijker is dat een geïnteresseerde partij een grondige herbestemming in het achterhoofd heeft. Succesvolle herbestemming is niet zelden afhankelijk van de uitstraling en de geschie­ denis van een gebouw, maar welk verhaal vertel je, als verhuurder van bedrijfsruimte of appartement, over de identiteit en geschiedenis van een gebouw dat enkel dienst heeft gedaan als belastingkantoor? Er zijn tot op heden weinig voorbeelden van succesvolle herbestem­ ming van belastingkantoren. Enerzijds omdat ze tot voor kort niet veel op de markt kwamen, anderzijds omdat dergelijke gebouwen nu eenmaal niet tot de verbeelding spreken. Mocht het al lukken om een belastingkantoor succesvol te transformeren, dan zal de geschiedenis van het pand niet breed uitgemeten, maar eerder verzwe­ gen, vergeten of weggemoffeld worden.

Antikraak

Maar het kan. Het voormalig belastingkantoor te Amers­ foort staat namelijk op het punt om omgetoverd te wor­ den tot het meest duurzame bedrijfsverzamelgebouw van Nederland. Het project is gedoopt als ‘Business Garden’. Een opmerkelijk verhaal, inspirerend en veront­

6 B+U 4 2015

rustend tegelijk, want eens te meer blijkt dat het wat voeten in de aarde heeft om met een verpauperd belas­ tingkantoor iets moois te doen. Anno 2006 stond het gedeelte dat ooit als belastingkantoor had gefungeerd al jaren leeg, terwijl de andere helft van het gebouw nog dienst deed als rechtbank. Werktuigbouwkundige Paul Heistein was destijds werkzaam bij Essent en zocht een ruimte om aan de slag te gaan met zijn hobby: duur­ zaamheid. Destijds nog niet zo’n hippe term als nu en zeker nog niet zo sterk verbonden aan de gebouwde omgeving. Heistein fietste iedere dag langs het lege pand, gelegen tegenover het Centraal Station van Amersfoort. Hij zag direct de potentie van de locatie en vroeg de eigenaar, VROM, of er ruimte beschikbaar was.

Het gebouw bleek bewoond te worden door antikraak­ studenten en Heistein kon, tussen de studenten in, aan de slag met zijn duurzaamheidsideaal. Via de organisatie OnePlanet werkte hij aan allerhande duurzaamheids­ initiatieven. De eerste plannen voor koop en renovatie van het pand stammen uit 2009. Heistein moest van ver komen, bekostigde de voorbereidingen van het project deels uit een afvloeiingsregeling. Maar na vijf jaar is hij dicht bij de realisatie van zijn droom, het meest duur­

zame bedrijfsverzamelgebouw van Nederland. “Omdat ik met duurzaamheid bezig was, kreeg ik van VROM alle ruimte om het pand te benutten. Zo rond 2009 bleek dat de rechtbank ook zou vertrekken. Toen heb ik direct navraag gedaan wat er ging gebeuren. Er bleken echter geen plannen voor het gebouw te zijn. Het pand was destijds al in slechte staat. Ik heb direct geïnformeerd: ‘is het te koop en wat is de prijs?’”

Burger aan de keukentafel

Heistein begon letterlijk als burger aan de keukentafel.

Dat de gemeente Amersfoort en het Rijk hem de kans gaven om zijn plannen te ontwikkelen, toont aan hoe­ veel ruimte er - letterlijk en figuurlijk - is voor particulier initiatief, om iets moois te doen met dergelijke ‘impo­ pulaire’ kantoorpanden. Het gebrek aan marktwaarde betekent een kans voor anders denkenden als Heistein.

En momenteel helpt de tijdgeest een handje. Destijds, in volle crisis, was de omgeving sceptisch. Zo veel geslaag­ de voorbeelden van herbestemming als tegenwoordig waren in 2009 nog niet voorhanden. “We hebben nooit gekeken naar de externe omstandigheden, maar zijn onze eigen droom nagevolgd. We hebben inderdaad wat

Winterswijkse aanpak Het online overzicht van overtollig vastgoed van het Rijksvastgoedbedrijf maakt duidelijk dat tientallen voormalige belastingkantoren momenteel leeg staan. In Utrecht strandde onlangs nog een poging om het oude belastingkantoor, een torenhoge flat, te herbestemmen. Uiteindelijk is gekozen voor sloop en nieuwbouw van studentenwoningen. Een opmerkelijk bericht komt uit Winterswijk, een dorp in de oostelijk Achterhoek, een van de krimpregio’s in Nederland. Pogingen om het belastingkantoor aldaar te verkopen en te verhuren zijn mislukt. Minister Blok gaf toestemming om het pand te slopen. Dit gaf de gemeente gelegenheid om het belastingkantoor in te zetten in een slim herverkavelingssysteem. Wethouder Gommers, onder meer verantwoordelijk voor ruimtelijke ontwikkeling, licht dit toe: “De hele Achterhoek kampt met commercieel en maatschappelijke leegstand. In onze gemeente hebben we een aantal plekken geclusterd. Daarbinnen wordt gekeken naar eventuele nieuwe functies van leegstaande gebouwen. Het is een specifiek gebiedsgerichte aanpak. De context van het gebouw wordt benaderd vanuit het grotere geheel van de clusters. Er wordt gezamenlijk een helikopterview gecreëerd, om te zien waar de behoeften liggen, welk aanbod er is, waar herbestemming plaats kan vinden en waar sloop gerechtvaardigd is. We anticiperen hiermee op het feit dat iedereen naar elkaar gaat zitten kijken in dergelijke situaties. We proberen de dynamiek in één keer op gang te brengen door alle leegstand naast elkaar op een rijtje te zetten. Alle partijen, van gebouweigenaren tot omwonenden, worden bij elkaar gebracht om na te denken over oplossingen.

In een ideale situatie ontstaan er verrassende nieuwe invullingen en vallen de puzzelstukjes precies in elkaar. Maar linksom of rechtsom zal er capaciteit uit de markt moeten worden gehaald.

Het Rijksvastgoedbedrijf vindt deze aanpak interessant en ook de provincie houdt de ontwikkelingen in de gaten. Beiden zoeken natuurlijk de best practices voor een succesvolle omgang met leegstand. Het Rijksvastgoedbedrijf heeft zelf een behoorlijk genereus aanbod gedaan door het belastingkantoor in te zetten voor de herverkaveling. Wanneer na de ruimtelijke herordening blijkt dat het kantoor gesloopt moet worden, nemen zij de sloopkosten en de afschrijving voor hun rekening. Als anderzijds bijvoorbeeld blijkt dat het belastingkantoor een betere plek is voor bedrijven die nu in een verouderd pand kantoor houden, dan zal daar gesloopt worden. Het geeft ons een hoop flexibiliteit. Er zijn twee mitsen vanuit het Rijksvastgoedbedrijf: het belastingkantoor mag niet ingezet worden voor woningbouw en wanneer het gebruikt wordt voor een functie waardoor elders gesloopt wordt, mag dat geen verstoring zijn van de markt.”

“Momenteel hebben we de eerste bijeenkomst gehad en is het nog te vroeg om te zeggen wat er daadwerkelijk met het belastingkantoor gaat gebeuren. De eerste bijeenkomst werd gehouden met de eigenaren van leegstand in de clusters. Er is vooral gebrainstormd over de mogelijkheden. Van vleermuizenpark tot plek voor arbeidsmigranten. De komende bijeenkomst zullen ook omwonenden welkom zijn en is het de bedoeling om in gestaag tempo tot concrete plannen over te gaan. Een uitruil tussen gebouwen uit verschillende clusters behoort ook tot de mogelijkheden. Deze integrale aanpak is ontstaan uit een eerder, zeer positief verlopen publiek-private samenwerking, waar omwonenden, geïnteresseerden en eigenaren gezamenlijk tot oplossingen kwamen. Er is dus sprake van een echte Winterswijkse aanpak.”

spreekwoordelijke regen, hagel en windstoten moeten trotseren”, aldus Heistein hierover. Het is een ongebrui­ kelijke procedure. Heistein heeft er ‘veel eigen risico en eigen tijd in gestoken’ en wordt grotendeels bijgestaan door vrijwilligers. Daarmee heeft het project een idealis­ tisch karakter. Bij gemeente en Rijk leverde dat goodwill op. Economisch gezien bleek het echter moeilijker om draagkracht voor het project te vinden. “We hebben zelf niet genoeg geld om het gebouw te kopen. We hebben goed naar beleggers moeten zoeken. Maar op zeer korte termijn zal de koop van het pand plaatsvinden. In eerste instantie is gekeken naar bouwbedrijven als beleggers, maar die wilden enkel als tussenfinanciers fungeren.

Er zijn heel veel wolven op de markt, die misbruik van onze willen maken. Die zijn bezig met green washing.

Onder het mom van duurzaamheid willen ze zo veel mogelijk geld verdienen. Daarnaast waren er andere partijen die deze toplocatie wilden hebben om te slopen en nieuwbouw te realiseren.” Stap voor stap werkte Heistein aan draagvlak voor zijn droom. “Je hebt in

360 graden goede relaties nodig. Omgeving, huurders, gemeenten, geldschieters, technici en architecten. In het midden sta je alleen met je verhaal. Het is een kwestie van doorzetten en nooit opgeven.”

Voorkeursrecht

Een opmerkelijke rol is weggelegd voor het Rijks­ vastgoedbedrijf - in het begin van de procedure nog Rijksgebouwendienst - en de gemeente Amersfoort.

Overtollig rijksvastgoed wordt in eerste instantie altijd eerst aangeboden aan andere overheden, gemeente en provincie, voordat het op de openbare markt belandt.

In dit geval heeft de gemeente gebruik gemaakt van haar voorkeursrecht. Dit is mogelijk vanwege het duur­ zame karakter van het project. De gemeente kan het gebouw als katalysator inzetten voor haar duurzaam­ heidsdoel ‘Amersfoort 2030’. Via een abc-formule koopt de gemeente het gebouw en verkoopt het in één en dezelfde transactie door aan de begunstigde partij. Dit is alleen mogelijk met niet-commerciële projecten.

B+U 4 2015 9

Het ontwerp van de Business Garden is revolutionair, state-of-the-art. In eerste instantie kwamen lokale duur­ zame architecten die Heistein benaderde, met ideeën voor een ‘passive house’, een woning die niet veel ener­ gie verbruikt. Dit zou worden bereikt door dikke isolatie en grote ramen op het zuiden. Van dergelijke gebouwen bestaan er momenteel honderden wereldwijd. Maar het nadeel is volgens Heistein dat dit veel nieuw materi­ aal vereist, met een grote ecologische voetafdruk als gevolg. Na contact met de Britse architect Bill Dunster van ZEDfactory, werd besloten het over een andere boeg te gooien. Dunster’s ontwerp bleek veel radicaler en duurzamer dan het ‘passive house’. Zijn ontwerpt volgt de tien principes van One Planet Living van het Wereld Natuur Fonds.

15 centimeter kurk

Heistein gaat er prat op dat de Business Garden het eerste gebouw in Nederland wordt dat volgens deze principes wordt opgeleverd. Meest in het oog sprin­

gend van die tien principes is de aandacht voor de carbon footprint, de ecologische voetafdruk, die zo laag mogelijk wordt gehouden. Heistein: “We gaan voor de allerhoogste normen op het gebied van duurzaamheid.

Klimaatneutraliteit wordt tegenwoordig op verschillen­ de manieren opgevat. In eerste instantie wordt gedacht dat een gebouw evenveel energie moet opwekken als het verbruikt. Maar dan vergeet je de carbon footprint.

Wij willen meer energie opwekken dan we verbruiken, zodat in dertig jaar de uitstoot van het bouwproces en de bouwmaterialen is gecompenseerd.” Er zal sprake zijn van twee bouwfasen. In eerste instantie zal het huidige gebouw gerenoveerd worden. Diverse plafonds worden uitgebroken, zodat open ruimten ontstaan. Een isola­ tielaag van 15 centimeter kurk en gelaagd glas zal in het huidige gebouw worden aangebracht. In tweede instan­ tie zal een complete kas om het bestaande gebouw ver­ rijzen. Een kas die in de zomer open kan voor verkoeling en in de winter het gebouw zo’n vijf graden warmer houdt. Warmtewisselaars moeten warme lucht door het

10 B+U 4 2015

gebouw blazen. Boven en achterop de kas wordt zo’n 1800 m2 aan zonnepanelen aangelegd.

derde Huid

Het eerste idee, de eerste tekening uit 2009, hangt aan de muur in de hal van het gebouw, dat nu nog een troosteloze indruk maakt. Het is een losse schets, sterk geïnspireerd op de gebouwen van Hundertwasser, de Oostenrijkse architect, kunstenaar en filosoof. Uiteinde­ lijk zijn van die schets veel elementen teruggekomen in het ontwerp. Er is in zes jaar tijd weinig afgeschreven op de droom, op het ideaalbeeld. Heistein heeft een vergelijking in huis die algemeen toepasbaar is op her­ bestemming. “Het gebouw is als een schipbreuk.

Het heeft geen functie meer en staat op het punt uit elkaar te vallen. Maar langzaam vestigen zich koralen en vissen en ontstaan er nieuwe levensvormen in het oude karkas. Stap voor stap ontstaat er een schitterende nieu­ we dynamiek. Zo moet een bruisend, dynamisch gebouw ontstaan van mensen en bedrijven die hier op af komen en er iets nieuws en kleurrijks maken.”

Dit beeld past in de filosofie van Hundertwasser, wars van rechtlijnigheid, planmatigheid en het denken in hokjes en vakjes. Belangrijk is de kruisbestuiving tussen mensen, met aandacht voor natuurlijke processen.

Pragmatische dynamiek en creativiteit vieren hoogtij.

Vanuit die filosofie moet een gebouw een dienende functie hebben ten opzichte van mens en milieu, funge­ ren als een derde huid.

‘BioloGisCH’ GeBouW

Wellicht een on­Nederlandse benadering, maar tegen­

woordig schieten de coöperatieve bedrijfsverzamelge­ bouwen als paddenstoelen uit de grond. In het ontwerp komt deze gedachte terug in open, verbonden en vloei­ end in elkaar overlopende ruimten. Het parkeerterrein wordt afgedekt met een daktuin. Van binnen en buiten zal sprake zijn van een tuinlandschap, inclusief groen en gewassen. Wanneer de plannen tot in detail gerealiseerd kunnen worden, zal er sprake zijn van een nieuwe stap op het gebied van milieuvriendelijk bouwen. Naast de financiële boekhouding is er een boekhouding voor de ecologische voetafdruk. Van alle materialen wordt de CO2­waarde bijgehouden. Er wordt daarbij gekeken naar de herkomst van het materiaal, leveranciers worden mede geselecteerd op basis van de traceerbaarheid van hun materiaal. Zo kan een ‘biologisch’ gebouw ontstaan.

Het pand zal bestaan uit bedrijfsruimte, maar ook uit 24 kleine eco­woningen, horeca, terrassen, een tentoonstel­ lingsruimte, een congreshal, vergaderruimtes, daktuinen en een mobility center met elektrische en biogasauto’s voor algemeen gebruik. De eerste bedrijven hebben inmiddels een huurovereenkomst getekend. Het zijn stuk voor stuk maatschappelijk betrokken en dynami­ sche ondernemers.

sTeen des AAnsTooTs

Als energiefreak heeft Heistein zich volledig kunnen uitleven in de planvorming. De milieuvriendelijke maat­ regelen zijn al tot in detail uitgedacht. Na oplevering zullen gebruikers worden gestimuleerd tot duurzaam gedrag. De algemene ruimten zorgen voor ruimtebespa­ ring ­ dus energiebesparing ­ voor bedrijven. Gebruikers krijgen een energiebudget per vierkante meter. Door

B+U 4 2015 11

inzicht in het eigen energieverbruik kunnen de gebrui­ kers dit zelf beheersen. Uit alles blijkt dat Heistein een punt wil maken, een voorbeeld stellen, de wereld verbeteren. Maar hij beseft dat het gebouw eerst moet functioneren voordat hij zijn gelijk kan halen. Hij hoopt dat zijn goed voorbeeld goed doet volgen.

Op de huidige website van de Business Garden wordt niet vermeld dat er sprake is van transformatie. In het beoogde eindresultaat zal goed gezocht moeten wor­ den naar de herkomst van het gebouw. Terugkomend op de aantrekkelijkheid om een gebouw te presente­ ren als zijnde een herbestemd belastingkantoor, moge duidelijk zijn dat dit aspect bij het eindresultaat vooral een manier zal zijn om te zeggen: als het hier kan, dan kan het overal. Het gebouw heeft momenteel het laagst mogelijke energielabel: G. Het nieuwe zet in op ener­ gielabel A++.

In navolging van Hundertwasser is Heistein een idealist.

Van inhoudsloos gebouw naar mens- en milieuvriendelij­ ke katalysator voor Amersfoort. Dat is de droom waarop nog even gewacht moet worden. Het is een levenswijs­ heid, een les uit de natuur ook, die in dit geval letterlijk van toepassing is op een bouwproject; dat een steen des aanstoots altijd als hoeksteen kan worden gebruikt. Een belangrijke gedachte voor overheden en de markt in de omgang met leegstand van lelijke gebouwen.

Staatssteun

Het Rijksvastgoedbedrijf lijkt goed gereageerd te heb­ ben op de unieke situatie die zich voordeed. De unieke situatie van een antikraker met een droom. Daarbij moet gezegd worden dat Heistein van geluk mag spreken dat

de gemeente gebruik maakt van haar voorkeursrecht.

Het huidige beleid van het Rijksvastgoedbedrijf maakt dat er veelal gekozen wordt voor de hoogste bieder.

Naar eigen zeggen om de schijn van staatssteun te ver­ mijden. Gezien de interesse uit de markt voor sloop en nieuwbouw, hadden Heisteins plannen waarschijnlijk in de prullenbak gekund wanneer een rijke marktpartij zich had gemeld. Van korting, wat door het Rijksvastgoed­ bedrijf ook wordt geformuleerd als staatssteun, is geen sprake. Een onafhankelijke taxateur heeft de waarde van het gebouw bepaald. Zo blijkt het in de praktijk aan de gemeenten om te coördineren, aan te voelen, en in te grijpen, waar leegstaand vastgoed ingezet kan worden voor de realisatie van maatschappelijke doelen. De zoek­ tocht naar juiste omgang met leegstaand rijksvastgoed is een maatschappelijk vraagstuk en dient als zodanig benaderd te worden. Het kan geen kwaad wanneer de overheden bij de afstoot van rijksvastgoed ogen en oren open houden in de richting van sympathieke onderne­ mers van duurzame en maatschappelijke projecten.

En hen zoveel ruimte en aandacht bieden als mogelijk is.

Investeren in een vertrouwensrelatie is daarbij van beide kanten een must. In dit geval bedacht een burger aan de keukentafel de oplossing voor een gebouw, waarmee het Rijk in de maag zat. De stap naar pragmatisme en creativiteit, denken in mogelijkheden, lijkt een generieke oplossing voor lege (belasting)kantoren te bieden.

Die stap maken maakt de afstoot niet makkelijker. Maar wel leuker. BOUW+ UITVOERING

12 B+U 4 2015

tweede leven

van Stadsverwarming Van verouderd warmtenet naar duurzaamste warmtebedrijf van Nederland. Stadsverwarming Purmerend maakte sinds 2007 een enorme omslag. Met als mijlpaal een nieuwe BioWarmteCentrale, afgelopen maart geopend door Koning Willem-Alexander. Deze draait op houtsnippers en voorziet 60.000 inwoners van Purmerend van warmte en warm kraanwater.

TEKST Marieke van Doggenaar

i n o p d r ach t va n RVO.n l

L

okale, duurzame energie-opwek is een hot item. De afgelopen jaren stijgt het aantal lokale energie-initiatieven dan ook in rap tempo.

Sommigen zien het als reactie op de toege­ nomen globalisering en de crisis. Daarnaast is lokale duurzame opwek een van de speerpunten in het Energieakkoord uit 2013, tussen de overheid, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Maar lokaal duur­ zaam hoeft niet alleen van nieuwe burgerinitiatieven te komen. Ook bestaande energieleveranciers kunnen bijdragen aan de energietransitie. Dat bewijst Stads­ verwarming Purmerend (SVP), opgericht in 1981, toen warmtenetten dankzij de tweede oliecrisis een impuls kregen. Door de vondst van aardgas nam de stads­ warmte in Nederland echter geen hoge vlucht. Pur­ merend, ook wel Warmtehoofdstad genoemd, is dus bijzonder in Nederland: 75 procent van de gemeen­ te is sinds 1981 aangesloten op het warmtenet.

Contract met Staatsbosbeheer

Met de ingebruikname van de BioWarmteCentrale tilt SVP de stadsverwarming naar de 21e eeuw. “Hiermee besparen we elk jaar ongeveer 50.000 ton CO2”, zegt

Marie-Thérèse Tetteroo-Mathijsen, beleidsmedewerker bij SVP. “Dat is net zoveel als de jaarlijkse uitstoot van 16.000 auto’s.” Voorheen gebruikte SVP de restwarmte van een warmtekrachtcentrale van Nuon. De nieuwe Bio Warmtecentrale draait op resthout uit de Nederlandse bossen en landschappen, geleverd door Staatsbosbeheer (zie ook kader). De opgewekte warmte gaat via 550 kilo­ meter aan leidingen naar 24.000 Purmerendse huizen en 1.000 bedrijven, waar het de panden verwarmt en zorgt voor warm kraanwater. De stook van houtsnippers vervult in zo’n 80 procent van de jaarlijkse warmtebe­ hoefte. Twee op aardgas gestookte hulpwarmtecentra­ les leveren de rest.

Techniek uit Denemarken

Voor de bouw van de BioWarmteCentrale schreef SVP een Europese aanbesteding uit. Diverse binnen- en buitenlandse aannemers en engineers bouwden mee en een Amsterdams architectenbureau ontwierp een fraai gebouw. “We wilden niet zozeer iets innovatiefs neer­ zetten”, vertelt Cor Kamphuis, asset manager bij SVP. “Belangrijker was de betrouwbaarheid. Daarom haalden we bijvoorbeeld bewezen techniek uit Denemarken,

B+U 4 2015 13

waar men veel ervaring heeft met stadsverwarming en houtverbranding.” In januari 2013 werd de eerste paal geslagen. “De overgang van fossiel naar duurzaam is gefaseerd gegaan”, zegt Kamphuis. “De eerste nieuwe ketel draaide al in mei 2014 en leverde samen met de Nuoncentrale de warmte. Eind 2014 is de hele centrale in gebruik genomen en de Nuon-centrale is inmiddels ontmanteld.” Het bouwproject verliep volgens plan­ ning. Daar zijn ze bij SVP best trots op. “Zeker als je de hoeveelheid leveranciers in ogenschouw neemt”, aldus Kamphuis. “Van dakdekkers tot pompinstallateurs. We hebben de planning aangesloten op die van de vergun­ ningverleners en gezorgd voor een duidelijke taakverde­ ling.” Tetteroo-Mathijsen vult aan: “Belangrijk was ook het betrekken van en heldere communicatie naar alle stakeholders.”

Privatisering met een erfenis

De omslag die Stadsverwarming Purmerend de afgelo­ pen jaren maakte - en waarvan de BioWarmteCentrale het meest zichtbare resultaat is - werd ingezet in 2007.

De gemeente zag het leveren van warmte niet langer als kernactiviteit en kwam op afstand te staan van het

warmtenet. Stadsverwarming Purmerend veranderde van een gemeentelijke dienst naar een private BV, des­ tijds bestaand uit acht man. “Er was een lastige erfenis”, zegt Tetteroo-Mathijsen “Het leidingnet was verou­ derd, met veel lekkages en warmteverlies als gevolg.

In 2007 maar liefst 35 procent. Bovendien draaiden we verlies. Werk aan de winkel dus.” In 2009 maakte SVP een businessplan dat voor een ommezwaai moest zorgen. Met resultaat. “Naast de transitie van fossiel naar duurzaam, is het leidingnet efficiënter ingericht en wordt het continu gerenoveerd, zodat het warmteverlies wordt beperkt”, aldus Tetteroo-Mathijsen. “Het net is nu betrouwbaarder, en dat zorgt voor meer tevreden klan­ ten. Daarnaast voeren we de klantenservice nu binnen SVP uit, in plaats van deze uit te besteden. In het laatste klanttevredenheidsonderzoek gaven onze klanten ons een 7. Een mooi cijfer, maar we willen meer.”

Steun van de overheid

SVP financierde haar energietransitie met diverse lenin­ gen. Een consortium van BNG Bank en Triodos Bank leende 46,7 miljoen euro onder gemeentegarantie.

Ook kreeg SVP steun van de Rijksdienst voor Onder­

B+U 4 2015 15

“We zitten nu nog in de afrondende fase van de testperiode�, zegt Kamphuis.

16 B+U 4 2015

nemend Nederland. Zo kreeg het bedrijf in 2013 SDE+subsidie toegekend. Die vergoedt het verschil tussen de kostprijs van grijze energie en die van duurzame energie.

“Daarnaast maakte SVP gebruik van de Energie-Inves­ teringsaftrek van de overheid, om fiscaal voordelig te investeren in energiezuinige technieken en duurzame energie. Ook kreeg SVP van RVO.nl subsidie via de rege­ ling Industriële Warmtebenutting (IWB). Verder sloot SVP een Green Deal met de gemeente Purmerend, de provincie Noord-Holland en Staatsbosbeheer. De Rijks­ overheid hielp met kennis, relevante netwerken en het bijeen brengen van partijen. “We merkten dat iedereen het project dankzij de Green Deal nog serieuzer nam.

Ook gaf deze de samenwerking een impuls en zorgde het voor de nodige exposure”, legt Tetteroo-Mathijsen uit.

Totaalplaatje

“Wij vonden dit een kansrijk project”, zegt Lex Bosse­ laar van RVO.nl. “De overheid wil meer lokale duurzame energie-opwek; met het verduurzamen van bestaande warmtenetten maak je daar een grote slag mee. Ook was dit uniek in Nederland. En bovendien was het een totaal verhaal. Want SVP heeft niet alleen verduur­ zaamd, maar ook een technische verbeterslag gemaakt én aan meer klanttevredenheid gewerkt. Daarnaast werkt het bedrijf samen met Staatsbosbeheer en geeft het voorlichting aan scholen. Succesfactor was ook het kleine en gedreven team. Stadsverwarming stond slecht bekend, maar met de juiste mensen en techniek heeft SVP gezorgd dat het nu beter gaat.”

In de testfase

Het testen van BioWarmteCentrale de Purmer begon medio 2014. Op 13 maart 2015 verrichtte Koning WillemAlexander de officiële opening. “We zitten nu nog in de afrondende fase van de testperiode”, zegt Kamphuis.

“De puntjes worden op de i gezet om te zorgen dat de centrale goed en betrouwbaar draait. De ketels zijn nu nog eigendom van de leveranciers. Alles gaat tot nu toe goed. Zo heeft de BioWarmteCentrale zich al bewezen tijdens koude dagen in de winter en ook is er al eens stroomuitval geweest.” Kamphuis geeft aan dat de verduurzaming niet stopt bij de centrale. “We bestude­

Houtsnippers als energiebron De houtsnippers voor BioWarmteCentrale de Purmer komen uit het terreinbeheer van de bossen en landschappen van Staatsbosbeheer. Er is voor 10 jaar een contract gesloten, met daarna de mogelijkheid tot verlenging . Per jaar wordt 100.000 ton aan snippers geleverd.

Het gaat om resthout dat niet geschikt is om te verwerken in bijvoorbeeld papier of timmerwerk. In de bunker van de centrale ligt de voorraad; geautomatiseerde kranen voeren de juiste hoeveelheden houtsnippers aan bij de stookketels. De opgewekte warmte gaat via speciaal geïsoleerde leidingen van de centrales naar 24.000 Purmerendse huizen en 1.000 bedrijven, voor verwarming en warm kraanwater. Het afgekoelde water wordt via het distributienet weer naar de centrales gepompt om opnieuw opgewarmd te worden.

B+U 4 2015 17

ren ook mogelijkheden voor andere lokale duurzame energieproducten zoals groene stroom, bijvoorbeeld uit zonnepanelen. En het leveren van duurzame koude.

Daarnaast willen we de hulpwarmtecentrales, die nu op aardgas draaien, wellicht gaan voeden met een duur­ zaam alternatief.” Ook wil SVP de klanttevredenheid nog meer omhoog krijgen. “We zijn een lokaal bedrijf met 25.000 klanten dat in een klap verduurzaamd is”, aldus Tetteroo-Mathijsen. “Dat willen we nog beter zicht­ baar maken. Naar buiten, maar ook naar onze klanten.

Daarnaast zou het fijn zijn als warmte ook zou worden meegenomen in het energielabel van een woning. Dat is nu nog niet het geval.”

heids Award Noord-Holland. Het project is daarmee een voorbeeld en krijgt aandacht van partijen in binnen- en buitenland. “We geven veel rondleidingen”, zegt Cor. “Onze boodschap is niet om onze aanpak een-op-een te kopiëren, maar dat het mogelijk is om stadsverwarming een tweede leven te geven.” BOUW+ UITVOERING

Veel rondleidingen

Kansen om te innoveren en nieuwe markten aan te boren. Dat biedt duurzaamheid aan ondernemend Nederland. Het resultaat: economische groei, winst voor het milieu én een duurzame bedrijfsvoering. De overheid ondersteunt dagelijks honderden organisaties met financiering, kennis en partners. Voor al deze organisaties is de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland het eerste aanspreekpunt. Ook voor het signaleren en attenderen van beleidsmakers op verbetering van wet- en regelgeving. www.rvo.nl/duurzaamondernemen

Op de vraag of de Purmerendse aanpak ook elders mogelijk is zegt Bosselaar. “Er zullen niet genoeg hout­ snippers zijn om heel Nederland te verwarmen. Maar geothermie biedt ook mogelijkheden. In Utrecht zijn bijvoorbeeld plannen voor verduurzaming van de stads­ verwarming. En ook in Oost-Europa, waar veel warm­ tenetten zijn, is zeker interesse voor verduurzaming op deze schaal.” De BioWarmteCentrale won de Duurzaam­

Ook duurzaam ondernemen?

Beleid van gemeenten

drijft

winkel

leeg stand op

B+U 4 2015 19

Hans van der Ploeg, directeur brancheorganisatie VBO Makelaar De winkelleegstand in Nederland blijft groeien. Ook het afgelopen jaar nam deze volgens ABN AMRO weer met 1% toe. Vooral in kleine en middelgrote steden vallen steeds meer gaten in de winkelstraten. En zeker 15.000 winkels lopen het risico failliet te gaan. Wat moeten we doen met kansloze winkellocaties?

Opgeven? Onderzoek toont aan dat gemeenten een belangrijke rol spelen in het ontstaan van winkelleegstand. Brancheorganisatie VBO Makelaar is van mening dat het ontbreekt aan regionale afstemming en een algemeen belang.

I

n 2014 werd voor 13% van de leegstaande winkelpan­ den een andere bestemming gevonden. Zo’n 26% werd uiteindelijk opnieuw ingevuld door detailhan­ del, dienstverlening of horeca. Maar voor iets meer dan 60% werd geen invulling gevonden. Er kwamen dus meer nieuwe leegstaande panden bij dan er vorig jaar konden worden ingevuld. Gevolg: op dit moment staan er bijna 17.000 winkelpanden leeg. Vooral kleine, kleurloze winkelcentra en randzones van centra heb­ ben het moeilijk. Loop door een willekeurige winkel­ straat of -centrum en de borden ‘Te huur’ komen je tegemoet. Ook het aantal vierkante meters winkel­ verkoopoppervlak nam toe. De leegstand in de perifere gebieden kun je nog wijten aan krimp. Maar ook in de centra van steden waar de krimp niet of nauwelijks een rol speelt, zien we toenemende leegstand en dalende huurprijzen. Uiteraard heeft de economische crisis zijn sporen nagelaten in de detailhandel. De consument hield de hand lang op de knip. En welke detaillist kan nog een hoge huur betalen? Maar ook te veel van het zelfde doet het winkelbestand geen goed. Internet tenslotte wordt ook met enige regelmaat genoemd als oorzaak voor de toenemende winkelleegstand. Steeds meer klanten winkelen immers digitaal. Toch blijkt

uit onderzoek van Locatus dat het effect van inter­ net op het aantal vierkante meters winkeloppervlakte en locaties onder de 5% blijft. Dat is een stuk minder dan verwacht. Maar wat is dan wel de grote boosdoe­ ner? Of beter gezegd: wie is de grote boosdoener?

Solistisch beleid

Gemeenten spelen een belangrijke rol bij de (her)ont­ wikkeling van winkelcentra. Nieuwe centra ontstaan, terwijl bestaande centra op de schop gaan of nog aan­ trekkelijker moeten worden gemaakt voor het winke­ lend publiek. In die ontwikkeling ontbreekt te vaak een regionale afstemming en algemeen belang. Het is ‘ieder voor zich, de markt voor ons allen’. Naar mijn mening is dit een belangrijke verklaring voor de toenemende leeg­ stand van winkels. Immers, een goed beleid van lokaleen provinciale overheden en samenwerking ontbreekt.

Stedelijke ontwikkelingen zijn prima, als die maar binnen een regionale visie passen. Maar gemeenten zijn te zeer op hun eigen belang gefocust, zonder op buurgemeen­ ten te letten en het grotere plaatje te zien. Daarom zit­ ten we nu met leegstand, zou ik met een zekere ironie kunnen zeggen. Zo haalde de winkeliersvereniging Stadshart Zoetermeer zich onlangs nog de woede op de

20 B+U 4 2015

Meerkerk Houtbouw B.V. www.meerkerkhoutbouw.nl

13369

Innovatief in grondverbetering

Wicks is een internationaal opererende aannemer op het gebied van grondverbetering. Wij bieden oplossingen voor grondverbeteringsprojecten van elke omvang en complexiteit, overal ter wereld.

www.wicks.nl

Internationale aannemer voor grondverbeteringtechnieken 13351

B+U 4 2015 21

Centra in Nederland, het krachtenveld in de arena van de stedelijke ontwikkeling’ weidt hij uit over het aantal vierkante meters dat bij een aantal gemeenten stelsel­ matig is opgehoogd en verschoven naar functies waar het meeste te verdienen valt: winkels. Maar ook bij de ontwikkeling van kantoren kennen we dit fenomeen.

De in het boek onderzochte gemeenten hadden twee doelstellingen. ‘Aan de ene kant streefden ze naar een goede ruimtelijke ordening. Aan de andere kant ging het om grondexploitatie. Deze combinatie heeft niet altijd gelukkig uitgepakt’. In het boek worden de Megasto­ res in Den Haag als lichtend voorbeeld geanalyseerd: ‘daar zijn echt fouten gemaakt in de ontwikkeling. Er is onvoldoende marktonderzoek gedaan en de gemeente streefde naar het optimaliseren van de inkomsten uit de grondexploitatie’. De gemeente had twee petten op: ‘die van de bewaker van de ruimtelijke ordening en die van private partij die is gericht op grondexploitatie’.

Pieter van der Heijde is van mening dat de dubbelrol van gemeenten moet worden voorkomen. Ik ben het met hem eens.

hans van der ploeg, directeur branche­ organisatie vbo makelaar beeld: roger wouters

hals van de winkeliers uit het centrum van Gouda. De Goudse binnenstad hing vol met posters om vooral in het naburige Zoetermeer te komen shoppen. Ook bij het winkelcentrum Leyweg in Den Haag dreigt het mis te gaan. Het ligt dicht bij het grote winkelcentrum In Den Boogard, net over de gemeentegrens van Rijswijk. Deze twee winkelcentra hebben het allebei moeilijk. Reden: ze liggen te dicht bij elkaar en trekken elkaars klanten weg. Oorzaak: ze vallen onder verantwoordelijkheid van twee verschillende gemeenten. En dan hebben we het nog niet over het andere grote winkelcentrum in de regio, Leidschenhage.

Te veel gemeenten hebben de afgelopen jaren een solis­ tisch beleid gevoerd en zijn hardleers. Ze zijn te veel op hun eigen belang en niet op het algemeen belang gefo­ cust. In een bijna niet te stuiten race om de gemeente naar een hoger plan te brengen, gingen centra van steden op de schop. Om de vernieuwingen en verbete­ ringen - ook van algemeen nut - te financieren, werden vaak ook weer nieuwe centra ontwikkeld. De extra vierkante meters winkel en woonruimte moesten geld genereren, zodat de ontwikkelaar en de gemeente beide aan hun trekken kwamen. Maar dat bleek vaak wishful thinking.

Onderzoek Van der Heijde

Uit onderzoek van dr. Pieter van der Heijde, directeur van Bureau Stedelijke Planning, blijkt dat gemeenten, al dan niet in samenwerking met projectontwikkelaars, verschillende programma’s doelbewust flink hebben opgepompt. Gemeenten domineren het ontwikke­ lingsproces van nieuwe centra. In het boek ‘Nieuwe

Maar wat moeten we nu met de huidige leegstand doen? Recent onderzoek toonde ook aan dat de waarde van winkelvastgoed met name wordt bepaald door de hoeveelheid horeca in een bepaald winkelgebied. Dat zie je goed in de binnensteden. Deze hebben meer functies waardoor ze meer publiek trekken. Daar draait het veel meer om beleving. Conclusie: voeg functies toe aan het bestaande aanbod én verhoog de bereikbaarheid. Win­ keliers in de centra klagen steen en been dat de parkeer­ gelegenheid ver onder de maat is. Terwijl de consument grof geld kwijt is aan parkeerkosten.

Regionale afstemming

Veel beleid kent enkele jaren aanlooptijd voor het geëf­ fectueerd wordt. Bijsturen waar mogelijk en intrekken van nieuwe ontwikkelingen zou al verlichting kunnen brengen. Concentratie van het winkelaanbod in plaats van uitbreiden kan het evenwicht weer helpen herstel­ len. Daarom pleit ik ervoor dat de beleidsmakers van gemeenten in regionaal verband met marktpartijen en belangenorganisaties samen een goede analyse van de huidige situatie maken. En dan kijken naar oplos­ singen voor de toekomst. Gemeenten moeten over de grenzen leren kijken en marktonderzoek verrichten naar nut en noodzaak. Er is behoefte aan een goede inventarisatie van wat consumenten willen en wat er moet gaan gebeuren op midden - en vooral op langere termijn. Vervolgens moeten we dat uitrollen in regionaal verband. We zitten niet te wachten op gemeenten die beleid ontwikkelen voor nog meer winkelruimte. Áls die al verhuurd wordt, kunnen ze bij buurgemeenten leeg­ stand veroorzaken. Ik ben geen voorstander van te veel overheidsbemoeienis met welk beleid dan ook. Maar voor een evenwichtige winkelvoorraad (zowel in diver­ siteit als in aantal), is het hoog tijd dat gemeenten hun verantwoordelijkheid nemen. Zij zullen in regionaal ver­ band met marktpartijen en belangenorganisaties samen een goede analyse van de huidige en toekomstige situ­ atie moeten maken met de juiste pet op. De private pet moet af. BOUW+ UITVOERING

Thema

Van groen naar groen-blauw Om groendaken een grotere en wetenschappelijk onderbouwde rol te laten spelen in het stedelijk waterbeheer, is een omslag nodig van groene naar groen-blauwe daken. Een recent onderzoek wijst de weg naar hoe dit kan worden ingevuld.

Groene daken hebben een toegevoegde waarde voor de stedelijke omgeving. Ze vangen fijnstof af, reguleren de temperatuur van het gebouw, verkoelen de stad en zien er mooi uit. Ook houden ze een deel van het regenwater vast, verdampen dit en/of voeren dit vertraagd af.

Maar spelen groendaken ook werkelijk een rol in het stedelijk waterbeheer? Anders gezegd: wanneer wordt een groendak een groen-blauw dak?

Het onderzoek ‘Groene daken nader beschouwd’ geeft een antwoord op deze laatste vraag en zet een eerste stap naar het eenduidig omschrijven van de functionele eisen vanuit het waterbeheer aan groen-blauwe daken. Het onderzoek is geïnitieerd door de Stichting

RIONED, de koepelorganisatie voor riolering en stedelijk waterbeheer in Nederland, en STOWA, het kenniscentrum van de regionale waterbeheerders. De uitkomsten zijn gebaseerd op een grondige literatuurstudie en de praktijkmetingen van het experimentdak op het gebouw van het NIOO-KNAW in Wageningen.

Onderzoek De rol van water in de huidige generatie groene daken is vooral gericht op de functie voor de dakvegetatie en niet op de effecten voor de waterhuishouding. Daarom zijn nader onderzoek en de ontwikkeling van nieuwe concepten en innovatieve daksystemen nodig, zoals bij het experimentdak van het NIOO-KNAW. Wat we wél weten over de hydrologische werking van groendaken is voornamelijk gebaseerd op onderzoeken en publicaties in het buitenland.

De resultaten hiervan zijn echter niet onverkort één op één op de Nederlandse situatie te projecteren.

Bovendien worden in diverse publi-

De beste reclame voor groen-blauwe daken is voorlichting geven Pagina 22

Onderzoek

Waterbeheersing

Totaal volume van het substraat

Groen-blauwe en blauwe daken zijn een optie voor alle soorten bouw

Helemaal droog

Verwelkingspunt

Veldcapaciteit

Verzadiging

Totaal poriënvolume is gevuld met lucht

Poriënvolume gevuld met lucht

Kleine poriën in substraatmateriaal zijn gevuld, water beschikbaar voor planten en verdamping

Droog volume substraat

Water in microporiën substraatmateriaal, niet beschikbaar voor planten en verdamping

Alle poriën in het substraat zijn gevuld met water

Vier situaties van het vochtgehalte in het substraat

caties en productbrochures zaken beweerd die niet altijd even goed kunnen worden onderbouwd. Bijvoorbeeld dat 50 tot 90 procent van de totale neerslag op een groendak niet afstroomt.

Het onderzoek ‘Groene daken nader beschouwd’ behandelt achtereenvolgens de opbouw en het onderhoud van groene daken; de belangrijkste processen voor de hydrologische werking; het feitelijke onderzoek zelf; de andere effecten van groene daken op omgeving en gebouw (zie het kader); een beschouwing van de beleidsmatige, financiële, juridische en innovatieve aspecten; en tot slot de aanbevelingen voor stedelijk waterbeheer.

De uitkomsten zijn vooral bedoeld voor medewerkers van gemeenten, waterschappen en hun adviseurs, maar kunnen ook interessant zijn voor andere betrokkenen. De onderzoekers geven aan dat ze er van uit gaan dat de daken, zowel in het geval van nieuwbouw als bij bestaande bouw, professioneel zijn aangelegd en voldoen aan de algemeen aanvaarde richtlijnen voor de technische opbouw en details voor groendaken. Zoals de daken van Leven op Daken dus. Daarom, en voor de overzichtelijkheid, beperken we ons in dit artikel vooral tot de aanbevelingen, en bijvoorbeeld niet de dakopbouw.

Mooie bijvangst Andere effecten van groendaken Uitgebreide literatuurstudies naar één bepaald onderwerp leveren onvermijdelijk mooie bijvangsten aan andere informatie op. Zo ook het onderzoek ‘Groene daken nader beschouwd’ waarbij gekeken is naar de hydrologische werking van groendaken. Die hebben ook andere positieve effecten, zo blijkt. In het onderzoeks­ rapport krijgen ze een apart hoofdstuk.

• Warmte-isolatie: is er, zij het beperkt en het effect varieert met de vochtigheid en de begroeiing op het dak.

• Koude-isolatie: groendak kan de warmtestroom in de zomer (naar binnen) met 70 tot 90 procent verminderen en in de winter (naar buiten) met 10 tot 30 procent.

• Geluidsisolatie: kan oplopen tot wel 8 decibel.

• Filtering fijnstof: hoe groter, vochtiger en groener, hoe meer filtering, maar het effect op de luchtkwaliteit blijft beperkt.

• Opbrengst zonnepanelen: door de verkoelende werking van het groendak een 6 tot 10 procent hogere opbrengst op jaarbasis.

• Omgevingstemperatuur: heeft verkoelend effect door verdamping, maar alleen grootschalige vergroening van daken zal een waarneembaar effect op de omgeving hebben.

• Biodiversiteit: zonder meer een positieve bijdrage.

• Beleving: groendak versterkt ruimtelijke kwaliteit en heeft positief effect op de gezondheid, het herstellen van stress en pijnvermindering.

• Kwaliteit afstromend regenwater: positieve invloed door zuiverende werking.

• Levensduur: groene daken gaan net zo lang mee als pannendaken (tot 50 jaar) en twee keer zo lang als bitumineuze daken.

Aanbevelingen De aanbevelingen in het onderzoek spreken voor zich: de water- en rioleringsbeheerders in Nederland kunnen de kansen van groene daken beter benutten door de beoogde hydrologische werking en de gewenste effectiviteit daarvan duidelijk aan te geven. Hiervoor is een omslag van groene naar groen-blauwe of volledig blauwe daken nodig.

Groen-blauwe en blauwe daken zijn een optie voor alle soorten bouw. Nieuwbouw of bestaande bouw, dat maakt niet uit.

De keuze wordt alleen beperkt door het draagvermogen. Heeft het dak een beperkt draagvermogen, dan dient een principiële keuze gemaakt te worden; óf minder totale afvoer door meer verdamping, óf reductie van de piekafvoer door meer berging, vertraging, begrenzing of sturing.

Op nieuwe groene daken die professioneel zijn aangelegd op een dak met een verzwaarde draagconstructie is het eenvoudiger om de functies van verdampen en reductie van afvoerpieken te combineren. In het uiterste geval kunnen die daken ook zeer extreme buien vrijwel volledig zelfstandig verwerken met een

1.0

0.8

Neerslagsom bui08 (-)

Vervolg 0.6

0.4

0.2

0.0 100% trad.

80/20%

50/50%

20/80%

100% groen

Verh. traditioneel/groen dak (%/%)

minimale belasting van de omgeving. In het geval van nieuwbouw is de toepassing van groen-blauwe of blauwe daken in het kader van de watercompensatie dus interessant. Door de waterberging dermate groot te maken (rond 70 mm of meer) en de afvoer te sturen of te begrenzen (tot 2 of 3 mm/uur), kan de verplichte watercompensatie op (of onder) maaiveld kleiner of achterwege blijven.

Geborgen

Afgevoerd

Overgelopen

Verdampt

Verhouding traditioneel en begroeid dak variabel, simulatie met neerslagreeks

Hoe verder?

De aanbevelingen liggen er, maar hoe deze nu te implementeren?

Ook hiervoor geeft het onderzoek enkele handreikingen. Subsidie voor groendaken bijvoorbeeld, te verstrekken door gemeenten en waterschappen. Of een lagere riool- of zuiveringsheffing voor wie

100

Neerslagsom 25 jaar (%)

80

60

40

20

0 0

30

60

90

120

150

Berging substraat (mm) Verdampingsfactor 2

Verdampingsfactor 1

Geborgen

Afgevoerd

Verdampt

Geborgen

Afgevoerd

Effect verdamping bij variĂŤrende waterberging in substraat met twee neerslagreekssimulaties 1,2

Pagina 24

regenwater op eigen dak of terrein verwerkt. Of de verplichte aanleg van groendaken bij nieuwbouw.

Het onderzoek is echter kritisch over de hierboven genoemde maatregelen. De effecten zijn lastig meetbaar, er zijn ook andere oplossingen te bedenken en voor de verplichte aanleg bij nieuwbouw bestaan (nog) geen wettelijke handvatten. Beter is het daarom als gemeenten perceeleigenaren verplichten het regenwater op het eigen terrein te verwerken. Het is dan aan de perceeleigenaar zelf om te beslissen hoe dit gebeurt.

Ook kunnen gemeenten en waterschappen privaatrechtelijke overeenkomsten met perceeleigenaren sluiten over de verwerking van het regenwater.

De beste optie echter om de kansen van groene daken te benutten, is het geven van voorlichting en informatie aan particulieren, opdrachtgevers en ontwerpers. Ook de NEN-norm voor begroeide daken (waaraan 180 nog gewerkt wordt) en verdere innovaties zullen een positieve bijdrage leveren aan de groeiende rol van groen-blauwe daken Verdampt binnen het stedelijk waterbeheer.

De kansen en aanbevelingen voor groenblauwe daken liggen er. Nu de praktijk nog.

BouW- en infrAseCTor PlAATsT 110 WAjonGers Bouw­ en infrabedrijven hebben het af­ gelopen jaar 110 jonggehandicapten aan een baan geholpen. Daarmee is het op initiatief van sociale partners in de Bouw & Infra samen met het UWV gelanceerde project ‘Wajong Werkt in de Bouw’ een succes. Tijdens de looptijd van de nieuwe cao willen cao­partijen nog eens 295 ga­ rantiebanen realiseren.

Projectleider Jonna van de Kam licht toe: “Van de 110 Wajongers hebben er 86 rechtstreeks een plaats gevonden bij een werkgever, de overige 24 zijn via detache­ rings­ of uitzendbureaus aan de slag ge­ gaan. De infrabranche was het meest ac­ tief, met 42% van de plaatsingen, op de voet gevolgd door de burgerlijke & utili­ teitsbouw (41%) en op enige afstand de gespecialiseerde aannemerij (17%).”

Volgens Joba van den Berg (Bouwend Ne­ derland) hebben werkgevers in dit pro­ ject laten zien dat “zij hun maatschap­ pelijke verantwoordelijkheid nemen” en voor een succesvol vervolg roept zij werk­ gevers op “dit voorbeeld te volgen”.

Albert Bergers van het UWV: “Werkge­ vers blijken zeer tevreden over de onder­ steuning die UWV biedt in het project.

Vooral de jobcoaches die Wajongers ex­ tra begeleiden op de werkplek worden hoog gewaardeerd. We zien overigens wel dat de motivatie van de Wajonger een belangrijke succesfactor is voor een duurzame plaatsing.”

Gijs Lokhorst van CNV Vakmensen denkt dat het met de motivatie wel goed zit: “Wajongers worden door werkgevers geprezen om hun inzet en de bijdrage die zij op hun eigen niveau leveren in het bedrijf.” Ook Mieke van Veldhuizen van FNV heeft vertrouwen in het ver­ volg “als werkgevers bereid zijn om hun maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen en te investeren in deze doel­ groep van arbeidsgehandicapten, Wajon­ gers en WSW­ers, dan worden die 295 ga­ rantiebanen in onze sector wel gehaald.” info: www.fundeon.nl

Nederland en Vlaanderen bouwen

nieuwe sluis bij Terneuzen

B+U 4 2015 27

Matthieu Jehl

CEO ArcelorMittal Gent

‘Ter voorbereiding op de opening van de Nieuwe Sluis in Terneuzen hebben we twee nieuwe havenkranen besteld’

In 1827 lagen de eerste sluizen in Terneuzen om het scheepvaartverkeer verder landinwaarts te krijgen en het achterland te beschermen tegen overstromingen. De huidige Midden­ sluis dateert uit 1910, de Oost- en Westsluis uit 1968. In 2021 wordt naar verwachting de Nieuwe Sluis in gebruik genomen. Een uitdaging, vooral omdat deze sluis gerealiseerd wordt in een bestaand sluizen­ complex.

TEKST Betty Rombout

N

ederland en Vlaanderen hebben in 2005 een verdrag gesloten over samenwerking op het gebied van beleid en beheer van het Scheldeestuarium. Bedoeling is, het realiseren van een gebied dat goed beschermd wordt tegen stormvloeden, dat optimaal toegankelijk is voor schepen en waar de natuur volop kansen krijgt. Naar aanleiding van het verdrag is de Vlaams-Nederlandse Scheldecom­ missie (VNSC) opgericht. Een van de projecten van de VNSC is de bouw van een nieuwe, grotere sluis binnen het huidige sluizencomplex in Terneuzen, bestaande uit de Westsluis, Oostsluis en Middensluis. Laatstgenoemde sluis komt met de bouw van de Nieuwe Sluis te vervallen.

Noodzaak

Het sluizencomplex vormt de toegangspoort naar de havens van Terneuzen en Gent en zorgt voor een scheep­ vaartverbinding tussen Nederland, België en Frankrijk.

Waarom is een nieuwe sluis noodzakelijk? We vragen het aan Eric Marteijn, projectdirecteur Nieuwe Sluis Terneu­ zen bij de VNSC. Hij vertelt: “De Nieuwe Sluis verbetert de doorstroming van de binnenvaart vanaf de Westerschelde naar het kanaal van Gent naar Terneuzen en verder. Nu hebben we te kampen met lange wachttijden. Met de komst van een grotere en nieuwe, derde sluis hebben we bovendien een ‘robuuster’ systeem. Mocht een van de sluizen problemen hebben, dan is het gemakkelijker te switchen. Met de Nieuwe Sluis vindt ook schaalvergroting plaats in de scheepvaart. Grote zeeschepen vinden straks gemakkelijker hun weg naar de havens in het achterland.

Tot slot zorgt de Nieuwe Sluis voor extra werkgelegenheid die de economie ten goede komt.”

Projectplanning

Het project begon in 2005 met een verkenningsfase die tot 2009 duurde. De grootte van de sluis, de beschikbaarheid

28 B+U 4 2015

Daan Schalck

directeur-generaal Havenbedrijf Gent

‘Als wij als Gent een goede zeehaven willen blijven, is een nieuwe sluis bij Terneuzen cruciaal’

Elise de Boer verkeersleider

‘Met een grotere sluis kunnen we beter zorgen voor een vlotte en veilige doorstroming van de scheepvaart’

B+U 4 2015 29

en betrouwbaarheid van het sluizencomplex werden onderzocht. In 2012 maakten de Vlaamse en Neder­ landse minister - Hilde Crevits, Mobiliteit en Openbare Werken en Melanie Schultz van Hagen, Infrastructuur en Milieu -bekend het eens te zijn over de komst van de Nieuwe Sluis bij Terneuzen. “We konden verder met onderzoek naar een nieuwe sluis op het bestaande com­ plex”, vervolgt Marteijn. “In 2014 verscheen een notitie Reikwijdte en Detailniveau met de opzet en uitvoering van het milieuonderzoek. De planstudie is vanaf 2012 gaan lopen, waarin we de bouw voorbereiden. Denk aan het maken van referentieontwerp, effectenstudie en het treffen van voorbereidingen voor de aanbesteding. Op 5 februari jl. hebben de huidige Vlaamse minster (red: Ben Weyts) en de Nederlandse minister opnieuw een verdrag ondertekend, waarin alle afspraken staan over de bouw van de Nieuwe Sluis. Zoals financiële afspraken en voor­ waarden waaronder partijen eventueel kunnen uitstap­ pen. De genoemde planstudiefase heeft er in mei jl. toe geleid dat de Nederlandse minister een ontwerptracebe­

Stein van Est

directeur DFDS Seaways Belge

‘Een goede doorstroming op het water is voor ons bedrijf van levensbelang’

Martien van Os

eigenaar Navimar, Schependijk in Terneuzen

‘Als we weg moeten door de komst van de Nieuwe Sluis biedt dat ook kansen’

sluit heeft genomen. Zij is het zogenaamde ‘bevoegde’ gezag omdat de bouw gebeurt op Nederlands grondge­ bied onder Nederlandse wet- en regelgeving.” Momen­ teel is het projectteam Nieuwe Sluis volop aan de slag met de voorbereidingen voor de aanbestedingsprocedu­ re. De Nieuwe Sluis komt als Design & Constructcontract op de markt. Dit betekent dat het projectteam samen met het ingenieursbureau het voorontwerp met functi­ onele eisen maakt. De geselecteerde aannemer maakt op basis van deze informatie het definitieve ontwerp en voert het uit. Planning is, om begin 2017 de gunning te doen om vervolgens in hetzelfde jaar de bouw te starten. De oplevering van de Nieuwe Sluis wordt in 2021 verwacht.

Eisen

De Nieuwe Sluis en het totale sluizencomplex moeten uiteraard aan een aantal eisen voldoen. De ligging van de Nieuwe Sluis - tussen de Oost- en Westsluis - is zo gekozen dat het gewenste sluisoppervlak - 427 meter lang, 55 meter breed en 16 meter diep - behaald kan wor­ den. De schepen die binnen dit formaat vallen, moeten op normale snelheid de Nieuwe Sluis kunnen naderen.

Te veel manoeuvreren komt namelijk de doorstroming

niet ten goede. In de sluizen dient het waterniveau op gelijk niveau gebracht te worden met die van het kanaal of de Westerschelde. Schepen mogen hier geen last van hebben. Gekozen is voor nivelleren met deurschuiven (openingen in de deuren, die afsluiten met een schuif).

Bij de huidige Oostsluis gaat het ook op deze manier.

De Westsluis heeft omloopriolen, die ook met schuiven worden afgesloten. Spuien, schutten en beperken van het binnenkomen van zout water zal via alle drie de

Jan Lonink

burgemeester gemeente Terneuzen

’De Nieuwe Sluis is een grote impuls voor de economie en de werkgelegenheid in de Kanaalzone’

30 B+U 4 2015

Modular Systems

Ons modulaire systeem biedt de mogelijkheid om unieke ontmoetingsplaatsen samen te stellen.

Van gezellige tweezits-units en hoekbanken tot complete overkapte ontmoetingsplekken.

Wilt u meer weten?

Bel 06-11028019

13201

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

uw partner voor vakkundige asbestsanering

Uw houtconstructie

in handen van vakmensen Kraaijeveld Hardhout Constructies Drie genera­ ties ervaring met het produceren en monteren van houtconstructies. Ons werk uitgevoerd in (hard)hout, staal, kunststof en beton omvat:

► Planmatige asbestsaneringen ► 24/7 service na asbestcalamiteit ► Gespecialiseerde handsloop ► Projectcoördinatie

Bruggen • Jachthavens & steigers • Terrassen & galerijen • Hekwerken • Damwanden & remming­ werken • Straatmeubilair & kunstwerken Nijverheidsstraat 2 3371 XE Hardinxveld ­ Giessendam telefoon 0184 ­ 61 31 53, fax 0184 ­ 61 61 94 email info@hardhout­constructies.nl www.hardhout-constructies.nl

www.dolmansdejong.nl 13180

13194

B+U 4 2015 31

Sjaak Michielsen

Adviseur Techniek bij projectteam Nieuwe Sluis Terneuzen

‘Om te zorgen dat alle functies van het sluizencomplex goed werken, is onderhoud nodig’

sluizen gaan. Om dit zo goed mogelijk te laten verlopen voor de scheepvaart, is een systeem ontwikkeld waarbij deze drie functies optimaal gecombineerd worden in de dagelijkse operatie. De sluizen zijn ook onderdeel van de primaire waterkering, oftewel ze beschermen het ach­ terland tegen overstromingen. Aan beide kanten van de Nieuwe Sluis komen twee sluisdeuren. Heeft een deur onderhoud nodig, dan kan de andere ingezet worden.

Om vlot en veilig vanaf de Westerschelde het sluizen­ complex te kunnen bereiken, zijn ook aanpassingen nodig aan de voorhaven. Verbreding van de havenmond zal hiertoe plaatsvinden. Tot slot is gekeken naar de wegstructuur. Ook het wegverkeer wil het sluizencom­ plex vlot en veilig kunnen (blijven) passeren.

eric marteijn, project­ directeur nieuwe sluis terneuzen bij de vnsc

Interessante websites www.nieuwesluisterneuzen.eu www.portaalvanvlaanderen.nl www.vnsc.eu

video www. wp.me/p4FVJF-1B5

Uitdaging

Dé uitdaging van het project is de bouw van de Nieuwe Sluis in een bestaand sluizencomplex. Eric Marteijn legt uit: “Tijdens de bouw moeten we alle functies van het complex waarborgen. Van genoemde scheepvaartfunc­ tie, bescherming tegen hoog water, tot het spuien van overtollig water uit Vlaanderen. Het intensieve wegver­ keer over het sluizencomplex - de stad Terneuzen ligt vlakbij - geeft een extra uitdaging. Hoe we het gaan aan­ pakken? De Oost- en Westsluis blijven tijdens de bouw functioneren. Daarnaast maken we een tijdelijk spuimid­ del. Ons geluk is, dat onlangs een tunnel geopend is onder het Kanaal Gent-Terneuzen. Relatief gemakkelijk kunnen we eventueel nu tijdens de bouw van de Nieuwe Sluis het verkeer omleiden. En ja, de aannemer krijgt in het vergunningsproject de eis mee om de mogelijke hinder bij de bouw te minimaliseren voor scheepvaart en wegverkeer. Daarbij denken we ook aan hinder door trillingen en geluid voor de omgeving. Kortom, uitdagin­ gen genoeg: van het bouwen in een bestaand complex tot veilig bouwen met minimale hinder. Dit alles in een korte bouwtijd én binnen de kosten.”

Financiën

Over geld gesproken, het maximale bedrag dat beschik­ baar is voor de totale realisatie bedraagt 920 miljoen euro. Hierbinnen valt onder andere ook het verwerven

info www.funderingsbedrijf.nl

van gronden. Voor het onderhoud is 75 miljoen euro voor dertig jaar geraamd. Marteijn vult aan: “De uitvoe­ ringskosten voor het project worden naar verwachting voor een deel door Europa gefinancierd. In februari jl. heeft Vlaanderen het subsidievoorstel ingediend (20 tot 40% van het totaalbedrag van het project) bij Contrac­ ting European Facilities, een groot Europees subsidie­ programma. De maximale bijdrage van Nederland bedraagt circa 155 miljoen euro. Vlaanderen financiert zo’n 85%.”

De Nieuwe Sluis wordt ontworpen om maar liefst 100 jaar mee te kunnen gaan. Schatting is dat in 2040 ruim 96.000 schepen het sluizencomplex zullen passeren; binnenvaart 70.628, recreatievaart 8.684 en zeevaart 17.582. Nog even geduld, maar dan is het zover en kan met de bouw gestart worden. En in 2021? Dan zijn Nederland en Vlaanderen klaar voor een nieuwe toekomst in de scheepsvaart en met blijvende adequate bescherming van het achterland tegen overstroming. BOUW+ UITVOERING

32 B+U 4 2015

Project Kustwerk Katwijk

B+U 4 2015 33

Samenwerken doe je nooit alleen Katwijk was de laatste zwakke schakel van de Zuid-Hollandse kust. Door gezamenlijke inspanning van diverse partijen bleek het mogelijk de kustversterking te combineren met de bouw van een parkeergarage en de ruimtelijke herinrichting van het duingebied: een unieke en innovatieve combinatie binnen ĂŠĂŠn project.

TEKST Betty Rombout

34 B+U 4 2015

E

en deel van de primaire waterkeringen in Nederland voldeed niet aan wettelijke veilig­ heidsnormen. De waterkering in Katwijk was er daar een van. De kering lag niet langs de kustlijn, maar door het dorp; zo’n 3000 mensen woonden buitendijks. Binnen het Hoogwaterbescher­ mingsprogramma-2 (HWBP-2) - een samenwerkings­ verband tussen Rijksoverheid en de waterschappen - werd daarom in de periode oktober 2013 tot en met februari 2015 uitvoering gegeven aan het verbeteren van de waterkering. Het HWBP-2 is onderdeel van het Delta­ programma en valt hiermee onder het uitvoeringspro­ gramma, het zogenaamde Deltaplan Waterveiligheid.

Dijk-in-Duin

De kust versterken kan op drie manieren: zeewaarts, landinwaarts en consolideren op de huidige locatie.

Het Hoogheemraadschap van Rijnland, de provincie Zuid-Holland, gemeente Katwijk en Rijkswaterstaat kozen voor het zeewaarts versterken van Katwijk. Langs de boulevard is een nieuw tracé gekomen. De huidige duinenrij is verbreed en in de duinen is een dijk aange­ legd. Hans Pluckel is portefeuillehouder financiën, kust en internationale zaken van hoogheemraadschap van Rijnland. Hij legt uit: “De kust is 100 meter richting zee

verplaatst met zandsuppletie. Het zeewaarts verster­ ken bevordert de veiligheid. Bij een vlak oplopende kust gaan golven langzaam omhoog en verliezen ze veel van hun energie en kracht.”

Pluckel vervolgt: “We hebben dus gekozen voor een Dijk-in-Duin; een zanddijk in de duinen met daarover­ heen betonblokken met geotextiel. Deze constructie kan tegen een stootje. Slaat bij een extreme storm het zand weg, dan ligt de dijk er nog steeds.” De kruin van de dijk ligt overal op NAP +7,5 meter. De aanleghoogte van het nieuwe duin is gebaseerd op het huidige duin en de hoogte van de boulevard. Omdat de duinen op veel plaatsen hoger zijn dan 7,5 meter, ligt de dijk dus grotendeels onder de duinen. Op het laagste punt van de boulevard is de kruin van de dijk zichtbaar. Dit geldt alleen voor de centraal gelegen duinovergangen. Op de tussenliggende delen is de dijk bedekt met zand. Om de dijk in het zichtbare gedeelte beloopbaar te houden, ligt er bestrating overheen. Hierdoor ligt de maximale hoogte van de dijk op dit gedeelte op circa 25 centimeter boven NAP +7,5 meter.

Om ook ecologisch verantwoord bezig te zijn, was het noodzaak om de toplaag van de bestaande duinen eraf

B+U 4 2015 35

“Op het laagste punt van de boulevard is de kruin van de dijk zichtbaar.”

te halen en te bewaren. Hans Pluckel:“Daar zitten allerlei zaden in. Deze toplaag met zaden is verspreid over het nieuwe duin.”

Parkeergarage in duin

Naast de aanleg van de Dijk-in-Duin is er ook voor gekozen om een ondergrondse parkeergarage aan te leggen onder het duin, tussen de dijk en de boulevard.

Door de kustversterking waren er minder parkeerplaat­ sen, wat een parkeerdruk op de woonwijken legde. Dat wilde men voorkomen. Pluckel: “Het is een zelfstandige parkeergarage geworden, losstaand van dijk en duin, gemaakt van prefabonderdelen. Door vervolgens in een golvende beweging zand over de garage en de dijk te storten, gaat de constructie op in het duinlandschap.”

De lengte van de garage bedraagt 500 meter, de breedte 30 meter. In totaal zijn er 663 parkeerplaatsen gecreëerd.

Zowel de in- en uitritten als de luchtkanalen van de garage zijn zo laag mogelijk ontworpen en passend in het duinlandschap. De uitgangen voor voetgangers zijn maximaal vier meter hoog. Met deze architectuur past de parkeergarage uitstekend in het natuurlijke land­ schap.

Nadat de parkeergarage klaar was, is het duinengebied opnieuw ingericht, onder andere met een wandelpad over de duin. “Vanaf hier is het uitzicht op Katwijk, de zee en het strand werkelijk schitterend”, aldus Hans Pluckel.

Contract

De werkzaamheden aan Kustwerk Katwijk zijn uitge­ voerd door de bouwcombinatie Ballast Nedam - Rohde Nielsen. De projectorganisatie - bestaande uit de

B+U 4 2015 37

Enkele feiten over het project Van oktober 2013 tot februari 2015 Samenwerkende partijen: Gemeente Katwijk, Hoogheemraadschap van Rijnland, provincie Zuid-Holland, Rijkswaterstaat, ARCADIS, OKRA landschapsarchitecten, Royal HaskoningDHV, WB de Ruimte, Ballast Nedam en Rohde Nielsen.

Budget: Het totale projectbudget is circa e 70 miljoen inclusief btw. Hierin zit: de parkeergarage, kustversterking, voorbereidingskosten, organisatiekosten, schade, risicoreservering et cetera. Het aandeel van het kustwerk is ongeveer 32 miljoen euro exclusief btw. Het aandeel van de parkeergarage is 20,5 miljoen euro exclusief btw.

Links: Website: www.kustwerkkatwijk.nl Twitter: @KustwerkKatwijk Video over de realisatie: wp.me/p4FVJF-1CS Het project Kustwerk Katwijk is een van de vijf genomineerden voor de Gouden Piramide 2015; de jaarlijkse Rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap in de architectuur, stedenbouw, landschapsarchitectuur, infrastructuur en ruimtelijke ordening.

gemeente Katwijk en het Hoogheemraadschap van Rijnland - heeft tijdens de aanbesteding zeven inschrij­ vingen vergeleken op verschillende aspecten zoals kosten, planning, fasering en beperking van de omge­ vingshinder tijdens de werkzaamheden. Uiteindelijk is voor genoemde combinatie gekozen. Het contract was een engineering en construct contract, ter waarde van circa 38 miljoen euro exclusief btw. Hans Pluckel: “In een dergelijk contract detailleert de aannemer zelf het ont­ werp. De hoofdlijnen liggen vast. Waarom we voor deze vorm gekozen hebben? Vanwege het korte tijdsbestek van zowel de voorbereiding als de uitvoering.”

Van binnen naar buiten

“Vroeger was een dergelijk project alleen een water­ staatkundig werk”, vervolgt Hans Pluckel. “Iedereen moest er met zijn handen vanaf blijven. Nu is het de trend om van buiten naar binnen te werken. Is er een probleem, dan gaan we met de direct belanghebben­ den - van bevolking, bedrijven et cetera - met elkaar om tafel. Zo creëer je draagvlak. Samen zoek je naar een oplossing. Kunnen we bijvoorbeeld gebruik maken van lokale kennis? Tegenwoordig is een project dus niet alleen meer van de opdrachtgever en de aannemer, ook van de gebruiker.”

Hans Pluckel: “In de voorbereiding hebben we ontwerp­ tafels gemaakt samen met de bewoners van Katwijk.

Ook met het ‘strandleven’ hielden we rekening. De bouw­werkzaamheden op het strand vonden in de win­ ter plaats, tussen oktober 2013 en april 2014. Dat toen voor het publiek afgesloten was. Om de boulevard open te kunnen houden, ging het bouwverkeer door het duin.

Ook hebben we een informatiecentrum ingericht en vonden er informatieavonden plaats. Via een webcam op de site konden mensen in panorama zien hoe het werk verliep.”

Tevreden

Het project Kustwerk Katwijk laat goed zien dat Neder­ land voorop loopt op het gebied van waterveiligheid en trekt nationaal en internationaal veel aandacht.

Kust­versterking wordt steeds vaker gecombineerd met andere doelen. In Katwijk is de aanleg van de dijk gecombineerd met de bouw van een parkeergarage en een breder, nieuw ingericht duingebied: een unieke en innovatieve combinatie binnen één project. De uitdaging was, het project in een korte tijd te realiseren. Dat is gelukt. Hans Pluckel is blij met het eindresultaat.

Maar vooral kijkt hij tevreden terug op hoe het proces verlopen is. “De samenwerking tussen alle betrokken partijen, waaronder de bewoners van Katwijk, was uitstekend. Dat maakt het project tot een écht succes.” BOUW+ UITVOERING

Automatisering dient de mens

Slim gebouw ondersteunt ouderenzorg

Wat is de sociale relatie tussen een gebouw en haar bewoner?

Hoe ervaart de eindgebruiker een gebouw na de oplevering?

Het is een vraag die vaak onderbelicht blijft in de bouwsector.

Met de voortschrijdende automatisering in gebouwen, neemt ook de aandacht voor deze vraag toe. Eén van de sectoren waar dit vraagstuk per definitie wordt onderzocht, is de ouderenzorg. In Millingen aan de Rijn is bij nieuwbouw van het lokale zorgcentrum ‘Sint Jan de Deo’ goed nagedacht over de functionaliteit van het gebouw voor de bewoners en verplegers.

Automatisering diende de zorg een kwaliteitsinjectie te geven en het personeel te ontlasten.

TEKST Daan Groeneveld

40 B+U 4 2015

D

e ouderenzorg is een sector waar automati­ sering al jaren onderwerp van gesprek is. Kijk alleen al naar het debat rondom zorgrobo­ tica en het moge duidelijk zijn dat de vooren tegenargumenten van automatisering in de zorg eindeloos zijn. Los van de ethische discussie, is het een feit dat automatisering van een zorggebouw in direct verband staat met de zorg voor de cliënt. Zo kan de ontwerpopgave van een zorgcentrum niet los worden gezien van de belevingswereld van een psy­ chogeriatrisch patiënt. Met andere woorden: ontwer­ pen vereist psychologisch inzicht in dementerende ouderen, vereist kennis van en ervaring in de zorg.

Rijnlandschap

Het is interessant om te zien hoe een kleinschalig zorg­ centrum, gelegen op enkele meters van de Duitse grens, de stap heeft weten te zetten naar nieuwbouw met een duurzaam en innovatief karakter. Hubert Kolkman, directeur van Gasthuis Sint Jan de Deo, gaat al zo’n dertig jaar mee in de ouderenzorg. Hij spreekt van een innovatieve sector. “Omdat de maatschappelijke druk groot is, maar tegenwoordig ook vanwege de inperking van financiële middelen, worden we gedwongen om het beschikbare geld effectief te gebruiken.”

Al sinds 1904 verzorgt het gasthuis de lokale ouderenop­ vang in Millingen. Tot aan de jaren zestig bevond zich er een klein ziekenhuisje en een kraamkamer. Die kraam­ kamer werd vooral gebruikt door vrouwen van schippers die op en neer richting Zwitserland voeren. Het bijzon­ dere is dat sommige zuigelingen van destijds, nu in het ouderencentrum wonen. Het centrum vervult een sterke lokale en sociale functie in het dorp en de omliggende polder. Die streektrots is zichtbaar teruggekomen in het interieur van de nieuwbouw, waar de muren zijn beschil­ derd met beelden van het Rijnlandschap.

Kwaliteit van leven

De nieuwbouw speelt enerzijds in op de vergrijzing in de grensregio, anderzijds op de trend dat woon- en slaapruimten voor ouderen steeds groter worden. Maar de directe aanleiding van het project was het sociale motief van de honkvastheid van de regiobewoners. De sociale functie van het complex is met de jaren lang­ zaam verschoven van bejaardenhuis naar woonzorg­ centrum. Langzaam maar zeker bleven ouderen steeds langer thuis wonen en werd het centrum een opvang voor ouderen die noodgedwongen werden opgevan­ gen, vanwege fysiek ongemak of een psychogeriatrische aandoening als dementie. Daar was het centrum echter maar deels op ingesteld, waardoor, als de situatie van een bewoner echt verslechterde, deze moest verhuizen naar een zorglocatie minimaal vijftien kilometer ver­ derop. Voor de kwaliteit van leven en voor de familie van de persoon in kwestie een pijnlijke zaak. De nieuwbouw diende te voorkomen dat ouderen overgeplaatst moeten worden. Kolkman: “Sinds 2009 is de zorg ingedeeld op zorgzwaartepakket, afgekort zzp. Hoe meer zorg iemand nodig heeft, hoe meer geld daarvoor beschikbaar is. Dat gaat in categorieën van 1 tot en met 10. Aanvankelijk hebben we voor de demente ouderen ingezet op opvang tot en met de zwaarste categorie, dat wil zeggen, met

behandeling en/of BOPZ-verklaring (Bijzondere Opname in Psychiatrische Ziekenhuizen, red.). Maar eind vorig jaar, toen het gebouw bijna opgeleverd werd, hebben we dat teruggedraaid.”

Dwaaldetectie

Deze opmerkelijke beleidsverandering kwam niet in de laatste plaats tot stand door een staaltje gebouw automatisering, verzorgd door technisch dienstverlener Leertouwer. De wettelijke bepaling voor opvang van de zwaarste zorgcategorieën bepaalt dat de buitendeur van een dergelijke instelling nadrukkelijk op slot moet, ter zelfbescherming van de bewoner. Hier kwam de wil van het gasthuis om de dementerenden lokaal te blijven verzorgen in aanraking met de visie om de mensen zich op hun gemak te laten voelen en loop- en leefruimte te bieden. In een presentatie over de mogelijkheden van domotica (automatisering in woonomgeving) bleek de oplossing te liggen in de vorm van dwaaldetectie. De mensen met dementie dragen polsbandjes, waarop hun ‘leefcirkel’ is ingesteld. Wanneer de drager van zo’n bandje de deur nadert, gaat die afhankelijk van zijn of haar leefcirkel, automatisch op slot of juist open.

De nieuwbouw is nu ingericht, en al in gebruik, voor woongroepen met zorgzwaartepakket 5 en 7, waarbij de bewoners in principe vrij naar buiten kunnen. Wan­ neer de situatie van een bewoner verslechtert, kan het systeem met het polsbandje in individuele gevallen toe­ gepast worden. Zogenoemde dwaaldetectie. Daardoor is overplaatsing niet direct meer noodzakelijk. Kolkman: “Het gaat tot nu toe uitermate goed. De bewoners en de familie zijn tevreden.”

Slimme automatisering

Zoals in de kadertekst is te lezen, is er een geïntegreerd systeem toegepast, opgebouwd uit de infrastructuur van kabels en draadloze netwerken, de software die gebruik maakt van de netwerken en de in het gebouw geïntegreerde hardware, die via de infrastructuur met de software communiceert. Een slimme automatise­ ring waarvoor een gedegen technische kennis, alsook kennis van de zorg voor nodig is. Hoe organiseer je nu de juiste samenwerking tussen beide werelden, en wie kan het best bepalen welke toepassingen een bepaalde (zorg)instelling nodig heeft? Sint Jan de Deo schakelde als bouwadviseur SDB Groep in. Dat bedrijf profileert zich als aanbieder van HRM en innovatieve software oplossingen in de zorg. Laurens Verwijs is vanuit SDB als senior consultant gespecialiseerd op het gebied van ondernemingsplannen en vastgoedontwikkeling: “Er was vanuit Sint Jan de Deo een behoorlijk eisenpakket ten aanzien van de inzet van technologie. Daarom zijn ze bij ons, als specialist in zorgvastgoed, uitgekomen voor het opstellen van het ondernemingsplan en de directie­ voering. Vervolgens hebben wij Leertouwer na een zorg­ vuldig aanbestedingstraject bij het project betrokken, vanwege goede ervaringen uit een eerder project.”

Nieuwe tak van sport

Verwijs vervolgt: “De uitdaging, zowel organisatorisch voor het zorgcentrum, als wel in het krijgen van de finan­ ciering, was om de zwaardere zorg mogelijk te maken.

Staalkabels Staalkabelnetten B+U 4 2015 41

Hans Jansen Staalkabels/Tuigerij is gespecialiseerd in het verwerken van staalkabels met eindverbindingen voor bouw & industrie zoals gespannen overkappingen, balustraden, trappen, r.v.s. staalkabelnetten e.d.

Samenwerking

Leertouwer is door SDB Groep bij het project betrokken voor de juiste elektrotechnische installatie en de goede toepassing van de gebouwautomatisering. Ook Leertou­ wer is ervaringsdeskundige in de zorg. In de persoon van Jasper Coppes heeft het bedrijf een verbindende schakel tussen zorgverlener en techneut in huis. Hij benadrukt het belang van die connectie. De crux is om de vertaal­

Meten • Maken • Monteren • Kijk voor meer info op:

WWW.staalkabelnetten.nl

13349

Het gasthuis ging feitelijk over op een nieuwe tak van sport. In het vastgoed is dat vooral opgevangen middels de gebouwautomatisering. Die kan er voor zorgen dat personeel ontlast wordt, of dat er zelfs minder personeel nodig is. Met name de slimme sensoren kunnen een stuk controle van het personeel overnemen. Daarbij zorgt de automatisering ook voor een grotere veiligheid, wat je ook mee kunt nemen in het ondernemingsplan.”

Kolkman legt uit hoe algemene tendensen in de zorg van invloed waren op het project. “Over de gehele linie is sprake van een afname van verplegend personeel. Van meet af aan is gekeken hoe automatisering dat op kon vangen en tegelijkertijd de zorgkwaliteit een impuls zou kunnen krijgen. De nieuwbouw was voor ons een busi­ ness case van jewelste. SDB heeft alles in kaart gebracht en uiteindelijk heeft de bank een deel van het project gefinancierd.” In de berekening heeft SDB gekeken welke functionaliteit automatiseringstechonologie zou kun­ nen vervullen. Welke toepassingen worden gebruikt, hoeveel kosten ze en hoeveel besparing kunnen ze in de toekomst opleveren. Volgens Verwijs is er inmiddels al enorm veel mogelijk. “Maar psychogeriatrische cliënten wil je zo veel mogelijk bij de techniek vandaan houden.

Voor ons geldt altijd de afweging van de functionaliteit van de techniek voor de doelgroep. Dat is zoeken en levert heel verschillend resultaat op, want het gebeurt ook dat zelfstandige ouderen in een zorgcentrum draad­ loos een afspraak maken met de kapper en hun eigen keuzemenu kunnen opgeven.”

Hans Jansen Staalkabels/Tuigerij Koperweg 11 M (industrieterrein Heimanswetering) 2401 LH Alphen aan den Rijn tel.: 0172-519172 fax: 0172-518913 info@tuigerij.nl

42 B+U 4 2015

Schans-, grond- en steenkorven voor: Geluidwerende voorzieningen; Grondkeringen; Gevelbekledingen; Oeverbeschermingen.

www.reanco.nl

Duurzaam slopen & bouwen sinds 1934

hoe werkt het?

Wij plaatsen een isolerende schil om bestaande woningen. Deze schil, die is opgebouwd uit een aantal dak- en gevelelementen, hechten wij aan de binnenmuur van de woning. De fundering wordt behouden en de warmte blijft binnen.

Door de nieuwe afwerking krijgt de woning een totaal andere uitstraling.

Uitwerken gevelelement

Opbouwen & plaatsen

Afgewerkt eindresultaat

Ontwikkelen | Slopen | Bouwen | Onderhoud Duurzaam slopen & bouwen betekent voor ons niet alleen energiebesparing in huizen en gebouwen, maar ook investeren in de toekomst en in duurzame relaties met onze klanten.

Winkler Prinsstraat 7, 9403 AZ Assen telefoon 0592-343641 www.hechterrenovatie.nl

13354

Voor de renovatie

13319

13298

Genuakade 1 Kampen T 038 333 20 10 twitter.com/weeverbv

Bijl produceert complete bruggen, daarnaast biedt BIJL voor renovaties van brugdekken diverse gecertificeerde GVK brugdekplanken. Bezoek onze vernieuwde website www.bijlbruggen.nl voor meer informatie.

Markweg Zuid 34 4794 SN Heijningen Tel. +31 167 521 717

www.bijlprofielen.nl www.bijlbruggen.nl www.bijlpolykast.nl

13384

B+U 4 2015 43

slag te maken tussen techniek en zorg - en omgekeerd.

In een continue samenwerking en samenspraak tussen de drie partijen, met ook nog eens extern installatiead­ viesbureau Overdevest Adviseurs, dat met Sint Jan de Deo het programma van eisen voor de automatiserings­ installatie heeft opgesteld, is bepaald wat Sint Jan de Deo aan gebouwautomatisering nodig had en hoe dit het beste kon worden aangebracht.

Jasper Coppes hierover: “Er is een hele goede samenwer­ king geweest tussen alle adviseurs. We hebben Sint Jan de Deo al in een heel vroeg stadium de mogelijkheden laten zien. Tegen de tijd dat hier is gestart, hadden wij onze techniek echter al weer een stuk verder ontwik­ keld. Toen is er samen, terwijl het programma van eisen er al lag, nogmaals naar gekeken. Daar kwamen weer verbeterslagen uit, met als sprekend voorbeeld dus de wijziging in de dwaaldetectie. De deuren worden nu zo veel mogelijk open gelaten, ten bate van de vrijheid van de bewoners. Door inzicht in nieuwe technologie is het beleidsplan veranderd.”

Inleefperiode

De oplevering van het gebouw betekende allerminst het einde van de samenwerking. Coppes: “Vervolgens begint de ‘inleefperiode’ van de systemen. De zorg­verleners gaan op een nieuwe manier werken, met intensief gebruik van smartphones. Zeker de oudere medewerkers moeten daaraan wennen. Naast dat wennen moeten ze ook kritisch kijken of alle apparatuur goed staat afgesteld in de kamers, daarom lopen wij in die periode mee met de eerstverantwoordelijke zorgverleners.

Die inleefperiode is er ook voor ons. Technisch gezien moet alles natuurlijk op slot zitten, maar de echte uitda­ ging is om het werkproces te veranderen. Oneerbiedig gezegd: hoe zorg je ervoor dat een zorgverlener die via de slimme sensor op de smartphone een alarm krijgt, niet direct die kamer binnendendert, maar gebruik maakt van de videoverbinding om te zien of dat wel nodig is.” Kolkman beaamt dat dit een volslagen nieuwe manier van werken is voor zijn organisatie, en dat dit tijd en investering vergt. Coppes weer: “Zorgmedewerkers

zijn in een speciale werkgroep al aan het begin van het proces betrokken bij de implementatie van de techniek.

Na de oplevering zijn de medewerkers getraind en na die training hebben wij nog enkele keren meegelopen om te zien of het functioneert en waar bijgestuurd kan wor­ den. Een voorbeeld: ‘van cliënt x komen valse alarmen, zet daar de geluidsdetectie minder gevoelig.”

Functionaliteit uitschrijven

Deze sterke aandacht voor de sociale integratie van de systemen is in de bouw lang niet altijd gebruikelijk.

Maar de zorgsector kan zich hierin geen grove fouten permitteren. De gebruiksvriendelijkheid van een gebouw blijkt pas bij oplevering, is een belangrijke les uit dit project. Het belang van de inleefperiode bleek wel toen Coppes nog verbeterpuntjes aantrof wat betref de lichtschakelaar. In de afweging voor auto­ matisering van de lichtfunctie is gekozen voor auto­ matische lichtsensoren, terwijl vergeetachtige mensen dan op zoek kunnen blijven naar de lichtknop. “Dat zat in de aanvraag, maar achteraf wisten we dat dat geen goed idee was en hadden daarop moeten ingrijpen.

Het betreft kennis die je moet delen. Wat wij herken­ nen is dat de elektrotechnische installatie en de zorg­ automatisering vaak door twee totaal verschillende partijen wordt gedaan, die langs elkaar heen werken.

Terwijl die twee werelden steeds meer integreren.

Vaak heeft de installateur de lead, met de system inte­ grator als onderaannemer. De installateur kijkt in eerste instantie alleen naar de techniek en niet altijd naar de functionaliteit voor het zorgproces.” Hoewel Coppes onderschrijft dat technische specificaties makkelijker zijn uit te schrijven in een pakket van eisen dan functionali­ teiten, ziet hij wel dat steeds meer adviseurs deze kant op gaan. Kolkman geeft aan dat er in dit geval ook sprake van was. “We hebben gezegd: ook al heb je de aanbesteding gewonnen, de functionaliteit is het belangrijkst, dus in overleg kunnen er altijd zaken veranderd worden. Flexibiliteit is voor zorgorganisaties een must, het zorgproces is immers ook constant in verandering.” BOUW+ UITVOERING

Conview Care Drie lagen behelst het systeem dat is toegepast door Leertouwer. Jasper Coppes presenteerde het als een tompouce aan Sint Jan de Deo. Drie lagen die elkaar versterken door één geheel te vormen. “De Conview Care oplossing die we hebben toegepast is een totaaloplossing voor zorgautomatisering. De infrastructuur van bekabelings- en draadloze technieken, de software om de technieken met elkaar te laten praten en te integreren, en tot slot de hardware in de kamers. In de kamers zelf zitten slimme sensoren. Afhankelijk van de zorgvraag kunnen die de cliënt bewaken. Als de zorgverlener van mevrouw x wil weten wanneer ze uit bed stapt, kan dat in een gebruiksvriendelijke app worden ingesteld. Wanneer dan het belletje gaat, kan de zorgverlener via de smartphone contact opnemen met de cliënt, of via de videoverbinding kijken of alles goed gaat. De parameters die in het kamers zijn geïntegreerd zijn: controle op geluid, op beweging en of de deur opengaat. Via privacymodus kan met de bewoner worden afgesproken welke niveau van controle deze, of de familie, wil. De sensoren zijn bekabeld via ethernet. Er wordt ingespeeld op toekomstige ontwikkelingen middels een extra inprikpuntje naast het bed. Zodat toekomstige apparatuur gemakkelijk toegevoegd kan worden. De oplossing kan omschreven worden als één groot op maat gemaakt recept, waar de klant volledig zijn eigen ingrediënten heeft kunnen kiezen. In de praktijk is het voor negentig procent een standaard configuratie, die voldoet aan de benodigde functionaliteiten in de zorg. Gebaseerd op merk­ onafhankelijke technologie. De hardware is merkonafhankelijk en vrij in de markt verkrijgbaar. De software ontwikkelen we deels zelf. Ook maken we gebruik van het IQ-messenger platform. Belangrijk is dat dit softwareplatform verbinding mogelijk maakt tussen bijvoorbeeld een camera van merk x, een halszendertje van merk z en smartphone van merk y. De complete zorgautomatisering is geïntegreerd in het bestaande ICT-netwerk van Sint Jan de Deo. Het zou nog winst kunnen zijn om een koppeling te maken met het gebouwbeheersysteem, de klimaatregeling. Zeker wat betreft duurzaamheid.”

44 B+U 4 2015

Redevelopment, Smart Cities, systeemintegratie, werkomgeving

Philip Vanhoutte van Plantronics opent de conferentie op 4 november met een verhaal over het verhogen van pro­ ductiviteit door een fijne werkomgeving. ‘The Living Buil­ ding Concept & Future Technology’, lezing van Hennes de Conferentie Gebouw Automatisering gaat over mens en technologie Ridder van TU Delft, sluit daar vervolgens logischerwijs op aan. Via subthema’s als ‘verduurzaming en redevelopment Het menselijk lichaam, optimum voor systeem integratie. Gebouw­ van vastgoed’, ‘Quo Vadis in the Connected World of Smart Cities’, ‘Fa­ automatisering, de aorta in een gebouw, het kloppend hart. Niet voor cility Management en gebouwautomatisering’, ‘kostenbeheersing en niets is het CORPUS gebouw rendement op investeringen’, ‘Innovatie & Duurzaamheid’, ‘the Inter­ in Leiden dé locatie voor de net of Things & Gebouwautomatisering’, ‘Systeemintegratie’ en ‘kwa­ Conferentie Gebouw Auto­ liteitsborging in gebouwautomatisering’ wordt de gehele markt, van matisering. Van Reis door de projectontwikkelaar tot technisch facilitair manager, meegenomen in Mens naar Reis door het Ge­ de reis langs de laatste trends, uitdagingen, mogelijkheden en visie bouw, alles zal op 4 en 5 no­ naar de toekomst. Het programma komt in september geheel online vember 2015 draaien om IT te staan, maar de eerste sprekers zijn alvast te vinden op www.confe­ en de mens, beleving. rentiegebouwautomatisering.nl/programma

Nieuwe branchebestuursleden De Brancheorganisatie voor Gebouw Automatisering is twee nieuwe bestuursleden rijker: Leon ten Brundel van AMX by HARMAN en Wietse Hut van SAUTER Nederland. Beide heren zijn in de afgelopen Algemene Leden Vergadering benoemd. Leon ten Brundel volgt oud-be­ stuurslid Rogier van Dis op en Wietse Hut zal per december 2015 het stokje overnemen van bestuurslid Jan Kerdel.

Vastgoedexperts en automatiseerders leren van elkaar bij One Planet Business Garden Herontwikkelingsproject One Planet Busi­ ness Garden in Amersfoort was toneel voor een inspirerende sessie in juni, waarin leden van de brancheorganisatie een kijkje kregen in de keuken van vastgoedfinanciering. Op het stationsplein van Amersfoort moet een state-of-the-art en duurzaam kantoorgebouw gerealiseerd worden, een optimitisch verhaal van Zuid-Afrikaan Paul Heistein. Koert Hans Smit, Converse DC en tevens bestuurslid bij

de VGME, informeerde de leden vervolgens aan welke eisen investeringen in gebouwau­ tomatisering moeten voldoen om aantrekke­ lijk te zijn voor beheer. Dat automatiseerders en vastgoedexperts veel van elkaar kunnen le­ ren, blijkt wel uit een reactie van een van de lidbedrijven naderhand: ‘’Kan ik de slides krijgen, ik wil onze marketing/productgroep over­ tuigen anders naar deze doel­

Nederlandse Brancheorganisatie voor Gebouw­Automatisering geniet exclusieve gast­ vrijheid in B+U, bouw en uitvoering. De verantwoording voor de doorde ­redactie/uitgever opgenomen kopij op deze pagina berust bij Nederlandse Brancheorganisatie voor Gebouw­ Automatisering (FHI, federatie van technologiebranches).

groep te kijken, om de marketing beter aan te laten sluiten.’’ Er zullen nadere samenwer­ kingsactiviteiten plaats gaan vinden tussen VGME en de Brancheorganisatie voor Gebouw Automatisering.

kWArT HAndHAAfT BouWVAk noG Vergeleken met 2013 sluiten steeds minder bedrijven volledig tijdens de bouwvak. Bijna de helft van de bedrijven is tegenwoordig bereikbaar in de bouw­ vak en werkt door, in 2013 was dit nog maar een kwart, aldus USP Marketing Consultancy.

Ondanks dat de officiële bouwvak mid­ den jaren ’80 is afgeschaft hield het me­ rendeel van de bedrijven in de bouw­ sector de bouwvak tot twee jaar gele­ den grotendeels in ere. Waar in 2013 de helft van bedrijven in de bouwsector zich hield aan de bouwvakperiode, is dat nu nog maar 28%. Daarnaast geeft bijna een kwart aan dat zij hun deuren sluiten, maar dat er altijd een aantal collega’s aan het werk zijn. Steeds vaker werken bedrij­ ven dus door tijdens de vakantieperiode.

De belangrijkste reden om door te wer­ ken is omdat het werk dit vereist en om­ dat de bouwvak volgens hen een achter­ haald principe is terwijl tegenwoordig juist meer flexibiliteit vereist is.

Ondanks dat steeds minder bedrijven de bouwvak in stand houden, staan bedrij­ ven niet negatief tegenover het concept.

Ongeveer de helft vindt dat de bouwvak gehandhaafd moet worden, aangezien dit er voor zorgt dat projecten weer vol­ ledig opgestart kunnen worden zodra ie­ dereen terug is, en dat er altijd een volle­ dige bezetting is binnen het bedrijf zodat problemen met de planning voorkomen kunnen worden. Slechts een kwart van de bouwbedrijven vindt dat de bouwvak afgeschaft moet worden.

46 B+U 4 2015

Best of we B

Bol.Com BouWT meGA disTriBuTieCenTrum in WAAlWijk Een fulfilment center ter groot­ te van zeven voetbalvelden.

Zo presenteert Bol.com haar nieuw te bouwen distributie­ centrum, dat in Waalwijk zal verrijzen. De firma focust hier­ mee op snellere levering, con­ stante groei van assortiment, en ruimte voor innovatie. Voor Waalwijk levert het centrum zo’n 1000 extra banen.

De komst van het megacen­ trum is een nieuwe stap wat betreft de impact van e­com­ merce op de gebouwde om­ geving. De internetfirma ver­ wacht dat het huidige distribu­ tiecentrum in de toekomst niet voldoet. Het grondoppervlakte van de nieuwbouw beslaat cir­ ca 50.000 m2.

Uitvalsbasis richting Nederland en België Als locatie is het bedrijventer­ rein Haven Acht in Waalwijk gekozen. Ronald Bakker, wet­ houder Sociale en Economische Zaken van Waalwijk, geeft op de site van Bol.com commen­ taar op de komst van het cen­ trum: “Het bedrijventerrein is geposi­ tioneerd voor zowel Nederland als België en is gunstig gelegen ten opzichte van de snelweg en de nog te realiseren container­ terminal aan de Maas, een lo­ gistiek erg belangrijk project voor Waalwijk.”

Hotspot Waalwijk De distributie van Bol.com wordt nu ook al vanuit Waal­ wijk geregeld, door Docdata.

Dit e­commercebedrijf zal ook

op de nieuwe locatie zorgen voor het personeel en de da­ gelijkse leiding. Volgens gede­ puteerde Bert Pauli wordt de logistieke positie van Midden­ Brabant versterkt met het nieu­ we fulfilment center. “Brabant, en in dit geval Waalwijk, blijken hotspots te zijn voor snel groei­ ende ondernemingen op het gebied van internetverkopen en fijnmazige distributie.”

BREEAM-NL Er wordt ingezet op duurzame en energievriendelijke bouw­ oplossingen. Genoemd wordt het recyclen van water en het toepassen van hernieuw bare energie, energie­efficiëntie en een optimaal werkklimaat.

Op deze wijze wordt gestreefd naar de BREAAM­NL certifice­ ring van ‘Excellent’.

De bouw start begin volgend jaar en moet in 2017 voltooid zijn.

nieuWe fieTsBruG GeoPend door TourBAAs PrudHomme Het gaat om de Heemsteedse­ brug tussen Houten en Nieu­ wegein. In de aanloop naar de Tour de France maakt tourbaas Christian Prudhomme zich ex­ tra verdienstelijk in de regio.

Staande op een boot van Rijks­ waterstaat verrichtte hij de ceremoniële opening van de brug, die het tourpeloton uit­ geleide uit Utrecht heeft ge­ daan.

De nieuwe Heemsteedsebrug is een belangrijke schakel in een regionale fietsroute langs de Nieuwe Hollandse Waterli­ nie. De 200 meter lange brug verbindt de oevers van het Amsterdam­Rijnkanaal tus­

sen de gemeenten Houten en Nieuwegein. De nieuwe brug haalt bijna twee kilometer af van de snelste fietsroute tus­ sen Nieuwegein en Houten en is naast de recreatieve functie dus ook van belang voor dage­ lijkse werk­, woon­ en school­ verkeer.

Tourpeloton Prudhomme arriveerde bij de brug in een boot met Eric Lui­ ten, Rijksadviseur voor Land­ schap en Water, en werd ver­ welkomd met hoorngeschal.

Daarmee werd gelijk het start­ sein gegeven voor een fiets­ tocht van jeugdige inwoners uit Nieuwegein en Houten. De brug deed gelijk goede dienst door het tourpeloton uitgelei­ de te doen uit Utrecht, richting Leidsche Rijn.

Nieuwe Hollandse Waterlinie De brug vormt een belangrij­ ke schakel in het recreatieve netwerk van fietsroutes van de Nieuwe Hollandse Water­ linie. Dat netwerk strekt zich over 85 km uit van Muiden tot aan de Biesbosch. De fietsbrug maakt het mogelijk de forten van de monumentale Nieuwe Hollandse Waterlinie te bezich­ tigen, zoals Fort Vechten, Fort ’t Hemeltje, Fort Overeindse­ weg, de Plofsluis, Fort Jutphaas en Fort Vreeswijk. De nieuwe brug maakt onderdeel uit van het landelijke project Fiets Fi­ levrij en is tot stand gekomen door een samenwerking tus­ sen Gemeente Nieuwegein, Programma Fietsfile vrij en Programma Nieuwe Holland­ se Waterlinie. De brug is gere­ aliseerd door een consortium rondom Movares en HSM Steel­ structures.

Solarwatt, martkleider in zon­ nepanelen in de Benelux. Glas­ glas­zonnepanelen vormen nu tachtig procent van het totaal­ aantal door Solarwatt verkoch­ te panelen aan consumenten in Nederland, terwijl dat twee jaar geleden nog nul procent was. In de rest van de wereld is dit zo’n veertig procent.

De oudere typen zonnepane­ len leveren minder op voor zonnepaneleneigenaren. Het vermogen van deze panelen degradeert in de loop der tijd, waardoor het totale vermogen van het zonne­energiesysteem jaarlijks terugloopt. Tegelijker­ tijd groeit de stroombehoefte: doordat er steeds meer appa­ ratuur in huis komt, neemt het stroomverbruik van de consu­ ment elk jaar toe.

Erik de Leeuw, commercieel di­ recteur van SOLARWATT: “Bij de aanschaf is het belangrijker te letten op stabiliteit dan op initieel vermogen. Want over tien jaar haal je met dezelfde toepassingen ­ die meer gaan verbruiken, maar steeds minder leveren ­ niet meer voldoende opbrengst uit sommige pane­ len. Consumenten kiezen daar­ om steeds vaker voor de nieu­ we­generatie zonnepanelen van glas­glas, omdat de degra­ datie van deze panelen vrijwel nihil is.”

GlAs-GlAs zonnePAnelen meesT PoPulAir

Daarnaast kiezen consumen­ ten glas­glas­zonnepanelen ook om alvast in te spelen op de komst van thuisaccu’s. Het vermogen van zo’n accusys­ teem wordt bepaald op basis van het verwachte verbruik in een woning en het vermogen van de panelen. Huishoudens en bedrijven zullen steeds va­ ker kiezen voor een thuisaccu waarmee ze energie opslaan en die later gebruiken, omdat het terugleveren aan het net in de toekomst waarschijnlijk steeds minder oplevert.

Nederlandse consumenten kiezen steeds vaker voor glas­ glas­zonnepanelen. Dat meldt

LEES MEER

E BOU W

NUIT V

OERIN

G.NL

B+U 4 2015 47

Best of we B

sTAlen duikACHTBAAn nieuWe ATTrACTie efTelinG In de zomer van 2015 opent de Efteling een nieuwe attractie: Baron 1898, een stalen duik­ achtbaan. Het traject zal een tunnel bevatten en verder gro­ tendeels in de buitenlucht af­ gelegd worden. De rit begint met een optakeling gevolgd door een vrije val van 37,5 me­ ter. Deze vrije val gaat lood­ recht een mijnschacht in, waar­ na het traject bovengronds voortgezet wordt. Tijdens de afdaling bereiken de wagons een topsnelheid van 90 km/u.

Achtbaanbouwer Baron 1898 wordt gebouwd door een gespecialiseerd be­ drijf, Bolliger & Mabillard. Deze Zwitserse achtbaanbouwer produceert uitsluitend stalen achtbanen. Sinds het ontstaan van het bedrijf heeft het enke­ le belangrijke innovaties in de achtbaanwereld gerealiseerd.

Zo bouwde Bolliger & Mabil­ lard de eerste omgekeerde achtbaan ter wereld die werd geopend in 1992.

Typerend Herkenbaar aan achtbanen van Bolliger & Mabillard is het U­profiel dat is gemonteerd op een rechthoekige steunbalk.

Ook typerend voor het merk is dat passagiers steeds met 4 naast elkaar zitten (met uit­ zondering van Diving Machine waarbij soms tot 10 personen naast elkaar kunnen plaatsne­ men) en de soepelheid waar­ mee het traject wordt afge­ legd. Een element dat de laat­ ste jaren populair is bij het type Hypercoaster en Diving Ma­

chine is de Splash­zone. Hier­ bij rijdt de trein over een plas water en zijn de treinen ach­ teraan voorzien van een ronde holle buis aan beide kanten die door het water wordt getrok­ ken en het water hoog doen opspatten.

Thema De achtbaan wordt gethemati­ seerd rondom de Nederlandse mijnbouw in de 19e eeuw. Zo wordt het in­ en exterieur van het stationsgebouw gebouwd in de stijl van een oude mijn, en ook de voertuigen worden ge­ decoreerd in lijn met het mijn­ thema. Elk voertuig bestaat uit 3 rijen voor 6 personen. Het stationsgebouw bevat meer­ dere ruimtes, waaronder een ruimte waar een voorshow ge­ toond wordt.

Hooghmoed In de voorshow wordt het ver­ haal achter de attractie verteld.

Hoofdpersonage is Gustave Hooghmoed, een hebzuchtige mijnbaron die een goudader heeft gevonden in het zui­ den van het land. Daar wil hij zo veel mogelijk goud uit de grond halen, maar deze grond wordt beschermd door de Wit­ te Wieven. Hooghmoed roept zijn mijnarbeiders op hem te helpen en belooft hen gouden bergen. Tijdens de rit in Baron 1898 wordt duidelijk dat de Witte Wieven uit alle macht proberen de gouddelving te saboteren…

met kantoren, appartementen, en een restaurant op 55 meter hoogte.

Dineren op het dak Zoals veel leegstaande kanto­ ren waar overheidsinstanties huisden, is het gebouw van 13.500 vierkante meter te groot voor één invulling. Als het aan de plannen van ‘Team 4 Ar­ chitecten’ ligt, wordt er straks gedineerd op het dak. Met uitzicht over de Groningse sky­ line.

Ierse belegger Het gebouw is al jaren in han­ den van de Ierse beleggers­ groep Farraif, die het gebouw acht jaar geleden kocht. Storms IPS (International Property Ser­ vices), is als belast met de her­ ontwikkeling in samenwer­ king met Team 4 en verhuur­ der DTZ. Volgens de architect was de wens van verhuurder: geen studenten. Er wordt uit­ drukkelijk ingezet op jonge za­ kelijke mensen.

Gestript De eigenaar is bereid zo’n 7 mil­ joen euro te investeren. Op de begane grond komen flexibele werkplekken en een hospitali­ ty functie. Vanaf de eerste ver­ dieping zullen zo’n 3 verdiepin­ gen van 958 m2 ingericht wor­ den als kantoorruimte. Tot aan de elfde verdieping moeten appartementen en eventueel hotelruimte ontwikkeld wor­ den. Op de bovenste verdie­ ping staat een restaurant en een skybar gepland. De Zwar­ te Doos wordt nu van binnen helemaal gestript. De opleve­ ring staat gepland in het eer­ ste kwartaal van 2016.

nieuWe BesTemminG Voor ‘zWArTe doos’ GroninGen

De planning is dat in de loop van volgend jaar de eerste be­ drijven zich in het gebouw kun­ nen vestigen.

Het voormalige gebouw van Sociale Zaken en Welzijn in Groningen, de Zwarte Doos, krijgt een nieuwe bestemming.

Een multifunctionele invulling,

Postkantoor Eerder deze maand werd al be­ kend dat het oude pand van PostNL, achter het Gronings station, herbestemd wordt

tot ruimte voor innovatieve en creatieve startups. Het project, genaamd ‘The Big Building’, zet in op 14.000 beschikbare vierkante meters voor jonge ondernemers. Het gebouw staat op de nominatie om ge­ sloopt te worden, maar zal van nu tot 2018, en wellicht nog langer, functioneren als broed­ plaats voor startende onder­ nemers.

reCordGroei WindTurBines oP zee euroPA Het aantal windmolens op Eu­ ropese zeeën is nog nooit zo sterk toegenomen als het af­ gelopen half jaar. In de eerste zes maanden van 2015 werden in totaal 584 nieuwe windtur­ bines op zee geïnstalleerd, sa­ men goed voor een capaciteit van 2342,9 megawatt.

De cijfers zijn afkomstig van de Europese Associatie voor Wind­ energie, EWEA. Met de capaci­ teit die het afgelopen half jaar is aangesloten, is genoeg om zo’n 2,2 miljoen huishoudens van energie te voorzien. Er is in de eerste zes maanden van 2015 drie keer zo veel capaciteit bijgekomen dan over dezelfde periode een jaar eerder. Begin 2015 was de totale capaciteit in Europa zo,n 8000 megawatt.

De 2342,9 die daar het afge­ lopen half jaar is bijgekomen betekent een toename van 29 procent.

De groei is deels te verklaren door verbetering van de wind­ turbines, die nu per molen ge­ middeld 4,2 MW opwekken, tegenover 3,5 MW een jaar eer­ der. Veruit de meeste nieuwe turbines bevinden zich in Duits­ land. De overige windmolens werden aangelegd in het Ver­ enigd Koninkrijk (140) en Ne­ derland (38).

LEES MEER

E BOU W

NUIT V

OERIN

G.NL

48 B+U 4 2015

Best of we B

HoeVeel PoTenTie HeBBen leeGsTAAnde kAnToren?

Een terugkerend onderwerp voor kantooreigenaren en amb­ tenaren van gemeente en pro­ vincie en rijksoverheid. Wat te doen met de enorme kanto­ renleegstand? Transformatie is een aantrekkelijke optie, maar dit moet wel mogelijk zijn. Wel­ ke kantoorpanden kunnen ge­ transformeerd worden en in hoeverre kan transformatie van leegstand tegemoetkomen aan de totale vraag naar nieuw­ bouwwoningen in Nederland?

Hoeveel potentie hebben leeg­ staande kantoren?

Volgens de laatste cijfers kampt Nederland anno 2015 met 8,7 vierkante meter leeg­ staande kantoorruimte. Ruim een derde van deze kantoor­ ruimte zou geschikt zijn voor transformatie naar woningen.

Deze cijfers zijn afkomstig van een data­analyse van Deloitte naar 258 gemeenten, op ba­ sis van data van het Kadaster en makelaarsvereniging NVM. Uit de analyse blijkt verder dat wanneer daadwerkelijk een derde wordt getransformeerd, daarmee ongeveer in vijf pro­ cent van de totale woningbe­ hoefte tot 2025 kan worden voorzien. Afgerond zou dit zo’n 25.000 woningen van 85 m 2 groot betekenen, op een totale vraag van 490.000 woningen tot 2025 in de 258 gemeenten.

Directe transformatie Momenteel kampen veel kan­ toren met transformatiepoten­ tie met tijdelijke huurders. Dat maakt transformatie op zeer korte termijn onmogelijk. Het

deel dat wel direct zou kun­ nen worden omgebouwd, kan plaats bieden voor 9.600 wo­ ningen. Het onderzoek heeft zich beperkt tot gemeenten met een kantorenvoorraad van minimaal 10.000 vierkante meter, kantoren van minimaal 500 vierkante meter met een bouwjaar voor 2000 die min­ stens een jaar leegstaan.

Gebiedsgerichte aanpak Een terugkerend verhaal is dat de aanpak van leegstand een gebiedsgerichte aanpak vereist.

Ook in het onderzoek komt dit aspect weer aan de orde. En­ kel kantoren die in in de omge­ ving van de bewoonde wereld liggen werden als reële woon­ locaties meegenomen. Ech­ ter kan een deel van de leeg­ stand die hierdoor afviel, toch als bruikbaar gekwalificeerd worden wanneer na gebieds­ gerichte aanpak nieuwe situa­ ties ontstaan.

Randstad In de randstad blijkt zowel de leegstand, als de vraag naar nieuwe woningen, het hoogst.

De grote gemeenten in de randstad vertegenwoordigen het leeuwendeel van van de transformatiepotentie. 30 ge­ meenten bezitten gezamen­ lijk in totaal 80% van de kan­ toren met transformatiepoten­ tie. Volgens de analyse is in de helft van deze 30 gemeenten genoeg ruimte in de huidige plancapaciteit voor de trans­ formatie van kantoren. Het is echter nog niet duidelijk of in de plancapaciteit al een deel van de transformatiepotentie van kantoren is meegenomen.

BouWseCTor TrekT VAnAf 2015 enorm AAn Het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) stelt in het rap­ port ‘Verwachtingen bouwpro­ ductie en werkgelegenheid’ dat de bouwsector vanaf 2015

enorm aantrekt. De woning­ bouwproductie zal in 2015 met 17% groeien en in de periode daarna, van 2016 tot en met 2019, groeit de bouwproductie gemiddeld met 10,5% per jaar.

‘De bouw wordt de komen­ de jaren de grote groeisector’, stelt EIB­directeur Taco van Hoek. Een voorziene groei van 17% is ongekend. ‘Dat hebben we lange tijd niet kunnen zeg­ gen.’ De afgelopen jaren kromp de bouw. Vergeleken met 2008 ligt de productie een kwart la­ ger en de woningnieuwbouw 40% lager. Dit jaar zal de na­ sleep van de crisis nog merk­ baar zijn, met een dalende woningproductie van 7%. De grond­, weg­, en waterbouw stabiliseert dit jaar en de uti­ liteitsbouw groeit dit jaar licht met 1%. De utiliteitsbouw en de grond­, weg­, en water­ bouw groeien de komende ja­ ren minder sterk, met percen­ tages rond de 2%.

De vraag naar woningen zal groeien. ‘Het wordt een heel fors herstel, dankzij de markt­ krachten’, aldus Van Hoek. ‘Op een breed front is sprake van herstel’ concludeert hij. ‘De woningverkopen nemen toe, de prijzen stabiliseren en de orderportefeuilles van aanne­ mers laten een lichte stijging zien.’

Bron: Financieel Dagblad

zelfsTAndiG ArCHiTeCT krijGT minimumTArief Een primeur in de bouwwe­ reld. Architecten die werken als zzp’er krijgen vanaf nu een mi­ nimumtarief betaald. Dit staat in de nieuwe cao van de archi­ tectenbranche. De cao geldt voor zelfstandige architecten

die door een architectenbureau worden ingehuurd. Zij moeten nu een vergelijkbare waarde­ ring krijgen als een architect in loondienst.

Daarbij zijn de kosten door­ berekend die een zelfstandi­ ge kwijt is aan verzekering, ar­ beidsongeschiktheid, vakantie en pensioen. “Ons richtsnoer was: vergelijkbaar werk moet vergelijkbaar gehonoreerd wor­ den. We willen niet dat er mis­ bruik gemaakt wordt van het grote aanbod aan zzp’ers”, zegt Victor Frequin van branchever­ eniging van architectenbureaus BNA op nos.nl.

De situatie in de architecten­ branche is sinds de crisis be­ hoorlijk omgegooid, en daar wordt met de nieuwe cao op ingespeeld. Sinds 2008 is het aantal architecten meer dan gehalveerd in Nederland, van ruim 14.500 naar 6500. Daar­ entegen is het aantal zelfstan­ dig werkende architecten toe­ genomen, met name doordat bureaus in de crisis gedwon­ gen werden te bezuinigen, of zelfs failliet gingen. Nu de si­ tuatie in de bouw weer redelijk genormaliseerd is, kunnen de betere voorwaarden voor zelf­ standigen dan ook makkelijker doorgevoerd worden.

Kritiek op de maatregel komt uit de hoek van belangenbe­ hartiger ZZP Nederland. Voor­ zitter Maarten Post reageert via de nos: “Zo’n tarief wordt al gauw de norm. En het is over­ bodig, want de meeste zzp’ers kunnen prima zelf over hun ta­ rief onderhandelen.” Daarnaast wordt er gewezen op de bepa­ ling dat ondernemers volgens de mededingingswet geen prijsafspraken mogen maken.

De Autoriteit Consument & Markt zegt niet te weten of die bepaling op deze cao van toe­ passing is.

LEES MEER

E BOU W

NUIT V

OERIN

G.NL

B+U 4 2015 49

Best of we B

rioolsTelsels oP de sCHoP door klimAATVerAnderinG Vrijwel alle gemeenten treffen steeds meer forse maatregelen om het toenemende aantal zo­ merse hoosbuien op te vangen.

Een derde van de jaarlijkse rio­ leringsinvesteringen is mede gericht op het voorkomen van problemen door regen. Om de wateroverlast tijdens de zo­ merse buien te beperken, zor­ gen gemeenten voor tijdelij­ ke opslag boven de grond en meer afvoercapaciteit onder de grond. Ook bewoners kun­ nen helpen door hun tuin niet helemaal te verstenen en wa­ teroverlast te melden bij de ge­ meente. Dit blijkt uit het eerste nationale onderzoek naar de aanpak van regenwaterover­ last onder twee derde van de Nederlandse gemeenten.

Uit het onderzoek, uitgevoerd door Stichting RIONED, blijkt dat gemeenten verschillen­ de en steeds meer maatrege­ len nemen. Veelvoorkomende aanpassingen zijn de aanleg van aparte regenwaterriolen, tijdelijke waterberging in het groen en op straat, weghalen van obstakels ­ zoals verkeers­ drempels ­ die de afstroming belemmeren en extra kolken­ reiniging. Gemeenten treffen steeds vaker ook maatregelen aan in het straatprofiel en in het groen. De straat en groen­ voorzieningen kunnen veel re­ genwater even opslaan als het rioolstelsel maximaal is belast.

Water op straat hoort dus bij het nieuwe klimaat. De aanpak richt zich vooral op het voorko­ men van schade, zoals water dat gebouwen inloopt.

Betegelde tuinen Door de toename van het aan­ tal betegelde tuinen kan er steeds minder regenwater in de bodem zakken. Hugo Gastkem­ per, directeur van Stichting RI­ ONED: “Tuineigenaren zijn be­ langrijke waterdragers in de strijd tegen regenwaterover­ last. Wanneer bewoners en gemeenten grond minder ver­ stenen en zorgen voor plekken waar het water zonder pro­ bleem naar toe kan, vermindert dit de wateroverlast en druk op het riool.”

Bewoners kunnen verschil­ lende effectieve maatregelen nemen om regenwateroverlast tegen te gaan. Door bijvoor­ beeld naast het terras een bor­ der of grindstrook te maken, kan het water van het terras sneller in de grond zakken. Ook een grasveld zorgt ervoor dat er minder water blijft staan bij hevige regenbuien. Daarnaast kunnen bewoners waterover­ last melden bij hun gemeente, net zoals het melden van loslig­ gende tegels of kapotte straat­ verlichting. Het aantal gemeen­ ten dat bewoners stimuleert of verplicht hun regenwater op eigen terrein te verwerken is in 10 jaar gestegen van 12% naar 32%.

Hoosbuien Het riool heeft verschillen­ de taken, waaronder de af­ voer van regenwater. Doordat ons klimaat verandert, komen hoosbuien steeds vaker voor.

Bij hevige regen loopt het riool helemaal vol en blijft water op straat staan. Dit water staat als het ware even in de file voor afvoer door het riool en in de bodem. Meestal is dat water binnen een uur weer weg. Be­ langrijk is dat de schade door hevige buien beperkt blijft.

Voorbeelden van schade zijn regenwater dat een gebouw instroomt vanuit de openbare ruimte, afsluiting van belang­ rijke verkeersroutes of tunnels, langdurige hinder voor verkeer in woonstraten, afvalwater uit

het riool op straat en opdrijven­ de putdeksels.

Investeringen Het Nederlandse rioolstelsel heeft een vervangingswaarde van ongeveer 90 miljard euro.

Om de riolering op peil te hou­ den wordt jaarlijks bijna een miljard euro geïnvesteerd. Uit het onderzoek blijkt dat 340 miljoen euro mede wordt uit­ gegeven om hoosbuien beter te verwerken (bedragen inclu­ sief btw). De kosten voor aan­ leg en onderhoud van het riool worden meestal gedekt uit de opbrengsten van de gemeente­ lijke rioolheffing.

Het onderzoek Het onderzoek is gehouden in de maanden mei en juni van 2015. Daaraan hebben 278 ge­ meenten deelgenomen (71%).

De deelnemende gemeenten hebben samen 12,9 miljoen in­ woners (76% van Nederland).

De hiervoor genoemde getal­ len zijn geëxtrapoleerd naar heel Nederland. In het onder­ zoek zijn met een vragenlijst gegevens gekregen over de omvang van schade door he­ vige buien, de maatregelen die gemeenten nemen en de kos­ ten daarvan.

sAmenWerkinG roTTerdAm en nuon onderGrondse ProjeCTen Het blijkt in Rotterdam nog wel eens te gebeuren dat de ge­ meente ergens de weg open­ breekt voor werkzaamheden aan de riolering. Als alles is op­ gelost en toegedekt kan het zijn dat niet lang daarna blijkt dat, op precies dezelfde locatie, energiekabels en leidingen ver­ vangen moeten worden. Daar­ aan moet nu een einde komen.

Zo wordt ingezet op het be­ perken tot slechts éénmalig overlast voor de omgeving. Zo wordt voorkomen dat er meer­

dere verkeersafsluitingen en verkeersomleidingen moeten worden ingesteld en wordt de straat maar één keer openge­ broken.

Werkzaamheden aan de rio­ lering of het aanleggen van nieuwe kabels worden nu via een integrale aanpak ingepland en uitgevoerd. “Soms gaat de stoep open voor werkzaamhe­ den aan het riool. Vervolgens is er werk aan andere kabels en leidingen. De overlast die dat tot gevolg heeft is onvermij­ delijk. Het aantal keren dat de schop de grond in gaat kan zo wél worden verminderd”, aldus de Gemeente Rotterdam. De eerste concrete samenwerking tussen het ingenieursbureau van de gemeente Rotterdam en Nuon is de vervanging van riolering en de aanleg van een warmteleiding aan de Sport­ singel. Het project wordt geza­ menlijk voorbereid, aanbesteed en uitgevoerd.

Het is een aanpak die bij goe­ de toepassing voor iedere ge­ meente overlast voor de be­ woner kan verminderen.

Daarnaast zijn er zowel voor gemeente als energieleveran­ cier financiële voordelen. Er kan in eerste instantie worden be­ spaard op communicatie met de omgeving. Daarnaast is er maar één directievoerder no­ dig. De samenwerking tussen Nuon en het ingenieursbureau is voortgekomen uit het door Stedin, Evides en de gemeente Rotterdam in 2014 onderteken­ de intentieverklaring ‘Samen­ werken in de buitenruimte’.

Hiermee startte een samen­ werking tussen drie belangrij­ ke partners in de buitenruimte in Rotterdam. Minder overlast en een betere bereikbaarheid is het doel.

LEES MEER

E BOU W

NUIT V

OERIN

G.NL

50 B+U 4 2015 Qceas

Creativiteit als drijfveer Qceas is een jong groeiend bedrijf dat in 2011 is opgericht door Marco Dienaar. Met meer dan 25 jaar ervaring in de maritieme en civiele duikindustrie werd het tijd voor het opzetten van een bedrijf dat zich gespecialiseerd heeft in het begeleiden en uitvoeren van projecten in de maritieme en civiele sector en dan met name gericht op onderwaterwerken.

Q

ceas opereert op een vernieuwende wijze. Zij richt zich op een integrale aanpak waarbij telkens gezocht wordt naar effectie­ ve en kostenbesparende oplossingen voor zowel grote als klei­ ne projecten. Het bedrijf telt ondertussen elf werknemers en is ISO 9001 en VCA** gecertificeerd. Gezamenlijk zetten zij zich elke dag in om projecten op binnenwateren en op zee naar een hoger niveau te tillen. Het maritieme en civiele personeel van Qceas komt uit die­ zelfde wereld. Zij zijn werkzaam geweest bij de meest toonaange­ vende bedrijven en waren daar voornamelijk gespecialiseerd in het maritieme werk zoals berging en het civiele werk zoals het storten van onderwaterbeton. Niet alleen voert het personeel van Qceas de

projecten met veel kennis en kunde uit, de organisatie kan ook inge­ huurd worden als onafhankelijke adviseur bijvoorbeeld bij inspecties bij gemeenten. De werkzaamheden van Qceas bestaan uit het aan­ leggen van bouwkuipen onder water voor brugpijlers, tunnels en parkeergarages, het aanbrengen van onderwaterbeton, het uitvoe­ ren van visuele (mogelijk met videobeeld, mits de waterkwaliteit dat toelaat) duikinspecties met rapportages, het verankeren/fundaties van drijvende of op de bodem geplaatste objecten, het afzinken van caissons en het plaatsen van bruggen en sluisdeuren.

Kijk voor meer projecten en uitgebreid beeldmateriaal en video’s op de website www.qceas.eu.

Qceas B+U 4 2015 51

Berging gebroken schip Het binnenvaartschip Confid dat afgelopen mei in een zijarm van de Maas in een hoogwatergeul bij Lomm was gebroken en gezonken werd door een bok van Mammoet weer boven water gehaald. Qceas heeft hierbij duikassistentie verleend.

Onderdoorgang Helmond In oktober 2014 is aannemer Colijn - in opdracht van spoorbeheerder ProRail - gestart met de aanleg van de spooronderdoorgang bij de Kasteelherenlaan in Helmond. Colijn heeft voor het gedeelte waar onderwaterbeton aangebracht moest worden, Qceas de opdracht gegund.

Aquaduct Leeuwarden In opdracht van Heijmans voert Qceas duikwerkzaamheden uit voor het aquaduct te Leeuwarden. Het contract voor deze werkzaamheden werd in 2014 verkregen. Deel 1 met onderwaterbeton is gerealiseerd van juni tot en met november dat jaar. Enkele uitgevoerde werkzaamheden zijn het aanbrengen van onderwaterbeton maar ook het branden van de damwanden. Deel 2 moet nog starten.

Inspectie haven Op verzoek van de gemeente Wijk bij Duurstede werden de Langshaven en de Stadhaven onder water visueel geïnspecteerd. Het doel was om meer inzicht te krijgen in de huidige staat van de kademuren en een prognose te stellen voor de komende vier jaar. Qceas werd in de arm genomen om diktemetingen aan de kades uit te voeren en om de bodembescherming in kaart te brengen in het gebied van de Langshaven. Dit laatste werd gedaan door middel van het gebruik van een multibeam in combinatie met een side scan.

Qceas

Rijsbosch 13 4112 MB Beusichem

Berging Maria In samenwerking met BDC heeft Qceas de berging van het tot stand-by omgebouwde schip (de Maria) uitgevoerd. Eind 2013 is dit schip aangevaren waarop het vervolgens zonk ter hoogte van Egmond aan zee.

T +31 332 100 111

E info@qceas.eu I www.qceas.eu

52 B+U 4 2015 KEMPER SYSTEM GmbH & Co. KG

koepel hotel gellért in budapest

Kunstenaars in vloeibare afdichting Met meer dan een halve eeuw ervaring is Kemper System de probleemoplosser voor schijnbaar onmogelijke afdichtingsituaties.

Het vloeibare kunststof Kemeperol is hun unique selling point en maakte van deze producent de specialist op het gebied van afdichtingen en coatings voor veel gevoelige, maar ook normale allerdaagse toepassingsgebieden. Internationaal is Kemper System, met hoofdkantoor in het Duitse Vellmar nabij Kassel, actief met eigen vestigingen in China, VS, India, Canada en vele Europese landen. Tot begin 2015 werd Kemper System in Nederland vertegenwoordigd door een select aantal partners. Vanaf 1 januari 2015 heeft het bedrijf gekozen voor een eigen aanwezigheid op de Nederlandse markt. Wij praten met Wiebe Fokkema, als sales manager verantwoordelijk voor Nederland.

Systemen vloeibare afdichtingen

Kemper System produceert drie verschillende systemen vloeiba­ re afdichtingen. Zo produceert men diverse oplosmiddelvrije PUR afdichtingen met als meest bekende de 2K-PUR en de 2K-Reflekt en daarnaast de systemen op basis van PMMA (AC Speed) en UP (V210 & BR). Ondanks het feit dat deze systemen allemaal een andere basis hebben, zijn ze allemaal getest conform de richtlijnen binnen de ETAG 005 en beschikken ze allemaal over de Europese technische goedkeuring onder diverse ETA - 03 nummers voor de hoogste cate­

gorieën. Het spreekt voor zich dat al deze producten continu worden getest en in Kemper System haar eigen laboratorium aan kwaliteits­ controles worden onderworpen.

Kemperol V210

In 1964 begon het succesverhaal voor de organisatie met het uit drie componenten bestaande Kemperol V210. Sinds dat jaar bewijst deze klassieke afdichting nog steeds zijn extreem goede prestatievermo­ gen op miljoenen vierkante meters van daken. De vloeistof is wereld­

KEMPER SYSTEM GmbH & Co. KG B+U 4 2015 53

wijd nummer één op platte daken als het gaat om afdichtingen met vloeibare kunststof. De toepassingen van Kemperol V210 zijn legio, maar ze wordt hoofdzakelijk toegepast op zeer grote objecten zoals platte fabrieksdaken.

Kemperol AC Speed

Het voordeel van AC Speed is gelegen in het feit dat het een zeer snelle verwerkingstijd heeft en daarom uitermate geschikt is voor projecten waar men binnen korte tijd een duurzame afdichting moet realiseren. Dankzij de toepassing van een wapeningsvlies is AC Speed, net als alle andere Kemperol producten, scheuroverbruggend.

De snelle verwerking maakt AC Speed speciaal geschikt voor opper­ vlakken zoals balkons en terrassen, maar natuurlijk ook voor het dak.

Kemperol 2K-PUR

Dit oplosmiddelvrije product is multi inzetbaar, maar kan uiterma­ te goed gebruikt worden in bijzonder gevoelige afdichtingsgebie­ den zoals ziekenhuizen, scholen en kantoren. Op deze locaties is het gebruik van oplossingsmiddelen zeer ongewenst! Aangezien Kempe­ rol 2K-PUR hittebestendig is tot 250 graden, is het zeer geschikt voor het gebruik onder gietasfalt bij parkeerdaken.

System een vloeibare oplossing in de vorm van het oplosmiddelvrije Kemperol 022.

Toepassingen

Ontwikkelingen

Kemper System wordt ingezet bij het afdichten van platte en ronde of hellende daken, balkons/terrassen/galerijen, parkeerdek/brug en binnenruimten. Voor oppervlakten, plat tot vertikaal, die aan per­ manente temperatuurschommelingen worden blootgesteld, is een duurzame, UV en Ozon bestendige waterdichte afdichting noodza­ kelijk. De vloeibare verwerking garandeert een correcte afdichting tot in het kleinste hoekje. Oppervlakken met een verkeersbelasting zijn naast mechanische aanvallen onderworpen aan uitzetting en krimp door temperatuursschommelingen en daarnaast het contact met agressieve stoffen zoals diverse brandstoffen. Dankzij de toe­ passing van een afdichting met Kemperol BR worden deze aspec­ ten optimaal gepareerd. Ook voor het binnenklimaat biedt Kemper

verwerking van het vloeibare systeem

KEMPER SYSTEM GmbH & Co. KG Holländische Straße 32-36

dak beurscomplex met v210

Het bedrijf zit niet stil en is continu in ontwikkeling. Onlangs werd Kemperwet geïntroduceerd. Dit is een hardgeperste plaat die op zeer vochtige betonnen ondergronden gelijmd wordt. Hier boven op kan men direct het Kemperol systeem toepassen en hindert het de ondergrond niet bij het uitdampen. Ook op het milieugebied staat het bedrijf volledig achter maatschappelijk verantwoord onderne­ men en verbetert voordurend de technische organisatorische maat­ regelen voor milieubescherming en systeemveiligheid waarbij steeds weer alle medewerkers worden geschoold om hun verantwoordelijk­ heid ten opzichte van het milieu te bevorderen. Kijk op: www.kem­ per-system.com voor meer informatie over de producten van Kemper System en hun unieke eigenschappen.

gallerij en balkon met ac speed en kemperwet

34246 Vellmar Duitsland

Duitsland +49 (0) 5 61 - 82 95 - 0 Nederland +31 (0) 6 - 55 13 1970

I www.kemper-system.com

54 B+U 4 2015

Bouwbedrijf in breedste zin van het woord Al meer dan 70 jaar een begrip.

Méér dan een allround bouwbedrijf.

Jong, dynamisch en innovatief.

Kwaliteit op proces en resultaat staan centraal.

Sterk regionaal netwerk en brede organisatie.

Nieuwbouw & verbouw Appartementen Zorg- & onderwijsinstellingen Projectwoningen Nieuw-Amsterdam Postbus 60 7833 ZH Nieuw-Amsterdam

Schoonoord Kerklaan 41 7848 AC Schoonoord

Zuidlaren Postbus 73 9470 AB Zuidlaren

Samen bouwen aan een veilige en prettige leefomgeving voor nu en later.

mals adv Waterschap 90x131.indd 1

13353

Goed in groot veelzijdig in klein

Van bagger naar waardevolle bouwstof.

Van der Zalm Metaalindustrie B.V. vervaardigd diverse stalen constructies, in gewicht tot ca. 50 ton, voor de industriële branche en voor grond- weg- en waterbouw

13330

Unieke ontwateringsmethode Baleen Rapid Dewatering System®.

T: 0591-552420

smals.com

ROYAL

SMALS

Langekamp 8 • 5306 GV Brakel • T 0418 67 09 03 • F 0418 67 05 68 info@vanderzalmbv.nl • www.vanderzalmbv.nl 13348

06-05-15 14:01

DUO-Systems Nederland B.V.

• ENERGIEBESPARING TOT WEL 40 % !

Vlasakker 49 3417 XT Montfoort Telefoon: 0348 / 470 447 mail@duo-systems.nl www.duo-systems.nl 13350

Lighting Pole Services BV B+U 4 2015 55

Licht op de weg Als de duisternis invalt zijn we allemaal afhankelijk van kunstmatig licht om nog te kunnen navigeren door stad en land.

De firma Lighting Pole Services BV is een handels- en engineering onderneming uit Waalwijk met een expertise rondom het ­leveren en creëren van lichtmasten in de breedste zin van het woord. Een hechte groep leveranciers en partners vormt samen met Lighting Pole Services een powerhouse van licht experts.

H

et bedrijf voorziet zijn klanten met een groot scala aan produc­ ten dat aansluit bij iedere wens. De hoogwaardige en geheel geautomatiseerde productiemethode van de aangesloten pro­ ducenten, met laser las procédé en zodoende voorzien van een laser lasnaad, voorziet daarnaast ieder armatuur van een lange levens­ duur. De gevoerde stalen en aluminium lichtmasten verminderen door een minimum aan corrosie de onderhoudskosten en additionele kosten voor eventuele vervanging. De door Lighting Pole Services BV gevoerde Solar masten zijn voorzien van twee jaar service op locatie.

De ontwikkeling, montage begeleiding en upgraden van de geplaats­ te systemen worden door Lighting Pole Services zelf uitgevoerd, de opdrachtgever wordt hiermede totaal ontzorgd.

Licht op de toekomst

Populaire woorden zoals ‘duurzaam’ en ‘maatschappelijk verant­ woord ondernemen’ kunnen alleen van toepassing zijn als een bedrijf ze bewijst. Lighting Pole Services bewijst deze manier van onderne­ men door oplossingen te bieden met energiezuinige producten voor een steeds groeiende energievraag uit de markt. Om te besparen in buitengebieden en/of bijvoorbeeld op fietspaden ontwikkelt Ligh­ ting Pole Services in samengang met haar partner Priess A/S onder andere standalone lichtmastsystemen met een diversiteit aan duur­ zame functies. Iedere solar lichtmast opereert bijvoorbeeld volgens specificaties zonder gebruik te maken van het lichtnet en gebruikt de zon (met accu) en wind om elektriciteit op te wekken. Zelfs is er een optie om overtollige energie terug te leiden naar het lichtnet.

Hun zuinige LED verlichting kan daarnaast over een specifiek licht­ beeld beschikken. En ook volgens een specifiek tijdschema passend bij eventuele tijdverschillen branden. Tevens zijn er opties om licht­ masten uit te rusten met bewegingssensoren om enkel te activeren als er mensen passeren. Ook camera’s zijn te plaatsen op deze solar en hybride gestuurde lichtmastsystemen en bieden naast licht ook

Lighting Pole Services BV

Industrieweg 4 5145 PV Waalwijk

beveiliging voor bedrijventerreinen. Al deze functies hebben als doel om gebruikers te assisteren en te besparen op energie en het klimaat te ontzien. Uniek is dat alles te monteren is voor buitengebieden, zelfs als er geen kabels gelegd kunnen worden.

Samenwerking

Het Deense Alfred Priess A/S heeft samen met Lighting Pole Servi­ ces een meerjarig exclusieve distributie-overeenkomst voor Neder­ land, Duitsland, België, het volledige Caribische gebied, Colombia en Venezuela gesloten. Tevens heeft het bedrijf een zusterbedrijf op Curaçao van waaruit de verkoop naar Zuid-Amerikaanse landen zoals Columbia en Venezuela wordt geregeld. Voor het Duitse verkoopge­ bied gaat een nieuwe aanvullende kantoorlocatie in gebruik geno­ men worden, Het is de bedoeling om vanuit deze Duitse vestiging een eigen verkoopnetwerk op te gaan zetten.

Kasteel Groeneveld

Lighting Pole Services heeft op verzoek van Staatsbosbeheer en ITN Installatietechniek BV de Plectre Bollards op kasteel Groeneveld voorzien van een speciale MX Extreme coating. Door het feit dat de lichtmasten bestand dienden te zijn tegen hondenurine, hebben zij voor MXExtreme gekozen. MXExtreme is de drielaags versie van de nieuwe coating principe. Dit innovatieve coatingsysteem geeft een uitzonderlijke bescherming tegen extreme UV toepassingen, evenals een zeer harde beschermende coating tegen extreme externe invloe­ den zoals bijvoorbeeld zandstormen. Een steenharde permanente bescherming van meer dan 15 jaar met de beste visuele en producttechnische eigenschappen. Daarnaast voldoet het aan de benodigde eigenschappen voor de toepassing in alle mogelijke landgebieden en corrosiecategorieën. Deze nieuwe coating voldoet aan alle in de DIN 12944- en DIN 55633 gestelde normering voorwaarden. Voor meer succesvolle afgeronde projecten zie: www.lightingpoleservices.nl

T 0416 - 67 2555

E info@lightingpoleservices.nl I www.lightingpoleservices.nl

56 B+U 4 2015

B G urgt

ravendienst

Gespecialiseerd in:

JB OBJECT BEVEILIGING Het beveiligen van beurzen, gebouwen en terreinen doen wij niet alleen ’s avonds en ’s nachts maar ook overdag en in het weekend. Het toezicht houden door onze professionele beveiligers op bezoekers, leveranciers en in- en uitgaande goederen is tegenwoordig zeer noodzakelijk.

• Delven en dichten van graven • Opgraven en herbegraven • Ruimen, op- en herbegraven van gehele begraafplaatsen in heel Nederland • Ruimen van Grafmonumenten, tekens en grafkelders

Ervaring telt, de beveiligers van JB Object Beveiliging zijn goed opgeleid en dragen zorg voor de beveiliging van uw object.

• Plaatsen van nieuwe grafkelders

Wij zijn u graag van dienst. Vraag gerust een vrijblijvende offerte bij ons aan.

Voor meer informatie schrijf of of bel naar: A.C. van der Burgt & Zn. VOF Alde Biezenstraat 30, 5421 BG Gemert Tel.: 06 - 53 71 88 49 bgg 06 - 51 05 24 69 Fax: 0492 - 36 78 78 E-mail: pburgt@xs4all.nl Internet: www.vanderburgtgemert.nl

JB OBJECT BEVEILIGING Jan Boekhout, Postbus 195, 8330 AD Steenwijk Mob. 06-20945817 FAX (0521)382845 www.jbobjectbeveiliging.nl • jboekhout@home.nl

Branche Vereniging Ondernemers Begraafplaatsbeheer

12149a

12123

GevelMeesters B.V. specialiseert zich reeds meer dan 25 jaar in het duurzaam beschermen en onderhouden van bouwoppervlakken.

Wij zijn zeer ervaren in het professioneel beschermen tegen ongewenste verontreinigingen, in het bijzonder graffiti en atmosferische vervuiling. Wij werken nauw samen met APP B.V., specialist in het ontwikkelen van beschermingssystemen. Met een zeer eigentijdse marktbenadering bieden wij niet uitsluitend beschermende producten aan, maar bovenal de keuzemogelijkheid uit diverse probleemoplossende concepten. Aan de hand van uw wensen en op basis van onze expertise en grondige materialenkennis, wordt beoordeeld welk systeem en eventueel welk onderhoudscontract het meest geschikt is.

Oude Singel 41 3421 ED Oudewater T (0348) 56 37 11

Wij gebruiken voornamelijk producten die het milieu niet onnodig belasten!

Bel ons of kijk op onze site voor nadere informatie en bestekteksten.

Wij zijn u graag van dienst!

“GEVELMEESTERS, UW BETROUWBARE PARTNER IN REINIGING, BESCHERMING EN ONDERHOUD”

13087

GevelMeesters B.V. | Leuvert 8 | 5437 AG Beers | Telefoon: 0485 - 31 23 27 Fax: 0485 - 31 37 3 | info@gevelmeesters.nl | www.gevelmeesters.nl

E info@baggerengroenservice.nl W www.baggerengroenservice.nl 13134

Hechter Renovatieconcept BV B+U 4 2015 57

Hechter Renovatieconcept 1

2

3

4

Bestaande woningen zijn waardevol voor Hechter renovatieconcept in Assen. Daarom maken zij het mogelijk om oude woningen in korte tijd en op een duurzame wijze zo energieneutraal mogelijk te maken. Want Hechter bouwt voor de toekomst.

Lichtgewicht buitenschil

Met Hechter renovatieconcept worden huizen in circa tien dagen energieneutraal opgeleverd en zijn ze dertig jaar rendabel. Dit reno­ vatieconcept is gebaseerd op het zogeheten passiefhuisprincipe. Een passiefhuis lekt geen of zeer weinig energie, dankzij een hoogwaar­ dige isolatie van de schil (de buitengevel), gecombineerd met een hoge mate van luchtdichtheid. Het Hechter renovatieconcept is een schilconcept voor zowel energiezuinige nieuwbouw als renovatie.

Met behulp van een innovatieve prefab schil wordt het huis vanaf de voet van de fundering tot en met het dak omkleed. De eerste stap is het verwijderen van de oude gevels, kozijnen en het dak. De binnen­ schil blijft staan. Voor de buitenschil gebruikt men slanke, zeer goed geïsoleerde prefab gevelelementen van Hechter. Dit zijn doosvormi­ ge elementen die worden volgeschuimd met hoog-isolerend isola­ tieschuim. De elementen hebben een Rc vanaf 6,0 m2 K/W en wor­ den voorzien van kunststof kozijnen met triple glas die fabrieksmatig aangebracht worden. De enige overgang (kier) zit tussen de aanslui­ ting van de elementen op de bouwmuur, die relatief makkelijk van buitenaf te dichten is met tape en isolatie. Ten opzichte van conventi­ onele isolatieproducten is de grootste winst te vinden in de dikte van het gehele pakket en het geringe houtgebruik. Er is ook een moge­ lijkheid om op de elementen diverse afwerkingen aan te brengen, zoals natuursteen, houtsoorten en ook pleisterafwerkingen. Door de hoge isolatiewaarden en luchtdichtheid kan verder met eenvoudige installaties worden volstaan. Hiermee is het huis energieneutraal te

Hechter Renovatieconcept BV

Winkler Prinsstraat 7 9403 AZ Assen

maken. Nog een stap verder gaat het installeren van een zonneboiler en zonnepanelen, waardoor de woning zelfs energie opwekt.

Lichtgewicht schoorstenen

Hechter levert en monteert tevens lichtgewicht prefab schoorste­ nen. Dit vindt plaats door heel Nederland, zowel particulier als zake­ lijk. Door de lichtgewicht uitvoering van de prefab schoorstenen kan het bedrijf op elk dakvlak zonder zware bouwkundige constructies een schoorsteen plaatsen. Niet alleen voor de nieuwbouw, maar ook ter vervanging van de huidige schoorsteen. De voordelen zijn legio: Goed en deskundig advies Composiet stenen steenstrips, stenen en voegen zijn gelijk aan die van de woning Geen materiaal werking Steenstrips kunnen qua kleur en nuance geheel afgestemd worden op de kleur van het bestaande metselwerk Inmeting, productie en plaatsing kan geheel verzorgd worden Licht van gewicht Sterk en duurzaam Montage vriendelijk Onderhoudsarm De garantie bedraagt tien jaar Condens en waterafvoer Levering in steen steenstrips ook mogelijk Samenwerking met Hechter renovatieconcept.

Postbus 645 9400 AP Assen

E h.manning@hechterrenovatie.nl

58 B+U 4 2015 BoUWBeDrijf Van Der Horst

Heldere kijk op bouwen Bouwbedrijf Van der Horst is al meer dan zeventig jaar een begrip in de bouwwereld. Het bedrijf staat erom bekend jong, dynamische en innovatief te zijn en stelt hoge eisen aan zichzelf. De belangrijkste eis daarvan is dat bij al hun activiteiten de kwaliteit van de bouwprocessen en het eindproduct centraal staan. Tevens staan kwaliteit van de arbeidsomstandigheden, veiligheid en milieu hoog in het vaandel.

A

ls allround bouwbedrijf houdt Van der Horst zich bezig met uiteenlopende bouwactiviteiten van klein tot groot. Naast het gewone handwerk, zoals het vervangen van kozijnen, voeren zij ook grote bouwprojecten uit zoals onderhoud en renovatie van bestaande projecten van woningbouwverenigingen en verenigingen van eigenaren en van verbouw tot nieuwbouw. Het bedrijf bouwt in de breedste zin van het woord. Voor Van der Horst zijn alle opdrachten belangrijk. Van der Horst onderscheidt zich in de markt doordat zij kunnen terugvallen op een sterk regionaal netwerk en zijn zij een organisatie die een breed scala aan activiteiten uitvoert.

No nonsens en korte lijnen in de communicatie, dat is waar het bedrijf voor staat. Het professionele, innovatieve bedrijf voert haar opdrachten zowel voor bedrijfspanden als woningen uit en zijn bij elke stap van het bouwproces betrokken. Van planontwikkeling en verkoop tot uitvoering, onderhoud en nazorg. Dit heeft ervoor gezorgd dat zij zich een klant­ en marktgerichte organisatie mogen noemen. In de loop der jaren heeft Van der Horst dan ook een uit­

BoUWBeDRIjF VaN DeR HoRsT

Kerklaan 41 7848 ac schoonoord

stekende relatie opgebouwd met haar opdrachtgevers, architec­ ten, projectontwikkelaars, installateurs, onderaannemers en overige leveranciers. Enthousiasme en zakelijk realisme gaan hand in hand.

Dit vertaalt zich in een groeiende organisatie en een uitsteken­ de orderportefeuille. Afspraak is afspraak, hoe snel een project ook opgeleverd moet worden.

deskundiG AdVies

Bouwbedrijf Van der Horst geeft advies over een nieuwe indeling, meer ruimte of juist meer licht in een woning of bedrijfspand.

Ook voor een aanbouw, uitbouw of complete verbouwing zijn zij een betrouwbare partner die met de opdrachtgever meedenkt en eerlijk adviseert. Een strakke planning wordt aangehouden door vakkundi­ ge, allround specialisten die maatwerk leveren. Van der Horst biedt bij elk project een bouwgarantie via BouwGarant en neemt uiteraard alle veiligheidsvoorschriften en gezondheidsmaatregelen in acht.

Kijk voor referenties en recente projecten op: www.vdhorst.nl

T 0591 552420

e info@vdhorst.nl I www.vdhorst.nl

B+U 4 2015 59

OOSTENDORP NEDERLAND B.V.

Licht op hoogte

Sociaal maatschappelijk partner

Aanleg en onderhoud van stadion-. sportveld- en industriële verlichting

Research

Apparatuur voor scholen en industrie

Uraniumweg 15 Amersfoort | 033 - 422 49 00 | www.amfors.nl | info@amfors.nl Vormgeving Mailfors - Amersfoort

13250

Vertel ........ en de student vergeet Zien ........en de student onthoudt DOEN ...... en de student begrijpt

Data

Techniek en ICT

Baggeren van moeilijk bereikbare locaties?

Geen probleem voor Bio-Vase!

Bij stedelijk waterbeheer komen we geregeld locaties tegen waar niet of moeilijk gebaggerd kan worden. Het aanpakken van deze locaties is juist onze specialiteit.

De voordelen van baggeren met Bio-Vase: • Geen af te voeren slib maar in situ afbraak • Tot 50% slibreductie binnen 18 maanden • Geen zwaar materieel dus geen nevenschade en overlast • Geen kans op schade aan folievijvers • Snelle oplossing voor stankoverlast Met onze biologische producten hebben we uitstekende referenties opgebouwd bij o.a. Rijksvastgoedbedrijf, Oosterhoud, Breda, Rotterdam, Reimerswaal, Ridderkerk etc.

Benieuwd naar de mogelijkheden?

Neemt u vooral even contact op!

Geavanceerde oplossingen voor al uw ICT-problemen/vraagstukken Oostendorp Nederland b.v. Zwijdrecht Tel.: +31 (078) 610 51 00 E-mail: info@oostendorpbv.nl

Dutch Water Tech BV www.dutchwatertech.nl Lelyweg 12, Bergen op Zoom 085-201 8 777 13280

www.oostendorpbv.nl 13335

60 B+U 4 2015 Boot & Co Boomkwekerijen B.V.

Compleet in functioneel groen Boot & Co is al zestig jaar een toonaangevende kweker van functioneel groen. Het bedrijf produceert onder andere laanbomen, heesters, bos- en haagplanten, rozen, coniferen en vruchtbomen in Boskoop en Zundert. Of het nu gaat om het verfraaien van een nieuwbouwwijk, het aanleggen van een park of het aan het zicht onttrekken van een autoweg, Boot & Co streeft bij elk project naar het hoogst haalbare resultaat in de begroeiing.

B

oot & Co kweekt een breed sortiment aan stedelijk en land­ schappelijk groen. Tot hun klantenkring behoren overheden, instellingen en bedrijven in binnen- en buitenland. Het bedrijf heeft meer dan vijftig medewerkers in dienst. Alle personeelsleden hebben een passie voor het vak. Door veel van het assortiment zelf te kweken en zelfs te ontwikkelen kan het bedrijf een hoge kwali­ teit garanderen. Al het werk wordt bovendien in eigen beheer uitge­ voerd, van het rooien tot aan de aflevering. Dit betekent een korte doorlooptijd en duidelijke communicatielijnen.

Zorgeloos groen

Alle in dit concept toegepaste planten worden duurzaam gekweekt.

Zorgeloos Groen is een uniek beplantingsconcept waarin deskundig­ heid van verschillende vakdisciplines samenkomt. De kwekers die bij dit concept zijn aangesloten hebben allen een milieukeur certifi­ caat. Alle toegepaste meststoffen zijn natuurlijk en onderhoud tij­ dens het seizoen gebeurt regelmatig en handmatig zonder gebruik van bestrijdingsmiddelen. Zorgeloos Groen draagt positief bij aan de leefbaarheid van een woonwijk. Rommel en overlast worden sterk gereduceerd en bewoners geven aan dat ze trots zijn op de planten in de openbare ruimte voor hun woning.

Veredeling

Veredeling van het groen is een belangrijk segment binnen de orga­ nisatie. Het assortiment voor de openbare markt wordt op reguliere

basis vernieuwd en is altijd ziek­ teresistent. Boot & Co heeft 1 hectare grond gereserveerd als selectieveld om nieuwe soor­ ten groen te kweken. De ont­ wikkeling van een serie nieuwe, onderhoudsextensieve gewas­ sen, zoals gezonde bodembe­ dekkende heesterrozen op eigen wortel en diverse bodembedek­ kende heesters, is hier een voor­ beeld van. De specialisten op de afdeling R&D zijn hier nauw bij betrokken.

rosa marathon®

weigela naomi campbell®

Klanttevredenheid

Boot & Co heeft klanttevreden­ heid hoog in het vaandel staan.

Om het kwaliteitsniveau dat hypericum inodorum orange gem® Boot & Co al jaren handhaaft nog beter aan te kunnen tonen, heeft het bedrijf het ISO 9001 certificaat behaald. Boot & Co behoort tot de weinige boomkwekerijen die het ISO 14001 én 9001 maar ook het Milieukeur certificaat behaald hebben. Tevens is Boot & Co aan­ gesloten bij het MVO-platform Nederland (maatschappelijk verant­ woord ondernemen). Boot & Co biedt mensen met een sociale beperking een werkplek aan en heeft afspraken gemaakt met de Diamant-Groep te Tilburg.

Als leer/werkbedrijf bieden zij passend werk en ontwikkeling aan mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. In de maan­ den maart, april en mei werken er gemiddeld zeven mensen aan het verpotten van het groen.

Projecten

Zie: www.boot.nl voor de actue­ le projecten en nieuws.

Boot & Co Boomkwekerijen B.V.

Rijneveld 12 2771 XT Boskoop

Postbus 37 2770 AA Boskoop

T (0172) 235 235 F (0172) 235 245

E info@boot.nl I www.boot.nl

13314

Ontdek de meerwaarde

Leven op Daken Hét adviesbureau voor meervoudig ruimtegebruik op daken • • • •

Advisering met schets- en definitief ontwerp Eigen bestekservice Bouwbegeleiding Preventief onderhoud en beheer van alle soorten gebruiksdaken

De vijf specialistische thema’s zijn groendaken, waterdaken, energiedaken, parkeerdaken en groengevels. Leven op Daken heeft een eigen website, app, vakblad en unieke All-in verzekerde garantie. Voor iedere opdrachtgever die meer met zijn dak wil doen zijn wij een waarborg voor zekerheid. Samen maken wij Leven op Daken!

www.levenopdaken.nl

62 B+U 4 2015

Aa-Dee staat voor uitzonderlijke kwaliteit. Wij denken graag mee in een vroeg stadium om een optimaal eindproduct te creëren. Engineering, tekenen,produceren en monteren van hoogwaardige staal producten in de Bouw > utiliteit - industrie > machine onderdelen, - infra > Bruggen- geluidschermen, overkluizingen.

CERTIFICERING EN1090 ExCl3 NEN 9001 VCA **

Reyndert van Aspert - Aa-Dee Machinefabriek Staalbouw Nederland b.v.

Edisonweg 6, 5482 TJ SCHIJNDEL - T 073-547 59 95 - F 073-547 69 85 E Reyndert.van.aspert@aa-dee.com - W www.aa-dee.com 13226

bouwstof

online bouwenuitvoering.nl

POLITIEK

ECONOMIE

DUURZAAM

HET LAATSTE BOUWNIEUWS BOUWENUITVOERING.NL DE SITE WORD REGELM ATIG GEÜPDATET ZODAT U NIETS HOEFT TE MISSEN

INNOVATIE

DUO-Systems Nederland B.V. B+U 4 2015 63

Isoleert en verfraait Sinds de introductie tijdens de week van de Bouw 2015 in Utrecht is Duo-Systems een groot succes. Het Duo-Systems gevelisolatie systeem is een resultaat van meer dan 25 jaar ervaring en toepassing als gevelisolatie systeem bij bestaande en nieuwbouwprojecten en biedt vele voordelen.

I

n deze tijd waarin de energieprijzen nog altijd stijgen in plaats van dalen speelt het thema gevelisolatie een belangrijke rol. Bestaande gebouwen en woningen verliezen veel energie en dat moet aange­ pakt worden.

Rinze Rietstra als productspecialist en adviseur “Duo Systems biedt energiebesparing, behaaglijkheid en niet onbelangrijk, gevelverfraai­ ing.” De grijze geprofileerde EPS hardschuimplaten met keramische afwerking zorgen voor een ver­ betering van de warmteweer­ stand en wel tot 40 procent besparing. U heeft de keuze uit talloze isolatiediktes, de sys­ teemdikte varieert van 4 cm tot 20 cm en een breed assortiment aan (keramische) steenstrips of tegels. Voor de afwerking met steenstrips zijn de mogelijkhe­ den bijna oneindig (handvorm, vormbak, strengpers of kalk­

DUO-Systems Nederland B.V.

Vlasakker 49 3417 XT Montfoort

Voordelen Duo-Systems Goede isolatie Behoud van originele constructie Metselwerk uiterlijk Gegarandeerde kwaliteit, Duits vakmanschap en milieuvriendelijk Keuze uit meer dan 100 kleuren en nuances Gezond en aangenaam binnenklimaat Getest en gecertificeerd Zekerheid

zandsteen). Kortom of de kleur, de afmeting, het metselwerk­ verband en of de passende voeg wit of grijs moet worden, uw ontwerpvrijheid is enorm. Een unieke mogelijkheid voor een architect of opdrachtgever om zich uit te leven. DUO-Systems is duurzaam, betrouwbaar en uitge­ breid getest en gecertificeerd. Het hoogwaardige systeem doet wat het belooft, het verhoogt de waarde van uw gebouw.

Groot of klein project

DUO-Systems is uitermate geschikt voor (semi)vrijstaande woningen, rijtjeshuizen, etagebouw, kantoren en fabriekshallen. Bij grotere pro­ jecten kunnen kleuren en nuances eventueel op vraag gemaakt wor­ den. Helemaal naar gelang de wens van de opdrachtgever. Duur­ zaamheid, stabiliteit en brandweerstand bepalen de kwaliteit van het systeem. Duo Systems biedt tien jaar garantie op het gevelisola­ tiesysteem en is aangesloten bij het gevel garantieplan.

Kijk voor referenties op: www.duo-systems.nl

T 0348 47 04 47

E mail@duo-systems.nl I www.duo-systems.nl

64 B+U 4 2015

colofon Bouw en Uitvoering verschijnt voor hoofd en van dienst en stafmede werkers van rijk, provincie en gemeente, waterschappen, Dienst Vastgoed Defensie, woningbouwverenigingen, openbare bedrijven, middelbaar en hoger technisch onder wijs, rijksgebouwendienst, rijks- en provinciale waterstaat, openbaar vervoer en nutsbedrijven.

AAn diT nummer WerkTen mee: Marieke van Doggenaar, Tilly van Dongen, Daan Groeneveld, Emile Koeman, Jolanda Linschoten, Charlotte Maassen, Rob van der Puil, Betty Rombout, Erik Steegman en Ad Zeeman.

uiTGeVer Jaco Otto

ABonnemenTen

Jaarabonnement* € 85,00 Buitenland € 130,00 Losse nummers en/of bewijsnummers** € 15,00 Abonnementen binnen de doelgroep* € 39,00 * Prijzen zijn exclusief BTW. ** Prijzen zijn exclusief BTW en verzendkosten.

VormGeVinG

APR Media Groep BV E-mail: studio@aprmediagroep.nl

druk

Veldhuis Media, Raalte

uiTGAVe

APR Media Groep BV Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Postbus 2696, 3800 GE Amersfoort Telefoon: +31 (0)33 456 70 50 Fax: +31 (0)33 456 74 33 E-mail: info@aprmediagroep.nl Internet: www.aprmediagroep.nl

AdVerTenTie- en orderAdminisTrATie E-mail: orders@aprmediagroep.nl

ABonnemenTenAdminisTrATie

APR Media Abonneeservice Postbus 2238, 5600 CE Eindhoven Telefoon: +31 (0)88 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl

AAnsPrAkelijkHeid VAkTijdsCHrifT

BouW en infrAsTruCTuur nominATies BesTe WerkGeVers AWArds 2015

Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave verouderd, incompleet en/of incorrect is. Aan de inhoud hiervan kunnen dan ook geen rechten worden ontleend. APR Media Groep BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe alsook indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de hierin aangeboden informatie. APR Media Groep BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in het vaktijdschrift. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na toestemming van de

Drie organisaties binnen de branche Bouw en Infrastructuur zijn ge­ nomineerd voor de Beste Werkgevers Awards 2015. Deze organisaties behoren tevens tot de 100 Beste Werkgevers van Nederland.

uitgever APR Media Groep BV. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellectuele eigendomsrechten zijn van toepassing.

ISSN - 0921 - 1667 Bron Marc Venema / Shutterstock.com

GenoMineerD zijn: Baas Dura Vermeer Beton- en waterbouw Volkerrail De positie die organisaties op de ranglijst behalen, is gebaseerd op het oordeel van de eigen medewerkers.

Deze score is een gemiddelde van de volgende zes elementen: organi­ satietevredenheid, baantevredenheid, organisatietrots, achter de or­ ganisatiedoelen staan, kansen krijgen om optimaal te presteren en het krijgen van waardering. De score toont aan hoe goed een organisatie haar medewerkers in staat stelt om optimaal te presteren.

Op dinsdag 6 oktober 2015 reiken Effectory en Intermediair de prijzen uit tijdens het Beste Werkgevers Event in Theater Amsterdam.

Meer informatie over het Beste Werkgevers Onderzoek en de top 100, vindt u op www.beste­werkgevers.nl

RAAK RAAKVERBONDEN VERBONDENMET MET

UW UWDOELGROEP DOELGROEP bouwenuitvoering.nl/adverteren bouwenuitvoering.nl/adverteren

ONLINE ONLINEADVERTEREN ADVERTERENOP OP BOUWENUITVOERING.NL BOUWENUITVOERING.NL LEADERBOARD LEADERBOARD BANNER BANNER

RECTANGLE RECTANGLE BANNER BANNER

VERTICAL VERTICAL BANNER BANNER

Altijd bovenaan Altijd bovenaan de pagina. de pagina.

Gemiddeld Gemiddeld 25.00025.000 views views per maand. per maand.

Ondersteun Ondersteun artikelen artikelen en thema’s. en thema’s.

Gemiddeld Gemiddeld 1.250 1.250 viewsviews per maand. per maand.

IdeaalIdeaal voor linkbuilding voor linkbuilding naar uw naar website. uw website.

Gemiddeld Gemiddeld 750 views 750 views per maand. per maand.

V OV O OR OMRE M E RE EI N R FI O NR FO MRAM T IAET: I W E : WWWW. B WO. BU O WUEW N EU N I TUVI O TV EO R IENRGI N . NG L. /NAL D /A VD E RV TE ER RT EE N REN

SamSan

Ontwikkelingsstrategie voor vervuilde locaties door overname liability

Overname locatie Gegarandeerde sanering Integratie sanering en ontwikkeling

Optimale invulling locatie vanuit partnership Optimale opbrengst

Waar wij zijn geweest is de aarde weer zuiver.

Benieuwd naar wat BioSoil voor u kan betekenen?

Kijk op www.biosoil.nl 13300

BioSoil BV saneert de bodem op duurzame wijze, waarbij we gebruik maken van de nieuwste innovaties op dit gebied. Onze deskundigheid en ervaring garanderen u de meest efficiĂŤnte en voordelige oplossing.