Ang Balita Australia issue of May 2024

Parangal sa kilalang sikat na ‘Mr Palaro’

KINILALA si Manuel ‘Manny’ Castillo sa Premier’s Harmony Dinner kamakailan bilang 2024 awardee ng 2024 Sports Medal sa Sydney International Convention Centre, Darling Harbour.

Tinanggap ni Castillo ang premyong ito bilang parangal sa tagumpay ng isang indibidwal sa larangan ng sports na nagsulong ng pag-unawa sa kultura at mga gawaing pampalakasan sa komunidad na may iba’t ibang kultura at/o linguistic background.

Ginugol ni Castillo ang huling 40 taon sa pag-organisa ng mga sports festival sa komunidad ng mga Filipino.

Siya ay kasangkot sa competition multikultural na sports sa Australia at Pilipinas bilang isang sportsman, coach, at manager ng mga kaganapan mula noong 1973. n

Ikalawang batch na mangga darating na

ASAHAN ang dating ng ikalawang Philippine mango shipment na itinatag sa ilalim ng Strategic Partnership ng Australia at Pilipinas noong Setyembre 2023.

Kasunod ito ng anunsyo ng tanggapan ng Department of Trade and Industry (DTI) ng Pilipinas sa Sydney noong nakaraang buwan na ipinapadala ng Faxtboxph ang batch ng mangga sa Australia noong Abril 2024.

Sa pag highlight ng matibay na pagbawi ng bilateral trade sa pagitan ng Pilipinas at Australia, sinabi ni Philippine DTI Secretary Fred Pascual na tumaas ang antas ng kalakalan na lampas sa mga figure bago ang pandemya. n

Malikhaing pintor sa Western Suburbs

MAYROONG isang tahimik ngunit lubos na malikhaing Fiipino-Australian naririnahan at nagtatrabaho sa Western Sydney. Siya ay isang artistang pintor, Marikit Santiago. Marami na siyang natanggap na parangal sa larangan ng sining na ang pinakahuli ay ang La Prairie Art Award.

Siya ay ipinanganak at lumaki sa Australia. Ang sabi ni Marikit sa kanyang website ay masuwerte daw sila ng kanyang kapatid at dito sila ipinanganak dahil nagagawa nila ang gusto nilang gawin nang walang problema.

Ang nagwaging entrada ay kambal na larawan ng kanyang mga magulang (sa

isa) at ni Marikit at ng kanyang kapatid (sa pangalawa).

Karamihan sa mga likhain ni Marikit ay nagtatampok ng kanyang pamilya pero hindi katulad ng ibang mga pintor, ang ginagamit niya sa kanyang pagpipinta ay mga kahong karton.

Ang pag-gamit ng karton ayon kay Marikit (base sa kanyang website) ay isang metapora batay sa tradisyon ng mga Filipinong nagpapadala ng mg regalong nakakahon sa karton papuntang Pilipinas

Ang artista ay tatlong beses na naging finalist sa prestihiyosong Archibald Prize. n

MANNY CASTILLO, sa kanan, at kanyang asawa na si

Sue sa Premie’s Harmony Dinner awards. Hawak ni Castillo ang Sports Medal. > Larawan ni MARILIE BOMEDIANO

Ulat ni FELIX ORCULLO

MARIKIT SANTIAGO

Larawan: Art Gallery of NSW, Penny Clay

Larawan: Courtesy ng Food Philippines

PANANAW PILIPINO

‘Good morning’ daw. At tsaka bla bla bla, bla. Di ko rin alam kung ano ang sabi ng kamay nya.

EDITORIAL

JAIME K PIMENTEL Editor

Dahan dahan lamang sana

‘GoodmorningTwoyoungwomenwerefound ahhh dead ummm inaunitatBlacktownlastnightThebodieswerediscoveredbyarelativewhocametovisit…’

Sa isang balita sa telebisyon, ang dating ng tunog na ito ay halos hindi maintidihan, lalo na sa mga migrante na ang utos ng wikang Ingles ay magpupumilit na maunawaan ang naturang paghahatid.

Ngunit ang halimbawang ito ay hindi karaniwan sa telebisyon sa Australia. Subalit nakakahanap pa rin namin ng maliit na bilang ng mga nagtatanghal na ‘kinakain ang salita’ o ‘duktong-duktung’ ang salita at mabilis ang bigkas na para bang sila ay patakbong humahabol sa oras at nahuhuli sa trabaho.

Sa katotohanan, makakatulong ito sa malaking bilang ng mga tagapakinig sa TV kung ang ilan sa mga nagtatanghal ay bubagal nang kaunti ang bitaw ng salita at magsalita nang mas malinaw.

At oo, alamin nila sana kung ano ang gagawin sa kanilang mga kamay bukod sa simpleng pagsuntok sa hangin sa bawat parirala o paghagupit ng dalawang kamay sa paligid na para bang nagiiscramble ng itlog.

Sundin ang magagandang halimbawa ng kanilang mga bihasang kakrabaho sa news reporting. n

Kung halalan ang

SIGURADONG hindi ako lamang ang may ganitong sentimiyento. Isa sa maraming pakinabang sa pamumuhay sa Australia ay ang katahimikan at kumpiyansiya sa halalan sa lahat ng antas o lebel ng gubyerno.

Natatandaan ko pa noong kaunaunahan akong bumoto. Bago ako pumasok sa polling booth ay namangha ako dahil sa may nagbabarbikyu at masaya ang kapaligiran.

Talagang mararamdaman mo ang magagalang na trato sa iyo ng mga tao. Helo, sabi ko sa sarili ko. Magpaparty ba tayo? Kasi, masaya ang pakiramdaman mo.

MULA SA AKING PUSO

Totoo, po, may nakikinig sa ating community radio

KAMING mga nagtatrabaho - pro-bono, maaari nating idagdag - sa community radio ay madalas na pinagtatawanan tungkol sa pagbo-broadcast ng ating pamamahayag sa mga tagapakinig na hindi umiiral: “Walang nakikinig sa inyong mga programa sa radyo sa komunidad; bakit ba kayo nag aabala,” sabi ng mga kritiko namin.

Well, nag aabala kami dahil ang gobyerno na pinondohan ng Community Broadcasting Association of Australia (CBAA) ay gumagastos ng milyun-milyong dolyar na pagpopondo sa mga istasyon ng radyo ng komunidad na nagtitiwala na ang mga tao ay talagang nakikinig, at na ito ay nagmamalasakit sa mga etnikong minorya tulad ng aming komunidad ng Pilipino Australian.

At kaming mga brodkaster ng radyo na Pilipino Australyano ay nagmamalasakit sa paghahatid ng uri ng impormasyon at libangan kung hindi man ay hindi matatagpuan sa mainstream ng Australia.

Ngunit payagan nyo akong maliwanagan ang mga mambabasa ng kaunti tungkol sa radyo ng komunidad sa Australia, at sa NSW:

Sa isang survey ng McNair Yellow Squares para sa CBAA noong 2019, nalaman na ang community radio ay umaabot sa 4.93 Australians bawat linggo; na 31% ng lahat ng tagapakinig sa radyo ay nakikinig sa radyo ng komunidad; at ang mga tagapakinig ay gumagastos ng average na 14.6 na oras sa pakikinig sa radyo ng komunidad tuwin linggo.

n 1,877,000 katao o 29% ang nakikinig sa radyo ng komunidad.

n 489,000 katao o 8% ang nakikinig sa radyo ng komunidad ngunit hindi komersyal na radyo.

n 824,000 katao o 13% ang nakikinig sa radyo ng komunidad ngunit hindi sa radyo ng ABC/SBS.

n 279,000 tao o 4% ang nakikinig sa community radio exclusively, iyon ay nakikinig sa community radio pero hindi commercial radio ng ABC/ SBS radio.

BASE SA AVERAGE WEEK sa NSW na nakikinig sa community radio na 1,877 (100%): sa Almusal (5am-9am) – 1,346 ( 71%); Kalagitnaan ng umaga (9am-12 noon) 1,315 (69%); Hapon (12 tanghali- 3pm) – 1,187 (63%); Oras ng pagmamaneho (3pm-7pm); 1,208 (64%); Gabi (7pm-12 hatinggabi) 839 (44%); Late night (12midnight-5am) 562 (30%).

Ang average na bilang ng mga oras na nakinig sa radyo ng komunidad sa isang average na linggo ay 16 na oras. n

Ikumpara mo ito sa Pilipinas tuwing may halalan. Parating may patayan, karahasan, at dayaan. Iyan na ang normal doon.

Dito, walang mga ganyang katiwalian. At alam na natin ang resulta bago pa lamang magtapos ang gabi ng bilangan. At parating tinatanggap ng natalong partido ang resulta

Sa Pilipinas, wala halos tumatanggap ng pagkatalo. Parating may paghahabol tungkol sa resulta dahil sa mga kunong pandaraya, karahasan, bayaran ng boto, at lahat na ng mga problema

Nakita natin ang nakaraang halalan sa Tasmania. Bago lumipas ang gabi ng halalan, inangkin

na ng Liberal ang panalo kahit na wala silang karamihan ng boto o hung parliament Tinanggap ng natalong Labor party ang pagkatalo kinabukasan ng halalan.

Sa south australia, may by-election sa dunstan dahil ang dating liberal premier ay nagbitiw sa tungkulin. madaling inangkin ng nanalong labor party ang panalo. kapagdaka, ang natalong liberal party ay tinanggap ang kanilang pagkatalo. madali.

Pagmamahal natin sa ating bayang sinilangan

Tayong mga ipinanganak sa bayang Pilipinas ay nagkakaisa sa pagmamahal natin sa ating sariling bayan (Pilipinas) at ang ating bagong tahanan (Australia). Pero kahit gaano ang pagmamahal natin sa Australia, hindi pa rin nawawala sa ating puso ang pagmamahal sa ating bayang sinilangan.

Hindi natin makakalimutan ang ating kaugaliang Pilipino mula pagkabata hangggang pagtanda. Ang isang bagay na nag-uugnay sa atin ay ang ating sariling wika - Pilipino/Tagalog, kahit maraming diyalekto sa Pilipinas., Sa pagawit natin ng Lupang Hinirang na nakakabagbag damdamin, pinaalala sa atin ang pagsisikap at sakripisyo ng ating mga namatay na

bayani para tayo ay lumaya sa mang-aaping mananakop na dayuhan.

Sa tulong ng mga pinuno ng ating komunidad dito sa Australia, ang wikang Pilipino ay naisama sa kurikula ng paaralan dito sa New South Wales - Filipino Continuer Stage 6 Syllabus (2012).

HERE’S BRUCE WALLIS WITH THE NEWS... ‘Goodmorning TwoyoungwomenwerefoundahhhdeadummminaunitatBlacktownlastnightThebodieswerediscoveredbyarelativewhocametovisit…’

Maryosep. Ano na naman ang sinabi ni Manong Bruce?

KALUSUGAN

Depresyon ng may edad sa aged care

ISANG report ng Australian Institute of Health and Welfare (AIHW) ang nagsabi na kalahati ng mga residente sa aged care ay dumaranas ng depresyon.

Ayon sa report, nang walang paggamot, ang mga sintomas ay maaaring maging matibay at lumala nang malaki sa kalidad ng buhay ng mga matatandang matatanda sa kanilang mga huling taon.

Sinabi ng ulat na ipinakita ng data na 3 porsiyento lamang ng mga residenteng Australiano na may edad na pag aalaga ang gumagamit ng mga serbisyo sa kalusugan ng kaisipan na subsidised ng Medicare, tulad ng pagtingin sa isang psychologist o psychiatrist taun taon.

Natuklasan ng isa pang pag aaral na anim sa 10 Australiano na may edad na mga residente ng pangangalaga ay kumukuha ng mga antidepressant. Gayunpaman, sinabi ng mga eksperto na sina Tanya Davison at Sunil Bhar na habang ang mga antidepressant ay maaaring makatulong sa maraming tao, nagkaroon ng kakulangan ng malakas na katibayan

Habol ng jorno ay proteksyon

NANANAWAGAN ang mga mamahayag ng makabuluhang pag amyenda sa mga probisyon ng lihim sa Commonwealth Criminal Code upang payagan ang mga mamamahayag na mag-ulat ng mga bagay na may interes sa publiko nang walang takot sa paguusig.

Ang Media Entertainment Association of Australia (MEAA) na kumakatawan sa mga mamamahayag, sa isang pagsusumite

sa pagsusuri ng Independent National Security Legislation Monitor ng mga lihim na pagkakasala, ay nagsabi na ang mga probisyon na ito ay malubhang pinigilan ang lehitimong gawain ng mga mamamahayag at sinira ang karapatan ng publiko na malaman.

Kabilang sa mga pagbabagong hinahanap ng MEAA ay ang mga susog upang paganahin ang mga mamamahayag, ahensya ng media, at iba pang mga aktor ng interes ng publiko na makipagkumpetensya sa pag uuri ng protektadong impormasyon ng pamahalaan. n

ANG BALITA

Australia

kung nagtrabaho sila para sa mga residente ng pag aalaga ng edad na may depresyon.

Sinuri nila ang mga resulta ng ilang iba’t ibang mga pag aaral at natagpuan ang psychological therapy ay maaaring maging isang promising diskarte para sa pagbabawas ng mga sintomas ng depression sa mga residente ng may edad na pangangalaga. n

KABATAAN Pista ng mga bata i-suporta

UMAPELA ang mga Children’s Festival Organisations na suportahan ang komunidad sa pananalapi upang mapanatiling masigla at makabuluhan ang kaganapan sa ika 26 na taong ito.

“Sa kasamaang palad, dahil sa mataas na staging cost ng mga kaganapan, pagbabawas ng pagpopondo ng gobyerno at lumalalang kondisyon ng ekonomiya, hindi namin magagawang upang itanghal ang mga Children’s Festival sa Sydney’s

KOMUNIDAD

Darling Harbour sa taong ito,” sabi ni Thuat Nguyen, founding president ng Children’s Festival Organisation.

“Taos puso naming hinihiling ang inyong mapagbigay na donasyon upang suportahan ang patuloy na pag unlad ng Children’s Festival sa pagdadala ng mga bata ng aming komunidad upang magkasamang maglaro at mabuhay nang may pagkakasundo.

“Ang pakikilahok ng napakaraming mga bata at mga pamilya, sa kabila ng kasalukuyang kumplikadong sitwasyon sa mundo, ay nagpapakita ng tagumpay ng Children’s Festival sa pagbuo ng pagkakasundo ng komunidad.” n

Salu salo ng kababaihan

SA Adhika forum and dinner celebration ng International Women’s Day noong Sabado, March 16, 2024, binigyang diin ni Philippine Consul General Charmaine Aviquivil ang pangako ng Pilipinas na maging champion gender equality at women empowerment.

Inihayag ni Ms Aviquivil na nakamit ng Pilipinas ang 79.1 porsiyentong parity at mas mataas na rangko sa Global Gender Gap Index 202 ng World Economic Forum ay nadagdagan ang partisipasyon ng mga kababaihan bilang mga may ari ng Micro, Small, Medium Enterprises (MSME), at ang pinakamataas na bilang ng mga babaeng ehekutibo sa mga bansa ng Asia Pacific, kasunod ng New Zealand, isasama sa top 20. Isang forum na sinundan ng isang hapunan at mga presentasyon ang bumubuo sa pagdiriwang ng IWD, magkasamang inorganisa ang pangulo ng Adhika na si Josie Musa at ang pangulo ng Sydney chapter ng Kababaihan Rizalista na si Michelle Baltazar. n

Kung halalan ang pag-uusapan ....

Sa maraming parte ng mundo, ang mga halalan ay parating may karahasan Kahit na sa Amerika, ang kanilang halalan ay hindi na malinis.

Sa Rusya, ang kamakailang halalan para sa pangulo ay bininyagang biro o komedya. Walang dudang maligaya tayo dito kung halalan ang paguusapan. n

Pagmamahal sa bayang sinilangan ....

Bagamat ito ay isang aprubadong kurso ay pwedeng tanggalin ito ng gubyerno kapag walang mga estudyante dito.

Ang nakikita kong solusyon dito ay magkaisa ang Pilipino-Australian komunidad na magsamasama sa paghikayat sa mga kabataan natin na isama sa kanilang pag-aaral ang wikang Tagalog na karagdagang paksa (High School Elective Subject). Mabuhay ang wikang Pilipino. n

PILIPINAS

Bunga ng bisita

Marcos jr

ANG pagbisita sa Melbourne ni Pangulong Ferdinand ‘Bong Bong’ Marcos jr nakarran Marso 2024 ay nagbunga ng USD$1.53 bilyon sa mga kasunduan sa negosyo at nagbigay ng mining permit sa Celsius Resources na nakabase sa Perth.

Ang permit ay iginawad sa Philippine subsidiary ng Celsius Resources, ang Makilala Mining Company Inc (MMCI) para sa flagship nitong Maalinao Caigutan-Biyog (MCB) Mining Project.

Ang Pamahalaan ng Pilipinas, sa pamamagitan ng Department of Environment and Natural Resources (DENR), ay nagbigay sa MMCI ng Mineral Production Sharing Agreement (MPSA). n

CONSUL GENERAL Charmaine Aviquivil, sentro, at si Josie Musa, sa kaliwa ni Ms Aviquivil.

>Larawan: MARILIE BOMEDIANO

Archery: punterya ng PinOz

Archery: punterya ng PinOz

ulat ni VIOLI CALVERT

SA LARANGAN ng sports, ang mga Filipino-Australian ay kilalang batikan sa basketball, boxing, track & field, at swimming.

May isang kakaibang paligsahan na ngayon ay napapagtagumpayan na rin ng mga PinOz: ang sport na pamamana o archery.

Dito sa Sydney, Australia, si Felix Sudario, 63 taong gulang, ang nagunguna sa mga kababayan na kasali

Versatile siyang performer sa ‘Uncovered’

OPERA singer at musical theatre entertainer na si Marcus Rivera ay magtanghal sa musical ‘Uncovered’ sa Parramatta Riverside Theatre sa Linggo, Mayo 12, 2024 (Mother’s Day), at isang matinee sa 2:30pm Linggo, Mayo 19.

“Sabik akong makaakyat sa entablado para mag perform ng ibang repertoire,

sa tulong ng mga local at international composers, para makalikha ng musika na galing sa opera background ko at sa pamana ko sa Filipino,” sabi ni Rivera. Sa kanyang pambihirang abilidad at stage presence, si Rivera ay isa sa mga kinikilalang mukha sa komunidad ng mga Filipino-Australian. n

sa larangan ng pamamana.

Ang mga kasamang Filipino-Australian ni Felix sa Archery NSW ay si Cirilo Almario, Jel Datu at John Basco. Kumakailan ay may sumali na Pinay, si Abbie Chu.

Nagsimula ang kaniyang pagsali sa archery sa Penrith City Archers nuong 2009.

Lumipat siya sa Sydney Olympic Archery nuong 2019 at naging accredited instructor-coach ng Archery Australia mahigit nang dalawang taon.

Ang mga titulong nakamit niya sa NSW competitionsnaraang taon ay NSW short distance championships; NSW clout championships; NSW target championships; NSW indoor championships; NSW metropolitan championships.

Sa national competitions: National short range championships; National long range championships; at National indoor team championship. n

SPONSORS

FELIX SUDARIO, 63, bigay-hilig sa archery practice range. Larawan: VP Publicity, Archery NSW

MARCUS RIVERA