Ongewenste vaccinatie

ARTIKEL | PERSONEN- EN FAMILIERECHT

ONGEWENSTE VACCINATIE OP 6 JANUARI 2021 WERD DE ALLEREERSTE PRIK MET HET CORONAVACCIN IN NEDERLAND GEZET. AL LANG DAARVOOR, MAAR OOK DAARNA HEBBEN MENSEN VRAGEN EN TWIJFELS OVER HET VACCIN. DE BETROUWBAARHEID VAN HET VACCIN WORDT IN TWIJFEL GETROKKEN OMDAT HET ZO SNEL ONTWIKKELD IS: MENSEN ZIJN BANG VOOR DE GEVOLGEN OP LANGE TERMIJN.1 HET DEBAT HIEROVER WORDT LANDELIJK GEVOERD EN KOMT ZOWEL TOT UITING IN EEN CORONAPROTEST, ALS IN EEN KEUKENTAFELGESPREK. DOOR BRAM TEN BROECKE

14

ALIBI MAGAZINE | EDITIE 1 2021/2022

ARTIKEL | PERSONEN- EN FAMILIERECHT

Sommige mensen besluiten zich niet te laten vaccineren. Maar wat moet je als kind doen als je wel gevaccineerd wilt worden, maar één van je ouders hiervoor geen toestemming geeft? Dit was aan de hand in de uitspraak die centraal staat in dit artikel. Afgelopen september oordeelde de rechtbank Noord-Holland dat een kind gevaccineerd mag worden als hij dat wil, ook als een ouder van het kind daar niet mee instemt.2 In deze bijdrage bespreek ik de uitspraak van rechtbank Noord-Holland. Ik zal eerst de zaak inhoudelijk bespreken, vervolgens zal ik uitleggen hoe het juridisch in elkaar zit en ik zal afsluiten met een conclusie.

WAT IS ER AAN DE HAND IN DE ZAAK De zaak die de rechtbank Noord-Holland beslecht vloeit voort uit een ander geschil. De originele procedure gaat over een geschil dat de ouders van de twaalfjarige jongen hebben over de verdeling van de zorg- en opvoedtaken. De twee kinderen van de ouders wonen afwisselend bij elke ouder. Hierdoor hebben zij steeds een andere reisduur naar school.

Dit valt zwaar voor de kinderen. Uit het geschil vloeit de zaak voort die centraal staat in dit artikel. Naast de lastige relatie tussen ouders worden kinderen ook belast met het volgende: de oma van de twaalfjarige jongen is ziek. Oma heeft uitgezaaide longkanker en zit daardoor in haar laatste levensfase. De twaalfjarige wil oma graag bezoeken, al helemaal nu zij in het laatste stadium van haar leven zit.

Oma bezoeken kan op het moment niet zonder zorgen. De jongen is bang dat als hij op bezoek gaat, hij zijn oma in gevaar kan brengen omdat hij nog niet gevaccineerd is en zijn oma kan besmetten. De jongen is ervan overtuigd dat als oma besmet raakt, zij in levensgevaar zal verkeren. De twaalfjarige wil daarom graag gevaccineerd worden. Hiernaast is testen geen optie voor de jongen omdat zijn vader

EDITIE 1 2021/2022 | ALIBI MAGAZINE

Gelet op het positieve advies van de gezondheidsraad maar vooral gelet op de belangen van de twaalfjarige hiervoor geen toestemming geeft, zijn moeder heeft wel toestemming gegeven. De vader is van mening dat de twaalfjarige zelf geen groot risico loopt, dat het onbekend is wat de gevolgen zijn van het vaccin op lange termijn en dat daarom de voordelen niet opwegen aan de nadelen. De jongen heeft daarom plaatsvervangende toestemming verzocht aan de rechter.

De rechter stelt voorop dat ook kinderen corona kunnen krijgen, en hoewel kinderen meestal minder erg ziek worden het ook kan voorkomen dat kinderen ernstig ziek worden. De rechter stelt ook dat als je gevaccineerd bent de kans op het besmetten van andere kleiner wordt. De ernstige bijwerkingen van het vaccin die nu bekend zijn komen zelden voor, slechts bij 1 op de 15000 gevaccineerde jongeren tussen de 12 en 18.3 De stelling dat er onbekende risico’s op de lange termijn zijn, mist feitelijk elke grondslag, aldus de rechter.

Gelet op het positieve advies van de gezondheidsraad maar vooral gelet op de belangen van de twaalfjarige, geeft de rechter vervangende toestemming aan de twaalfjarige om zich te laten vaccineren.4 HOE HET JURIDISCH IN ELKAAR STEEKT De rechter heeft in deze zaak dus de toestemming van de vader vervangen. Maar hoe is dat geregeld? Onder welke voorwaarde mag de rechter de toestemming vervangen? Ik zal hier nu op ingaan.

BIO Bram ten Broecke

Bachelorstudent Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit van Amsterdam

15

ARTIKEL | PERSONEN- EN FAMILIERECHT

Maar wat moet je als kind doen als je wel gevaccineerd wilt worden, maar één van je ouders hiervoor geen toestemming geeft?

CORONAVACCINATIE Op de coronavaccinatie zijn de regels omtrent de overeenkomst inzake geneeskundige behandeling van toepassing zoals bedoeld in afdeling 7.7.5 BW.5 Volgens het BW is voor het verrichten van een behandelings-

16

overeenkomst de toestemming van de patiënt vereist.6 Als blijkt dat de patiënt tussen de twaalf en zestien jaar oud is, is er naast toestemming van de minderjarige ook toestemming nodig van de ouders/voogd die het gezag over de minderjarige uitoefenen.7 Dit

is het zogenaamde dubbele toestemmingsvereiste.8 De geneeskundige behandelingsovereenkomst is een overeenkomst waarbij een hulpverlener zich verbindt tot het verrichten van handelingen op het gebied van de geneeskunst.9 Een coronavaccinatie valt onder zo’n handeling. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de uitspraak van Rb. Gelderland 3 juni 2020. De rechtbank overweegt: “Op grond van artikel 7:446 lid 2 onder a BW wordt onder handelingen op het gebied van de geneeskunst (dus een medische behandeling) onder andere verstaan alle verrichtingen rechtstreeks betrekking hebbende op een persoon en

ALIBI MAGAZINE | EDITIE 1 2021/2022

ARTIKEL | PERSONEN- EN FAMILIERECHT

ertoe strekkende hem van een ziekte te genezen of hem voor het ontstaan van een ziekte te behoeden. Inentingen op grond van het Rijksvaccinatieprogramma zijn wat de kinderrechter betreft bij uitstek te beschouwen als een medische behandeling bedoeld om een kind voor het ontstaan van een ziekte te behoeden.” 10 Voor een vaccinatie tegen het coronavirus is dus de toestemming van het kind vereist maar ook de toestemming van de ouders van het kind.11 Ontbreekt deze toestemming van ofwel het kind, ofwel de ouders, dan kan er in principe niet gevaccineerd worden.

GESCHILBESLECHTING OMTRENT HET OUDERLIJKE GEZAG Voor de vaccinatie is dus naast de toestemming van de twaalfjarige ook toestemming van de ouders nodig.12 Het kan zo zijn dat beide de ouders het eens zijn met de vaccinatie, maar dit hoeft niet altijd zo te zijn. De wet voorziet dan in een oplossing.

In principe oefenen ouders gezamenlijk het ouderlijke gezag uit. Dit doen ouders ook als zij gescheiden zijn.13 Art 1:245 lid 4 BW zegt het volgende over het ouderlijke gezag: “Het ouderlijk gezag heeft betrekking op de persoon van de minderjarige, het bewind over zijn vermogen en zijn vertegenwoordiging in burgerlijke handelingen, zowel in als buiten rechte.”

De toestemming uit art. 7:450 lid 2 BW valt hier dus ook onder. Er kunnen geschillen ontstaan over het uitoefenen van het gezag. In dat geval kan het geschil op verzoek van één of beide ouders aan de rechtbank worden voorgelegd. De rechtbank neemt dan een beslissing die in het belang van het kind wenselijk voorkomt.14 De rechter weegt alle omstandigheden van het geval af. Het is dus ook niet zo dat de wens van het kind altijd be-

EDITIE 1 2021/2022 | ALIBI MAGAZINE

slissend is; van die wens kan worden afgeweken.15 CONCLUSIE Als we dit allemaal overwegen kunnen we het volgende concluderen: de coronavaccinatie is een handeling op het gebied van de geneeskunst.16 Voor zo’n vaccinatie is toestemming van de patiënt en van de ouders van patiënt vereist.17 In de casus is er wel toestemming van de patiënt: de jongen wil de coronavaccinatie om zijn oma veilig te kunnen bezoeken.

Er is echter geen toestemming van beide ouders: de moeder geeft wel toestemming, maar de vader niet.

De vader is bang voor de gevolgen op lange termijn van het coronavaccin.

In zo’n geval kan de rechter vervangende toestemming geven middels art. 1:253a lid 1 BW. Als er een geschil is, moet de rechter een beslissing nemen die in het belang van het kind wenselijk voorkomt. De rechter moet wel alle omstandigheden van het geval meewegen. De rechter heeft in de casus besloten dat de twaalfjarige gevaccineerd mag worden.

Gelet op alle omstandigheden van het geval is dit besluit begrijpelijk.

De twaalfjarige wil zo snel mogelijk zijn oma bezoeken omdat zij ziek is.

De risico’s die betrekking hebben op het nemen van het coronavaccin zijn klein en het is onjuist dat er gevolgen op de lange termijn zijn die nu nog onbekend zijn, aldus de rechter. Als je deze kleine risico’s moet afwegen tegen het grote belang dat de twaalfjarige heeft bij het nemen van het coronavaccin, is het begrijpelijk dat de rechter de plaatsvervangende toestemming heeft gegeven aan het kind. Maar wat moet je als kind doen als je wel gevaccineerd wilt worden, maar één van je ouders hiervoor geen toestemming geeft?

1

2

3

4

5

6 7 8

9 10

11 12 13 14 15

16

17

Het is dus ook niet zo dat de wens van het kind altijd beslissend is; van die wens kan worden afgeweken.18

18

Deze en andere twijfels zijn overigens genoegzaam weerlegd door wetenschappers. Het vaccin is veilig. Zie voor een overzicht van veelgestelde vragen en antwoorden deze video van het RIVM: https://www.rivm.nl/covid-19-vaccinatie/feiten-en-fabels-over-vaccinatie-tegen-covid-19.

Rb. Noord-Holland 21-09-2021, ECLI:NL:RBNNE:2021:4096.

Rb. Noord-Holland 21-09-2021, ECLI:NL:RBNNE:2021:4096.

Rb. Noord-Holland 21-09-2021, ECLI:NL:RBNNE:2021:4096.

Smink & Drewes, FJR 2013. H.J.C. Smink & Y.M. Drewes, ‘Goed ouderschap bij medische beslissingen’, FJR 2013, afl. 5, p 1.1.

Art. 7:450 lid 1 BW. Art. 7:450 lid 2 BW. Wijne, ‘Dubbele toestemmingsvereiste bij minderjarigen tussen twaalf en zestien jaar’, in: C.G. Breedveld-de Voogd & S.E. Bartels (red.), Groene Serie Bijzondere overeenkomsten, Deventer: Wolters Kluwer.

Art. 7:446 lid 1 BW. Rb. Gelderland 03-06-2020, ECLI:NL:RBGEL:2020:3699, r.o. 5.5.

Art. 7:450 lid 2 BW. Art. 7:450 lid 2 BW. Art. 1:251 lid 2 BW. Art. 1:253a lid 1 BW. ‘Koens’, in: T&C Burgerlijk Wetboek, art. 1:253a BW, aant. 2.

Rb. Gelderland 03-06-2020, ECLI:NL:RBGEL:2020:3699, r.o. 5.5.

Art.7:450 lid 2 BW. ‘Koens’, in: T&C Burgerlijk Wetboek, art. 1:253a BW, aant. 2.

17