Tandrusti 14 28 feb 2015

- ‫ فئربوري‬14 “TANDRUSTI” A Fortnightly E-magazine in Sindhi language for promotion of Science 2015 ‫ فئربوري‬28 & disseminating information on Health, Environment, Climate change & Biodiversity

12

‫تــنـدرسـتـي‬

‫سنڌ ۾ کاڌي جي کوٽ ۽ موسمي تبدييل‬ ‫جنس ۽ اخالق‬ ‫آفريڪا جون بيامريون‬ ‫شعاعن رستي‬ ‫گردي جي پٿري َء جو عالج‬

‫تــــنــدرســتـــي‬

‫‪ 14‬فئبروري ‪ 28 -‬فئبروري‪ ، 2015‬شمارو‪ 12 :‬جلد‪002 :‬‬

‫؟؟‬ ‫مئنيجنگ ايڊيٽر‬ ‫ايڊيٽر‪:‬‬

‫مرتضي‬ ‫ڊاڪٽر علي‬ ‫ٰ‬ ‫ڌاريجو‬

‫“تندرستي” مئگزين الِء مواد اي ميل رستي يا هن پتي تي موڪلي سگھو ٿا‪.‬‬

‫‪Dr. Ali Murtaza Dharejo‬‬ ‫)‪Sindh University Employees Cooperative Housing Society (SUECHS‬‬ ‫‪House No. A-148 Sindh University Campus Jamshoro, 76080‬‬

‫مئگزين ڊيزائنر‪:‬‬

‫ماهتاب اعجاز پليجو‬

‫ايڊيٽوريل بورڊ‪:‬‬ ‫ڊاڪٽر مرلي ڌر‬

‫ڊاڪٽر وجي ڪمار‬

‫هن شماري ۾‬ ‫دل‪ :‬ھڪ اڻ ٿڪ ۽ ڌڙڪندڙ معجزو‬

‫ڊاڪٽر فرحان پليجو‬

‫ڊاڪٽر واسديو لوهاڻا‬

‫جنس ۽ اخالق‬

‫عبدالخالق ميڻو‬

‫شعاعن رستي گردي جي پٿريَء جو عالج‬

‫ڊاڪٽر ڪيشوداس‬

‫‪VOL: 02 ISSUE No. 12, FEBUARY 14- 28, 2015‬‬

‫پندرهنــوار “تندرســتي” مئگزيــن “ســنڌ ســائنس اڪئڊمــي” (رجســٽرڊ)‬ ‫پــاران فيســبڪ تــان آن الئــن شــايع ڪيــو وڃــي ٿــو‪ .‬هــن جــو‬ ‫مقصــد ســنڌي ٻــويل َء ۾ ســائنيس صحافــت ۽ ســائنيس ادب کــي‬ ‫عــام ڪــرڻ ۽ عــوام کــي بنيــادي صحــت جــي ڄــاڻ ڏيــڻ آهــي‪.‬‬

‫سرپرست‪:‬‬

‫اعجاز اسد پليجو‬

‫ي اســپتالن کان بـــ‬ ‫تندرســت معــارشي ال ِء جديــد دوائــن ۽ اعــ ٰ‬ ‫وڌيــڪ رضوري صحــت بابــت بنيــادي ڄــاڻ جــو هجــڻ آهــي‪.‬‬

‫آفريڪا جون بيماريون‬

‫پندرهنوار‬

‫تــــنــد ر ســتـــي‬

‫مئگزين‬

‫جو سنڌي ٻويل َء ۾ سائنيس‬ ‫ادب جي واڌاري واري منزل‬ ‫ڏانهن سفر جاري آهي‪....‬‬

‫عالج الِء رڳن ۾ ڊوڙندڙ پتڪڙا روبوٽس‬

‫‪Email.‬‬

‫‪tandrustimag@gmail.com‬‬

‫“تندرســتي” مئگزيــن پڙهــڻ الِء‬ ‫الئيــڪ ڪريــو‪..‬‬ ‫يــا ‪ issuu.com‬تــي ســرچ ڪريــو‬

‫‪Sex & Society‬‬

‫جنسيات‬

‫جنــس ۽ اخــاق‬

‫پـــو پــٽــــي‬ ‫هيراننداڻــي‬

‫زندگــي جــو نرمــاڻ (شــروعات)‪ ،‬جنــس جــي بــک مــان ئــي ٿئــي‬ ‫ٿــو ان ڪــري ان وشــيه کــي نظرانــداز ڪــري ئــي نــه ٿــو ســگهجي‪.‬‬ ‫جنــس جــي بک انســاني زندگي ســان اهــڙي ڳنڍيل آهي‪ ،‬جــو انکي ائين شــخصي‬ ‫ســڏي‪ ،‬ان جــي مســئلن کي ســلجهائڻ بنــا ڇڏي ڏيــڻ خطــري کان خالــي ڪونهي‪.‬‬ ‫‪Like the soul be assured that somewhere in the‬‬ ‫‪universe it should rejoin its friends and it would‬‬ ‫‪be content and cheerful alone for a thousand‬‬ ‫)‪years. (Emerson‬‬ ‫اســتري (عــورت) ۽ پــرش (مــرد) جــو‬ ‫ ‬ ‫ســنجوڳ (جســماني ميــاپ)‪ ،‬هــڪ اهڙي ِوشــيه‬ ‫(موضــوع) آهــي جنهنجــو صــرف نالــو ٻــڌي‬ ‫ســڀيه (ســڌريل) ســڏائيندڙ ســماج دهلجــي وڃــي‬ ‫ٿــي‪ ،‬هنــن جــو خيــال آهــي تــه اهــا ڳالهــه اهــڙي‬ ‫مخفــي آهــي ۽ ايتــري قــدر شــخصي آهــي جــو‬ ‫انجــو ذڪــر ڪــرڻ گناهــه آهــي‪.‬‬ ‫پــر جنــس جــي بــک انســاني زندگــي‬ ‫ ‬ ‫ســان اهــڙي ڳنڍيــل آهــي‪ ،‬جــو انکــي ائيــن‬ ‫شــخصي ســڏي‪ ،‬ان جــي مســئلن کــي ســلجهائڻ‬ ‫بنــا ڇــڏي ڏيــڻ خطــري کان خالــي ڪونهــي‪.‬‬ ‫هندســتان کان ٻاهــر ڪيتــرن ملڪــن ۾ ماهــر‬ ‫ڊاڪٽــر ۽ ُســڄاڻ شــخص ان وشــيه تــي مفيــد‬ ‫صــاح ڏيــڻ خاطــر گهڻــو ڪجهــه ڪنــدا ۽‬ ‫لکنــدا آهــن‪.‬‬ ‫هنــدو فيلســوفيَء موجــب سنســار ۾‬ ‫ ‬ ‫جيڪــي بــه پراڻــي (ســاهوارا‪/‬جاندار) ڄمــن ٿــا‬ ‫انهــن جــي جنــم وقــت ســاڻن چــار ڳالهيــون‬ ‫ڄمــن ٿيــون جــي آهــن‪ :‬نــدرا (ننــڊ)‪ ،‬ڀيــه (خــوف)‪،‬‬ ‫ـي ننــڊ‪ ،‬ڊپ‪،‬‬ ‫مئٿــن (ميــاپ) ۽ آهــار (کاڌو) يعنـ ٰ‬ ‫سنجوڳه ۽ کاڌو‪ .‬‬ ‫زندگــي جــو نرمــاڻ (شــروعات)‪ ،‬جنــس‬ ‫ ‬ ‫جــي بــک مــان ئــي ٿئــي ٿــو ان ڪــري ان وشــيه‬ ‫کــي نظرانــداز ڪــري ئــي نــه ٿــو ســگهجي‪.‬‬ ‫هتــي اســين ســنجوڳه جــي مســئلن يــا نمونــن‬

‫بابــت نــه بلــڪ جنــس ۽ ان جــو اخــاق ســان‬ ‫ســنٻنڌ (تعلــق) بابــت ئــي ڪجهــه ويچاريــون ٿــا‪.‬‬ ‫منــدر ۽ وڀچــار (عياشــي)‪ ،‬صديــن کان‬ ‫ ‬ ‫ٻئــي هــڪ ٻئــي ســان ســنٻنڌ رکنــدا اينــدا آهــن‪،‬‬ ‫اڄ بــه هندســتان ۾ ڪــن منــدرن ۾ مٿــي ننــڍڙا‬ ‫ڪمــرا ٺهيــل ٿينــدا آهــن جتــي شــرڌالو ســينيا‬ ‫اچــي ٽڪنــدا آهــن‪ .‬رات جــي وقــت مهنــت‬ ‫(پوڄــاريَء) هٿــان موڪليــل ڪــي نينگريــون‬ ‫وٽــن کيــر ڪٽــورو کڻــي اينديــون آهــن جنهــن‬ ‫جــو مطلــب ئــي اهــو آهــي تــه اهي پنهنجو شــرير‬ ‫(جســم) ڏيــڻ آيــون آهــن‪ .‬ٿــورو ئــي ڪجهــه اڳ‬ ‫۾ ڏکــڻ هندســتان ۾ ديوداســين جــو رواج‬ ‫هــو‪ .‬جــي نالــي ۾ تــه ديوتــا کــي ارپــن ٿيــل‬ ‫هيــون پــر حقيقــت ۾ منــدر جــي پوڄاريــن جــي‬ ‫وشــيه ڀوڳــه (جســماني عياشــي) جــي ســامگري‬ ‫(ســامان) بڻجــي ڪتــب اينديــون هيــون‪.‬‬ ‫اهــا ڳالهــه صــرف هندســتان ســان الڳــو‬ ‫ ‬ ‫ڪينهــي‪ .‬گريــس (يونــان) جــو آدي ڪــوي‬ ‫(قديــم شــاعر) هومــر‪ ،‬ڪئســنڊرا نالــي هــڪ‬ ‫ســندري جــو ورنــن (بيــان) ڪــري ٿــو جــا منــدر‬ ‫جــي پوڄاريــن جــي واســنا (جنســي بــک) جــو‬

‫پندرهنوار “تندرستي” مئگزين‬

‫‪3‬‬

‫شــڪار بڻجنــدي آئــي‪ .‬ايجپــٽ (مصــر) ۾ منــدر‬ ‫۾ رهنــدا سنياســڻيون منــدرن جــي مهنتــن الِء‬ ‫ئــي هيــون‪ .‬بئبيــان ۾ ملٽــا جــي منــدر ۾ کلئي‬ ‫نمونــي وئشــاپڻي جــو ڌنــڌو هلنــدو هــو‪ .‬ســال ۾‬ ‫هــڪ دفعــو شــهر جــي هــر هــڪ زال کــي اتــي‬ ‫وڃڻــو پونــدو هــو ۽ کيــن پنهنجــو شــرير ڪنهن‬ ‫ڌارئــي شــخص کــي ڏيڻــو پوندو هو‪ .‬ان شــخص‬ ‫وٽــان مليــل پئســا منــدر جــي خزانــي ۾ ڀيٽــا‬ ‫(نذرانــو) چڙهنــدا هئــا‪ ،‬ســائپرس ۾ بــه اهڙوئــي‬ ‫رواج هــو‪ ،‬روم ۾ گنڀيــر ۽ ســياڻا فيلســوف‬ ‫واپــاري ۽ شــرابي ســپاهي‪ ،‬اميــر گهراڻــي جــي‬ ‫اســترين (عورتــن) کــي پنهنجــي ڪام واســنا‬ ‫ترپــت (نفســاني خواهــش پــوري) ڪــرڻ الِء‬ ‫ڪتــب آڻينــدا هئــا‪ ،‬اٽلــي تــه ســڀني کان گــوِء‬ ‫کڻــي ويئــي هئــي‪ ،‬ديــول ۾ رهنــدڙ پــوپ ۽‬ ‫پــادري‪ ،‬دماغــي ماڻهــو‪ ،‬اميــر ۽ ڪالڪار ســڀ‬ ‫حــدون ٽپــي ڀوڳــه والس (عياشــي) ڪنــدا هئــا!‬ ‫وڃــي‬ ‫اونهــون‬ ‫ ‬ ‫ســوچي ڏســجي تــه ڀــارت‬ ‫جــي ڏندڪٿائــن واري‬ ‫اپســرا ڪيــر آهــي؟ هــوَء اهــا‬ ‫اســتري آهــي جــا ديوتائــن‬ ‫جــي ونــدر جــو ســامان آهــي‪.‬‬ ‫جتــي ٻيــن ملڪــن فقــط‬ ‫اســتريَء جــي ننگــي جســم‬ ‫کــي چٽــڻ ۽ اڪــرڻ جــي‬ ‫ُ‬ ‫جريــت رکــي آهــي‪ ،‬اتــي هندســتان ۾ کلئــي‬ ‫نمونــي ســنجوڳه ڪاريــه (ميــاپ ڪنــدي)‬ ‫ڏيکارينــدڙ مورتــون ِچٽيــون ويئــون آهــن!‬ ‫جتــي ٻيــا ملــڪ ســنجوڳه ڪاريــه جــي ورنــن‬ ‫ڪــرڻ کان ڇرڪيــا آهــن اتــي هندســتان ڪام‬ ‫شاســتر ۽ ڪــوڪ شاســتر لکــي نرڀئتــا (بــي‬ ‫ڊپائــي) ڏيــکاري آهــي!‬ ‫هندســتان جــي ڏکــڻ ۾ ايلــورا‪ ،‬مڌيــه‬ ‫ ‬ ‫پرديــش ۾ کاجوراهــه‪ ،‬راجســٿان ۾ رانڪپــور‪،‬‬ ‫ڀوڀنيشــور ۽ پرشــرام پــور‪ ،‬مڪتيشــور‪،‬‬

‫‪ 14‬فئربوري‪-28-‬فئربوري ‪2015‬‬

‫لنگــراج‪ ،‬جگننــاٿ‪ ،‬ڪرنــاڪ وغيــره منــدرن‬ ‫جــي ٻاهريــن ڀتيــن تــي کلئــي نمونــي ســنڀوڳه‬ ‫ڏيکاريــل آهــي‪ .‬ٻاهريــان ماڻهــو ڏاڍيَء‬ ‫دلچســپيَء ســان اهــي چتــر ڏســندا آهــن پــر‬ ‫هندســتاني حيــرت‪ ،‬ڊپ ۽ شــرم وچــان هٽڪــي‬ ‫هٽڪــي انهــن مورتــن ڏانهــن نهارينــدا آهــن‪.‬‬ ‫اهــي چتــر ڇــو ِچٽيــا ويــا آهــن؟ ڀــارت جــي اوڀــر‬ ‫۾ گوتــم ٻــڌ جــو جنــم ٿيــو‪ .‬هــن مهــان پــرش‬ ‫جيڪــي ڪجهــه ڪيــو يــا چيــو تنهــن کــي پــوِء‬ ‫جــي ماڻهــن ايتــرو مروٽيــو ســروٽيو آهــي جــو‬ ‫ان مــان پــس پيــش اســانکي هاڃــو ئــي رســيو‬ ‫آهــي‪.‬‬ ‫گوتــم ٻــڌ گرهســت آشــرم (هنــدو ڌرم‬ ‫ ‬ ‫مطابــق انســاني زندگــيَء کــي چئــن ڪمــن ۾‬ ‫ورهايــو ويــو آهــي‪ :‬برهــم چريــه‪ ،‬گرهســت‪ ،‬وان‬ ‫پرســت ۽ ســنياس‪ .‬گرهســت آشــرم موجــب‬ ‫انســان کــي گھــر ٻــار جــي فــرض ادائــي ڪرڻــي‬ ‫هونــدي آهــي يعنــي گھــر وســائڻ‪ ،‬شــادي ڪــرڻ‪،‬‬ ‫ٻــار پيــدا ڪــرڻ) جــي ســاراهه نــه ڪئــي‪ .‬هــن‬ ‫تياڳــه ۽ ويراڳــه تــي زور ڏنــو‪ .‬پــر ويراڳــه ڪا‬ ‫ســولي ڳالهــه آهــي؟ گوتــم ٻــڌ پنهنجــي جيئــري‬ ‫مڙهيــن ۾ اســتري ذات کــي ٽڪــڻ جــي مــوڪل‬ ‫نــه ڏنــي‪ ،‬پــر ســندس شــش (شــاگرد) آننــد‪،‬‬ ‫جنهنکــي گوتــم ٻــڌ گهڻــو گهرنــدو هــو‪ ،‬انتــم‬ ‫(آخــري) ســفر ڏانهــن وڃــڻ وقــت کائنــس اهــا‬ ‫مــوڪل ورتــي تــه جنهــن صــورت ۾ اوهانجــي‬ ‫ســکيا موجــب اســتري پــرش ســمان (برابــر)‬ ‫آهــي‪ ،‬تنهــن صــورت ۾ اســترين کــي مڙهيــن‬ ‫وســائڻ جــي مــوڪل ڏيــڻ کپــي‪ .‬گوتــم الچــار‬ ‫ٿــي مــوڪل ڏنــي‪ .‬ان بعــد ڌيــري ڌيــري مڙهيــن‬ ‫۾ وڀچــار (بــد اخالقــي) ڦهلجــڻ لڳــو‪.‬‬ ‫هوڏانهــن گرهســت آشــرم ۾ رهــي‬ ‫ ‬ ‫ڪــري بــه تياڳــه ڀاونــا ڌارينــدڙن ۾ هــڪ قســم‬

‫جــو الٽــو اثــر (‪ )reaction‬اچــڻ لڳــو‪.‬‬ ‫هــڪ نئــون متــو (فرقــو)‪ ،‬جــو‬ ‫پاڻکــي ِســڌ ســڏائڻ لــڳا شــروع‬ ‫ٿيــو‪ِ .‬ســڌن جــو متــو هــو تــه جيتــرو‬ ‫ماڻــي ســگهو‪ ،‬ماڻيــو ‪ ،‬ٻيــو به هڪ‬ ‫متــو‪ ،‬شــاڪت مــت (شــڪتيَء جــا‬ ‫پوڄــاري) ڌيــري ڌيــري قائــم ٿيــڻ‬ ‫لڳــو‪ .‬ان متــي جــا پوئلڳــه اســتريَء‬ ‫کــي شــڪتي (طاقــت) مڃــي‬ ‫پوڄينــدا هئــا‪.‬‬ ‫هاڻــي اهــي ٽئــي ڳالهيــون گڏوگــڏ‬ ‫هلــڻ لڳيــون‪ .‬ٻــڌ ڌرم جــو پرچــار زور شــور‬ ‫ســان هلــڻ لڳــو‪ .‬ماڻهــو لکــن جــي تعــداد ۾‬ ‫ٻــوڌي بڻيــا‪ .‬پــر ايتــرا ســڀ ماڻهــو‪ ،‬ڇــا پنهنجين‬ ‫اندريــن (حواســن) تــي ظابطــو رکــي ســگهندا‬ ‫هونــدا؟‬ ‫ِســڌ ڇاتــي ٺوڪــي اســتري ماڻــڻ جــو‬ ‫ ‬ ‫پرچــار ڪنــدا هئــا‪ ،‬هــو تانتــرڪ وديــا ســکي‬ ‫عــام ماڻهــن کــي ڊيڄاينــدا هئــا‪ ،‬هــن جــو زور‬ ‫ايتــرو وڌيــل هــو‪ ،‬جــو ڪنهــن بــه اميــر عمــراَء‬ ‫کان ســندس ڌيَء ڀيــڻ جــي گهــر ڪنــدا هئــا تــه‬ ‫هــو انــڪار ڪــري نــه ســگهندو هــو!‬ ‫شــاڪت مــت جــي پيــروي ڪنــدڙ پوڄــا‬ ‫ ‬ ‫جنهــن کــي شــيوا ســڏيندا هئــا‪ ،‬استري_ســيوا‬ ‫(عــورت جــي خدمــت) ۾ (ســيوا جــو ارٿ‬ ‫گهڻيــون ئــي معنائــون رکــي ٿــو) لــڳا رهيــا!‬

‫ انهــن ٽــن کانســواِء باقــي‬ ‫ماڻهــو ســوچ ۾ لــڳا رهيــا ۽ هنــن‬ ‫جــي ســوچ هــڪ منــو وگيانــڪ‬ ‫(نفســياتي) ســچ کــي جنــم ڏنــو‪،‬‬ ‫جــو آهــي‪ ” :‬انســان ماڻــي ماڻــي‬ ‫نيــٺ ٿڪجنــدو نيــٺ کيــس ان‬ ‫ڪاريــه (ڪــم) کان بڇــان اينــدي‪“.‬‬ ‫ان ڪــري ســموري هندســتان ۾‬ ‫پــرش ڀوڳــه (عياشــيَء) پٺيــان‬ ‫ديوانــو بڻجــي ڦرنــدو رهيــو‪ .‬ان‬ ‫ئــي وقــت ۾ مندرن جون عاليشــان‬ ‫عمارتــون ٺهيــون‪ .‬انهــن جي شــروعات اوڙيســا‬ ‫کان ٿــي ۽ پــوِء ڌيــري ڌيــري اولهــه طــرف اهــڙي‬ ‫قســم جــا منــدر ُجــڙڻ لــڳا‪ ،‬جــن ۾ ٻــوڌي ڌرم‬ ‫جــي ڇــاپ صــاف نظــر اچــي ٿــي‪ ،‬هنــدو ڌرم‬ ‫جــي مورتــي انــدر وهــاري وڃــي ٿــي ۽ ٻاهريــن‬ ‫ڀتيــن تــي ماڻهــن جــي مــن جــو عڪــس يعنــي‬ ‫ڪام واســنا وارا چتــر ڏيکاريــا وڃــن ٿــا‪ .‬ان ۾‬ ‫شــڪ نــه آهــي نــه انهــن چتــرن مــان ڪــي منــش‬ ‫جــي ڪومــل ۽ ســجيو ڀاونــا (ســچي خواهــش)‬ ‫ســان اهــڙو تــه ســٺي نمونــي ســينگاريل آهــن‬ ‫جــو ڪالڪارن کــي ڌنيــواد ڏيــڻ (ســاراهڻ)‬ ‫کان ســواِء رهــي نٿــو ســگهجي پــر اهــا ڳالهــه‬ ‫بــه وســارڻ نــه گهرجــي تــه اهــي چتــر ان وقــت يــا‬ ‫زمانــي جــو رنــگ ڏيکاريــن ٿــا‪( .‬هلنــدڙ)‬ ‫مرتيض ڌاريجو‬ ‫چونڊ‪ :‬ڊاڪٽر عيل‬ ‫ٰ‬

‫ڏکينلفظنجونمعنائون‪:‬‬ ‫هنــدي ۽ انگريــزي ڏکيــن لفظــن جــون معنائــون‪:‬‬ ‫(معنائونٻڌائڻالِءاسانسائينوليرامولڀجاٿورائتاآهيون)‪.‬‬ ‫آدي ڪــوي (قديــم شــاعر)‪ ،‬اســتري (عــورت)‪،‬‬ ‫استري‪-‬ســيوا (عــورت جــي خدمــت)‪ ،‬انتــم (آخــري)‪ ،‬اندريــن (حواســن)‪ ،‬آهــار (کاڌو)‪ ،‬ايجپــٽ‬ ‫(مصــر)‪ ،‬ڀوڳــه (عياشــي)‪ ،‬ڀوڳــه والس (عياشــي)‪ ،‬ڀيٽــا (نذرانــو)‪ ،‬ڀيــه (خــوف)‪ ،‬پراڻــي (ســاهوارا‪/‬‬ ‫جانــدار)‪ ،‬پــرش (مــرد)‪ ،‬ڌنيــواد ڏيــڻ (ســاراهڻ)‪ ،‬ســامگري (ســامان)‪ ،‬ســڀيه (ســڌريل)‪ ،‬ســجيو‬ ‫ڀاونــا (ســچي خواهــش)‪ ،‬ســمان (برابــر)‪ ،‬ســنٻنڌ (تعلــق)‪ ،‬ســنجوڳ (جســماني ميــاپ)‪ ،‬ســنجوڳه‬ ‫ڪاريــه (ميــاپ ڪنــدي)‪ ،‬شــاڪت مــت (شــڪتيَء جــا پوڄــاري)‪ ،‬شــرير (جســم)‪ ،‬شــش (شــاگرد)‪،‬‬ ‫شــڪتي (طاقــت)‪ ،‬ڪاريــه (ڪــم)‪ ،‬ڪام شاســتر ۽ ڪــوڪ شاســتر (جنســيات جــي موضــوع تــي‬ ‫لکيــل ڪتــاب)‪ ،‬ڪام واســنا ترپــت (نفســاني خواهــش پــوري)‪ ،‬گريــس (يونــان)‪ ،‬متــو (فرقــو)‪،‬‬ ‫منــو وگيانــڪ (نفســياتي)‪ ،‬مهنــت (پوڄــاريَء)‪ ،‬مئٿــن (ميــاپ)‪ ،‬نــدرا (ننــڊ)‪ ،‬نرڀئتــا (بــي ڊپائــي)‪،‬‬ ‫نرمــاڻ (شــروعات)‪ ،‬واســنا (جنســي بــک)‪ ،‬وڀچــار (بــد اخالقــي)‪ ،‬وڀچــار (عياشــي)‪ ،‬ورنــن (بيان)‪،‬‬ ‫وشــيه ڀوڳــه (جســماني عياشــي)‪ِ ،‬وشــيه (موضــوع)‪ ،‬گرهســت آشــرم (گھــرو زندگــي جنهــن‬ ‫موجــب مــرد ۽ عــورت گھــر وســائي اوالد پيــدا ڪــن ۽ انهــن جــي ســار ســنڀال ڪــن ٿــا)‪.‬‬

‫پندرهنوار “تندرستي” مئگزين‬

‫‪4‬‬

‫‪ 14‬فئربوري‪-28-‬فئربوري ‪2015‬‬

‫‪Human Anatomy & Physiology‬‬

‫اعجاز اسد پليجو‬

‫علم بدن‬

‫ـڪ ۽ ڌڙڪندڙ معجزو‬ ‫دل‪ :‬ھڪ اڻ ٿـ‬ ‫حقيقــت ۾ دل اســان جــي ٽنگــن ۽ ٻانھــن جــي مــاس ڏورن يــا مشــڪن جيــان ھــڪ مشــڪ‬ ‫(‪ )Muscle‬آھــي‪ ،‬پــر پــوِء بــه دل جــي مشــڪ (‪ )Cardiac muscle‬عــام مشــڪن کان انيــڪ ڳالھيــن ۾‬ ‫مختلف ۽ نرالي ٿئي ٿي‪ .‬دل جي مشــڪ ۾ پنھنجو پاڻ سســڻ ڦنڊڻ يا ڌڙڪڻ جي صالحيت‬ ‫رکنــدڙ ســيل ٿيــن ٿــا‪ .‬ٽنگــن ۽ ٻانھــن جــي مــاس ڏورن جــي ڀيــٽ ۾ دل ڪڏھــن به نٿي ٿڪجي‪.‬‬

‫دل رت کي ڌڪيندڙ (پمپ ڪندڙ) عضوو آھي‪.‬‬

‫ٺ جي‬ ‫دل توھــان جــي ھــٿ جــي بنــد يــا ڀ ِيڙيــل ُم ِ‬ ‫مــاپ جيتــرو اھــڙو عضــوو آھــي جيڪــو ھــڪ‬ ‫منــٽ ۾ سراســري طــور ســتر ڀيــرا ڌڙڪنــدو‬ ‫آھــي ۽ ڏينھــن ۾ لــڳ ڀــڳ ڏھ ھــزار ليٽــر رت‬ ‫ســڄي جســم جــي مختلــف ڀاڱــن ۾ ڌڪينــدو‬ ‫(پمــپ ڪنــدو) آھــي‪.‬‬

‫دل ٻٽو ڪم ڪندڙ عضوو آھي‬

‫اســانجي دل خانــن تــي ٻــڌل ھــڪ اھــڙي ٻٽــي‬ ‫پمــپ (‪ )Double pump‬جيــان ڪــم ڪــري ٿــي‬ ‫جيڪــو رت کــي ٻــن طرفــن ڏانھــن چڪــر‬ ‫کارائينــدي يــا گــردش ڪرائينــدي آھــي‪ .‬دل‬ ‫جــو ســاڄو ڀاڱــو جســم کان نســن (‪ )Veins‬مــان‬ ‫آيــل بنــا آڪســيجن (‪ )Deoxygenated‬واري رت‬ ‫کــي گــڏ ڪــري ڦڦــڙن ڏانھــن ڌڪينــدو آھــي تــه‬ ‫جيئــن ڦڦــڙ منجھــس آڪســيجن ڀــري ســگھجن‪.‬‬ ‫اھــڙي طــرح دل جــو کاٻــو ڀاڱــو ڦڦــڙن کان‬ ‫ورتــل آڪســيجن مليــل (‪ )Oxygenated‬رت کــي‬ ‫شــريانين (‪ )Arteries‬ذريعــي ســڄي جســم کــي‬ ‫گــردش ڪرائينــدو آھــي‪.‬‬

‫دڪ دڪ ( لب ڊب ‪ ...‬لب ڊب‪)...‬‬ ‫گامــا ڪئمــرا‬ ‫جــي مــدد‬ ‫ســان ورتــل دل‬ ‫جــي ڌڙڪــڻ‬ ‫جــي تصويــر‬ ‫جنهــن ۾ دل‬ ‫جــي هيٺــن‬ ‫خانــن جــو‬ ‫سســڻ ۽ ڦنــڊڻ‬ ‫ڏيکاريــل آهي‪.‬‬

‫دل جــي مشــڪ ۾ پنھنجــو پــاڻ سســڻ ڦنــڊڻ يــا‬ ‫ڌڙڪــڻ جــي صالحيــت رکنــدڙ ســيل ٿيــن ٿــا‪.‬‬ ‫ٽنگــن ۽ ٻانھــن جــي مــاس ڏورن جــي ڀيــٽ ۾‬ ‫دل ڪڏھــن بــه نٿــي ٿڪجــي‪.‬‬

‫دل کي ڌڙڪائيندڙ قدرتي پيس ميڪر‬

‫توھــان پنھنجــي مرضــي يــا ارادي ســان دل کــي‬ ‫بيھــارڻ جــي ڪوشــش ڪنــدا تــه اھــا ڌڙڪــڻ‬ ‫بنــد نــه ڪنــدي‪ ،‬ڇــاڪاڻ تــه دل وٽ تنتــي‬ ‫سرشــتي جــي ڪنٽــرول کان ســواِء پنھنجــو‬ ‫دل انــدران کان ھــڪ مشــڪي پــردي رســتي پــاڻ ڌڙڪــڻ جــو ھــڪ سرشــتو ٿئــي ٿــو‪ .‬دل‬ ‫ٻــن ڀاڱــن‪ ،‬ســاڄي ۽ کاٻــي ۾ ورھايــل آھــي‪ .‬دل جــي اھــڙي خاصيــت جــو ســبب منجھــس اھــڙن‬ ‫جــا اھــي ٻئــي پاســا وري ٺھڪڻــا (‪ )Valves‬لــڳل نرالــن ســيلن جــو ھئــڻ آھــي جيڪــي وقفــي‬ ‫وقفــي ســان باقاعــدي بجلــيَء جــي ڪرنــٽ ســان‬ ‫جھٽــڪا پيــدا ڪنــدا آھــن جيڪــي ســڄي دل‬ ‫۾ پکڙجــي کيــس ُسســڻ ۽ ڦنــڊڻ (ڌڙڪــڻ) تــي‬ ‫مجبــور ڪنــدا آھــن‪.‬‬

‫دل جو بي ترتيب ڌڙڪڻ‬

‫جڏھــن دل پنھنجــي رواجــي ڌڙڪــڻ کان الچــار‬ ‫ٿــي وڃــي ٿــي تــه دل جــو گوشــت يــا مــاس‬ ‫(مشــڪ) ســخت ڇڪتــاڻ جــو شــڪار ٿــي پــوي‬ ‫ٿــو‪ .‬دل جــي اھــڙي حالــت موتمــار به ٿي ســگھي‬ ‫ٿــي‪ .‬اھــڙي حالــت کان بچــڻ الِء اســپتالن ۾‬ ‫اھــڙا جديــد اوزار ھونــدا آھــن جيڪــي دل جــي‬ ‫ڌڙڪــڻ کــي ســڻائي (نارمــل) حالــت ۾ آڻــڻ ۾‬ ‫مــدد ڪنــدا آھــن‪.‬‬

‫خاص ســوراخن رســتي ٻن ٻن (ڪل چار) ڀاڱن‬ ‫يــا خانــن (‪ ) Chambers‬۾ وراھيــل آھــن‪ .‬انھــن‬ ‫مــان مٿيــن خانــن کــي ڪنوتيــون (‪ )Auricles‬۽‬ ‫ھيٺيــن کــي خانــا (‪ )Ventricles‬چونــدا آھــن‪ .‬دل‬ ‫جــا ٺھڪڻــا دل ۾ رت کــي ھــڪ طــرف وھــڻ ۾‬ ‫دل کي چلتو رکندڙ ۽ جان بچائيندڙ ھٿرادا‬ ‫مــدد ڪنــدا آھــن‪ .‬دل جــي ســاڄي ڪنوتــي (‪Right‬‬ ‫پيس ميڪر‬ ‫‪ )auricle‬جســم کان بنــا آڪســيجن وارو رت‬ ‫اھــڙا ڪيترائــي مــرض ٿــي ســگھن ٿــا جــن‬ ‫وصــول ڪــري ســاڄي خانــي (‪ )Right ventricle‬۾‬ ‫ســبب مريــض جــي دل عــام ۽ رواجــي رفتــار‬ ‫موڪلــي ٿــو جيڪــو وري ان رت کــي ڦڦــڙن‬ ‫کان گھــٽ ڌڙڪــڻ لڳنــدي آھــي‪ .‬دل جــو گھــٽ‬ ‫۾ ڌڪينــدو آھــي‪ .‬جڏھــن تــه دل جــي کاٻــي‬ ‫ڪنوتــي ڦڦــڙن کان صــاف رت وصــول ڪــري‬ ‫کاٻــي خانــي ۾ ڌڪــي ٿــي جتــان اھو رت جســم‬ ‫ڏانھــن موڪليــو وينــدو آھــي‪.‬‬

‫دل ھڪ اڻ ٿڪندڙ مشڪ آھي‪.‬‬

‫حقيقــت ۾ دل اســان جــي ٽنگــن ۽ ٻانھــن جــي‬ ‫مــاس ڏورن يــا مشــڪن (‪)Skeletal muscles‬‬ ‫جيــان ھــڪ مشــڪ آھــي‪ ،‬پــر پــوِء بــه دل جــي‬ ‫مشــڪ (‪ )Cardiac muscle‬عــام مشــڪن کان‬ ‫انيــڪ ڳالھيــن ۾ مختلــف ۽ نرالــي ٿئــي ٿــي‪.‬‬

‫پندرهنوار “تندرستي” مئگزين‬

‫‪5‬‬

‫ھــن ايڪســري ۾ کاٻــي ڦڦــڙ جــي ويجھــو‬ ‫ھــڪ ھٿــراڌو پيــس ميڪــر ڏســجي پيــو‪.‬‬

‫‪ 14‬فئربوري‪-28-‬فئربوري ‪2015‬‬

‫رفتــار ســان ڌڙڪــڻ ســبب مريــض جــي حياتــي (‪ )Catheter‬لنگھائي دل تائين پھچبو آھي‪.‬‬ ‫خطــري ۾ پئجــي ســگھي ٿــي‪ .‬جيڪڏھــن‬ ‫سوڙھيون يا بند ٿي ويندڙ رت نليون‬ ‫ڪنھــن ســبب دل عــام ۽ رواجــي رفتــار کان بيشــڪ دل ســڄي جســم کــي رت پھچائينــدڙ‬ ‫الڳيتــو گھــٽ ڌڙڪــڻ لڳنــدي آھــي تــه مريــض عضــوو آھــي پــر دل پــاڻ ھــڪ اھــڙو مشــڪائون‬ ‫جــي حياتــي بچائــڻ الِء ھٿــراڌو پيــس ميڪــر يــا گوشــت جــو ٺھيــل عضــوو آھــي جنھــن کــي‬ ‫لڳايــو وينــدو آھــي جنھــن کــي عــام ماڻھــو دل پــڻ آڪســيجن ۽ خــوراڪ جــي گھــرج پوي ٿي‪.‬‬ ‫جــي بيٽــري بــه چونــدا آھــن‪ .‬پيــس ميڪــر دل ان مقصــد الِء دل جــي چــوڌاري ننڍيــن ننڍيــن‬ ‫جــي ڌڙڪــڻ کــي ھــڪ ڪــرو رکنــدو آھــي‪.‬‬ ‫شــريانين جــو ڄــار ٿئــي جيڪــي ڪورونــري‬ ‫دل جي کليل سرجري‬ ‫شــريانيون (‪ )Coronary arteries‬ســڏبيون آھــن‪.‬‬ ‫اھــڙا ڪيترائــي ڪارڻ آھــن جــن ســبب دل جــو‬ ‫اھــي ننڍيــون ننڍيــون شــريانيون ســوڙھيون‬ ‫ٿــي يــا ُٻنججــي بنــد ٿــي پونديــون آھــن‪ ،‬جنھــن‬ ‫ســبب دل جــي مــاس جــي متاثــر حصــي کــي‬ ‫پــوري آڪســيجن ۽ خــوراڪ نــه ملــڻ ســبب‬ ‫اھــو حصــو بــي جــان ٿــي پونــدو آھــي‪ .‬اھــڙي‬ ‫حالــت جــو نتيجــو دل جــي شــديد ســور يــا دوري‬ ‫جــي روپ ۾ ظاھــر ٿئــي ٿــو‪ .‬اھــڙي حالــت ۾‬ ‫ڪــو وقــت ھــو جڏھــن ماھر ســرجنن کــي دل جو دل جــي دوري کان بچــڻ الِء بــاِء پــاس (‪)Bypass‬‬ ‫آپريشــن ڪــرڻ الِء دل جــي ڌڙڪــڻ ۽ رت جــي وارو آپريشــن ڪرائڻــو پونــدو آھــي‪.‬‬ ‫دوري کــي ڪجــھ گھڙيــن الِء بيھارڻــو پونــدو‬ ‫جڏھن دل ڪم کان جواب ڏيڻ لڳي ٿي‬ ‫ھــو‪ .‬ان کــي ڪجــھ پلــن جــو مــوت بــه چيــو‬ ‫وينــدو ھــو پــر ڪڏھــن ڪڏھــن اھــڙي طبــي‬ ‫حالــت جــو نتيجــو حقيقــي مــوت جــي روپ ۾‬ ‫بــه ظاھــر ٿينــدو ھــو‪ .‬پنجــاھ واري ڏھاڪــي ۾‬ ‫آپريشــن وقــت دل ۽ ڦڦــڙن جــو ڪــم ســنڀاليندڙ‬ ‫مشــين (‪ )Heart lung machine‬جــي ايجــاد کانپــوِء‬ ‫اھــڙي مــوت جــو جوکــم بنــھ گھٽجــي ويــو‬ ‫آھــي تــه دل جــا آپريشــن بــه ســوال ٿــي پيــا آھــن‪.‬‬ ‫سٿر رستي دل تائين پھچ‬ ‫جڏھــن ڪنھــن ماڻھــوَء جــي دل پنھنجــو ڪــم‬ ‫جديــد طــب ايتــري ترقــي ڪــري چڪــو آھــي جو کان جــواب ڏيــڻ لڳنــدي آھــي تــه اھــڙي ماڻھــوَء‬ ‫ھــاڻ مريــض جــي ڇاتــي چيــرڻ کانســواِء دل جــي کــي ڪنھــن ٻئــي جــي دل بــه لڳائــي ســگھجي‬ ‫چــڪاس يــا ننــڍو آپريشــن ســوالئي ســان ڪــري ٿــي‪ .‬اھــڙي آپريشــن کــي دل بدالئــڻ يــا دل روتڻ‬ ‫ســگھجي ٿــو‪ .‬ھــن طريقــي ۾ ســٿر‪ ،‬ٺونــٺ يــا (‪ )Heart transplant‬چونــدا آھــن‪ .‬دنيــا ۾ دل روتــڻ‬ ‫ڪرائــي جــي شــريان ۾ ھــڪ تمــام ســنھي نلــي جــو پھريــون آپريشــن ‪1967‬ع ۾ ڪيــو ويــو ھــو‪.‬‬ ‫ڪنھــن ٻئــي جــي دل لڳرائينــدڙ انســان کــي‬ ‫ســڄي عمــر ھــڪ خــاص دوا واپرائڻــي پونــدي‬ ‫آھــي تــه جيئــن ان جــو جســم ڌاري دل رد نــه‬ ‫ڪــري ســگھي‪.‬‬

‫ھٿــرادي دل جــي تيــاريَء ۾ رڌل آھــن جيــڪا‬ ‫ڪنھــن بــه مريــض جــي بيمــار دل جــي جــاِء تــي‬ ‫لڳائــي ســگھبي‪ .‬ان ڏس ۾ ھــڪ گابــي کــي‬ ‫اھــڙي پالســٽڪ جــي دل لڳائــڻ جــو تجربــو‬ ‫ڪاميــاب ويــو آھــي‪ .‬پر دل ھــڪ اھڙو ڪرامتي‬ ‫عضــوو آھــي جنھــن جــي جــاِء تــي پالســٽڪ جــي‬ ‫دل لڳائــڻ ايتــرو ســولو بــه نــه آھــي‪.‬‬

‫پالسٽڪ جي دل‬

‫سائنســدان پالســٽڪ جــي ٺھيــل ھــڪ اھــڙي‬

‫پندرهنوار “تندرستي” مئگزين‬

‫‪6‬‬

‫‪ 14‬فئربوري‪-28-‬فئربوري ‪2015‬‬

‫‪Kidney Problems‬‬

‫بڪني جي تندرستي‬

‫ڊاڪٽر مريل ڌر‬

‫ـاج‬ ‫ـو عـ‬ ‫ـريَء جـ‬ ‫ـي پٿـ‬ ‫ـردي جـ‬ ‫ـتي گـ‬ ‫ـعاعن رسـ‬ ‫شـ‬ ‫اســان اڪثــر ماڻهــن واتــان ٻڌنــدا آهيــون تــه فالڻــي شــهر ۾ ڪــو پهتــل شــخص آهــي جيڪــو بنــا‬ ‫ڪنهــن آپريشــن جــي ٻــن منٽــن ۾ پٿــري ڪــڍي ٿــو ڇــڏي‪ .‬ڪٿــي وري پهتــل کوهــه دريافــت ڪيــا‬ ‫وڃــن ٿــا جنهــن جــو پاڻــي پيئــڻ ســان پٿــري ٻاهــر نڪريــو وڃــي‪ .‬انهــي ۾ ڪيتــري صداقــت آهــي‬ ‫ان بحــث کان هٽــي ڪــري مــان اوهــان کــي اهــو ٻڌائينــدس تــه ڪهــڙي سائنســي طريقــي رســتي‬ ‫بنــا ڪنهــن چيرڦــاڙ يــا آپريشــن جــي‪ ،‬شــعاعن جــي مــدد ســان پٿــري جــو عــاج ڪــري ســگهجي ٿو‪.‬‬

‫پاڪســتان ۾ گــردن ۾ پٿــري جــو مــرض‬ ‫ ‬ ‫عــام آهــي‪ .‬خــاص ڪــري اســان جــي صوبــي ســنڌ‬ ‫۾ وڌيــڪ آهي‪.‬ٽــڪل هــر ســال ‪ 50‬هــزار ماڻهــو هــن‬ ‫مــرض ۾ مبتــا ٿيــن ٿــا‪ .‬ڪنــو پاڻــي‪ ،‬غربــت ۽‬ ‫گرمــي هــن بيمــاري جــو عــام ســبب آهــن‪.‬‬ ‫ڪجهــه ســال اڳ گــردي جــي پٿــري جــو‬ ‫ ‬ ‫عــاج صــرف آپريشــن هونــدو هــو‪ .‬پــر هــاڻ هــن‬ ‫جــو عــاج بنــا آپريشــن جــي شــعاعن جــي وســيلي‬ ‫ممڪــن بڻجــي ويــو آهي‪.‬پٿــريَء کــي شــعاعن‬ ‫جــي ذريعــي ڀــورا ڀــورا ڪــري پيشــاب رســتي‬ ‫ڪڍيــو وڃــي ٿــو‪ .‬هــن عــاج ماڻهــن جــو گهڻيــون‬ ‫تڪليفــون گھٽائــي ڇڏيــون آهــن‪.‬‬ ‫لٿوٿريسي جنهن جو پورو نالو “ايڪسٽرا‬ ‫ ‬ ‫ڪارپوريل شاڪ ويو لٿو ٽريسي” آهي‪ .‬ان مشين‬ ‫جــو پهريــون تجربــو روس جــي کاڻين کان شــروع‬

‫ٿيــو ۽ پــوِء ان کــي انســاني جســم تــي اســتعمال‬ ‫ڪيــو ويــو‪ .‬اڳ هــن ۾ پاڻــيَء جــو ٽيــوب ٻاهــر‬ ‫هونــدو آهــي ۽ مريــض کــي بيهــوش ڪيــو وينــدو‬ ‫آهــي پــر هاڻــي ايئــن ناهــي‪ ،‬هاڻــي مريــض کــي بنــا‬ ‫بيهــوش ڪــرڻ جــي مريــض کــي هــڪ آرامده ٽيبل‬

‫وينــدو آهــي‪.‬‬ ‫جيئــن تــه پٿــري جــو مــرض خــاص ڪــري‬ ‫ ‬ ‫گــردي ۾ پٿــري جــو مــرض ســنڌ ۾ عام جــام آهي‪.‬‬ ‫ان ڪــري مــرض جــو فــورن عــاج ڏاڍو ضــروري‬ ‫آهــي‪ .‬هــن وقــت پٿــري کــي شــعاعن رســتي ڪــڍڻ‬ ‫جي جديد مشــين ســڄي پاڪســتان ۾ صرف هڪ‬ ‫آهــي جيــڪا ســول اســپتال ڪراچــي ۾ آهــي‪ .‬هــن‬ ‫وڌنــدڙ مــرض کــي ڏســندي حڪومت کي گهرجي‬

‫تــي ليٽائــي مريــض جو اهــو حصو جتي پٿري آهي‬ ‫مشــين ان مٿان بلڪل هڪ پاڻي جي ڪشــن تي‬ ‫اهــڙي طــرح ڇهنــدو آهــي جــو جيئــن مشــين جــي‬ ‫جنريٽــر مــان نڪرنــدڙ شــعاعون هيٺــل لــڳل هڪ‬ ‫اليڪٽــروڊ مــان ٿينــدي پاڻــي واري ڪشــن مــان‬ ‫نڪرنــدي ۽ جســم مــان ٿينــدي‪ .‬ســڌو وڃــي پٿــري‬ ‫ته ســنڌ ۾ گهٽ ۾ گهٽ ‪ 4‬مشــينون هئڻ گهرجن‪.‬‬ ‫ان الِء آئــون حڪومــت ســنڌ جــي صحــت کاتي کي‬ ‫گــذارش ڪنــدس تــه صحت پاليســي ٺاهي ملڪ ۾‬ ‫وڌ ۾ وڌ جديــد ٽيڪناالجــي کــي روشــناس ڪرائي‬ ‫تــه جيئيــن ملــڪ جــي غريــب بــي پهــچ ماڻهــن الِء‬ ‫صحــت جــي بنيــادي ســهولت ممڪن ٿي ســگهي‪.‬‬ ‫شعاعن کان پوِء مريض الِء ڪجهه هدايتون‪:‬‬

‫ســان ٽڪرائينــدي آهــي‪ .‬ٻــي ڪمــال جــي ڳالهه آهي‬ ‫تــه اهــا مشــين ۽ ان جــو شــعاعون رڳــو پٿــري کــي‬ ‫ٽوڙينديــون آهــن‪ .‬انســاني جســم تــي ڪوبــه اثــر‬ ‫ناهــن ڇڏينديــون‪ .‬نــه ئــي گــڙدي تــي ڪــو اثــر پوندو‬ ‫آهــي‪ .‬شــعاعن وارو عــاج ڪــرڻ کان اڳ مريــض‬ ‫کــي شــعاعن واري رات جــاب وٺڻــو پونــدو آهــي‪.‬‬ ‫صبــح جــو خالــي پيــٽ اســپتال اچڻــو پونــدو آهــي‪.‬‬ ‫هــن عــاج ســان مريــض کــي هــڪ ڏينهــن بــه داخــل‬ ‫ٿيڻــو ناهــي پوندو‪ .‬کيس ٽن چئن ڪالڪــن واندو‬ ‫ڪيــو وينــدو آهــي‪ .‬جيڪڏهن گردي ۾ پٿــري وڌي‬ ‫وڃــي تــه ان کــي مثانــي ۾ آڻــي پــوِء هــڪ ســنهڙي‬ ‫ٽيــوب ذريعــي (جنهــن کــي ‪ DJ‬چيــو وينــدو آهــي)‬ ‫داخــل ڪــري ڪڍيــو وينــدو آهــي‪ .‬هــن طريقي ســان‬ ‫مريــض کــي ‪ 24‬ڪالڪ اســپتال ۾ رهڻــو پونــدو‬ ‫آهــي‪ .‬ڇــو تــه هــي ٽيوب بيهوش ڪــري داخل ڪيو‬

‫پندرهنوار “تندرستي” مئگزين‬

‫‪7‬‬

‫پاڻي جو گهڻو استعمال ڪري يعني ‪ 20‬کان ‪30‬‬ ‫گالس روزانو پئي‪.‬‬ ‫شــعاعن کان پوِء ‪ 2‬يا ‪ 3‬ڀيرا پيٽ جو ايڪســري‬ ‫(‪ )KUB‬ڪرائي‪.‬‬ ‫جيڪڏهــن ٽيــوب وڌو ويــو آهــي تــه ٻــن يــا ٽــن‬ ‫هفتــن بعــد اچــي ڪڍائــي وڃــي‪.‬‬ ‫(شعاعن کان پوِء هي مسئال ٿي سگهن ٿا)‬ ‫مريــض کــي گــردي ۾ ســور جــي شــڪايت ٿــي‬ ‫ســگهي ٿــي‪.‬‬ ‫پيشــاب ۾ خــون اچــڻ‪ ،‬جيڪڏهــن ٿــورو اچــي تــه‬ ‫ڪا ڳالهــه ناهــي جيڪڏهــن گهڻــو اچــي ته فــورن‬ ‫ڊاڪٽــرن ســان رابطــو ڪــري‪.‬‬ ‫جيڪڏهــن گــردو هــڪ آهــي يــا ٻنهــي ۾ پٿــري‬ ‫آهــي تــه يــا وري هــڪ ۾ پٿــري آهــي تــه ٻيــو ڪم‬ ‫گهــٽ ڪــري ٿــو ان جــو پيشــاب بنــد ٿي ســگهي‬ ‫ٿو‪ .‬ان کي به ڊاڪٽر ســان رابطو ڪرڻ گهرجي‪.‬‬

‫‪ 14‬فئربوري‪-28-‬فئربوري ‪2015‬‬

‫‪Climate Change‬‬

‫مرتيض ڌاريجو‬ ‫ڊاڪٽر عيل‬ ‫ٰ‬

‫رپورٽ ڪارنر‬

‫هجڻ ســبب ٿر‪ ،‬ڪاڇي ۽ ڪوهســتان‬ ‫ٿــر‪ ،‬ڪوهســتان ۽ ســاحلي عالئقــن ۾ جــا ماڻهــو بکــون ڪاٽــڻ ســبب ٻيــن‬ ‫کاڌي جــي کــوٽ ۽ موســمي تبديلــي عالئقــن ڏانهــن لڏپــاڻ ڪــرڻ تــي‬ ‫مجبــور آهن‪ .‬صــاح الدين جوڻيجي‪،‬‬ ‫دنيــا جــي ‪ 17‬ارب آدمشــماريَء مــان ‪ 2‬ارب انســان ســرمائيدار ماريــا ســومرو ۽ خــدا بخــش بهراڻــيَء‬

‫آهــي تــه وقتائتــا اپاَء ورتــا وٺڻ گهرجن‬ ‫تــه جيئــن ٿــر ۽ ڪوهســتان ۾ وڌيــڪ‬ ‫انســاني زندگيــن کــي تباهــه ٿيــڻ کان‬ ‫بچائــي ســگهجي‪.‬‬ ‫ســيمينار يڪــراِء طــور تــي‬ ‫ ‬ ‫ٺهــراُء پــاس ڪيــو ته‪ ،‬ســنڌوَء تــي اڏيل‬ ‫ســڀ ڊيــم ۽ ســنڌوَء مــان نڪرنــدڙ‬ ‫ســڀ ڪئنــال ختــم ڪيــا وڃــن تــه‬ ‫جيئــن ســنڌوَء جــو پاڻي بنــا روڪ جي‬ ‫انــڊس ڊيلٽــا تائيــن رســي ســگهي‪،‬‬ ‫ڪچــي جــي عالئقــي ۾ ٻيلــي کاتــي‬ ‫جــي ســڄي زميــن ســنڌوَء جــي ٻنهــي‬ ‫ڪنــارن ســان جيــڪا ڪشــمور کان‬

‫ٻڌايــو تــه دنيــا جي ‪ 17‬ارب آدمشــماريَء‬ ‫مان ‪ 2‬ارب انسان سرمائيدار دنيا جي‬ ‫ڪــري کاڌ خــوراڪ جــي شــديد اڻــاٺ‬ ‫جــو شــڪار آهــن‪ .‬جڏهــن ته پاڪســتان‬ ‫جهــڙي ملــڪ کــي دالســن ۾ رهايــو‬ ‫وڃــي ٿــو ۽ اهــي ان سلســلي ۾ نــه‬ ‫تــه ڪــي ڪوششــون ڪــن ٿــا نــه ئــي‬ ‫مســئلن جــي حــل الِء ۽ اينــدڙ للڪارن‬ ‫کــي منهــن ڏيــڻ الِء ڪي رٿائون رٿين‬ ‫ٿــا‪ .‬صحافــي محبــوب ابــڙي چيــو‪ ،‬تــه‬ ‫موســمي تبديليــن ۽ کاڌي جــي اڻــاٺ‬ ‫کــي منهــن ڏيــڻ الِء هــڪ جامــع مهــم‬ ‫هالئــڻ‪ ،‬ســنڌوَء ۾ گهربــل مقــدار ۾‬ ‫پاڻــي ڇــڏڻ ۽ انــڊس ڊيلٽــا کــي بحــال‬ ‫ڪرڻ الِء اپائن جي وٺڻ جي ضرورت‬ ‫آهــي تــه ســاڳئي وقت اختياريــن جو به‬ ‫ان پاسي ڌيان ڇڪائيندي گهر ڪئي‬

‫ڪيٽــي بنــدر تائيــن ليــز تــي ڏنــي‬ ‫ويئــي آهــي واپــس ڪرائــي وڃــي‪،‬‬ ‫ٻيلــن کــي بحــال ڪيــو وڃــي ته جيئن‬ ‫ســنڌ کــي ماحولياتــي مســئلن کان‬ ‫بچائڻ الِء اپاَء وٺي سگهجن‪ .‬ٺهراَء ۾‬ ‫اهــا بــه گهر ڪئــي وئي تــه ذوالفقارآباد‬ ‫جهــڙي شــاهي رٿــا کــي ختــم ڪــري‬ ‫ان تــي خــرچ ٿينــدڙ پئســو ســنڌ جــي‬ ‫موتمار مســئلن ۽ هيٺاهين ســنڌ جي‬ ‫ترقــي تــي خــرچ ڪيــا وڃــن‪ .‬وڌيــڪ‬ ‫اهــا بــه گهــر ڪئــي ويئــي ته مســڪين‬ ‫۽ محتــاج ماڻهــن خــاص طــور تــي‬ ‫پڇــڙيَء ۾ غربــت کان بــه بدتر زندگي‬ ‫گذارينــدڙ ماڻهــن جــي معيــار زندگــي‬ ‫وڌائــڻ الِء تــرت اپــاَء ورتــا وڃــن ۽ ســنڌ‬ ‫جــي ســرڪاري زميــن ٻاهريــن ماڻهن‬ ‫کــي االٽ نــه ڪئــي وڃــي‪.‬‬

‫دنيــا جــي ڪــري کاڌ خــوراڪ جــي شــديد اڻــاٺ جــو شــڪار آهــن‪.‬‬ ‫جڏهــن تــه پاڪســتان جهــڙي ملــڪ کــي دالســن ۾ رهايــو وڃــي ٿــو‪.‬‬

‫اڄ جي دنيا کي سڀ کان وڏو‬ ‫ ‬ ‫خطــرو کاڌي جــي پيــدا ٿينــدڙ کــوٽ ۽‬ ‫موســمي تبديلــي آهــي‪ .‬جيڪڏهن هن‬ ‫ڌرتــيَء تــي رهنــدڙ انســان اهڙن گنڀير‬ ‫مســئلن جــي اپائــن ڏانهــن ڌيان نــه ڏنو‬ ‫۽ ان الِء عملي رٿائون تيار نه ڪيون‬ ‫تــه اهــڙي صورتحــال تهائيــن ابتــر ٿــي‬ ‫ســگهي ٿي‪ .‬اهڙين ڳالهين جو اظهار‬ ‫ڪنــدي هــڪ ڏينهــن جــي ٺٽــي پريــس‬ ‫ڪلــب ۾ مٿيــن عنــوان هيــٺ ڪرايل‬ ‫ســيمينار ۾ ماهــرن ويچــار ونڊينــدي‬ ‫خبــردار ڪيــو آهــي‪.‬‬ ‫پاڪســتان فشــر فــورڪ‬ ‫ ‬ ‫فــورم جــي چيئرميــن محمــد علــي‬ ‫شــاهه چيــو تــه وفاقــي حڪومــت جــي‬ ‫“وفاقــي حڪومــت جــي نــاڪام‬ ‫رٿائــن‪ ،‬بــي پناهــه ڪرپشــن ۽‬ ‫ماٽيلــي مــاُء واري ســلوڪ ســبب‬ ‫ان جــا ننــڍا وفاقــي يونــٽ؛ ٿــر‪،‬‬ ‫ڪوهســتان ۽ ســاحلي عالئقــا ســنڌ‬ ‫۾ ايٿوپيــا ۾ مٽجــي ويــا آهــن‪”.‬‬ ‫_______________محمد علي شاهه‬

‫نــاڪام رٿائــن‪ ،‬بــي پناهــه ڪرپشــن ۽‬ ‫ماٽيلــي مــاُء واري ســلوڪ ســبب ان‬ ‫جا ننڍا وفاقي يونٽ؛ ٿر‪ ،‬ڪوهســتان‬ ‫۽ ســاحلي عالئقــا ســنڌ ۾ ايٿوپيــا ۾‬ ‫مٽجــي ويــا آهــن‪ .‬ســندس چواڻــي‪،‬‬ ‫ســنڌ جــي ســاحلي انســاني آبــادي‬ ‫الڳيتــو تباهيــن کــي منهــن ڏئــي رهي‬ ‫آهــي‪ ،‬جنهــن ۾ طوفــان‪ ،‬ٻــوڏون‪ ،‬تيــز‬ ‫بارشــون‪ ،‬ســنڌوَء جــي ڇــوڙ واري‬

‫“تــه موســمي تبديليــن ۽ کاڌي جــي‬ ‫اڻــاٺ کــي منهــن ڏيــڻ الِء هڪ جامع‬ ‫مهــم هالئــڻ‪ ،‬ســنڌوَء ۾ گهربــل‬ ‫مقــدار ۾ پاڻــي ڇــڏڻ ۽ انــڊس‬ ‫ڊيلٽــا کــي بحــال ڪــرڻ الِء اپائــن‬ ‫جــي وٺــڻ جــي ضــرورت آهــي”‬ ‫___________________محبوب ابڙو‬

‫عالئقــي ۾ مٺــو پاڻــي نــه ڇــڏڻ ســبب‬ ‫هتــان جــا ماڻهــو مسلســل تڪليفــن‬ ‫کــي منهــن ڏئــي رهيــا آهــن ۽ وفاقــي‬ ‫۽ صوبائــي حڪومتــون خامــوش‬ ‫“ســنڌو درياَء ۾ پاڻي نه ڇڏڻ ســبب‪،‬‬ ‫سمنڊ جو کاري پاڻي زرعي زمين‬ ‫جــا ‪ 1.3‬مليــن ايڪــڙ تباهــه ڪــري‬ ‫چڪــو آهي‪ .‬نظرانــدازيَء ۽ الڳاپيل‬ ‫رٿائن جي نه هجڻ سبب ٿر‪ ،‬ڪاڇي‬ ‫۽ ڪوهســتان جــا ماڻهــو بکــون‬ ‫ڪاٽــڻ ســبب ٻيــن عالئقــن ڏانهــن‬ ‫لڏپــاڻ ڪــرڻ تــي مجبــور آهــن‪”.‬‬ ‫_______ڊاڪٽر محمد علي مانجھي‬ ‫تماشــائي بڻجــي اهڙيــون ماجرائــون‬ ‫ڏســي رهيــون آهــن‪ .‬ان سلســلي ۾‬ ‫ڊاڪٽــر محمــد علــي مانجهــيَء چيــو‬ ‫ته‪ ،‬ســنڌوَء ۾ گذريل ويهن ســالن کان‬ ‫ڪوٽــڙي کان هيــٺ گهــٽ ۾ گهــٽ‬ ‫گهربــل مقــدار ‪ 35‬ايــم اي ايــف بــه نــه‬ ‫ڇــڏڻ ســبب حيدرآبــاد کان انــڊس ڊيلٽا‬ ‫جــي کاري ڇــاڻ تائين ســنڌو درياَء جي‬ ‫ڪنــارن وارا اڪيچــار ٻيال ۽ انســاني‬ ‫آباديون تباهه ٿي چڪيون آهن‪ .‬سنڌو‬ ‫دريــاَء ۾ پاڻــي نــه ڇــڏڻ ســبب‪ ،‬ســمنڊ‬ ‫جــو کاري پاڻــي زرعــي زميــن جــا ‪1.3‬‬ ‫مليــن ايڪــڙ تباهــه ڪــري چڪــو آهي‬ ‫۽ اهو سلســلو اڃان تائين جاري آهي‪.‬‬ ‫ڊاڪٽــر مانجهــيَء وڌيــڪ ٻڌايــو تــه‪،‬‬ ‫نظرانــدازيَء ۽ الڳاپيــل رٿائــن جــي نــه‬ ‫پندرهنوار “تندرستي” مئگزين‬

‫‪8‬‬

‫‪ 14‬فئربوري‪-28-‬فئربوري ‪2015‬‬

‫‪Travel Diseases Africa‬‬

‫سياحت ۽ صحت‬

‫الطاف شيخ‬

‫آفريــڪا جــون بيماريــون‬ ‫هتــي ڪجهــه اهڙيــن بيماريــن جــو مختصــر احــوال لــکان ٿــو جيڪــي آفريــڪا‬ ‫کنــڊ جــي ڪيتــرن ئــي ملڪــن ۾ عــام آهــن ۽ جــن بابــت‪ ،‬جڏهــن بــه اســان جــو‬ ‫جهــاز ممباســا‪ ،‬ڊڪار‪ ،‬عابــد جــان‪ ،‬زئنزيبــار‪ ،‬موپوتــو يــا آفريــڪا جــي ڪنهــن ٻئــي‬ ‫بنــدرگاه ۾ ويــو ٿــي تــه اســان کــي خبــردار ڪيــو ويــو ٿــي جيئــن اســان پنهنجــو پــاڻ‬ ‫کــي انهــن بيماريــن کان بچائــي رکــون‪ .‬ڪــن بيماريــن جــي بچــاَء الِء تــه ُســيون ۽‬ ‫ُٽــڪا (‪ )Vaccines‬بــه لڳرائڻــا پيــا ٿــي‪ .‬ڪــن مکيــن‪ ،‬مڇــرن ۽ ڪينئــن کــي جســم تــي‬ ‫وهــڻ کان ڀڄائــڻ الِء جســم کــي َمکــڻ الِء ڪجهــه دوائــون ۽ ‪ Spray‬بــه رکڻــا پيــا ٿــي‪.‬‬

‫ائڊز (‪:)Aids‬‬ ‫ســڄي آفريــڪا ۾ ‪ HIV‬۽ ‪Venereal‬‬ ‫ ‬ ‫بيماريــن جــو‪ ،‬جنهــن ۾ بــاد فرنــگ (ســفليز)‪،‬‬ ‫گنورهيــا (پرميــل) ۽ ٻيــون اچــي وڃــن ٿيــون‪،‬‬ ‫وڏو آزار آهــي‪ .‬ان جــو ســبب غربــت ۽ صحــت‬ ‫جــي اصولــن کان اڻڄاڻائــي آهــي‪ .‬هتــي جــا‬ ‫ماڻهــو گــورن يورپيــن تــي ڏوهــه هڻــن ٿــا تــه‬ ‫اهــي بيماريــون هنــن اچــي هنــن جــي ملــڪ‬ ‫۾ پکيڙيــون آهــن‪ .‬ان ۾ تــه ڪــو شــڪ ناهــي‬ ‫تــه ننــڍي کنــڊ ۾ اهــي بيماريــون يورپيــن ۽‬ ‫انگريــزن پکيڙيــون‪ ،‬جنهــن جــي ثابتــي انهــن‬ ‫بيماريــن جــي نالــن مــان ئــي ملــي ٿــي‪ .‬جيئــن تــه‬ ‫ـي آهــي فرنگيــن‬ ‫”بــا ِد فرنــگ“ جنهــن جــي معنـ ٰ‬ ‫جــي پکيڙيــل هــوا‪ .‬اڄ اهــي يورپــي يــا آمريڪن‬ ‫تعليــم ڪــري ۽ صحــت جــي ســهوليت ڪــري‬ ‫انهــن مــوذي مرضــن کان بچيــل آهــن‪ .‬هيڏانهــن‬ ‫آفريــڪا تــوڙي اســان وٽ ايشــيا ۾ انهــن‬ ‫بيماريــن ۾ وڃــن ماڻهــو جڪڙنــدا‪ .‬افســوس‬ ‫جــي ڳالهــه اهــا آهــي تــه تعليــم ۽ هائجــن جــي‬ ‫کــوٽ ڪــري اڄ ســنڌ ۾ ائــڊز جــو مــرض تمــام‬

‫تيــزيَء ســان وڌي رهيــو آهــي‪ .‬بهرحــال آفريــڪا‬ ‫اينــدڙن کــي (ســاڳي وقــت ٿائلنــڊ جهــڙن ملڪن‬ ‫ڏي وينــدڙن کــي) آئــون اهــو ئــي مشــورو‬ ‫ڏينــدس تــه پنهنجــي صحــت جــو خيــال رکــن ۽‬ ‫ڌاريــن ســان ازدواجــي زندگــي کان پاســو ڪــن‬ ‫۽ پنهنجيــن زالــن کــي ائــڊز جهــڙي مــوذي‬ ‫مــرض ۾ مبتــا ڪــرڻ کان بچائيــن‪.‬‬ ‫بلحارظيا (‪:)Bilharzia‬‬ ‫هــيَء بيمــاري جيــڪا ‪ Schistosmiasis‬بــه‬ ‫ ‬ ‫ســڏجي ٿــي ســڄي آفريــڪا ۾ جتــي جتي درياه‪،‬‬ ‫نديــون‪ ،‬نــاال وهــن ٿــا عــام آهــي‪ .‬بلحارظيــا کان‬ ‫مصــر بــه بچيــل ناهــي جــو اتــي جــي وهنــدڙ نيل‬ ‫نــدي يوگنــڊا جــي وڪٽوريــا ڍنــڍ کان شــروع‬ ‫ٿئــي ٿــي‪ .‬هــن بيمــاريَء جــا جراثيــم (‪)Parasites‬‬ ‫مٺــي پاڻــي (درياهــن وغيــره) ۾ رهنــدڙ ِســنيل‬ ‫(‪ )Snails‬انــدر رهــن ٿــا ۽ وڌن ويجهــن ٿــا‪Snail .‬‬ ‫ڪينئــون‪ ،‬هــي جراثيــم (‪ )Larvae‬ٻاهــر ڪــڍي‬ ‫ٿــو ۽ اهــي انســان انــدر داخــل ٿــي وڃــن ٿــا‪.‬‬ ‫هــي الروا چمــڙيَء ذريعــي انســان جــي جســم‬ ‫۾ گهــڙي وڃــن ٿــا‪ .‬انســان جــي جســم ۾ ڀلــي‬

‫پندرهنوار “تندرستي” مئگزين‬

‫‪9‬‬

‫ڪــو زخــم نــه هجــي تــه بــه هــو انســان جــي‬ ‫کل انــدر گهڙيــو وڃــن‪ .‬ان بعــد هــيَء بيمــاري‬ ‫هــڪ ماڻهــوَء مــان ٻئــي ۾ مريــض جــي پيشــاب‬ ‫ذريعــي پکــڙي ٿــي‪ .‬جڏهــن ڪــو مريــض دريــاه‬ ‫جــي ڪنــاري تــي پيشــاب ڪــري ٿــو تــه هــي‬ ‫‪ Parasite‬پاڻــيَء ۾مليــو وڃــن ۽ ان پاڻــيَء ۾‬ ‫ڪــو بــه وهنجــي ٿــو تــه هــن جــي کل (‪ )Skin‬مــان‬ ‫هــن جــي جســم ۾ داخــل ٿيــو وڃــن‪ .‬بلحارظيــا‬ ‫جــو هــاڻ ٻــڌو اٿــم تــه عــاج نڪتــو آهــي‪ ،‬پــر‬ ‫اســان کــي هميشــه دريــاه جــي پاڻــيَء ۾ تــوڙي‬ ‫ســئمنگ ُپــول ۾ وهنجــڻ کان منــع ڪيــو ويــو‬ ‫ٿــي‪ .‬پــر هــن دفعــي ڏٺــم تــه ڪيترائــي فارينــر‪،‬‬ ‫جنهــن هوٽــل ۾ آئــون رهيــل هــوس‪ ،‬ان جــي‬ ‫ســئمنگ پــول ۾ ســئمنگ ڪــري رهيــا هئــا‪.‬‬ ‫پاڻــيَء ۾ گهــڙڻ کان اڳ ۾ هنــن ‪ Deet‬نالــي‬ ‫هــڪ لوشــن (‪ )Repellent‬پنهنجــي جســم کــي‬ ‫هنيــو ٿــي جنهــن الِء هنــن چيــو ٿــي تــه ان جــي‬ ‫بــوِء ڪــري بلحارظيــا جــا پئراســائيٽ انســان‬ ‫جــي کل جــي ويجهــو نٿــا اچــن‪ .‬وهنجــڻ بعــد‬ ‫هنــن يڪــدم پنهنجــي جســم کــي ٽــوال ســان‬ ‫خشــڪ ڪيــو ٿــي‪ .‬هــن بيمــاريَء ۾ ماڻهــوَء جــو‬ ‫ُنــور هليــو وڃــي ٿــو‪.‬‬ ‫ڪالرا‪:‬‬ ‫آفريــڪا ۾ ڪالــرا تمــام گهڻــي آهــي‪،‬‬ ‫ ‬ ‫جيــڪا گنــدي پاڻــيَء ۽ بئڪٽريــا واري کاڌي‬ ‫مــان لڳــي ٿــي‪ .‬هوٽــل يــا آفيــس کان ٻاهــر‬ ‫نڪــرو تــه پــاڻ ســان صــاف پاڻــيَء جــي بوتــل‬ ‫کڻــي نڪــرو‪ .‬گهــٽ رڌل مڇــي يــا گانگــٽ ۽‬ ‫ڪچــي ڀاڄــي ۽ ســاد کائــڻ کان پرهيــز ڪريــو‪.‬‬ ‫ڪالــرا ۾ الٽيــون ۽ دســت ٿيــن ٿــا‪ .‬ماڻهــوَء جــي‬ ‫جســم جــو پاڻــي (‪ )Dehydrate‬خشــڪ ٿيــو وڃــي‬ ‫جنهــن جــي پورائــي الِء گهڻــي کان گهڻــو پاڻــي‬

‫‪ 14‬فئربوري‪-28-‬فئربوري ‪2015‬‬

‫ننڊ جي بيامري پکيڙيندڙ مک ۽ جيوڙا‬

‫۽ لــوڻ اســتعمال ڪجــي‪ .‬اهــا حالــت گهڻا ڏينهن‬ ‫هلــڻ تــي بلــڊ پريشــر گهٽجيــو وڃــي‪ ،‬ٽيمپريچر‬ ‫۽ پيشــاب گهٽجيــو وڃــي ۽ ماڻهــو ڪومــا ۾‬ ‫(بيهوشــيَء جــي عالــم ۾) هليــو وڃــي ٿــو‪.‬‬ ‫ڊائريا ۽ پيٽ جو خراب ٿيڻ‪:‬‬ ‫توهــان کڻــي ڪيــڏو بــه خيــال ســان‬ ‫ ‬ ‫هلــو پــر مــون ڏٺــو آهــي تــه آفريــڪا ۾ اچــي‬ ‫هــڪ ٻــه ڏينهــن پيــٽ ضــرور خــراب رهــي ٿــو‪.‬‬ ‫بهتــر عــاج اهــو ئــي آهــي تــه آرام ڪجــي‪،‬‬ ‫گهڻــي تيــل ۽ گيهــه واريــون شــيون نــه کائجــن‪.‬‬ ‫ڪوشــش ڪــري ڌوري ڀــت تــي گــذارو ڪجــي‬ ‫پــر جــي ٽــن چئــن ڏينهــن بعــد آرام محســوس‬ ‫معنــي خطــري جــي نشــاني آهــي‪،‬‬ ‫نــه ٿئــي تــه‬ ‫ٰ‬ ‫ڪنهــن ڊاڪٽــر ســان صــاح ڪجــي‪.‬‬ ‫هيپاٽائيٽس ‪ A‬۽ ‪:B‬‬ ‫آفريــڪا ۾ هيپاٽائيٽــس بــه ڏاڍي عــام‬ ‫ ‬ ‫آهــي‪ .‬هيپاٽائيٽــس ‪A‬اهــڙي خطرنــاڪ ناهــي‪.‬‬ ‫خــراب پاڻــي پيئــڻ ۽ صفائــي جــو گهڻــو خيــال‬ ‫نــه رکــڻ ڪــري انســان جــي جيــري تــي اثــر‬ ‫ٿئــي ٿــو جنهــن ڪــري بخــار‪ ،‬جســم ۾ ســور‪،‬‬ ‫ســائي ۽ پيشــاب جــو دونهاٽيــل رنــگ رهــي ٿــو‪.‬‬ ‫هــن بيمــاريَء ۾ جيتوڻيــڪ مــوت نٿــو اچــي‬ ‫پــر مريــض ســاڻو ٿيــو پــوي ۽ هــن کان گهمــڻ‬ ‫ڦــرڻ ڇڏائجيــو وڃــي‪ .‬هيپاٽائيٽــس ‪ A‬جــي بچــاَء‬ ‫جــون اڄ ڪلهــه ســيون ايجــاد ٿــي چڪيــون‬ ‫آهــن‪ ،‬جيڪــي ڪافــي اثــر واريــون آهــن‪ ،‬باقــي‬ ‫هيپاٽائيٽــس ’‪ ‘B‬جيــڪا رت جــي ‪ Transmit‬يــا‬ ‫‪ Sex‬ڪــري ٿئــي ٿــي‪ ،‬بلــڪل موتمــار آهــي‪،‬‬ ‫جنهــن ۾ چنــد هفتــن ۾ جيــرو تباهــه ٿيــو وڃــي‪.‬‬ ‫ڪــن حالتــن ۾ هــن بيمــاريَء جــو عــاج ٿيــو بــه‬ ‫وڃــي ٿــو نــه تــه گهڻيــن حالتــن ۾ مريــض ســڄي‬ ‫عمــر هــن بيمــاريَء ۾ ورتــل رهــي ٿــو‪.‬‬ ‫السا بخار (‪:)Lassa fever‬‬ ‫هــيَء بيمــاري آفريــڪا جــي اولهــه وارن‬ ‫ ‬ ‫ملڪــن ۾ ڏاڍي آهــي‪ .‬اســان جــو جهــاز جڏهن به‬ ‫ســينيگال‪ ،‬آئــوري ڪوســٽ‪ ،‬نائيجيريــا‪ ،‬ســيريا‬ ‫ليــون جهــڙن ملڪــن جــي ڪنهــن بندرگاهــه ڏي‬ ‫روانــو ٿينــدو هــو‪ ،‬تــه اســان کــي هــن بيمــاري‬ ‫الِء خبــردار ڪيــو وينــدو هــو‪ ،‬جيــڪا بيحــد‬ ‫موتمــار بيمــاري آهــي ۽ هــڪ دفعــو لڳــڻ ســان‬ ‫ان مــان بچــڻ مشــڪل آهــي‪ .‬اڄ ڏينهــن تائيــن‬

‫هــن بيمــاري لڳــڻ جــي ســبب جــي خبــر پئجــي‬ ‫نــه ســگهي آهــي‪ .‬فلــوَء وانگــر هــڪ کان ٻئــي‬ ‫کــي لڳــي ٿــي جيــڪا گهڻــي بخــار‪ ،‬الٽيــن‪،‬‬ ‫کنگهــه ۽ ڪمــزوريَء ســان شــروع ٿئــي ٿــي‪.‬‬ ‫ملرييا‪:‬‬ ‫مليريــا اهــڙي بيمــاري آهــي‪ ،‬جيــڪا‬ ‫ ‬ ‫اســان وٽ بــه عــام آهــي‪ .‬جيتوڻيــڪ ايشــيا جــا‬ ‫ڪيترائــي ملــڪ ان مــان جــان ڇڏائــي چــڪا‬ ‫آهــن‪ ،‬پــر اســان وٽ ۽ ڪجهــه بنگالديــش‪ ،‬انڊيــا‬ ‫۽ ســريلنڪا جهــڙن ملڪــن ۾ اڃــان قائــم آهــي‪.‬‬ ‫پــر اهــو آهــي تــه هفتيــوار بئســو ڪيئــن يــا‬ ‫نيواڪيئــن جهــڙي گــوري کائــڻ ســان ۽ ڄــاريَء‬ ‫انــدر ســمهڻ ســان بچــاُء ٿيــو وڃــي‪ .‬پــر آفريــڪا‬ ‫۾ ڪيترائــي اهــڙا جيــت آهــن‪ .‬جهــڙوڪ تســي‬ ‫تســي مــک جيــڪا ڏينهــن ڏٺــي جــو بــه اچيــو‬ ‫ڏنگيــو وڃــي‪ .‬آفريــڪا ۾ ڪيتــرن ئــي هنــڌن‬ ‫تــي پاڻــي اهــڙو آهــي‪ ،‬جــو ان جــي پيئــڻ ســان‬ ‫ڪالــرا‪ ،‬دســت‪ ،‬پيچــش ۽ وينــدي هيپاٽائيٽــس‬ ‫اي ٿيــو پــوي ۽ جنهــن ســان وهنجــڻ تــي‬ ‫بلحارظيــا ٿيــو پــوي‪ .‬بهرحــال مليريــا بــه هــڪ‬ ‫مــوذي مــرض آهــي جيڪــو ســفر دوران ماڻهــوَء‬ ‫کــي بــي پهــچ ڪريــو ڇــڏي‪ .‬انڊيــا‪ ،‬ايــران‪،‬‬ ‫بنگالديــش وڃــڻ ٿئــي تــه بــه ‪ Mospel‬جســم تــي‬ ‫مکــڻ جهــڙي ڪا دوا ۽ باســو ڪئــن يــا نيــوا‬ ‫ڪئــن جهڙيــون گوريــون پــاڻ ســان ضــرور‬ ‫کڻــي نڪــرڻ کپــن‪.‬‬ ‫رئبيز (‪:)Rabies‬‬ ‫نــه فقــط ڪتــن ٻلــن ۾ پــر آفريــڪا ۾‬ ‫ ‬ ‫ڪيتــرن ئــي جانــورن ۾ رئبيــز جــا جراثيــم‬ ‫آهــن‪ .‬ان ڪــري پالتــو جانــورن کان بــه پاســو‬ ‫ڪــرڻ کپــي‪ .‬هــن بيمــاريَء جــون هــڪ دفعــو‬ ‫جــي عالمتــون ظاهــر ٿــي پــون تــه پــوِء هــي‬ ‫العــاج مــرض آهــي‪ .‬ان ڪــري جيئــن ئــي ڪــو‬ ‫ڪتــو ٻلــو چــڪ هڻــي تــه يڪــدم ڊاڪٽــر وٽ‬ ‫پهچــي احتيــاط حاصــل ڪجــي‪ .‬رئبيــز الِء ‪Pre-‬‬ ‫‪ exposure‬وئڪســين ٿئــي ٿــي پــر ان هونــدي بــه‬ ‫َچــڪ لڳــڻ تــي‪ ،‬زخــم کــي صابــڻ ۽ پاڻــيَء ســان‬ ‫صــاف ڪــري ڊاڪٽــر وٽ پهچــي وڃجــي‪.‬‬ ‫ننڊ جي بيامري (‪:)Sleeping Sickness‬‬ ‫هــن بيمــاريَء بابــت گذريــل مضمــون‬ ‫ ‬ ‫۾ لکــي چڪــو آهيــان تــه تســي تســي مــک جــي‬

‫پندرهنوار “تندرستي” مئگزين‬

‫‪10‬‬

‫ڏنــگ هڻــڻ ســان ٿئــي ٿــي‪ .‬هــن بيمــاريَء ۾‬ ‫بخــار ٿئــي ٿــو‪ .‬جســم جــي چمــڙيَء تــي ڦــٽ‬ ‫ٿيــو پــون ۽ انيميــا پــڻ ٿئــي ٿــي‪ .‬يڪــدم عــاج‬ ‫نــه ڪرائــڻ ســان ڊپريشــن‪ ،‬بــک جــو مــري وڃڻ‪،‬‬ ‫ڳالهائــڻ ۾ هٻــڪ ۽ ســخت ٿــڪاوٽ محســوس‬ ‫ٿئــي ٿــي ۽ اڳتــي هلــي مغــز ‪ Damage‬ٿيــو پــوي‬ ‫۽ مــوت جــو ســبب ٿئــي ٿــو‪.‬‬ ‫ٽي يب (‪:)Tuberculosis‬‬ ‫آفريــڪا ۾ مٽــي‪ ،‬ڌوڙ‪ ،‬صحيــح طــرح‬ ‫ ‬ ‫پاڻــي جــي نيــڪال نــه هجــڻ ڪــري ڪــن ڪــن‬ ‫هنــڌن تــي ٽــي بــي جــو مــرض تمــام گهڻــو‬ ‫آهــي‪ .‬مريــض جــي کنگهــڻ يــا ڇڪــون ڏيــڻ‬ ‫ســان هــن مــرض جــا جراثيــم ٻــي ماڻهــوَء جــي‬ ‫ڦڦــڙن تائيــن پهچــي ســگهن ٿــا‪ .‬ٽــي بــي جــون‬ ‫هيٺيــون عالمتــون آهــن‪:‬‬ ‫بخــار‪َ ،‬ٿـ ُ‬ ‫ـڪ‪ ،‬وزن گهٽجــڻ‪ ،‬کنگهــه‪ ،‬ڇاتــيَء ۾‬ ‫ســور‪ ،‬ســاهه ۾ ســهڪ‪ ،‬رات جــو پگهــر اچــڻ ۽‬ ‫ُٿـ َ‬ ‫ـڪ ۾ رت اچــڻ‪.‬‬ ‫مدي جو تپ (‪:)Typhoid‬‬ ‫هــن بيمــاريَء ۾ کاڌي ۽ پاڻــيَء ذريعــي‬ ‫ ‬ ‫مريــض جــا بئڪٽيريــا ٻيــن تائيــن پهچــن ٿا‪ .‬هن‬ ‫بيمــاريَء ۾ مريــض جــو آنــڊو خــراب رهــي ٿــو‪.‬‬ ‫هــن کــي َٿــڪ‪ ،‬بخــار ۽ پيــٽ ۾ ســور رهــي ٿــو‪.‬‬ ‫عــاج نــه ٿيــڻ تــي مريــض کــي آنــڊي مــان رت‬ ‫بــه اچــڻ شــروع ٿيــو وڃــي ۽ ‪( Coma‬بيهوشــيَء)‬ ‫۾ هليــو وڃــي ٿــو‪ .‬آفريــڪا کنــڊ جــي ڪنهــن بــه‬ ‫ملــڪ ۾ اينــدڙ ٽوئرســٽ الِء ييلــو فيــور وانگــر‬ ‫ٽائيفائيــڊ جــي بچــاَء جــي ســئي لڳرائــڻ پــڻ‬ ‫ضــروري آهــي‪.‬‬ ‫بهرحــال انهــن چنــد ڳالهيــن مــان‬ ‫ ‬ ‫پڙهنــدڙن کــي ‪ idea‬ٿــي وئــي هونــدي تــه آفريڪا‬ ‫ڏي روانــو ٿيــڻ ائيــن ســؤلو ناهــي جيئــن ڪــو‬ ‫حــج الِء ســعودي عــرب يــا گهمــڻ الِء مالئيشــيا‬ ‫يــا لنــڊن جــو ارادو ڪــري ٿــو تــه هــن کــي فقــط‬ ‫ڪپــڙن جــي بئــگ ٺاهڻــي پــوي ٿــي ۽ ٽڪيــٽ‬ ‫خريــد ڪرڻــي پــوي ٿــي پــر آفريڪا جــي ڪنهن‬ ‫شــهر ۾ اچــڻ کان اڳ ڪيتريــن ئــي بيماريــن‬ ‫جــي بچــاَء الِء ســيون هڻائڻيــون پــون ٿيــون‪ ،‬ان‬ ‫بعــد آفريــڪا جــي ســرزمين تــي پهچــڻ بعــد بــه‬ ‫پنهنجــو پــاڻ کــي جيتــن ۽ جانــورن کان بچائڻــو‬ ‫پــوي ٿــو‪.‬‬

‫‪ 14‬فئربوري‪-28-‬فئربوري ‪2015‬‬

‫‪Book Shelf‬‬

‫ڪتابن جو تعارف ۽ تبرصو‬

‫“تندرســتي”‬ ‫بــڪ شــيلف‬ ‫ســنڌيَء ۾ ڇپيــل صحــت ۽ ســائنس بابــت ڪتابــن جــو تعارف‬ ‫زال ۽ مــڙس جــي رشــتن کــي ڪيئــن ڪاميــاب بڻائجــي؟‬

‫شبانه سولنگيَء جي ترجمو ڪيل ڪتاب تي تبصرو‬

‫ڪنهــن بــه ســماج جــي‬ ‫ ‬ ‫ســٺي يــا بــري هجــڻ الِء ڪــي‬ ‫خــاص ســبب هونــدا آهــن‪ .‬علــم‬ ‫سوســائٽيَء کــي ســٺو بڻائــي ٿــو‪.‬‬ ‫اهــو وڏو ســچ آهــي‪ ،‬اســان جهــڙن‬ ‫ملڪــن ۾ علــم جــي گهــٽ هجــڻ‬ ‫ســبب‪ ،‬گهڻيــون برايــون جنــم وٺــن‬ ‫ٿيــون‪ ،‬خــاص طــور علــم جڏهــن‬ ‫عــورت وٽ اچــي ٿــو تــه اهــو‬ ‫گڏيــل طــور ســماج ۾ گهڻيــون‬ ‫ئــي ســٺايون پيــدا ڪــري ٿــو‪.‬‬ ‫ننــڍي دائــري ۾ اهــو علــم ڪنهــن‬ ‫بــه خانــدان الِء گهڻــو الڀائتــو ٿئــي‬ ‫ٿــو ۽ اهــو علــم مختلــف حوالــن‬ ‫ســان ڪــم اچــي ٿــو‪” .‬زال ۽‬ ‫مــڙس جــي رشــتي کــي ڪيئــن‬ ‫ڪاميــاب بڻائجــي“ نالــي واري‬ ‫ڪتــاب ۾ اهــڙو علــم آهــي جيڪــو‬ ‫هــڪ جــوڙي کــي اهــو شــعور ڏئــي‬

‫ٿــو‪ ،‬جيڪــو ســندن زندگــي کــي‬ ‫نــه رڳــو پرســڪون پــر باوقــار بــه‬ ‫بڻائــي ٿــو‪ .‬زال مــڙس جــي زندگــي‬ ‫هــڪ نجــي زندگــي ٿئــي ٿــي‬ ‫جنهــن کــي ســنوارڻ ۽ پرســڪون‬ ‫بڻائــڻ ۾ جتــي مــرد جــو هــٿ ٿئــي‬ ‫ٿــو اتــي عــورت جــو پــڻ اوتــرو ئــي‬ ‫ســهڪار هجــڻ ضــروري ٿئــي ٿــو‪.‬‬ ‫جتــي ٻئــي هڪٻئــي ســان ســاٿاري‬ ‫هونــدا آهــن‪ ،‬اتــي هــڪ وڻنــدڙ‬ ‫زندگــي هونــدي آهــي اهــڙي پــڪ‬ ‫آهــي‪.‬‬ ‫هــيُء ڪتــاب اهــڙو ئــي‬ ‫ ‬ ‫علــم ڏئــي ٿــو جنهــن جــي پڙهــڻ‬ ‫ســان منتشــر زندگيــون گذارينــدڙ‬ ‫جــوڙن کــي گهڻــو فائــدو پهچــي‬ ‫ســگھي ٿــو‪ .‬ڪتــاب ”زال مــڙس‬ ‫جــي رســتي کــي ڪيئــن ڪاميــاب‬ ‫بڻائجي“اســانجي ســماج ۾ رهنــدڙ‬

‫عــورت کــي گهڻــو فائــدو‬ ‫ڏينــدڙ آهــي جيڪــو‬ ‫ايــران جــي ناميــاري عالــم‬ ‫”ابراهيــم امينــيَء“ لکيــو‬ ‫آهــي‪ .‬هــن عالــم ڪتــاب‬ ‫لکــڻ وقــت اهــا ڳالهــه ذهــن‬ ‫۾ رکــي ويئــي آهــي تــه جــن‬ ‫ملڪــن ۾ مذهــب جــو وڌيــڪ‬ ‫عمــل دخــل آهــي‪ ،‬ڪــي دٻــاُء‬ ‫موجــود آهــن‪ ،‬ڪــي تهذيبــي‬ ‫۽ ثقافتــي پابنديــون آهــن‪ ،‬تــن‬ ‫ملڪــن جــي ماڻهــن کــي هــيُء‬ ‫ڪتــاب وڌيــڪ ڪارائتــو ثابــت‬ ‫ٿــي ســگھي ٿــو‪ .‬ٿلهــي ليکــي‪،‬‬ ‫زال مــڙس جــي زندگــي گــذارڻ‬ ‫جــون گهڻيــون باريڪيــون هــن‬ ‫ڪتــاب ۾ بيــان ڪيــون ويــون‬ ‫آهــن‪ ،‬جيڪــي اســان جــا نوجــوان‬ ‫ڇوڪــرا توڻــي ڇوڪريــون پڙهــي‬ ‫پنهنجــي آئينــدي الِء ڪــي حــدون‬ ‫جــوڙي ســگهن ٿــا‪ .‬وري وري‬ ‫پڙهــي پنهنجــي گهريلــو زندگــي‪،‬‬ ‫پرســڪون ۽ باوقــار بڻائــڻ الِء هيُء‬ ‫ڪتــاب هــر گهــر ۾ موجــود هجــڻ‬ ‫جهــڙو آهــي‪ .‬ابراهيــم امينــي بــرک‬ ‫عالــم آهــي ان ڪــري هــن پنهنجــي‬ ‫ڪتــاب ۾ خدائــي حڪمــن ۾ ڏنــل‬ ‫اخالقيــات کــي پــڻ گهڻــي اهميــت‬ ‫ڏيئــي ســمجهايو آهــي‪ .‬ڪتــاب جــو‬ ‫ترجمو ڀيڻ شــبانه ســولنگيَء ڪيو‬

‫۾ ‪ 12‬مليــن کان وڌيــڪ فــرد هــن تڪليــف ۾‬ ‫آهــن‪ .‬هيپيٽائيٽــس ســيَء جــي عــاج الِء موجــود‬ ‫انجيڪشــن (‪ )interferon shots‬جــي اگــرن اثــرن‬ ‫ســبب ڪيترائــي مريــض اهــو عــاج نٿــا ڪرائــي‬ ‫ســگهن جنهــن ســبب هــڪ انــدازي موجــب هــر‬ ‫صحــت جــي عالمــي اداري مطابــق هــن وقــت ســال هيپيٽائيٽس جا ‪ 5006‬مريض فوت ٿي وڃن‬ ‫ســڄيَء دنيــا ۾ ‪ 150‬کان ‪ 200‬مليــن فــرد ٿــا‪ .‬جڏهــن تــه ان بجــاِء هيپيٽائيٽــس جــي عــاج‬ ‫هيپيٽائيٽــس ســي (‪ )Hepatitis C‬۾ تــه پاڪســتان جــي تــازو متعــارف ڪرايــل هــڪ دوا جــا نالــي‬

‫پاڪســتان ۾ هيپيٽائيٽس‬ ‫(‪)Hepatitis‬‬

‫پندرهنوار “تندرستي” مئگزين‬

‫‪11‬‬

‫آ هــي ‪،‬‬ ‫جنهــن‬ ‫ا ڳ‬ ‫بــه‬

‫ڪيترائــي ڪتــاب‬ ‫ســنڌي ٻولــيَء ۾ ترجمــو ڪــري‬ ‫ســنڌي ادب کــي وڌايــو آهــي‪.‬‬ ‫ســندس ترجمــو پڙهــي ســان گمــان‬ ‫ئــي نٿــو ٿئــي تــه ڪــو ڪتــاب‬ ‫ترجمــو ٿيــل آهــي‪ .‬منجهانئــس‬ ‫اميــد ڪــري ســگهجي ٿــي تــه‬ ‫ترجمــي جــي صــورت ۾ ســنڌي‬ ‫ادب الِء هــڪ اهــم ڪــردار ادا‬ ‫ڪــري ســگهندي‪ .‬ايرانــي عالــم‬ ‫جــو لکيــل ۽ شــبانه ســولنگيَء‬ ‫جــو ترجمــو ڪيــل ‪ 206‬صفحــن‬ ‫تــي پکڙيــل پڪــي جلــد ســان هــن‬ ‫ڪتــاب جــي قيمــت ‪ 200‬روپيــا آهي‬ ‫جيڪــو ســنڌ جــي باوقــار اداري‬ ‫”ســنڌيڪا اڪيڊمــيَء“ ڇپايــو آهــي‪.‬‬

‫ماتــر اگــرا اثــر پيــدا ٿيــن ٿــا‪ .‬اهــا دوا روزانــو هــڪ‬ ‫گــوريَء جــي صــورت ۾ ‪ 12‬هفتن تائين اســتعمال‬ ‫ڪرڻــي پويٿــي‪ .‬هــيَء دوا عالمــي مارڪيــٽ ۾‬ ‫دســتياب آهــي پــر بدقســمتيَء ســان اڃــان تائيــن‬ ‫پاڪســتان ۾ متعــارف نــه ڪرائــي ويئــي آهــي‪.‬‬ ‫اميريڪا جي فوڊ اينڊ ڊرگ ائڊمنسٽريشن انهن‬ ‫گوريــن جــي هــڪ ڊگهــي ۽ جامــع تحقيــق ڪــرڻ‬ ‫کانپــوِء ان جــي اســتعمالڻ جــي اجــازت ڏنــي آهــي‬

‫‪ 14‬فئربوري‪-28-‬فئربوري ‪2015‬‬

‫‪Health & Technology‬‬

‫عــاج الِء رڳــن ۾ ڊوڙنــدڙ پتڪــڙا روبوٽــس‬

‫(روزاين سنڌ ايڪسپريس جي ٿورن سان)‬

‫پندرهنوار “تندرستي” مئگزين‬

‫‪12‬‬

‫‪ 14‬فئربوري‪-28-‬فئربوري ‪2015‬‬