Fosformunitie in Oekraïne

ARTIKEL | HUMANITAIR OORLOGSRECHT

FOSFORMUNITIE IN OEKRAÏNE

ER WAS AL LANGERE TIJD SPANNING TUSSEN OEKRAÏNE EN RUSLAND MAAR TOCH IS MENIG EUROPEAAN ONTZETTEND GESCHROKKEN VAN DE GEBEURTENISSEN IN OEKRAÏNE DE AFGELOPEN TIJD. OORLOG STAAT VOOR VEEL EUROPEANEN GEVOELSMATIG ERG VER VAN JE AF. TOCH BLIJKT DE AFGELOPEN PERIODE DE OORLOG TOCH DICHTERBIJ DAN JE DENKT. DOOR LISA VERHOEVEN

20

ALIBI MAGAZINE | EDITIE 3 2022

ARTIKEL | HUMANITAIR OORLOGSRECHT

Inmiddels komen meer en meer Oekraïners de Nederlandse grens over, omdat de situatie in hun woonplaats ondragelijk is geworden, onder andere omdat buiten soldaten ook onschuldige burgers in grote getalen slachtoffer worden van het oorlogsgeweld. Recentelijk verschenen er ook berichten over mogelijk gebruik van fosformunitie. Binnen het humanitair oorlogsrecht is het gebruik van fosformunitie een grijs gebied.

VERDRAGEN VAN GENÈVE EN ANDER HUMANITAIR OORLOGSRECHT Onder andere het Rode Kruis maakt zich hard voor de naleving van het humanitair oorlogsrecht. Na de veldslag in Solferino roept Rode Kruis-oprichter Henry Dunant op tot het opstellen van regels voor oorlogsvoering én voor het oprichten van een humanitaire organisatie.1 In 1864 wordt deze oproep werkelijkheid en wordt het Eerste Verdrag van Genève opgesteld.2 Momenteel is er een pakket van een viertal verdragen (de laatste daterend uit 1949) dat de basis vormt voor het humanitaire oorlogsrecht dat wij nu kennen.3 Het eerste verdrag van Genève gaat over de bescherming van gewonden en zieken die zich bij de strijdkrachten ter plaatse bevinden.4 Het tweede verdrag gaat over de bescherming van de gewonden en zieken van de strijdkrachten op zee. Het derde gaat over de behandeling van krijgsgevangenen.5 Het vierde verdrag van Genève gaat over de bescherming van burgers in oorlogstijd.6 Dit verdrag is relevant, zeker nu ook burgers in Oekraïne niet meer veilig zijn. Alle landen ter wereld hebben deze vier verdragen ondertekend, dus ook Rusland.7 Er zijn echter ook een aantal aanvullende protocollen op het verdrag van Genève die niet door alle landen ondertekend zijn. Het eerste protocol betreft regels over de bescherming van slachtoffers van internationale

EDITIE 3 2022 | ALIBI MAGAZINE

Witte fosfor is pyrofoor, wat betekent dat het zelf ontbrandt bij contact met de lucht.

Dit maakt het uitermate geschikt als brandwapen. gewapende conflicten, en het tweede protocol gaat over de bescherming van slachtoffers van niet-internationale gewapende conflicten.8 Deze zijn ook door Rusland ondertekend.9 Het vierde verdrag van Genève is misschien wel het meest relevant, nu burgers in Oekraïne niet meer veilig zijn en moeten vluchten. Maar wat is er precies vastgelegd in dit verdrag?

Dit verdrag ziet voornamelijk op de ‘normale burger’, die om wat voor reden dan ook onder bezetting van een vreemde mogendheid valt.10 Deze burgers moeten beschermd worden tegen elke vorm van geweld.

Daarnaast zijn er nog losse protocollen en verdragen die zich richten op het gebruik van bepaalde wapens ter bescherming van burgers.

Het Protocol van Genève, dat op 2 februari 1928 in werking trad, verbiedt het gebruik van chemische en biologische wapens. Dit protocol is ondertekend door Rusland.11 Ook het Verdrag Chemische Wapens, ondertekend op 13 januari 1993 in Parijs, verbiedt dit. Het ‘Protocol on Prohibitions or Restrictions on the Use of Incendiary Weapons’ verbiedt het gebruik van brandwapens, waarvan het primaire doel is om objecten in brand te steken of brandwonden aan personen toe te brengen.

FOSFORMUNITIE Oekraïne beschuldigt Rusland ervan fosformunitie te gebruiken. Witte fosfor is een stof die wordt verkre-

gen door een damp die uit P4-moleculen bestaat, tot een vaste stof te laten condenseren. Deze witte fosfor wordt dan vervolgens gebruikt in brandbommen, rookbommen en als doelwitmarkering. Dit noemen we ook wel fosformunitie.

Witte fosfor is pyrofoor, wat betekent dat het zelf ontbrandt bij contact met de lucht.12 Dit maakt het uitermate geschikt als brandwapen.

Daarnaast is het ook een stof die extreem effectief rook produceert. Er ontstaat namelijk een forforpentoxidedamp.13 Op deze manier worden rookgordijnen gecreëerd.

Fosformunitie kan natuurlijk directe verwondingen veroorzaken doordat strijdkrachten of burgers geraakt worden door fragmenten van omhulsels.14 Daarnaast kan het ook brandwonden veroorzaken en schade opleveren wanneer het wordt

BIO Lisa Verhoeven

Masterstudent Fiscaal Recht aan de Universiteit van Amsterdam

21

ARTIKEL | HUMANITAIR OORLOGSRECHT

Het vierde verdrag van Genève is relevant, zeker nu ook burgers in Oekraïne niet meer veilig zijn. ingeademd. Wapens die witte fosfor in poedervorm gebruiken als lading, kunnen enorm diepe brandwonden veroorzaken. Fosfor richt namelijk schade aan totdat het is geïnactiveerd, chirurgisch verwijderd of uitgewerkt.15 Ook zullen er algemene lichamelijke reacties optreden door de absorptie van de fosfor. Deze absorptie kan namelijk zorgen voor lever- en nierbeschadiging, wat uiteindelijk tot de dood kan leiden.18 De rook die witte forsforverbranding produceert, kan ook gevaarlijk zijn. Dit is echter voornamelijk het geval in gesloten ruimten, want in de buitenlucht zal het slechts tijdelijke irritatie aan de ogen en de slijmvliezen van de neus en luchtwegen veroorzaken.19 HET GEBRUIK IN OEKRAÏNE Er verschijnen verschillende foto’s en video’s waarop het gebruik van fosformunitie te zien lijkt. Hoewel fosformunitie officieel niet wordt aangemerkt als een chemisch wapen, kan het gebruik ervan toch verboden zijn.

Of fosformunitie gebruikt mag worden, is afhankelijk van hoe het wordt gebruikt. Als fosformunitie wordt gebruikt in het kader van een militaire toepassing die de giftige eigenschappen van witte fosfor niet vereist of niet wil gebruiken, is het niet verboden.18 Denk dan bijvoorbeeld aan het produceren van rook om beweging te camoufleren. Fosfor wordt veelvuldig gebruikt voor het creëren van rookgordijnen, omdat het een dikke, witte rook produceert.

In de eerste plaats is het doelmatig verwonden van burgers door middel

22

van fosformunitie natuurlijk niet toegestaan op basis van de verdragen van Genève. Geweld gericht op onschuldige burgers is voornamelijk in strijd met het vierde verdrag van Genève. Uit de beelden die nu opduiken waarin het gebruik van fosformunitie te zien is, wordt het niet helemaal duidelijk of het gebruik direct op burgers is gericht. Echter, als fosformunitie overduidelijk gebruikt wordt voor haar specifieke giftige en brandgevaarlijke eigenschappen, wordt het wel aangemerkt als een chemisch wapen en is het gebruik hiervan, op welke manier dan ook, verboden.19 Uit de video’s wordt dus niet duidelijk of het gebruik al dan niet op burgers is gericht. Daar komt bij dat de fosformunitie zoals die in de video’s op internet te zien is, waarschijnlijk niet wordt gebruikt voor de productie van rookgordijnen. Je ziet namelijk de lichtgevende witte fosfor in de lucht boven een bewoond gebied. Het eerdergenoemde ‘Protocol on Prohibitions or Restrictions on the Use of Incendiary Weapons’ verbiedt het gebruik van brandwapens waarvan het primaire doel is om objecten in brand te steken of brandwonden aan personen toe te brengen. Rusland heeft dit protocol ook ondertekend. Uit deze video’s mag dan misschien niet duidelijk zijn of het gebruik van de fosformunitie het primaire doel heeft om brandwonden aan personen toe te brengen, het richten met fosformunitie op een bewoond gebied lijkt er in ieder geval wel op gericht om objecten in brand te steken. Dit is dus verboden.

GRIJS GEBIED Kortom, het gebruik van fosformunitie is een grijs gebied binnen het humanitair oorlogsrecht. Volgens het Stadsbestuur van Popasna, een stadje in Oekraïne, is er sprake geweest van een oorlogsmisdaad toen Rusland gebruik maakte van de fosformunitie.20 Of dit ook daadwerkelijk het geval is, moet beoordeeld worden aan de hand van diverse bronnen van humanitair oorlogsrecht. De aanval mag niet specifiek op burgers gericht zijn en er mag geen gebruik worden gemaakt van fosformunitie specifiek voor haar giftige en brandgevaarlijke eigenschappen. Dit is aan de hand van de beelden uit Oekraïne nu lastig te beoordelen.

1

2

3 4 5 6 7 8 9

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

21 22

23

www.rodekruis.nl ‘ook tijdens een oorlog gelden regels’ www.rodekruis.nl ‘ook tijdens een oorlog gelden regels’ www.rodekruis.nl ‘verdragen van geneve’ www.rodekruis.nl ‘verdragen van geneve’ www.rodekruis.nl ‘verdragen van geneve’ www.rodekruis.nl ‘verdragen van geneve’ www.rodekruis.nl ‘verdragen van geneve’ www.rodekruis.nl ‘verdragen van geneve’ www.ihl-databases.icrc.org ‘treaties, state parties and commentarie’s’ Art. 3 www.treaties.unoda.org,’Russian Federation’ Stringfixer.com ‘Witte fosformunitie’ Stringfixer.com ‘Witte fosformunitie’ Stringfixer.com ‘Witte fosformunitie’ Ned. T. Geneesk. 126, nr. 13, 1982, p. 571 Ned. T. Geneesk. 126, nr. 13, 1982, p. 571 ngfixer.com ‘Witte fosformunitie’ Stringfixer.com ‘Witte fosformunitie’ Stringfixer.com ‘Witte fosformunitie’ Nos.nl ‘Schieten met fosformunitie is ‘grijs gebied’ in het oorlogsrecht’ Stringfixer.com ‘Witte fosformunitie’ Nos.nl ‘Schieten met fosformunitie is ‘grijs gebied’ in het oorlogsrecht’ www.rodekruis.nl ‘verdragen van geneve’

ALIBI MAGAZINE | EDITIE 3 2022

ARTIKEL | HUMANITAIR OORLOGSRECHT

EDITIE 3 2022 | ALIBI MAGAZINE

23