Het recht van demonstreren tijdens de boerenprotesten

ARTIKEL | FUNDAMENTELE RECHTEN

HET RECHT VAN DEMONSTRATIE TIJDENS DE BOERENPROTESTEN

NA DE RECENTELIJKE AANKONDIGING VAN HET NIEUWE STIKSTOFBELEID VOLGDE EEN LANDELIJKE GOLF AAN VERONTWAARDIGING, VOORNAMELIJK BIJ DE BOEREN. ZIJ MOETEN NAMELIJK FORS INKRIMPEN OF SOMS ZELFS STOPPEN VANWEGE DIT NIEUWE BELEID. VRIJ SNEL WERDEN DAN OOK MASSAAL PROTESTEN AANGEKONDIGD. DOOR LISA VERHOEVEN

24

ALIBI MAGAZINE | EDITIE 4 2022

ARTIKEL | FUNDAMENTELE RECHTEN

Iedereen heeft in Nederland het recht om te demonstreren. Toch kunnen de boerenprotesten van de afgelopen periode en het weinige ingrijpen van de politie vragen oproepen. In Nederland heb je inderdaad het recht om te demonstreren, maar betekent dat dat alles zomaar geoorloofd is?

DEMONSTREREN ALS GRONDRECHT Artikel 9 van onze Grondwet behelst het recht van vrijheid van vergadering en betoging. Daarnaast kent de Nederlandse Grondwet natuurlijk het recht op vrijheid van meningsuiting, opgenomen in artikel 7 van de Grondwet. Het recht op demonstratievrijheid is niet absoluut. In artikel 9 lid 2 van de Grondwet is bepaald dat de wet verdere regels kan stellen omtrent de demonstratie. De Wet openbare manifestaties biedt de burgemeester dan ook de mogelijkheid om een demonstratie te beperken of te verbieden.1 Dit mag echter alleen in uitzonderlijke gevallen, wanneer dit noodzakelijk wordt geacht in het kader van drie doelcriteria. Deze criteria zijn de bescherming van de gezondheid, het belang van het verkeer en het bestrijden of voorkomen van wanordelijkheden.

Bij het nemen van een besluit om een demonstratie te beperken of te verbieden moet een belangenafweging worden gemaakt, waarbij gekozen moet worden voor de minst ingrijpende maatregel die mogelijk is.2 Ook moet worden afgewogen of de te nemen maatregel nodig is om het doel te bereiken.3 Deze twee afwegingen noemen we subsidiariteit en proportionaliteit. Een laatste belangrijke kanttekening bij de mogelijkheid van de burgemeester om demonstraties te beperken, is dat de burgemeester zich niet mag bemoeien met de inhoud van de demonstratie en zelfs zijn of haar best moet doen een demonstratie door te kunnen laten gaan.4 Dit noemen we de inspanningsverplichting.

De burgemeester heeft dus een zwaarwegende verplichting. Toch

EDITIE 4 2022 | ALIBI MAGAZINE

Gewelddadige demonstraties vallen namelijk niet onder de demonstratievrijheid. hebben demonstranten ook een verplichting; namelijk de plicht om de demonstratie vooraf te melden.5 Dit is belangrijk, omdat op die manier vooraf ingeschat kan worden wat nodig is om de demonstratie te faciliteren. Zo kan er bijvoorbeeld meer politie worden ingezet op een bepaalde locatie.

De meldplicht die op demonstranten rust, is dus nadrukkelijk geen vraag om toestemming. Verder hebben demonstranten voornamelijk veel rechten. Zo is het uitgangspunt dat bij een demonstratie eigenlijk altijd sprake is van een (beperkte) verstoring van de openbare orde en mag dit dan ook geen reden zijn voor een verbod.6 Daarnaast mogen vreedzame demonstranten niet worden aangehouden omdat ze hun protest niet hebben aangemeld.7 Dit verandert zodra er geen sprake meer is van een vreedzame demonstratie. Gewelddadige demonstraties vallen namelijk niet onder de demonstratievrijheid.8 Deze demonstraties genieten dus niet dezelfde rechten en mogen worden afgebroken. Hierbij geldt wel dat geweld van enkele deelnemers niet aan de hele groep mag worden toegerekend.9 BOERENPROTESTEN Farmers Defence Force voorman Mark van den Oever en Jeroen van Maanen, organisator van het boerenprotest, kondigden, na bekendmaking van het nieuwe stikstofbeleid, aan dat een demonstratie zou gaan plaatsvinden op woensdag 22 juni.10 Dit protest vond plaats in Stroe, en was het grootste protest van agrariërs in Nederland ooit. Gezien de aankondiging van het

protest werden extra weginspecteurs en wegverkeersleiders ingezet om alles in goede banen te leiden.11 Ook werd benadrukt dat het verboden is voor trekkers om op de snelweg te rijden. Toch bleek op woensdag 22 juni al erg vroeg dat veel boeren met hun tractor over de A58 naar Stroe vertrokken.12 Ook reden later trekkers over de A2 en A7 richting Stroe.13 De Rijkswaterstaat verzond een tweet waarin werd gemeld dat er boeren op de A2 reden. In deze tweet werd opgeroepen rekening te houden met het snelheidsverschil en een extra reistijd van 30 minuten. Later heeft de politie de A12 uit voorzorg afgesloten.

Ondertussen verschenen ook enkele demonstranten met hun trekker op het Malieveld, terwijl de aangekondigde locatie van de demonstratie Stroe was.14 Wat later, rond 10 voor 8

BIO Lisa Verhoeven

Masterstudent Fiscaal Recht aan de Universiteit van Amsterdam

25

ARTIKEL | FUNDAMENTELE RECHTEN

Volgens berichten van de NOS reed een groep boeren op trekkers langs een politieblokkade op de oprit van de A7 bij Drachten ’s ochtends, twitterde Rijkswaterstaat dat er ook trekkers op de A6, A16, A27, A32 en A50 waren gesignaleerd. Rijkswaterstaat adviseerde automobilisten het midden van het land te mijden vanwege de files en onveilige situaties veroorzaakt door trekkers op snelwegen.15 Het was op 22 juni ook nog

26

eens erg warm, waardoor het extra gevaarlijk is om zo lang in een hete auto op de snelweg te staan.

Kort daarna volgen de eerste berichten vanuit de politie. Ze stellen dat er waar mogelijk wordt opgetreden tegen de trekkers op de snelweg, maar dat ze niet zijn opgewassen

tegen deze machines.16 Verder laten ze weten aan de NOS dat boeren zich massaal niet aan de afspraken houden, en dat hun doel is om gevaarlijke situaties op te heffen en niet om zo veel mogelijk boetes uit te schrijven.17 Ondertussen werd het steeds drukker in Stroe. D66-kamerlid Treed de Groot ging niet naar het boerenprotest in Stroe na een negatief advies van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) omdat zijn veiligheid niet kon worden gegarandeerd.18 Op Twitter vraagt De Groot zich af of in Nederland “het recht van de trekker” geldt.

Later bleek dat ook VVD-kamerlid Thom van Campen niet naar Stroe kon omdat zijn veiligheid niet kon worden gewaarborgd.19 Ook hij uitte

ALIBI MAGAZINE | EDITIE 4 2022

ARTIKEL | FUNDAMENTELE RECHTEN

op twitter zijn onvrede: “Waar boeren het recht hebben om vreedzaam te protesteren tegen plannen waar ze het niet mee eens zijn, hebben volksvertegenwoordigers de grondwettelijke vrijheid om zonder last of ruggespraak hun werk te doen.”

In Stroe zelf bleef het protest verder vreedzaam. Op de weg werd de situatie echter steeds onveiliger. Volgens berichten van de NOS reed een groep boeren op trekkers langs een politieblokkade op de oprit van de A7 bij Drachten, wat volgens de politie tot enorm gevaarlijke situaties leidde.20 Het ging om zo’n zestig trekkers, waarbij sommigen zelfs tegen het verkeer in de oprit op reden. Later op de dag zijn bij een ongeluk tussen een tractor en een vrachtwagen op de A12 drie gewonden gevallen, onder wie een kind.21 Aan het einde van de protestdag bleek dat enkele honderden boeren een boete hadden gekregen, en was de demonstratie zelf niet verboden of beperkt.22 CONSEQUENTIES Bij een vreedzaam protest geniet een demonstrant veel rechten. De boeren die in Stroe aan het protesteren waren, hebben dit vreedzaam gedaan.

Toch zijn er verder in het land veel dingen gebeurd die niet zijn toegestaan. Dit begon met trekkers die via de snelweg naar het protest in Stroe reden, wat niet is toegestaan. Dit zorgde voor veel files op een hete dag in juni, waardoor veel automobilisten lang in een hete auto moesten filerijden. Dat kan op zichzelf al gevaarlijke situaties opleveren. Daarnaast werden politieblokkades genegeerd en was er zelfs sprake van een ongeval tussen een trekker en een vrachtwagen. Ook kon de veiligheid van politici niet worden gewaarborgd. Toch zijn de enige consequenties die volgden dat er ‘enkele honderden boeren’ een boete hebben gehad. Gezien het feit dat er tienduizenden boeren aanwezig waren op het protest, lijkt dat niet erg

EDITIE 4 2022 | ALIBI MAGAZINE

veel.

Er is veel kritiek geweest op het politieoptreden tijdens deze demonstratie. Er is weinig tot niet ingegrepen, terwijl toch gesteld kan worden dat aan de hand van de criteria een beperking of verbod misschien wel op zijn plaats was geweest. De criteria zijn de bescherming van de gezondheid, het belang van het verkeer en het bestrijden of voorkomen van wanordelijkheden. Door alle files moesten burgers urenlang in een hete auto in de file staan en is er uiteindelijk zelfs een aanrijding geweest tussen een burger en een trekker. Een beperking zou dus zeker in het belang van de gezondheid zijn. Dat een beperking in het belang

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 11

12

“Mag je áltijd demonstreren als je het ergens niet mee eens bent?”, rug.nl “Van blokkades tot online demonstreren: wat mag wel en niet tijdens een demonstratie?”, mensenrechten.nl “Van blokkades tot online demonstreren: wat mag wel en niet tijdens een demonstratie?”, mensenrechten.nl “Mag je áltijd demonstreren als je het ergens niet mee eens bent?”, rug.nl “Demonstratievrijheid (vrijheid van betoging) en politieoptreden”, amnesty.nl “Van blokkades tot online demonstreren: wat mag wel en niet tijdens een demonstratie?”, mensenrechten.nl “Demonstratievrijheid (vrijheid van betoging) en politieoptreden”, amnesty.nl “Van blokkades tot online demonstreren: wat mag wel en niet tijdens een demonstratie?”, mensenrechten.nl “Van blokkades tot online demonstreren: wat mag wel en niet tijdens een demonstratie?”, mensenrechten.nl “Actievoerende boeren over hun plannen”, nos.nl “Rijkswaterstaat waarschuwt voor hinder en drukke spits”, Liveblog boerenprotest 22 juni 2022, nos.nl “Eerste boeren al op weg”, Liveblog boerenprotest 22 juni 2022, nos.nl

van het verkeer was geweest spreekt voor zich. Een beperking in het belang van bestrijding van wanordelijkheden heeft plaatsgevonden door bijvoorbeeld de wegafzetting bij de oprit van de A7 bij Drachten. Toch werd deze massaal genegeerd en werd daarop vervolgens niet opgetreden door de politie. Kortom, er was voldoende reden om de demonstratie van 22 juni te beperken of verbieden. Dat dit niet gebeurd is, komt niet omdat daar geen wettelijke mogelijkheid toe was, maar door het niet handelen van de politie omdat zij de boeren en hun trekkers niet de baas konden. Geldt in Nederland dan toch echt het recht van de trekker?

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

“Ook stoet trekkers over snelwegen A2 en A7”, Liveblog boerenprotest 22 juni 2022, nos.nl “A12 afgesloten uit voorzorg”, Liveblog boerenprotest 22 juni 2022, nos.nl “Rijkswaterstaat: veel vertraging door trekkers op de weg, stel je reis uit”, Liveblog boerenprotest 22 juni 2022, nos.nl “Politie: ‘We zijn niet opgewassen tegen deze machines’”, Liveblog boerenprotest 22 juni 2022, nos.nl “Politie: ‘We zijn niet opgewassen tegen deze machines’”, Liveblog boerenprotest 22 juni 2022, nos.nl “D66-kamerlid De Groot op advies NCTV toch niet naar Stroe”, Liveblog boerenprotest 22 juni 2022, nos.nl “Ook VVD-kamerlid om veiligheidsredenen niet naar Stroe”, Liveblog boerenprotest 22 juni 2022, nos.nl “Boeren rijden tegen verkeer in langs politieblokkade bij oprit A7”, Liveblog boerenprotest 22 juni 2022, nos.nl “Drie gewonden bij ongeluk tussen tractor en vrachtwagen”, Liveblog boerenprotest 22 juni 2022, nos.nl “Boete voor enkele honderden boeren”, Liveblog boerenprotest 22 juni 2022, nos.nl

27