Visie op Onderwijshuisvesting

#Nr1| najaar 2017

ONDERWIJSHUISVESTING

Huisvesting hogescholen op hoger plan NIEUWE ONDERWIJSVORMEN VRAGEN OM PASSENDE HUISVESTING

Onderwijshuisvesting: 3 TRENDS UITDAGINGEN

Uniek huisvestingsplan ONDERWIJS VOOR WADDINXVEEN

Onderwijshuisvesting magazine van abcnova | www.abcnova.nl

adviseurs

projectmanagers

procesmanagers

#Nummer 1 Uw onderwijsgebouwen zijn een waardevol bezit.

Maar hoe maakt u de vertaalslag van kwaliteit van onderwijs naar kwaliteit van schoolgebouwen?

Wat is de impact van nieuwe onderwijsvormen, veranderende kwaliteitsnormen en maatschappelijke ontwikkelingen? En hoe maakt u gebouwen slim en flexibel met het oog op de toekomst? Deze kennis delen wij graag met u in ons eerste onderwijsmagazine en daar zijn we heel erg trots op!

Kennis delen is een essentieel onderdeel van de bedrijfsfilosofie van abcnova. Want kennis delen en elkaar steeds een stap verder helpen, resulteert uiteindelijk in meer tevreden opdrachtgevers en gebruikers. Tijdens de verschillende ontwikkelingsfasen die we doorlopen bij de realisatie van onderwijshuisvesting brengen onze adviseurs, proces- en projectmanagers kennis en ervaring in.

Kennis die niet alleen gekoppeld is aan uw project, maar die komt uit de veelheid en diversiteit van projecten die abcnova met plezier uitvoert. En uit de vele sessies en workshops die we organiseren met opdrachtgevers, gebruikers en collega-specialisten.

Graag nemen wij u mee op een verkenning langs trends en aandachtsgebieden voor onderwijshuisvesting van de toekomst. We vertellen over de meerwaarde van een strategisch huisvestingsplan, hoe we met ons ruimtebehoeftemodel werken aan slimme ruimtebesparing en een optimale invulling van onderwijsruimtes en de knelpunten van doordecentralisatie.

Natuurlijk komen er ook een praktijkvoorbeelden aan bod waar we meer vertellen over onze unieke aanpak.

Kennis delen is de essentie van ons succes en onze groei.�

Wij wensen u veel leesplezier en ondertussen zijn we al weer vol energie aan de slag met het volgende magazine.

FRANK UIJTING | SIMONE VAN DEN BRINK | ERIC ZWEERS Managing partners abcnova Utrecht, Amsterdam en Assen

6

onderwijshuisvesting 3 toekomstige trends

Regie op huisvesting Verantwoordelijkheid pakken om te komen tot passende huisvesting

18

14

Content Trends Strategisch huisvestingsbeleid Beheer & exploitatie Ruimtemanagement

beheer & exploitatie de vraagstukken

Regie op huisvesting Tabor College d’Ampte Ons ABC’tje

adviseurs

projectmanagers

procesmanagers

projectenoverzicht een greep uit de projecten van abcnova

28

Projectenoverzicht Onze onderwijsspecialisten

6 10 14 18 20 24 26 28 30

6

7

Onderwijs huisvesting van de toekomst

DE STAP NAAR EEN STRATEGISCH HUISVESTINGSBELEID

VERTROUW OP ABCNOVA abcnova is al jaren onderwijspartner van gemeenten en schoolbesturen. Samen werken we aan een toekomstbestendige onderwijsomgeving. Met veel creativiteit en oog voor alle betrokkenen, brengen onze ervaren adviseurs de ambities, onderwijsconcepten

STRATEGISCH HUISVESTINGSBELEID IN EEN SNEL VERANDERENDE MAATSCHAPPIJ BLIJFT HET ONDERWIJS NIET ACHTER. ZO IS DE IMPACT VAN TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELING GOED ZICHTBAAR

“Vorm volgt inhoud’ is het credo binnen onderwijsland.

Gevoed door samenwerking met maatschappelijke (kern)partners, verduurzaming van onderwijsgebouwen en

REGIE OP HUISVESTING

en gebouwde omgeving bij elkaar. Strategisch

Steeds meer gemeenten maken schoolbesturen

partnerschap met leveranciers, opdrachtnemers en

in het primair onderwijs zelf verantwoordelijk

kennispartners zorgt ervoor dat we op de hoogte zijn

voor nieuwbouw en uitbreiding. Daarmee zijn de

van actuele ontwikkelingen en een duidelijke visie

de gedachte achter ‘ruimte voor onderwijs = ruimte voor

schoolbesturen ook verantwoordelijk voor constructiefouten

hebben op onderwijshuisvesting. U kunt vertrouwen

IN HET DAGELIJKSE ONDERWIJS: HET GEBRUIK VAN

kwaliteit’, wordt het sturen op huisvesting steeds belangrijker. De

en herstel in bijzondere omstandigheden. Deze ‘volledige

op de zorgvuldige begeleiding van abcnova. Graag

SMARTBOARDS EN TABLETS IS NIET MEER WEG TE

politieke en maatschappelijke druk op een toekomstbestendig

doordecentralisatie’ biedt kansen, maar brengt ook risico’s met

laten wij zien hoe onze aanpak in de praktijk werkt

DENKEN UIT DE KLAS. NIEUWE ONDERWIJSVORMEN,

onderwijslandschap wordt groter en vergt een gezamenlijke

zich mee. Want alleen als schoolbestuur en gemeente sámen

voor brede scholen, integrale kindcentra, MFA’s,

aanpak door onderwijsbesturen, hun stakeholders en overheid.

een inhoudelijke visie op huisvesting vaststellen en heldere

voortgezet onderwijs, hogescholen en universiteiten.

Samen werken we aan een integrale en toekomstgerichte aanpak.

afspraken maken over de uitvoering en financiering van

Want met een integraal strategisch huisvestingsbeleid is er

(onderhouds)taken, heeft doordecentralisatie kans van slagen.

VERANDERENDE KWALITEITSNORMEN EN MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN VRAGEN OM EEN ANDERE KIJK OP SCHOOLGEBOUWEN. DOORDECENTRALISATIE GEEFT DE OPDRACHTGEVER

volop ruimte voor kansen in de toekomst en sturen we tegelijkertijd op beheersing en stabiliteit.

MEER VERANTWOORDELIJKHEID VOOR EFFICIËNT BEHEER EN EEN HAALBARE EXPLOITATIE. SCHOOLBESTUREN ZULLEN HUN HUISVESTING

BEHEER EN EXPLOITATIE Het vastgoedbeleid van veel schoolbesturen lijkt

IN DE TOEKOMST SLIM EN FLEXIBEL MOETEN

niet bestand tegen recessie, demografische krimp, ontgroening

ORGANISEREN EN DAARBIJ STAAT EEN STRATEGISCH

en vergrijzing. Kosten rijzen de pan uit en vastgoedportefeuilles

HUISVESTINGSBELEID CENTRAAL.

zijn niet flexibel genoeg. Om op tijd mee te bewegen met veranderingen in leerlingenaantallen, onderwijssystemen, maatschappelijke ontwikkelingen, bezuinigingen en duurzaamheidsambities, zullen schoolbesturen hun huisvesting in de toekomst slim en flexibel moeten organiseren. Op die manier blijft efficiënt beheer en exploitatie haalbaar.

8

Huisvesting hogescholen op hoger plan

SLIMME HUISVESTING GEEFT ALLE RUIMTE AAN ONTMOETEN EN VERBINDEN

9 ’Onderwijs – Onderzoek – Ondernemen’ zijn de kernwaarden binnen het hoger onderwijs die vertaald moeten worden naar een aansprekende en herkenbare leer- en werkomgeving. Ontmoeten en verbinden zijn daarbij belangrijke schakels.

De campus geeft letterlijk ruimte aan een gebouwde

de gebouwen en de vastgoedportefeuille centraal staan.

omgeving waar onderwijs optimaal kan floreren. Het is een

Huisvesting speelt een belangrijke rol bij het voldoen

toekomstbestendige en duurzame omgeving voor studenten,

aan de Meerjarenafspraken energie-efficiency.

onderzoekers en medewerkers om te leren, werken, creëren en ontmoeten. Een inspiratiebron voor kennis delen,

Een huisvestingsportefeuille die op orde is, maakt het

kennis ontwikkelen en innovatie. De campus faciliteert

gemakkelijker de duurzaamheidsdoelstellingen te

en stimuleert de verbinding tussen het onderwijs en de

realiseren. Daarbij zijn een optimale bezetting van ruimtes

activiteiten van bedrijven en instellingen in het werkveld.

en het ‘sharen’ van ruimtes belangrijke draaiknoppen.

Een huisvestingsopgave is geen doel op zich. Voor ons volgt

Verandering onderwijslandschap

vorm altijd de inhoud. Bij de (her)huisvesting van hogescholen

De actualiteit binnen onderwijs wordt met name gekenmerkt

is dat voortdurend het uitgangspunt. En ook als verandering

door het samenbrengen van onderwijs, onderzoek en

van vorm en inhoud samenvallen, vraagt dat veel van

ondernemen. Hierbij zien hogescholen zich gesteld voor

gebruikers. Onze werkwijze is daarop ingericht. Onze adviseurs

huisvestingsvraagstukken die niet alleen faciliteren, maar ook

en projectmanagers hebben oog voor de belangen van alle

stimulerend kunnen zijn. In een tijd waarin de wereld steeds

betrokkenen. Wij beginnen projecten altijd met een gezamenlijke

meer één wordt en technische ontwikkelingen (Big Data, social

kick-off meeting waar ontmoeten en verbinden centraal staan.

media, sensortechnologie) onze manier van communiceren beïnvloeden, ontstaan nieuwe onderwijsconcepten die vragen om passende huisvesting. Onderwijsontwikkelingen zoals Mook’s, Blended learning en Communities lijken misschien

ROL ABCNOVA

beperkte beïnvloeders op ruimte, maar de werkelijkheid is

De komende jaren is het beheersen van de

anders. Deze onderwijsontwikkelingen vragen om een compleet

vastgoedportefeuille een belangrijke opgave voor

andere organisatie en management van onderwijsruimtes

hoger onderwijs en universiteiten. abcnova is partner

waarbij clusteren en ‘sharen’ veelgehoorde termen zijn.

voor diverse hogescholen en universiteiten als het gaat om het samenbrengen van onderwijsambities

Optimale invulling van onderwijsruimtes

en huisvesting verbinden wij inhoud met de vorm.

Het (her)huisvesten van een hogeschool is een intensief traject.

Eerder zette abcnova haar expertise in voor de

Er zijn veel belanghebbenden betrokken en de doorgang van

Hanzehogeschool, Hogeschool Windesheim,

het primaire proces moet te allen tijde beschermd worden.

Hogeschool Utrecht, Hogeschool Arnhem Nijmegen,

abcnova ontwikkelde het ruimtebehoeftemodel. Daarmee

Radbouduniversiteit en de Vrije Universiteit Amsterdam.

helpen onze adviseurs om wensen en eisen in beeld te brengen

Van advies over haalbaarheid, ruimtenormering

en tot een optimale invulling van onderwijsruimtes te komen.

en (her)huisvestingsopgaven tot strategische huisvestingsplannen, proces- en projectmanagement

Naast een optimale invulling van de eigen onderwijsruimtes,

Design & Build (UAV-GC), kwaliteitsbewaking,

zetten we daarbij sterk in op samenwerking met het

contractbewaking en risicomanagement.

bedrijfsleven. Daar liggen kansen voor ‘applied science’ en

Diverse hogescholen zijn aan het ontwikkelen en zien

kunnen we onderwijs en ondernemen aan elkaar verbinden.

vraagstukken met betrekking tot programmering, delen van ruimten, duurzaamheid, roostering en

Vertaling ruimtebehoefte naar huisvestingsprogramma

onderwijsinnovatie als kans om op een hoger plan te

Voor de vertaling van de ruimtebehoefte werken we

komen. abcnova helpt bij het pakken van deze kans.

samen met het onderwijs en partners aan meerjarige huisvestingsprogramma’s, waarbij ook de flexibiliteit van

10

11

1

STRATEGISCH HUISVESTINGSBELEID

Met een doorgedacht plan is uw huisvesting bestand tegen de veranderingen van de toekomst�

12

13

Uniek huisvestingsplan ONDERWIJS VOOR WADDINXVEEN Hoe maak je een vertaalslag van de kwaliteit van onderwijs naar de kwaliteit van schoolgebouwen? En bij wie ligt de huisvestingsverantwoordelijkheid, bij de gemeente of de school? Maar vooral, hoe kom je tot overeenstemming? Vragen waar de gemeente Waddinxveen een antwoord op heeft gevonden.

“Wij hebben alles voor de komende 20 jaar geregeld in een Integraal Huisvestingsplan Onderwijs”, aldus wethouder Brigitte Leferink.

op andere schoolbesturen? We hebben toen besloten eerst in gesprek te gaan met alle partijen en alle dilemma’s op tafel te leggen, en dán pas aan eventuele nieuwbouw te beginnen. Na anderhalf jaar zijn we met alle schoolbesturen, de ambtelijke organisatie en de politiek tot een integraal huisvestingsplan (IHP) gekomen voor alle scholen.”

GEZAMENLIJK TOTAALPLAN Om te komen tot een IHP waarin alle partijen zich konden vinden, werd een intensief traject gevolgd en gebruik gemaakt

ALLE SCHOLEN TOEKOMSTBESTENDIG Het IHP van de gemeente Waddinxveen is met recht

van het IHP-model van abcnova. “Een onafhankelijke ervaringsdeskundige, is onontbeerlijk gebleken bij dit proces”, zegt

KWALITEITSKADER HUISVESTING

uniek te noemen. En ook al kostte het de gemeente

Leferink. “In Frank Uijting van abcnova hebben we de juiste

Ook Marco van Zandwijk, kennismanager bij Waarborgfonds &

veel tijd, Leferink vindt het de investering dubbel en

persoon gevonden, die draagvlak kan creëren bij besturen en

Kenniscentrum Ruimte OK, complimenteerde de gemeente en

dwars waard. “Door met elkaar in gesprek te gaan,

ALLE DILEMMA’S OP TAFEL

onderwijsorganisaties enerzijds, en de gemeenteraad anderzijds.”

abcnova met hun aanpak. “Het Kwaliteitskader Huisvesting van

kregen we een helder beeld van wensen, kansen,

Net als veel andere gemeenten, zag ook Waddinxveen zich

Uijting geeft aan dat het omslagpunt in dit proces lag in gelijk-

Ruimte OK is in het IHP van Waddinxveen erg goed benut. We

mogelijkheden en problemen. We hebben altijd

gesteld voor een huisvestingsvraagstuk voor haar scholen.

waardigheid. “Met name in de benadering van de kwaliteit van

hebben de gemeente en abcnova dan ook gevraagd

de dialoog opgezocht met de schoolbesturen en

Wethouder Brigitte Leferink licht toe: “Er waren concrete

de m2 onderwijsruimte, zonder onderscheid te maken tussen

om, tijdens onze kennisdag ‘Grip op kwaliteit’ afgelopen

gevraagd of zij zich in voorgestelde oplossingen

plannen voor gezamenlijke nieuwbouw voor drie scholen

nieuwbouw en renovatie”, zegt Uijting. “Zo zijn we gekomen

29 november, samen een kennissessie te leiden over hun

konden vinden. Zo zijn we samen tot een totaalplaatje

in Waddinxveen-Noord. Tegelijkertijd speelden een aantal

tot de ‘Waddinxveense norm’, die - in combinatie met mogelijke

IHP. De eenduidige en praktisch toepasbare kwaliteitscriteria

gekomen waarbij alle scholen toekomstbestendig

wezenlijke dilemma’s: wel of geen gymzaal, wat te doen met de

doordecentralisatie - de basis gaf om gezamenlijk tot een

uit het kader komen duidelijk terug in het plan, waarin

zijn en over goede huisvesting beschikken. Of dit

gebouwen die achterblijven, welke invloed heeft nieuwbouw

totaalplan te komen.”

gebruikersbelangen vooropstaan”, zegt Van Zandwijk.

nu renovatie of nieuwbouw is; met dit integraal huisvestingsplan hebben we het onderwijs voor alle kinderen in Waddinxveen gewaarborgd.”

14

etlautooraePelit omnimin

15

SAMENWERKINGSNIVEAUS BINNEN HET BEHEERMENU

‘Vier fasen’- aanpak VOOR BORGING VAN SUCCESVOL BEHEER EN EXPLOITATIE VAN ONDERWIJSGEBOUWEN

Niveau

Type

Inhoud

Niveau 1

Kennis

Deze samenwerkingsvorm wordt gekenmerkt door het ontbreken van structurele samenwerking. De verschillende partijen behouden elk hun zelfstandigheid en maken geen structurele gezamenlijke afspraken over beheer. Deze vorm van samenwerking doet geen recht aan de grondgedachte van de Netwerkschool.

Niveau 2

Vriend

Deze samenwerkingsvorm kenmerkt zich door een open houding naar elkaar toe.

Partijen gaan individueel contracten aan met individuele leveranciers.

Niveau 3

Familie

Synergie is het kenmerk van deze samenwerkingsvorm. Er wordt gezocht naar samehang en samenwerking tussen activiteiten die de verschillende partijen aanbieden op ruimtelijk en inhoudelijk niveau. Partijen maken gezamenlijke afspraken over beheer.

Niveau 4

Gezin

In aanvulling op niveau drie geven de afzonderlijke partijen in deze vorm delen van hun autonomie op het terrein van beheer op. De partijen treden als één partij op als het gaat om beheer.

Het succes van een onderwijsgebouw is voor een groot deel afhankelijk van goede afspraken over beheer en exploitatie. Door enerzijds de toenemende aandacht voor duurzaamheid, gekoppeld aan een beter binnenklimaat en anderzijds de afname van het aantal leerlingen of studenten door ontgroening, wordt het een steeds complexere

van het gebouw en anderzijds de beheerorganisatie en ex-

PRIMAIR EN VOORTGEZET ONDERWIJS

ploitatiekosten is essentieel. Het gebouw met het beheer en

Binnen het primair en voorgezet onderwijs is verduurzaming

de exploitatie dienen ‘in gecontroleerd evenwicht’ te zijn.

van de vastgoedportefeuille een belangrijke uitdaging. Aan

opgave om onderwijsgebouwen voor de langere termijn van een sluitende exploitatie te voorzien. Terwijl die lange termijn gevolgen op het gebied van exploitatie, beheer en duurzaamheid óók van belang zijn voor goed onderwijs.

de voorkant van het proces vraagt dit om extra investeringen, Naast de aan huisvesting gebonden exploitatiekosten heb-

die pas tijdens het gebruik van het gebouw een besparing op

ben de energiekosten, schoonmaakkosten en het totale on-

de exploitatiekosten opleveren. Verduurzaming draagt ook

derhoud het grootste aandeel in de financiële pot. abcnova

bij aan een kwalitatief goed en gezond gebouw. abcnova is

stuurt in haar projecten vroegtijdig en actief op deze aspecten

van mening dat het door Ruimte-OK opgestelde ‘Kwaliteits-

en op de consequenties van de gekozen beheerstructuur. De

kader Huisvesting PO en VO’ een goed vertrekpunt is voor elk

PRIMAIR EN VOORGEZET ONDERWIJS

uitwerking van het beheer en de exploitatie begint daarom

nieuw te bouwen schoolgebouw of levensduur verlengende

De brede scholen, integrale kindcentra, MFA’s en het voort-

al in de definitiefase, bij het opstellen van een Programma

renovatie van een schoolgebouw. Als het gaat om proces,

gezet onderwijs in Nederland kenmerken zich door samen-

van Eisen. Het zijn vaak complexe en langdurige trajec-

beleving, gebruik en techniek is aan alle facetten gedacht.

werken en delen. Organisaties en bedrijven maken gebruik

ten, maar gelukkig hoeft niet alles direct bekend te zijn.

van elkaars faciliteiten waarbij ontwikkeling van het onderwijs en ontplooiing van de leerling centraal staan.

GEBOUWCLUSTERING

• abcnova kiest voor een ‘vier fasen’-aanpak om te komen tot

•

Multifunctioneel gebruik van ruimtes.

succesvol beheer en exploitatie van een onderwijsgebouw.

•

Keuze voor Frisse Scholen Klasse A, B of lager.

•

Aandacht voor: gezondheid, duurzaam-

Een efficiënt en goed bezet gebouw draagt bij aan goed onderwijs en een prettige leeromgeving. Huisvesting on-

Herkennen van de eigen identiteit in een gebouw waar meerdere gebruikers gehuisvest zijn.

VIER FASEN

1.

Visie op beheer en samenwerkingsniveaus met een ex-

heid, energie en onderhoud.

der één dak is de vorm die samenwerken het beste faci-

ploitatieraming op basis van kengetallen. Tijdens de

liteert. Daarnaast signaleren we meer vormen van clus-

definitiefase is er aandacht voor het Programma van

MIDDELBAAR EN HOGER ONDERWIJS

tering zoals een campusmodel op hetzelfde terrein of

Eisen, waarbij een afweging wordt gemaakt op sa-

Het middelbaar en hoger onderwijs is volledig verantwoordelijk

meerdere gebouwen verspreid over een dorp of stad.

menwerkingsniveau in het beheermenu. (Zie tabel

voor hun onderwijsgebouwen. De schaalgrootte van de gebou-

‘Samenwerkingsniveaus binnen het beheermenu.)

wen is van een andere orde dan bij het primair en voortgezet

Beheervorm en beheerkaders opstellen inclu-

onderwijs. Daarnaast zijn de gebruikstijden en ook het gebruik

Goed beheer en exploitatie begint bij het maken van duidelijke

sief de verdeelsleutel. Deze fase is gereed bij

van deze onderwijsgebouwen veel ruimer (avond- en vakantie-

afspraken. Na oplevering van een onderwijsgebouw dient helder

het vaststellen van het Definitief Ontwerp.

opening) en gedifferentieerder (congressen, evenementen).

UITDAGENDE TRAJECTEN

te zijn wie waarvoor verantwoordelijk is en wat de financiële

2.

3.

voorwaarden en bijdrages zijn per organisatie of afdeling. Dit

antwoordelijkheden per partij. Deze fase is gereed voordat

zijn vaak complexe en uitdagende trajecten waarbij de techniek van het onderhandelen goed van pas komt. Een wederzijdse afhankelijkheid tussen enerzijds het ontwerp en de uitvoering

Opstellen van de beheerorganisatie inclusief taken en verde aanbesteding voor de uitvoering wordt opgestart.

4.

Opstellen van een integraal beheerplan en een financiële begroting

16

17

2

BEHEER & EXPLOITATIE

Beheer en exploitatie de succesfactor in een toekomstbestendige onderwijshuisvesting�

18

19

Ruimte management

VERANTWOORDE VIERKANTE METERS

en de huidige studenten aantallen, is de ruimtevraag 10-15

abcnova heeft hiervoor een ruimtemanagementmodel

procent lager dan het huidige ruimtegebruik. Verwacht wordt

ontwikkeld. In dit model, zijn eenvoudig en snel scenario’s

dat de studentenaantallen stijgen tot 2020 en daarmee ook

te maken voor de match tussen aanbod en vraag.

de ruimtevraag. Om de consequenties van de ruimtevraag inzichtelijk te maken, zijn verschillende scenario’s doorgerekend.

Aan de aanbodkant zijn de gebouwen een belangrijke

Hieruit bleek dat de huidige overmaat aan vierkante meters

factor. Hoewel de gebouwen statisch zijn, beschikt het

ingezet kan worden om de toenemende ruimtevraag tot 2020

model over verschillende draaiknoppen om het aanbod

op te lossen. Het is niet noodzakelijk om nieuwe vierkante

te maximaliseren. Bijvoorbeeld door het verruimen van

meters bij te bouwen. Daarnaast werd geconcludeerd dat er

de openingstijden en het aanpassen van de roosterbare

vloed van deze drie op ruimtemanagement te illustreren: Voor goed ruimtemanagement is niet alleen

een tekort aan algemene onderwijsruimte en een overmaat

uren. Ook kunnen delen van gebouwen (tijdelijk) gesloten

Veel onderwijsinstellingen meten de bezetting en benut-

aan kantoorruimte ontstaat. Op basis hiervan gaf abcnova

worden, bijvoorbeeld als er verbouwingen plaatsvinden.

komend studiejaar, maar ook toekomstige

ting van de ruimten. Hieruit blijkt een piekbelasting tus-

het advies om het overschot kantoorruimte in te zetten als

sen 10:00 en 15:00 en een gemiddelde no show van 20(!)

algemene onderwijsruimte en zo de ruimtevraag op weg

Aan de vraagkant zijn de aantallen studenten en medewerkers

procent gedurende de openstelling van de gebouwen.

naar 2020 binnen de bestaande gebouwen op te lossen.

de belangrijkste variabelen. Daarnaast zijn ook prognoses

prognoses van belang, zodat eenvoudig ingespeeld kan worden op veranderingen

belangrijk, voor inzicht in de toekomst. Dit bepaalt samen met

in de toekomst. Goed vastgoedbeleid is

Goed vastgoedbeleid is vooruitkijken en voorkomen

RUIMTEMANAGEMENTTOOL

vooruit kijken en voorkomen dat elke zomer

dat elke zomer gebouwaanpassingen gedaan moe-

Voor het nauwkeurig in kaart brengen van de ruimtevraag en het

gebouwaanpassingen worden gedaan of

ten worden of tijdelijke units moeten worden ingezet.

aanbod, ontwikkelde abcnova een ruimtemanagementmodel. Met

Als alle gegevens zijn ingevuld, is snel een overzicht per studie,

Hiervoor is inzicht in de vastgoedportefeuille én in-

deze tool maken onze adviseurs eenvoudig en snel verschillende

per jaar en/of per gebouw te genereren. Zo zorgt u dat u niet

zicht in de wensen vanuit het onderwijs essentieel.

scenario’s inzichtelijk voor de match tussen vraag en aanbod.

alleen nu, maar ook in de toekomst een volledig inzicht hebt in

Op basis van studentenprognoses, aantallen medewerkers, de

uw vastgoed. Hiermee kunt u eerder inspelen op veranderingen, waardoor het vastgoed (en daarmee geld) efficiënt wordt ingezet.

tijdelijke units moeten worden ingezet.

Hiervoor is inzicht in de vastgoedportefeuille en de wensen vanuit het onderwijs essentieel.

LAGERE HUISVESTINGSKOSTEN

ruimtenormering en de gebouwen wordt direct zichtbaar of het

Actief ruimtemanagement draagt bij aan efficiëntere inzet van uw

vastgoed aansluit op de vraag naar ruimte. Door verfijning van

gebouwen en lagere huisvestingskosten. Het efficiënt inzetten

de verschillende parameters wordt de huidige en toekomstige

van onderwijsgebouwen door goed ruimtemanagement resul-

situatie zo goed mogelijk gesimuleerd en kunnen onze opdrachtgevers tijdig inspelen op veranderingen die gaan komen.

ACTIEF RUIMTEMANAGEMENT

teert in lagere beheer- exploitatiekosten. Simpelweg doordat

Voor goed ruimtemanagement is niet alleen het komende

vierkante meters effectiever worden benut en desinvesteringen

studiejaar, maar zijn ook toekomstige prognoses van belang,

worden voorkomen door inzicht in toekomstige ontwikkelin-

Het mbo, hogescholen en universiteiten hebben te maken

zodat eenvoudig ingespeeld kan worden op veranderingen in

gen. Hierdoor kunnen slimme oplossingen voor ruimteaanbod

met veel veranderingen. Niet alleen zijn er elk jaar wisselende

de toekomst. Inzicht in het ruimteaanbod, de ruimtevraag en

en ruimtevraag worden bedacht en sluit de huisvesting be-

studentenaantallen, ook zullen de komende jaren nieuwe

het ruimtegebruik is essentieel. Ruimteaanbod omvat harde

ter aan op het primaire proces van de onderwijsinstelling.

onderwijsconcepten hun intrede doen. De manier van werken van onderwijspersoneel en ondersteunend personeel verandert door

gegevens zoals oppervlaktes, gebruikers en functionele beperINZICHT IN RUIMTEVRAAG VOORKOMT DURE

de invoering van nieuwe werkplekconcepten zoals bijvoorbeeld

het curriculum van de opleidingen en het aantal contacturen, en

BOUW VOOR HANZEHOGESCHOOL GRONINGEN

Het Nieuwe Werken. Deze nieuwe onderwijs- en werkvormen

anderzijds de kaders vanuit het beleid zoals ruimtenormering.

Samen met onze opdrachtgever de Hanzehogeschool Groningen

hebben invloed op het ruimtegebruik van onderwijsinstellingen.

kingen. De ruimtevraag is een spanningsveld tussen enerzijds

nam abcnova de totale vastgoedportefeuille onder de loep. De

Soms kunnen de nieuwe concepten makkelijk ingepast

Bezetting , benutting en no show zijn drie belangrijke

hogeschool heeft nu circa 100.000 m2 aan ruimteaanbod op

worden, maar soms zijn er meer aanpassingen nodig.

factoren voor het meten van ruimtegebruik. Om de in-

de Zernike Campus. Op basis van de nieuwe ruimtenormering

de ruimtenormen de ruimtevraag voor de komende jaren.

20

etlautooraePelit omnimin

Regie in eigen hand voor onderwijsland WAT LEVERT DOORDECENTRALISATIE OP?

In 1997 heeft het ministerie van Onderwijs haar huisvestingstaken in het primair en voortgezet

tiging van nieuwbouw en uitbreiding. Het volledig door-

stemming van de gemeente uit te voeren en daarmee

decentraliseren werd in 2015 door de staatssecretaris op

ook meer zeggenschap krijgen over hun vastgoed:

21

afstand gehouden: “Een recht op doordecentralisatie is niet wenselijk”. Deze niet volledige doordecentralisatie vraagt

•

Medegebruik en verhuur van ruimten.

daarom om goede afspraken en een meerjarenperspectief.

•

Het gebouw verkopen.

•

Een hypotheek op het gebouw nemen.

KNELPUNTEN NIET VOLLEDIGE DOORDECENTRALISATIE Schoolbesturen en gemeente overleggen regelmatig over het

Volledige doordecentralisatie is nog geen recht of een plicht.

onderwijslandschap. Dat gebeurt in het Op Overeenstemming

Het vraagt om een bepaalde professionalisering van het school-

doordecentraliseren naar de schoolbesturen. Sindsdien is doordecentraliseren een sterk

Gericht Overleg (OOGO), waarin afspraken worden gemaakt over

bestuur, vooral vanwege het karakter. Tevens dient er een goed

gebezigde term, maar waar gaat het eigenlijk over?

toekomstgerichte huisvestingsprogramma’s en een meerjaren in-

vertrekpunt te zijn tussen gemeente en schoolbestuur. Essentieel

tegraal huisvestingsplan. Toch kent deze niet volledig doordecen-

is het gezamenlijk opstellen van een integraal huisvestingsplan.

onderwijs doorgedecentraliseerd naar de gemeenten, die de huisvestingstaken weer konden

tralisatie een aantal knelpunten die schoolbesturen als belemmeIn het voortgezet onderwijs is de verantwoordelijkheid voor het buiten onderhoud en aanpassing van gebouwen al in 2005 overgeheveld van de gemeente naar het schoolbestuur. Enkele gemeenten, zoals de gemeente Nijmegen hebben deze doordecentralisatie ook toegepast op de

rend (kunnen) ervaren voor een goede regie op hun huisvesting.

• •

Overleggen tussen gemeente en schoolbesturen lopen

vesting van gemeente naar schoolbesturen, geeft de ge-

stroef en partijen komen niet tot overeenstemming.

meente de mogelijkheid om te sturen op de prestaties van

Bureaucratisch stelsel en onzekerheid over toekomstige

de scholen (output) en niet op de bakstenen (input).

middelen. In economisch slechte tijden schrappen, vertra-

huisvesting van het primair en voortgezet onderwijs.

Achter de term ‘doordecentralisatie’ schuilt een basaal principe:

•

regie in eigen hand. Het spreekt voor zich dat de meest effectieve

gen of beperken gemeenten de huisvestingsplannen.

Onderwijsbesturen hebben op huisvesting na alle instru-

Schoolbesturen blijven afhankelijk van gemeentelijk beleid.

menten in hun bezit voor goed ondernemerschap: middelen,

•

Binnen de gemeente wordt er een plafondbud-

personeel en visie (onderwijsconcepten). Het verkrijgen van

get vastgesteld voor onderwijshuisvesting dat

volledige zeggenschap over de huisvesting geeft de mo-

concurreert met andere beleidsprioriteiten.

gelijkheid om hun organisatie integraal te organiseren en

Besturen ‘concurreren’ onderling om budget-

aan te sturen volgens het credo ‘vorm volgt de inhoud’.

manier voor het creëren van een goede leeromgeving ontstaat als de gebruiker van het gebouw de regie kan nemen. School-

•

besturen maken zelf keuzes over de huisvesting, de organisatie van de huisvesting en de relatie tussen huisvesting en de kwaliteit van het onderwijs . Daardoor kunnen ze de beschikbare financiële middelen optimaal inzetten voor de eisen en wensen van de leerlingen en de ouders en daarmee de school.

LUMPSUMFINANCIERING VOOR PRIMAIR ONDERWIJS Per 1 januari 2015 zijn de schoolbesturen in het primair onderwijs wettelijk verantwoordelijk gesteld voor zowel het binnen onderhoud als het buiten onderhoud van hun schoolgebouwen. Zij krijgen via lumpsumfinanciering vanuit de rijksoverheid ook de middelen om deze verantwoordelijkheid te dragen. De vraag blijft echter of het lumpsumbedrag overeenkomt met de werkelijke omvang van het onderhoud. Een discussie die zeker gevoerd mag worden!

Ook al geldt de lumpsumfinanciering voor onderhoud, de gemeente blijft nog steeds verantwoordelijk voor de bekos-

DE MEERWAARDE VAN EIGEN VERANTWOORDELIJKHEID Het verschuiven van de verantwoordelijkheden voor huis-

ten voor de eigen scholen binnen te halen.

•

Renovatie is in de bekostiging en in de regelgeving

Als alle geldstromen direct bij de onderwijsbesturen binnenko-

onvoldoende vastgelegd, terwijl dit vaak een goed

men, hebben zij de mogelijkheid om hierop te sturen en worden

alternatief is als het gaat om duurzame levensduur-

scholen ook interessant voor andere stakeholders: de financiële-

verlenging en het omgaan met cultureel erfgoed.

en commerciële markten en privaatrechtelijke partijen. Daarmee komen gelden vrij die geïnvesteerd kunnen worden in onderwijs-

EEN PLEIDOOI

huisvesting. Er kan ook een betere afwegingen gemaakt worden

Voortbordurend op deze knelpunten, is volledige doordecen-

om meer te investeren in onderdelen die door exploitatie terug-

tralisatie een goed alternatief. Regie, verantwoordelijkheden

verdiend kunnen worden. Dit vergt overigens wel een gedegen

en financiële middelen komen bij de schoolbesturen te liggen.

discussie over de voorwaarden waaronder dit kan plaatsvinden.

Hierdoor is er minder bureaucratie en draagt het schoolbestuur de volledige verantwoordelijkheid voor de keuzes die

Niet alle schoolbesturen hebben de expertise in huis als het gaat

zij maakt als het gaat om de inzet van financiële middelen.

om afbakenen van verantwoordelijkheden en de professionalisering die noodzakelijk is bij volledige doordecentralisatie. abcnova

Bij volledige doordecentralisatie wordt het economi-

ondersteunt en adviseert onderwijsbesturen bij de afweging

sche eigendom ook overgedragen aan het schoolbestuur.

voor wel of niet doordecentraliseren. Uiteraard vanuit de insteek

Waarmee schoolbesturen vrij zijn om zaken zonder toe-

dat regie op het eigen vastgoed als meerwaarde wordt gezien!

22

23

3

REGIE OP HUISVESTING

Verantwoordelijkheid pakken om te komen tot passende huisvesting�

24

25

Tabor College d’Ampte

RENOVATIE ALS DUURZAME EN BETAALBARE OPLOSSING financieel niet haalbaar waren. In overleg met opdrachtgever Het Tabor College in Hoorn beschikt sinds eind

“Politiek gevoelige omstandigheden maken dit project zeer complex.”

een paar stappen voor. Hij praat met gebruikers, maakt in-

ROL ABCNOVA

zichtelijk welke vragen er leven binnen het project en welke

De herhuisvesting van het Tabor College in Hoorn omvat op

voor rekening zijn van SOHH, en hij coördineert uitvoeren-

hoofdlijnen ca. 13.000 m2 optimalisatie/renovatie, het opstellen

de partijen. Ook doet Dennis aanvullend onderzoek als dat

van een Plan van Aanpak, een Afwijkingsplan en een Calami-

nodig is. Er is eigenlijk niets dat ik hem niet kan vragen.” Het

teitenplan, de selectie van architect en overige adviseurs, en

hoofdgebouw van het Tabor College d’Ampte is inmiddels

de begeleiding van de aanbesteding van uitvoerende partijen.

feestelijk geopend en heeft weer een levensduur van 30 jaar.

abcnova zet voor dit project haar expertise in op het gebied van huisvestingsadvies, project- en procesmanagement.

Stichting Onderwijshuisvesting Hoorn (SOHH) stelde abcnova een Afwijkingsplan op. Gijs Beyer, toenmalig directeur van SOHH

De volledige gevel en kozijnen zijn vervangen, waarmee de

2016 over een prachtig hoofdgebouw. Anders

– als aparte stichting opgericht om te zorgen voor passende

energetische prestatie van de school is verbeterd, en door

dan de indrukwekkende gevel van locatie

huisvesting voor de scholen van het Atlas College en het Tabor

het toepassen van duurzaam geproduceerde of hergebruik-

d’Ampte doet vermoeden, is het gebouw niet

College - vertelt: “Vooral door de politiek gevoelige omstandig-

te materialen kon er gestuurd worden op kostenefficiëntie

heden waarbinnen we werken, is de renovatie van het Tabor

en duurzaamheid. Daarnaast voldoet de school aan het pro-

College d’Ampte een zeer complex project. Als stichting, die het

gramma van eisen van Frisse Scholen, zijn ruimtes en lokalen

vastgoed van beide scholen in bezit heeft en verantwoordelijk

opgeknapt en uitgebreid en is er een theater gekomen waar

is voor de onderhoudsbudgetten en de facilitaire middelen,

leerlingen centraal kunnen samenkomen voor presentaties en

proberen wij de ambities van beide scholen te realiseren binnen

voorstellingen. Heijboer: “We zijn heel trots op het resultaat

het beschikbare budget en de beschikbare tijd. En die drie sluiten

en kijken uit naar de renovatie van het volgende gebouw.”

nieuw maar gerenoveerd. Een duurzame en betaalbare oplossing, die gerealiseerd werd onder de bezielende leiding van ABCNova

AMBITIES REALISEREN BINNEN BUDGET EN TIJD

niet noodzakelijkerwijs op elkaar aan. Goed projectmanage-

Een aantal jaar geleden zag het Tabor College zich gesteld voor

ment is dan essentieel. Op het moment dat abcnova instapte,

een grote uitdaging. De drie gebouwen van locatie d’Ampte

lagen er al plannen voor de sloop-nieuwbouw en was er zelfs al

waren drastisch aan vernieuwing toe, maar er werd ook een daling

een architect gecontracteerd. Het vraagt een sterke en ervaren

van het leerlingenaantal verwacht. Initieel werd er ingezet op

projectmanager om dan anders te adviseren. Simone van den

herhuisvesting in het hoofdgebouw, dat met sloop-nieuwbouw

Brink van abcnova deed het én kwam met goede alternatieven.”

zou worden uitgebreid. Dit vraagt om een andere kijk naar het opdrachtgeverschap, de beschikbare middelen en verantwoorde-

NIEUWE LEVENSDUUR VAN 30 JAAR

lijkheden door gemeenten en schoolbesturen. Wanneer hiervoor

Jan Heijboer nam een medio vorig jaar het stokje over van

een oplossing wordt gevonden, zal blijken dat renovatie vaak

Beyer en is vooral betrokken bij de uitvoering van de reno-

een goed alternatief is om de doelstelling “passende onderwijs-

vatie van het Tabor College. “Het is fijn om blind te kunnen

huisvesting” binnen de beschikbare middelen te realiseren.

vertrouwen op een projectmanager”, zegt Heijboer. “Dennis

Onderzoek van abcnova wees uit dat de nieuwbouw plannen

Tonningen, waarmee ik vooral samenwerk, is mij vaak net

26

27

Ons abc’tje A B C D E F

DVIES We geven onze klanten graag advies.

Gevraagd en ongevraagd. Want soms kunnen

we al antwoord geven voordat de vraag gesteld is.

ETROKKEN

We doen ons werk uit liefde voor het vak en vanuit betrokkenheid bij onze klanten. Onze werkdag eindigt

niet om vijf uur, maar pas als het werk het toelaat.

REATIEF We werpen graag een ander licht op de zaak.

Met veel ervaring en creativiteit gaan we op zoek

naar oplossingen buiten de gebaande paden.

UURZAAM Met een ervaren team van BREEAM-experts, staat abcnova garant voor de beste duurzame

oplossingen in concept-, gebouw- en gebiedsontwikkeling.

ERLIJK

De wensen van onze opdrachtgevers staan altijd centraal. Maar heel soms kunnen zelfs wij ze niet

in vervulling laten gaan, daarin zijn we open en eerlijk.

RIS

Met onze frisse kijk, bieden we nieuwe oplossingen voor bekende problemen.

G H I J

ROEI Bij abcnova krijgen mensen persoonlijk en professionele groeikansen. In een omgeving waar mensen de ruimte

krijgen om te groeien, ontstaan immers de beste ideeën.

verbinden, dat is onze grootste drijfveer.

O-NONSENSE

ECHT Verspreid over vier vestigingen, maar verbonden in werk, ambitie en vertrouwen vormen we een hecht team.

Ook met onze opdrachtgevers.

NSPIRATIE

Inspiratie is overal. En dat is het ook echt. Elke dag weer doen we nieuwe inspiratie op om mensen prettig te laten

wonen, werken, leren en recreëren.

ONG ABCNOVA (JAN)

Jongeren nemen bij abcnova een speciale plek in.

Via JAN komen medewerkers tot 35 jaar regelmatig

samen om kennis te delen, ervaringen uit te wisselen en projecten te bezoeken.

K L

M N O

ENSEN Mensen en belangen bijeen brengen en

OSTEN abcnova zorgt dat projecten tijdig en binnen de opgestelde begroting worden opgeleverd,

rekeninghoudend met de kosten van beheer en exploitatie.

ANGE TERMIJN

Zelfs onze kortetermijnoplossingen zijn op de lange termijn effectief, want bij al onze werkzaamheden houden

we rekening met de belangen van vandaag en morgen.

Korte lijnen en een platte organisatie zijn slechts twee voorbeelden van onze no-nonsense werkwijze.

NDERNEMEND

Ondernemerschap zit in ons dna. We houden van aanpakken, zien en benutten kansen waarmee we

waarde creëren voor onszelf en onze omgeving en gaan meteen aan de slag.

P R

van de functie van een gebouw of een gebied:

van industriële gebieden naar woongebieden, en kantoren naar scholen, hotels en publieke gebouwen.

U V W

ITVOERING

abcnova brengt ieder project snel en goed van plan naar uitvoering.

ASTGOED

Of het nu gaat om commercieel vastgoed, zorgvastgoed of publieke gebouwen,

abcnova is uw partner.

ROJECT- EN PROCESMANAGEMENT abcnova staat voor gestructureerde, transparante processen en altijd in teamverband, waardoor

continuïteit geborgd is.

ONEN Wij begrijpen dat voor een woonomgeving waarin mensen zich goed voelen, meer

nodig is dan een technische en procedurele expertise.

ISICOMANAGEMENT Risicobeheersing gaat volgens ons om actief anticiperen op alle kansen en bedreigingen die

zich tijdens een project voordoen. Risicomanagement is dan ook gewoon een kwestie van beginnen en doen.

S

T

RANSFORMATIE abcnova heeft ruime ervaring met het ombouwen

Een goed gepositioneerde boom is net zo belangrijk.

Z

ORGELOOS Opdrachtgevers hebben al genoeg aan hun hoofd daarom zijn hun zorgen ónze zorgen en

doen we er alles aan projecten zorgeloos te laten verlopen.

PECIALISTEN We hebben ons eigen team van specialisten op het gebied van planning, risicomanagement,

bouwbegeleiding, onderhoud, kosten, juridische zaken en duurzaamheid.

28

29

PROJECTENOVERZICHT Zaandam

Utrecht

Vlieland

Gorinchem

Regio College

Duurstedelaan

De Nieuwe School

Gildeplein

Utrecht

Amsterdam

Terschelling

Oosterwolde

HU - Heidelberglaan 7

Bos & Lommer

West Terschelling

IKC Oosterwolde

Utrecht

Duivendrecht

Gorredijk

HU - Padualaan 99-101

Zonnehofscholen

Loevestein

Utrecht

Hoorn

Groningen

HU - Nijenoord

Taborcollege D’Ampte

Hanzehogeschool

Utrecht

Utrecht

Winschoten

HU - Nieuwbouw

Prof. Fritz Redlschool

De Stuwe

Utrecht

Zoetermeer

Assen

HU - Daltonlaan

Fivelingo

Het Schakelveld

Utrecht

Zoetermeer

Leerdam

HU - Padualaan 97

Prins Claus

Heerenlanden college

Utrecht

Zoetermeer

Zoetermeer

Gorinchem

Didam

De Oase

Nesiohove

Kadelaan

Oudehoven

Brede school Noord

400-500

2017

Utrecht

Rijswijk

Zoetermeer

Vught

Gorinchem

Didam

Op Dreef

Muziekbuurt

Erasmuscollege

Het Kwartier

Schuttersplein

Brede school Zuid

2012

30

31

Onze onderwijsspecialisten FIJN OM KENNIS TE MAKEN!

Onze mensen zijn ons kapitaal. Zij werken dagelijks met passie aan huisvestingsvraagstukken die het onderwijsveld ons voorlegt. Ons team zorgt ervoor dat opdrachtgever en gebruiker trots kunnen zijn op hun huisvesting!

Zo bestaat ons team uit strategisch adviseurs die werkzaam zijn in de initiatieffase en definitiefase. Zij zijn leading bij het opstellen van integrale huisvestingsplannen en haalbaarheidsstudies.

We hebben ook procesmanagers die als gedelegeerd opdrachtgever uw huisvestingsportefeuille strategisch managen. Projectmanagers op verschillende kennisniveaus zijn inzetbaar gedurende het hele ontwikkelproces. Zij kunnen het totale project voor u organiseren en coรถrdineren, maar ook alleen ondersteunende werkzaamheden uitvoeren.

Contractmanagers, directievoerders en kwaliteitsmanagers zorgen ervoor dat de projecten ook daadwerkelijk gerealiseerd worden binnen de kaders die gesteld zijn tijdens de definitie- en ontwerpfase als het gaat om kwaliteit, planning en budget.

In dit magazine heeft u kennis gemaakt met abcnova, ons team, onze visie op onderwijshuisvesting en de aanpak die we kiezen.

Dit magazine is tevens een uitnodiging; een eerste aanzet tot het stellen van vragen en het verkennen van mogelijkheden.

Kortom, een uitnodiging voor een goed gesprek bij abcnova.

Grip op onderwijs huisvesting

abcnova.nl | info@abcnova.nl | 088 – 0 215 315

adviseurs

projectmanagers

procesmanagers