Excusez-moi: het verband tussen excuses en aansprakelijkheid

ARTIKEL | AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT

Excusez-moi:

HET VERBAND TUSSEN EXCUSES EN AANSPRAKELIJKHEID VAN KLEINS AF AAN HOREN KINDEREN AL DAT, ALS ZIJ IETS STOUTS DOEN, ZIJ SORRY MOETEN ZEGGEN. OOK IN DE GROTEMENSENWERELD IS ‘SORRY’ EEN VEEL GEBRUIKT WOORD. ALS JE OP DE SITE VAN NOS OP HET WOORD ‘EXCUSES’ ZOEKT, KRIJG JE PAGINA’S VOL MET NIEUWSARTIKELEN. BIJNA ELKE DAG WORDT ER WEL EEN NIEUWSWAARDIG EXCUUS AANGEBODEN. DOOR BRAM TEN BROECKE

12

ALIBI MAGAZINE | EDITIE 3 2022

ARTIKEL | AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT

Zo bood Will Smith zijn excuses aan voor de klap die hij had gegeven tijdens de Oscar-uitreikingen,1 zo bood Rutte zijn diepe excuses aan, aan de bevolking van Indonesië voor het geweld tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog2 en de topman van het hypotheekbedrijf Better Mortgage bood zijn excuses aan voor het massaontslag via Zoom.3 Maar wat betekenen excuses voor de eventuele aansprakelijkheid voor gemaakte schade? Uit de praktijk van zorgaanbieders blijkt nog altijd dat de veronderstelling heerst dat het aanbieden van excuses juridische gevolgen kan hebben.4 Is dat wel zo?

In dit artikel staat die vraag centraal.

Ik zal een eerste stap doen om deze vraag te beantwoorden, aan de hand van de literatuur. In dit artikel spits ik mij expliciet toe op het geval dat een zorgaanbieder een fout maakt.

Wanneer een arts bijvoorbeeld een fout maakt bij de behandeling en daar achteraf excuses voor aanbiedt.

Ik zal hierbij eerst ingaan op het wettelijk kader, daarna de opvattingen in de literatuur behandelen, waarna ik tot een conclusie zal komen.

HET WETTELIJKE UITGANGSPUNT Als artsen een fout maken, wordt deze fout in principe gedekt door hun aansprakelijkheidsverzekering.

Vaak staat deze clausule in een aansprakelijkheidsverzekering: “De verzekerde is verplicht zich te onthouden van elke toezegging, verklaring of handeling, waaruit erkenning van de aansprakelijkheid kan worden afgeleid.”5 Hieruit kan worden opgemaakt dat sorry zeggen niet mag. Echter moet deze bepaling worden gelezen in het licht van art. 7:963 BW. Dit artikel luidt als volgt: “Indien een verzekering tegen aansprakelijkheid bepaalde erkenningen door de verzekerde verbiedt, heeft overtreding van dat verbod geen gevolg voor

EDITIE 3 2022 | ALIBI MAGAZINE

‘Bijna elke dag wordt er wel een nieuwswaardig excuus aangeboden.’ zover de erkenning juist is. Een verbod tot erkenning van feiten heeft nimmer gevolg.”

Het doel van deze bepaling is dat de verzekerde wel zijn excuses kan aanbieden, maar dat voorkomen wordt dat dit al te snel gebeurt.

Dit zou kunnen gebeuren omdat de arts onder de indruk was van een ongeval, al helemaal als dit ongeval is voorgevallen bij iemand waarmee hij enige relatie heeft en hierdoor dus een financieel belang heeft.6 Het uitgangspunt is dus dat een arts niet de kosten voor zijn eigen aansprakelijkheid draagt; dit doet de verzekering namelijk. Ook als hij erkent dat hij een fout heeft gemaakt. Hierop bestaat een uitzondering: als de erkenning van de feitelijke fout ook erkenning van aansprakelijkheid inhoudt, dan kan het zijn dat hij zelf zijn aansprakelijkheid draagt.7 Daar ligt dus ook een probleem. Uit de jurisprudentie is gebleken dat de rechter zo’n erkenning beoordeelt aan de hand van de wilsvertrouwensleer: “Het antwoord op de vraag of deze verzekerde door de derde aan een vervolgens door die verzekeraar gedane erkenning kan worden gehouden in dier voege dat dan tussen hem en deze derde komt te gelden dat hij jegens de derde aansprakelijk is, hangt ervan af of de derde de verklaring van de verzekeraar heeft opgevat en in de gegeven omstandigheden heeft mogen opvatten als een door de verzekeraar tot hem gerichte verklaring die ertoe strekte dit rechtsgevolg tot stand te brengen.” 8 Dit probleem dient dus opgelost te worden aan de hand van de wilsvertrouwensleer.9 Zoals uit de wilsver-

trouwensleer blijkt geldt in principe wat de geopenbaarde wil was van partijen, maar als er een verschil is tussen wil en verklaring, dan kijk je naar het vertrouwen wat is opgewekt.10 Het probleem in de literatuur gaat over het gevolg hiervan. Zo betoogt Hoogenboezem juist dat de verzekerde erg terughoudend moet zijn met excuses, aangezien dit kan leiden tot aansprakelijkheid.11 Zwart-Hink betoogt, in tegenstelling tot Hoogenboezem, dat een excuses bijna nooit kan leiden tot zo’n aansprakelijkheid.12 EXCUSES LEIDT NIET TOT AANSPRAKELIJKHEID, OF TOCH WEL? Hoogenboezem betoogt dat een verzekerde juist terughoudend moet zijn met excuses maken, aangezien dit kan leiden tot aansprakelijkheid.

Want, zo betoogt hij, de beoordeling of de erkenning van een medische fout tevens de erkenning van aansprakelijkheid inhoudt, moet worden gedaan aan de hand van de wilsvertrouwensleer.13 Daarnaast is de wilsvertrouwensleer van toepassing op de vraag of de erkenning van

BIO Bram ten Broecke

Bachelorstudent Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit van Amsterdam

13

ARTIKEL | AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT

‘Het gaat er dus om hoe de verklaring door de benadeelde wordt opgevat.’ de medische fout ook erkenning van de causaliteit inhoudt.14 Doorslaggevend is dus hoe de benadeelde de verklaring heeft mogen opvatten.15 Dit illustreert Hoogenboezem aan de hand van een uitspraak van de Rechtbank Assen.16 In deze uitspraak was sprake van de volgende situatie: een werknemer heeft schade opgelopen. Vervolgens spraken werknemer en werkgever af dat de werknemer, middels een letselschadebureau, de schade mocht verhalen op de werkgever. Het letselschadebureau heeft de zaak laten verjaren. Als reactie hierop stuurde het letselschadebu-

14

reau twee jaar later een brief waarin zij excuses aanboden voor het feit, dat het bureau zo lang niets van zich had laten horen. Daarnaast boden zij excuses aan dat de schadeclaim verjaard was. Zij zeiden het volgende: “Helaas komt onze advocaat tot de conclusie dat de […] de schadezaak dus [is] verjaard! Ik betreur dit ten zeerste nu dit betekent dat het er alle schijn van heeft dat Bureau [appellante] c.q. de heer X in deze tekort is geschoten en daarvoor aansprakelijk zal zijn.” 17 Hoogenboezem beschouwt dit zelf niet als erkenning van aansprake-

lijkheid, aangezien het slechts de weergave bevat van de advocaat. De rechtbank beschouwt dit wel als erkenning van aansprakelijkheid, aangezien aan de kant van het letselschadebureau juridische kennis is en de werknemer mocht verwachten dat het letselschadebureau wist waar hij het over had.18 Het gaat er dus om hoe de verklaring door de benadeelde wordt opgevat. Hoogenboezem concludeert dat het voor aansprakelijkheid beter is om terughoudend te zijn met excuses, omdat deze altijd kunnen worden opgevat als erkenning van de aansprakelijkheid.

Zwart-Hink betoogt daarentegen dat alleen in hoogst uitzonderlijke situaties excuses kunnen leiden tot aansprakelijkheid. Dit betoogt zij aan de hand van een uitspraak van het Tuchtcollege voor de gezondheidszorg Amsterdam. Uit deze uitspraak bleek dat het erkennen van een fout

ALIBI MAGAZINE | EDITIE 3 2022

ARTIKEL | AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT

in het domein van de zorgverlener ligt.19 Ook haalt Zwart-Hink aan dat excuses aan de hand van de wilsvertrouwensleer moeten worden geïnterpreteerd. Daarnaast kan het zo zijn dat het maken van excuses kan leiden tot een verplichting van het betalen van een schadevergoeding, ook al is er geen fout gemaakt.

Dit is wel alleen indien het gaat om een jurist of indien het gaat om een verzekeraar, die al als taak heeft om schade te vergoeden.20 Zwart-Hink behandelt in haar artikel de eerder genoemde uitspraak van Rechtbank Assen, maar verbindt hier andere conclusies aan dan Hoogenboezem.

Zwart-Hink is van mening dat het hier gaat om een uitzondering en niet een algemene regel, aangezien het hier gaat om een letselschadebureau die dus juridische kennis heeft.

Bij een arts zou dit anders zijn.21 Zij onderbouwt dit nog met twee andere uitspraken, waarin excuses van een niet-jurist niet leiden tot aansprakelijkheid.22 Zwart-Hink concludeert dat alleen in hoogst-uitzonderlijke gevallen excuses leiden tot aansprakelijkheid, namelijk indien: “Ten eerste, de kenbaar juridisch onderlegde verzekerde geacht kan worden de kwalificatie ‘aansprakelijkheid’ te hebben gegeven (dat is dus meer dan een aangeboden bloot excuus). Ten tweede is nodig dat de benadeelde (of beter: de derde) gerechtvaardigd op zijn uitspraken mocht vertrouwen, terwijl, ten derde, zonder de uitlatingen van de verzekerde die kwalificatie niet zou worden vastgesteld.” 23

CONCLUSIE Excuses kunnen leiden tot aansprakelijkheid. Of excuses ook aansprakelijkheid inhouden moet worden vastgesteld aan de hand van de wilsvertrouwensleer. In de literatuur is er een discussie wanneer excuses ook leiden tot aansprakelijkheid. Zo beargumenteert Hoogenboezem dat excuses al gauw leiden tot aansprakelijkheid, aangezien het gaat om hoe de excuses door de benadeelde worden opgevat. Zwart-Hink betoogt echter dat alleen in hoogst uitzonderlijke gevallen excuses leiden tot

aansprakelijkheid, namelijk alleen als de kenbaar juridisch onderlegde verzekerde de kwalificatie aansprakelijkheid heeft gegeven, waarop de benadeelde gerechtvaardigd mocht vertrouwen en deze kwalificatie niet zonder die uitlatingen zou zijn vastgesteld. Ikzelf sluit mij aan bij de opvatting van Zwart-Hink, aangezien het geval waarmee Hoogenboezem zijn stelling beargumenteert juist zo’n heel specifiek geval is waar Zwart-Hink het over heeft.Slechts in uitzonderlijke gevallen kan excuses leiden tot aansprakelijkheid.

https://nos.nl/artikel/2423010-will-smith-doorhet-stof-op-instagram-sorry-chris-ik-schaam-me https://nos.nl/artikel/2417780-rutte-diepe-excuses-voor-structureel-geweld-in-indonesie https://nos.nl/artikel/2408733-topman-amerikaans-bedrijf-zegt-sorry-na-surrealistisch-massaontslag-via-zoom A. Zwart-Hink, ‘Aandacht voor openheid en excuses: geen reden tot zorg!’, TvK 2022, afl. 1, p. 7.

K.P. Hoogenboezem & M.C. Hees, ‘Het verbod tot erkenning van aansprakelijkheid’, WPNR 2014, afl. 7025, p. 638.

T.L. Cieremans, in: GS Bijzondere overeenkomsten, artikel 953 Boek 7 BW, aant. 1; Wansink & Van Tiggele-van der Velde, in: T&C Burgerlijk Wetboek, art. 7:953 BW, aant. 1.

A. Zwart-Hink, ‘Moet wie excuses aanbiedt ook schade vergoeden?’, NJB 2017/2032 p.4.

HR 10 januari 1992, ECLI:NL:HR:1992:ZC0470, NJ 1992/606, r.o. 3.4.

Art. 3:33 jo 3:35 BW. J.H. Nieuwenhuis, Hoofdstukken vermogensrecht, bewerkt door M.C.I.M. Duynstee en O. Nieuwenhuis, twaalfde druk, Deventer: Wolters Kluwer 2019, p. 24.

K.P. Hoogenboezem & M.C. Hees, ‘Het verbod tot erkenning van aansprakelijkheid’, WPNR 2014, afl. 7025, p. 642.

A. Zwart-Hink, ‘Moet wie excuses aanbiedt ook schade vergoeden?’, NJB 2017/2032.

K.P. Hoogenboezem & M.C. Hees, ‘Het verbod tot

erkenning van aansprakelijkheid’, WPNR 2014, afl. 7025, p. 640.

K.P. Hoogenboezem & M.C. Hees, ‘Het verbod tot erkenning van aansprakelijkheid’, WPNR 2014, afl. 7025, p. 641.

K.P. Hoogenboezem & M.C. Hees, ‘Het verbod tot erkenning van aansprakelijkheid’, WPNR 2014, afl. 7025, p. 641.

Rechtbank Assen 1 februari 2006, zaaknr. 47277 / HA ZA-04-475, niet gepubliceerd. Zie ook K.P. Hoogenboezem & M.C. Hees, ‘Het verbod tot erkenning van aansprakelijkheid’, WPNR 2014, afl. 7025, p. 641-642, daarin zijn gedeelten opgenomen van de uitspraak.

K.P. Hoogenboezem & M.C. Hees, ‘Het verbod tot erkenning van aansprakelijkheid’, WPNR 2014, afl. 7025, p. 642.

K.P. Hoogenboezem & M.C. Hees, ‘Het verbod tot erkenning van aansprakelijkheid’, WPNR 2014, afl. 7025, p. 642.

Regionaal tuchtcollege voor de gezondheidszorg Amsterdam 4 juli 2017, ECLI:NL:TGZRAMS:2017:77. En Zwart-Hink pg 3 A. Zwart-Hink, ‘Moet wie excuses aanbiedt ook schade vergoeden?’, NJB 2017/2032 P. 4.

A. Zwart-Hink, ‘Moet wie excuses aanbiedt ook schade vergoeden?’, NJB 2017/2032 P. 5.

A. Zwart-Hink, ‘Moet wie excuses aanbiedt ook schade vergoeden?’, NJB 2017/2032 p. 5.

A. Zwart-Hink, ‘Moet wie excuses aanbiedt ook schade vergoeden?’, NJB 2017/2032 p. 6.

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10

Het is dus belangrijk is dat de verzekerde meer dan alleen een bloot excuus heeft aangeboden; het gaat erom dat aansprakelijkheid wordt erkend. Daarnaast mocht de benadeelde gerechtvaardigd op die uitspraak vertrouwen. Ten slotte is vereist dat zonder de uitlating van de verzekerde aansprakelijkheid niet zou worden vastgesteld.

EDITIE 3 2022 | ALIBI MAGAZINE

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

15