Tandrusti Sindhi Magazine 2015

‫تــنـدرسـتـي‬ “TANDRUSTI” A Fortnightly E-magazine in Sindhi language for promotion of Science & disseminating information on Health, Environment, Climate change & Biodiversity

2015 ‫ فئربوري‬14 - ‫ فئربوري‬01

‫انبڙيــن پچائــڻ‬ ‫الِء ڪـارپـــيٽ‬ ‫جــو اســتعمال‬ ‫۽ ان جــا صحــت‬ ‫تــي اثــر‬

11

‫تــــنــدرســتـي‬

‫يل اســپتالن کان بـ‬ ‫تندرســت معارشي ال ِء جديد دوائن ۽ اع ٰ‬ ‫وڌيــڪ رضوري صحت بابــت بنيادي ڄاڻ جو هجڻ آهي‪.‬‬

‫‪ 01‬فئبروري ‪ 14 -‬فئبروري‪ ، 2015‬شمارو‪ 11 :‬جلد‪VOL: 02 ISSUE No. 11, FEBUARY 15- 31, 2015 002 :‬‬

‫پندرهنــوار “تندرســتي” مئگزيــن “ســنڌ ســائنس‬ ‫اڪئڊمــي” (رجســٽرڊ) پــاران فيســبڪ تــان آن الئــن‬ ‫شــايع ڪيــو وڃــي ٿــو‪ .‬هــن جــو مقصــد ســنڌي‬ ‫ٻــويل َء ۾ ســائنيس صحافــت ۽ ســائنيس ادب کــي‬ ‫عــام ڪــرڻ ۽ عــوام کــي بنيــادي صحــت جــي ڄــاڻ ڏيــڻ آهــي‪.‬‬

‫سرپرست‪:‬‬ ‫؟؟‬ ‫مئنيجنگ ايڊيٽر‬

‫اعجاز اسد پليجو‬

‫ايڊيٽر‪:‬‬

‫مرتضي‬ ‫ڊاڪٽر علي‬ ‫ٰ‬ ‫ڌاريجو‬

‫“تندرستي” مئگزين الِء مواد اي ميل رستي يا هن پتي تي موڪلي سگھو ٿا‪.‬‬

‫‪Dr. Ali Murtaza Dharejo‬‬ ‫)‪Sindh University Employees Cooperative Housing Society (SUECHS‬‬ ‫‪House No. A-148 Sindh University Campus Jamshoro, 76080‬‬

‫مئگزين ڊيزائنر‪:‬‬

‫ماهتاب اعجاز پليجو‬

‫ايڊيٽوريل بورڊ‪:‬‬

‫هن شماري ۾‬

‫ڊاڪٽر مرلي ڌر‬

‫ڊاڪٽر وجي ڪمار‬

‫ڊاڪٽر فرحان پليجو‬

‫ڊاڪٽر واسديو لوهاڻا‬ ‫ڊاڪٽر ڪيشوداس‬

‫عبدالخالق ميڻو‬

‫‪Email.‬‬

‫‪tandrustimag@gmail.com‬‬

‫‪3-‬‬

‫تندرستي سماچار‬

‫انبڙيــن پچائــڻ الِء ڪارپيــٽ جو‬

‫پندرهنوار‬

‫تــــنــدرســتـي‬

‫اســتمال ۽ ان جــا صحــت تي اث‬

‫مئگزين‬

‫ميڪ اپ جا اگرا اثر‬

‫‪7-‬‬

‫جانورن جا حواس‬

‫‪8-‬‬

‫جو سنڌي ٻويل َء ۾ سائنيس‬ ‫ادب جي واڌاري جي منزل‬ ‫ڏانهن سفر جاري آهي‪....‬‬

‫ر‬

‫‪5-‬‬

‫فرسٽ ائڊ‬

‫‪10-‬‬

‫آٽزم ڇا آهي؟‬

‫‪11-‬‬

‫تندرستي انفوگراڪ‬

‫‪12-‬‬

‫“تندرســتي” مئگزيــن پڙهــڻ الِء‬ ‫الئيــڪ ڪريــو‪..‬‬ ‫يــا ‪ issuu.com‬تي ســرچ ڪريو‬

‫تندرستي سماچار‬

‫(‪)HEALTH NEWS‬‬

‫آسٽريليا ۾ عورت پنهنجو ويم پاڻ ڪري جاڙا ٻار ڄڻيا! آســٽريليا ۾ هــڪ‬ ‫عــورت پنهنجــو ويــم پــاڻ ڪنــدي ٻــن ٻــارڙن کــي جنــم ڏنــو‪ 41 .‬ورهيــن‬ ‫جــي گيــري وولــف کــي ‪ 22‬ڊســمبر تــي ويــم الِء اســپتال آنــدو ويــو‬ ‫هــو‪ .‬جڏهــن ڊاڪٽــر گيــري وولــف جــي ويــم الِء پهتــا تــه هــن کيــن ويــم‬ ‫ڪرائــڻ کان روڪــي ڇڏيــو‪ .‬گيــري وولــف ڊاڪٽــرن کــي چيــو تــه هــي‬ ‫منهنجــو جســم آهــي‪ ،‬منهنجــو ويــم آهــي ۽ منهنجــا ٻــار آهــن‪ ،‬انهــن‬ ‫کــي مــان پــاڻ ڄڻينديــس‪ .‬جنهــن کان پــوِء عــورت هٿــن تــي دســتانه پائــي‬ ‫پنهنجــو ويــم پــاڻ ڪيــو‪ .‬عــورت گيــري وولــف ويــم‬ ‫دوران ٻــن ٻــارن کــي جنــم ڏنــو‪ .‬ان دوران ڊاڪٽــر‬ ‫مٿــان بيهــي ســندس نگرانــي ڪنــدا رهيــا‪.‬‬ ‫آفيسن اندر ساوڪ مالزمن جي ڪارڪردگي وڌائي ٿي؟ ڪارڊف‬ ‫يونيورســٽي جــي هــڪ تــازي تحقيــق مــان ثابــت ٿيــو آهــي تــه آفيســن انــدر‬ ‫گلــن جــي اهميــت ڪجهــه ناهــي ڇــو جــو آفيســن انــدر ســاوڪ هجــي اتــي‬ ‫مالزمــن جــي انــگ ۾ اضافــو ٿينــدو آهــي‪ .‬نفســيات جــي ماهــرن برطانيــا‬ ‫۽ هالينــڊ ۾ واقــع ٻــن وڏيــن ڪمپنيــن جــي آفيســن ۾ تجربــا ڪيــا جتــي‬ ‫شــروعاتي طــور ٻوٽــا نــه هجــڻ برابــر هئــا‪ .‬انهــن آفيســن ۾ هــر جــاِء تــي گل‬ ‫رکيــا ويــا۽ ڳجهــي طــور تــي مالزمــن جــي ڪارگردگــي جــي نگرانــي جــاري‬ ‫رکــي وئــي‪ .‬ماهــرن موجــب صــرف ٽــن مهينــن کان پــوِء آفيســن ۾ مالزمــن‬ ‫جــي زندگــي خوشــگوار ٿــي وئــي‪ .‬اهــي وڌيــڪ ڌيــان ســان ڪــم ڪــرڻ لــڳا‬ ‫۽ انهــن جــي ڪارگردگــي ۾ ‪ 15‬ســيڪڙو واڌارو ٿيــو‪ .‬کوجنــا ۾ شــامل‬ ‫ڊاڪٽــر ڪريــگ موجــب ٻوٽــا هــوا مــان نقصانــڪار مــادا‪ ،‬گــدالڻ ۽ خــراب‬ ‫گيســن کــي جــذب ڪنــدا آهــن جنهــن ســان نــه رڳــو ماحــول صــاف ٿــي وينــدو‬ ‫آهــي تــه ٻوٽــن ســان فطــري حســن جــو تاثــر پــڻ پيــدا ٿينــدو آهــي‪ .‬هــيَء کوجنــا‬ ‫سائنســي جرنــل ايڪســپيريمينٽل ســائيڪوالجي ۾ ڇپــي آهــي‪.‬‬ ‫آفيسن اندر ساوڪ مالزمن جي ڪارڪردگي وڌائي ٿي؟ چيــن جــو هــڪ‬ ‫همراهــه تندرســت رهــڻ الِء اهــڙو تــه طريقــو ڪتــب آڻــي ٿــو جــو ماڻهــو چاهــي‬ ‫تــه بــه نٿــو ڪــري ســگهي‪ .‬چيــن جــي صوبــي ”هيوبــي“ جــي شــهر ”يوهــان“‬ ‫۾ رهنــدڙ ”بائــو يافــو“ نالــي هــڪ ‪ 79‬ســالن جــو ريٽائــرڊ انجنيئــر صحتمنــد‬ ‫رهــڻ الِء گذريــل ‪ 22‬ســالن کان پنهنجــو ئــي پيشــاب پئــي ٿــو ۽ ان ســان ئــي‬ ‫منهــن ڌوئــي ٿــو‪ .‬هــن جــو چــوڻ آهــي تــه پيشــاب پيئــڻ جــي ڪــري‬ ‫هــن کــي ڪڏهــن بــه زڪام ناهــي ٿيــو ۽ نظــر ۾ واڌارو آيــو‬ ‫آهــي‪ .‬هــن جــي منهــن تــي گهنــج نــه پيــا آهــن ۽ هــن جــون هڏيــون‬ ‫‪ 40‬ســالن جــي نوجــوان جيتريــون مضبــوط آهــن‪.‬‬ ‫تندرستي مئگزين ‪ 01‬فئبروري ‪ 15 -‬فئبروري ‪2015‬‬

‫انڊونيشــيا جنســي ڏاڍائــي جــي‬ ‫ملزمــن جــو عــاج ڳولــي ورتــو‬ ‫انڊونيشــيا جــي حڪومــت پنهنجــي‬ ‫ملــڪ ۾ جنســي ڏاڍائــي جــي واقعــن‬ ‫جــو نوٽيــس وٺنــدي عــاج جــو هــڪ‬ ‫نرالــو طريقــو اســتعمال ڪــرڻ جــو‬ ‫ســوچي رهــي آهــي‪ .‬بيــن االقوامــي‬ ‫ميڊيــا موجــب ٻــارن ۽ ڇوڪريــن‬ ‫ســان ڏاڍائــي ڪنــدڙ ملزمــن کــي‬ ‫هــڪ خــاص قســم جــي انجيڪشــن‬ ‫لڳائــي وينــدي جنهــن ســان ملــزم‬ ‫جــون جنســي خواهشــون گهٽجــي‬ ‫وينديــون يــا ٻيــن لفظــن ۾ چئجــي‬ ‫تــه هــو ڪجهــه وقــت الِء نامــرد ٿــي‬ ‫وينــدو‪ .‬انڊونيشــيا جــي صــدر جــي‬ ‫ترجمــان جوليــن پاشــا ميڊيــا کــي‬ ‫ٻڌايــو تــه اڃــا ان ڳالهــه جــو آخــري‬ ‫فيصلــو نــه ٿيــو آهــي پــر صحــت‬ ‫واري وزارت ان معاملــي تــي تمــام‬ ‫ســنجيدگي ســان غــور ڪــري رهــي‬ ‫آهــي‪ .‬انڊونيشــيا ۾ گذريــل ڪجهــه‬ ‫وقــت کان ٻــارن ۽ ڇوڪريــن ســان‬ ‫ڏاڍائــي جــا ڪيترائــي واقعــا رپــورٽ‬ ‫ٿــي چــڪا آهــن‪ ،‬جنهــن بعد حڪومت‬ ‫ڳڻتــي جــو اظهــار ڪيــو آهي‪ .‬جنســي‬ ‫ڏاڍائــي جــي ملزمــن الِء هــي طريقــو‬ ‫ڏکڻ ڪوريا ‪ 2011‬۾ اســتعمال ڪيو‬ ‫هــو ۽ اتــي ان قســم جــي ڪيســن‬ ‫۾ چڱــي گهٽتائــي ڏٺــي وئــي‪.‬‬ ‫جڏهــن تــه ٻيــن ملڪــن ۾ پولينــڊ‪،‬‬ ‫روس‪ ،‬اليٽونيــا ۽ ڪجهــه آمريڪــي‬ ‫رياســتن بــه اهــو طريقــو آزمايــو آهــي‬ ‫۽ ان ســان گهڻــا هــاڪاري نتيجــا بــه‬ ‫مليــا آهــن‪ .‬يــاد رهــي تــه پاڪســتان ۾‬ ‫بــه جنســي ڏاڍائــي جــي ڪيســن ۾‬ ‫ڪجهــه عرصــي کان واڌ آئــي آهــي‬ ‫پــر ان مســئلي جــي حــل الِء اڃا تائين‬ ‫حڪومــت ڪا بــه ســنجيده ڪوشــش‬ ‫نــه ڪئــي آهــي‪.‬‬ ‫‪03‬‬

‫مرتيض ڌاريجو‬ ‫ڊاڪٽر عيل‬ ‫ٰ‬

‫کاڌي جي گدالڻ (‪)Food Pollution‬‬

‫ڇــا هٿــرادو پچايــل ميــوا صحــت الِء هاڃيــڪار آهــن؟‬

‫ـا صحت تي اثر‬ ‫ـتعمال ۽ ان جـ‬ ‫ـڻ الِء ڪارپيٽ جو اسـ‬ ‫ـن پچائـ‬ ‫انبڙيـ‬ ‫تحقيــق مــان ثابــت ٿــي چڪــو آهــي تــه هٿــرادي يــا ڪيميائــي مــادن ســان‬ ‫پچايــل ميــوا صحــت الِء هاڃيــڪار آهــن‪ .‬پــاڻ وٽ ميــوا (انــب‪ ،‬ڪيــا ۽‬ ‫پپيتــا) پچائــڻ الِء بنــان روڪ ٽــوڪ جــي ڪارپيــٽ ڪيلشــم ڪاربائيــڊ‬ ‫نالــي ڪيميائــي وکــر اســتعمال ٿــي رهيــو آهــي‪ .‬ايــف ڊي اي (‪)FDA‬‬ ‫هــن ڪيميائــي وکــر کــي صحــت الِء انتهائــي هاڃيــڪار قــرار ڏنــو آهــي‪.‬‬ ‫انبــڙيَء ســميت‪ ،‬ڪيتــرن‬ ‫ ‬ ‫ميــون کــي مصنوعــي طريقــي ســان‬ ‫تــرت پچائــڻ الِء جنهــن ڪيميائــي‬ ‫مــادي جــو عــام اســتعمال ڪيــو وڃــي‬ ‫ٿــو ان کــي ڪارپيــٽ (‪ )carpet‬جي نالي‬ ‫ســان ســڏجي ٿــو انبــن جــي موســم‬ ‫۾ هزاريــن ٽــن انبڙيــون ڪارپيــٽ‬ ‫رســتي پچايــون وڃــن ٿيــون‪ .‬جڏهــن تــه‬ ‫ڪنهــن دور ۾ ڪارپيــٽ بجــاِء بصــر‬ ‫جــو عــام اســتعمال ڪيــو ۽ ڪيلــن‬ ‫کــي ننڍڙيــن بٺيــن ۾ پچايــو وينــدو‬ ‫هــو‪ .‬مارڪيــٽ ۾ انبڙيــن کــي کوکــن‬ ‫۾ بنــد ڪــرڻ ســان گــڏ پنــي ۾ ويڙهيــل‬ ‫هــڪ ننــڍڙي ڪارپيٽ جي پڙي به وڌي‬ ‫وڃــي ٿــي تــه‪ ،‬هــڪ اڌ ڏينهن ۾ انبڙيون‬ ‫پچــي انــب ۾ مٽجــي وڃــن ٿيــون‪.‬‬

‫انبڙيــن جــي ٿــوڪ جــي‬ ‫ ‬ ‫واپاريــن جــو چــوڻ آهــي تــه‪ ،‬ڪارپيــٽ‬ ‫انبڙيــن کــي ڪــو بــه نقصــان نــه ٿــو‬ ‫پهچائــي‪ ،‬ان جــي رنــگ ۽ ســواد ۾‬ ‫واڌارو ڪــري ٿــو‪ ،‬انبڙيــن پچائــڻ‬ ‫جــو هــي طريقــو سســتو ۽ ســولو‬ ‫آهــي‪ ،‬انبڙيــون هــڪ ڪريــون پچــي‬ ‫وڃــن ٿيــون ۽ هــڪ ڪلوگــرام‬ ‫ڪارپيــٽ رســتي انبڙيــن جــا اٽــڪل‬ ‫‪ 16‬کــوکا پچائــي ســگجن ٿــا‪ ،‬پــر ان‬ ‫بجــاِء جيڪڏهــن انبڙيــن کــي وڻ تــي‬ ‫پچــڻ الِء ڇــڏي ڏجــي تــه اهــي موســمي‬ ‫حالتــن ســبب خــراب ٿيــڻ جــي خطــري‬ ‫۾ رهــن ٿيــون جنهــن ســبب آبــادگارن‬ ‫ســميت واپاريــن کــي بــه وڏو نقصــان‬ ‫ٿئــي ٿــو‪ .‬ان سلســلي ۾ ڪــن واپاريــن‬

‫‪04‬‬

‫تندرستي مئگزين ‪ 01‬فئبروري ‪ 15 -‬فئبروري ‪2015‬‬

‫ڪـــارپـيــٽ ڇـــا آهـــي؟‬ ‫۾‬ ‫اصــل‬ ‫ڪارپيــٽ‬ ‫ ‬ ‫هــڪ ڪيميائــي وکــر‪ ،‬ڪيلشــم‬ ‫ڪاربائيــڊ (‪ )calcium carbide‬۽‬ ‫ان جــي ڪيميائــي فارمولــو‪CaC2‬‬ ‫آهــي‪ .‬رنــگ جــو خاڪــي مائــل‬ ‫ڪارو‪ ،‬عــام طــور تــي صنعتــن ۾‬ ‫اســتعمال ٿئــي ٿــو ۽ هلڪــي گھــم‬ ‫هجــڻ واريَء حالــت ۾ منجھانئــس‬ ‫ٿــوم جھــڙي بــوِء خــارج ٿئــي ٿــي‪.‬‬ ‫هــي هــڪ تمــام طاقتــور‬ ‫ ‬ ‫ڪيميائــي وکــر آهــي جنهــن ۾‬ ‫ڪينســر پيــدا ڪــرڻ جــي خاصيــت‬ ‫موجــود آهــي تــه لوهــي شــين کــي‬ ‫گئــس ويلڊنــگ ڪــرڻ الِء بــه عــام‬ ‫جــام اســتعمال ٿئــي ٿــو‪ .‬ڪارپيــٽ‬ ‫جڏهــن گھميــل شــين ســان الڳاپــي‬ ‫۾ اچــي ٿــو تــه اســيٽيلن (‪)acetylene‬‬ ‫گئــس پيــدا ڪــري ٿــو جيــڪا‬ ‫ردعمــل ۾ بلــڪل اٿيلين (‪)ethylene‬‬ ‫گئــس جھــڙي ٿئــي ٿــي جيــڪا‬ ‫قدرتــي طــور تــي‬ ‫ميــوي رســائڻ الِء‬ ‫ميــوو پــاڻ پيــدا‬ ‫ڪــري ٿــو‪.‬‬

‫کاڌي جي گدالڻ (‪)Food Pollution‬‬

‫ڪارپيــٽ (ڪيلشــم ڪاربائيــڊ) صحــت الِء هاڃيــڪار ڪيئــن بڻجــي ٿــو؟‬ ‫تحقيــق مــان ڄــاڻ ملــي آهــي تــه‪ ،‬ڪنهــن بــه ميــوي کــي جلــد رســائڻ جــو‬ ‫مطلــب ٿيــو تــه منجھــس ڪيتريــون هاڃيــڪار خاصيتــون موجــود آهــن‬ ‫۽ اهــڙي هڪــڙي عــام اســتعمال ٿينــدڙ هــن ڪيميائــي وکــر ڪارپيــٽ‬ ‫۾ خفيــف مقــدار ۾ ســنکيو ۽ فاســفورس موجــود ٿئــي ٿــو‪ .‬ڪيلشــم‬ ‫ڪاربائيــڊ پاڻــيَء ۾ ڳــرڻ ســان اســيٽيلن گئــس پيــدا ڪــري ٿــو جيــڪا‬ ‫جانــدارن جــي اعصابــي يــا تنتــي سرشــتي تــي اثــر ڪــري آڪســيجن‬ ‫جــي کــوٽ پيــدا ڪــري ٿــي جنهــن جــي مــوٽ ۾ مٿــي جــو ســور‪ ،‬غشــي‪،‬‬ ‫مــزاج ۾ تبديلــي‪ ،‬ننــڊ جــو ڦٽــڻ‪ ،‬ذهنــي وائڙائــپ‪ ،‬ياداشــت نــه رهــڻ ۽‬ ‫ڳڍڙيــن جھڙيــون تڪليفــون ٿــي پــون‬ ‫ٿيــون‪ .‬ڪيلشــم ڪاربائيــڊ جڏهــن‬ ‫آڪســيجن ســان ملــي وڃــي تــه‬ ‫ننڊاکڙائــپ پيــدا ڪــري ٿــو ۽ اهــو‬ ‫بيهــوش ڪنــدڙ (‪ )anesthesia‬وکــر‬ ‫طــور اســتعمال ۾ اچــي ٿــو‪ .‬ســاڳي‬ ‫طــرح ســان ڪارپيــٽ لــڳل پــڪل‬ ‫جھجھــي ميــوي کائــڻ ســان نشــو ٿــي‬ ‫ســگھي ٿــو‪.‬‬

‫جــو اهــو بــه چــوڻ آهــي تــه‪ ،‬ڪارپيــٽ‬ ‫جــي اســتعمال ســان انــب جــي ســواد ۽‬ ‫ســائيز ۾ فــرق نــه ٿــو پــوي جڏهــن تــه‬ ‫ڪــو انــب رســڻ کان پــوِء بــه انــدران‬ ‫ڪچــو تــه ڪــو گھڻــو نــرم ‪ /‬پلپــل‬ ‫ٿــي وڃــي ٿــو‪ .‬پاڪســتان ۾ انبڙيــن‬ ‫کانســواِء آڙو‪ ،‬ڪيلــي‪ ،‬پپيتــي‪ ،‬جپاني‬ ‫ٽماٽــي ۽ آلوبخــارن کــي بــه ڪارپيــٽ‬ ‫رســتي پچايــو وڃــي ٿــو‪ .‬انڊيــا ســميت‬ ‫دنيــا جــي ڪيتــرن ملڪــن ۾ ميــون‬ ‫کــي پچائــڻ طــور ڪتــب اينــدڙ هــن‬ ‫ڪيميائــي وکــر تــي بنــدش آهــي‪.‬‬ ‫جڏهــن تــه پاڪســتان ۾ بنــا ُالڪــي جي‬ ‫ڪنهــن بــه هنــڌ تــان ڪيتــري بــه مقــدار‬ ‫۾ خريــد ڪــري ڪنهــن بــه ميــوي کــي‬ ‫رســائڻ الِء اســتعمال ڪــري ســگھجي‬ ‫ٿــو‪ .‬جيئــن تــه اســيٽيلن‪ ،‬اٿيليــن جــو‬

‫ڪــم ڪــري ميــوي کــي جلــد رســائي‬ ‫ٿــي ۽ اهــو ميــون کــي پچائــڻ جــو‬ ‫هــڪ مصنوعــي طريقــو ٿئــي ٿــو‬ ‫تنهنڪــري سائنســي لحــاظ کان ان‬ ‫جــي اســتعمال ڪــرڻ جــي صــاح نــه‬ ‫ڏنــي وينــدي آهــي ۽ هــن قســم جــي‬ ‫ميــوي کائــڻ کان اڳ ۾ ان کــي‬ ‫وهنــدڙ پاڻــي ۾ ڌوئــي صــاف ڪــري‬ ‫پــوِء کائــڻ جــي تاڪيــد ڪئــي وينــدي‬ ‫آهــي نــه تــه چمــڙي ســاڙي ۽ صحــت جــا‬ ‫ڪيترائــي مســئال پيــدا ڪــري ســگهي‬ ‫ٿــو‪ .‬ان بجــاِء دنيــا جــي اســريل ملڪــن‬ ‫۾ ميــون کــي رســائڻ الِء اٿيليــن‬ ‫جھڙيــون مصنوعــي گئســون ۽ اهــي‬

‫تندرستي مئگزين ‪ 01‬فئبروري ‪ 15 -‬فئبروري ‪2015‬‬

‫بــه نــج حالــت ۾ اســتعمال ڪيــون‬ ‫وڃــن ٿيــون جــن جــو مقــدار ضــرورت‬ ‫آهــر گھٽائــي وڌائــي ســگھبو آهــي‪.‬‬ ‫هــڪ رپــورٽ ۾ هــڪ اهــڙيَء‬ ‫ ‬ ‫نينگــر جــو ذڪــر ڪيــل آهــي جنهــن‬ ‫کي بيهوشــي جي حالت ۾ امرجنســي‬ ‫ڊپارٽمينــٽ ۾ داخــل ڪيو ويو جيڪا‬ ‫گذريــل اٺــن ڪالڪــن کان ســڪتي‬ ‫۾ ۽ وڦــل جــو شــڪار هئــي‪ .‬ســندس‬ ‫والــد کان ورتــل هســٽري ۽ تفصيلــي‬ ‫تفتيــش مــان ڄــاڻ پيئــي تــه ننيگــريَء‬ ‫اهڙيــون اڻ پــڪل خارڪــون کاڌيــون‬ ‫هيــون جــن کــي ڪيلشــم ڪاربائيــڊ‬ ‫رســتي جلد پچائڻ جي ڪوشــش ڪئي‬ ‫ويئــي هئــي‪ .‬ســاڳي اڀيــاس ۾ اهــو بــه‬ ‫ٻڌايــو ويــو آهــي تــه ورلــي‪ ،‬اهڙيــن ڪــن‬ ‫حالتــن ۾ ميــوي جــي رڳــو کل جــو‬ ‫رنــگ مٽجــي وڃــي ٿــو‪ ،‬باقــي ميــوو‬ ‫ڪچــو رهــي ٿــو‪ ،‬کائــڻ ۾ چشــڪيدار‬ ‫نــه ٿــو رهــي‪ ،‬غيــر صحتمنــد هجــي ٿو ۽‬ ‫ممڪن آهي ته ان ڪيميائي وکر سبب‬ ‫زهريلــو بــه ٿــي ويــو هجــي‪ .‬رپــورٽ جي‬ ‫آخــر ۾ چتــاُء ڏنــو ويــو آهــي تــه‪ ،‬تازيــون‬ ‫ڀاڄيــون ۽ ميــوو هميشــه صــاف وهنــدڙ‬ ‫پاڻــيَء ۾ ڌوئــي پــوِء اســتعمال ڪــرڻ‬ ‫گھرجــن‪ .‬جڏهــن تــه انبــن جــي پراڻــن‬ ‫آبــادگارن جــو چــوڻ آهــي تــه‪ ،‬ڪارپيــٽ‬ ‫بنــا ســادن طريقــن ســان پــڪل انــب جــو‬ ‫الجــواب ســواد آهــي‪.‬‬

‫‪05‬‬

‫جيئڻ جو ڍنگ ۽ تندرستي (‪)Lifestyle & Health‬‬

‫‪ 10‬عادتــون جيڪــي دمــاغ کــي هاڃــو رســائي ســگھن ٿيون!‬ ‫‪AVOID THE TOP 10 BIGGEST BRAIN DAMAGING HABITS‬‬ ‫اســان جــو ن ‪ 10‬اهڙيــون عــام عادتــون جيڪــي اســانجي دمــاغ کــي ســخت هاڃــو رســائي ســگھن ٿيــون‪.‬‬ ‫‪ ‬ناشــتو نه ڪرڻ ‪:‬‬

‫ڪجهــه ماڻهــن ۾‪ ،‬خــاص‬ ‫ ‬ ‫ڪــري عورتــون پــاڻ کــي ســمارٽ‬ ‫رکــڻ تــه مــرد آفيــس جلــدي پهچــڻ جــي‬ ‫چڪــر ۾ ناشــتو نــه ڪنــدا آهــن‪ .‬ناشــتو‬ ‫نــه ڪــرڻ ســبب رت ۾ شــگر جــي ليول‬ ‫گهٽجــي وينــدي آهــي جيــڪا دمــاغ الِء‬ ‫نقصانــڪار آهــي‪.‬‬ ‫‪ ‬گھڻــو کاڌو کائــڻ (‪: )Over Eating‬‬

‫ُسســڻ لڳنــدو آهــي ۽ ‪ Alzheimer‬جهــڙي گھــرڙن (‪ )brain cells‬جــي مــوت کــي‬ ‫بيمــاري جــو ڪارڻ بڻجنــدو آهــي‪ .‬تيــز ڪــرڻ جــو ڪارڻ بڻجــي ٿــي‪.‬‬ ‫‪ ‬مٿــي َڍ ڪي ســمهڻ ‪:‬‬ ‫‪ ‬مٺــاڻ جــو گھڻو اســتعمال ‪:‬‬

‫کنــڊ يــا مٺــاڻ جــو گهڻــو اســتعمال‬ ‫پروٽينــس ۽ ٻيــن غذائــي جــزن جــي‬ ‫جــذب ٿيــڻ ۾ رنــڊڪ وجھــي ٿــي ۽‬ ‫جســم ۾ غذائــي کــوٽ پيــدا ڪــري‬ ‫دمــاغ جــي اوســر کــي روڪــڻ جــو‬ ‫ڪارڻ بڻجنــدي آهــي‪.‬‬ ‫ـا ماحول جي گدالڻ ‪:‬‬ ‫ـوا يـ‬ ‫‪ ‬هـ‬

‫گھڻــو کاڌو کائــڻ ســبب دمــاغ‬ ‫ ‬ ‫جــون شــريانيون ســخت ٿــي وڃن ٿيون‬ ‫جنهــن ڪــري ســوچڻ جــي صالحيــت ۾‬ ‫گهٽتائــي اچــي وينــدي آهــي‪.‬‬ ‫‪ ‬ســگريٽ پيئــڻ (‪: )Smoking‬‬

‫ ‬ ‫‪06‬‬

‫اســان جي جســم ۾ دماغ ســڀ‬ ‫ ‬ ‫کان وڌيــڪ آڪيســيجن اســتعمال‬ ‫ڪنــدڙ عضــوو آهــي‪ .‬ماحولــي خــاص‬ ‫ڪــري هــوا جــي گــدالڻ آڪســيجن جــي‬ ‫رســد کــي گهٽائــي ٿــي جنهنڪــري‬ ‫دمــاغ جــي ڪارڪردگــي ۾ گهٽتائــي‬ ‫اچــي وڃــي ٿــي‪.‬‬ ‫ـي آرامي (‪: )Sleep Deprivation‬‬ ‫‪ ‬بـ‬ ‫ننــڊ دمــاغ کــي آرام ۽ راحــت‬ ‫ ‬ ‫پهچائينــدي آهــي‪ .‬گهڻــي بــي آرامــي ۽‬ ‫ســگريٽ ڇڪــڻ ســان دمــاغ ننــڊ نــه ڪــرڻ ســبب دمــاغ جــي تنتــي‬ ‫تندرستي مئگزين ‪ 01‬فئبروري ‪ 15 -‬فئبروري‬

‫مٿــي کــي ڍڪــي ســمهڻ ســان بســتري‬ ‫۾ ڪاربــان ڊاء آڪســائيڊ جــي گھاٽائــي‬ ‫(‪ )concentration‬وڌي ۽ آڪســيجن جــي‬ ‫گھاٽائــي گھٽجــي وينــدي آهــي جيــڪا‬ ‫پــڻ دمــاغ کــي نقصــان ڏينــدڙ آهــي‪.‬‬ ‫‪ ‬بيمــاريَء ۾دماغ جو اســتعمال‪:‬‬ ‫بيمــاريء دوران ســخت محنــت ۽‬ ‫پڙهــڻ خــاص ڪــري دمــاغ جــي ســوچڻ‬ ‫جــي ســگهه کــي وڌيڪ اســتعمال ڪرڻ‬ ‫ســان دمــاغ جــي اهليــت ۽ ســوچڻ جــي‬ ‫ســگهه کــي گھٽائــي ٿــي‪.‬‬ ‫‪ ‬فڪــري گهٽتائــي‬ ‫(‪: )Lacking in stimulating thoughts‬‬ ‫فڪــر ۽ گهڻــي ســوچ ويچــار دمــاغ‬ ‫کــي تربيــت ڏيــڻ جــا ٻــه مــک ذريعــا‬ ‫آهــن‪ ،‬ســوچ جــي صالحيــت جــو گهــٽ‬ ‫اســتعمال بــه دماغــي ســوس (‪brain‬‬ ‫‪ )shrinkage‬جــو هــڪ مــک ســبب آهــي‪.‬‬ ‫‪ ‬تمــام گهــٽ ڳالهائڻ ‪:‬‬ ‫هــاڪاري بحــث ۽ دليــل بــازي‬ ‫ ‬ ‫نــه ڪــرڻ ۽ بلــڪل خامــوش رهــڻ بــه‬ ‫دمــاغ جــي ســوچڻ واري اهليــت کــي‬ ‫گهٽائــن ٿــا‪.‬‬

‫چمڙي َء جا مسئال (‪) Skin Problems‬‬

‫اثر (سائيڊ افيڪٽس)‬ ‫ميڪ اپ جا اگَرا َ‬

‫ميــڪ اپ واريــن شــين ۾ اهــڙا ڪيميائــي مــادا بــه هونــدا آهــن جيڪــي نقصــان‬ ‫پهچائينــدا آهــن ۽ لڳاتــار گهڻــي ديــر تائيــن اســتعمال ڪــرڻ يــا چهــري تــي‬ ‫رهــڻ ســان انهــن جــا اگــرا اثــر (ســائيڊ افيڪٽــس) بــه ظاهــر ٿــي ســگهن ٿــا‪.‬‬

‫عورتــون پنهنجــي چهــري‬ ‫ ‬ ‫جــي ســونهن وڌائــڻ الِء ميــڪ‬ ‫اپ جــو ڪنديــون آهــن‪.‬‬ ‫ان ۾ ڪــو بــه شــڪ نــه‬ ‫آهــي تــه ان ســان ســندن‬ ‫وڌي‬ ‫خوبصورتــي‬ ‫وينــدي آهــي پــر ڇــا هــو‬ ‫ان ڳالهــه کان بــه واقــف‬ ‫آهــن تــه گهڻــي ديــر تائيــن‬ ‫ميــڪ اپ ۾ رهــڻ ســندن الِء ڪيتريون‬ ‫ئــي پريشــانيون پيــدا ڪــري ســگهي‬ ‫ٿــو‪ .‬ڪيتريــون ئــي عورتــون ان ڳالهــه‬ ‫کان شــايد واقــف نــه هجــن تــه گهڻــي‬ ‫ديــر تائيــن ميــڪ اپ لڳائــي رهــڻ ســان‬ ‫مٿــي ۾ ســور‪ ،‬ٿــڪ ۽ گهٻراهــٽ بــه‬ ‫ٿــي ســگهي ٿــي‪.‬‬ ‫ميــڪ اپ واريــن شــين ۾ اهڙا‬ ‫ ‬ ‫ڪيميائــي مــادا بــه هونــدا آهــن جيڪــي‬ ‫نقصــان پهچائينــدا آهــن ۽ لڳاتــار‬ ‫گهڻــي ديــر تائيــن اســتعمال ڪــرڻ يــا‬ ‫چهــري تــي رهــڻ ســان انهــن جــا اگــرا‬ ‫اثــر (ســائيڊ افيڪٽــس) بــه ظاهــر ٿــي‬ ‫ســگهن ٿــا‪.‬‬ ‫لــپ اســٽڪ بــي شــڪ چپــن‬ ‫ ‬ ‫کــي خوبصــورت بڻائينــدي آهــي پــر ان‬ ‫۾ الومينيــم هونــدو آهــي‪ .‬لــپ بــام ۾‬ ‫بــه اهڙيــون شــيون موجــود هونديــون‬ ‫آهــن جيڪــي کاڌي ســان گــڏ جســم‬ ‫۾ پهچنديــون آهــن‪ ،‬جيڪــي نيــٺ‬

‫نقصــان رســائينديون آهــن‪ .‬ان ســان‬ ‫ســاهه کڻــڻ ۾ تڪليــف ٿينــدي‬ ‫آهــي ۽ رت جــي گھٽتائــي‬ ‫(انيميــا) بــه ٿــي ســگهي‬ ‫ٿــو‪ .‬لــپ اســٽڪ جــي‬ ‫گهڻــي اســتعمال ســان‬ ‫چــپ ســدائين الِء ڪارا‬ ‫بــه ٿــي وينــدا آهــن تــه‬ ‫ايلرجــي جــو مســئلو بــه‬ ‫پيــدا ٿــي ســگهي ٿــو ۽ چــپ خشــڪ‬ ‫ٿــي وينــدا آهــن‪ .‬ڪجهــه ميــڪ اپ‬ ‫پروڊڪٽــس ۾ آڪســائيڊ بــي ايــڇ اي‬ ‫بيريــم ســلفيٽ بــه هونــدو آهــي جيڪــو‬ ‫جســم کــي نقصــان پهچائينــدو آهــي‪.‬‬ ‫ان الِء ڪاســميٽڪ ســدائين ســٺي‬ ‫ڪوالٽــي وارو ئــي خريــد ڪريــو‪ .‬لــپ‬ ‫اســٽڪ اهــڙي هئــڻ‬ ‫گهرجــي جيــڪا غلطــي‬ ‫ســان وات ۾ هلــي بــه‬ ‫وڃــي تــه بــه نقصــان نــه‬ ‫پهچائــي ســگهي‪.‬‬ ‫چهــري تي فائونڊيشــن‬ ‫لڳائــڻ ســان چمــڙي‬ ‫۾ ڪاراڻ پيــدا ٿــي‬ ‫ســگهي ٿــي‪ .‬ڪيتــرن‬ ‫ئــي شــيمپوئن ۽ هيئــر‬ ‫ڊاِء ســان وار ڪرنــدا‬ ‫آهــن‪.‬‬ ‫ڪنهــن بــه‬ ‫ ‬ ‫تندرستي مئگزين ‪ 01‬فئبروري ‪ 15 -‬فئبروري‬

‫نئيــن بيوٽــي پروڊڪــٽ کــي اســتعمال‬ ‫۾ آڻــڻ کان اڳ پيــچ ٽيســٽ ڪــرڻ نــه‬ ‫وســاريو‪ .‬يــاد رکــو تــه گهڻيــن ميــڪ‬ ‫اپ پروڊڪٽــس ۾ ڪيميــڪل هونــدو‬ ‫آهــي جيڪــو نقصــان پهچائينــدو آهــي‪.‬‬ ‫ڪيترائــي ڀيــرا تــه ســن اســڪرين ســان‬ ‫بــه چمــري تــي ڪاراڻ اچــي وينــدي‬ ‫آهــي‪ .‬گهڻــي ديــر تائيــن ميــڪ اپ‬ ‫رهــڻ ســبب ســڻڀ وارا غــدود بنــد ٿــي‬ ‫وينــدا آهــن‪ .‬ان الِء چهــري جــا ســوراخ‬ ‫بنــد ٿيــڻ ســبب داڳ بــه ٿــي ســگهن‬ ‫ٿــا‪ .‬ڪوشــش ڪــري ميــڪ اپ کــي‬ ‫ميــڪ اپ ريمــوور ســان صــاف ڪــرڻ‬ ‫گهرجــي‪ .‬جــو ائيــن نــه ڪــرڻ ســان‬ ‫انفيڪشــن ٿيــڻ جــو خطــرو رهــي ٿــو‪.‬‬

‫‪07‬‬

‫اعجاز اسد پليجو‬

‫جانورن جي دنيا (‪) The World of Animals‬‬

‫جانـــورن جــا نــراال حــواس‬ ‫اســان جــي جســم ۾ اهــڙا انيــڪ عضــوا آهــن جــن رســتي اســان پنهنجــي اوســي پاســي يــا‬ ‫ماحــول ۾ موجــود شــين جــي خبــر چــار وٺنــدا رهــون ٿــا‪ .‬اهــڙن مکيــه عضــون کــي حواســي‬ ‫عضــوا يــا ”حــواس“ (‪ )Senses‬ســڏبو آهــي‪ ،‬جھــڙوڪ‪ :‬اکيــون‪ ،‬نــڪ‪ ،‬ڪــن‪ ،‬چمــڙي ۽ ِڄـ َ‬ ‫ـڀ وغيــره‪.‬‬

‫مڇيــن جــي جســم ۾ پيــٽ جــي مٿيــن پاســن تــي هــڪ‬ ‫ليــڪ هونــدي آهــي جنهــن کــي ”پاســيرو ليڪــو“ (‪Lateral‬‬ ‫‪ )line‬چونــدا آهــن‪ .‬اهــو ليڪــو مڇــيَء جــي حــواس وارو‬ ‫هــڪ عضــوو آهــي‪ .‬اســان هــن کــي حواســي ليڪــو بــه چئــي‬ ‫ســگھون ٿــا‪ .‬هــن جــي مــدد ســان مڇــيَء کــي پاڻــيَء جــي‬ ‫چرپــر جــي ُســڌ پــوي ٿــي ۽ اهــا خبــر بــه پــوي ٿــي تــه اهــڙي‬ ‫چرپــر ڇــا جــي ڪــري ٿــي آهــي‪.‬‬

‫ڌرتــيَء جــي گولــي تــي ڪجــھ اهــڙا جانــور بــه آهــن‬ ‫ ‬ ‫جــن کــي رڳــو ٻــه يــا ٽــي حــواس ٿينــدا آهــن‪ .‬جــي ســڀني‬ ‫جانــورن جــو اڀيــاس ڪبــو تــه اســان کــي ڪجــھ اهــڙا جانــور‬ ‫بــه ملنــدا جيڪــي عجيــب‪ ،‬نــراال ۽ غيــر رواجــي حــواس‬ ‫رکنــدڙ هونــدا آهــن‪.‬‬ ‫ســائنس ُٻڌائــي ٿــي تــه‪ ،‬جيڪــو جانــور جنهــن‬ ‫ ‬ ‫ماحــول ۾ رهنــدڙ هونــدو اهــو ماحــول جــي گھــرج پٽانــدڙ‬ ‫پنهنجــي گھربــل حــواس کــي وڌيــڪ ســنواري‪ ،‬ســڌاري‪ ،‬هزارين اکين جي هڪ اک‪:‬‬ ‫وڌائــي ۽ ســگھارو بڻائينــدو آهــي‪ .‬مثــال طــور‪ :‬اونداهــي ‬ ‫غــارن ۽ جھــڏن ۾ رهنــدڙ جانــورن (چمــڙن‪ ،‬تڏيــن‪ ،‬پتنگــن‪،‬‬ ‫مڪڙيــن ۽ چٻــرن وغيــره) کــي ڏســڻ (اکيــن) واري حــواس‬ ‫جــي ايتــري ُ‬ ‫گھــرج نٿــي پــوي جيتــري ٻــڌڻ ۽ ڇهــڻ جــي‬ ‫حــواس جــي‪ .‬اهوئــي ڪارڻ آهــي جــو اونداهــيَء ۾ رهنــدڙ‬ ‫جانــورن ۾ ڏســڻ واري حــواس جــي ڀيــٽ ۾ ڇهــڻ ۽ ُٻــڌڻ‬ ‫وارا حــواس وڌيــڪ ســڌريل‪ ،‬ســگھارا ۽ ُســرا هونــدا آهــن‪.‬‬ ‫جانــورن جــي حــواس جــو قصــو ڏاڍو ڊگھــو ۽ وڻنــدڙ آهــي‪،‬‬ ‫جــي قلــم کڻبــو تــه هــڪ چڱــو موچــارو ٿلهــو ڪتــاب‬ ‫لکجــي پونــدو‪ .‬پــر هــن ننــڍي مضمــون ۾ پــاڻ رڳــو جانــورن‬ ‫جــي ڪجــھ دلچســپ‪ ،‬عجيــب ۽ نرالــن حواســن جــو ذڪــر‬ ‫ڪنداســين‪.‬‬

‫مڇيَء جو پاسيرو ليڪو‪:‬‬

‫اهــو پڙهــي شــايد توهــان حيــران ٿيــو تــه جيتــن جــي هــر اک‬ ‫اصــل ۾ هزاريــن ننڍڙيــن اکيــن يــا بلــورن (‪ )Lenses‬جــي‬ ‫ٺهيــل هونــدي آهــي ۽ اهڙيــن اکيــن کــي ”مرڪــب اکيــون“‬ ‫‪08‬‬

‫تندرستي مئگزين ‪ 01‬فئبروري ‪ 15 -‬فئبروري‬

‫جانورن جي دنيا (‪) The World of Animals‬‬ ‫(‪ )Compound eyes‬چونــدا آهــن‪ .‬جيتــن ۾ ڀنڀوريــن جــون‬ ‫اکيــون ســندن جســم جــي ڀيــٽ ۾ وڏيــون هونديــون آهــن‪.‬‬ ‫مرڪــب اکيــن جــي مــدد ســان ڀنڀوريــون پنهنجــي چــوڌاري‬ ‫ٿينــدڙ حرڪــت تــي هــڪ ئــي وقــت نظــر رکــي ســگھن‬ ‫‪.‬‬ ‫ن‬ ‫ٿيــو‬

‫آهــن‪ .‬برقــي مڇــي (‪ )Electric fish‬جــي پيــدا ڪيــل بجلــي‬ ‫جــي ميــدان ۾ جڏهــن ڪــو جانــور داخــل ٿينــدو تــه اهــا تــرت‬ ‫پرکــي وٺنــدي آهــي تــه اهــو شــڪار آهــي يــا شــڪاري!‬

‫باز جي نظر‪:‬‬

‫نياپا وٺندڙ ُمڇون‪:‬‬

‫ ‬

‫بــازن جــو ٻيــن پکيــن جــي ڀيــٽ ۾ نظــر چٽــو ٿئــي‬ ‫ ‬ ‫ٿــو‪ .‬بــاز پنهنجــو شــڪار گھڻــو ڪــري پنهنجــي تکــي نظــر‬ ‫َ‬ ‫پتنــگ (‪ )Moths‬رات جــي اونداهــيَء ۾ اڏامنــدڙ جيــت ســان هــٿ ڪنــدو آهــي‪ .‬ان کان اڳ جــو ســندس شــڪار‬ ‫آهــن‪ .‬اونداهــي ۾ اڏامنــدي پتنــگ پنهنجــي پيــار جــا نياپــا کيــس ڏســي ڀڄــڻ ۽ لڪــڻ جــي ڪوشــش ڪــري بــاز مٿــس‬ ‫پنهنجــي مــاديَء تائيــن ســوالئي ســان پهچائــي ســگھي ٿــو‪ .‬چڙهائــي ڪــري وٺنــدو آهــي‪.‬‬ ‫پتنــگ پنهنجــي مــاديَء پــاران موڪليــل جوابــي نياپــا انهــن گرميَء کي ڏسندڙ نانگ‪:‬‬ ‫ٻــن مڇــن جــي مــدد ســان وصــول ڪنــدا آهــن جيڪــي ســندن‬ ‫مٿــي تــي لــڳل هونديــون آهــن جــن کــي خابــرو مڇــون يــا‬ ‫َ‬ ‫ٿــا‪.‬‬ ‫چــون‬ ‫(‪)Antennae‬‬ ‫ســڱ‬ ‫ڇهڻــا‬

‫بجليَء سان پرک‪:‬‬

‫ ‬

‫مڇيــن جــي دنيــا ۾ ڪجــھ اهڙيــون بــه ٿين جيڪــي پنهنجي‬ ‫جســم ۾ بجلــي وهــڪ (‪ )Electric current‬پيــدا ڪنديــون آهن‪.‬‬ ‫اهــڙي ڪرنــٽ جــي مــدد ســان اهڙيــون مڇيــون پنهنجــي‬ ‫چــوڌاري بجلــيَء جــو ميــدان (‪ )Electric field‬ٺاهــي هلنديــون‬

‫نانگــن جــا ڪجــھ قســم مڪمــل اونداهــيَء ۾‬ ‫ ‬ ‫شــڪار ڪــرڻ الِء هــڪ نرالــو حــواس اســتعمال ڪنــدا آهــن‬ ‫جنهــن کــي ‪ Infrared vision‬چــون ٿــا‪ .‬هــن ۾ نانــگ شــڪار‬ ‫جــي جســم مــان خــارج ٿينــدڙ گرمــيَء کي محســوس ڪندي‬ ‫ان کــي ڏســي ســگھندا آهــن‪ .‬مــزي جــي ڳالهــه تــه اهــڙي نظــر‬ ‫الِء هــو اکيــن کــي اســتعمال نٿــا ڪــن‪ .‬هــن مقصــد الِء نانــگ‬ ‫جــي مٿــي ۾‪ ،‬اکيــن ۽ نــڪ جــي وچ ۾ ٻــه کــڏون هونديــون‬ ‫آهــن جــن کــي کوٻائــي عضــوا (‪ )Pit organs‬چئبــو آهــي‪ .‬اهــي‬ ‫کوٻــا رات جــي اونداهــي ۾ جانــورن جــي جســم مــان خــارج‬ ‫ٿينــدڙ گــرم تــرورن (انفراريــڊ ريــز) کــي محســوس ڪــري‬ ‫دمــاغ ۾ ان جــو عڪــس ٺاهينــدا آهــن‪.‬‬

‫تندرستي مئگزين ‪ 01‬فئبروري ‪ 15 -‬فئبروري‬

‫‪09‬‬

‫فرسٽ ائڊ‬

‫(‪)ABRASIONS‬‬

‫رھــڙجــــي پــــــوڻ‬

‫ترت طبي ساهتا‬ ‫فرسٽ ائڊ‬

‫مرتيض ڌاريجي جي ڪتاب‬ ‫ڊاڪٽر عيل‬ ‫ٰ‬ ‫“فرسٽ ائڊ” تان ورتل‬

‫‘رھــڙ’ چمــڙيَء جــوا ھــڙو زخــم آھــي‪ ،‬جنهــن ۾ چمــڙي زور ســان کرڙجــي ۽‬ ‫رھڙجــي لھــي وينــدي آھــي‪ .‬گھڻــو ڪــري اھــڙي ھنــڌ جــي ٻاھريــن چمــڙي لھــي وڃڻ‬ ‫ڪــري‪ ،‬انهــيَء ھنــڌ تــان ســونهري رنــگ جــي پاڻيــٺ وھــڻ لڳنــدي آھــي‪ .‬اھــڙيَء‬ ‫رھــڙ جــو عــام مثــال گــوڏي ۽ ٺونــٺ جــو رھڙجــڻ آھــي‪ .‬رھــڙ واري ھنــڌ تــي مٽــي‪،‬‬ ‫واري ۽ ٻيــون ڪيتريــون ئــي شــيون گھــڙي ســگھن ٿيــون‪ .‬جنهنڪــري رھڙ گھڻي‬ ‫خــراب ٿــي وينــدي آھــي‪ ،‬تنهنڪــري ضــروري ســمجھيو وينــدو آھــي تــه‪ ،‬اھــڙي ڦــٽ‬ ‫کــي جيتــرو جلــد ٿــي ســگھي اوتــرو جلــد ســٺيَء طــرح ســان صــاف ڪيــو وڃــي‪.‬‬

‫ڇاڪجيَ‪:‬‬ ‫ســڀ کان اڳـــ۾ اھــڙي ھنــڌ جــي‬ ‫‪. 1‬‬ ‫صفائــي ڪــرڻ گھرجــي‪ .‬صفائــي ڪنــدڙ‬ ‫کــي گھرجــي تــه ھــو پھريائيــن صابــڻ ۽‬ ‫پاڻــيَء ســان پنهنجــا ھــٿ چڱــيَء طــرح‬ ‫ڌوئــي صــاف ڪــري‪.‬‬ ‫رھــڙ واري ھنــڌ تــي جيڪڏھــن‬ ‫‪. 2‬‬ ‫ڪــو ڪپــڙو وغيــره آھــي ته‪ ،‬اھو آھســتي‬ ‫۽ آرام ســان الھجــي‪ .‬ڦــٽ جــي چــوڌاري‬ ‫چمــڙيَء کــي ڌوئــي صــاف ڪجــي‪ .‬انهيَء‬ ‫ڪــم الِء ملمــل جھــڙو صــاف ڪپــڙو‪،‬‬ ‫صابڻ ۽ پاڻي اســتعمال ڪري ســگھجي‬ ‫ٿــو‪ .‬اھــڙي صفائــي ڦــٽ کان پرتي ڪجي‬ ‫پــر ڦــٽ ڏانهــن نــه‪.‬‬ ‫ھڪــڙي ٻئــي صــاف ڪپــڙي‬ ‫‪. 3‬‬

‫‪10‬‬

‫جــي ٽڪــر ســان رڳــو ڦٽيــل ھنــڌ کــي‬ ‫صــاف ڪجــي‪ .‬انهــيَء الِء صابــڻ ۽ پاڻــي‬ ‫اســتعمال ڪــري ســگھجي ٿــو يــا انهــيَء‬ ‫ھنــڌ تــي اينٽــي ســيپٽڪ (‪ )anticeptic‬دوا‬ ‫جــو پھــو بــه الئــي ســگھجي ٿــو‪ .‬ائيــن‬ ‫آرام ســان ســڄي ڦــٽ کــي صــاف ڪــرڻ‬ ‫گھرجــي‪ .‬ڦــٽ ۾ مٽــي وغيــره چنبــڙي‬ ‫پيئــي ھجــي تــه انهــيَء کــي بــه ڪــڍڻ جــي‬

‫ڪوشــش ڪجــي‪ ،‬انــاِء ننــڍڙي چمٽــي به‬ ‫اســتعمال ڪــري ســگھجي ٿــي‪ .‬چمٽــيَء‬ ‫کي ھر ھر باھه جي شــعلي مان لنگھائي‬ ‫اســٽرالئيز ڪــرڻ کانپــوِء ٿــڌو ڪــري‬ ‫اســتعمال ڪنــدو رھجــي‪ .‬ڪينچيَء ســان‬ ‫کل جــا لڙڪنــدڙ حصــا ۽ رھڙيــل ٽشــو بــه‬ ‫ڪٽجــن‪ .‬ڪينچــيَء کــي بــه ائيــن ھــر ھــر‬ ‫تندرستي مئگزين ‪ 01‬فئبروري ‪ 15 -‬فئبروري‬

‫اســٽرالئيز ڪــرڻ گھرجــي‪.‬‬ ‫ڇــڊي اينٽــي ســيپٽڪ ڳار‬ ‫‪. 4‬‬ ‫(جھــڙوڪ‪ :‬ھئڊروجــن پرآڪســائيڊ) ڦــٽ‬ ‫جــي مٿــان ھــارڻ يــا ڪــو اســٽرالئيز ٿيــل‬ ‫پھــو ٻــوڙي اھــو بــه ڦــٽ مٿــان آھســتي‬ ‫آھســتي الئــڻ گھرجــي‪.‬‬ ‫ڦٽيــل ھنــڌ کــي ڍڪــي ڇــڏڻ‬ ‫‪. 5‬‬ ‫گھرجــي ان الِء ســٺو ٿينــدو نــه ته چنبڙندڙ‬ ‫پٽــي اســتعمال ڪئــي وڃــي‪.‬‬ ‫بهتــر ٿينــدو تــه ڪنهــن ويجھــي‬ ‫‪. 6‬‬ ‫اســپتال مان ‘ٽيٽئنــس’ (‪ )tetanus‬بيماريَء‬ ‫کان بچــاَء جــي ســئي ھڻائــي وڃــي‪.‬‬ ‫ھــر ‪ 24‬ڪالڪــن کانپــوِء جڏھــن‬ ‫‪. 7‬‬ ‫جڏھــن محســوس ٿئــي تــه پٽي ميــري ٿي‬ ‫ويئــي آھــي يــا جڏھــن پڪريــز ٿيــڻ جــو‬ ‫انديشو ھجي تڏھن پٽي بدالئڻ گھرجي‪.‬‬ ‫پٽــيَء جــي چنبــڙي پــوڻ ۽ نــه لھــڻ جــي‬ ‫حالت ۾ ھئڊروجن پر آڪســائيڊ ســان ان‬ ‫کــي آلــو ڪــري آھســتي آھســتي الھجــي‪.‬‬ ‫ڦٽيل ھنڌ‪ ،‬حد کان وڌيڪ سجي‬ ‫‪. 8‬‬ ‫وڃــي‪ ،‬ســور پيــدا ڪــري وجھــي يــا ڳاڙھا‬ ‫ليــڪا ظاھــر ٿينــدا ھجــن ته اھڙيــن حالتن‬ ‫۾ ڊاڪٽــر ســان ملــڻ گھرجــي‪ .‬ڇوتــه‪ ،‬ان‬ ‫حالــت ۾ پڪريــز ٿيــڻ جــو خطــرو ٿــي‬ ‫پونــدو آھــي‪ .‬جيســتائين ڊاڪٽــر ســان‬ ‫ملجــي تيســتائين گــرم ۽ ســرد پٽيــون‬ ‫رکــڻ فائديمنــد ھونديــون آھــن‪.‬‬

‫ترجمو‪ :‬عبدالخالق ميڻو‬

‫ذهني صحت ‪)MENTAL HEALTH( /‬‬

‫ـا آهي؟‬ ‫ـزم )‪ (Autism‬ڇـ‬ ‫آٽـ‬

‫اسان جون ذميواريون‪:‬‬ ‫آٽــزم جــو هيســيتائين ڪــو بــه‬ ‫ ‬ ‫عــاج دريافــت نــه ٿــي ســگهيو آهــي‪.‬‬ ‫پــر تــرت ســڃاڻپ‪ ،‬مائٽــن جــو خــاص‬ ‫ڌيــان‪ ،‬پيــار‪ ،‬ســماج پــاران واســطيدار‬ ‫خانــدان جــي پٺڀرائــي‪ ،‬خــاص تعليــم‪،‬‬ ‫منفــي ســوچ (جهــڙوڪ‪ :‬متاثــر ٻــار‬ ‫کــي گهــوري ڏســڻ‪ ،‬عجيــب ســمجهڻ‪،‬‬

‫آٽزم جو مکيه عالمتون‬

‫(قسط‪ 2-‬۽ آخري)‬

‫والديــن کان غيــر مناســب سـ َ‬ ‫ـوال ڪــرڻ)‬ ‫جــو خاتمــو وغيــره آٽــزم ۾ ورتــل ٻــارن‬ ‫۾ بنــا ڪنهــن شــڪ ۽ شــبهي جــي هــڪ‬ ‫واضــع تبديلــي آڻــي ســگهن ٿــا ۽ اهــي‬ ‫ٻــار هــڪ بهتــر زندگــي گــذاري ســگهن‬ ‫ٿــا‪ .‬اهــي ٻــار اســان کان‪ ،‬اوهــان کان ۽‬ ‫پــوري معاشــري کان حوصلــي ۽ پيار جا‬ ‫حقــدار هونــدا آهــن‪ .‬انهــن جــي الِء اســان‬

‫آٽزم جي شڪار ٿيل ٻار ۾ هيٺ بيان ڪيل عالمتون‬ ‫موجود هونديون آهن‪:‬‬ ‫ٻار پنهنجي نالي جي پڪارڻ تي توجه نه ڏي‪.‬‬ ‫ •‬ ‫ڳالهائي نه سگهي ۽ جيڪڏهن ڳالهائي به ته فقط‬ ‫ •‬ ‫َ‬ ‫اڻپورا ۽ ڳتيل جمال ۽ لفظ ادا ڪري‪.‬‬ ‫اهو نه سمهجائي سگهي‪ ،‬ته هو ڇا ٿو چاهي‪.‬‬ ‫ •‬ ‫هدايت جي مطابق عمل نه ڪري سگهي‪.‬‬ ‫ •‬ ‫نه پاڻ ڪنهن طرف اشارو ڪري سگهي ۽ نه ئي‬ ‫ •‬ ‫توهان جي اشاري جي طرف ڏسي سگهي‪.‬‬ ‫گول گول گهمڻ پسند ڪري ۽ تيز رفتار گهمڻ‬ ‫ •‬ ‫وارين شين کي شوق سان ڏسي‪.‬‬ ‫ُمرڪ جو جواب ُمرڪ سان نه ڏي‪.‬‬ ‫ •‬ ‫بنا ڪنهن سبب جي کِلندو رهي‪.‬‬ ‫ •‬ ‫پنهنجي کيڏڻ ۾ مصروف رهي ۽ ٻين ٻارن جي‬ ‫ •‬ ‫راند روند ۾ شامل نه ٿئي ۽ نه ئي انهن جي راند ڏي ڪو‬ ‫ڌيان ڏي‪.‬‬ ‫ڳالهائڻ واري جي طرف ڌيان نه ڏي‪.‬‬ ‫ •‬ ‫ڪنهن به هڪ شيِء‪ ،‬رانديڪي يا راند يا معمول‬ ‫ •‬ ‫جو حد کان وڌيڪ عادي ٿي وڃي ۽ ان کي هر هر‬ ‫دهرائيندو رهي‪.‬‬

‫کــي پنهنجــي دليــن ۾ وســعت پيــدا‬ ‫ڪــرڻ گهرجــي ۽ انهــن الِء مثبــت ســوچ‬ ‫۽ َرويــو اختيــار ڪــرڻ گهرجي‪ .‬هن ســان‬ ‫آٽــزم متاثــر ٻــار تنهائــي واري زندگــي‬ ‫مــان ڇوٽــڪارو پرائينــدا ۽ انهــن جــي‬ ‫والديــن جــي بــه احســاس ڪمتــري يقيانــاً‬ ‫ختــم ٿينــدي‪ .‬انهــن ٻــارن کــي پنهنجــي‬ ‫جــيَء ۾ جــاِء ڏيــڻ گهرجــي‪ .‬جيتوڻيــڪ؛‬ ‫َ‬ ‫انــداز مختلــف‬ ‫آٽــزم متاثــر ٻــارن جــا‬ ‫آهــن‪ ،‬پــر اهــي بــه ٻيــن عــام ٻــارن وانگــر‬ ‫اســان جــي معاشــري ۾ گڏجــي ۽ خــوش‬ ‫رهــڻ چاهيــن ٿــا‪ .‬ان ســان گڏوگــڏ آٽــزم‬ ‫جــي بابــت ســماج ۾ ُســ ِڌ ڏيــڻ اســان‬ ‫ســڀني جــو اخالقــي فــرض آهــي‪.‬‬

‫تمام گهڻو ڦڙتيلو هجي‪ ،‬هر وقت ڊوڙندو رهي يا‬ ‫ •‬ ‫گهر ۾ مستقل هيڏانهن هوڏانهن گهمندو رهي‪.‬‬ ‫شروع ۾ ڪجهه لفظ ڳالهائي سگهي ۽ بعد ۾ نه‬ ‫ •‬ ‫ڳالهائي سگهي‪.‬‬ ‫تمام گهڻي ڪاوڙ يا بخيالئپ جو مظاهرو ڪري‪.‬‬ ‫ •‬ ‫پنهنجي الڳ دنيا ۾ غرق رهي‪ ،‬ٻين جي طرف‬ ‫ •‬ ‫ڌيان نه ڏي‪.‬‬ ‫ڪڏهن ائين محسوس ٿئي ڃڻ ته ٻوڙو هجي‪.‬‬ ‫ •‬ ‫ڪڏهن اوهان ڏانهن ڌيان ڏي ته ڪڏهن بلڪل نه‪.‬‬ ‫ •‬ ‫هٿن جي اشارن سان سالم‪ ،‬ٽاٽا يا باِء باِء نه ڪري‬ ‫ •‬ ‫سگهي‪.‬‬ ‫پيرن جي پٻن تي گهمڻ‪.‬‬ ‫ •‬ ‫ڏوري‪ ،‬ڪاغذ يا ٽشو پيپرن جون پٽيون ڦاڙي انهن‬ ‫ •‬ ‫سان کيڏڻ‪.‬‬ ‫شين کي هڪ قطار ۾ لڳائي يا هڪ ڪوپ جي‬ ‫ •‬ ‫مٿان ٻيو ڪوپ رکڻ پسند ڪري‪.‬‬ ‫ڪرسي يا صوفي تي ويهڻ بدران انهن جي پٺيان‬ ‫ •‬ ‫بيهڻ جي ڪوشش ڪري‪.‬‬ ‫کيڏڻ الِء ڪنڊ پسند ڪري‪.‬‬ ‫ •‬ ‫معمول کان هٽي ڪري‪ ،‬ڪنهن ٻي ڪم ڪرڻ الِء‬ ‫ •‬ ‫سخت مذاحمت ڪري‪.‬‬

‫تندرستي مئگزين ‪ 01‬فئبروري ‪ 15 -‬فئبروري‬

‫‪11‬‬

‫ترتيب‪ :‬اعجاز اسد پليجو ڊيزائن‪ :‬ماهتاب اعجاز پليجو‬

‫مٺنانبنجيڪڙيحقيقت!‬

‫هٿــرادو طريقــي ســان پچايــل انــب ۽ ٻيــا‬ ‫ميــوا صحــت الِء هاڃيــڪارڪ آهــن!‬

‫بــازار ۾ پــوري منــد کان اڳ ملنــدڙ پچيــل انــب يــا ٻيــا ميــوا گھڻو ڪــري هٿرادو طريقن ســان‬ ‫پچايــل هونــدا آهــن‪ .‬واپاري اهڙن ميون کي پچائڻ ال ِء صحت ال ِء هڪ خطرناڪ ڪيميايئ وکر‬ ‫اســتعامل ڪندا آهن‪ ،‬جنهنکي ڪارپيٽ يا ڪيلشــم ڪاربائيڊ (‪ )calcium carbide‬چون ٿا‪.‬‬ ‫ڪيلشم ڪاربائيڊ ڇا آهي؟‬ ‫‪ ‬عام طرح هنکي ڪارپيٽ (‪)carpet‬‬ ‫يا مصالحو به چوندا آهن‪.‬‬ ‫‪ ‬رنــگ ۾ خاڪــي مائــل ڪارو ٿينــدو‬ ‫آهــي‪ .‬هــن مرڪــب جــو ڪيميائــي فارمــوال‬ ‫‪ CaC2‬آهــي‪.‬‬ ‫‪ ‬ڪيلشــم ڪاربائيــڊ جڏهــن پاڻــي‬ ‫يــا گھميــل شــين ســان الڳاپــي ۾ اچــي ٿــو‬ ‫تــه اســيٽيلن (‪ )acetylene‬گئــس پيــدا‬ ‫ڪــري ٿــو جيــڪا ميــون کــي تڪــڙو پچائــڻ‬ ‫جــو ڪــم پــڻ ڪــري ٿــي‪.‬‬ ‫ڪيلشــم ڪاربائيــڊ ۾ خفيــف‬ ‫‪‬‬ ‫مقــدار ۾ ســنکيو (‪ )Arsenic‬۽ فاســفورس‬ ‫هائڊرائــڊ خفيــف مقــدار ۾ موجــود ٿيــن ٿــا ۽‬ ‫اهــي ڪئنســر پيــدا ڪنــدڙ وکــر آهــن‪.‬‬

‫ڪارپيــٽ توهانکــي ڪيئــن هاڃــو رســائي ســگھي ٿــو؟‬

‫هٿراڌو پچايل (انبن) ميون جا اگرا اثر‪:‬‬

‫هــن ســان مٿــي جــو ســور‪،‬‬ ‫تنتيسرشتيتياثر‪:‬‬ ‫اســيٽيلن؛ آڪســيجن کُٽائينــدڙ غيش‪/‬بيهــويش‪ ،‬مــزاج ۾‬ ‫۽ ســاه گُھٽيندڙ (‪ )asphyxiant‬تبديــي‪ ،‬ننــڊ جــو ڦٽــڻ‪ ،‬ذهنــي‬ ‫گئــس جــو ڪــم ڪــري ٿــي ۽ وائڙائــپ‪ ،‬ياداشــت نـــ رهــڻ‪،‬‬ ‫آڪســيجن جــي گھٽتايئ ســبب نڊاکڙائــپ ۽ ڳڍڙيــن جھڙيــون‬ ‫تنتــي رسشــتي يت نــاڪاري اثــر تڪليفــون ٿــي ســگھن ٿيــون‪.‬‬ ‫پــون ٿــا‪.‬‬

‫اکين تي اثر‪ :‬اکني ۾ پورس ۽ ساڙو پيدا‬ ‫ڪري ٿو‪.‬‬ ‫چمــڙيَء تــي اثــر‪ :‬چمــڙي َء ۾ پــورس‪،‬‬ ‫ســاڙو‪ ،‬ڊٻــڙ ۽ ڳاڙهــاڻ پيــدا ٿــي ســگھي ٿــي‪.‬‬ ‫ڦڦڙ ۽ ســاھ ۾ کڻــڻ جا اثــر‪ :‬وات‪ ،‬نڪ‪ ،‬گيل‬ ‫۽ ڦڦــڙن ۾ پــورس پيــدا ڪــري ٿــي‪ ،‬جنهــن ســان‬ ‫کنگــھ ۽ ســاھ ۾ شــديد ســوڙھ پيــدا ٿئــي ٿــي‪.‬‬

‫ڪيلشــم ڪاربائيــڊ ســان گھڻــو گــدال ٿيــل‬ ‫ميــوا مــوت جــو ڪارڻ بڻجــي ســگھن ٿــا‪.‬‬

‫‪ ‬هٿــراڌو پچايــل‬ ‫هٿراڌو پچايل انبن جي‬ ‫انــب پاڻــي َء ۾ مٿــي‬ ‫سڃاڻپ ڪيئن ڪجي؟‬ ‫ترنــدو يــا ٽلنــدو آهــي (قــدريت طــور پــڪل انــب پاڻــي َء ۾ ٻُــڏي‬ ‫وڃــي ٿــو)‪.‬‬ ‫‪ ‬هٿـراڌو پچايــل انــب جــي ٻاهريــن ک َ​َل گُھنجيــل هونــدي‬ ‫آهي‪.‬‬ ‫‪ ‬ٻاه ـران ڏســڻ ۾ هڪجھــڙو هئيــڊو پــر انــدران‬ ‫ڪچــو هونــدو آهــي‪.‬‬ ‫‪ ‬ٻاهران ڏسڻ ۾ خشڪ ۽ گھٽ رسدار هوندو آهي‪.‬‬ ‫‪12‬‬

‫ڪهڙا احتياط ڪجن؟ ‪ ‬ميــون ۽ ڀاڄــن کــي وهنــدڙ‬ ‫پاڻــي َء ســان چڱــي َء طــرح ڌوئجــي‪.‬‬ ‫ميون ۽ ڀاڄني کي هڪ يا ٻن ڏينهن تائني کويل رکجي‪.‬‬ ‫‪ ‬ڀاڄــن کــي ‪ 80‬ڊگــري س گ کان وڌيــڪ گرمــي َء يت رڌجــي تـــ‬ ‫جيــن فارملــن (‪ )formalin‬نڪــري وڃــي‪.‬‬ ‫‪ ‬ميون جي کل الهي پو ِء واپرئجن‪.‬‬ ‫‪ ‬موسم کان اڳ آيل انب نـ کائجن‪.‬‬ ‫‪ ‬اهــڙا ميــوا نـــ کائجــن جــن يت ڪارا نشــان يــا مٿــن‬ ‫ڪــو پائــوڊر نظــر اچــي‪.‬‬

‫تندرستي مئگزين ‪ 01‬فئبروري ‪ 15 -‬فئبروري‬