Over de 'eigendom' van muziek en de strijd tussen artiest en platenlabel

ARTIKEL | AUTEURSRECHT

OVER DE ‘EIGENDOM’ VAN MUZIEK EN DE STRIJD TUSSEN ARTIEST EN PLATENLABEL IN 2019 MAAKTE DE ARTIEST TAYLOR SWIFT BEKEND DAT ZIJ AL HAAR ALBUMS OPNIEUW ZAL GAAN OPNEMEN. IN 2021 VERSCHENEN OOK DAADWERKELIJK DE HEROPGENOMEN VERSIES VAN EEN AANTAL BEKENDE ALBUMS. DEZELFDE ALBUMNAMEN, MAAR DAN TAYLOR’S VERSION. HET HEROPNEMEN VAN JE GEHELE DISCOGRAFIE IS GEEN MAKKELIJKE TAAK EN MENSEN KEKEN ER DAN OOK VAN OP DAT DE ARTIEST DIT PROJECT OP ZICH HAD GENOMEN. DOOR DESTINY EBINUM

16

ALIBI MAGAZINE | EDITIE 2 2022

ARTIKEL | AUTEURSRECHT

In interviews verklaarde de artiest weer eigenaar te willen zijn van haar muziek. Ondanks het feit dat zij de auteursrechten heeft die op haar werk rusten, was ze toch enigszins de controle hierover kwijtgeraakt. De vraag rijst bij wie de rechten op muziek rusten en wat deze rechten – met name in de praktijk – inhouden. Wie bezit muziek en hoe kan een artiest de zeggenschap over zijn muziek kwijtraken?

de maker te hebben.6 In de jurisprudentie is bepaald dat het hier moet gaan om een werk dat het resultaat is van menselijke arbeid en creatieve keuzes – een voortbrengsel van de menselijke geest.7 Bij een muziekwerk zijn er verschillende creatieve keuzes die een artiest maakt, zoals bij de tekst, het ritme of de toon. Alle keuzes die de artiest heeft gemaakt met betrekking tot het werk, bepalen uiteindelijk of het gaat om een auteursrechtelijk beschermd werk.

HET AUTEURSRECHT Het auteursrecht is het exclusieve recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst om zijn werk openbaar te maken of te verveelvoudigen.1 Ook muziek wordt auteursrechtelijk beschermd.2 De maker van een muziekstuk of nummer – doorgaans een schrijver of componist - verkrijgt van rechtswege het auteursrecht bij de schepping van het werk.3 In de praktijk komt dit er vaak op neer dat een artiest zoals Taylor Swift, die haar eigen nummers schrijft, het auteursrecht verkrijgt bij de schepping van het muziekwerk. Dit betekent dat zij in principe het alleenrecht heeft om de door haar geschreven nummers op de markt te brengen en om te kiezen in welke vorm dit gebeurt. Het auteursrecht kan ook door meerdere personen worden gedeeld, als zij samen het nummer gecreëerd hebben.4

Als aan deze voorwaarden wordt voldaan, bestaat er een beschermd werk en heeft de auteursrechthebbende het recht om te bepalen wat er met de muziek gebeurt. De auteursrechthebbende, zoals Taylor Swift, kan er bijvoorbeeld voor kiezen om zijn muziek te verspreiden via streamingskanalen zoals Spotify. Doorgaans gebeurt dit door het verlenen van een licentie.8 Ook bepaalt hij of zijn muziek gebruikt wordt in films of in reclamespotjes.

Uiteindelijk is het de bedoeling dat een auteursrechthebbende de regie in handen heeft. Van anderen wordt verwacht dat zij, behoudens de wettelijke uitzonderingen, wijken voor dit recht.

Niet ieder werk wordt zonder meer door het auteursrecht beschermd, het moet aan twee voorwaarden voldoen.

Ten eerste dient het werk een eigen oorspronkelijk karakter te hebben.

De vorm van het werk, als het gaat om muziek bijvoorbeeld de tekst, mag niet ontleend zijn aan een ander werk.5 Dit komt er vaak concreet op neer dat het werk niet een (licht aangepaste) kopie mag zijn van een ander werk. Ten tweede dient het werk een persoonlijke stempel van

EDITIE 2 2022 | ALIBI MAGAZINE

DE EXPLOITATIEOVEREENKOMST Voor het uitbrengen van muziek is echter meer nodig dan het schrijven van de tekst en het componeren van de muziek. Het nummer moet ook opgenomen worden in een studio en bewerkt worden door een professional. Hier komt doorgaans een platenlabel bij kijken, die de artiest ondersteunt bij het uitbrengen van muziek. Tegenover deze hulp staat vaak een exploitatieovereenkomst.

De exploitatieovereenkomst geeft het platenlabel het recht om het auteursrecht uit te oefenen, als ware zij de auteursrechthebbende, zonder daadwerkelijk het auteursrecht te hebben.9 Het label heeft door de

overeenkomst de bevoegdheid om muziek te verspreiden en te verveelvoudigen, waar zij uiteraard geld mee kunnen verdienen. Hiertegenover staat weer een financiële vergoeding voor de artiest.10 Het lijkt erop alsof het auteursrecht van de maker hier dus wordt beperkt. Het exclusieve recht dat de auteursrechthebbende heeft, wordt in feite bij een ander neergelegd. Dit levert in de praktijk echter weinig problemen op. Een exploitatieovereenkomst blijft een overeenkomst als alle anderen, die vrijwillig en in samenwerking met de auteursrechthebbende wordt vastgesteld.

In de overeenkomst kan bijvoorbeeld worden afgesproken hoe lang de overeenkomst geldt. Daarbij moet wel worden opgemerkt dat de artiest vaak een zwakkere onderhandelingspositie heeft, juist omdat zij voor het uitbrengen van hun muziek afhankelijk zijn van het platenlabel.

De auteursrechthebbende heeft wel altijd het recht om de exploitatieovereenkomst te laten ontbinden, wanneer hij van mening is dat het platenlabel het muziekwerk niet langer voldoende exploiteert.11 De auteursrechthebbende heeft daarnaast ook een aantal andere rechten die wettelijk zijn vastgelegd, hier kan hij ook geen afstand van doen.12 Daarbij ligt het auteursrecht de gehele tijd officieel nog bij de maker.

BIO Destiny Ebinum

Bachelorstudent Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit van Amsterdam

17

ARTIKEL | AUTEURSRECHT

‘’Voor het uitbrengen van muziek is echter meer nodig dan het schrijven van de tekst en het componeren van de muziek.’’

DE NABURIGE RECHTEN Vaak heeft het platenlabel ook een

het recht om te bepalen of de opname verspreid wordt, aan streamings-

eigen set rechten. Via de exploitatieovereenkomst kunnen zij handelen als ware zij auteursrechthebbende, maar het werkelijke auteursrecht hebben zij niet. De naburige rechten bezit het platenlabel doorgaans wel zelf.

kanalen verkocht wordt of gebruikt wordt in films. Dit recht van de fonogrammenproducent noemen we een naburig recht.

Een platenlabel ondersteunt een artiest bij het produceren van muziek.

Eén van de manieren waarop een label dat doet is door het opnemen van het nummer. De artiest kan bijvoorbeeld gebruik maken van de studio en opname apparatuur die het label ter beschikking stelt.

Het platenlabel is daarom ook wel een fonogrammenproducent. Een fonogram is namelijk de opname van geluiden, oftewel muziek, en een producent van fonogrammen is de rechtspersoon of natuurlijke persoon die de fonogrammen voor de eerste keer doet vervaardigen.13 Hoewel de artiest het nummer speelt of zingt, is het de platenmaatschappij die de opname maakt.

De producent van een fonogram heeft het uitsluitende recht om toestemming te verlenen voor het reproduceren, verkopen, verhuren, of op enig andere wijze in het verkeer brengen van een door hem vervaardigde fonogram.14 Het is dus het platenlabel dat bepaalt wat er mag gebeuren met de officiële opname van de muziek. De producent heeft

18

Tegen het bestaan van dit recht kan de artiest niks inbrengen. Het recht is namelijk een tegenprestatie voor de investering die de fonogrammenproducent in de opname van de fonogram heeft gestoken.15 Vereist is overigens dat het platenlabel ook daadwerkelijk een investering heeft gemaakt en daarmee het financiele risico draagt van de kosten die gemoeid zijn met het maken van de opname.16 De artiest is in dit opzicht afhankelijk van de producent en heeft het platenlabel nodig om deze investering te maken. Daarom ligt het naburige recht ook bij het platenlabel en niet bij de artiest zelf.

HET CONFLICT Dit betekent dat er twee verschillende sets met rechten bestaan op één nummer. De artiest beschikt over het auteursrecht: het exclusieve recht om te bepalen of de muziek openbaar wordt gemaakt of verveelvoudigd wordt. Tegelijkertijd heeft het platenlabel het uitsluitende recht om te bepalen wat er gebeurt met de opname van de muziek. Zij hebben het uitsluitende recht om de opname te reproduceren – ofwel te verveelvoudigen – en te verkopen/verhuren/op de markt te brengen – ofwel open-

baar te maken. De artiest mag dus bepalen of er een licentie verleend wordt aan Spotify voor streaming van het nummer, maar het platenlabel mag bepalen of er een licentie wordt verleend aan Spotify voor streaming van de opname van het nummer.

In de praktijk lijken de afzonderlijke rechten van het platenlabel en de artiest dus erg op elkaar. Toch kunnen het auteursrecht en de naburige rechten naast elkaar bestaan.

Bijna ieder nummer dat op de markt gebracht wordt komt tot stand met behulp van zowel een artiest als een platenlabel en beide hebben dus hun eigen rechten. Indien er duidelijke afspraken gemaakt worden – of partijen zijn het simpelweg met elkaar eens – is er geen reden tot paniek. Deze werkwijze is immers de standaard in de muziekindustrie.

Het probleem ontstaat pas wanneer artiest en platenlabel van elkaar scheiden, zoals het geval was bij Taylor Swift.

In 2019 besloot de artiest van platenlabel te veranderen.17 Haar originele label hield, ook na haar vertrek, de naburige rechten op de opnames.

Zij hielden daarmee ook het recht om de opnames te verspreiden, te verkopen en te verhuren. Ook als Swift het daarmee oneens was.

Opeens was er een situatie denkbaar waarin Swift een nummer van het internet wilde halen, maar dit nummer erop bleef staan omdat het ging over de verspreiding van de specifieke opname die het label had laten vervaardigen. Ook kon de eigenaar van de opname Swift verbieden de opname te gebruiken voor andere projecten.18 Uiteindelijk leidde dit tot het gevoel dat Swift geen eigenaar meer was van haar muziek.19 DE OPLOSSING(EN) Er zijn meerdere manieren om dit

ALIBI MAGAZINE | EDITIE 2 2022

ARTIKEL | AUTEURSRECHT

probleem op te lossen. De meest voor de hand liggende oplossing is door overdracht van de naburige rechten, deze zijn namelijk overdraagbaar.20 Artiesten kunnen de rechten op hun muziek dus kopen van hun (voormalige) label. De overdracht van muziekrechten is in de muziekindustrie ondertussen vrij gebruikelijk geworden. Niet alleen artiesten kopen rechten op, maar er bestaat een zogezegde handel in muziekrechten, waar ook andere labels of muziekmagnaten aan deelnemen.21 Dit leidt er echter ook toe dat een artiest – opnieuw het geval bij Swift – niet altijd de rechten van zijn eigen muziek kan opkopen. Anderen kunnen de artiest voor zijn.

Wanneer een artiest zich niet kan verenigen met het feit dat de (naburige) rechten op zijn muziek bij een ander liggen, dan kan die artiest dezelfde weg inslaan als Swift. Hij kan dan zijn volledige oeuvre opnieuw opnemen. Als auteursrechthebbende bepaalt de artiest namelijk nog steeds of het werk verveelvoudigd mag worden en openbaar gemaakt mag worden. Zij hebben enkel geen zeggenschap over de originele opname. Door de muziek opnieuw op te nemen, verkrijgen zij ook de naburige rechten op de nieuwe opnames.

Als de artiest niet de middelen heeft om de nummers zelf op te nemen, kan de artiest met zijn nieuwe label onderhandelen dat hij de naburige rechten overgedragen krijgt. Op die manier kan de artiest bewerkstelligen dat hij zowel de auteursrechten als de naburige rechten op zijn muziek bezit.

Toch is dit niet de ideale oplossing, de rechten op de originele opnames liggen nog altijd bij een ander.

Het kan zich hierdoor nog steeds voordoen dat een artiest een nummer niet op een streamingsplatform of het internet wil hebben, maar hij

EDITIE 2 2022 | ALIBI MAGAZINE

daar niks aan kan veranderen. Op deze manier kan de artiest wel voorkomen dat hijzelf geen gebruik meer kan maken van zijn muziek. Hoewel de originele opnames niet aan een film kunnen worden verkocht, kunnen de nieuwe tapes dat bijvoorbeeld wel. Zo riskeert de artiest het in ieder geval niet om daarin belemmerd te worden.

1 2 3

4

5

CONCLUSIE Als schepper van een muzieknummer heeft de artiest hierop het auteursrecht. Een nummer produceren is echter een taak waar meer mensen bij komen kijken dan alleen de artiest. Een platenlabel ondersteunt de artiest bij het produceren van het nummer. Onder andere door het beschikbaar stellen van een muziekstudio en opnameapparatuur om het nummer op te nemen. Hierdoor verkrijgt het platenlabel naburige rechten, die bestaan naast het auteursrecht. In de praktijk kunnen deze rechten naast elkaar bestaan, maar het komt voor dat deze rechten botsen met elkaar zoals het geval was bij Taylor Swift. Zo kan het gebeuren dat de artiest niet meer de regie heeft over het gebruik van zijn nummer en, in het ergste geval, kan de artiest zijn muziek ook zelf niet meer gebruiken. De oplossing die hiervoor het meest voor de hand ligt is het opkopen van de muziekrechten. Helaas blijkt dit niet altijd mogelijk; er liggen vaak kapers op de kust. De artiest kan er dan voor kiezen om zijn muziek opnieuw op te nemen. Geen makkelijke taak, maar het loont; de artiest verkrijgt namelijk wel de zeggenschap over de heropnames. De artiest heeft dan niet volledige zeggenschap over zijn muziek, maar kan in ieder geval niet belemmerd worden in het gebruik hiervan. Als auteursrechthebbende is dat het minste wat je mag verwachten, toch?

6

7

8 9

10 11 12 13 14 15

16

17

18 19 20 21

Artikel 1 Auteurswet.

Artikel 10 lid 1 sub 5 Auteurswet.

M. van Aerde, ‘De Wet auteurscontractenrecht.

Een nieuwe regeling voor de exploitatieovereenkomst tussen maker en exploitant’, Tijdschrift overeenkomst in de rechtspraktijk 2016/1, p. 1.

Er is in dat geval sprake van een gemeenschap in de zin van artikel 3:166 BW. HR 30 mei 2008, ECLI:NL:HR:2008:BC2153, r.o. 4.5.1.

HR 30 mei 2008, ECLI:NL:HR:2008:BC2153, r.o. 4.3.

HR 30 mei 2008, ECLI:NL:HR:2008:BC2153, r.o. 4.5.1.

Zie artikel 2 lid 2 en 3 Auteurswet.

M. van Aerde, ‘De Wet auteurscontractenrecht.

Een nieuwe regeling voor de exploitatieovereenkomst tussen maker en exploitant’, Tijdschrift overeenkomst in de rechtspraktijk 2016/1, p. 1-2.

Artikel 25c lid 1 Auteurswet.

Artikel 25e lid 1 Auteurswet.

Artikel 25h lid 1 Auteurswet.

Artikel 1 sub c en d Wet op de Naburige Rechten Artikel 6 lid 1 Wet op de Naburige Rechten Hof Arnhem-Leeuwarden 24 december 2019, ECLI:NL:GHARL:2019:11117, r.o. 7.79.

HR 17 december 2021, ECLI:NL:HR:2021:1923, r.o. 3.5.1.

R. van Gijssel, ‘Door haar werk opnieuw op te nemen probeert Taylor Swift weer de baas te worden over haar eigen muziek’, Volkskrant, geraadpleegd via https://www.volkskrant.nl/ cultuur-media/door-haar-werk-opnieuw-op-tenemen-probeert-taylor-swift-weer-de-baas-teworden-over-haar-eigen-muziek~bef0e598/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F op 3 januari 2021.

Idem.

Idem.

Artikel 9 lid 1 Wet op de Naburige Rechten.

R. van Gijssel, ‘Door haar werk opnieuw op te nemen probeert Taylor Swift weer de baas te worden over haar eigen muziek’, Volkskrant, geraadpleegd via https://www.volkskrant.nl/ cultuur-media/door-haar-werk-opnieuw-op-tenemen-probeert-taylor-swift-weer-de-baas-teworden-over-haar-eigen-muziek~bef0e598/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F op 3 januari 2021.

19