Bol & Teelt Oktober 2021

Bol& Teelt

Magazine voor klanten van Agrifirm-GMN

Samen bereik je meer Rosanna Pater, lid Agrifirm Jongerenraad

Op pad met Henk Ritter Heeft de tulpenselectierobot de toekomst?

Voorwoord

Volop in ontwikkeling Voor u ligt de tweede uitgave alweer van het Bol&Teelt magazine, waarmee wij u informeren over actualiteiten in de bloembollenteelt. Dat de sector volop in ontwikkeling is, kan niemand zijn ontgaan. Op vele vlakken wordt gewerkt aan het optimaliseren van de teelt. Dat een duurzamer teeltsysteem daarbij hoort, is duidelijk. Ook nieuwe producten, nieuwe systemen en een andere kijk op de teeltaanpak horen daarbij. In deze editie is er aandacht voor de veelbelovende tulpenselectierobot. Ook in de bolbehandeling worden vorderingen gemaakt met emissiebeperking als doel en tegelijk verbetering van de flexibiliteit en behoud van de impact.

Uit dit onderzoek komt naar voren dat biostimulanten mogelijk een serieus onderdeel van het behandelschema gaan worden.

We zijn goed bezig met elkaar! Samenwerking is hierbij hard nodig. Als Agrifirm-GMN willen we hieraan onze bijdrage leveren door partijen bij elkaar te brengen, onder andere op onze onderzoekslocaties. In augustus en september mochten we veel relaties ontvangen op onze Expertisedagen. Fijn dat dit weer kan. We verwachten ook komende winter weer licentiebijeenkomsten op locatie te gaan organiseren. Ideeën en inspiratie ontstaan, als mensen uit het vak samenkomen. En dat is wat ons vak nodig heeft. We zijn al goed op weg, maar er zijn ook nog veel stappen te nemen en te onderzoeken. Een boeiende periode! Veel leesplezier gewenst.

Dennis Meijaard

Inhoud

12

Meststoffen in de bloembollenteelt

06 Samen in de coöperatie Rosanna Pater is lid van de Agrifirm Jongerenraad 07 T GA Een dashboard waar kennis, preventie, observatie, actie en evaluatie centraal staan.

10 V eilig omgaan met

gewasbeschermingsmiddelen

8

Onkruidbestrijding in de gladiool

14

Heeft de tulpenselectierobot dé toekomst?

15 P roductontwikkelingen 16 O p pad met Henk Ritter Henk Ritter adviseert dagelijks telers in Zuidoost-Nederland over bloembollen.

18 E en team van specialisten Onze adviseurs komen op de bedrijven en weten wat er speelt 19 Contact en agenda

11 T eelt in beeld Een terugblik op de goed bezochte Expertisedagen

Colofon: Bol&Teelt is een uitgave van Agrifirm-GMN Redactie Frank van den Hoek en Eline Klaver, Agrifirm-GMN Tekstbijdragen Arjen Bakker, Bram Mulder, Dennis Meijaard, Gerard Top, Henk Ritter, Jarno van der Wereld, Jochem Droog, Jonne van der Hulst, Klaas Troost, Luuk Hagting, Mark Heemskerk, Rosanna Pater Interviews en tekstredactie Douwe Soepboer, Reach Brand Storytellers Ontwerp en opmaak Robert Luttikholt, Reach Brand Storytellers Fotografie Paula van der Post fotografie, Eline Klaver, Lex Broersen, Illustraties Pauline Klein Paste Drukwerk Damen Drukkers.

Bol&Teelt | Agrifirm-GMN

4

In gesprek met Mark Heemskerk over innovatie in de bloembollensector

3

Klant aan het woord

Mark Heemskerk

Meerdere pijlers onder een innovatief bedrijf Mark Heemskerk bestiert samen met broer Rob het bloembollenbedrijf J. Heemskerk & Zn. in De Zilk, onder de rook van Hillegom. Een bedrijf met ambitie en met meerdere sterke pijlers zoals blijkt in het gesprek met Mark aan de kantinetafel op zijn bedrijf.

D Bol&Teelt | Agrifirm-GMN

“Dat je als bollenteler jezelf gaat richten op de export is best bijzonder. Hoe dat is ontstaan, is best een verhaal”, zo steekt Mark van wal. “Rond 2009 kwam ik via de Hobaho in contact met het Chinese CBTC, een exportbedrijf in Lucky bamboe.

Chinezen zien Lucky bamboe als een geluksplantje. De plant vindt om die reden gretig aftrek bij Chinezen in Europa. Maar zij zochten er iets bij. Van het een kwam het ander en we gingen zakendoen. En zo werden we zelf exporteur van tulpen.

Eerst mondjesmaat, maar al snel namen de volumes toe. Tot 2020. Want door corona stortte onze markt naar China bijna volledig in. Dat kwam omdat onze tulpen vooral in grote Chinese staatsparken worden geplant. En die gingen massaal dicht.

Gelukkig trekt de markt nu weer aan.”

4

Keuzes voor een gezonde bodem Door de exportactiviteiten naar China besloot het bedrijf te stoppen met de teelt van narcis. Mark: “Vooral om logistieke redenen. We kiezen nu voor de teelt van tulp en hyacint omdat beide teelten hier goed passen. Hyacint telen we 1 op 6.

Tulpen meest 1 op 2 of 1 op 3. Dat gaat goed op onze zandgrond, zeker in com-

binatie met inundatie. Wij merken dat dit een positief effect heeft op de bodemstructuur en natuurlijk op de ziektedruk.

Om te kunnen wisselen, werken we samen met telers van dahlia, allium, gladiool en zantedeschia. Zo houden we de grond in goede conditie. Daarnaast kijken we letterlijk verder. We telen nu ook bollen in West-Brabant. Prima bollengrond.”

Meer viruszieke planten

Met de adviseurs van Agrifirm-GMN heeft Mark veelvuldig contact over de gewasbescherming, met name met Jan Willem van der Meer. “Dat contact verloopt heel prettig en ik merk betrokkenheid. Natuurlijk, er zijn tegenwoordig flinke uitdagingen doordat middelen verdwijnen. Vooral de toename van viruszieke planten zie ik als een groot probleem. Vaak wordt dit toegeschreven aan minder beschikbare of minder effectieve middelen. Maar er is nog een oorzaak. Als gevolg van schaalvergroting zijn bedrijven afhankelijk van goed personeel voor dit precieze werk.

En laten we eerlijk zijn, dan is de betrokkenheid net wat minder groot. Bovendien wordt het vinden van goed personeel alleen maar lastiger. Alleen daarom kijk

De broers Mark en Rob zijn van de derde generatie.

Hun grootouders waren veehouders, maar vanaf 1963 werd geleidelijk de overstap gemaakt naar de bloembollenteelt. De afgelopen jaren is het bedrijf flink gemoderniseerd met nieuwe bedrijfsgebouwen.

Van een bedrijf met ongeveer 15 hectare bloembollen in 2000 groeide het areaal tot ongeveer 80 hectare nu. Met hoofdzakelijk tulp en hyacint en sinds 2015 ook met de buitenteelt van amaryllisbollen.

En er is een exporttak voor tulpen naar China.

Dat men in China gek is van tulpen illustreert Mark met een bijzonder verhaal. “Tijdens de wereldwijde atoomtop in 2013 in Den Haag, werd in de Keukenhof, in het bijzijn van president Xi Jinping, zijn vrouw en onze koning en koningin een nieuwe paarse tulp van de Firma Apeldoorn uit Egmond gedoopt. Honderden miljoenen Chinezen zagen dit op tv. Na de uitzending leek het wel of elke Chinees die bewuste paarse parkiettulp wilde hebben. Een soort tulpenmanie. Uiteindelijk werd de tulp door onze zakenpartner CBTC gekocht.”

ik met argusogen naar de ontwikkeling van de tulpenselectierobot. Die kan echt het verschil maken. Het spreekt mij aan dat Agrifirm-GMN zich ook richt op deze ontwikkelingen en daaraan aandacht besteedt.”

Dutch Amaryllis Group

Sinds 2015 is het bedrijf van Mark gestart

met de buitenteelt van amaryllisbollen.

“Dat doen we niet alleen”, stelt Mark.

“Met een groep van 11 telers hebben we de licentie om tot 100 ha te telen.

Dat samenwerken doen we binnen Dutch Amaryllis Group, een coöperatie.

Sinds 2018 hebben we in de persoon van Hans Tesselaar een voorzitter van buitenaf. Iemand met heel veel ervaring

die ons verder helpt. Ook adviseurs van Agrifirm-GMN zijn betrokken bij wat we doen. De buitenteelt van amaryllis is om diverse redenen een duurzame teelt. De teelt hoeft bijvoorbeeld niet kunstmatig te worden verwarmd zoals bij de binnenteelt. En ook de ziektedruk valt mee, waardoor er relatief weinig middelen in worden gebruikt. Maar juist omdat het een kleine teelt is, zijn de mogelijkheden ook beperkt. We zijn daarbij afhankelijk van KUG-toelatingen die vooral ook door inspanningen van Agrifirm-GMN en het Expertisecentrum Bloembollenteelt mogelijk worden. Ook dan blijkt weer dat je elkaar hard nodig hebt.”

Bol&Teelt | Agrifirm-GMN

De buitenteelt van amaryllis is een duurzame teelt.

5

Samen in de coöperatie

Dennis Meijaard over de rol van Rosanna Pater in de jongerenraad “Ik vind het belangrijk dat de bollenteelt is vertegenwoordigd in verschillende bestuurlijke organen. We zijn dan misschien qua areaal een relatief kleine sector, maar economisch hebben we veel impact. Dat Rosanna Pater haar tijd en enthousiasme in wil zetten binnen de Agrifirm Jongerenraad, dat is natuurlijk geweldig.”

Rosanna Pater, lid Agrifirm Jongerenraad

Samen bereik je meer Rosanna Pater is een ondernemende jonge vrouw die verder kijkt dan de eigen landsgrenzen en persoonlijke belangen. In 2020 kwam ze in de Agrifirm Jongerenraad en sinds kort maakt ze deel uit van het dagelijks bestuur.

R

Rosanna groeit op met de bloembollenteelt op het familiebedrijf Pater Bloembollen BV in Spierdijk. Ze vertelt: “Van jongs af aan werk ik mee, net als iedereen in de familie. Samenwerken zit in mijn genen. Op ons bedrijf telen we 100 ha tulpen. Ook telen we 150 ha lelies, deels in Frankrijk en op het Zuidelijk Halfrond.

Dat we internationaal werken, vind ik prachtig. Tijdens en na mijn opleiding aan de HAS Hogeschool in Den Bosch heb ik wereldwijd ervaring opgedaan in onder andere Azië, Canada, Amerika en Nieuw-Zeeland. Ik realiseerde mij steeds meer dat de agrarische sector wereldwijd een belangrijke rol speelt. Nederland is hierin een grote speler, zeker wat betreft de bloembollenteelt. Iets om trots op te zijn.”

Bol&Teelt | Agrifirm-GMN

Een gezonde bodem

6

Dat de bloembollensector voor grote uitdagingen staat, onderschrijft Rosanna. ”Ik zie twee enorme uitdagingen. In de eerste plaats de grond. Die wordt steeds schaarser, omdat er steeds meer groen wordt onttrokken aan de agrarische sector. Zonder grond is er geen bloembollenteelt. De tweede uitdaging is de inperking van het middelenpakket. Een gezond bodemleven wordt daarom alleen maar belangrijker.

Ik zie daarbij veel toegevoegde waarde door samen te werken met agrarische sectoren zoals de akkerbouw en veehouderij.”

Connected zijn

“Samen bereik je meer”, gaat Rosanna verder. “De wereld wordt complexer. Boeren zijn ondernemers. Managementaardigheden zijn tegenwoordig net zo belangrijk als groene vingers. Ook moet je weten wat er in je omgeving gebeurt, of dat nu omwonenden zijn of werknemers. Want wat geldt voor grond, geldt ook voor arbeid: het wordt schaarser. Maar niemand is in alles goed. Daarom is een goed netwerk zo belangrijk. Door mijn contacten, kan ik mezelf beter ontwikkelen. Ik leer van anderen en anderen misschien van mij. Zo word je met elkaar beter. Ik ervaar dat binnen de Agrifirm Jongerenraad. Het is een investering in mezelf, die mij veel energie en nieuwe inzichten oplevert.”

Lid worden van de jongerenraad Wil jij net als Rosanna meedoen binnen de Agrifirm Jongerenraad?

Kijk dan eens op de website en neem contact op.

Samen op weg naar 2030

Totaal Gewasaanpak In de teelt van bloembollen is een totaal inzicht van de bodem, planten en teelt, inclusief de verwerking en bewaring van groot belang. Voor een maximaal rendement met een verantwoord gebruik van middelen. Om dat mogelijk te maken heeft Agrifirm-GMN de Totaal Gewasaanpak ontwikkeld. Maar hoe gaat dat er in de praktijk uitzien?

Onderstaand enkele voorbeelden van hoe de aanpak in de verschillende onderdelen van de teelt kan worden toegepast.

➊ Kennis

Bodem en onkruiden

Inzicht in de bodem is belangrijk bij bodembewerking en watermanagement. Storende lagen zijn ongewenst. Bodemanalyses zijn belangrijk om te komen tot efficiënte bemesting. Ook is kennis van onkruiden op het perceel belangrijk voor een goede onkruidbeheersstrategie.

➋ Preventie

Observatie

Plantgoed

eeltomstandigheden T en gewasstand

Met een strategische keuze van het plantgoed wordt op basis van de perceelkennis de weerbaarheid versterkt. Een juist gekozen assortiment van soorten en rassen draagt bij aan minder ziektedruk en minder inzet van gewasbeschermingsmiddelen.

Na het planten start de gewasverzorging waarbij het gewas voortdurend wordt gemonitord. Monitoren van het gewas en de omstandigheden vindt plaats door middel van sensoren en waarnemingen van teler en adviseur. De schimmeldruk bijvoorbeeld wordt o.a. bepaald door bladnat en relatieve luchtvochtigheid.

➌

➍ Actie

Een goed pakket van preventieve en curatieve middelen is essentieel voor een optimale opbrengst. Door grootschalig onderzoek op onze proeftuinen in de verschillende regio’s (www.ecbbt.nl) komen er meer mogelijkheden om met ‘groene’ middelen de overstap te maken naar de praktijk. Met de inzet hiervan wordt milieubelasting verminderd zonder in te leveren op resultaat.

➎ Evaluatie

Teeltaanpak

Op basis van het teeltresultaat en de verzamelde data wordt bekeken hoe het teeltsyteem geoptimaliseerd kan worden.

Bol&Teelt | Agrifirm-GMN

Gewasverzorging

7

Onderzoek & innovatie

Onkruidbestrijding in gladiool

Agrifirm-GMN en For Ever gaan de uitdaging aan De onkruidbestrijding in gladiolen is tegenwoordig een flinke uitdaging. Belangrijke middelen als Pyramin® en chloor IPC® zijn sinds twee jaar niet meer inzetbaar.

Agrifirm-GMN zet zich samen met het Expertisecentrum Bloembollenteelt en telers, waaronder het bedrijf For Ever, in om met verschillende andere middelen dit gemis op te vangen. Voor dit artikel spreken we met Jonne van der Hulst die zich, als teeltadviseur bij Agrifirm-GMN, onder andere richt op de gladiolenteelt.

Bol&Teelt | Agrifirm-GMN

M

Met de middelen Pyramin® en chloor IPC® nog in het pakket, was de onkruidbestrijding goed te organiseren. Nu die middelen er niet meer zijn, is nagenoeg iedere kweker op zoek naar de juiste oplossing.

Wat natuurlijk meespeelt is dat de teelt, vooral door de ruime vruchtwisseling, landelijk is verspreid. Hierdoor loopt de teler tegen verschillende onkruidproblemen aan. Onder andere ooievaarsbek en aardappelopslag zorgen voor problemen.

Maar veruit de grootste zorg gaat richting straatgras dat zowel in pitten maar vooral in kralen voor grote problemen zorgt.

Huidige situatie in de praktijk

De basis in de onkruidbestrijding betreft een aantal middelen dat nog wel beschik-

8

baar is. Middelen als Stomp en Wing P®. In de combinatie presteren deze middelen goed. Daarbij speelt natuurlijk het vocht in de bodem een belangrijke rol. Afgelopen voorjaar (2021) viel er voldoende regen en dat was merkbaar aan het resultaat.

Na opkomst wordt vervolgens gebruik gemaakt van correctie bespuitingen met middelen als StaraneTM TOP, Lentragran® 45 WP, MCPA en Goltix® Queen. Daarbij is het advies: zorg voor een zo vroeg mogelijke bespuiting, dus begin direct op pas kiemende onkruiden. Wie te laat is, krijgt makkelijk te maken met ontsnappende onkruiden. Voor de bloementeelt geldt bovendien dat groeistof bevattende middelen, vergroeiingen kunnen veroorzaken en dus schade aan het eindproduct. Alle

reden om daar dus nog voorzichtiger mee om te gaan. Jonne van der Hulst stelt vast dat met deze strak gecontroleerde aanpak de onkruidbestrijding redelijk tot goed onder controle is. Maar een belangrijke uitzondering is straatgras in de kralenteelt.

Proeven bodemherbiciden

Dat de onkruidbestrijding in de gladiolenteelt een groter probleem zou worden zonder Pyramin en Chloor IPC was al snel duidelijk. Vandaar dat het Expertisecentrum Bloembollenteelt al in 2020 is gestart met proeven. Er is gekeken naar voor opkomst middelen als DEVRINOL® 45SC, AZ500 en een experimenteel product. Ook enkele nieuwe middelen in een

Belangrijkste conclusies tot op heden De afgelopen twee jaar is veel ervaring opgedaan.

De belangrijkste conclusies zijn hieronder samengevat.

■ Na het verdwijnen van Pyramin® en chloor IPC® worden problemen met straatgras groter.

■ Na opkomst geldt: begin zo vroeg mogelijk en laat geen onkruiden ontsnappen.

■ Er is niet één oplossing voor dit probleem, het is een combinatie van maatregelen die een kweker moet nemen.

■ De onkruidbestrijding is een kwetsbare balans tussen opbrengstschade door onkruiden en opbrengstschade door toegepaste middelen.

Goed onderzoek en deskundig advies zijn daarom onmisbaar.

■ De onkruidbestrijding zowel voor- als na opkomst toepassingen kunnen drukking geven van het gewas in de nateelt. Van de proeven in 2020 werden soms ongewenste effecten gezien in de afbroei.

■ In de onkruidproeven worden bestaande middelen gecombineerd met nieuwe middelen. Hierdoor wordt meer kennis opgebouwd van combinaties en doseringen alsmede het effect op de opbrengst (pitten, kralen en knollen) en kwaliteit (bloemen).

De onkruidbestrijding in gladiolen is zeker niet eenvoudig. Raadpleeg voor een advies op maat altijd uw adviseur.

na opkomst LDS systeem zijn beproefd.

Na twee jaar proeven is het al goed te zien wat wel en niet goed werkt. Een aantal middelen is inmiddels afgevallen omdat het behandelde materiaal in de afbroei flinke problemen liet zien. Dan wordt duidelijk hoe belangrijk het is om ook naar de lange termijn effecten van de verschillende bespuitingen te kijken.

For Ever sluit aan bij de proeven

For Ever gaf aan dat zij met name in de kralen problemen met straatgras ervaren.

Daarom is besloten om dit jaar samen op te trekken met een aantal proeven.

Agrifirm-GMN vindt deze samenwerking enorm waardevol vooral omdat For Ever actief is in de volledige cyclus van zaad tot

bloem. Er zijn hierdoor in 2021 proeven aangelegd in zowel Vledder (Expertisecentrum Bloembollenteelt) als bij For Ever op een perceel in ’t Zand nabij Schagen.

Er wordt onder andere gekeken naar bestaande middelen die tegen grassen werken en naar diverse combinaties na opkomst. De onkruidtelling in deze proeven is inmiddels geweest en liet al enkele veelbelovende resultaten zien. Het materiaal uit de proeven wordt tijdens de groei gemonitord op gewasreactie en daarna opbrengst. In het jaar daarna wordt beoordeeld of de middelen (of de combinaties van middelen) invloed hebben op bijvoorbeeld de bloemvorming of bloei.

Op die manier krijgen we meer en meer inzicht in wat kan en verantwoord is.

For Ever en het Expertisecentrum Bloembollenteelt trekken samen op.

Met ongeveer 800 hectare is de gladiolenteelt een kleine maar zeker geen onbelangrijke teelt.

Nederland is toonaangevend en dit komt mede door het bedrijf For Ever, de nummer 1 van de wereld op het gebied van veredeling, knollenteelt, bloementeelt en handel in gladiolen. Dankzij die unieke positie is For Ever een ideale partner om samen met het Expertisecentrum Bloembollenteelt onderzoek te doen naar de optimalisering van onkruidbestrijding in bloembollen. En van dit onderzoek profiteren natuurlijk alle telers.

Bol&Teelt | Agrifirm-GMN

Zorg voor een zo vroeg mogelijke bespuiting, dus begin direct op pas kiemende onkruiden

9

Bol&Teelt | Agrifirm-GMN

Veilig en verantwoord aan de slag

10

World Flower BV heeft twee jaar terug een spoelplaats voor de veldspuit in laten richten. Zo kan met minimale emissie de veldspuit worden gereinigd. De spoelplaats is gecombineerd met een Phytobac, die zorgt voor de afbraak van restanten gewasbeschermingsmiddelen. Jarno van der Wereld is verantwoordelijk voor de gewasverzorging bij World Flower en zegt hierover: “Als World Flower realiseren we ons dat we zorgvuldig om moeten gaan met gewasbeschermingsmiddelen. Met deze voorzieningen kunnen we de emissie naar het milieu beperken en bijdragen aan de veiligheid van onze medewerkers.”

Teelt in beeld

Goed bezochte Expertisedagen Een terugblik Op diverse proeflocaties in Nederland werkt het Expertisecentrum Bloembollenteelt aan innovaties op het gebied van teelttechniek, biologische en geïntegreerde gewasbescherming en bemesting. Daarbij wordt samengewerkt met producenten, toeleveranciers, onderzoekers en teelttechnisch specialisten.

In Voorhout pakten Agrifirm-GMN en het Expertisecentrum Bloembollenteelt uit met maar liefst 73 objecten.

Tijdens de Expertisedagen waren er veel proeven met biostimulanten te zien, zowel bodemtoepassingen als gewasbespuitingen. We testten de producten veelal met een summier chemisch schema aan de basis. Op proeflocatie Breezand lag dit jaar opnieuw een breed scala aan proeven in de voorjaarsgewassen tulp, hyacint, narcis, muscari, iris en krokus. Veel aandacht was er voor mancozeb alternatieven, onder andere met verschillende mangaan meststoffen.

Daarnaast waren er proeven gericht op de onkruidbestrijding (ter vervanging van Chloor IPC en Pyramin®) en ook proeven met diverse groene middelen.

Proeven najaar

In het najaar lag de focus op de zomergewassen met onder andere onkruid-, bemestings- en bolbehandelingsproeven in lelie en calla. Verder werd bij de bolbehandeling gekeken

naar verschillen tussen dompelen, schuimen, coaten en foamcoaten.

Adviseur Bram Mulder hierover: “Bij de foamcoatproef zagen we dit keer met toevoeging van biostimulanten een duidelijke meeropbrengst. Een goed alternatief dus met nauwelijks emissie. Veelbelovend, maar er is meer onderzoek nodig om definitief conclusies te trekken over het effect van biostimulanten.”

Samen met Vertify en stichting ROL

Samen bereik je meer. Daarom zoeken we de samenwerking met collega’s uit de sector. Zo hebben we tweemaal een open dag georganiseerd met Vertify in Zwaagdijk. Hier lag de nadruk op de tulpenteelt. Ook was Agrifirm-GMN erbij op de open dag door stichting ROL in Vledder.

We presenteerden er onderzoek op het terrein van botrytis-, virus- en onkruidbeheersing in lelie; en we lichtten diverse proeven toe in gladiool, onder ander onkruiden-, trips- en burkholderiaproeven.

De nieuwste inzichten voor u

Om onze afnemers zo breed mogelijk te informeren, nodigen wij tijdens onze expertisedagen graag collega-bedrijven uit. En dat is belangrijk vindt ook Bas van der Slot van H.J. van der Slot & Zn.: “Telers hebben te maken met veel onzekerheid.

De wetgeving verandert continu en duurzaam telen wordt almaar belangrijker. Daarom is het onderzoek door Agrifirm-GMN heel belangrijk. Tijdens de Expertisedagen kan je met elkaar het gesprek voeren over nieuwe ontwikkelingen en ga je als teler met waardevolle informatie naar huis.”

Wij zijn benieuwd naar uw ervaring Hoe heeft u de Expertisedagen ervaren? Scan de QR-code en vul de vragenlijst in.

Uw ervaring nemen we mee naar volgend jaar.

Bol&Teelt | Agrifirm-GMN

Proeven voorjaar

11

Product- en marktinformatie

Meststoffen

internationale inkoopvoordelen en lokaal maatwerk Vanaf december barst in de bollenteelt het kunstmestseizoen los. Tot ver in het voorjaar worden bloembollen van de nodige meststoffen voorzien. Waren dit vroeger vooral standaard meststoffen, tegenwoordig wordt de gift steeds nauwkeuriger afgestemd op de behoefte per perceel en/of teelt.

Een belangrijk deel van de kunstmest wordt vanuit de opslag in Utrecht gedistribueerd. Luuk Hagting is als internationaal inkoper bij Agrifirm verantwoordelijk voor de wereldwijde inkoop en vertelt graag over deze dynamische markt. Blends worden voor een belangrijk deel lokaal geproduceerd door onze partner Fa. JJ Droog & Zn. meststoffen. Het is die combinatie van twee kanalen die klanten van Agrifirm-GMN belangrijke zekerheden biedt in kwaliteit, prijs en maatwerk.

Jochem Droog

Jochem Droog

Eigenaar van Fa. JJ Droog & Zn. meststoffen Bol&Teelt | Agrifirm-GMN

Iedere blend is maatwerk

12

Sinds ongeveer zeven jaar levert Fa. JJ Droog & Zn. meststoffen aan Agrifirm-GMN. Dit zijn hoofdzakelijk blends vertelt Jochem Droog. “Iedere blend is een stukje maatwerk. Via Agrifirm-GMN krijgen wij in het seizoen dagelijks overzichten van de blends die we mogen maken. De volumes variëren van minder dan een ton

tot wel 30 ton en meer per blend. Ook het aantal meststoffen per blend varieert van twee tot wel zeven verschillende meststoffen. Maar elke bestelling krijgt bij ons dezelfde aandacht.”

Blendseizoen

Vanaf eind november begint het ‘blendseizoen’ en dat duurt tot ongeveer eind maart. Jochem: “In die periode verwerken wij een flink aantal bestellingen voor Agrifirm-GMN. We produceren op afroep en leveren uit met onze vaste transporteur Dekker Transport Waarland. Op afroep leveren, doen we heel bewust. Een blend die te lang staat, levert in op kwaliteit en

kan bijvoorbeeld gaan zetten of plakken.

Daarom vinden wij dat telers hun blends niet te vroeg moeten laten afleveren.

Mocht eenzelfde blend op een later tijdstip in het seizoen nogmaals gestrooid worden, dan rijden we liever nog een keer dan dat de blend te lang blijft staan.

Gewoon om problemen te voorkomen.”

Blends van goede kwaliteit

Een blend van goede kwaliteit is in de eerste plaats een blend die exact klopt qua samenstelling. Een tweede, minstens zo belangrijke voorwaarde, is de homogeniteit van de blend, zowel in uniformiteit qua korrelgrootte als qua soortelijk

In het team meststoffen verantwoordelijk voor de internationale inkoop van meststoffen.

NPK

Iedere teler herkent bovenstaande drie letters onmiddellijk. Stikstof, fosfaat en kali zijn qua volume veruit de belangrijkste meststoffen. Wat misschien niet iedereen weet, is dat stikstofmeststoffen in twee kunstmestfabrieken in Nederland worden geproduceerd. Fosfaat en kali daarentegen zijn grondstoffen die op verschillende continenten (onder andere Rusland, Afrika en Amerika) worden gewonnen en dus moeten worden ingevoerd. En daar begint in feite het werk van Luuk Hagting: het zo scherp mogelijk inkopen van hoogwaardige meststoffen.

Kunstmestprijzen in een coronajaar

Kunstmest schaars?

Bij het ter perse gaan van deze Bol&Teelt was de situatie op de kunstmestmarkt door hoge energieprijzen onzeker. Neem bij vragen contact op met uw adviseur of ons kantoor.

“Nu is 2021 een heel bijzonder jaar”, vertelt Luuk. “De prijzen van fosfaat en kali rijzen de pan uit. Dat heeft deels te maken met corona (afschaling van productie) maar ook met een aantal toevalsfactoren. Zo is er een grote kalimijn in Canada ondergelopen en hebben enkele fabrieken productieproblemen. Ik merk dat direct. Prijzen gaan omhoog en blijven maar stijgen. De prijsverhoging van stikstof kan vooral worden toegeschreven aan veel hogere ener-

gewicht. Zo zijn we een aantal jaren terug overgestapt op een kaliumsulfaat die qua vorm en soortelijk gewicht veel beter aansluit bij meststoffen als KAS 27% en Entec. Zo’n product is dan voor ons iets bewerkelijker, maar het levert de teler een beter strooibeeld op. En zoals ik al zei: we maken blends nooit vooruit. Het is belangrijk om kort na productie te strooien. Mijn advies is dan ook. Geef op tijd uw bestelling door aan Agrifirm-GMN maar laat de blends niet onnodig vroeg leveren.

En als u de big bags wel tijdelijk op moet slaan, door bijvoorbeeld slecht weer, zorg dan voor opslag op een droge plek.”

Luuk Hagting

gieprijzen. Immers, de productie van stikstofkorrels kost veel energie. De prijsverhoging van kali en fosfaat is een klassiek verhaal. De vraag overtreft het aanbod, dus prijzen gaan omhoog. Pure marktwerking dus.

Doordat we bij Agrifirm al vroeg onze inkoopposities hebben versterkt, kunnen wij gelukkig prijsverhogingen naar onze klanten en leden nog enigszins dempen. Maar zeker is dat we een hogere inkoopprijs uiteindelijk altijd door moeten rekenen aan de eindgebruiker.”

Niet uitstellen maar bestellen

Enkelvoudige meststoffen worden meestal op tijd besteld en op voorraad gezet door telers. Logisch, want als het weer het toelaat wilt u direct aan de slag. “Toch werkt het niet altijd zo is onze ervaring”, vertelt Luuk.

“We hebben af en toe te maken met enorme pieken in de bestellingen.

Bijvoorbeeld bij een weersomslag naar mooi en zonnig weer. Dan gebeurt het dat we hier in Utrecht tegen onze logistieke grenzen aanlopen. Tijdig bestellen, betekent ook dat er tijdig geleverd kan worden. Te lang wachten, bijvoorbeeld op een lagere prijs, is naar mijn mening niet verstandig. Ik heb natuurlijk geen glazen bol, maar op basis van de huidige ontwikkelingen verwacht ik zeker geen prijsverlagingen maar eerder het tegenovergestelde. Kortom mijn advies: niet uitstellen maar bestellen.”

Bol&Teelt | Agrifirm-GMN

Luuk Hagting

13

Onderzoek & innovatie

Heeft de tulpenselectierobot dé toekomst?

Een autonome selectiekar die virussen in tulpen detecteert en direct behandeldt. Het lijkt een utopie, maar niets is minder waar. H2L Robotics, Smit Constructie en zes tulpenkwekers waaronder Smak Tulips gaan de uitdaging aan.

Effectief en minder milieubelasting

Het idee voor de tulpenselectierobot is ontstaan bij H2L Robotics. Ter versterking zochten ze naar een machinebouwer (dat werd Smit Constructions) en diverse marktpartijen met kennis van virusbestrijding in tulpen waaronder Smak Tulips. Peter: “Toen wij werden benaderd, waren er direct genoeg redenen om mee te doen. De virusbestrijding stelt ons nu en in toekomst voor grote uitdagingen. Denk aan de drukke periode rondom het selecteren, de schaarste aan vakmensen en de verschraling van het middelenpakket. Als je dan een robot hebt die beter kan selecteren én virussen eerder kan detecteren, krijg je minder virusdruk in je partijen. Daarbij komt dat een robot minder milieubelastend is. Hoe goed een selecteur ook is, hij gebruikt bijna altijd meer middel dan nodig, wel drie tot vier keer teveel. Een robot doseert exact wat nodig is.”

We maken de robot steeds slimmer

Dankzij robotica, machinebouw en big data is het bouwen van een complexe viruszoekende robot mo-

Bol&Teelt | Agrifirm-GMN

Over Smak Tulips

14

Smak Tulips (Wevershoof) is het familiebedrijf van Peter en Arjan Smak. Het grootste deel van de bollen die worden gebroeid, komt uit de eigen kwekerij. Het bedrijf staat bekend om het innovatieve karakter. Met het mee helpen ontwikkelen van de tulpenselectierobot wordt een nieuw innovatief hoofdstuk toegevoegd.

gelijk. Peter: “De tulpenselectierobot moet leren hoe een viruszieke plant eruitziet. Dat hebben we gedaan door percelen te fotograferen. Daarna hebben we in deze percelen de viruszieke planten aangemerkt met kalkstippen en zijn er opnieuw foto’s gemaakt. Zo leren we de robot om ziek en gezond te onderscheiden. Door steeds meer data toe te voegen, wordt de robot slimmer.”

Nu doorpakken

Ondanks de vele voordelen, had Peter ook zeker zijn twijfels. “In het begin vond ik het lastig dat de robot het hele menselijke aspect tijdens het virus zoeken wegneemt. Maar de snelheid waarmee de ontwikkelingen gaan, verbazen mij. We zijn er nog niet, maar de afgelopen twee jaar zijn er echt megastappen gezet. Ik denk dat ik voor alle betrokken kwekers spreek als ik zeg: de gelegenheid doet zich nu voor, nu moeten we doorpakken.”

De toekomst ziet Peter rooskleurig in. “Wanneer de tulpenselectierobot operationeel is, kan ik nog niet zeggen. Wel denk ik dat over vijf jaar veel telers er gebruik van maken. Ook voorzie ik meer mogelijkheden. Nu focussen we ons op de zichtbare bladselectie, maar in de toekomst kan de robot mogelijk ook ingezet worden bij preventieve virusselectie en bloemselectie.”

Productontwikkelingen

Foamcoaten stap verder Het lukt steeds beter om de emissie bij de bolbehandeling te beperken. Zo heeft Agri Treat Projects samen met Machinefabriek Akerboom een verwerkingslijn ontwikkeld die het aanbrengen van de FoamCoat optimaliseert. Het zachte schuim in de FoamCoat zorgt voor een snelle omhulling van de hechtende coating waarmee de middelen bij de bol blijven.

Agrifirm-GMN is hierbij nauw betrokken. Teeltadviseur Jan Warmerdam van Agrifirm-GMN over de voortgang en de resultaten: “Vorig dompelseizoen hebben we bollentelers in heel Nederland de mogelijkheid geboden een kist bollen te coaten. Achttien telers maakten hiervan

gebruik. Wij waren blij met deze belangstelling. Inmiddels zijn deze bollen geoogst en zien we goede resultaten waar we verder mee kunnen.”

De proefuitslagen van de toepassing van afgelopen jaar zijn prima. Nu ook het aanbrengen efficiënt en goed kan worden uitgevoerd, kan de emissie bij de bolbehandeling nog verder worden teruggebracht.

Maar minstens zo belangrijk is dat het foamcoaten, naast emissiebeperking naar de omgeving, zorgt dat de middelen zonder verlies worden aangebracht op de bol én op hun plek blijven.

Climatop

Met het planten van de tulpen zien we dat er in toenemende mate gebruik wordt gemaakt van Climatop vervroegingsfolie. Agrifirm-GMN staat in voor dit hoogwaardige product met een hoge scheurweerstand, kernen met een vaste lengte en dat bovendien strak op de rol zit. Climatop is in verschillende breedtes en lengtes te leveren. Climatop vervroegingsfolie wordt geproduceerd door het Duitse bedrijf RKW. Oerlemans Plastics verzorgt de distributie in Nederland. Agrifirm-GMN is nadrukkelijk betrokken bij het almaar doorontwikkelen van de kwaliteit van de folie. Zo is de rekbaarheid verbeterd en kan het huidige product nog beter tegen (extreme) weersinvloeden Teeltadviseur John Vriend heeft veel ervaring met Climatop. Hij ziet dat Climatop op basis van de uitstekende kwaliteit door een toenemend aantal kwekers/broeiers wordt gebruikt. De betrouwbaarheid van de folie draagt kortom bij aan een optimaal broeischema.

Agrifirm-GMN is exclusief distributeur van Climatop vervroegingsfolie. Voor meer informatie: www.agrifirm-gmn.nl/teeltvervroeging.

Bestel op tijd!

Bol&Teelt | Agrifirm-GMN

vervroegingsfolie

15

Adviseur aan het woord Op pad met Henk Ritter

Bol&Teelt | Agrifirm-GMN

Een kijkje in de lelieteelt in Zuidoost-Nederland

16

Met ruim 35 jaar ervaring in diverse teelten adviseert Henk Ritter dagelijks telers in Zuidoost-Nederland. Zijn specialiteit? Bloembollen en dan met name lelies. Zijn passie: het bezoeken van klanten. We gaan een dag met Henk mee op pad.

Iedere teler heeft zijn eigen visie en dat maakt onderzoeken interessanter

“Want in lelies was mancozeb hét middel tegen zowel vuurbestrijding als voor de mangaan- en zinkvoeding.”

Helemaal nieuw is het verdwijnen van mancozeb voor Henk overigens niet. “In 2001 hadden wij ook een mancozeb-vrij jaar omdat er in de bollenstreek afbraakproducten van mancozeb in het grondwater werden gevonden. Het middel werd toen tijdelijk verboden. We hebben dat destijds op kunnen vangen met andere middelen. Dat ging redelijk, maar wel minder goed dan met mancozeb. Toen het middel buiten de bollenstreek weer toegelaten werd, zijn we daarom direct weer overgestapt.”

Meer onderzoek nodig

Weersinvloeden op de lelieteelt

De uitzonderlijke droogte en hitte in 2019 en 2020 waren dramatisch in de lelieteelt. Wat dat betreft was dit jaar beter, vertelt Henk als we bij het eerste perceel aankomen. “Het voorjaar van 2021 was koud, waardoor de groei van de lelies achterbleef vergeleken met andere jaren. We hebben ook bijna twee weken later gekopt dan normaal.” Maar dankzij de regelmatige regen en normale (geen extreme hitte) temperaturen in de zomermaanden kon de teelt zich goed herstellen. Dat brengt voor- en nadelen

met zich mee. “Als er op tijd een bui regen valt, hoeft er minder beregend te worden.

Dit scheelt in de kosten en komt ook de kwaliteit van de bollen ten goede. Maar vochtig weer zorgt voor veel schimmeldruk. In een gewas dat continu nat is, is die druk veel hoger.” Henk wijst naar het veld: “Hierdoor zien we in september meer vuur dan voorgaande jaren”.

Laatste jaar mancozeb

Ieder jaar opnieuw is het volgens Henk een uitdaging om de balans te vinden tussen spuiten tegen vuur en de natuurlijke afsterving. “Dit jaar hebben we twee weken langer moeten spuiten dan voorgaande jaren. Soorten zoals LA’s en Aziaten wat langer omdat ze gevoeliger zijn voor vuur. Bij Oriëntals en OT’s moet je, vooral bij de dikke maten, op een gegeven moment stoppen. Anders staan de lelies met de kerst nog groen en heb je ontzettend veel meerwerk tijdens het rooien en het sorteren. Ook heeft dat een negatieve invloed op de lange bewaring.”

Met een beperkte voorraad mancozeb was het volgens Henk een uitdaging om het vuur tegen te gaan. “Hier en daar hebben we nog een beetje aan moeten vullen met Captan® of Folpet®, maar we hebben het dit jaar precies kunnen redden.” Nu het gebruik van mancozeb echt klaar is, zoekt Henk naar andere mogelijkheden.

Of 2021 de boeken ingaat als een succesvol leliejaar willen we tot slot nog graag weten. Henk met een brede lach: “Dat kan ik je in november pas vertellen”.

Henk Ritter Ruim 35 jaar geleden begon Henk Ritter als medewerker buitendienst bij Mertens. Door de jaren heen doet hij ervaring op in diverse sectoren variërend van vollegronds groenten, akkerbouw, fruitteelt en dus bloembollen. Momenteel werkt hij onder andere voor Agrifirm-GMN als adviseur bloembollen in de regio Zuidoost-Nederland. Met name in de lelieteelt is zijn kennis en ervaring belangrijk voor de telers.

Bol&Teelt | Agrifirm-GMN

Bij het hoofdkantoor van Mertens in Horst staat Henk al te wachten. Hij merkt op: “Soms zorgt het voor verwarring dat klanten van Agrifirm-GMN hier bij Mertens komen, maar iedereen raakt er snel aan gewend.” De samenwerking tussen Agrifirm-GMN en Mertens gaat een flinke tijd terug. “Toen na de jaren 90 het areaal gladiolen ging krimpen, kwamen er hier, mede door het ruimtegebrek in Noord-Holland, steeds meer lelies. En met de lelieteelt, kwam ook de handel mee, waaronderVan der Meer (voorloper Agrifirm-GMN). Uiteindelijk zijn Mertens en Van der Meer samen het gesprek aangegaan en hebben we hier sinds 1 januari 1999 de handen ineen geslagen. En die samenwerking verloopt ruim 20 jaar later nog altijd prima.”

Het verdwijnen van mancozeb, maar ook van andere middelen, maakt dat onderzoek hard nodig is, vindt Henk. “Ook hier in Limburg heeft het Expertisecentrum Bloembollenteelt praktijkproeven liggen. Het helpt ons om teeltspecifiek en regiospecifiek meer inzicht te krijgen.

Maar ook telers zelf doen in de praktijk op het eigen bedrijf onderzoek, vaak met meerdere schema’s. Bovendien heeft iedere teler zijn eigen visie met en dat maakt deze onderzoeken nog interessanter. Je ziet dan vaak direct de sterktes en zwaktes onder verschillende omstandigheden.”

17

Agrifirm-GMN

Eén team met vak- en gewasspecialisten Advies en teeltbegeleiding is in de eerste plaats mensenwerk. Onze adviseurs komen op de bedrijven en weten wat er speelt. Ze informeren u over actuele ontwikkelingen op het gebied van toelatingen, meststoffen, wetgeving en andere topics die in de sector spelen. Ook beschikken zij over de meest recente onderzoeksresultaten van het Expertisecentrum Bloembollenteelt. Daarbij kiest elke adviseur voor eigen specialisaties op het terrein van gewasbescherming, bemesting of biostimulanten. Maak hieronder kennis met twee van onze adviseurs:

Bol&Teelt | Agrifirm-GMN

Klaas Troost Ervaren teeltspecialist

18

Na een aantal andere banen bij onder ander de NAK en de bedrijfsverzorging, start Klaas Troost zo’n twintig jaar geleden bij Agrifirm. Dagelijks adviseert hij klanten. “De klant staat bij mij altijd op de eerste plaats. Wat goed is voor de klant is goed voor ons bedrijf,” aldus Klaas. Een van de teelten waarin hij zich heeft gespecialiseerd is de hyacint. Door de tijd zijn er nieuwe uitdagingen bijgekomen. Vooral, hoe je goede verse grond vindt en hoe je de bodem zo gezond mogelijk houdt met groenbemesters, grondbewerking en toevoeging van biostimulanten.

Klaas: “Momenteel worden ervaringen opgedaan om op nieuwe manieren hyacinten te telen, bijvoorbeeld telen in sleuven op substraat. Die ontwikkelingen volg ik op de voet. Want dat de teelt van hyacint toekomst heeft, daarvan ben ik overtuigd.”

Arjen Bakker Tulpen in het DNA In 2017 besluiten Arjen en zijn broer het familiebedrijf (tulpen) te verkopen. Het was opschalen of stoppen. Het werd het laatste. Kort daarna wordt Arjen benaderd door Agrifirm-GMN voor een baan als teeltspecialist. Het is een enorme verandering, maar het bevalt tot op de dag van vandaag uitstekend. Vooral omdat hij van huis uit de sector door en door kent. De tulpenteelt omvat het leeuwendeel van zijn werk. De uitdagingen zijn flink. Op het terrein van bemesting, schimmelbestrijding en virusoverdracht. Er zijn steeds minder middelen beschikbaar. Arjen hierover: “De middelen die er wel zijn op het juiste moment inzetten, dat is essentieel. Kijken wat er speelt en de omstandigheden goed inschatten. Monitoring en op tijd zijn.

Dat wordt alleen maar belangrijker.”

Teeltadviseurs Agrifirm-GMN is de specialist in de bloembollenteelt met een groot aantal teeltadviseurs en (gewas)specialisten.

Op de website www.agrifirm-gmn.nl maakt u kennis met hen.

22 december Proefuitslagen zomerbloeiers (lelie) Proeftuin Breezand

Ontmoeten en kennis delen De bijeenkomsten die we organiseren, staan in het teken van ontmoeten en het delen van kennis. Afgelopen jaar organiseerden we binnen de (corona)mogelijkheden open dagen en Expertisedagen. Momenteel werken we aan een nieuwe reeks bijeenkomsten. Ook hopen we als Agrifirm-GMN weer van de partij te zijn op een aantal beurzen. Onder andere de mechanisatietentoonstelling in Vijfhuizen en de Lentetuin Breezand staan in de planning. We houden u op de hoogte. De komende maanden staan de volgende uitslagen en bijeenkomsten gepland:

Licentiepunten Door corona was ook het behalen van punten voor de spuitlicentie lastiger. Hierdoor zijn achterstanden ontstaan. Daarom willen we in het eerste kwartaal van 2022 diverse bijeenkomsten verspreid in ons werkgebied gaan organiseren. Meer informatie hierover volgt in de loop van dit jaar.

Kortingscode

11 t/m 13 januari Mechanisatietentoonstelling Expo Haarlemmermeer Stelling 1, Vijfhuizen

17 t/m 20 februari Vaktentoonstelling Tolweg 13, 1681 ND Zwaagdijk

3 t/m 7 maart Lentetuin Ceresplein 1, Breezand

licentiepunt via E-learning worden behaald. We werken hiervoor samen met spuitlicentie.nl.

Met de Agrifirm-GMN kortingscode ontvangt u € 20,- korting.

Heeft u de kortingscode al, maar deze nog niet gebruikt?

Dan kan dat nog tot 1 januari. Heeft u nog geen kortingscode, maar wilt u er wel gebruik van maken? Vraag dan de kortingscode aan bij onze klantenservice, tel. 088 488 12 40 of plant@agrifirm.com

Naast de bijeenkomsten op locatie, kan er ook weer een

Potgrondgebonden schimmelziekten: Grootschalige proeven tulpen broeierij Tulpen broeien is topsport. Om de tulpenbroeiers op potgrond zo goed mogelijk te adviseren, is kennis van middelen en de werking essentieel.

In samenwerking met Bart van der Lee van B&L Tulips uit Ursem zijn in 2020-2021 daarom grootschalige proeven gedaan naar de beheersing van potgrondgebonden schimmelziekten.

Proef bolontsmetting Topsin M is vanaf 19 oktober 2021 niet meer te gebruiken in de bolontsmetting. We hebben in de proeven Topsin M vergeleken met Pitcher. Het percentage uitval was bij beide middelen vergelijkbaar. Ook beproefden we biostimulanten in potgrond- of bolbehandelingen. Opvallend positief resultaat was een boldompeling in 2,5% Agriculture Plus. Het percentage uitval kon hiermee worden gereduceerd tot 21%, ten opzichte van 36% in onbehandeld. Deze biostimulant kan worden gecombineerd met fungiciden in een standaard dompelbad om het uitvalpercentage tot een minimum te beperken.

Bol&Teelt | Agrifirm-GMN

Diverse bolontsmettingen zijn toegepast, grondbehandelingen uitgevoerd, en er is gebruik gemaakt van gewasbeschermingsmiddelen van natuurlijke oorsprong (GNO) en biostimulanten. Bij bolontsmetting is met name gekeken naar uitval en kwaliteit.

Onderstaand de uitkomsten van een van de proeven.

19

19

23

6 14 5

22

8

28

3

18 7

9

2 17 4 12 24 13 15

20

11 27

1

16 25

28 Vestiging in beeld Limmen Agrifirm-GMN staat voor een landelijk netwerk met adviseurs, servicepunten, onderzoeklocaties en praktijkonderzoeklocaties. Op het servicepunt in Limmen, staan Erwin Admiraal en Cor Admiraal klaar om klanten te bedienen voor afhaalorders. Daarbij verzorgen chauffeurs met flexibel transport kleine leveringen en spoedleveringen in de regio. Zo brengt Agrifirm-GMN persoonlijke service in praktijk.

26

10

21

Hoofdkantoor Agrifirm

01 Apeldoorn

Praktijk onderzoeklocties

Onderzoeklocties

02 Andijk 03 Anna Paulowna 04 Bovenkarspel 05 Breezand 06 Julianadorp 07 Slootdorp 08 ‘t Zand 09 Ursem 10 Deurne 11 Heemskerk 12 Westwoud 13 Venhuizen

14 Breezand (2) 15 Hem 16 Voorhout 17 Zwaagdijk 18 Vledder

Servicepunt Agrifirm

19 Den Burg - Texel 20 Emmeloord 21 Margraten

Servicepunt AgrifirmGMN

22 Breezand 23 Julianadorp 17 Zwaagdijk 25 Voorhout 26 Horst 27 Heemskerk 28 Limmen