Bodemzorg nieuwsbrief 2009

Bodemzorg nieuwsbrief

Inhoudsopgave Column

1

Gemeente Zaanstad pakt handhaving nazorg actief op

2

Ruimte voor energie

3

Bodemzorg houdt het hoofd 4 koel bij aanpak RIDS-terrein Bodemcentrum en nazorg

6

Provincie Noord-Holland wijst Bodemzorg opnieuw aan als haar nazorgorganisatie

7

Netwerk Nazorg Organisaties

8

Meer informatie

8

B

column

5e jaargang, nr. 1/2009

odemzorg bestond per 1 januari jongstleden 10 jaar. Dat hebben we met u gevierd, want met de meesten van u hebben wij al jaren een goede relatie. Daarnaast konden we op 7 juli de handtekening zetten onder het hernieuwde contract met de provincie Noord-Holland. Dat contract zet de deur open naar nieuwe ontwikkelingen. Bijvoorbeeld de gebiedsgerichte aanpak van grondwaterbeheer. Vanuit een risicobenadering kunnen de inspanningen tot een minimum worden beperkt.

H

et wordt dus efficiĂŤnt, maar wel goed geregeld. EfficiĂŤnt en goed - dat is eigenlijk de bottom line bij nazorg. Niet onnodig veel doen, maar datgene wat noodzakelijk is. In deze nieuwsbrief geven de gemeente Zaanstad en Stichting Bodemcentrum een kijkje in hun nazorgkeuken. En dat er ook op nazorglocaties te innoveren valt, blijkt uit initiatieven met betrekking tot biomassateelt op voormalige stortplaatsen of warmte-koude-opslag op het Ridsterrein in Haarlem. Ik wens u veel leesplezier met deze eerste digitale nieuwsbrief van Bodemzorg. Reacties zijn van harte welkom h.ritsema@afvalzorg.nl

1

Gemeente Zaanstad pakt handhaving nazorg actief op Wij vroegen aan Vincent Vrolijk van de afdeling Handhaving een toelichting te geven op het actief handhaven van nazorg.

Recent concludeerde de Rekenkamer Zaanstad dat de gemeente in het verleden het toezicht op locaties waar na bodemsanering nog restverontreinigingen achterblijven, de zogenaamde nazorglocaties, onvoldoende organiseert. Naar aanleiding hiervan is extra aandacht besteed aan de status van de nazorglocaties.

Vincent Vrolijk geeft aan dat er in het verleden één persoon was die toezicht hield op saneringen en nazorg.

De toezicht op grote actieve nazorglocaties werd uitgevoerd.

Er was echter te weinig tijd om ook aandacht aan de voornamelijk beperkte of passieve nazorglocaties te besteden. Omdat er is vastgesteld dat deze taak bij de afdeling Handhaving behoort en niet bij de afdeling Milieu, wordt er binnenkort extra capaciteit voor vrijgemaakt. Afspraak tussen Handhaving en Milieu was, dat er een pilot zou worden uitgevoerd, 2

om de status van de geregistreerde nazorglocaties in beeld te brengen en te onderzoeken, of en zo ja welke handhavingacties noodzakelijk zijn.

Uit een inventarisatie met Globis bleken er 860 verschillende potentiële nazorglocaties te zijn geregistreerd variërend van een immobiele verontreiniging met leeflaag tot voormalige stortplaatsen en gasfabriekterreinen. Voor deze locaties is een onderscheid gemaakt in status van de nazorg. Uit een eerste scan bleek op 530 locaties niet veel aan de hand te zijn. Deze locaties hebben een lage prioriteit gekregen. Een afwegingscriterium hierbij was de risicoafweging van het gebruik van de leeflaag.

Bij 330 locaties toonde de eerste scan, dat er wel wat aan de hand kon zijn. Deze locaties zijn op de prioriteitenlijst geplaatst. Voor al deze locaties zal de status van de nazorg vast worden gesteld.

Welke handhavingaandacht

vereist is bij nazorg is op 45 locaties (selectie prioriteitenlijst, aangevuld met 40 willekeurige locaties uit de totale lijst ) zal een pilotproject uitwijzen. Hiertoe zijn de dossiers uitgebreid bestudeerd, is vastgesteld of nog actieve nazorg plaatsvindt en is gekeken welke handelingen noodzakelijk zijn.

Zo bleek, dat er voor een aantal locaties nog een evaluatierapport dient te worden opgesteld. Bij andere locaties ging het om het actief handhaven op termijnen en de inhoud van de verplichtingen die zijn beschreven in het nazorg- of saneringsplan. Voor de pilotlocaties zijn deze acties nu uitgezet door Handhaving.

Op basis van de uitgevoerde pilot is voor nieuwe nazorglocaties en ook voor bestaande locaties waarvan de status nog moet worden vastgesteld een lijst met aandachtspunten opgesteld. Bijvoorbeeld de nabijheid van of het gebruik als kwetsbare objecten zoals kinderspeelplaatsen en moestuinen.

Deze bepalen dan of actief toezicht

op de nazorglocatie noodzakelijk is.

"Ik ben tevreden over de

uitgevoerde pilot. De toplocaties zijn nu in zicht en een praktische aanpak voor de locaties op de

prioriteitenlijst is bepaald. Met bijna 300 locaties is hier echter nog wel een slag te maken."

Ruimte voor energie B

odemzorg draagt actief bij aan het veilig maken en waar mogelijk herontwikkelen van voormalige stortplaatsen. Dat gebeurt al lokaal door meer specifiek onderzoek op stortplaatsen, maar ook via afkoop van de deklaagsanering/nazorg op de stortplaats. Daarnaast is Bodemzorg actief bezig met projecten die herontwikkeling moeten stimuleren.

Voorbeeld daarvan is het project "Ruimte voor energie".

H

et NNO (Netwerk Nazorg Organisaties), waar Bodemzorg deel van uitmaakt, voert gezamenlijk met Oranjewoud een project uit, om de mogelijkheden van biomassateelt op voormalige stortplaatsen te onderzoeken. Dit project staat bekend onder de naam "Ruimte voor energie". Het onderzoek wordt uitgevoerd in opdracht van VROM en eind 2009 zal de eindrapportage worden aangeboden.

G

lobaal bestaat de onderzoeksaanpak uit drie stappen:

1. Een quick-scan van alle NAVOS-stortplaatsen (landelijk circa 4.000 locaties met een oppervlakte van 8.000 ha). Centrale vraag: welke locaties kunnen in aanmerking komen voor biomassateelt?

2. Een onderzoek naar de mogelijkheden van cascadering. Energie uit biomassa is één, maar er zijn meer opties zoals toepassingen in industrieën als farma/cosmetics/food/chemie?

3. Een onderzoek naar marktmodellering. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat er een markt van voldoende omvang ontstaat?

B

ent u als stortplaatseigenaar of betrokkene geïnteresseerd in de mogelijkheden van biomassateelt op voormalige stortplaatsen, dan kunt u contact opnemen met Marcel Rozing. Hij vertelt u graag meer over de ontwikkelingen en mogelijkheden.

3

Bodemzorg houdt het hoofd koel bij aanpak RIDS-terrein Van bodembedreiging naar duurzame kans Afvalzorg en gemeente Haarlem zijn ieder voor een deel eigenaar van het RIDS-terrein in Haarlem. RIDS staat voor de huiveringwekkende naam Radicaal Insecten Dodende Straal. Deze "straal" gaat over insecticiden die in de periode van 1947 tot 1957 zijn geproduceerd. Bij de productie zijn toen chemicaliën weggelekt en is de bodem tot tientallen meters diepte vervuild geraakt.

Bodemzorg is in gesprek met de gemeente Haarlem, om de aanpak van de bodemproblematiek op handige wijze te combineren met toekomstige locatieontwikkeling.

"Rijke" bedrijfshistorie Het RIDS-terrein ligt braak.

In 2008 is een "leeflaag" aangebracht die bestaat uit een opgebrachte laag schone grond met een dikte van een meter.

Daardoor staan toekomstige gebruikers niet in direct contact met bodemverontreinigingen aan of net onder het maaiveld.

De leeflaagsanering is een deelsanering; het risico voor verspreiding van chemische stoffen in het diepere grondwater is hiermee niet weggenomen.

Chemicaliën zoals chloorbenzenen, chloorfenolen en benzeen zijn tot op 60 meter onder het maaiveld 4

doorgedrongen. Het grondwater stroomt weliswaar traag, toch is verdere verspreiding in horizontale en verticale richting niet uitgesloten. Dit is geen wenselijke situatie.

Koelbehoefte als kans Bodemzorg onderzoekt samen met de gemeente Haarlem de mogelijkheden om het grondwater te beheersen door het creëren van een "koelbehoefte". Hierbij moeten we denken aan het "op zijn plek houden" van de verontreinigingen in het grondwater.

Onze idee is om een projectontwikkelaar enthousiast te maken voor een ontwikkeling van het terrein, waarbij een gezamenlijke aanpak voorop

staat. Qua ligging is het RIDSterrein een toplocatie, uitkijkend op het oppervlaktewater van het Spaarne en direct gelegen naast de in 2008 gerealiseerde Schoterbrug. Wij vinden graag een projectontwikkelaar die een kantoor-/bedrijfspand wil ontwikkelen met een behoefte voor koeling van ruimten in de warmere zomerperioden.

Het is dan zaak deze koelenergie uit het grondwater te onttrekken.

De vlek met chemische stoffen in het grondwater "omringen" we dan met onttrekkingsfilters. In de warme zomermaanden pompen we het relatief koele grondwater op en brengen we de koelenergie met een warmtewisselaar over op de te koelen ruimten. Het grondwater

warmt hierbij op. Dit warme water pompen we terug in de kern van vlek. De positie van de filters en het onttrekkingsregiem moet zodanig worden gekozen, dat het verontreinigde grondwater netjes op zijn plek blijft en dat is technisch mogelijk.

Aanvullende zuiveringsstappen en warmtebenutting in de wintermaanden zijn extra ambities, waar we verder op studeren. Daar waar zij kansen bieden zullen wij ze zeker inpassen.

Een punt blijft de koude wintermaanden wanneer er weinig koelbehoefte is. Het systeem kan "in principe" omgedraaid worden waarbij het in de zomer teruggepompte warme grondwater in de winter opgepompt wordt om ruimten op te warmen. Dit gebeurt met een warmtewisselaar en warmtepompen. Het water koelt hierbij af en kan retour gepompt worden in de onttrekkingsfilters. Maar dat is voor de beheersing van de vlek met verontreinigd grondwater ongunstig. We hebben nog geen passend antwoord op de vraag of, en zo ja, op welke manier dat eventueel wel kan.

Een dergelijke benutting in de winter is niet noodzakelijk voor het slagen van het project.

We zouden warmtebenutting in de winter simpelweg achterwege kunnen laten. De winst van de energie, in de zin van het uitsparen van fossiele brandstoffen en het reduceren van de CO2-uitstoot, is groter bij het benutten van koelenergie.

Er van uitgaande, dat we in staat zijn om een koelbehoefte te creĂŤren, is het project aantrekkelijk genoeg om verder vorm te geven.

Datzelfde geldt voor beheersing van het verontreinigde grondwater.

Beheersing geldt momenteel als ambitieniveau.

energie uit de ondergrond voor de bovengrondse verwarming en koeling van bijvoorbeeld gebouwen. De combinatie van beide is wel nieuw en wordt op dit moment op een locatie in de praktijk toegepast om hier kennis en ervaring mee op te doen. Wel is duidelijk, dat een combinatie van warmte- en koudebenutting uit de ondergrond en beheersing van bodemverontreiniging grote voordelen kan bieden en dus aantrekkelijk is, zowel financieel als maatschappelijk.

Synergie voor alle partijen De overheid vaart er wel bij.

Door koude en/of warmte uit de ondergrond te benutten wordt het gebruik van fossiele brandstoffen en de CO2-emissie teruggedrongen. De eindgebruiker geniet een voordeel op zijn energierekening in de vorm van vaste lagere energieprijzen.

De projectontwikkelaar kan een toplocatie duurzaam ontwikkelen zonder zich zorgen te hoeven maken over de bodemproblematiek, die bij de probleemeigenaren blijft.

Afvalzorg en gemeente Haarlem genieten een financieel en milieuhygiĂŤnisch voordeel. Zij lossen hun bodemproblematiek op maatschappelijke en milieuhygiĂŤnisch verantwoorde op tegen een scherpe prijs.

Niet nieuw De techniek van beheersing van verontreinigde vlekken door middel van onttrekkingsfilters (en retourbemaling) is niet nieuw.

Dit geldt eveneens voor de benutting van warmte en koude

Peter Assenberg, projectleider Bodemzorg Vragen/opmerkingen: mail uw reactie naar p.assenberg@afvalzorg.nl

5

Bodemcentrum en nazorg In iedere nieuwsbrief nodigen wij een persoon of organisatie uit om haar visie op monitoring en nazorg bij bodemsaneringen of stortplaatsen te geven. In deze uitgave komt Ad Bakermans, directeur van Stichting Bodemcentrum, aan het woord.

B

behandeling genomen aanmeldingen odemcentrum is een landelijk (36%) definitief afgesloten door werkende stichting zonder Bodemcentrum. Het grootste deel winstoogmerk, in december hiervan kon administratief worden 2006 opgericht door de afgesloten doordat, veelal in overleg ondernemingsorganisaties VNO-NCW, met het bevoegd gezag, is vastgesteld MKB-Nederland, BOVAG, Koninklijke dat géén noodzaak bestaat om nu of in Metaalunie, FME-CWM en NETEX. Bodemcentrum heeft als missie om bedrijven een totaaloplossing voor hun ORGANISATIE VAN NAZORG DOOR BODEMCENTRUM bodemproblemen te bieden via één loket.

van opdrachtgevende bedrijven met de (financiële) gevolgen van jarenlange monitoring en eventueel noodzakelijke terugvalscenario’s leidt maar tot één resultaat: het uitstellen van saneringen!

D

e werkwijze van Bodemcentrum houdt in dat aan bedrijven, na analyse van het bodemdossier en een intakegesprek IMMOBIELE SITUATIES edrijven met een op de saneringslocatie, - Aanbrengen isolatielaag ernstige, historische een concreet voorstel - Eventuele beschikking op naam van bedrijf bodemverontreiniging wordt gedaan in de - Eigenaar bedrijfsterrein verantwoordelijk voor feitelijke nazorg op hun bedrijfsterrein vorm van een Totaalplan vormen de doelgroep van voor Sanering. Dit MOBIELE SITUATIES Bodemcentrum. Bij de start Totaalplan beschrijft - Registratie / Monitoring / Actieve nazorg was de verwachting dat deze welke saneringsaanpak - Beschikking op naam Bodemcentrum doelgroep 12.000 bedrijven en saneringsdoelstelling - Bodemcentrum verantwoordelijk voor feitelijke nazorg zou omvatten. Vanaf 2007 gevolgd gaan worden, hebben zich in totaal circa tegen welke vaste 10.000 bedrijven aangemeld met een totaalprijs Bodemcentrum dit kan de toekomst te gaan saneren. uitvoeren en welke korting op deze historische bodemverontreiniging (= Bodemcentrum heeft momenteel 75 totaalprijs kan worden gegeven verontreiniging veroorzaakt vóór 1987): projecten in behandeling, waarvan in verband met de subsidie van wordt verwacht dat deze op korte  1.671 aanmeldingen rechtstreeks de overheid. Als het betrokken termijn wel zullen leiden tot uitvoering bij Bodemcentrum bedrijf het voorstel accepteert, van een bodemsanering. neemt Bodemcentrum de  275 aanmeldingen bij Stichting verantwoordelijkheid voor de uit te eer dan 90% van de saneringen Bosatex (textielreinigingsbedrijven) voeren bodemsanering van het bedrijf die Bodemcentrum uitvoert op over, inclusief de afstemming met en bedrijfsterreinen geschiedt primair  8.000 aanmeldingen bij de 42 het verkrijgen van instemming van het op initiatief van het betrokken bevoegde gezagen (provincies en bevoegd gezag. bedrijf. Belangrijke redenen om te grotere gemeenten) saneren zijn nieuwbouw, verbouw, ventuele nazorg bij mobiele bedrijfsbeëindiging, verkoop, verontreinigingen maakt bedrijfsverplaatsing, herontwikkeling er september 2009 zijn al 731 onderdeel uit van de totaaloplossing en bedrijfsopvolging. Bedrijven (44%) van de ontvangen 1.671 die Bodemcentrum bedrijven zoeken in dit soort situaties een echte aanmeldingen bij Bodemcentrum aanbiedt. Bedrijven zelf kunnen de oplossing voor hun bodemprobleem in behandeling genomen. Hiertoe nazorg in mobiele situaties namelijk zonder overblijvende risico’s en behoren 8 pilotprojecten van onvoldoende overzien en ook zelf onzekerheden. Nazorg past niet in dit Bosatex. Inmiddels zijn 600 in niet beïnvloeden. Bodemcentrum streven van bedrijven. Het belasten

B

M

P

6

E

neemt daarom de ( financiële) risico’s en onzekerheden die voor bedrijven gepaard gaan met nazorg weg.

Bij immobiele situaties bestaat de eventuele nazorg veelal slechts uit het in stand houden van een isolatielaag.

Dit is wel te overzien en te beïnvloeden voor een bedrijf en kan ook het beste door het bedrijf zelf gebeuren.

B

odemcentrum heeft een duidelijke visie hoe in de toekomst omgegaan zou kunnen worden met verontreinigingen van het diepere grondwater (“de pluimen”). In de visie van Bodemcentrum dient de nazorg bij deze mobiele situaties niet langer locatiespecifiek plaats te vinden. Het is onzinnig om individuele pluimen jarenlang of zelfs

eeuwigdurend te blijven monitoren, waarbij op voorhand duidelijk is dat actieve saneringsmaatregelen niet of nauwelijks zullen plaatsvinden.

Veel efficiënter is het om het beheer van het diepere grondwater primair gebiedsgericht aan te pakken en bij het vaststellen van een monitoringsprogramma en/of actieve saneringsmaatregelen te redeneren vanuit de eventueel bedreigde, kwetsbare objecten in het betreffende gebied. Het bevoegd gezag (gemeente of provincie) zal hierbij een belangrijke rol dienen te spelen.

Van Bodemcentrum en de eigenaren van individuele locaties mag worden verwacht dat zij actief zullen meewerken aan het uitvoeren van

saneringen in de bovengrond (“de bronnen”), zodat een blijvende nalevering naar het grondwater zoveel mogelijk wordt gestopt.

Doordat Bodemcentrum de wettelijke saneringsverplichtingen van de betrokken bedrijven overneemt, wordt Bodemcentrum vervolgens voor het diepere grondwater de primaire gesprekspartner voor het bevoegd gezag. Uiteindelijke en gezamenlijke doelstelling is, dat onaanvaardbare risico’s bij verontreinigingen van het diepere grondwater worden voorkomen of opgelost.

Ad Bakermans

PROVINCIE NOORD-HOLLAND WIJST BODEMZORG OPNIEUW AAN ALS HAAR NAZORGORGANISATIE Gedeputeerde Bart Heller van milieu van de provincie Noord-Holland en Bert Krom, directeur van NV Afvalzorg Holding, hebben onlangs een contract ondertekend voor hernieuwde samenwerking. Na een samenwerking van tien jaar wordt het contract tussen de provincie Noord-Holland en Bodemzorg met vier jaar verlengd.

Bodemzorg zorgt onder andere voor de monitoring en de nazorg van stortplaatsen en een groot aantal bodemsaneringslocaties in NoordHolland.

Nazorgprojecten De provincie Noord-Holland vindt het van belang dat de kwaliteit en continuïteit van nazorgprojecten langjarig gewaarborgd kan worden. Daarom koos zij samen

met NV Afvalzorg Holding in 1999 voor oprichting van een eigen nazorgorganisatie - Bodemzorg. In totaal zijn op dit moment circa 40 nazorgprojecten onder beheer. Het gaat vooral om gasfabrieksterreinen, IBC-saneringen en voormalige stortplaatsen. Daarnaast worden zorgtaken uitgevoerd voor de zeven grootschalige stortlocaties die in eigendom zijn van Afvalzorg Deponie BV.

Bodemsanering De activiteiten die Bodemzorg voor de Provincie Noord-Holland uitvoert, hebben betrekking op bodemsaneringen die in haar opdracht zijn uitgevoerd en op de monitoring en nazorg van (voormalige) stortplaatsen. Daarnaast biedt het

contract de ruimte, om Bodemzorg de monitoring en het beheer in het kader van grootschalige grondwaterverontreiniging, zoals het Masterplan Grondwatersanering het Gooi, te laten uitvoeren.

Nazorgtaken Bodemzorg richt zich primair op de coördinatie en uitvoering van nazorgtaken van gemeenten, milieudiensten en provincies uit de Randstad. Daarnaast biedt zij partijen de mogelijkheid om langjarige nazorgverplichtingen bij haar af te kopen.

Harm Ritsema

7

Netwerk Nazorg Organisaties  Drie overheidsgelieerde nazorgorganisaties hebben zich verenigd in het Netwerk Nazorg Organisaties. Het gaat om Nazorg Bodem uit Gelderland, Nazorg Limburg uit Limburg en Bodemzorg uit Noord-Holland. Doel van het netwerk is, om onderling en met andere overheden kennis en ervaring uit te wisselen op het gebied van nazorg bij bodemsaneringen en stortplaatsen. Dit gebeurt onder andere met SenterNovem/Bodem+ en gemeentewerken Rotterdam. Daarnaast wil het netwerk als loket fungeren voor overheden of bedrijven die met vragen zitten op het gebied van monitoring of nazorg. Hiervoor is een website in voorbereiding die in november 2009 de lucht in zal gaan. www.netwerknazorgorganisaties.nl

Harm Ritsema

Meer informatie Wilt u reageren naar aanleiding van deze nieuwsbrief?

Wenst u meer informatie of heeft u opmerkingen of suggesties?

Neemt u dan contact op met ĂŠĂŠn van de volgende medewerkers van Bodemzorg of stuur een e-mail naar bodemzorg@afvalzorg.nl.

8

Peter Assenberg 06 - 23 80 75 54 p.assenberg@afvalzorg.nl Harm Ritsema 06 - 51 28 73 46 h.ritsema@afvalzorg.nl Marcel Rozing 06 - 10 89 93 84 m.rozing@afvalzorg.nl