Tandrusti Sindhi Mag 15 jan 2015

‫تــنـدرسـتـي‬ “TANDRUSTI” A Fortnightly E-magazine in Sindhi language for promotion of Science & disseminating information on Health, Environment, Climate change & Biodiversity

2015 ‫ جنوري‬31 - ‫جنوري‬15

‫ڇــا گوشــت‬ ‫کائــڻ ۽ کيــر‬ ‫پيئــڻ ســان‬ ‫ـي‬ ‫ـر ٿـ‬ ‫ڪينسـ‬ ‫ســگھي ٿي؟‬ ‫ٻــارن ۾ خــوراڪ‬ ‫جــي کــوٽ جــا اثــر‬ ‫آٽــــــــــــزم‬

10

‫تــــنــدرســتـي‬

‫يل اســپتالن کان بـ‬ ‫تندرســت معارشي ال ِء جديد دوائن ۽ اع ٰ‬ ‫وڌيــڪ رضوري صحت بابــت بنيادي ڄاڻ جو هجڻ آهي‪.‬‬

‫‪ 15‬جنوري ‪ 31 -‬جنوري ‪ ، 2015‬شمارو‪ 10 :‬جلد‪VOL: 02 ISSUE No. 10, JANUARY 15- 31, 2015 002 :‬‬ ‫سرپرست‪:‬‬ ‫؟؟‬ ‫مئنيجنگ ايڊيٽر‬

‫اعجاز اسد پليجو‬

‫ايڊيٽر‪:‬‬

‫مرتضي‬ ‫ڊاڪٽر علي‬ ‫ٰ‬ ‫ڌاريجو‬ ‫مئگزين ڊيزائنر‪:‬‬

‫ماهتاب اعجاز پليجو‬

‫ايڊيٽوريل بورڊ‪:‬‬ ‫ڊاڪٽر مرلي ڌر‬

‫ڊاڪٽر وجي ڪمار‬

‫ڊاڪٽر فرحان پليجو‬

‫ڊاڪٽر واسديو لوهاڻا‬ ‫ڊاڪٽر ڪيشوداس‬

‫عبدالخالق ميڻو‬

‫‪Email.‬‬

‫‪tandrustimag@gmail.com‬‬

‫پندرهنــوار “تندرســتي” مئگزيــن “ســنڌ ســائنس‬ ‫اڪئڊمــي” (رجســٽرڊ) پــاران فيســبڪ تــان آن الئــن‬ ‫شــايع ڪيــو وڃــي ٿــو‪ .‬هــن جــو مقصــد ســنڌي‬ ‫ٻــويل َء ۾ ســائنيس صحافــت ۽ ســائنيس ادب کــي‬ ‫عــام ڪــرڻ ۽ عــوام کــي بنيــادي صحــت جــي ڄــاڻ ڏيــڻ آهــي‪.‬‬ ‫“تندرستي” مئگزين الِء مواد اي ميل رستي يا هن پتي تي موڪلي سگھو ٿا‪.‬‬

‫‪Dr. Ali Murtaza Dharejo‬‬ ‫)‪Sindh University Employees Cooperative Housing Society (SUECHS‬‬ ‫‪House No. A-148 Sindh University Campus Jamshoro, 76080‬‬

‫هن شماري ۾‬ ‫گوشــت ۽ کيــر ڪئنســر‬ ‫پيــدا ڪــري ســگھن ٿــا ‪3-‬‬ ‫ٻــارن ۾ خــوراڪ جــي گھٽتائــي‬ ‫جــا اثــر‬

‫‪5-‬‬

‫صحت صالحون‬

‫‪7-‬‬

‫آٽزم ڇا آهي؟‬

‫‪8-‬‬

‫فرسٽ ائڊ‬

‫‪10-‬‬

‫تندرستي سماچار‬

‫‪11-‬‬

‫تندرستي چارٽ‬

‫‪12-‬‬

‫“تندرســتي” مئگزيــن پڙهــڻ الِء‬ ‫الئيــڪ ڪريــو‪..‬‬ ‫يــا ‪ issuu.com‬تي ســرچ ڪريو‬

‫سنڌيڪار‪ :‬زوالفقار علي ڌاريجو‬

‫هيلٿ رپورٽ ‪)HEALTH REPORT( /‬‬

‫ڇــا گوشــت کائــڻ ۽ کيــر پيئــڻ ســان ڪينســر ٿــي ســگھي ٿــي‬ ‫ـون (‪ ،)hormones‬قدرتــي طــور تــي انســاني جســم ۾ ٿيــن ٿــا تــه جانــورن ۾ بــه‪ .‬پــر جيڪڏهــن جانــورن‬ ‫هارمـ َ‬ ‫جــي گوشــت ۽ کيــر ۾ جھجهــي مقــدار م موجــود هجــن ۽ اهــڙو کيــر ۽ گوشــت الڳيتــو واپربــو رهجــي تــه‬ ‫ان ســبب بــار جلــد بالــغ ٿــي وڃ ٿــا تــه وڏن ۾ ڪــن قســمن جــي ڪينســر پيــدا ڪــرڻ جــو ڪارڻ بنجــن ٿــا‪.‬‬

‫جڏهــن صحتمنــد زندگــي گــذارڻ جــو ذڪــر ڪجــي‬ ‫ ‬ ‫ٿــو تڏهــن عــام طــور تــي اهــو بــه ٻــڌڻ ۾ اچــي ٿــو تــه ڪــي‬ ‫ماڻهــو کائــڻ الِء جيئــن ٿــا تــه ڪــي جيئــڻ الِء کائيــن ٿــا‪.‬‬ ‫جڏهــن تــه ماهــرن جــو اهوئــي چــوڻ آهــي تــه‪ ،‬زنــده رهــڻ الِء‬ ‫کائــڻ ضــروري آهــي‪ .‬ٿلهــي ليکــي تــه‪ ،‬جســم جــي ضــرورت‬ ‫آهــر طاقتــور ۽ متــوازن کاڌو کائــڻ ضــروري ٿئــي ٿــو‪ .‬هــاڻ‬ ‫تــه جيڪــي ماڻهــو جيئــڻ الِء کائيــن ٿــا انهــن جــا بــه ٻــه قســم‬ ‫ٿيــن ٿــا جــن ۾ هڪــڙا جيئــڻ الِء کائيــن ٿــا ۽ ٻيــا مــرڻ الِء‪.‬‬ ‫جڏهــن تــه اهــا بــه هــڪ حقيقــت آهــي تــه ڪــو بــه فــرد ڄاڻــي‬ ‫واڻــي اهــڙو کاڌو نــه کائينــدو جيڪــو ســندس الِء مــوت‬ ‫جــو ڪارڻ بڻجــي ســگھي‪ .‬جڏهــن تــه ڪــي اهــڙا بــه ٿيــن ٿــا‬ ‫جيڪــي مختلــف طريقــن ســان تمــاڪ واپرائيــن ٿــا تــه ڪــي‬ ‫گھــر کان ٻاهــر هوٽلــن تــي ويهــي ســڻڀيون ۽ چشــڪيدار‬ ‫شــيون شــوق ســان کائيــن ٿــا‪ .‬ڪــي وري پنهنجــي پــر ۾‬ ‫وڌيــڪ صحتمنــد کاڌن کــي اهميــت ڏيــن ٿــا جھــڙوڪ ‪:‬ڳائــي‬ ‫گوشــت بجــاِء ٻاڪــرو گوشــت‪.‬‬ ‫اڄڪلهــه‪ ،‬ٻيــن گوشــتن جــي ڀيــٽ ۾ ڪڪــڙ جــو‬ ‫ ‬ ‫گوشــت سســتو ملــي ٿــو جنهــن ســبب تمــام گھڻــي مقــدار‬ ‫۾ اســتعمال ٿئــي ٿــو‪ .‬ڪڪڙيــون پالينــدڙ بــه ڪمائــي جــي‬ ‫اللــچ ۾ پولٽــري فارمــن جــي گھــٽ ۾ گھــٽ ايراضــيِء ۾‬ ‫وڌ ۾ وڌ ڪڪڙيــون پاليــن ٿــا‪ .‬ماهــرن مطابــق‪ ،‬ڪڪڙيــن‬ ‫جــو ايتــري گھڻــي ويجھــي هجــڻ ســبب منجھــن پيــدا ٿينــدڙ‬

‫بيماريــون هــڪ بيمــار ڪڪــڙ مــان ڪنهــن صحتمنــد‬ ‫ڪڪــڙ کــي ســوالئي ســان وچــڙي ســگھن ٿيــون تــه انهــن‬ ‫جــا روڳــي جيــوڙا انســانن کــي بــه بيمــار ڪــري ســگھن ٿــا‪.‬‬ ‫انســانن الِء اســتعمال ٿينــدڙن ڪيتــرن قســمن جــي جانــورن‬ ‫جھــڙوڪ‪ :‬ڪڪڙيــن ۽ چوپائــي مــال کــي مختلــف بيماريــن‬ ‫کان بچائــڻ الِء انٽيبياٽــڪ (‪ )antibiotic‬دوائــون ڏنيــون وڃــن‬ ‫ٿيــون‪ ،‬جيڪــي انســان بــه اســتعمال ڪريٿــو‪ .‬انهــن جــي‬ ‫انــڌا ڌنــڌ اســتعمال ســبب نــه رڳــو بيماريــن جــي جيــوڙن‬ ‫۾ انٽيبياٽــڪ دوائــن الِء مزاحمــت پيــدا ٿئــي ٿــي تــه اڳتــي‬ ‫هلــي روڳــي جيــوڙن جــا اهــڙا نســل بــه پيــدا ٿيــن ٿــا جــن‬ ‫تــه ڪنهــن بــه قســم جــي انٽيبياٽــڪ دوا اثــر ڪــري نــه ٿــي‬ ‫ســگھي‪ .‬ماهــرن مطابــق‪ ،‬جــن جانــورن کــي انســان پنهنجــي‬ ‫کاڌي الِء اســتعمال ڪــري رهيــو آهــي تــن کــي مختلــف‬ ‫قســمن جــون انتيبياٽــڪ دوائــون ايتــري تــه گھڻيــون ۽‬ ‫جھجھــي مقــدار ۾ کارائــي رهيــو آهــي جــو انهــن الِء روڳــي‬ ‫جيــوڙا نــود بنجــي انســانن کــي بــه بيمــار ڪــري هــڪ‬ ‫مســئلو بنجــي رهيــا آهــن ۽ ممڪــن آهــي تــه اڳتــي هلــي‬ ‫هــڪ اهــري ســنگين صورتحــال پيــدا ٿــي پــوي جنهنکــي‬ ‫انســان بــه منهــن ڏئــي نــه ســگھي‪.‬‬ ‫ان کانســواِء ڪيتــرن ماهــرن کــي ان ڳالهــه جــو بــه‬ ‫ ‬ ‫فڪــر آهــي تــه اهــڙن جانــورن کــي انٽيبياٽــڪ کانســواِء‬

‫تندرستي مئگزين ‪ 15‬جنوري ‪ 31 -‬جنوري ‪2015‬‬

‫‪03‬‬

‫هٿــرادو طــور تــي ڪــن اهــڙن قســمن جــا هارمــون بــه کارايــا‬ ‫يــا هنيــا وڃــن ٿــا تــه جيئــن انهــن جــي گوشــت ۽ کيــر جــي‬ ‫مقــدار ۽ جھجھــو واڌارو ٿــي ســگھي‪ .‬انســان جڏهــن ان‬ ‫قســم جــو گوشــت کائــي يــا کيــر پيئــي ٿــو تــه اهــي ســندس‬ ‫تندرســتي متاثــر ڪــري ڪيتــرن قســمن جــا مســئال پيــدا‬ ‫ڪــن ٿــا جھــڙوڪ‪ :‬ٻــارن جــو وقــت کان اڳــي بالغجــڻ يــا‬ ‫ســامائجڻ ۽ ڪيتــرن قســمن جــو ڪينســري بيماريــن جــو‬ ‫پيــدا ٿيــڻ‪.‬‬ ‫ان سلســلي ۾ ڪراچــي جــي آغــا خــان يونيورســٽي‬ ‫ ‬ ‫اســپتال جــي ’فيملــي ميڊيســن‘ جــي هــڪ ماهــر‪ ،‬ڊاڪٽــر‬ ‫ثمينــا شــاه وائــس آف اميريــڪا ســان ڳالهيون ڪنــدي ٻڌايو‬ ‫تــه ‪” ،‬جانــورن کــي ملنــدڙ ڪيميائــي مــادا‪ ،‬انســاني جســم‬ ‫۾ پهچــي پنهنجــو اثــر پيــدا ڪــن ٿــا خــاص طــور تــي جڏهــن‬ ‫اهــي الڳيتــو ۽ گھڻــي مقــدار ۾ واپرايــا وينــدا هجــن“‪.‬‬ ‫ســندس چواڻــي‪” ،‬ان قســم جــون رپورٽــون بــه اوس موجــود‬ ‫آهــن تــه جانــورن الِء اســتعمال ٿينــدڙ دوائــن ۽ هارمونــن جــا‬ ‫انســاني جســم تــي هاڃيــڪار اثــر پيــدا ٿــي رهيــا آهــن پــر‬ ‫ان تــي کوجنــا نــه ٿــي ڪئــي وڃــي“‪ .‬ســندس وڌيــڪ چواڻــي‬ ‫تــه‪” ،‬شــايد تــه اهــو هــڪ ايتــرو وڏو ڪاروبــار ۽ ان ســان‬ ‫ايتــرن تــه گھڻــن ماڻهــن جــو پيــٽ گــذر الڳاپيــل آهــي جــو‬ ‫ان مالــدار ۽ طاقتــور صنعــت ڏانهــن ڪيــر بــه آڱــر کڻــڻ الِء‬ ‫تيــار ناهــي‪ ،‬جڏهــن تــه صحــت کاتــي کــي ان تــي ڪــم ڪــرڻ‬ ‫گھرجــي“‪.‬‬ ‫ڪئنــاڊا هــڪ اســريل ملــڪ ۽ فالحــي‬ ‫ ‬ ‫رياســت آهــي اتــي پــڻ جانــورن ۽ ٻوٽــن الِء‬ ‫ڪيميائــي مــادا اســتعمال ڪيــا وڃــن ٿــا‬ ‫پــر ’ائــٽ رائيــٽ انٽرويــو‘ نالــي ويــب‬ ‫ســائيٽ مطابــق اهــڙن ڪيميائــي مــادن‬ ‫جــي اســتعمال ڪــرڻ جــو مقصــد‪،‬‬ ‫صحتمنــد ۽ سســتن جانــورن جــي‬ ‫پــرورش ڪــرڻ آهــي ۽ اهــو ڪــم وڏيَء‬ ‫خبــرداريِء ســان ڪيــو وينــدو آهــي‪ .‬ويب‬ ‫ســائٽ مطابــق‪ ،‬جنهــن ڳئــون مــان کيــر‬ ‫حاصــل ڪيــو وينــدو آهــي ان کــي هارمــون‬ ‫نــه ڏنــا وينــدا آهــن‪ ،‬رڳــو انهــن گابيــن کــي هارمــون‬ ‫ڏنــا وينــدا آهــن جــن جــو وزن وڌائڻــو هونــدو آهــي تــه جيئــن‬ ‫وڌيــڪ گوشــت حاصــل ڪــري ســگھجي‪ .‬جيڪڏهــن ڪنهــن‬ ‫ڍڳــيَء کــي بيمــاري ۾ انٽيبياٽــڪ دوائــون ڏنيــون وينديــون‬ ‫آهــن تــه ان جــو کيــر وڪــرو ناهــي ڪيــو وينــدو ۽ جيڪڏهن‬ ‫ڪڪريــن کــي ڏنيــون وينديــون آهــن تــه انهــن جــا آنــا ضايــع‬

‫‪04‬‬

‫“جانــورن کــي ملنــدڙ ڪيميائــي مادا‪ ،‬انســاني جســم‬ ‫۾ پهچــي پنهنجــو اثــر پيــدا ڪــن ٿــا خــاص طــور‬ ‫تــي جڏهــن اهــي الڳيتــو ۽ گھڻــي مقــدار ۾ واپرايــا‬ ‫وينــدا هجــن‪ .‬رپورٽــون موجــود آهــن تــه جانــورن الِء‬ ‫اســتعمال ٿينــدڙ دوائــن ۽ هارمونــن جــا انســاني‬ ‫جســم تــي هاڃيــڪار اثــر پيــدا ٿــي رهيــا آهــن‪”.‬‬ ‫ڪيا ويندا آهن‪.‬‬ ‫’ائــٽ رائيــٽ انٽرويــو‘ مطابــق جــن جانــورن کــي‬ ‫ ‬ ‫ڪيميائــي مــادا ڏنــا وڃــن ٿــا تــن جــي اســتعمال ڪــرڻ ســان‬ ‫انســانن کــي ڪيتريــن بيماريــن ٿيــڻ جــا خطــرا ٿــي ســگھن‬ ‫ٿــا‪ .‬جيتوڻيــڪ اهــڙي ڳالهــه ثابــت نــه ڪئــي ويئــي آهــي پــر‬ ‫تنهــن هونــدي بــه رياســت‪ ،‬کاڌي ۾ اهــڙن ڪيميائــي مــادن‬ ‫جــي مقــدار تــي اک رکــي ٿــي ۽ جيڪڏهــن اهــڙي ڪنهــن‬ ‫کاڌي ۾ انهــن جــو مقــدار وڌيــڪ هجــي ٿــو تــه ان کــي‬ ‫وڪــري الِء مارڪيــٽ ۾ نــه ٿــو موڪلجــي‪.‬‬ ‫نالــي نــه ٻڌائــڻ جــي شــرط تــي پاڪســتان جــي ڪيتــرن‬ ‫پولٽــري فارمــن ۽ واڙن جــي مالڪــن ٻڌايــو تــه‬ ‫هتــي‪” ،‬هــر قســم جــي جانــور تــي بناتميــز‬ ‫۽ بــي حســاب ڪيميائــي مــادا اســتعمال‬ ‫ڪيــا وڃــن ٿــا ۽ انهــن جــي اســتعمال‬ ‫دوران جانــورن جــو کيــر‪ ،‬گوشــت ۽ آنــا‬ ‫وغيــره وڪــرو ڪيــا وڃــن ٿــا“‪.‬‬ ‫جيســيتائين کوجنــا مــان اهــا‬ ‫ ‬ ‫ڳالهــه ثابــت نٿــي ٿئــي تــه جانــورن الِء‬ ‫اســتعمال ٿينــدڙ ڪيميائــي مــادا انســانن‬ ‫الِء هاڃيــڪار ٿــي ســگھن ٿــا تيســيتائين ان‬ ‫ڳالهــه کــي ذهــن ۾ رکــڻ گھرجــي تــه اســريل ملڪــن‬ ‫۾ آرگينــڪ کاڌن يعنــي اهــڙن کاڌن جــو رواج وڌي رهيــو‬ ‫آهــي جيڪــي قدرتــي طــور تــي بنــا ڪنهــن ڪيميائــي مــادي‬ ‫جــي پيــدا ۽ تيــار ڪيــا وڃــن ٿــا‪ .‬هونئــن بــه سائنســدانن‬ ‫جــي راِء موجــب اســانکي ڪيميائــي مــادن کان پــاڻ بچائــڻ‬ ‫گھرجــي‪ VOA( .‬جــي ٿــورن ســان)‪.‬‬

‫تندرستي مئگزين ‪ 15‬جنوري ‪ 31 -‬جنوري ‪2015‬‬

‫ڊاڪٽر ممتاز قريشي‬

‫غذا ۽ صحت ‪)NUTRITION & HEALTH( /‬‬

‫ٻارن ۾ خوراڪ جي گهٽتائي ۽ اُن جا اثر‬

‫ســنڌ جــي انتهائــي پٺٽــي پيــل عالئقــي “ٿــر” ۾ ڏڪار آيــل آهــي جنهــن‬ ‫ ‬ ‫ســبب ٿريــن جــا اهنــج وڌي ويــا آهــن‪ .‬ٿريــن جــو ســڀ کان وڏو اهنــج ۽ درد ســندن‬ ‫ابهــم ٻــارن جــو بــي وقــت مــوت آهــي‪ .‬ٿــر ۾ ٻــارن جــي مــوت جــو وڏو ڪارڻ‬ ‫مناســب ۽ پــوري پنــي خــوراڪ يــا غــذا (‪ )balanced diet‬جــو نــه ملــڻ آهــي‪.‬‬ ‫حقيقــت ۾ غــذا جــي کــوٽ ۽ ســرڪار پــاران وقــت ســر واهر نــه ڪــرڻ کان به‬ ‫ ‬ ‫وڏو ڪارڻ ماڻهــن ۾ صحــت جــي مناســب ڄــاڻ جــو نــه هئــڻ آهــي‪ .‬ٻيــن لفظــن ۾ ٿــر‬ ‫ســميت ســڄي ســنڌ ۾ ٻــارن تــوڙي وڏن جــي بــي وقــت مــوت جــو ڪارڻ غربــت نه‬ ‫پــر جھالــت آهــي‪ .‬هــن جھالــت جــو هــڪ ئــي عــاج “تعليــم” آهــي‪( .‬ادارو)‬ ‫اســانجي ملڪ ۾ ‪ ،‬ٽن مهينن‬ ‫ ‬ ‫کان ‪ 5‬ســالن جــي عمــر جــي ٻــارن ۾‬ ‫خــوراڪ جــي ڪمــي ٿيــڻ هــڪ عــام‬ ‫ڳالهــه آهــي‪ .‬اهــو ئــي ســبب آهــي جــو‬ ‫ننــڍي عمــر ۾ خــوراڪ جــي کــوٽ‬ ‫ســبب ڪيترائــي معصــوم ٻــارڙا‬ ‫ٻــارن ۾ خــوراڪ جــي‬ ‫ڪمــي ڇــو ٿــي ٿئــي؟‬ ‫خــوراڪ جــي کــوٽ‬ ‫ ‬ ‫جــا ڪيترائــي ســبب آهــن‬ ‫جــن مــان ڪــن ســببن جــو‬ ‫هيــٺ ذڪــر ڪجــي ٿــو‪:‬‬ ‫• ٻــار کــي ُ‬ ‫ٿــڃ يــا مــاُء جــو‬ ‫کيــر ُگهــرج کان گهــٽ ملــڻ‪.‬‬ ‫ان ســبب ٻــار ڪمــزور ٿــي‬ ‫وڃــن ٿــا‪ .‬پــوري کيــر نــه ملــڻ‬ ‫جــو هــڪ ســبب ٻــار ُپٺيــان‬ ‫ٻــار ڄڻــڻ بــه آهــي‪.‬‬ ‫ماُء جو کير ‪ 4‬مهينن‬ ‫•‬ ‫کانپــوِء ٻــار جــي ضــرورت‬ ‫پــوري ڪــرڻ الِء ناڪافــي‬

‫خطرنــاڪ بيماريــن جــي ور چڙهــي‬ ‫روزانــو فــوت ٿــي رهيــا آهــن‪ .‬جيڪــي‬ ‫ٻــارڙا بيماريــن جــي حملــن کان‬ ‫بچــي وڃــن ٿــا انهــن جــي جســماني‬ ‫۽ ذهنــي واڌ مســتقل گهٽجــي وڃــي‬ ‫ٿــي‪ ،‬جنهنڪــري ســندن ســڄي عمــر‬

‫ٿئــي ٿــو‪ .‬ان الِء ضــروري‬ ‫ٿئــي ٿــو تــه ٻــار کــي واڌو‬ ‫‪ /‬ٻاهريــن خــوراڪ ڏيــڻ بــه‬ ‫شــروع ڪجــي‪ .‬مثــال طــور؛‬ ‫کچڻــي‪ ،‬دال‪ ،‬ڪيلــو‪ ،‬انــڊي‬ ‫جــي زردي وغيــره‪.‬‬ ‫• غربــت جــي ڪــري والديــن‬ ‫گوشــت‪ ،‬مڇــي‪ ،‬کيــر يــا‬ ‫بيضــا وغيــره خريــد ڪــري‬ ‫نــه ٿــا ســگھن جنهنڪــري‬ ‫ٻــار جــي طاقتــور خــوراڪ‬ ‫گھٽجــي وڃــي ٿــي‪.‬‬ ‫• اســانوٽ گھڻــن ڳوٺــن‬ ‫۾ اهــو تاثــر عــام آهــي تــه‬ ‫ڪجهــه کاڌا گــرم تــه ڪجهــه‬

‫عــذاب ۾ گــذري ٿــي‪ُ .‬ســٺي غــذا وقــت‬ ‫تــي نــه ملــڻ ســان اهــي معصــوم ُگل‬ ‫وقــت کان اڳ خــزان جــي ور چڙهــي‬ ‫وڃــن ٿــا‪ .‬ٻــارڙن جــي ان حالــت جــا‬ ‫ذميــوار اســان ســڀ آهيــون‪ .‬اســانکي‬ ‫گهرجــي تــه ٻــارڙن ۾ خــوراڪ جــي‬ ‫ڪمــي بابــت ڄــاڻ حاصــل ڪريــون تــه‬ ‫جيئــن ان ســبب ٿينــدڙ دائمــي نقصــان‬ ‫روڪــي ســگهجن‪ .‬اســان تــي اهــو بــه‬ ‫فــرض ٿئــي ٿــو تــه اهــڙي ڄــاڻ ڳــوٺ‬ ‫ڳــوٺ‪ ،‬شــهر شــهر پهچايــون تــه جيئــن‬ ‫اســانجو اينــدڙ نســل ذهيــن ۽ صحــت‬ ‫منــد بنجــي دنيــا جــي ٻيــن قومــن ســان‬ ‫مقابلــو ڪــري ســگهي‪.‬‬ ‫خــوراڪ جــي ڪمــي يــا کــوٽ‬ ‫ســبب ٿينــدڙ بيماريــون‬ ‫ٻــارن ۾خــوراڪ جــي ڪمــي‬

‫ٿــڌا ٿيــن ٿــا جنهــن ســبب‬ ‫گرميــن ۾ بيضــا ۽ ســردين‬ ‫۾ ڪيــا‪ ،‬فــروٽ يــا چانــور‬ ‫وغيــره نــه کارئينــدا آهــن‪.‬‬ ‫ان ســان بــه خــوراڪ ۾‬ ‫ڪمــي ٿيــو وڃــي‪ .‬ڪجهــه‬ ‫خاندانــن ۾ ُســٺي خــوراڪ‬ ‫صــرف ُپــٽ کــي ڏنــي وڃــي‬ ‫ٿــي جنهــن ڪــري نياڻيــون‬ ‫خــوراڪ جــي ڪمــي جــو‬ ‫شــڪار ٿيــو وڃــن‪.‬‬ ‫ٻــارن کــي هــڪ‬ ‫•‬ ‫ٻئــي ُپٺيــان دســت ۽ ســيني‬ ‫جــون بيماريــون ٿيــڻ ســان‬ ‫بــه ُبــک ختــم ٿــي وڃــي‬

‫تندرستي مئگزين ‪ 15‬جنوري ‪ 31 -‬جنوري ‪2015‬‬

‫ٿــي جنهنڪــري جســم‬ ‫۾ خــوراڪ جــي شــديد‬ ‫گهٽتائــي ٿيــو وڃــي‪.‬‬ ‫اهــڙيَء صورتحــال ۾ اهــي‬ ‫بيماريــون اڃــا بــه وڌيــڪ‬ ‫موتمــار ثابــت ٿيــن ٿيــون‪.‬‬ ‫• ڪٽنبــي رٿابنــديَء ‪/‬‬ ‫فيملــي پالننــگ تــي عمــل‬ ‫نــه ڪــرڻ بــه هــڪ اهــڙو‬ ‫اهــم ســبب آهــي جنهــن جــو‬ ‫اثــر نــه رڳــو مــاُء تــي پــوي‬ ‫ٿــو پــر مــاُء جــي ڪمــزوري‬ ‫ســڌي طــرح ســان ٻــار کــي‬ ‫بــه ڪمــزور ڪــرڻ ۾ اهــم‬ ‫ڪــردار ادا ڪــري ٿــي‪.‬‬ ‫‪05‬‬

‫خــوراڪ جــي گھٽتائــي ســبب‬ ‫پيــدا ٿينــدڙ خطرنــاڪ اثــر‬ ‫• ٻــار جــي جســم جــي گرمــي‪ /‬گرمي‬ ‫پــد گهٽجــي وڃڻ‬ ‫• جســم مان گلوڪوز جي گهٽتائي‬ ‫ٿيڻ‬ ‫• ِدل جي ڌڙڪن گهٽجي وڃڻ‬ ‫• موتمار روڳ ‪ /‬انفيڪشن ٿيڻ‬

‫ســبب هيٺيــن ٻــن اهــم قســمن‬ ‫(ڪواشــيورڪور ۽ مراســمس) جــون‬ ‫بيماريــن ٿيــن ٿيــون‪.‬‬ ‫‪.1‬ڪواشيورڪور‬ ‫‪Kwashiorkor‬‬ ‫ابهمــن ۽ ننــڍن ٻــارڙن ۾‬ ‫ ‬ ‫ٿينــدڙ کاڌي جــي ســخت اوڻائــي جنهن‬ ‫جــو مکيــو ڪارڻ کاڌي ۾ پروٽيــن‬ ‫جــي معيــار ۽ مقــدار جــي کــوٽ ٿئــي‬ ‫ٿــي جنهــن ســبب رت جــي کــوٽ يــا‬ ‫رت جــي پوڻائــي‪ ،‬ٿوٿــر‪ ،‬پيــٽ مٽڪــي‬ ‫جيــان نڪــري پــوڻ‪ ،‬چمــڙيَء جــو‬ ‫رنــگ ڦٽــي وڃــڻ‪ ،‬وارن جــو ڪــري يــا‬ ‫رنــگ مٽجــي وڃــڻ‪ ،‬رت ۾ البيومــن‬ ‫تمــام گھڻــي گھٽجــي وڃــڻ ۽ پيٽــان‬ ‫تمــام گھڻــو ويهــڻ جنهــن ۾ اڻ هضــم‬ ‫ٿيــل کاڌو ٿئــي ٿــو‪ /‬هــن بيمــاريَء جــو‬ ‫ســبب جســم ۾ پروٽيــن جــي شــديد‬ ‫کــوٽ ٿئــي ٿــي‪.‬‬

‫‪06‬‬

‫‪ .2‬مراسمس (‪)Marasmus‬‬ ‫ننــڍن ٻــارن ۾ کاڌي جــي‬ ‫ ‬ ‫شــديد اوڻائــي جنهــن جــو ســبب کاڌي‬ ‫۾ ڪئلريــن ۽ پروٽيــن جــي پوڻائــي‬ ‫ٿئــي ٿــي تــه هــيَء بيمــاري پيــٽ ۾‬ ‫جيتــن ســبب بــه ٿــي ســگھي ٿــي‪ /‬هــن‬ ‫بيمــاري ۾ کاڌي جــا اٽــڪل ســڀ ُجــزا‬ ‫گهڻــي مقــدار ۾ گهٽجــي وڃــن ٿــا‬ ‫ٻــارڙن ۾ هــي ٻئــي بيماريــون‬ ‫ ‬ ‫عــام طــور تــي هــڪ ئــي وقت تــي ٿين‬ ‫ٿيــون‪ .‬اهــڙي صورتحال ۾ ان بيماري‬ ‫کــي مراســمڪ ڪواشــيورڪور جــي‬ ‫نالــي ســان ســڏيو وڃــي ٿــو‪.‬‬ ‫خــوراڪ جــي کــوٽ جــا پيــدا ٿينــدڙ‬ ‫اثــر‬ ‫ٻــارن ۾ خــوراڪ جــي‬ ‫ ‬ ‫گهٽتائــي ڪــري ســندن واڌ تــي تمــام‬ ‫گهڻــو اثــر پــوي ٿــو‪ ،‬قــد بــت ۾ ننــڍا ۽‬ ‫ڪمــزور هجــن ٿــا‪ ،‬عمــر جــي حســاب‬

‫تندرستي مئگزين ‪ 15‬جنوري ‪ 31 -‬جنوري ‪2015‬‬

‫ســان ســندن وزن تمــام گهــٽ هجــي‬ ‫ٿــو‪ ،‬ٿــوري ٿــوري وقــت کانپــوِء بيمــار‬ ‫ٿــي پــون ٿــا ۽ ڪمــزوري ســبب پيــدا‬ ‫ٿينــدڙ بيماريــون گھڻــيَء ڏکيائــي‬ ‫ســان ڪنٽــرول ۾ اچــن ٿيــون‪.‬‬ ‫مراســمس ســبب ٻــارن ۾ هيٺيــون‬ ‫عالمتــون ظاهــر ٿيــن ٿيــون‪:‬‬ ‫جســم ڏٻــرو ٿــي وڃــڻ‪ ،‬جســم‬ ‫•‬ ‫مــان چرٻــي ڳــري وڃــڻ‪ ،‬ٻــار جــو مٿــو‬ ‫جســم جــي مقابلــي ۾ وڏو لڳــڻ‪،‬‬ ‫منهــن ۾ ُگهنــج پــوڻ (جيڪــي عــام‬ ‫طــور تــي ‪ 70‬ســالن کانپــوِء پونــدا‬ ‫آهــن)‪ ،‬پاســراٽين ۽ ويهــڪ جــي هــڏن‬ ‫جــو ظاهــر ٿيــڻ‪ ،‬پيــٽ ڦوڪجــي وڃــڻ‪.‬‬ ‫ڪواشيورڪور‬ ‫هــي بيمــاري عــام طــور تــي‬ ‫ ‬ ‫‪ 1‬کان ‪ 5‬ســالن جــي عمــر ۾ ٿئــي ٿــي‪.‬‬ ‫جڏهــن تــه ان کان اڳ يــا بعــد ۾ بــه ٿــي‬ ‫ســگهي ٿــي ۽ پروٽيــن جي شــديدکوٽ‬ ‫ڪــري ٿئــي ٿــي‪ .‬هــن بيماري ۾ جســم‬ ‫جــي مختلــف حصــن ۾ســوڄ ٿــي پــوي‬ ‫ٿــي جيــڪا هــن بيمــاري جــي هــڪ‬ ‫اهــم عالمــت آهــي‪.‬‬ ‫ٻيــون عالمتــون هيٺيــون ٿــي‬ ‫ ‬ ‫ســگھن ٿيــون‪:‬‬

‫جســم جــي ظاهــري حصــن‬ ‫•‬ ‫جھــڙوڪ‪ :‬منهــن‪ ،‬هــٿ‪ ،‬پيــر‪ ،‬ويهــڪ‬ ‫جــي جــاِء وغيــره تــي ســوڄ ٿيــڻ‬ ‫• واڌ ۾ گهٽتائي‬ ‫• ٻار ۾ بيچيني ۽ چڙ ٿيڻ‬ ‫• ٻــار جــا وار ســنها‪ ،‬بــي رنــگ ۽‬ ‫ڇڙوڇــڙ ٿيــڻ‬ ‫• ٻار ۾ رت جي ڪمي ٿيڻ‬ ‫• ٻار جو الڳيتو بيمار ٿيڻ‬ ‫• ٻــار جــي کل بــي رنــگ يــا ننــڍا‬ ‫وڏا داغ ٿيــڻ‬ ‫• ٻار جو جيرو وڌي وڃڻ‬ ‫عالج‪:‬‬ ‫شــروعات ۾ ٻــار کــي پاڻيٺــي‬ ‫ ‬ ‫صــورت ۾ گهــٽ مقــدار ۾ ۽ وقفــي‬ ‫وقفــي ســان خــوراڪ ڏيــڻ گهرجــي‪.‬‬ ‫جيئــن تــه اهــڙن ٻــارن جــي ُبــک گھڻــي‬ ‫گهٽجــي وڃــي ٿــي ان ســبب گهڻــي‬ ‫کائــڻ ســان کيــن ُالٽــي ٿيــڻ جــو‬ ‫انديشــو هجــي ٿــو‪ .‬کيــر هــڪ تمــام‬ ‫ُســٺي غــذا آهــي جنهــن ۾ ڪيلريــون‬ ‫۽ پروٽيــن ٻئــي موجــود ٿيــن ٿيــون‪.‬‬ ‫اهــڙن ٻــارن کــي ‪ 3‬کان ‪ 5‬ڏينهــن بعــد‬ ‫پاڻيــٺ مليــل نهــري غــذا ڏيــڻ گهرجــي‬ ‫جھــڙوڪ‪ :‬کچڻــي‪ ،‬دال‪ ،‬انــڊي جــي‬ ‫زردي‪ ،‬نــرم بســڪيٽ‪ ،‬ڪيلــو‪َ ،‬رٻ‬ ‫وغيــره‪ .‬يــاد رهــي تــه اهــا غــذا صــرف‬ ‫انهــن ٻــارن الِء آهــي جيڪــي ‪ 4‬مهينــن‬ ‫يــا ان کان وڏيَء عمــر جــا هجــن‪.‬‬ ‫خــوراڪ جــي گهتٽائــي ســبب‬ ‫ ‬ ‫جيڪڏهــن ٻــار جــي حالــت گھڻــي‬ ‫خــراب جھــڙوڪ‪ :‬گهڻيــون ُالٽيــون‪،‬‬ ‫دســت وغيــره هجنــس يــا نيــم غــش‬ ‫يــا بيهوشــي جــا دورا پونــدا هجنــس‬ ‫تــه کيــس تــرت ويجهــيَء اســپتال‬ ‫پهچائجــي تــه جيئــن فــورن ســندس‬ ‫جســم جــي پاڻيــاٺ کــي نارمــل مقــدار‬ ‫۾ رکــي ســگهجي‪ .‬ان معاملــي ۾‬ ‫ُسســتي توهانجــي ٻــار الِء موتمــار‬ ‫ثابــت ٿــي ســگهي ٿــي‪.‬‬

‫صحت صالحون (‪)HEALTH TIPS‬‬

‫چهــري جــي نشــانن کان ڇوٽــڪاري جــا ديســي طريقــا‬

‫چهــري تــي داغــن ۽ داڻــن کان‬ ‫ ‬ ‫پريشــان ڇوڪريــون مختلــف ڪريمــن جــو‬ ‫ســهارو وٺندي نظر اينديون آهن‪ ،‬جنهن ســان‬ ‫کيــن وقتــي طــور تــه آرام ملــي وينــدو آهــي‪،‬‬ ‫پــر مســتقل ان کان ڇوٽــڪارو ناهــي ملنــدو‪.‬‬ ‫اهــي مهانگيــون ۽ قيمتــي شــيون نــه رڳــو‬ ‫کيســي تــي وزنــي ٿينديــون آهــن‪ ،‬پــر انهــن‬ ‫ســان ديــر تائيــن اثــر بــه ناهــي ٿينــدو‪ .‬پــر جيئن‬ ‫تــه اڪثــر عورتــون وقــت جي گهٽتائــي جواز‬ ‫بڻائينــدي اهڙيــون بــازاري شــيون چهري جي‬ ‫چمــڙي تــي اســتعمال ڪنديــون آهــن‪ .‬انهــن‬ ‫جــو چــوڻ هونــدو آهــي تــه قدرتــي شــين کان‬ ‫فائــدو حاصــل ڪــرڻ هــڪ ڏکيــو ڪــم آهــي‪،‬‬ ‫پــر اهــو تمــام غلــط خيــال آهــي‪ .‬جيڪڏهــن‬ ‫ٿــوري محنــت ڪئــي وڃــي ته جلد ئي گهربل‬ ‫نتيجــا ملــي ســگهن ٿــا‪ .‬اچــو تــه ڏســون اهــي‬ ‫ڪهڙيــون قدرتــي شــيون آهن‪ ،‬جيڪي اســان‬ ‫جــي چمــڙي الِء بهتريــن ثابــت ٿينديــون آهــن‪.‬‬ ‫ماهــرن موجــب اهــي هــر موســم ۽ هــر قســم‬ ‫جــي چمــڙي الِء فائديمنــد هونديــون آهــن‪.‬‬ ‫باسل (نازبوء ‪/‬تلسي‪ :‬هيَء هڪ جراثيم‬ ‫مارينــدڙ جــڙي ٻوٽــي آهــي‪،‬‬ ‫باســل جــي ڪجهــه پتــن کي‬ ‫پاڻي ۾ پندرهن منٽن تائين‬ ‫اٻاريــو ۽ پــوِء ان کــي ٿــڌو‬ ‫ڪــري فــرج ۾ رکــي ڇڏيــو‪ .‬ڪاٽــن بــال يــا‬ ‫ڪپهــه جــي مدد ســان ان کي ڏينهــن ۾ ٻه ڀيرا‬ ‫پنهنجــي چهــري تــي لڳايو‪ ،‬تمام گهــٽ وقت‬ ‫۾ توهــان پنهنجــي چهــري تــي ان جــا حيــرت‬ ‫انگيــز نتيجــا ڏســي ســگهندو‪ .‬ان کان عــاوه‬ ‫باســل جــي ڪجهــه پتــن کــي صــاف ڪــري‬ ‫انهــن کــي چيڀاٽيــو ۽ انهــن کــي هٿــن ســان‬ ‫دٻائــي رس ڪــڍو ۽ پــوِء ڪپهــه جــي مدد ســان‬ ‫اهــا رس پنهنجــي چهــري جي داڻن تي لڳايو‪.‬‬ ‫نم‪ :‬هونئن ته نم جا ڪيترائي فائدا آهن‪ ،‬پر‬ ‫چهــري الِء بــه هــر لحــاظ کان‬ ‫بهتريــن آهــي‪ .‬نــم بــه چهــري‬ ‫جــي داغــن ۽ داڻــن کي ختم‬ ‫ڪــرڻ ۾ مــدد ڏينــدي آهــي‪.‬‬ ‫نم جي ڪجهه خشــڪ پتن کي پيســيو‪ ،‬پوِء‬ ‫ان ۾ گالب جــو پاڻــي مالئــي پنهنجي چهري‬ ‫تــي لڳايــو ۽ ڪجهــه منٽــن بعــد ٿــڌي پاڻــي‬ ‫تندرستي مئگزين ‪ 15‬جنوري ‪ 31 -‬جنوري ‪2015‬‬

‫ســان ڌوئي ڇڏيو‪ .‬هي هر قســم جي داغن الِء‬ ‫فائديمنــد هونــدي آهي‪ .‬ان کان عــاوه بازار ۾‬ ‫نــم جــو تيــل بــه موجــود آهــي‪ ،‬ان کــي روزانــو‬ ‫رات جــو پنهنجــي چهــري تــي لڳايــو ۽ صبــح‬ ‫جــو ٿــڌي پاڻــي ســان ڌوئــي ڇڏيــو‪.‬‬ ‫ســاوا ڌاڻــا‪ :‬هــڪ ٻــي قدرتــي جــڙي ٻوٽــي‬ ‫آهــي‪ ،‬جيــڪا چهــري جــي‬ ‫داڻــن ســان گــڏ بليــڪ هيــڊز‬ ‫صــاف ڪــرڻ ۾ مهــارت‬ ‫رکــي ٿــي‪ .‬ڌاڻــن جي ڪجهه‬ ‫پنــن کــي هٿــن جــي مــدد ســان پيهيــو ۽ انهــن‬ ‫جــو رس پنهنجــي چهــري تــي لڳايــو‪ .‬ڪجهــه‬ ‫ڦــڙا ليمــن ۾ بــه شــامل ڪــري ســگهجي‬ ‫ٿــو‪ .‬هــي مڪســچر داڻــن الِء فائديمنــد آهــي‪،‬‬ ‫جيڪڏهــن توهــان چاهيــو تــه ڌاڻــن کــي اٻــاري‬ ‫ٿــڌو ٿيــڻ تــي انهن کي پيهي پنهنجي چهري‬ ‫تــي لڳايــو‪ .‬ڏهــن کان پندرهــن منٽن بعــد ٿڌي‬ ‫پاڻــي ســان ڌوئــي ڇڏيــو‪.‬‬ ‫ايلووي ــرا‪ :‬چمــڙي جــي حوالــي ســان هــيَء‬ ‫جــڙي ٻوٽــي تمــام گهڻــي‬ ‫فائديمنــد آهــي‪ .‬ان جــو ســڀ‬ ‫کان وڏو فائــدو اهــو آهــي‬ ‫تــه چهــري جــي چمــڙي کــي‬ ‫صحتمند رکندو آهي‪ .‬داڻن ۽ داغن جا نشــان‬ ‫بــه الهــي ڇڏينــدو آهــي‪ .‬ايلــو ويــرا جــو رس يــا‬ ‫جيــل بــازار ۾ بــه آســاني ســان دســتياب آهــي‪.‬‬ ‫ان کان عــاوه ايلــو ويــرا ڪــي پنــن کــي وچ‬ ‫مــان ڪٽــي انهــن جــو گــودو ڪــڍي ۽ چهــري‬ ‫تــي پندرهــن منٽــن تائيــن لــڳل رهــڻ ڏيــو‪،‬‬ ‫پــوِء هلڪــي يــا ٿــوري گــرم پاڻــي ســان ڌوئــي‬ ‫ڇڏيــو‪.‬‬ ‫ســائي چانهــن‪ :‬ســائي چانهــن جــو روزانــو‬ ‫اســتعمال مختلــف بيمارين‬ ‫کان ئــي محفــوظ نــه ٿــي‬ ‫رکــي‪ ،‬پــر اســان جــي چمــڙي‬ ‫تــي ان جــا هــاڪاري اثــر پــڻ‬ ‫ڇــڏي ٿــي‪ .‬ان ســان گــڏ ســائي چانهــن جــي‬ ‫اســتعمال ٿيــل ٽــي بيگــز کــي ٿــڌي ٿيــڻ بعــد‬ ‫چهــري تــي داڻــن تــي لڳل رهڻ ڏيــو ۽ ‪ 10‬کان‬ ‫‪ 15‬منٽن تائين متاثر جڳهه تي مساج ڪريو‬ ‫تــه اهــو بــه گهڻــو فائديمنــد رهنــدو‪.‬‬ ‫(روزاني عوامي آواز جي ٿورن سان)‬

‫‪07‬‬

‫ترجمو‪ :‬عبدالخالق ميڻو‬

‫ذهني صحت ‪)NUTRITION & HEALTH( /‬‬

‫ـا آهي؟‬ ‫ـزم )‪ (Autism‬ڇـ‬ ‫آٽـ‬

‫(قسط‪)1-‬‬

‫آڪســفورڊ ڊڪشــنريَء مطابق لفظ “آٽزم” جو ترجمو‬ ‫ ‬ ‫َ‬ ‫ڪجهــه هــن ريــت آهــي‪ :‬پنهنجــو پــاڻ ۾ گــم رهــڻ يــا ٻاهريــنَء‬ ‫ـڻ يــا رابطــي نــه ڪـ َ‬ ‫دنيــا ســان ڪلهــو ڪلهــي ۾ نــه مالئـ َ‬ ‫ـرڻ جــي‬ ‫ذهنــي ڪيفيــت؛ جيــڪا اڪثــر ڪــري ننڌپــڻ ۾ ظاهــر ٿينــدي‬ ‫آهــي‪.‬‬ ‫آٽــزم دراصــل انســاني اوســر ۾ پيــدا ٿينــدڙ بــي‬ ‫ ‬ ‫قائدگــي يــا دماغــي اوســر جــي گڙٻــڙ‪ /‬بــي ترتيبــي ‪ /‬خلــل واري‬ ‫حالــت (‪ )Disorder of Neural Development‬جــو نالــو آهــي‪ ،‬جنهــن‬ ‫جــون عالمتــون شــروعاتي ٽــن ســالن ۾ ڪنهــن بــه وقــت ظاهــر‬ ‫ٿــي ســگهن ٿيــون‪ .‬آٽــزم دمــاغ جــي ســماجي ۽ رابطــي واري‬ ‫صالحيتن ســان الڳاپيل اوســر کي متاثر‬ ‫ڪنــدو آهــي‪ .‬نتيجــي ۾ هــن ۾ ورتــل ٻار‬ ‫پهريائيــن ٻــن ســالن جــي عمــر تائيــن يــا‬ ‫ڪجهــه ٽــن ســالن تائيــن پهچــڻ کان اڳ‬ ‫اهــي صالحيتــون آهســتي آهســتي يــا‬ ‫اوچتــو وڃائــي ويهنــدا آهــن‪.‬‬ ‫آٽزم ڪا بيماري (‪ )Disease‬نه‪ ،‬پر‬ ‫ ‬ ‫مختلــف عالمتــن جو ڳٽڪــو (‪)Syndrome‬‬ ‫يعنــي جســم جــي ڪنهــن عضــوي جــي‬ ‫مختلــف بيماريــن جــي عالمتــن جــو ميــڙ‬ ‫‪ /‬روڳــي عالمــت ‪ /‬مرڪــب مــرض آهــي‪،‬‬ ‫جنهــن جــو واســطو دمــاغ ســان آهــي‪.‬‬ ‫ٿــورن لفظــن ۾ آٽــزم انســان جــي طبعــي ڪيفيت جو‬ ‫ ‬ ‫نالــو آهــي جنهــن جــو تعلــق دمــاغ جــي رواجــي ڪيمســٽري‬ ‫۽ بائالجــي جــي ابتــڙ هونــدو آهــي‪ .‬ان جــي باوجــود‪ ،‬اڄ تائيــن‬ ‫ان جــي ڪارڻ (‪ )Factors‬جــو انــدازو مڪمــل طــور واضــع نــه‬ ‫ٿــي ســگهيو آهــي‪ .‬البــت تحقيــق جــو عمــل جــاري آهــي ۽ ان‬ ‫سلســلي ۾ جينياتــي ڪارڻ اهــم بنيــاد ڄاتــا وڃــن ٿــا‪ ،‬جڏهــن تــه‬ ‫ڄــم دوران خلــل وجهــڻ وارا ڪارڻ‪ ،‬ماحولــي ڪارڻ جهــڙوڪ‪:‬‬ ‫ڳرا ڌاتو (‪ ،)Heavy Metals‬جيت مار دوائون(‪ )Pesticides‬۽ ننڌپڻ‬ ‫وارا ُٽڪــن (‪ )Vaccines‬بابــت هيســيتائن مفروضــا (‪)Hypothesis‬‬

‫‪08‬‬

‫ڄاتــا وڃــن ٿــا‪ .‬آٽــزم جــي الِء خانــدان جــي مالي حيثيــت‪ ،‬تعليم‪،‬‬ ‫رهڻــي ڪهڻــيَء جــو هيســيتائين ڪوبــه تعلــق ثابــت نــه ٿــي‬ ‫ســگهيو آهــي‪.‬‬ ‫آٽــزم کان متاثــر ماڻهــن جــي بــاري ۾ آمريــڪا جهــڙي‬ ‫ ‬ ‫ترقــي يافتــه ملــڪ ۾ بــه درســت انــگ اکــر موجــود نــه آهــن‪.‬‬ ‫دنيــا ۾ آٽــزم جــي متاثــرن جــو تعــداد هــر هــزار ماڻهــو مــان ‪2‬‬ ‫آهــي‪ .‬جڏهــن تــه‪ ،‬آمريــڪا ۾ مرضــن جــي تحفــظ ۽ ان تــي قابــو‬ ‫پائــڻ وارن مرڪــزن (‪CDC: Centers for Disease Control and‬‬ ‫‪)Prevention‬جــي رپورٽــن مطابــق ‪ 09‬آهــي‪ .‬آٽــزم جــي متاثــرن‬ ‫جــي تعــداد ۾ ‪1980‬ع کان ڊرامائــي انــداز ۾ اضافــو ٿــي رهيــو‬ ‫آهــي‪ .‬پــر هــي واضــح نــه ٿيــو آهــي تــه اهواضافــو مــرض جــي‬ ‫چانــج پڙتــال جــي ڪــري آهــي يــا واقعــي مــرض ۾ اضافــو ٿــي‬ ‫رهيــو آهــي‪ .‬ڇوڪريــن جــي ڀيــٽ ۾ ڇوڪــرا ان مــرض ۾ ‪3‬‬ ‫کان ‪ 4‬ڀيــرا وڌيــڪ متاثــر ٿيــن ٿــا‪ .‬ان جــي شــڪار ماڻهــن جــي‬ ‫تعــداد ۾ اضافــي جــو ســبب ڪهــڙو بــه هجــي‪ ،‬پــر هــي هــڪ‬ ‫اهــم انســاني مســئلو آهــي جنهــن جي شــدت محســوس ڪندي‬ ‫اقــوام متحــده پــاران هــر ســال ‪ 2‬اپريــل تــي آٽــزم جــي بــاري ۾‬ ‫شــعور بيــدار ڪــرڻ ۽ ڄــاڻ ڏيــڻ الِء “آٽــزم جــو عالمــي ڏينهــن”‬ ‫ملهايــو وينــدو آهــي‪.‬‬ ‫ آٽــزم دراصــل ذهــن جــي رواجــي‬ ‫ڪــم ڪار ۾ رنــڊ اچــڻ يــا بيــڪار بڻائــڻ‬ ‫۾ اثــر پذيــر يــا نفــوذ ٿيــڻ وارو مــرض‬ ‫(‪ )Pervasive Disorder‬آهــي‪ .‬ٻيــا مــرض‬ ‫(‪ )Pervasive Developmental Disorder‬اهــي‬ ‫آهــن جــن کــي گهڻــا ماڻهــو گهــٽ ڄــاڻ جي‬ ‫بنيــاد تــي آٽــزم ســان جــوڙڻ جي ڪوشــش‬ ‫ڪنــدا آهــن‪ ،‬پــر جديــد نظريــن جــي مطابــق‬ ‫انهــن جــو آٽــزم ســان ڪــو بــه تعلــق نظــر نه‬ ‫ٿــو اچــي‪:‬‬ ‫‪.1‬ايســپرگر ســنڊروم (‪)Asperger Syndrome‬‬ ‫‪ :‬هن مرض جون نشــانيون آٽزم جھڙيون‬ ‫هونديــون آهــن‪ ،‬پــر ان کان متاثــر مريضــن جــي ُٻــڌڻ جــي ســگھ‬ ‫عــام رواجــي ٿئــي ٿي‪.‬‬ ‫‪ .2‬ريــٽ ســندروم (‪ : )Rett Syndrome‬هــي مــرض آٽــزم کان‬ ‫بلــڪل مختلــف هونــدو آهــي ۽ صــرف عورتون ان جو شــڪار‬ ‫ٿينديــون آهــن‪.‬‬ ‫‪ :Childhood Integrative Disorder.3‬هــي تمــام گهــٽ ٿينــدڙ مــرض‬ ‫آهــي جنهــن جــو شــڪار ٻــار ‪ 10‬ســالن جــي عمــر تائيــن ان‬ ‫مــرض کان پهچنــدڙ نقصــان جــي ڀيــٽ ۾ موچاريــون مهارتون‬ ‫۽ ڳالهائــڻ ســکي وٺــن ٿــا‪.‬‬

‫تندرستي مئگزين ‪ 15‬جنوري ‪ 31 -‬جنوري ‪2015‬‬

‫‪.4‬اوســر ۾ رنــڊڪ وجهنــدڙ مــرض (‪Pervasive Developmental‬‬ ‫‪ :)Disorder‬هــن جــي الــڳ درجــه بنــدي نــه ڪئــي وئــي آهــي ۽ هن‬ ‫کــي ‪ Atypical Autism‬بــه چيــو وڃــي ٿــو‪.‬‬ ‫آٽــزم جــي بــاري ۾ ســڀ کان پهريــن ڊاڪٽــر ليوڪيــز‬ ‫ ‬ ‫‪1943‬ع ۾ دنيــا کــي حقيقتــون ٻڌايــون‪ .‬هــيَء بيمــاري دنيــا جــي‬ ‫هــر خطــي‪ ،‬رنــگ ۽ نســل‪ ،‬مذهــب ۽ طبقــي ۾ بنــا ڪنهــن فرق‬ ‫جــي ٿئــي ٿــي‪ .‬ان جــا متاثــر ڪجهــه ٻــار پهريائين ٻن ســالن جي‬ ‫عمــر تائيــن پهچــڻ کان اڳ اهــي صالحيتــون آهســتي آهســتي‬ ‫يــا اوچتــو وڃائــي ويهنــدا آهــن‪ .‬آٽــزم جــو شــڪار هــر ٻــار‬ ‫پنهنجــي صالحيتــن ۽ مشــڪالتن ســبب؛ هــر ٻئــي آٽــزم جــي‬ ‫متاثــر ٻــار کان مختلــف هونــدو آهــي‪ .‬انهــيَء جــي ڪــري آٽــزم‬ ‫کــي اهــڙي حالــت جــو نالــو ڏنــو ويــو آجــي جنهــن ۾ عالمتــن ۽‬ ‫خاصيتــن جــي حوالــي کان تمــام گهڻــي وســعت ملــي ٿــي‪.‬‬ ‫آٽــزم ظاهــري طــور دمــاغ جــي ان حصــن تــي اثــر انــداز ٿينــدو‬ ‫آهــي جيڪــي قدرتــي طــور تــي ٻــارن ۾ ســکڻ‪ ،‬ســمجهڻ‪،‬‬ ‫ڳالهائــڻ ۽ عمــر ۽ حالتــن مطابق َرويــو (‪ )Behavior‬اختيار ڪرڻ‬ ‫جــي فطــري صالحيــت کــي پيــدا ڪــن ٿــا‪ .‬ان جــي ڪــري اهــي‬ ‫ٻــار عــام ٻــارن وانگــر ڳالهائــڻ‪ ،‬کيــڏڻ‪َ ،‬چوگــرد جــي ماحــول‬ ‫کــي ســمجهڻ ۽ ان جــي مطابــق مناســب وهنــوار ڪــرڻ کان‬ ‫الچــار هجــن ٿــا ۽ ان ســان گــڏ معاشــرتي فضيلتــن کان بــه اڻ‬ ‫ڄــاڻ هونــدا آهــن‪ .‬اهــي ٻــار خطــرن جــو احســاس بــه نــه ٿــا ڪــري‬ ‫ســگهن‪ ،‬مثـ ً‬ ‫ـا وچ رســتي يــا روڊ تــي بيهــي رهــڻ يــا ڪنهــن‬ ‫مٿاهيــن جڳهــه تــي بنــا ڪنهــن ڊپ جــي چڙهــي وڃــڻ‪ ،‬وغيــره‪.‬‬ ‫آٽــزم ســڄي عمــر ســاڻ رهــڻ وارو روڳ آهــي‪ .‬آٽــزم جــي متاثر‬ ‫ٻــارن ۾ بــه ســکڻ ۽ ســمجهڻ واريــون صالحيتــون ڀــل مختلف‬ ‫ئــي ســهي پــر موجــود هونديــون آهــن ۽ اڪثــر آٽــزم متاثــر ٻــار‬ ‫پنهنجــي مختلــف صالحيتــن آهــر لکــڻ پڙهــڻ ســان گــڏ ڪجهــه‬ ‫هنــر بــه ســکي وٺــن ٿــا‪.‬‬ ‫آمريــڪا ۾ تــازن انگــن اکــرن مطابــق اتــي اٽــڪل‬ ‫ ‬ ‫ُ‬ ‫هــر ‪ 150‬ٻــارن مــان هــڪ ٻــار آٽــزم جــو شــڪار هونــدو آهــي‪.‬‬ ‫ان جــا ســبب هيســيتائين نامعلــوم آهــن پــر تحقيــق موروثــي‬ ‫(جينياتــي) ســببن (‪ )Genetic Factors‬کــي اهــم قــرار ڏئــي رهــي‬ ‫آهــي‪ .‬اهــڙا والديــن؛ جــن جــو هــڪ ٻــار آٽــزم جــو شــڪار آهــي‬ ‫تــه انهــن جــي ٻــي ٻــار ۾ بــه آٽــزم جــي هجــڻ جــو خدشــو هونــدو‬ ‫آهــي‪ .‬آٽــزم جــي تپــاس هيســيتائين ڪنهــن بــه ٽيســت ســان‬ ‫ممڪــن نــه آهــي‪ .‬ان باوجــود؛ ٻــارن جــي عادتــن ۽ رويــن جــي‬ ‫تفصيلــي مشــاهدي‪ ،‬والديــن کان مليــل ڄــاڻ ۽ مخصــوص‬ ‫چيــڪ لســٽن (‪ )Check Lists‬جــي مــدد ســان ماهريــن آٽــزم جــي‬ ‫ســڃاڻپ ڪنــدا آهــن‪ .‬جيڪڏهــن آٽــزم ســان گڏوگــڏ ٻــار ڪنهــن‬ ‫ٻئــي مــرض جھــڙوڪ مِرگهــي وغيــره ۾ ورتــل آهــي تــه ان جي‬ ‫عــاج جــي الِء ڪنهــن ســٺي ڊاڪٽــر ســان صــاح ڪجــي‪.‬‬ ‫آٽــزم ۾ ورتــل ٻــار ظاهــري طــور عــام ٻــارن وانگــر‬ ‫ ‬

‫نظــر اينــدو آهــي‪ ،‬پــر ان جــو ورتــاُء ۽ چــال چلــت ان کــي ٻيــن‬ ‫ٻــارن کان مختلــف ڪــري ڇڏينــدي آهــي؛ جــن جــو تفصيــل‬ ‫هيــٺ ڏنــل عالمتــن ۾ بيــان ڪيــل آهــي‪ .‬اهــي ٻــار آٽــزم جــي‬ ‫شــڪار ٿيــڻ کانپــوِء ڪنهــن نــه ڪنهــن معمــول جــا عــادي ٿــي‬ ‫وينــدا آهــن ۽ ان ۾ ڪا بــه تبديلــي پســند نــه ڪنــدا آهــن‪ .‬مثــال‬ ‫طــور هــڪ ئــي رســتي کان گهــر واپــس اچــڻ‪ ،‬هڪــڙو ئــي‬ ‫بســترو اســتعمال ڪرڻ‪ ،‬هڪڙي ئي رانديڪي ســان مســتقل‬ ‫طورکيــڏڻ وغيــره‪ .‬آٽــزم ٻــار جــي دمــاغ جــي ان حصــي تــي‬ ‫حملو ڪندو آهي جيڪو ٻار ۾ فطري طور ســکڻ ۽ ســمجھڻ‬ ‫جــون عــام صالحيتــون پيــدا ڪنــدو آهــي‪ .‬ان ڪــري انهن ٻارن‬ ‫کــي ســيکارڻ جــو عمــل تمــام ڏکيــو هونــدو آهــي‪ .‬ترقــي يافتــه‬ ‫ملڪــن ۾ ماهــرن انهــن ٻــارن کــي خصوصــي تعليــم ڏيــڻ الِء‬ ‫مختلــف پروگــرام رٿيــا آهــن‪ .‬جيڪــي هــر ٻــار جــي رجحــان‪،‬‬ ‫دلچســپي ۽ ســکڻ جــي صالحيتــن مطابــق تيــار ڪيــا وينــدا‬ ‫آهــن‪ .‬اهــي ٻــار جيتوڻيــڪ؛ هــڪ مخصوص معمــول ۾ ڪنهن‬ ‫بــه تبديلــي تــي تمــام گهڻــي مزاحمــت پيــدا ڪنــدا آهــن‪ ،‬ان‬ ‫ڪــري والديــن جــي الِء بهتــر آهــي تــه اهي شــروع ئــي کان انهن‬ ‫ٻــارن ۾ زندگــي جــي عــام معمولــن جــو عــادي بڻائيــن‪ .‬مثـ ً‬ ‫ـا‬ ‫کائــڻ پيئــڻ جــون عادتــون‪ ،‬ســمهڻ ۽ جاڳــڻ جــا وقــت‪ ،‬وهنجڻ ۽‬ ‫بيــت الخــا جــي اســتعمال ڪــرڻ جــي عــادت وغيــره‪( .‬هلنــدڙ)‬

‫تندرستي مئگزين ‪ 15‬جنوري ‪ 31 -‬جنوري ‪2015‬‬

‫‪09‬‬

‫فرسٽ ائڊ‬

‫جانورن‬ ‫جــي چــڪ‬ ‫پــوڻ تــي ڇــا‬ ‫ڪجــي ؟‬

‫ترت طبي ساهتا‬ ‫فرسٽ ائڊ‬

‫مرتــي ڌاريجــي جــي‬ ‫ڊاڪٽــر عــي‬ ‫ٰ‬ ‫ڪتــاب “فرســٽ ائــڊ” تــان ورتــل‬

‫َچ َ‬ ‫ڪ (‪)Bites‬‬

‫ھتــي اســين ڪتــن‪ ،‬ٻلــن ۽ جھنگلــي جانــورن جھــڙوڪ‪ :‬نوريئــڙن ۽ چمــڙن جــي‬ ‫چــڪ جــي ڳالھــه ڪــري رھيــا آھيــون‪ .‬اھــي جڏھن چــڪ پائيندا آھــن‪ ،‬تڏھن چمڙيَء‬ ‫يــا مــاس کــي چيــري بــه ڇڏينــدا آھــن‪ .‬اھــڙن چڪــن ڏانهــن گھڻــي ڌيــان ڏيــڻ جــي‬ ‫ضــرورت ھونــدي آھــي‪ ،‬گھڻــو امــڪان هونــدو آھــي تــه چڪ پائــڻ دوران پڪريزي‬ ‫جيــوڙا جســم ۾ داخــل ٿــي ويــا ھجــن‪ .‬انهيَء کانســواِء ڇتڪتائپ ‪ /‬رئبيــز (‪)rabies‬‬ ‫جھــڙي خطرنــاڪ بيمــاري بــه ائيــن جانورن کان ماڻھــن تائين پکڙجي ويندي آھي‪.‬‬ ‫ڪتــو بــه ھڪــڙو اھــڙو جانــور آھــي‪ ،‬جيڪــو ڇتڪتائــپ جــو مــرض وچڙائينــدو‬ ‫آھــي‪ ،‬انکانســواِء ٻيــا جھنگلــي جانــور جھــڙوڪ‪ :‬چمــڙا‪ ،‬ســھا‪ ،‬۽ نوريئــڙا وغيــره‬ ‫پــڻ ھــن بيمــاريَء جــا جيــوڙا چــڪ وســيلي انســانن ۾ رســائي ســگھندا آھــن‪.‬‬

‫ڇتڪتائــپ ‪ /‬رئبيــز بيمــاري جــي‬ ‫‪. 5‬‬ ‫نشانين جي تڪڙي يا دير سان ظاھر ٿيڻ‬ ‫جــو مــدار ڦــٽ جــي ھنــڌ تــي ھونــدو آھــي‪.‬‬ ‫ھــڪ دفعــو ھــن مــرض جــون عالمتــون‬ ‫ظاھــر ٿيــڻ کانپــوِء ڪنهــن بــه عــاج‬ ‫وســيلي رئبيز کان بچي نه ســگھبو آھي‪.‬‬ ‫تنهنڪــري ضــروري ھونــدو آھي تــه اھڙي‬ ‫چــڪ کانپــوِء انهــيَء جــي عــاج ۾ ديــر نــه‬ ‫ڪجــي‪.‬‬ ‫ھــڪ ڀيــرو جڏھــن رئبيــز جــو‬ ‫‪. 6‬‬

‫جھــڙوڪ ملمــل جــي ڪپــڙي يــا صابــڻ‬ ‫ســان ڌوئــي صــاف ڪجــي‪ .‬ڌوپ کانپوِء به‬ ‫ھــڪ دفعــو ان ڦــٽ کــي وھنــدڙ پاڻــيَء ۾‬ ‫ڌوئــي صــاف ڪجــي‪.‬‬ ‫زخــم واري ھنــڌ تــي صــاف پٽــي‬ ‫‪. 2‬‬ ‫ٻــڌي ڇڏجــي ۽ مريــض کــي جڏھــن ڪنهن‬ ‫پاســي نيــو وينــدو ھجــي تــه اھــڙي زخميل‬ ‫حصــي کــي آرام ســان ھــڪ ھنــڌ رھــڻ‬ ‫ڏجــي‪.‬‬ ‫جيتــرو جلــد ٿــي ســگھي مريــض‬ ‫‪. 3‬‬ ‫کــي ڊاڪٽــر وٽ پھچائجــي ۽ ڊاڪٽــر کي‬ ‫اصــل حقيقــت ٻڌائجــي تــه ڪھــڙي جانور‬ ‫چــڪ ڪيئــن ۽ ڪٿــي پاتــو آھــي‪.‬‬ ‫پوليــس يــا صحــت جــي اداري‬ ‫‪. 4‬‬ ‫کــي بــه اھــڙو اطــاع ڏجــي‪.‬‬

‫مــرض ظاھــر ٿــي پونــدو آھــي‪ ،‬تڏھــن‬ ‫انهيَء جي بچاَء الِء لڳندڙ سيون فائديمند‬ ‫ثابــت ٿــي نــه ســگھنديون آھــن‪ .‬تنهنڪــري‬ ‫ضــروري هونــدو آھــي تــه‪ ،‬ھــن مــرض جــي‬ ‫نشــاني ظاھــر ٿيــڻ کان اڳ ئــي اھڙيــون‬ ‫ســيون ھڻائجــن تــه جيئــن نشــانيون ظاھــر‬ ‫ٿــي نــه ســگھن‪ .‬جڏھــن اھــڙي چڪينــدڙ‬ ‫جانــور جــي خبــر پئجــي نــه ســگھندي آھي‬ ‫تــه اھــو ِڇتــو آھــي يــا نــه ؟ تــه پــوِء اھــڙي‬ ‫جانور کي گھٽ ۾ گھٽ ‪ 10‬ڏينهن تائين‬ ‫واڙي کيــس جاچبــو آھــي ۽ جڏھــن انهــن‬ ‫ڏينهــن ۾ اھــو صحتمند ظاھر ٿينــدو آھي‬ ‫يــا لئبارٽــريَء مــان ان جــي دماغــي تپاســن‬ ‫جــي اھــڙي تســلي ٿينــدي آھــي تــه پــوِء‬ ‫عــاج بــه بنــد ڪــري ڇڏبــو آھــي‪.‬‬

‫ڇاڪجي؟‬ ‫اھــا ڳالھــه ذھــن ۾ رکــڻ کپــي تــه اھــڙي‬ ‫ڦــٽ مــان‪ ،‬چــڪ جــي گھرائــپ جــو انــدازو‬ ‫لڳائــي نٿــو ســگھجي‪ .‬جــو ٿي ســگھي ٿو‬ ‫تــه‪ ،‬محســوس ٿينــدڙ ڦــٽ جــي گھرائــپ‪،‬‬ ‫انهــيَء کان وڌيــڪ ھجــي‪ .‬ڇــاڪاڻ ته اھڙن‬ ‫جانــورن جــا ڏنــد تيــز ۽ تــکا ھونــدا آھــن‪.‬‬ ‫جيڪڏھــن ڊاڪٽــر ســتت نٿــو‬ ‫‪. 1‬‬ ‫ملــي ســگھي تــه ھڪــدم وھنــدڙ پاڻــيَء‬ ‫ســان ڦــٽ کــي چڱــيَء طــرح ڌوئــي صــاف‬ ‫ڪجي‪ ،‬جيئن وڌ ۾ وڌ ممڪن حد تائين‬ ‫جانــور جــي گگ يــا پــڪ وھائــي ۽ ڌوئــي‬ ‫صــاف ڪري ســگھجي‪ .‬اھــڙي ڌوپ گھٽ‬ ‫۾ گھــٽ پنــج منــٽ الڳيتو ڪجــي‪ .‬انهيَء‬ ‫کانپــوِء ان ھنــڌ کي ڪنهــن صاف ڪپڙي‬

‫‪10‬‬

‫تندرستي مئگزين ‪ 15‬جنوري ‪ 31 -‬جنوري ‪2015‬‬

‫تندرستي سماچار ‪)HEALTH NEWS( /‬‬

‫فاســٽ فوڊ جــو گھڻو واپــرو ٻارن جي‬ ‫ذهنــي اورس کــي متاثــر ڪريٿــو‪ :‬ماهــر‬

‫پايئ ملڻ جا‬ ‫طبي فائدا‬

‫سگھن ٿيون‪ :‬ماهر‬

‫مــرچ کائو ۽ عمر وڌايو‬

‫تندرستي مئگزين ‪ 15‬جنوري ‪ 31 -‬جنوري ‪2015‬‬

‫‪11‬‬

‫ڇتائــپ جــي بيمــاري (‪)Rabies‬‬ ‫ڇتائــپ (‪ )Rabies‬جــي بيمــاري رئبيــز وائــرس (‪ )Virus‬ســبب‬ ‫ٿينــدڙ هــڪ شــديد تڪليــف ڏينــدڙ ۽ وچڙنــدڙ بيمــاري آهــي‪.‬‬ ‫رئبيــز جــا وائــرس بيمــاري ورتــل ڇتــي (‪ )Rabid‬جانــور‬ ‫(گھڻــو ڪــري ڪتــي) جــي وهنــدڙ‬ ‫گِگ (‪ )Saliva‬۾ هونــدا آهــن‪.‬‬ ‫انســان ۾ وائــرس ڪنهــن‬ ‫ڇتــي جانــور جــي چــڪ پائــڻ‬ ‫يــا چنبــن ســان رهــڙون پائــڻ‬ ‫رســتي جســم ۾ داخــل ٿئــي‬ ‫ٿــو‪.‬‬ ‫« رئبيز وائرس‬

‫رئبيز وائرس ڪيئن وچڙي ۽ پکڙي ٿو؟‬ ‫رئبيــز وائــرس ٿڻائتــن جانــورن (مئملــس) جھــڙوڪ‪ :‬چمــڙو‪ ،‬رڪــون‪،‬‬ ‫اســڪڱڪ‪ ،‬لومــڙي ۽ ٻلــي وغيــره جــي وهنــدڙ گِگ ۾ ٿــي ســگھي ٿــو‪ .‬پــر‬ ‫ڪتــو انســانن ۾ بيمــاري وچڙائــڻ ۽ پکيــڙڻ جــو وڏو ۽ عــام ذريعــو آهــي‪.‬‬ ‫وائــرس بيمــاري ورتــل چوپائــي مــال (ڳئــون‪ ،‬ٻڪــري ۽ گھــوڙو وغيــره)‬ ‫ذريعــي بــه وچــڙي ســگھي ٿــو‪.‬‬ ‫لومڙي‬

‫چمڙو‬

‫ٻلي‬

‫اسڪنڱڪ‬

‫وائرس ڪيئن متاثر ڪري ٿو؟‬

‫ڇتــي جانــور جــي چــڪ‬ ‫يــا رهــڙڻ ســان وائــرس‬ ‫جســم ۾ داخــل ٿئــي ٿو‪.‬‬

‫انسان ۾ رئبيز جون نشانيون‪:‬‬ ‫جســم ۾ وائــرس پهچــڻ ۽ ٽُــڪا نــه هڻائــڻ جــي صــورت ۾‪ 2 ،‬مهينــن ۾‬ ‫بيمــاري ظاهــر ٿــي ســگھي ٿــي‪.‬‬ ‫بخار‪ ،‬اُداسي‪ ،‬ڊپ‬ ‫ذهني مونجھـ ۽ ولوڙ‬ ‫پاڻي پيئڻ سان ڳلي ۾ سور‪ ،‬تاڻ ۽ وات ۾ گجي ٺهڻ‬ ‫هفتي اندر موت ٿي وڃي ٿي‬

‫رئبيز جو عالج‪:‬‬

‫وائــرس دمــاغ ۾‬ ‫وڌي ويجھــي ســوڄ‬ ‫پيــدا ڪريٿــو‪.‬‬ ‫وائــرس دمــاغ کان‬ ‫تنــن رســتي پــڪ‬ ‫غــدودن‬ ‫جــي‬ ‫۽ ٻــن عضــون‬ ‫ڏانهــن پکــڙي ٿــو‪.‬‬ ‫‪12‬‬

‫وائرس گوشــت‬ ‫(مشــڪن) کان‬ ‫تنــن رســتي‬ ‫دمــاغ تائــن‬ ‫پهچــي حملــو‬ ‫ڪريٿو‪.‬‬

‫ڇتي جانور جو چڪ دماغ‬ ‫کي جيرتو ويجھو اوتري‬ ‫جلدي ۽ جيرتو پري اوتري‬ ‫دير سان بيامري ظاهر‬ ‫ٿيندي آهي‪.‬‬

‫ترتيب‪ :‬اعجاز اسد پليجو‪،‬‬ ‫تندرستي مئگزين ‪ 15‬جنوري ‪ 31 -‬جنوري ‪2015‬‬

‫بيمــاريَء جــون عالمتــون ظاهــر‬ ‫ٿيــڻ کانپــوِء اهــا العــاج ۽ موتمــار‬ ‫بڻجــي پونــدي آهــي‪ .‬تنهــن ڪــري‬ ‫ڇتــي جــي چــڪ کانپــوِء تــرت‬ ‫اينٽــي رئبيــز وئڪســين (ٽُڪــو)‬ ‫لڳرائجــي‪.‬‬

‫ڊ ڊزائين‪ :‬ماهتاب اعجاز پليجو‬