Uitzondering op de coronaregeling voor kerken

ARTIKEL | STAATS-EN BESTUURSRECHT

UITZONDERING OP DE CORONAREGELING VOOR KERKEN VANAF 27 FEBRUARI DIT JAAR ONDERGAAT ONS LAND EEN ENORME TRANSFORMATIE. DE HORECA SLUIT, ER WORDT EEN MONDKAPJESPLICHT INGEVOERD IN WINKELS EN HET OPENBAAR VERVOER EN ER WORDT EEN AVONDKLOK INGESTELD. DIT ALLES DOOR HET CORONAVIRUS DAT ONS SINDS DEZE DATUM IN ZIJN GREEP HOUDT. DOOR JENNIFER MOL

14

ALIBI MAGAZINE | EDITIE 2 2021

ARTIKEL | STAATS-EN BESTUURSRECHT

Er mag steeds minder en men heeft het gevoel in zijn vrijheid beperkt te worden. Toch is er al snel een uitzondering gemaakt op de regel aangaande bijeenkomsten. Deze regel houdt in dat er maximaal één persoon bij een ander op bezoek mag gaan wanneer deze persoon niet tot hetzelfde huishouden behoort. De kerk blijkt echter niet onder deze regeling te vallen en dus mogen in de kerk nog steeds grote groepen mensen samenkomen. Mensen die een geloof aanhangen hebben op deze manier andere en meer rechten dan mensen die dit niet doen. Kunnen we dit voor veel mensen onrechtvaardige verschijnsel in het licht van ons huidige recht nog wel verantwoorden?

De burger wordt tegen de staat beschermd om zijn geloof te allen tijde zelf te kunnen kiezen en te mogen belijden in een kerk in Staphorst waarbij 600 mensen aanwezig waren.2 Dit zorgde voor veel reactie vanuit de samenleving en een roep om de regels voor kerken aan te scherpen. Op dit moment geeft de overheid echter alleen een advies. Het maximum aantal bezoekers hangt strikt gezien nog steeds enkel af van de ruimte die in de kerk beschikbaar is om aan de maatregelen uit het ‘coronaprotocol’ te kunnen blijven voldoen. In dit protocol staat dat de gebouwen voldoende geventileerd moeten worden en het uitgangspunt is dat men in staat moet kunnen zijn 1,5 meter afstand van elkaar te houden.3 Minister Grapperhaus stelt dat hij veel bewondering heeft voor de wijze waarop geloofsgemeenschappen vanaf het begin met de crisis zijn omgegaan.4 De insteek in het huidige beleid is dan ook nog steeds dat de overheid zich niet mengt in het belijden van een godsdienst. De geloofsgemeenschappen zullen eigen verantwoordelijkheid dragen voor wat er gebeurt in de religieuze gebouwen.5

DE REGELING De regels die premier Rutte op 28 September bekend maakte zijn bedoeld om de grootte van groepen in het licht van de huidige coronacrisis te beperken en daarmee verdere besmetting van het virus tegen te gaan.1 De mogelijkheid om bij elkaar te komen werd dan ook ingeperkt.

Men mag op dit moment thuis maximaal één persoon per dag ontvangen die niet tot het eigen huishouden behoort. Buiten de woning geldt dat maximaal twee mensen samen mogen komen wanneer deze personen niet uit hetzelfde huishouden komen. Een uitzondering op deze regel is gemaakt voor het belijden van een godsdienst of levensovertuiging. Dit is de reden dat kerkdiensten momenteel nog wel zijn toegestaan. Kerkgemeenschappen zijn echter wel dringend geadviseerd om per oktober het maximaal aantal deelnemers per dienst te beperken tot dertig en bij de diensten

GODSDIENSTVRIJHEID ALS GRONDRECHT De rechten die in de hoogste nationale wet van Nederland te vinden zijn, zijn natuurlijk de grondrechten.

Godsdienstvrijheid vormt een van deze klassieke grondrechten. Onder

geen samenzang toe te staan. Dit is wat uit een overleg tussen minister Grapperhaus en het Interkerkelijke Overleg in Overheidszaken is gekomen. Dit overleg vond plaats naar aanleiding van een zondagsdienst

invloed van de Verlichting kwamen er vanaf het einde van de 18e eeuw grondrechtelijke documenten ons land binnen die een ruime godsdienstvrijheid garandeerden. Artikel 6 van de Nederlandse grondwet: ‘’Vrij-

EDITIE 2 2021 | ALIBI MAGAZINE

BIO Jennifer Mol

Bachelorstudent Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit van Amsterdam

15

ARTIKEL | STAATS-EN BESTUURSRECHT

heid van godsdienst en levensovertuiging’’ vormt de vertaling van deze documenten in ons huidige recht. De godsdienstvrijheid zoals wij deze nu kennen houdt in dat je vrij bent in het kiezen van een godsdienst en waarborgt eveneens dat je deze godsdienst kunt beoefenen. De staat mag zich hier niet in mengen. Dit is dan ook waarom er op dit moment een uitzondering op het coronabeleid is gemaakt voor kerkbijeenkomsten. Wanneer de staat zich in bijeenkomsten omtrent het geloof zou gaan mengen wordt het grondrecht geschonden. Wanneer we kijken naar omringende landen zien we dat de kerk ook kan worden gesubsidieerd door de overheid.6 Er gaat in dit geval belastinggeld richting de kerken en de overheid heeft hierdoor zeggenschap over de benoeming van het kerkbestuur. In Nederland is dit niet het geval en is er gekozen voor een duidelijke scheiding tussen kerk en staat. De burger wordt tegen de staat beschermd om zijn geloof te allen tijde zelf te kunnen kiezen en

16

Waarom hebben gelovigen meer rechten dan niet-gelovigen? te mogen belijden. De kritiek hierop neemt de laatste jaren echter exponentieel toe en de uitzonderingspositie gedurende de coronacrisis lijkt als een rode lap op een stier te werken.

Er is nu dan ook een aanzienlijk deel van de bevolking dat de godsdienstvrijheid en de rol die deze speelt in ons huidige rechtssysteem ziet als een achterhaald concept en van mening is dat hierin een verandering zal moeten plaatsvinden.

DE KERK VAN HET VLIEGENDE SPAGHETTIMONSTER Dat dit idee al jaren in de samenleving heerst werd voor het eerst goed

zichtbaar in 2008. De Oostenrijker Niko Alm meldde zich toentertijd bij de overheid met een pastavergiet op zijn hoofd. Hij moest een pasfoto voor zijn rijbewijs laten maken en weigerde het vergiet af te zetten bij het nemen van deze foto. Hij hield vol dat hij lid was van de kerk van het Vliegende Spaghettimonster (ook wel het ‘Pastafarisme’ genoemd) en dus was het volgens hem voor het belijden van zijn geloofsovertuiging noodzakelijk om een vergiet op zijn hoofd te dragen. Iemand dwingen tot het afzetten van een religieus hoofddeksel vormt een inbreuk op de godsdienstvrijheid.

Dit horen we ook vaak terug in recente debatten over bijvoorbeeld het dragen van hoofddoeken. Dit maakte dat Alm de juridische strijd wel wilde voeren. Drie jaar later stond hij dan ook (inmiddels legaal) met een vergiet op zijn hoofd op de pasfoto van zijn rijbewijs.7 Echter, in Nederland is een soortgelijke zaak anders verlopen. Een vrouw

ALIBI MAGAZINE | EDITIE 2 2021

ARTIKEL | STAATS-EN BESTUURSRECHT

uit Nijmegen had een identiteitskaart en een rijbewijs aangevraagd waarop zij een vergiet op haar hoofd droeg. Dit deed zij om dezelfde reden als Alm. Zij claimde eveneens een aanhanger te zijn van het Pastafarisme. De burgemeester van Nijmegen weigerde de gevraagde documenten echter te verstrekken. Hij was van mening dat de documenten op deze manier niet aan de wettelijke criteria zouden voldoen. Mevrouw stelde daarentegen dat dit juist wel het geval was en deed een beroep op haar godsdienstvrijheid. De Afdeling bestuursrechtspraak heeft zich hier vervolgens over gebogen. Zij concludeerde dat het inderdaad mogelijk is om een pasfoto te gebruiken waarop het hoofd door religieuze redenen en daarmee het aanhangen van een godsdienst bedekt is. De vraag was nu dus of het ‘Pastafarisme’ daadwerkelijk een godsdienst vormt. De Afdeling stelt dat dit niet het geval is. Het ‘Pastafarisme’ heeft volgens hen een satirisch karakter en voldoet daarmee niet aan de criteria: ‘’overtuigingskracht, ernst, samenhang en belang’’ die nodig zijn voor het aanmerken van een stroming als een godsdienst. Deze criteria zijn door het EHRM vastgesteld. Volgens de Afdeling was er in dit geval voornamelijk geen sprake van ernst en samenhang.8 Oud-bestuurslid van het ‘Pastafarisme’ Mienke de Wilde stelt dat het hen inderdaad vooral ging om de vraag: ‘’Waarom hebben gelovigen meer rechten dan niet-gelovigen?’’ en in dit geval: ‘’Waarom wordt een religieuze mening of bijeenkomst anders behandeld dan die van een wetenschapper of iemand anders?’’.9 De enige verklaring die hiervoor wordt gegeven is dat het beschreven staat in de wet.

In het licht van de uitzondering op de huidige maatregelen hoor je men wel eens zeggen: ‘’dan maken we toch ons eigen geloof’’. Dit blijkt volgens de wet en jurisprudentie dus echter nog niet zo makkelijk te zijn.

EDITIE 2 2021 | ALIBI MAGAZINE

Zij stellen dat geloof niet meer is dan ‘’een boek en een idee’’ en dat er voor het verheffen hiervan in onze moderne samenleving geen plaats meer is AFBAKENING VAN HET GODSDIENST BEGRIP De afbakening van het begrip godsdienst is ondanks de criteria die zijn vastgesteld door het EHRM nog steeds min of meer willekeurig en dit vormt eveneens een groot punt van kritiek op het artikel dat toeziet op de godsdienstvrijheid.10 Dit wordt bijvoorbeeld beargumenteerd met het feit dat de ontstaansgeschiedenis van gevestigde religies al de vage grenzen van het begrip duiden. Zo is het Christendom niet ineens ontstaan als zijnde een religie. Er zijn nu eenmaal aanhangers en volgelingen van Jezus die zijn gedachtegoed als de waarheid beschouwden, dit hebben verkondigd en later opgeschreven. Of dit nu daadwerkelijk de waarheid is of niet, het blijft een proces dat door mensen is geconstrueerd en waarvan we niet kunnen achterhalen hoe het precies tot stand is gekomen. De mensen die kritisch zijn op de uitzonderingspositie van de kerk stellen eveneens dat het subjectief blijft waar men zijn zingeving uit haalt. Voor sommige mensen is religie hetgeen waar zij zingeving uit halen, terwijl dit voor andere mensen sport of een concert kan zijn. Zij stellen dat geloof niet meer is dan ‘’een boek en een idee’’ en dat er voor het verheffen hiervan in onze moderne samenleving geen plaats meer is.11 DISCRIMINATIE? Op NPO 1 vond op 21 oktober 2020 een

discussie plaats tussen Tim Hofman (BNN-presentator) en Gert-Jan Segers (Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie).12 Segers stelt hier dat voor het verkrijgen van een uitzonderingspositie het doorslaggevend is of iets fundamenteel is voor de beschaving. Hij stelt dat godsdienst dit is.

Hofman is echter van mening dat men te allen tijde gelijke rechten moet hebben en dat dit dus ook betekent dat men in staat zou moeten zijn om een passie/overtuiging te belijden buiten een religie om, wanneer mensen met een geloof dit ook mogen doen. De verhe ngspositie die op dit moment aan de kerk wordt gegeven is volgens hem achterhaald. Hij stelt namelijk dat artikel 1 van de Grondwet op dit moment wordt geschonden. Dit is het artikel dat toeziet op gelijke behandeling en het discriminatieverbod. De eerste zin van artikel 1 luidt als volgt: ‘’Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld’’. Wanneer we kijken naar deze regeling is het inderdaad het geval dat de vrijheid van de ene bevolkingsgroep verder beperkt wordt dan die van de ander. Dit zou betekenen dat wanneer we het ene grondrecht (artikel 6) honoreren, we het andere grondrecht (artikel 1) schenden.

WAT NU? Er kan wellicht iets veranderen aan het grondrecht dat de godsdienstvrijheid waarborgt, maar dit zal nog jaren duren. Op het moment dat een

17

ARTIKEL | STAATS-EN BESTUURSRECHT

klassiek grondrecht wordt aangepast moet dit namelijk door zowel de Eerste als de Tweede kamer worden goedgekeurd. Er wordt dan eerst een voorstel tot wijziging ingediend.

Deze wijziging moet twee keer in de Tweede en Eerste kamer worden behandeld. Dit wordt een lezing genoemd. Er zijn dus twee lezingen nodig voordat de Grondwet kan worden gewijzigd. Voordat de tweede lezing plaatsvindt moeten er ook nog Tweede Kamerverkiezingen worden gehouden. Dit zodat de democratie gewaarborgd blijft. De kiezer kan zich dan namelijk in theorie over de wijziging uitspreken. Bij de Tweede lezing is er in de beide kamers een tweederdemeerderheid vereist. Dit is dus een hele zware procedure.13 Deze procedure is er niet voor niets in de vorm zoals nu het geval is. De grondwet bevat de belangrijkste beginselen van ons staatsbestel en deze moeten logischerwijs in grote mate beschermd worden. Een wijziging is dus alleen mogelijk wanneer het democratisch gelegitimeerd is en er een brede steun bestaat.

CONCLUSIE Concluderend kan er gesteld worden dat de afgelopen jaren de kritiek op de godsdienstvrijheid en de plaats die deze inneemt in onze grondwet is gegroeid. De coronaregels en de uitzondering hierop voor kerken heeft opnieuw veel stof doen opwaaien.

De godsdienstvrijheid is echter een grondrecht dat diep verankerd zit in ons huidige rechtssysteem en waar vele jaren overheen zullen gaan voordat dit, volgens sommigen ‘verouderde construct’, veranderd zal worden.

De regeling zoals hij nu is, waarborgt het grondrecht. Een van de belangrijkste vormen van bescherming die burgers van Nederland tegen de overheid hebben vormen de grondrechten.

De vraag is echter of sommige van deze grondrechten niet toe zijn aan verandering en nog wel passen bij de huidige tijdsgeest. De onderhavige uitzondering voor geloofsgemeenschappen zal echter met het oog op de wet niet snel kunnen worden aangepast.

Ministerie van Algemene Zaken. (2020, 13 oktober). Persconferentie coronavirus 28 september in eenvoudige taal. Rijksoverheid. nl. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ coronavirus-covid-19/vraag-en-antwoord/persconferentie-coronavirus-28-september-in-eenvoudige-taal ten Cate, A. (2020, 4 oktober). Corona houdt kerkgangers Staphorst niet tegen: ‘Angst regeert niet, God regeert’. Algemeen Dagblad. https:// www.ad.nl/binnenland/corona-houdt-kerkgangers-staphorst-niet-tegen-angst-regeert-nietgod-regeert~a00c6025/ Karssen, G. (2020, 10 juli). Veilig terug in het kerkgebouw. ABC Gemeenten. https://www. abcgemeenten.nl/veilig-terug-in-het-kerkgebouw Ministerie van Justitie en Veiligheid. (2020, 10 juli). Afsluitende bijeenkomst religieuze en levensbeschouwelijke koepelorganisaties met Minister Grapperhaus. Nieuwsbericht | Rijksoverheid.nl. https://www.rijksoverheid.nl/ actueel/nieuws/2020/07/10/afsluitende-bijeenkomst-religieuze-en-levensbeschouwelijke-koepelorganisaties-met-minister-grapperhaus Coronaprotocol aangepast: weer toegang tot aantal sacramenten. (2020, 10 juli). Katholiek Nieuwsblad. https://www.kn.nl/nieuws/ corona/coronaprotocol-aangepast-weer-toegang-tot-aantal-sacramenten/

https://www.trouw.nl/nieuws/schaf-godsdienstvrijheid-af-als-de-vrijheid-je-lief-is~b67c9c74/ 8 Uitspraak 201707148/1/A3. (2018, 15 augustus).

Raad van State. https://www.raadvanstate.nl/ uitspraken/@110585/201707148-1-a3/ 9 Regterschot, R. (2020, 17 oktober). Waarom vormt de kerk de uitzondering op de coronaregel? De sentor. https://www.destentor.nl/ zwolle/waarom-vormt-de-kerk-de-uitzondering-op-de-coronaregel-br~a7eda45c/ 10 Vleugel, A. (2018). Het juridische begrip van godsdienst (1ste editie). Wolters Kluwer.

11 Boudry, M. (2018, 24 februari). Schaf godsdienstvrijheid af, als de vrijheid je lief is. Trouw. https://www.trouw.nl/nieuws/schaf-godsdienstvrijheid-af-als-de-vrijheid-je-lief-is~b67c9c74/ 12 Tim Hofman vindt het raar dat in de coronamaatregelen een uitzondering wordt gemaakt voor religieuze bijeenkomsten.(2020, 20 oktober). www. npostart.nl. https://www.npostart.nl/tim-hofman-vindt-het-raar-dat-in-de-coronamaatregelen-een-uitzondering-wordt-gemaakt-voor-religieuze-bijeenkomsten/20-10-2020/ POMS_BV_16325823 14 Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. (2020, 17 maart). Herziening van de Grondwet. Grondwet en Statuut | Rijksoverheid. nl. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ grondwet-en-statuut/herziening-grondwet

Silas Groep. (2019, 1 april). Ondertussen bij onze buren. SilasGroep - Partner van kerken. https:// silasgroep.nl/ondertussen-bij-onze-buren/ Boudry, M. (2018, 24 februari). Schaf godsdienstvrijheid af, als de vrijheid je lief is. Trouw.

13

1

2

EUROPEES HOF In artikel 9 van het EVRM is de vrijheid van gedachte en religie gewaarborgd. Uit dit artikel blijkt echter ook dat volksgezondheid een begrenzing hierop kan vormen.14 Dit zou betekenen dat de uitzonderingspositie van kerken met behulp van dit artikel afgeschaft zou kunnen worden. Het probleem hierbij is echter dat corona en de regelgeving hieromtrent op dit ogenblik voor veel mensen een probleem vormt. Wanneer dit probleem bij het Europees Hof aan de orde komt, zijn daar alweer jaren overheen gegaan. Er is volgens de Europese weg

3

dus wel degelijk meer mogelijk en de gelijke rechten kunnen via deze weg beter gewaarborgd worden, maar dit is een erg lange procedure die op korte termijn niets zal kunnen veranderen aan de regeling.

6

18

4

5

7

Maxius.nl. (1950, 4 november). Art. 9 EVRM - :: Maxius.nl voorheen Lexius.nl. (c) 2020 Maxius.nl. https://maxius.nl/verdrag-tot-bescherming-vande-rechten-van-de-mens-en-de-fundamentelevrijheden-rome-04-11-1950/artikel9

ALIBI MAGAZINE | EDITIE 2 2021