agtek
ALALAY SA PAGLALAKBAY
GPS, sensor sa Walking Stick, malaking tulong sa visually impaired—masahista
“Nakakatuwa na nabibigyan kami ng atensyon at gumagawa ng mga ganiyang bagay. Malaking tulong talaga ‘to para sa mga kagaya kong bulag.”
Iyan ang pasasalamat ni Mary Joy Lopez, isang masahista sa kilalang massage spa sa Barangay Caybiga nang kaniyang mapag-alaman ang bagong imbensyong walking stick ng apat na Engineering student sa STI College Ortigas-Cainta.
Matagal nang ginagamit ng mga taong may kapansanan sa paningin o mga visually impaired ang walking stick na kanilang gabay sa paglalakbay lalo’t hirap silang gawin ito dulot ng kanilang kapansanan.
Kaya’t kataka-takang patok at kakaiba ang imbensyon ng apat na Computer Engineering students na sina Harold Aldaba, John Patrick Mendros, Herault Aguirre at John Christian Marquez.
Paano ba naman, ang simpleng walking stick na nagbibigay lamang ng balanse at suporta sa gumagamit nito, nagkaroon ng mga dagdag na features gaya ng GPS at sensor.
“Nakatira po ako sa Antipolo. Doon po sa bayan marami pong blind massage therapists. So, na-inspire po ako sa kanila dahil despite their disability they wanted to work still so ayun yung naging basis nung tungkod namin,” ‘yan ang pahayag ni Aldaba, isa sa mga estudyante nang sila’y tanungin kung bakit nila naisip ang imbensyon.
Samantala, ani Mendros, may tatlong layunin ang kanilang imbensyon na tiyak na makakatulong sa simpleng gawain ng isang visually impaired hanggang sa komplikadong gawain gaya ng pagtatrabaho.
Una, mayroong obstacle detection sensor ang stick na ito na nagbibigay ng real time alert sa gumagamit kung sakali mang may matamaan ito habang naglalakad.
Mayroon ding GPS ang stick na nagpapakita ng lokasyon ng gumagamit sa kaniyang mga kamag-anak o kakilala upang madali siyang mahanap kung kinakailangan.
Dahil mga massage therapists ang pinaka benepisyaryo ng imbensyong ito, mayroon ding bill identifier acceptor device na naka-program sa proyekto upang masiguro ang halaga ng perang binabayad sa kanila ng mga customer at maiwasan ang panloloko sa kanila.
Ayon kay Aguirre at Marquez, pinag-aralan nilang mabuti ang mga nilalaman ng kanilang proyekto, nagsagawa rin sila ng beta testing upang masigurong hindi ito magkaproblema sa hinaharap.
Samantala, hiling ng mga estudyanteng suportahan sila upang maparami ang kanilang imbensyon at maibahagi ito sa iba’t ibang panig ng bansa.
“Sana nga ay mabigyan kami ng walking stick na ‘yon para magamit at mapakinabangan na namin.” dagdag pa ni Mary Joy.
Balitang Agham
SAMA-SAMANG PAGKALAP Inilahad ni Gng. Neliza E. Rebulado, English Department Head at School Librarian, ang paglulunsad ng E-learning Hub na naglalayong padaliin ang pag-aaral ng mga estudyante sa pagbibigay ng libreng access sa mga ‘electronic devices’ sa ikalawang linggo ng Oktubre.
E-learning hub, inilunsad sa CHS
Upang magkaroon ng access ang mga estudyante at guro sa mga inihandang Starbooks ng Department of Science and Technology (DOST), opisyal nang inilunsad ang Electronic Learning Hub o E-learning hub sa Caybiga High School (CHS) noong Oktubre 11, 2024.
Nilalayon ng E-Learning hub, isang digital na plataporma na mapadali ang pangangalap ng impormasyon, magbigay ng dagdag kaalaman, at mapagkukunan ng mga datos para sa pag-aaral ng mga estudyante.
“They can easily connect to the internet; they’re able to use the computer in the library to search for the lesson and for whatever information they want
Caybigan
sa
or need in studying,” saad ni Gng. Neliza E. Rebulado, English Department Head at School Librarian. Kaugnay nito, ang mga gurong tagapayo o mga guro sa English ang magbibigay ng permiso sa mga mag-aaral upang mapadali ang kanilang paggamit ng e-learning resources.
“Masaya ako kasi mas mapadadali sa mga estudyante na gumamit ng mga electronic devices at hindi na nila kinakailangan pang manghingi ng pera sa kanilang mga magulang na pambili ng laptop na kailangan nilang gamitin sa pag-aaral,” pahayag ni Janelle Galora, kalihim ng Junior Librarian Club.
Dagdag pa niya, makatutulong ang e-learning hub upang magkaroon ang mga estudyante ng access lalo na kung sila ay magsasaliksik ng mga impormasyon sa kanilang gagawin at makababawas sa gastusin sa mga estudyante na walang gadget.
Upang mapanatili ang kaayusan sa paggamit ng resources, kinakailangang sundin ang mga patakaran ng silid-aklatan.
Sa kasalukuyan, nasa proseso na ang pag-oorganisa ng mga e-learning resources at nakakonekta na ang mga Starbooks sa mga computers.
Sa tulong ng mga guro na sina IT coordinator/IT focal, G. Lyndon M. Serrano, LRMDS Coordinator Gng. Stephanie R. Obanil, Guro ng Librarian, Bb. Mary Rose P. Sanchez at sa lahat ng guro ng English, mas napadali ang implementasyon ng mga benepisyo ng e-learning sa buong CHS.
pagsasabatas ng
Pinoy Centers Act: pangamba sa sakuna, nabawasan
Kaginhawaan at seguridad ang nadama ni Zyralen Santiago, mag-aaral mula sa Baitang 12, matapos mapirmahan ni Pangulong Ferdinand Marcos Jr. ang Ligtas Pinoy Centers Act na layuning magbigay ng pansamantala ngunit ligtas na matutuluyan ng mga mamamayang apektado ng kalamidad sa iba’t ibang bahagi ng bansa.
Nakapaloob sa batas na may mga matutulugan, magkahiwalay na palikuran para sa lalaki at babae, kusina, at iba pa, ang mga evacuation centers pati na ang pagkonsidera ng lokasyon kung saan itatayo ang mga ito na malayo sa disaster-prone areas.
“Nakikita ko ito bilang isang mahalagang hakbang tungo sa mas maayos at makataong pagtugon sa mga pangangailangan ng mga evacuee. Nabawasan nito ‘yung pangamba ko na baka walang matutuluyan kapag need na mag evacuate na kami ulit kasi nagbibigay na ang batas ng tunay na proteksyon, seguridad, at kapanatagan para makabangon din kami mula sa trahedya,” saad ni Santiago.
Kaugnay nito, ayon sa Pangulo, makatutulong ang pag-iinvest sa mga climate-resilient facilities upang mapalakas ang kapasidad ng mga Local Government Units (LGUs) sa pagtugon, pagbawas at pamamahala sa
Sa kasalukuyan, ang mundo ay totoong nababalot ng kadiliman dahil sa mga hindi pangkaraniwang sakit na nasasagupa at hindi maiwasang suliranin sa buhay na kung saan darating sa puntong may mga taong dumadaing nang walang humpay at naghihintay ng kasagutan. Meron nga ba?
Isang tanyag na cardiologist at online health advocate sa Pilipinas si Dr. Willie Ong na humarap sa isang malubhang sakit na kanser na itinuturing na “hindi na maoperahan” subalit “talagang himala” nang naging usap-usapan sa internet ang isang magandang balita na kanyang ikinatuwa at ng maraming netizens.
Kaugnay rito, lumiit ang sarcoma ni Doc Willie ng 60% sa loob ng anim na linggo sa tulong ng isang Oncologist na si Dr. Ang Peng Tiam ng Parkway Cancer Center sa Singapore.
“Ang Sarcoma ay isa sa pinakamahirap gamuting kanser” giit ni Dr. Ang. Mapapag-alamang ang sarcoma cancer ay natagpuang nakatago sa gitna ng harap ng gulugod at nakadikit sa puso ni Dr. Ong na may laking 16 centimeters.
“The miracle worker” Iyan ang nais iparating ni
Ligtas
epekto ng mga kalamidad.
“We need to ensure that the evacuation centers sufficiently respond to the needs of our people affected by calamities and such emergencies,” saad ng Pangulo. Dagdag pa niya, tugon din ito sa suliraning `nararanasan ng mga paaralan na ginagawang ‘makeshift shelters’ tuwing panahon ng sakuna.
“Schools are supposed to be sanctuaries for learning, creativity, and growth. They should not also be a burden of being a make shift shelter. With the enactment of this law, we commit to only using our schools for the promotion of our student’s welfare and the development of the education system,” pahayag ng Pangulo.
Dr. Willie Ong sa kaniyang facebook post kay Dr. Ang dahil sa labis nitong pasasalamat dito.
Naibahagi ni Doc Willie sa kaniyang latest vlog ang kaniyang naging karanasan bago malamang mayroon na pala siyang kanser.
Noong Mayo hanggang Abril 2023, isinalaysay niyang walang tigil ang kaniyang pagtatrabaho para sa mga projects at programs na nagdulot ng stress kung kaya’t hindi niya namamalayang nag-iiba ang ihip ng hangin nang bigla siyang makaramdam ng malalang backpain sa Throcic Vertebrae o T10 sa bandang itaas ng kanyang likod.
Bago mai-admit sa hospital si Doc Willie noong Agosto 20, 2023, Agosto18 at 19 pa lang ay lumalala na ang kaniyang kanser at dumating sa puntong hindi na siya makatulog nang maayos at lumalaki na ang kanyang tiyan.
“Nalungkot ako nung una. Pero masaya na ako dahil may purpose pa ang Diyos,” ayon kay Dr. Willie Ong. Ang kanyang paglaban sa kanser ay naging isang inspirasyon at isang paalala na kahit sa gitna ng mga pagsubok, may pag-asa pa at ang himala ay posible kung mahigpit ang iyong pananalig at paninindigan.
Kerby Gallego
Paglaban
Agham Lathalain
Queenie Renieva
Balitang Agham Ma Filipina Parreñas
Trex Alinday
Balitang Agham
Kristoph Abanid
Dibuho ni Emanuel Pinto
Isa ang Artificial Intelligence (AI) sa nagbigay ng malaking pagbabago sa ating mundo. Nakatutulong ito upang mas mapadali ang ating trabaho at mga gawain. Ngunit dahil din dito, nagiging talamak na ang pamemeke ng mukha, boses, at nagiging sanhi rin ng iba’t iba pang krimen. Mas lumala pa ito dahil sa pag-usbong ng deep fake AI na may kakayahang palitan o gayahin ang mukha o boses ng isang tao.
Noong nakaraang budget hearing ng Department of Information and Communications Technology (DICT), naiungkat ang isyu na nangyari sa isang sikat na P-pop group na BINI. Naging biktima sila ng deep fake AI kung saan nagamit ang kanilang mga larawan sa mga malalaswang paraan. Nakababahala ito dahil kung kumalat, makasisira ito sa reputasyon ng tao at alam kong hindi lamang iyan ang hangganan ng kayang gawin ng deep fake AI. May ilang nilalagay ang mukha ng mga dalubhasa upang gamitin sa advertisement ng kanilang produkto o magpakalat ng maling impormasyon. Katulad na lamang ng nangyari sa sikat na Filipino Journalist at News Anchor na si Cheryl Cosim kung saan kumalat ang isang video na nanghihikayat siya bumili ng isang herbal medicine. Hindi lamang kabataan ang maaapektuhan nito, kundi gayundin ang mga magulang at lahat ng gumagamit ng social media na kakaunti lang ang kaalaman sa teknolohiya. Naging usap-usapan din ang kumalat na YouTube video ni Pangulong Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. na nagbabantang sasakupin ang China na kalauna’y napatunayang gawa rin ng AI. Bagama’t napatunayang hindi totoo, nagdulot ito ng takot sa mga mamamayan at muntikan pang maging dahilan nang mas malalang hidwaan ng Pilipinas at China.
Napakaraming negatibong epekto ng deep fake AI na maaaring magresulta sa pagkasira ng pangalan ng ibang tao at maaaring maging biktima kahit normal na mag-aaral lamang. Mahirap nang malaman kung ano ang totoo sa hindi. Mas malala pa kung maging isa rin ang mga mag-aaral sa biktima ng malalaswang video na gawa ng deep fake AI na posibleng maging dahilan upang masira ang kanilang reputasyon at magbigay sa kanila ng trauma.
Upang hindi maging isa sa biktima nito, dapat alam natin ang pinagkaiba ng deep fake AI. Isa sa maaari nating mapansin ang hindi malinaw na background ng video o ilang maliliit na detalye nitong blurred o smudged katulad ng hikaw o butones sa damit at hindi rin makasabay ang galaw ng bibig sa boses ng nagsasalita. Ginagawa na rin ng DICT ang kanilang makakaya upang mabilis na ma-ban ang ganitong mga uri ng larawan o video, ngunit kakailanganin pa nang mas mabilis na aksyon upang wala nang mabiktima pang mamamayan.
Sa mabilis na pag-unlad ng teknolohiya, mas dumarami ang taong pinagsasamantalahan ito at ginagamit sa masama. Kaya dapat mas pinaiigting pa ng gobyerno ang seguridad sa social media. Subalit hindi lamang dapat ang gobyerno ang umaaksiyon, tayo ring mga gumagamit ng social media ay maging mapanuri. Kaya pagkakaiba ng totoo sa gawa ng deep fake AI, dapat alam mo!
Sa Pagitan ng mga Botante at Cyber Attack
Paano kung mapunta sa wala ang inaasam na magandang pamamahala? Ito ang tanong ng madla sa nakababahalang banta ng cyber attack sa 2025 midterm election. Sa patuloy na pagusbong ng teknolohiya, ang mga ito ang naging pangunahing salik sa pagpapabilis ng mga gawain at pagpapadali ng impormasyon. Ngunit, hindi makakaila na lahat ng bagay, may positibo at negatibong epekto – laganap pa rin ang iba’t ibang cyber espionage activities sa bansa.
Kamakailan lang nagdulot ng mga seryosong alalahanin hinggil sa cybersecurity ng bansa ang nalalapit na midterm election sa Pilipinas. Dahil sa tumataas na bilang ng cyber criminals sa bansa, pati sistema ng botohan, hindi na rin nakaligtas. Maaaring gamitin ng mga cyber attackers ang teknolohiya tulad ng AI para manipulahin ang impormasyon, magdulot ng kalituhan, o makialam sa mga proseso ng eleksyon. Ano na lamang ang magiging lagay ng taumbayan kung hindi galing sa kanilang mga boto ang mananalo’t mamumuno?
Mula sa mga makabagong gadgets, mga Artificial Intelligence (AI), at digital na komunikasyon, mas napapadali ang panlilinlang at dumarami ang mga estratehiya ng mga mapagsamantala upang makapanloko. Kaya kasabay nito ang pagtaas ng mga pagkakataong maging biktima ng mga ganitong krimen. Sa isang panayam, “Do your own research.” ang sambit ni Elizabeth Campos, isang botanteng magulang sa patuloy na pagtaas ng kaso ng cybercrime sa bansa. Saad ni Campos, nakababahala ito sapagkat malaki ang tyansa ng pandaraya sa resulta ng mga boto at pagpapalaganap ng maling impormasyon. Dobleng pag-iingat at agarang pansin ng gobyerno ang kinakailangan upang mawakasan ang kontrobersiya ukol sa cybersecurity ng bansa.
Bunsod ng bantang ito, patuloy na nananawagan ng agarang aksyon upang mapigilan ang ganitong banta ng mga ahensya ng gobyerno at mga eksperto. Kinakailangan ng matalinong estratehiya’t tekniks at pagpapalakas ng proteksyon lalo na ng Commission on Elections (COMELEC) laban sa mga ganitong uri ng panganib. Gayunpaman, mangyayari lamang ang ninanais kong maayos na pamumuno kung bibigyan ng agarang pansin ng gobyerno ang isyung ito. Sa pamamagitan ng pagpapatatag ng matibay na cyber security infrastructure at pagpapalakas ng cybersecurity education. Napakahalaga rin ng pagpa-
palawak ng kaalaman tungkol sa cyber security ng mga botante, upang hindi maapektuhan ang kanilang mga desisyon sa darating na eleksyon. Kung hindi ito bibigyan ng kongkretong solusyon ng gobyerno, mawawalan ng saysay ang lahat ng boto ng mamamayang Pilipino. Sa pagitan ng mga botante at cyber attackers, ang tama ang kailangang manaig.
“ “ Sapagkat, nararapat na mahalal ang kandidatong tapat at dapat sa bansa, hindi galing sa daya at maling sistema.
Dulot ng panganib na dala nito sa hayop at tao, nangangamba ang mga mag-aaral ng Caybiga High School (CHS) kung ipagpapatuloy pa ng mga vendor ang paggamit ng Red No. 3 bilang sangkap sa mga pagkain at inumin, dahilan sa pagpabor ng Caybigans sa pagpapatigil ng paggamit nito. Ayon kay Sheene Cindy Dala, mag-aaral mula sa 12-HUMSS B, nakadidismaya na mayroong mga vendor ang laging gumagamit ng Red No. 3 kahit pa masama ang naidudulot nito sa kalusugan lalo
na ng mga mag-aaral. Isa sa mga dahilan ng pagbabawal ng kemikal ang kaugnayan nito sa mga kaso ng pagkakaroon ng cancer ng mga daga at bilang rason ng attention at memory issue ng mga batang nakakakain nito, ngunit wala pang matibay na ebidensya ang nagpapatunay nito.
“Karamihan sa bumibili ng kwek-kwek ay mga estudyante tapos nakaka-cause pala ‘yon ng kanser. Dapat as an adult, educated sila sa ginagamit nila sa tinitinda bago
ibenta o kaya mag conduct muna ng seminar bago ipatigil ito,” saad ni Dala. Dagdag pa niya na hindi lahat ng vendors na gumagamit ng Red No. 3 alam ang naidudulot nito sa kalusugan ng tao kaya maaari itong maging sanhi ng hindi pagsunod ng iba at maling pagpapalaganap ng impormasyon. Kaugnay nito, maaaring may sangkap na Red No. 3 ang mga pagkaing strawberry flavored tulad ng ice
alternatives
AGHAM KOLUM
Deep Fake AI: Dapat Alam Mo!
Elyse Abacan
Balitang Agham Kyan Jardin at Ehlie Campos
cream, cake, vegetarian
at iba pa.
BUKAS-ISIPAN Nichole Caspe
Reynald Arenas
KULAY NG PELIGRO. Ipinagbawal ng United States Food and Drug Administration ang Red No. 3 na pampakulay sa mga pagkain buhat ng posibleng panganib na dala nito sa mga hayop at sa pisikal at mental na kalusugan ng mga tao, Enero 15.
Dibuho ni Denver Galangco
Dibuho ni Hency Acaba
Magsulat.
Agham Lathalain
Sahra Delmiguez
Dalawang Magkaibang Pahina
Sa isang silid-aklatan, nagtatagpo ang dalawang magkaibang anyo ng pagbabasa: ang matandang Aklat at ang makintab na E-book. Si Aklat, isang mahalimuyak na simbolo ng tradisyon, puno ng mga kwento at karunungan mula sa nakaraan. Nagdadala ng nostalgia ang amoy ng tinta at papel nito, isang yakap mula sa mga lumipas na panahon. Sa kabilang banda, ang E-book, ang modernong “prinsipe” ng mga kwento na makulay at maliwanag ang screen na nag-aalok ng bagong karanasan—mabilis, magaan, at puno ng mga interaktibong elemento tulad ng tunog at video. May kaniya-kaniyang katangian at alok ang dalawang ito: ang Aklat na nagbibigay ng isang tradisyonal na karanasan, habang ang E-book naman na isang praktikal at makabago na alternatibo.
Isang batang babae ang pumasok sa silid-aklatan, naghahanap ng bagong kwento at pakikipagsapalaran. Nang makita niya si Aklat, naranasan niya ang saya ng pagbabasa ng mga kwentong puno ng nostalgia at karunungan. Ngunit, nang mapansin niya ang E-book, nahulog siya sa alindog ng makulay nitong screen at ang kaginhawaan ng pagbabasa na hatid ng digital na mundo. Sa huli, pinili niyang tuklasin ang parehong anyo ng kwento. Natuklasan niya na may kanya-kanyang kagandahan at halaga ang bawat isa—nag-aalok ng tradisyunal na alindog ang Aklat, samantalang nagbibigay ng modernong kaginhawaan ang E-book. Sa kanilang pagkakasama
sa silid-aklatan, napagtanto ng batang babae na hindi sa anyo ng kwento nakasalalay ang kagandahan ng pagbabasa, kundi sa paglalakbay na ginagawa ng mambabasa—sa bawat pahina, at sa bawat screen. Matatagpuan ang tunay na halaga ng pagbabasa sa proseso ng pagtuklas, sa pakikipagsapalaran na bumubukas sa ating isipan at puso.
Sa surbey na isinagawa ng mga mamamahayag ng Caybiga High School, mas nakita ang kagustuhan ng mga estudyante patungkol sa mga aklat at e-books. Ayon sa resulta ng mga nakalap na impormasyon, 65% ng mga estudyante ang mas gustong gumamit ng e-books dahil madali itong dalhin, at naglalaan ng higit sa isang oras ang 85% ng mga ito sa pagbabasa gamit ang digital na format. Sa kabilang banda, 34.5% ng mga estudyante ang mas gustong gumamit ng mga libro dahil sa kaginhawahan nitong gamitin sa pag-aaral at mas nakasanayan gamitin, 55% sa mga estudyanteng ito ang nagbabasa ng mahigit sa isang oras kada araw. Nagpapakita ang datos na ito na patuloy ang tensyon at balanseng aspekto ng parehong digital at tradisyunal na paraan ng pagbabasa. Ang mga estudyante, tulad ng batang babae sa silid-aklatan, ay nahaharap sa pagpili sa pagitan ng mga makaba go at tradisyunal na pamamaraan ng pagkatuto at pagbabasa. Ang mahalaga, sa kabila ng mga pagbabago sa teknolohiya, ay ang kakayahan ng bawat format—maging Aklat man o E-book—ito magbigay ng mga kwen to, karunungan, at pakikipagsapalaran na maghuhubog sa isipan at damdamin ng mga mambabasa.
Agham Lathalain
Hannah Mendiola
Sa pag-usbong ng makabagong panahon, sumasabay sa agos ang pagdami ng mga taong gumagamit ng teknolohiya at ang pagkabuhay ng mga scammers sa social media. Mahigit dalawang taon mula nang maisabatas ang Republic Act No. 11934 o ang “Subscriber Identity Module (SIM) Registration Act (SRA)”. Ngunit kahit naipasa na ang batas na ito marami pa ring mga tao ang nabibiktima ng text scams. Solusyon nga ba ito o pinalala lang nito ang problema natin sa mga text scam?
“Sa tingin ko kinakailangan kong maging maging mapanuri sa lahat ng online shops lalo na kung mauuna ang pagbabayad bago ang delivery.” Ayon kay Zekiella Mhariel Simon, isang mag-aaral ng Caybiga High School (CHS) na nakaranas ng text scams.
Upang maiwasan na mabiktima ng mga text scam, nagbahagi ng estratehiya ang National Telecommunications Commission (NTC) gamit ang acronym na “BIRD”. Sa ulat ng Philippine Information Agency, binanggit ni NTC Legal Officer Ana Minelle Maningding ang kahulugan ng BIRD:
Block:
Pigilan ang mga scammer na makipag-ugnayan sa iyo sa pamamagitan ng pag-block sa kanilang mga numero sa iyong telepono. Huwag nang ituloy ang pakikipag-usap sa mga taong tumawag sa iyo na kaduda-dudang kausap.
Ignore:
Huwag sagutin ang mga kahina-hinalang mensahe o tawag na iyong natatanggap. Balewalain na lamang ang mga ito upang maiwasan ang pakikipag-ugnayan sa scammer.
Report:
Ipagbigay-alam kaagad sa mga awtoridad o sa service provider ang tungkol sa kahina-hinalang
META
linonG
Sa patuloy na pag-unlad ng teknolohiya, ang Meta AI ay isang makapangyarihang kasangkapan na nagbibigay ng mabilis na solusyon sa mga katanungan at pangangailangan ng impormasyon.
mensahe o tawag na iyong natanggap, dahil makatutulong ito sa kanila na matugunan at malutas ang isyung ito.
Delete:
Tanggalin sa iyong device ang mga mensaheng nagbibigay sa iyo ng pagdududa upang maiwasan ang karagdagang panganib.
Sa matalinong paggamit ng Block, Ignore, Report, at Delete (BIRD) mababawasan ang posibilidad na mas lalo pang dadami ang mga taong mabibiktima ng mga mapanlinlang na mga gawain katulad ng text scams. Makatutulong ang estratehiyang BIRD upang maiwasan ng mga tao na mapinsala sila ng mga scammers.
Paggamit nG
Hindi ba’t masarap ang pakiramdam ng paghigop sa kape, lalo na kung alam mong ginawa ito nang may pagmamahal?
Isang pamilyar na amoy ang sumasalubong sa mga dumadaan sa Big Brew, isang sikat na kapehan sa Caybiga. Ang mababangong aroma ng kape ang nakapaghihikayat sa mga mamimili na balikbalikan ito. Karamihan sa kanila estudyante, bukod kasi sa masarap na timpla abot-kaya lamang ito sa halagang 29 at 39.
Sa pagtatapos ng araw, ang patu loy na pag-unlad ng pagbabasa ang mahalaga—sa anumang anyo nito.
Isang mahalagang bahagi ng ating buhay at edukasyon ang pagbabasa, at mas nagiging makulay at kapakipakinabang kapag ginagamit nang wasto ang teknolohiya at kasanayan mula sa nakaraan at kasalukuyan.
Sa Caybiga High School (CHS), isang mabilis at maginhawang tool ang Meta AI para sa paghahanap ng impormasyon. Gayunpaman, ayon kay Justin Kit Gonzales, isang mag-aaral, mas mainam pa rin ang kumuha ng impormasyon mula sa mga mapagkakatiwalaang website kaysa umasa lamang sa AI, dahil hindi palaging tama ang mga sagot nito. Ayon sa isang survey ng ng BestColleges, 51% ng mga mag-aaral sa kolehiyo ang sumasang-ayon na bumubuo ng pandaraya o plagiarism ang paggamit ng artificial intelligence. Sa pag-aaral kamakailan ng Instructure, mahigit 83% ng mga estudyanteng Pilipino ang gumagamit ng AI sa kanilang mga gawaing pang-akademiko. Gayunpaman, 57% ang hindi nilalayon na gamitin o ipagpatuloy ang paggamit nito upang tapusin ang kanilang mga gawain sa paaralan.
Bagong Timpla
Bagamat may mga benepisyo, tulad ng mabilis na paghahanap ng impormasyon, may mga isyu pa rin tulad ng maling impormasyon at mga bias sa AI. Sa CHS, bagamat pinapayagan ang mga mag-aaral na gamitin ang Meta AI at iba pang mga teknolohiya para makipagsa bayan sa pagiging moderno ng mundo, at bilang pandagdag na kasangkapan sa pag-aaral, mahalaga pa ring maging kritikal at gumamit ng mga mapagkakatiwalaang sanggunian.
Sa METAlinong paggamit ng AI, maaaring makamtan ng makabagong henerasyon ang tunay na benepisyo ng teknolohiya na natutulungan silang mapadali ang mga gawain, at para sa kanilang pag-un lad at edukasyon.
Ako si Cedrick, tatlong taon magmula noong unang araw ko sa trabaho, kabisado ko na ang paggawa ng kape. Kung tatanungin ang aking mga suki, tila may mahika raw akong ginagawa upang maging perpekto ang lasa ng kapeng binibili nila. Bawat kapeng gumigising sa kanilang diwa at nagpapatuloy sa kanilang araw ang hatid ko.
Hindi ko inaakala na may magbubukas sa akin ng pinto sa kabila ng kasagsagan ng pandemya. Alam ko namang marami ang naapektuhan at naghirap noong panahong iyon, kabilang dito ang pangarap kong hindi naipagpatuloy. Kaya’t laking pasasalamat ko dahil malaking tulong para sa akin at sa pamilya ko ang pagiging barista, iyon ang pantustos sa pangangai-
langan namin sa araw-araw lalo na’t kapos din kami sa pera.
Masasabi kong masaya at mahal ko ang trabaho bilang barista. Ang sarap sa pakiramdam na makapaghatid ng ngiti sa mamimili sa papamagitan ng mga inumin. Tamang timpla na may halong pagmamahal ang aking puhunan upang maibigay sa kanila ang perpektong order. Bukod sa paggawa ng kape, nagagalak din akong makisalamuha sa mga tao dahil nakikita ko ang iba’t ibang ugali ang mayroon sila. Nang makarating sa akin ang balita tungkol sa bagong produkto ng teknolohiya, hindi ko alam kung matutuwa o mababahala ako. AI Barista ang tawag, sa isang pindot mo lamang dito, kaya nitong makabuo ng isang masarap na tasa ng kape nang mabilis. Bigla tuloy sumagi sa isip ko na “Paano kung tuluyang mapalitan ang mga katulad ko?” Saan na lamang lulugar ang mga tulad kong hindi nakapagtapos at hindi kayang tapatan ang standard ng ibang trabaho na kinakailangang college graduate?
Maganda naman para sa ating bansa na makipagsabayan din sa mauunlad na bansa, ngunit huwag sana
kalimutan ang mga maliliit na tao. Hindi lang sana ang mga nakatataas ang magbenepisyo sa mga bagong robot. Mayroon man itong bilis at husay, tila kulang pa rin at may nawawala. Ang init ng pagmamahal sa aking ginagawa, dedikasyon, at kwento ng isang barista ay hinding-hindi matatapatan ng ano mang bagay. Patuloy mang lumago ang teknolohiya, mananatili pa rin ang pagmamahal ko bilang barista na patuloy na maghahatid ng saya at galak sa mga mamimili sa pamamagitan ng gawa kong kape.
Agham Lathalain Rean Arellado
Agham Lathalain Krizzia Espiritu
Dibuho ni Sean Art Rocha
Dibuho ni Yurie Dilao
Dibuho ni Emanuel Pinto