ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΝΤΟΣ

ΠΕΡΙΟ Δ

ΕΣ ΙΔ

=52 ΣΕΛ ΙΚΟ

πόντος 4€

ιστορία=λαογραφία=πολιτισμός

Τεύχος 16 / 3ο τρίμηνο 2020 / Λ. Δημοκρατίας 57 ΤΚ. 57013 Ωραιόκαστρο Θεσσαλονίκη

Στηρίζουμε μία νέα πνευματική κίνηση για τον Πόντο Μεγάλη είναι η χαρά μας όταν παίρνουμε συνεργασίες από φίλους αναγνώστες και συνεργάτες, ιστορικούς και ερευνητές, αλλά και ανθρώπους που απλά θέλουν να κοινοποιήσουν την οικογενειακή τους κληρονομιά στην γενικότερη δεξαμενή της ιστορικής μας μνήμης. Με αυτόν τον τρόπο βάζουν μία επιπλέον ψηφίδα στην συλλογική ιστορική μνήμη του ποντιακού ελληνισμού. Ιδιαίτερα όταν οι συνεργασίες Γράφει ο δημοσιογράφος αφορούν ανέκδοτες ιστορίες Φωκίων Γεωργίου Φουντουκίδης με αυθεντικές μαρτυρίες και αφηγήσεις από την ζωή στον Πόντο και στο παρόν τεύχος έχουμε περισσότερες από μία. Το περιοδικό μας φιλοδοξεί να δώσει την ώθηση που μπορεί, στην όχι ιδιαίτερα πλούσια πνευματική κίνηση γύρω από τον ποντιακό ελληνισμό και την κληρονομιά του, με την ενθάρρυνση και δημοσίευση αυθεντικών αφηγήσεων και οποιουδήποτε σχετικού υλικού. Θα ήταν πολύ ευχάριστο και ωφέλιμο να μπορούσε να δοθεί μία νέα πνοή σε μία είδους πνευματική κίνηση γύρω από τον ποντιακό πολιτισμό και ιστορία και εμείς ως περιοδικό θα προσπαθήσουμε, από την δική μας πλευρά και βάσει των δικών μας πεπερασμένων δυνατοτήτων να συμβάλουμε σε αυτό με, π.χ., εκδόσεις βιβλίων, πολιτιστικές-ιστορικές εκδρομές, εκδηλώσεις κ.α. Σε αυτόν τον δύσκολο δρόμο, όπως είναι δύσκολος από την πρώτη ημέρα έκδοσης του περιοδικού, χρειαζόμαστε με την δική σας στήριξη, των συνδρομητών.

Εγγραφείτε συνδρομητές Εγγραφείτε συνδρομητές για να σας στέλνουμε το περιοδικό ταχυδρομικά στον χώρο σας με 20 ευρώ το έτος (για την Ελλάδα) τέσσερις εκδόσεις, μία για κάθε εποχή του χρόνου. Επικοινωνείστε μαζί μας: τηλ. 2310 537290, 6946 333578 trapezous@gmail.com www.pontos.info

Συνδρομές: Ετήσια 20 ευρώ, Σύλλογοι 35 ευρώ Ευρώπη - Κύπρος 40 € Η.Π.Α. 55 δολλάρια Αυστραλία 70 δολλάρια Καναδάς 70 δολλάρια Ρωσία 3.500 ρούβλια

=52 ΣΕΛ ΙΚΟ

ΕΣ ΙΔ

Διεύθυνση έκδοσης: Φωκίων Φουντουκίδης, δημοσιογράφος Ανατολική Μακεδονία-Θράκη Γιώργος Πεζιρκιανίδης τηλ. 23210 50598, 6977270921

Το περιοδικό μας “Πόντος” οργανώνει επίσκεψη στον Πόντο εαν το επιτρέψουν οι συνθήκες. Θα επισκεφθούμε μεταξύ άλλων Αμάσεια, Σινώπη, Σαμψούντα, Κοτύωρα, Ακ Νταγ Ματέν, Νικόπολη (Γαράσαρη), Απές, Τραπεζούντα, Παναγία Σουμελά, Σούρμενα, Καρς, Σάντα, Κρώμνη, Ιμερα, Σταυρίν, Αργυρούπολη, Σαφράνμπολη και πολλά ακόμη μέρη του Πόντου. Ελάτε μαζί μας! Χαμηλό κόστος συμμετοχής στην εκδρομή. Επικοινωνία: τηλ.

2310 537290 και 6946 333578 Δείτε το πρόγραμμα της εκδρομής στην ιστοσελίδα μας www.pontos.info

Για το ταξίδι στον Πόντο Επικοινωνείστε μαζί μας στο τηλ. 2310 537290 & 6946 333578

Φωτογραφία εξωφύλλου: Κρώμνη: Μ. Μιχαηλίδης, Κ. Βιόπουλος και Γ. Λαμπριανίδης στον καστρότοιχο της Κρώμνης

Τρίμηνο περιοδικό Εκδόσεις “Τραπεζούς” Λ. Δημοκρατίας 57 Ωραιόκαστρο θεσσαλονίκη τηλ. 2310 537290, 6946 333578 trapezous@gmail.com

πόντος 4€

ιστορία=λαογραφία=πολιτισμός

Υποδοχή διαφήμισης 2310-537290, 6946333578

Τεύχος 16 / 3ο τρίμηνο 2020 / Λ. Δημοκρατίας 57 ΤΚ. 57013 Ωραιόκαστρο Θεσσαλονίκη

ταξιδεύω στον Πόντο

3

Ελάτε μετ’ εμάς σον Πόντον!

ΠΕΡΙΟ Δ

Ας λέω ‘σας την ορθίαν...

Πόντος

Φωκίων Φουντουκίδης

www.pontos.info

Τραπεζικοί Λογαριασμοί: ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΙΒΑΝ: GR2701107410000074100211726 ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ: ΙΒΑΝ: GR25 0172 2650 0052 6504 6893 176

Πόντος

4

γνώμη

Πόντος

Για τους Έλληνες του Πόντου, το όνομα του Μουσταφά Κεμάλ είναι γραμμένο στις μαύρες σελίδες της ιστορίας

Τι δουλειά έχει αυτή η πινακίδα στην Θεσσαλονίκη;

5

Γράφει ο Θεόφιλος Κωτσίδης Το Μουσείο Μουσταφά Κεμάλ είναι μουσείο της Θεσσαλονίκης και στεγάζεται στο σπίτι όπου πιθανολογείται πως γεννήθηκε ο Μουσταφά Κεμάλ, επονομαζόμενος και Ατατούρκ, δηλαδή «πατέρας των Τούρκων». Βρίσκεται στην οδό Αποστόλου Παύλου, πίσω από το τουρκικό Προξενείο. Κάθε χρόνο την επέτειο θανάτου του Μουσταφά Κεμάλ “Ατατούρκ” τιμούν σήμερα εκατοντάδες Τούρκοι, επισκεπτόμενοι το τουρκικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη, όπου υπάρχει και το σπίτι-μουσείο στο οποίο φέρεται να γεννήθηκε ο ιδρυτής του σύγχρονου τουρκικού κράτους. Να θυμίσουμε ότι στις 6 Σεπτεμβρίου του 1955 σημειώθηκε μια ασήμαντη, όπως αποδείχτηκε από τις ζημιές, έκρηξη στο τουρκικό προξενείο της Θεσσαλονίκης. Το κτίριο ήταν το σπίτι που γεννήθηκε ο Μουσταφά Κεμάλ. Στην Ελλάδα το γεγονός θεωρήθηκε ένα αστυνομικό περιστατικό ρουτίνας. Στην Τουρκία όμως, μέσω μιας μικρής εφημερίδας, της Ισταμπούλ Εξπρές, η έκρηξη προβλήθηκε ως πρόκληση των Ελλήνων και εθνική προσβολή. «Βάλανε φωτιά στο σπίτι του πατέρα μας Κεμάλ Ατατούρκ», έγραφε ο τίτλος... Ήταν η μεγάλη προβοκάτσια από την πλευρά των Τούρκων. Αυτή που ευθύνεται για τα “Σεπτεμβριανά”, το οργανωμένο πογκρόμ της νύχτας της 6ης Σεπτεμβρίου 1955, εξ ου και η ονομασία, που συνέβη στη Κωνσταντινούπολη, όπου καθοδηγούμενος τουρκικός όχλος προκάλεσε βίαια επεισόδια κατά των περιουσιών των Ελλήνων ομογενών και των Αρμένιων, πλην όμως, Τούρκων υπηκόων. Για τους Έλληνες του Πόντου, το όνομα του Μουσταφά Κεμάλ είναι γραμμένο στις μαύρες σελίδες της ιστορίας. Στις 19 Μαΐου 1919, κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας, ο Κεμάλ Ατατούρκ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα του Πόντου και δρομολόγησε τη δεύτερη και σκληρότερη φάση της Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού. Η πινακίδα αυτή λοιπόν είναι επί της οδού Αγ. Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη. Λίγα μέτρα πριν από το τούρκικο προξενείο. Με τις ευλογίες του κράτους ή του δήμου Θεσσαλονίκης: 1. Διαφημίζουμε και δείχνουμε που βρίσκεται το “αμφιλεγόμενο σπίτι” του Μουσταφά Κεμάλ.

2. Η λέξη “Ατατούρκ” πάνω στην πινακίδα.

3. Υπάρχει στην προσφυγομάνα και Ποντιομάνα Θεσσαλονίκη, πινακίδα με το όνομα του σφαγέα του Προσφυγικού Ελληνισμού. Οι απαντήσεις, δικές σας!

Επιστολές Αγαπητέ Φωκίων, διάβασα με ενδιαφέρον τις πληροφορίες του κ. Γιώργου Στεφανίδη για τις καλογριές του αγίου Γεωργίου του Ζαντού και τον ευχαριστώ για την κάλυψη του θέματος που το 2019 δεν γνώριζα επαρκώς. Από τη δημοσίευσή μου στο 12ο τεύχος του περιοδικού ΠΟΝΤΟΣ για το θέμα και ύστερα, ακολουθώντας ανάλογη διαδρομή με τον ίδιο (προμήθεια του εξαιρετικού βιβλίου για την Παναγία την Χρυσοκέφαλη και επικοινωνία με τον συγγραφέα πατέρα Παύλο Καρατζίδη), είχα την τύχη να συγκεντρώσω και επιπλέον πληροφορίες για έξι ακόμη μοναχές, που θα μπορούσαν να δημοσιευθούν στο περιοδικό ΠΟΝΤΟΣ, αμέσως μετά την κυκλοφορία του βιβλίου μου με τίτλο «Η εξόντωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας του Πόντου», σχετικά σύντομα. Ευχαριστώ για τη φιλοξενία Θεοδώρα Ιωαννίδου

Πόντος

6

Πόντος

Η Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονίκης στην Τριάδα Σερρών το 1951 Η Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονίκης, στα δύσκολα χρόνια μετά την κατοχή και τον εμφύλιο στάθηκε δίπλα σε χωριά που επλήγησαν από το αδελφοκτόνο μίσος. Στις 21 Οκτωβρίου 1951, αφού συγκέντρωσε ιματισμό από δωρεές, αντιπροσωπεία της επισκέφθηκε το χωριό Τριάδα των Σερρών που είχε υποστεί σοβαρά πλήγματα κατά τον εμφύλιο καθώς κάηκε σχεδόν ολοκληρωτικά από τον ΕΛΑΣ που εκτέλεσε σχεδόν όλους τους άρρενες κατοίκους του. Στην φωτρογραφία την ημέρα της διανομής του ιματισμού στα ορφανά παιδιά του χωριού.

Η οικογένεια Μαργιολίδη από το Λυκάστ

Επιμέλεια Γιώργος Πεζιρκιανίδης

φωτο γραφήματα

Η Οικογένεια Μαργιολίδη από το χωριό Λυκάστ’. Το Λυκάστ’ ήταν μικρό ορεινό ελληνικό χωριό της περιοχής Αργυρούπολης του Πόντου, κοντά στην Κρώμνη σε υψόμετρο 1.900 μ., πάνω από τον Διπόταμο, στην συμβολή των ποταμών της Ίμερας και της Κρώμνης

7

8

Πόντος Μάρκο Πόλο / πέρασε από την Τραπεζούντα

Ο Μάρκο Πόλο πέρασε από την Τραπεζούντα Επιστρέφοντας για την Βενετία από το περιπετειώδες ταξίδι του στην Κίνα και την αυλή του αυτοκράτορα Κουμπλάϊ Χαν

Πόντος Μάρκο Πόλο / πέρασε από την Τραπεζούντα Ο Μάρκο Πόλο γεννήθηκε το 1254 στην Βενετία. Γνωστός έγινε με τα περιβόητα ταξίδια του τα οποία είναι και καταγεγραμμένα στο βιβλίο: «Τα Ταξίδια του Μάρκο Πόλο». Ανήκε σε οικογένεια εμπόρων που είχαν ήδη ανεπτυγμένες σχέσεις στην Ανατολή και ιδιαίτερα με το Μογγόλο ηγεμόνα Κουμπλάϊ Χαν, του οποίου έγιναν πρέσβεις. Το 1292 , επιστρέφοντας για την πατρίδα του την Βενετία, πέρασε από την Τραπεζούντα όπου τον ...λήστεψαν! Την εποχή εκείνη αυτοκράτορας της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντος ήταν ο Ιωάννης Β’ ο Μεγάλος Κομνηνός ο οποίος είχε μπλέξει σε μεγάλες περιπέτειες...

Ταξίδια της οικογένειας Πόλο Ο Μάρκο, ακολούθησε έναν δρόμο, ήδη ανοιγμένο, από τις προσπάθειες των προγόνων του, και ειδικά του πατέρα του Νικολό και του θείου του Μαφέο. Η οικογένεια, είχε αναπτύξει εμπορικές σχέσεις με την Μέση Ανατολή για μεγάλο χρονικό διάστημα, αποκτώντας αξιόλογα πλούτη και σημαντικό, κύρος. Η οικογένεια Πόλο, γύρω στο 1260, «ρευστοποίησε» την περιουσία της, στην Κωνσταντινούπολη, επένδυσε σε πολύτιμους λίθους και ξεκίνησε για τον ποταμό Βόλγα, όπου ο Μπέρκε Χαν, ηγεμόνας των δυτικών περιοχών, στην Μογγολική αυτοκρατορία, είχε την «αυλή» του στο Σαράϊ, ή στο Μπούλγκαρ. Σε αυτήν την αυλή, οι Πόλο, διπλασίασαν τα κεφάλαιά τους! Κάποια πολιτικά γεγονότα, εμπόδισαν την επιστροφή τους στη Βενετία, και έτσι, ταξίδεψαν ανατολικά προς την Μπουχάρα, ολοκληρώνοντας το ταξίδι τους, τέσσερα χρόνια αργότερα, στην πρωτεύουσα της Μογγολικής Αυτοκρατορίας, που πιθανότατα ήταν και η θερινή κατοικία τού «Μεγάλου Χάν». Αφού απέκτησαν φιλικές σχέσεις με τον ίδιο τον μεγάλο, τον Κουμπλάϊ Χαν, στάλθηκαν πίσω στην Ευρώπη, ως πρεσβευτές του Κουμπλάϊ στον Πάπα, μεταφέροντας επιστολές που ζητούσαν από τον τελευταίο να στείλει στον Κουμπλάϊ εκατό μορφωμένους άνδρες, «εξοικειωμένους με τις Επτά Τέχνες»! Μετέφεραν, επίσης, δώρα και τους ζητήθηκε να φέρουν πίσω λίγο λάδι από το λυχνάρι που έκαιγε στον «Πανάγιο Τάφο» τής Ιερουσαλήμ. Εν τω μεταξύ, ο Μάρκο, είχε γεννηθεί γύρω στο 1254 και απ’ ό,τι φαίνεται, μάλλον σίγουρο είναι, ότι δεν έμαθε καθόλου, ή, έμαθε ελάχιστα, Λατινικά.

Στον μακρινό δρόμο για την Κίνα… Δε γνωρίζουμε κάτι για τη ζωή του μέχρι τη στιγμή που σε ηλι-

Η πομπή του Μάρκο Πόλο ταξιδεύει στην Ινδία

9

10

Πόντος

Μάρκο Πόλο / πέρασε από την Τραπεζούντα

Μάρκο Πόλο / πέρασε από την Τραπεζούντα

Πόντος

11

κία 15 ή 16 ετών συνόδευσε τον πατέρα του και το θείο του στη μογγολική αυλή. Σταματώντας στην Άκρα του σημερινού Ισραήλ, οι Πόλο παρέλαβαν από τον παπικό απεσταλμένο επιστολές για τον Κουμπιλάι Χαν. Από εκεί ταξίδεψαν προς την Κίνα μέσω Κεντρικής Ασίας, αρρωσταίνοντας από ελονοσία στο Αφγανιστάν, όπου ανάρρωσαν χάρη στο ήπιο κλίμα. Στο διάβα τους συνάντησαν ένα μωσαϊκό λαών και πολιτισμών, κυρίως μουσουλμανικών, συναναστρεφόμενος ωστόσο και βουδιστές, νεστοριανούς χριστιανούς και ζωροάστρες. Το 1274 ή 1275, η οικογένεια έφτασε στην αυλή του Κουμπιλάι Χαν στην Κίνα. Για τα επόμενα 17 χρόνια υπηρέτησαν το Μογγόλο ηγεμόνα, όπως έκαναν και πολλοί ξένοι υπήκοοι, καθώς οι κατακτητές Μογγόλοι δεν εμπιστεύονταν τους Κινέζους. Πιθανολογείται ότι ο πατέρας και ο θείος είχαν κάποιου είδους τεχνοκρατικό ρόλο, ενώ σύμφωνα με το βιβλίο υπήρξαν στρατιωτικοί σύμβουλοι. Ο Μάρκο, κέρδισε την εύνοια του Κουμπλάϊ Χαν, ο οποίος, ευχαριστιόταν πολύ να ακούει για «παράξενες» χώρες και έστειλε, επανειλημμένα, τον Μάρκο σε διερευνητικές αποστολές, σε απομακρυσμένες περιοχές της αυτοκρατορίας.

Στον δρόμο για την επιστροφή στην Βενετία και η ληστεία στην Τραπεζούντα! Κάποια στιγμή, γύρω στο 1292, μια Μογγόλα πριγκίπισσα, επρόκειτο να σταλεί, δια θαλάσσης, στην Περσία, για να παντρευτεί τον Αργκούν Χαν και οι Πόλο προσφέρθηκαν να την συνοδεύσουν. Φαίνεται ότι ο Κουμπλάϊ Χαν ήταν απρόθυμος να τους αφήσει να φύγουν, αλλά, τελικά, τους έδωσε την άδεια. Ο Κουμπλάϊ Χαν πλησίαζε τότε το 80ό έτος της ηλικίας του και ο θάνατός του θα μπορούσε να ήταν «επικίνδυνος», για μια μικρή ομάδα απομονωμένων ξένων. Επί πλέον, ήταν φυσικό να επιθυμούν και οι ίδιοι να ξαναδούν την πατρίδα τους, Βενετία, και τις οικογένειές τους. Έτσι, πήραν τον δρόμο του γυρισμού, αφού επιβιβάστηκαν σε έναν στόλο 14 πλοίων, και πήραν νότια πορεία. Ο στόλος, προσέγγισε την Τσάμπα (το σημερινό Βιετνάμ), κάποια νησιά και την Μαλαϊκή Χερσόνησο. Ύστερα από, πεντάμηνη παραμονή στην Σουμάτρα όπου ο Μάρκο παρατήρησε βαθύτατα εντυπωσιασμένος, ότι σε αυτή την περιοχή της Γης (νοτίως τού Ισημερινού), ο Πολικός Αστέρας έδυε, έφθασε ξανά στην Κεϋλάνη. Μετά, πέρασαν τη δυτική ακτή της Ινδίας και τη νότια Περσία, μετά, βρέθηκαν στο Χορμούζ, και τελικά, στο Χορασάν. Οι Πόλο, τελικά, ξεκίνησαν για την Ευρώπη. Οι κινήσεις τους, όμως, σε αυτό το σημείο δεν είναι εξακριβωμένες. Πιθανόν, να παρέμειναν στην Ταυρίδα. Δυστυχώς, μόλις άφησαν την Μογγολία, και πάτησαν το πόδι τους σε χριστιανική χώρα, στην Τραπεζούντα, έπεσαν θύματα ληστείας, και έχασαν το μεγαλύτερο μέρος της κοπιαστικά κερδισμένης περιουσίας τους! Ύστερα και από άλλες καθυστερήσεις, έφθασαν στην Κωνσταντινούπολη και τελικά, στην Βενετία, το 1295.

Δυστυχώς, μόλις άφησαν την Μογγολία, και πάτησαν το πόδι τους σε χριστιανική χώρα, στην Τραπεζούντα, έπεσαν θύματα ληστείας, και έχασαν το μεγαλύτερο μέρος της κοπιαστικά κερδισμένης περιουσίας τους!

12

Πόντος Μάρκο Πόλο / πέρασε από την Τραπεζούντα

Το σπίτι του Μάρκο Πόλο στην Βενετία

Η Τραπεζούντα του 1292

Την εποχή αυτή αυτοκράτορας στην αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ήταν ο Ιωάννης Β’ ο Μεγάλος Κομνηνός και ελάμβαναν χώρα σημαντικά γεγονότα στην Τραπεζούντα και στις σχέσεις της με την Κωνσταντινούπολη

Τι συνέβαινε όμως στην Τραπεζούντα την εποχή που πέρασε από αυτήν ο Μάρκο Πόλο; Την εποχή αυτή αυτοκράτορας στην αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ήταν ο Ιωάννης Β’ ο Μεγάλος Κομνηνός και ελάμβαναν χώρα σημαντικά γεγονότα στην Τραπεζούντα και στις σχέσεις της με την Κωνσταντινούπολη. Ο Ιωάννης Β΄ γεννήθηκε στην Τραπεζούντα το 1262/1263. Ήταν γιος του Μανουήλ Α΄ Μεγάλου Κομνηνού, αυτοκράτορα Τραπεζούντας (1238-1263), και της Ειρήνης Συρίκαινας και αδελφός του Γεωργίου Μεγάλου Κομνηνού (1266-1280). Ετεροθαλή αδέλφια του Ιωάννη Β΄ ήταν οι μετέπειτα αυτοκράτορες Τραπεζούντας Ανδρόνικος Β΄ Μέγας Κομνηνός (1330-1332) και Θεοδώρα Μεγάλη Κομνηνή (1285-1287). Το 1280 ο Ιωάννης Β΄ Μέγας Κομνηνός ανήλθε στο θρόνο της Τραπεζούντας, στον οποίο παρέμεινε έως το θάνατό του,

Πόντος Μάρκο Πόλο / πέρασε από την Τραπεζούντα

13

με εξαίρεση το σύντομο διάστημα της βασιλείας της Θεοδώρας. Το 1282 παντρεύτηκε την Ευδοκία Παλαιολογίνα, κόρη του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου (1261-1282), και απέκτησε μαζί της δύο γιους, τους μετέπειτα αυτοκράτορες Αλέξιο Β΄ Μέγα Κομνηνό (12971330) και Μιχαήλ Μέγα Κομνηνό (1344-1349). Πέθανε στις 16 Αυγούστου του 1297 στα Λίμνια και η σορός του τάφηκε στη μονή της Παναγίας της Χρυσοκεφάλου. Ο Ιωάννης Β΄ παραχώρησε προνόμια στη μονή Παναγίας Σουμελά, και μαζί με τη σύζυγό του ήταν κτήτορες του ναού του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, στον οποίο σώζονταν μέχρι το 1863 οι απεικονίσεις του ζεύγους.

Εσωτερική πολιτική Το 1280 ο Ιωάννης Β΄ σφετερίστηκε με επιτυχία το θρόνο από τον αδελφό του Γεώργιο Μέγα Κομνηνό (1266-1280), ο οποίος ήταν φίλα προσκείμενος προς την Ιβηρία (Γεωργία). Αμέσως άρχισε συνομιλίες με την Κωνσταντινούπολη, που οδήγησαν στην αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ των δύο αυλών. Το 1282 επιτεύχθηκε η σύναψη επιγαμίας του οίκου των Μεγάλων Κομνηνών με τον οίκο των Παλαιολόγων με τον γάμο του Ιωάννη Β΄ με την Ευδοκία Παλαιολογίνα, γάμο που επεδίωκε διακαώς ο Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος. Οι ενέργειες όμως του Τραπεζούντιου αυτοκράτορα προκάλεσαν τις έντονες αντιδράσεις της τοπικής αριστοκρατίας, που ήταν αρνητικά διακείμενη απέναντι στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ο Ιωάννης μάλιστα αναγκάστηκε προσωρινά να διακόψει τις ενέργειες για τη σύναψη της επιγαμίας. Η αντιπαράθεση αριστοκρατίας και αυτοκράτορα οδήγησε το 1281 σε στασιαστικό κίνημα που οργανώθηκε από τον εκπρόσωπο της εγχώριας αριστοκρατίας της Τραπεζούντας, Παπαδόπουλο. Ο στασιαστής αιχμαλώτισε τον Ιωάννη Β΄, όμως οι οπαδοί του αυτοκράτορα άσκησαν με επιτυχία πίεση για την απελευθέρωσή του. Τελικά ο Ιωάννης Β΄ τέλεσε στην Κωνσταντινούπολη το γάμο του με την Ευδοκία Παλαιολογίνα το 1282. Οι τοπικοί άρχοντες, επιδιώκοντας την πτώση του αυτοκράτορα ενώ εκείνος ήταν ακόμα στην Κωνσταντινούπολη, προχώρησαν σε μυστικές συνεννοήσεις με τον βασιλιά της Ιβηρίας Δαβίδ Ε΄, τον οποίο υποκίνησαν να εισέλθει τον Απρίλιο του 1282 στην αυτοκρατορία και να πολιορκήσει, χωρίς επιτυχία ωστόσο, την πόλη της Τραπεζούντας. Οι ενέργειες αυτές ανάγκασαν τον Ιωάννη Β΄ να επισπεύσει την αναχώρησή του από την Κωνσταντινούπολη. Έφτασε στην Τραπεζούντα στις 25 Απριλίου του 1283 όπου ήρθε αντιμέτωπος με τις εσωτερικές ταραχές που ταλαιπωρούσαν την πόλη. Το επόμενο έτος επέδραμε εναντίον της Τραπεζούντας ο έκπτωτος Γεώργιος Μέγας Κομνηνός (1266-1280) για να διεκδικήσει χωρίς αποτέλεσμα το θρόνο του. Ο Γεώργιος, που είχε παραδοθεί με δόλο από μέλη της αριστοκρατίας με κωνσταντινουπολίτικους δεσμούς στον Μογγόλο χάνο της Βαγδάτης, Abaga, και απελευθερώθηκε μετά το θάνατο του τελευταίου, το 1282,1 εκμεταλλεύτηκε την δυσαρέσκεια της τοπικής αριστοκρατίας της Τραπεζούντας εναντίον του αδελφού του για να εξασφαλίσει την υποστήριξή της. Ωστόσο ο Ιωάννης Β΄ κατάφερε να καταστείλει την επανάσταση και να αιχμαλωτίσει τον Γεώργιο. Το 1284/1285 ο Ιωάννης Β΄ δέχθηκε την επίθεση της ετεροθαλούς αδελφής του Θεοδώρας Μεγάλης Κομνηνής (1285-1287) και έχασε για μικρό χρονικό διάστημα την

Χάρτης με τα κράτη που υπήρχαν την εποχή των ταξιδιών του Μάρκο Πόλο. Μεταξύ αυτών και η αυτοκρατορία της Τραπεζούντος

14

Πόντος Μάρκο Πόλο / πέρασε από την Τραπεζούντα εξουσία. Την ίδια εποχή οι Τουρκομάνοι άδραξαν την ευκαιρία για να καταλάβουν και να ερημώσουν τη Χαλυβία, (Χαλδία) περιοχή οικονομικά εύρωστη, γνωστή για τα μεταλλεία της. Ο Ιωάννης Β΄ Μέγας Κομνηνός, που είχε καταφύγει πιθανόν στην Τρίπολη του Πόντου, κατάφερε να ανασυγκροτήσει τις δυνάμεις του μέσα σε δύο χρόνια, και το 1287 επαναδιεκδίκησε με επιτυχία το θρόνο, αναγκάζοντας τη Θεοδώρα να εγκαταλείψει την αυτοκρατορία και να καταφύγει στη Γεωργία. Παρά τις εσωτερικές αυτές ταραχές και τα στασιαστικά κινήματα, επί Ιωάννη Β΄ μεγάλου Κομνηνού (1280-1285/12871297) παρατηρήθηκε αύξηση της νομισματικής κυκλοφορίας και το εμπόριο γνώρισε μεγάλη ακμή.

Σχέσεις με την Κωνσταντινούπολη

Ο Εδουάρδος Α΄, Βασιλιάς της Αγγλίας έστειλε για πρώτη φορά πρέσβεις στην Τραπεζούντα το 1292, όταν ήταν αυτοκράτορας ο Ιωάννης Β’ Κομνηνός, την εποχή που περνούσε από εκεί ο Μάρκο Πόλο

Όταν ο Ιωάννης Β΄ ανήλθε στο θρόνο της Τραπεζούντας, η μερίδα των ανθενωτικών, η οποία είχε δημιουργηθεί στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία μετά την ένωση των Εκκλησιών που υπεγράφη στη σύνοδο της Λυών το 1274, είδε στο πρόσωπό του τον προστάτη της ορθοδοξίας αλλά και τον γνήσιο απόγονο των Κομνηνών που θα διεκδικούσε το θρόνο της Κωνσταντινούπολης από τον σφετεριστή Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο (1261-1282). Το ενδεχόμενο μιας διεκδίκησης των νόμιμων δικαιωμάτων του στο θρόνο της Κωνσταντινούπολης φαινόταν να ενισχύεται με την αναγόρευσή του σε «αυτοκράτορα Ρωμαίων». Ο Μιχαήλ Η΄, μπροστά στον επικείμενο κίνδυνο και μετά τις αποτυχημένες προσπάθειες που κατέβαλλε μέσω αλλεπάλληλων πρεσβειών να τον πιέσει να εγκαταλείψει τον τίτλο του, του πρότεινε το χέρι της κόρης του Ευδοκίας δύο φορές. Καταρχάς ο Ιωάννης Β΄ Μέγας Κομνηνός υποχρεώθηκε να διακόψει τις διαπραγματεύσεις, όπως αναφέραμε, λόγω των αντιδράσεων της τοπικής αριστοκρατίας, στη συνέχεια όμως προσανατολίστηκε αποφασιστικά στην επιγαμία με τον οίκο των Παλαιολόγων. Ο γάμος του με την Ευδοκία Παλαιολογίνα το 1282 αποτέλεσε και την αφετηρία εξομάλυνσης και σύσφιξης των σχέσεων Κωνσταντινούπολης και Τραπεζούντας. Στη συνέχεια ο Ιωάννης Β΄ αλλοίωσε τον τίτλο του σε «πιστό βασιλέα και αυτοκράτορα πάσης Ανατολής, Ιβήρων και Περατείας», παρόλο που αρχικά είχε συμφωνηθεί να λάβει τον υποδεέστερο τίτλο του δεσπότη.3 Είναι πιθανόν την ίδια περίοδο να ορίστηκε ως έμβλημα των Παλαιολόγων ο δικέφαλος αετός, ενώ οι Μεγάλοι Κομνηνοί διατήρησαν ως σύμβολο του οίκου τους τον αετό, το σύμβολο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Σχέσεις με τη Δύση Μετά την κατάληψη της βυζαντινής Άκρας ( πόλη της Δυτικής Γαλιλαίας στο βόρειο Ισραήλ. Βρίσκεται στην βόρεια πλευρά του Κόλπου της Χάιφα) το 1291 από τους Μαμελούκους, τους μουσουλμάνους ηγεμόνες της Αιγύπτου, ο Ιωάννης Β΄ έλαβε πρόταση από τον πάπα της Ρώμης Νικόλαο Δ΄(1288-1292) να συμμετάσχει σε σταυροφορία για την ανάκτηση των Αγίων Τόπων. Η πρόταση

Πόντος Μάρκο Πόλο / πέρασε από την Τραπεζούντα απέβλεπε έμμεσα και σε συνεργασία με τους Μογγόλους της Περσίας, με τους οποίους η Τραπεζούντα διατηρούσε καλές σχέσεις την περίοδο εκείνη. Οι εσωτερικές έριδες που ταλάνιζαν την αυτοκρατορία δεν του επέτρεψαν ωστόσο να ανταποκριθεί στο κάλεσμα του πάπα. Είναι ακριβώς την εποχή που ο Μάρκο Πόλο συνιδεύει την Μογγόλα πριγκίπισσα, επρόκειτο να σταλεί, δια θαλάσσης, στην Περσία, για να παντρευτεί τον Αργκούν Χαν. Την χρονιά εκείνη, επίσης, Το 1292 μαρτυρείται η έλευση στην Τραπεζούντα πρεσβείας του Εδουάρδου Α΄ Βασιλιά της Αγγλίας. Ο Ιωάννης Β΄ Μέγας Κομνηνός ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας Τραπεζούντας που σύναψε σχέσεις με τη Βρετανία.

Η επιστροφή στην Βενετία και η φυλάκιση

Βιβλίο με τις διηγήσεις του Μάρκο Πόλο

Όταν οι Πόλο επέστρεψαν στην Ιταλία, η Βενετία βρισκόταν σε πόλεμο με τη Γένοβα. Ο Μάρκο Πόλο κατετάγη στον βενετικό στόλο με την ιδιόκτητη γαλέρα του, αλλά στη Ναυμαχία του Κόρτσουλα οι Γενοβέζοι νίκησαν τον βενετικό στόλο και ο Μάρκο Πόλο πιάστηκε αιχμάλωτος. Πέρασε αρκετούς μήνες της φυλάκισής του υπαγορεύοντας μία λεπτομερή περιγραφή των ταξιδιών του στον συγκρατούμενό του, Ρουστιτσέλο ντα Πίζα, ο οποίος ενσωμάτωσε και δικές του ιστορίες καθώς και άλλες ιστορίες και ανέκδοτα γεγονότα από την Κίνα. Το βιβλίο σύντομα εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη σε χειρόγραφη μορφή και έγινε γνωστό ως Τα Ταξίδια του Μάρκο Πόλο. Περιγράφει τα ταξίδια των Πόλο στην Ασία, προσφέροντας στους Ευρωπαίους την πρώτη διεξοδική ματιά στην Άπω Ανατολή, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, της Ινδίας και της Ιαπωνίας. Ευτυχώς, ο Μάρκο, γρήγορα απελευθερώθηκε και επέστρεψε στην Βενετία. Φαίνεται ότι έζησε μια ήσυχη ζωή, καταφέρνοντας να αποκτήσει όχι και τόσο σημαντική περιουσία και πέθανε σε ηλικία 70 χρονών. Μια πασίγνωστη ιστορία αναφέρει ότι ζητήθηκε από τον Μάρκο, λίγες στιγμές προτού πεθάνει, να ανακαλέσει τους «μύθους», τους οποίους είχε «εφεύρει» και ανέφερε στο βιβλίο του, αλλά, η απάντησή του ήταν ότι: δεν είχε περιγράψει ούτε τα μισά απ’ όσα είχε δει στην πραγματικότητα! Είναι γνωστό ότι στην διαθήκη του άφηνε ελεύθερο έναν Τάταρο σκλάβο, ο οποίος, μάλλον, τον είχε ακολουθήσει. Το όνομά του δόθηκε στο αεροδρόμιο της Βενετίας σε ένα είδος προβάτου και πολλοί συγγραφείς και σκηνοθέτες, «υλοποίησαν» ταινίες και βιβλία βάζοντας πάντα, ο καθένας ξεχωριστά, την δική του «πινελιά». Επηρέασε, επίσης, την Ευρωπαϊκή χαρτογραφία, οδηγώντας στην δημιουργία του «Παγκόσμιου Χάρτη», του Φρα Μάουρο. ΠΗΓΕΣ: ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ https://el.wikipedia.org http://grdiscovery.com/ - Ελίζα Ηλιάδου www.eirinika.gr commons.wikimedia.org

15

16

Πόντος

Οι απίστευτες συμπτώσεις για την Σοφία Παπαδοπούλου στο ταξίδι μας στον Πόντο Ενα μυστηριώδες κομποσκίνι που την περίμενε παντού!

Η

Σοφία Παπαδοπούλου έκανε ένα μακρινό ταξίδι από την Αυστραλία, όπου ζει ως μετανάστρια, στην Ελλάδα το περασμένο Καλοκαίρι του 2019. Ήταν αποφασισμένη να βρει τις ρίζες της στον Πόντο. Δεν ήξερε όμως ακριβώς πως. Το μόνο που γνώριζε ήταν το όνομα του χωριού από το οποίο καταγόταν οι πρόγονοι της: «Παχτσετζίκ». Και το όνομα του προπάππου της, ιερέα στο χωριό, Δημήτρη Παπαδόπουλου. Οι συγγενείς της στην Ελλάδα ζούσαν κάπου στην Δυτική Μακεδονία, στην περιοχή Γρεβενών αλλά η επικοινωνία είχε αποκοπεί εδώ και πολλά χρόνια. Θα έψαχνε κατόπιν και γι’ αυτούς. Κατά την διάρκεια της διαμονής της στην Θεσσαλονίκη, και εκεί που τα σκεφτόταν όλα αυτά, είδε στην τηλεόραση, στον τηλεοπτικό σταθμό EURO μία διαφήμιση για ένα ταξίδι στον Πόντο. Τηλεφώνησε αμέσως στον τηλεφωνικό αριθμό των πληροφοριών της διαφήμισης και στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής ήταν ο δημοσιογράφος Φωκίων Φουντουκίδης, εκδότης του περιοδικού «Πόντος» που οργάνωνε την εκδρομή. Την άλλη ημέρα η Σοφία βρισκόταν στο γραφείο του περιοδικού «Πόντος στο Ωραιόκαστρο. Ρώτησε τον δημοσιογράφο εάν γνωρίζει κάτι για το χωριό Παχτσετζίκ. Ο Φωκίων Φουντουκίδης μετά χαράς της είπε πως βρίσκεται στο Ακ Νταγ Ματέν και είχε ιδρυθεί από Έλληνες μεταλλωρύχους της Αργυρούπολης (Μεγάλη Τσίτη) οι οποίοι εγκατέλειψαν την Αργυρούπολη όταν σταμάτησε η εκμετάλλευση των μεταλλείων και αναζήτησαν καλύτερη τύχη στην περιοχή αυτή. Κοντά στην Καππαδοκία ίδρυσαν την πόλη του Ακ Νταγ Ματέν και τα γύρω χωριά. Της παρουσίασε στοιχεία για το χωριό και την περιοχή από το εξαίρετο βιβλίο του Κώστα Νικολαΐδη για το Ακ Νταγ Ματέν που το είχε πάνω στο γραφείο του. Τηλεφώνησε μάλιστα στον «ειδικό» γύρω από το Ακ Νταγ Ματέν, τον άνθρωπο που ασχολείται με περισσή αγάπη για την περιοχή αυτή, τον Βασίλειο-Γεώργιο Μακρίδη από την Κιβωτό Γρεβενών ο οποίος με προθυμία έδωσε ακόμη περισσότερες πληροφορίες.

Καθ’ οδόν για τον Πόντο Η Σοφία το αποφάσισε. Θα πάρει μέρος στο ταξίδι για τον Πόντο που οργάνωνε για τις 11 Αυγούστου 2019 το περιοδικό «Πόντος». Αφού διέσχισε, με την υπόλοιπη ομάδα των εκδρομέων τον πανέμορφο και μαρτυρικό Πόντο ήρθε η ώρα να κατευθυνθεί προς την ιδιαίτερη πατρίδα της. Με ένα μικρό λεωφορείο, μαζί με άλλους εκδρομείς που κατάγονταν από απομακρυσμένα χωριά στην ίδια διαδρομή ξεκίνησαν για το μακρινό και κουραστικό ταξίδι καθώς το Ακ νταγ Ματεν βρίσεκται στην περιοχή της Άγκυρας πολύ μακριά από τον ιστορικό Πόντο. Διέσχισαν την περιοχή της Νικοπόλεως, περιφέρεια Κολωνίας από το χωριό Αγούλια, από την περιοχή του Απές και στο χωριό του θρυλικού οπλαρχηγού Βασίλη Ανθόπουλου για να το δει ο απόγονος του Δημήτρης Παπαδόπουλος. Έφτασαν αργά το απόγευμα στην πόλη του Ακ Νταγ Ματέν και επισκέφθηκαν πρώτα το χωριό Γαραπίρ όπου ο συνταξιδιώτης καθηγητής Στέργιος Κατσανίδης πραγματοποίησε το όνειρο της ζωή του να επισκεφθεί το χωριό των προγόνων

Η στιγμή κατά την οποία η Σοφία Παπαδοπούλου βρίσκει ένα κομποσκίνι στο σπίτι του Ελληνα ιερέα στο Παχτσετζίκ κρεμασμένο από ένα καρφί στον ξύλινο δοκό

Πόντος του.

Στο Παχτσετζίκ Ηταν αργά νύχτα όταν ή ομάδα, στην οποία συμμετείχαν επίσης η ιστορική ερευνήτρια Δώρα Ιωαννίδου και η γνώστρια της τουρκικής γλώσσας Κατερίνα Σκεντερίδου. Στο χωριό Παχτσετζίκ οι ντόπιοι κάτοικοι μας υπέδειξαν ένα σπίτι το οποίο ήταν, όπως μας είπαν, το σπίτι του ιερέα. Η Σοφία μπήκε μέσα και με έκπληξη βρήκε κρεμασμένο στο ξύλινο δοκάρι ένα κομποσκίνι! Απορίας άξιο ήταν πως δεν το είχε δει κανείς για 100 χρόνια και το είδε αμέσως η Σοφία Παπαδοπούλου που είχε κάνει εκείνο το μακρινό και κουραστικό ταξίδι από την Αυστραλία. Λες και την περίμενε. Η συγκίνηση ήταν μεγάλη… Βέβαια δεν μπορούμε να γνωρίζουμε εάν αυτό το σπίτι ήταν του ιερέα παππού της Δημήτριου Παπαδόπουλου ή του τελευταίου ιερέα του χωριού Μιχάλη Ναλμπαντίδη, όπως μας πληροφόρησε η ιστορική ερευνήτρια Δώρα Ιωαννίδου, αλλά ίσως σε μια επόμενη επίσκεψη καταφέρουμε να συγκεντρώσουμε περισσότερα στοιχεία. Για να είμαστε συνεπείς όμως με τις διαθέσιμες πληροφορίες που υπάρχουν, στο επόμενο τέυχος, θα δημοσιεύσουμε όλες τις πληροφορίες για τον τελευταίο ιερέα του Παχτσετζίκ Μιχάλη Ναλμπαντίδη.

Οι εκπλήξεις δεν σταματούν εδώ Οι εκπλήξεις όμως δεν σταματούν εδώ καθώς η Σοφία επιστρέφοντας στην Αυστραλία βρίσκει τυχαία σε ένα δέντρο κρεμασμένο ένα παρόμοιο κομποσκίνι! Οι συμπτώσεις αυτές αλλά και η συναισθηματική φόρτιση από το ταξίδι ανεύρεσης των ριζών των προγόνων της κάνει την Σοφία να πιστεύει ότι όλα αυτά δεν ήταν απλά συμπτώσεις...

Πάνω: Το μισοερειπωμένο σπίτι του ιερέα στο Παχτσετζίκ, το οποίο μας υπέδειξαν οι ντόπιοι κάτοικοι. Δεξιά: Το κομποσκίνι που βρήκε τυχαία στην διχάλα ενός δέντρου όταν επέστρεψε στην Αυστραλία η Σοφία Παπαδοπούλου

Η Σοφία Παπαδοπούλου μόλις βρήκε ένα κομποσκίνι στο σπίτι του Ελληνα ιερέα στο Παχτσετζίκ

17

18

Πόντος Ιστορίες Γενοκτονίας από τους αυτόπτες μάρτυρες

Πορεία θανάτου

από την Χάβζα ως το Χαλέπι

Από το φωτογραφικό αρχείο της βιβλιοθήκης του Κογκρέσου των ΗΠΑ: Αρμένιοι εξορισμένοι σε συσσίτιο στην Συρία όπου κατέληξαν μαζί με τους Ελληνες ύστερα από την εξοντωτική πορεία της εξορίας

Πόντος

Γράφει ο Ιάσονας Γαβριηλίδης, ιστορικός

Η απίστευτη ιστορία των κατοίκων ενός χωριού τη Χάβζας του δυτικού Πόντου που ύστερα από μία εξοντωτική πορεία ενάμιση έτους από τον δυτικό Πόντο έως το Χαλέπι της Συρίας και τον Λίβανο έφθασαν, απο ένα σύνολο 3.000 εξορίστων, μόνο οι επτακόσιοι... Έχει συμπληρωθεί πλέον ένας αιώνας από την αρχή της δεύτερης και κρίσιμης περιόδου των διωγμών που κατέληξαν στη γενοκτονία του Ελληνισμού του Πόντου. Η πρώτη γενιά των προσφύγων, οι επιζήσαντες των γεγονότων, έχει φύγει από τη ζωή οριστικά. Έτσι η άμεσα βιωμένη μνήμη έδωσε τη σκυτάλη στην έμμεση, εκείνη της δεύτερης και τρίτης γενιάς, στα παιδιά και τα εγγόνια. Αυτοί δεν έζησαν τα γεγονότα, τα γνώρισαν όμως μέσα από τις αφηγήσεις και τις μαρτυρίες των πατεράδων και μανάδων τους. Οι αφηγήσεις αυτές έγιναν κομμάτι της μνήμης του προσφυγικού κόσμου και διαμόρφωσαν την ταυτότητα του. Κάθε οικογένεια, κάθε χωριό έχει τις μνήμες από το δικό του μικρόκοσμο που σαν κομμάτια ενός παζλ συνθέτουν τη μεγάλη εικόνα της Ιστορίας. Κάποιες από αυτές είχαν την τύχη να καταγραφούν.

Ολοι οι χριστιανοί να συγκεντρωθούν στην πλατεία...» «Ήταν αρχές Οκτώβρη του 1919 όταν, ένα βραδάκι Παρασκευής, ο ντελάλης ανακοίνωνε με βροντερή φωνή ότι όλοι οι Έλληνες Χριστιανοί (Ρούμ) θα έπρεπε να μαζευτούμε στην κεντρική πλατεία του χωριού μας, το Τσελτέκ της Κάβζας. Με τη δύση του ήλιου είχαμε μαζευτεί γύρω στα 75-80 άτομα. Ήμουν 17 χρονών περίπου. Πολλοί συνομήλικοι μου δεν ήταν εκεί. Μερικοί είχαν φύγει από το χωριό. Άλλοι για τους αντάρτες στο Αγιού Τεπέ, εκεί όπου δρούσε ο μέγας Κοτζά Αναστάς. Άλλοι πάλι για να μην πάνε στα Αμελέ-Ταμπουρού (Τάγματα Εργασίας) είχαν φύγει από το χωριό σ’ άλλες περιοχές πιο ασφαλείς, σε συγγενείς άλλων χωριών.» Κάπως έτσι αρχίζουν κάποιες από τις σελίδες που κατέγραψε ο πατέρας μου, Αγάπιος Γαβριηλίδης, πρόσφυγας 3ης γενιάς, από τις αφηγήσεις και τα ακούσματα των παππούδων, των γιαγιάδων και των άλλων χωριανών του. Και συνεχίζει: «Τις προηγούμενες μέρες είχαν συγκεντρώσει 750-800 περίπου στην κεντρική πλατεία της Σαμψούντας. Όταν τους συναντήσαμε εμείς σ’ έναν πρόχειρο καταυλισμό στις παρυφές της Κάβζας, είχαμε γίνει περίπου 1.500 άτομα. Η πλειοψηφία γυναικόπαιδα και υπέργηροι. Οι υπόλοιποι ήμασταν αμούστακα παιδιά κάτω των 18 χρόνων που είχαμε γλιτώσει είτε από την επιστράτευση, είτε από τα Τάγματα Εργασίας. Μερικοί από εμάς είχαν και δίτροχα κάρα με μερικά κλινοσκεπάσματα και λίγα τρόφιμα.»

«Τρεις χειμώνες περπατούσαμε...» Μετά από δύο μέρες ξεκίνησε μια ατέλειωτη πορεία που έμελε να κρατήσει ενάμιση χρόνο περίπου. «Τρεις χειμώνες περπατούσαμε» έλεγε χαρακτηριστικά η γιαγιά του πατέρα μου, Πηνελόπη Γαβριηλίδου, το γένος Καβζα-

Δεκαετία 1930, Λεύκαρα Κοζάνης. Αγάπιος Γαβριηλίδης (πίσω στη μέση) και Πηνελόπη Καβζαλίδου (πίσω δεξιά) πρόσφυγες πρώτης γενιάς με την οικογένεια τους. Δεύτερος από δεξιά στην πρώτη σειρά ο παππούς του γράφοντος, Σταύρος Γαβριηλίδης

19

20

Πόντος

Ελληνες Πόντιοι πρόσφυγες στο Χαλέπι της Συρίας όπου έχουν καταλήξει, όσοι απέμειναν, από μία εξοντωτική πορεία γενοκτονίας από τα παράλια του Ευξείνου Πόντου.. Στην λεζάντα κάτω από την φωτογραφία γράφει: “12.000 Έλληνες πρόσφυγες σιτίζονται από Αμερικανούς...» Συλλογή της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου.

Πόντος

21

22

Πόντος

Η πορεία θανάτου που ακολούθησε η προγιαγιά μου Πηνελόπη από τη Σαμψούντα ως τη Βηρυτό και από εκεί ο δρόμος της προσφυγιάς μέχρι την Κοζάνη.

λίδου. Ο πατέρας της είχε διατελέσει πολλές θητείες δήμαρχος στη Ζάνα-Αμάσειας, παρότι είχε καταγωγή από την Κάβζα, εξού και το οικογενειακό επίθετο. Συνοπτικά η «πορεία θανάτου», που κράτησε μέχρι το φθινόπωρο του ’22, ξεκίνησε από τη Σαμψούντα, ακολουθώντας περίπου τη σημερινή οδική σύνδεση με Κάβζα, Αμάσεια, Έρμπαα και το Ερζερούμ και από εκεί συνέχιζαν προς τη λίμνη Βαν, στο ορεινό Κουρδιστάν και προς το Ντιγιαρμπακίρ, την πρωτεύουσα του τουρκικού Κουρδιστάν. Η εξοντωτική πεζοπορία ολοκληρώθηκε φτάνοντας στο Χαλέπι της Συρίας και τέλος στη Βηρυτό, στο Λίβανο! Εκεί ο δρόμος τους συνεχίστηκε πλέον δια θαλάσσης, φέρνοντας τους στον Πειραιά και μετά στο Νησί Γρεβενών (συγκεκριμένα στον οικισμό Αγαλέοι) και κατόπιν στα Λεύκαρα Κοζάνης, όπου τελικά έφτασαν το φθινόπωρο του 1924.

Στο Χαλέπι έφθασαν μόνο οι μισοί... Κατά τη διάρκεια της πορείας, είχε αθροισθεί ένα σύνολο περίπου τριών χιλιάδων ατόμων. Στην πλειοψηφία επρόκειτο για υπέργηρους και γυναικόπαιδα. Καθοδόν εκτός από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, την πείνα και τις κακουχίες, υπέστησαν συνεχείς επιθέσεις από τους λεγόμενους τσέτες, στημένες ομάδες κακοποιών στοιχείων, ένοπλες συμμορίες που λειτουργούσαν σαν άτακτος στρατός. Οι δολοφονίες, οι βιασμοί και κάθε είδους κακοποιήσεις συνέβαιναν ενώπιον των απαθών Τούρκων στρατοχωροφυλάκων. Κατά μήκος της διαδρομής μετρούσαν χιλιάδες νεκρούς χριστιανούς, άλλους πυροβολημένους κι άλλους ακέφαλους ή ακρωτηριασμένους. Μάνες νεκρές, βιασμένες και ξεκοιλιασμένες που πολλές φορές κρατούσαν τα νεκρά παιδιά τους στην αγκαλιά. Όλες αυτές οι κτηνώδεις βαρβαρότητες συνέβαιναν μέσα στο τσουχτερό κρύο του φθινοπώρου, αλλά κυρίως τους τρεις βαρείς χειμώνες, κατά τους οποίους βάδιζαν νύχτα και μέρα και με ελάχιστες ώρες ξεκούρασης ημερησίως. Τους χειμώνες με ένα και ενάμιση μέτρο χιόνι, για να καλύψουν τα γυμνά πόδια τους τα τύλιγαν με φύλλα από καλαμπόκι που κατάφερναν και κλέβανε από τα κουρδικά χωράφια. Τις δε ρόκες τις στεγνώνανε και τις κρύβανε στα υπάρχοντα τους γι’ αργότερα. Από την άλλη ο καυτός ήλιος των πολύ ζεστών ημερών

Τους χειμώνες με ένα και ενάμιση μέτρο χιόνι, για να καλύψουν τα γυμνά πόδια τους τα τύλιγαν με φύλλα από καλαμπόκι που κατάφερναν και κλέβανε από τα κουρδικά χωράφια...

Πόντος του καλοκαιριού δεν αποτελούσε λόγο προφύλαξης και ξεκούρασης. Μέχρι να φτάσουν στο Χαλέπι είχαν απομείνει κάπου χίλια πεντακόσια άτομα. Οι δολοφονίες, η πείνα και οι αρρώστιες είχαν αποδεκατίσει περίπου τους μισούς, ενώ κάποιοι άλλοι είχαν καταφέρει να διαφύγουν, κατά τη νύχτα σε ορισμένες δύσβατες περιοχές. «Στο Χαλέπι μείναμε περίπου τρεις μήνες σε πρόχειρο καταυλισμό, λίγο έξω από την πόλη. Ήμουν δεκατριών χρόνων. Κατά τη διάρκεια αφού περπατούσαμε μισή ώρα περίπου πηγαίναμε στο κέντρο της πόλης, σε μια τεράστια αγορά και ζητιανεύαμε όλη μέρα τόσο για φαγώσιμα και ρούχα, όσο και λεφτά. Το βραδάκι κουρασμένες και ξυπόλυτες γυρνούσαμε πάλι πίσω στον καταυλισμό.» αφηγείται η γιαγιά του πατέρα μου.

Στην Ελλάδα έφτασαν περίπου εφτακόσιοι... Μετά από τρεις μήνες περίπου ξεκίνησαν το δρόμο προς το Μπεϊρούτ (τη Βηρυτό του Λιβάνου) απ’ όπου επιβιβάστηκαν στο πλοίο για τον Πειραιά. Επάνω στο πλοίο υποβλήθηκαν σε σαράντα μέρες καραντίνας για τον υγειονομικό έλεγχο. Μόνο τις μέρες της Καραντίνας «πέταξαν» γύρω στα 80 πτώματα εκείνων που υπέκυψαν στις αρρώστιες και τις κακουχίες. «Όταν κατεβήκαμε στον Πειραιά και μας μέτρησαν ήμασταν περίπου επτακόσιοι» συνεχίζει η προγιαγιά μου. Από τις τρεις χιλιάδες περίπου έφτασαν στην Ελλάδα περίπου εφτακόσιοι. Αν αυτό δεν είναι Γενοκτονία, αναρωτιέμαι, τι είναι; Το μαρτύριο βέβαια δεν τελείωσε, γιατί μετά άρχισε η κατανομή προς κάθε κατεύθυνση της χώρας. Η πλειοψηφία δρομολογήθηκε προς τη Μακεδονία. η κατάνομή γινόταν με κριτήρια τον τόπο καταγωγής αλλά και το επάγγελμα. Το 80% ήταν τουρκόφωνοι Πόντιοι από το Δυτικό Πόντο. Υπήρχαν ελάχιστοι ελληνόφωνοι και πολύ λίγοι Αρμένιοι που είχαν επιζήσει και κρυφά ενσωματώθηκαν στους δικούς μας. Η μικρή αυτή αναφορά-καταγραφή έχει ένα μόνο στόχο, να συμβάλει στην ιστορική αλήθεια (α-λήθη) μέσα από τις ζωντανές πηγές. Αποσκοπεί στη διατήρηση τη μνήμης ως συστατικού στοιχείου της, ιστορίας και όχι στην αναζωπύρωση της έχθρας και του μίσους. Η μνήμη όταν μένει καταπιεσμένη και απωθείται γεννά φαντάσματα και εγκλωβίζει. Αντιθέτως όταν γίνει αντικείμενο μελέτης και ερμηνείας οδηγεί σε χρήσιμα διδάγματα και απελευθερώνει τα, άτομα, τις κοινωνίες και τους λαούς. Στη περίπτωση των Ελλήνων του Πόντου, οι απόγονοι των θυμάτων θα καταφέρουμε να ξεπεράσουμε το τραύμα και να οικοδομήσουμε μια προοδευτική συλλογική συνείδηση. Στην περίπτωση των θυτών και των απογόνων τους η διεκδίκηση της αναγνώρισης της Γενοκτονίας αποτελεί παραδοχή της ενοχής και ισοδυναμεί με μια αναδρομική συγγνώμη. Αυτή η τελευταία είναι απαραίτητη, όχι μόνο για την ιστορική δικαίωση των θυμάτων, αλλά και για κάτι εξίσου σημαντικό: να μην επαναληφθούν τα ίδια εγκλήματα σήμερα σε βάρος άλλων λαών της Μ. Ασίας, όπως των Κούρδων. Ιάσονας Γαβριηλίδης , ιστορικός

Από τις τρεις χιλιάδες περίπου έφτασαν στην Ελλάδα περίπου εφτακόσιοι. Αν αυτό δεν είναι Γενοκτονία, αναρωτιέμαι, τι είναι;

Εξορισμένοι φθάνουν στον Λίβανο προερχόμενοι από το Χαλέπι της Συρίας

23

24

Πόντος Ιστορίες Γενοκτονίας από τους αυτόπτες μάρτυρες

Από το χάνι της Σεβάστειας ως την Συρία και τη Βηρυτό Από το σπίτι τους έφυγαν οκτώ άτομα και ο μόνος που έφτασε στην Ελλάδα ήταν ο παππούς Παύλος...

Στη φωτογραφία είναι 1 Παύλος «Παυλάκης» Ανανιάδης, 2 η σύζυγος του ΖωήΒαρβάρα, 3 η κόρη του Ελένη, 4 ο γιός του Ιορδάνης, 5 η κόρη του Σημέλα που ήταν δασκάλα, 6 ο γιός του Δημήτρης, 7 ο γιός του Παναγιώτης (απεβίωσε).

γράφει ο Μακρίδης Βασίλειος-Γεώργιος Εις μνήμην του αγαπητού Γρήγορη Ανανιάδη, ανεβάζω από το ιστορικό μου αρχείο την ιστορία του παππού του Παύλου. Η ιστορία της οικογένειας αυτής σφραγίστηκε με πολύ πόνο, δάκρυ και αίμα, όπως την διηγήθηκε στους γιους του Δημήτρη και Ιορδάνη. Ο παππούς του Παύλου στο Γεΐ Χάν της Σεβάστειας ήταν μεγαλοτσέληγγας, ιδιοκτήτης μαγειρείου και πανδοχείου (χάνι). Η σύζυγος του μαγείρευε για τους πελάτες του πανδοχείου. Ειδικά το χοιρινό κρέας το έκανε τόσο καλό που οι Τούρκοι δεν καταλάβαιναν τι κρέας τρώνε. Κάποτε ένας Τούρκος έφαγε και τον αρέσε πάρα πολύ και ρώτησε την μάνα του Παυλάκη που ήταν μαγείρισσα τι κρέας ήταν διότι ήταν πολύ νόστιμο και του απάντησε ότι ήταν χοιρινό. Οταν το άκουσε ο Τούρκος της είπε «μην το ξαναπεί ότι εφάγα χοιρινό διότι θα μας πάρουν το κεφάλι οι άλλοι Τούρκοι, εσένα γιατί με τάισες και εμένα που το έφαγα». Όσοι πήγαιναν στην Σεβάστεια έμεναν στο συγκεκριμένο χάνι γιατί βρίσκονταν σε σταυροδρόμι. Ο πατέρας του Παύλου, Γρηγόρης ήταν ιδιοκτήτης καφενείου και κουρείου. Ο Παύλος κράτησε τα ψαλίδια του πατέρα του ως την Θεσσαλονίκη, εκεί πεινούσε και τα περισσότερα τα πούλησε, μόνο ένα κράτησε. Ο παππούς Παύλος, γεννημένος στο Γεΐ Χάν, θυμάται ότι κοντά στο χωριό περνούσε ο κόκκινος ποταμός (ο Αλυς, τον έλεγαν έτσι διότι ήταν πάντα θολωμένος, στα Τούρκικα τον λένε Γιζίλ Ιρμάκ) ήταν άγριος και μέχρι τον Μάιο κατέβαζε από τα βουνά πολύ νερό (έλιωναν τα χιόνια) και καταλάμβανε μεγάλη έκταση. Μετά τον Μάιο το ποτάμι μαζευόταν και εκεί έσπερναν καλαμπόκι, καρπούζια και διάφορα άλλα οπωροκηπευτικά. Τέτοια παραγωγή και νοστιμιά δεν ξαναείδε, διότι το ποτάμι κατέβαζε πάνω από τα βουνά οτιδήποτε και έτσι είχε το καλύτερο λίπασμα εκεί τα χωράφια. Τελευταία φορά φύτεψε μαζί με τους γονείς του κρεμμύδια και σκόρδα, δυστυχώς δεν τα είδαν να μεγαλώνουν γιατί ήταν η τελευταία άνοιξη στο χωριό τους...

Στον δρόμο της εξορίας... Μια μέρα τους ανακοίνωσαν ότι πρέπει να αφήσουν το χωριό τους και να μετακινηθούν σε άλλον τόπο. Από το σπίτι τους έφυγαν οκτώ άτομα και ο μόνος που έφτασε στην Ελλάδα ήταν ο παππούς Παύλος. Το ταξίδι ήταν ατελείωτο, πέρασαν ποτάμια και βουνά. Σε ένα ορμητικό και βαθύ ποτάμι με κρύο και χιονιά οι μεγάλοι έκαναν αλυσίδα και τα παιδιά πάνω στις πλάτες τους πέρασαν απέναντι. Εκεί ο παππούς Παύλος γνώρισε μια μικρή κοπέλα που αργότερα έγινε νύφη στο χωριό μας, την Παναγιώτα «η Παναΐτσα τη Τουκανά η νύφε» σύζυγος του Χρήστο Πουρσαλίδη. Στην διάρκεια του ταξιδιού πολλοί πέθαναν από το κρύο και τις κακουχίες. Μια μάνα απεβίωσε καθώς το βρέφος της μόνο του θήλαζε από το στήθος της. Τότε ένας Τούρκος στρατιώτης λυπήθηκε το μωρό και είπε στα Τούρκικα «στο όνομα του Αλλάχ πάρτε αυτό το μωρό για να ζήση». Ο Τουρκικός στρατός συνόδευε τους

Πόντος Μια μέρα τους ανακοίνωσαν ότι πρέπει να αφήσουν το χωριό τους και να μετακινηθούν σε άλλον τόπο. Από το σπίτι τους έφυγαν οκτώ άτομα και ο μόνος που έφτασε στην Ελλάδα ήταν ο παππούς Παύλος...

ΒΗΡΥΤΟΣ: Στην φωτογραφία ορφανά παιδιά, γονιών που έχασαν την ζωή τους κατά την διάρκεια των εξοριών σε περιοχές της Τουρκίας, σε αμερικανικό κέντρο περίθαλψης στην Βηρυτό

25

Έλληνες και πολλές φορές άφηναν τους Κούρδους να τους ληστεύουν και να τους βασανίζουν. Έτσι ο παππούς Παύλος δεν συγχώρησε ποτέ τους Κούρδους για αυτές τους τις πράξεις. Κάποια στιγμή έφτασαν στα σύνορα και ξανά γύρισαν πίσω. Ο στόχος του Τούρκικου στρατού ήταν να τους εξοντώσουν, περιφέροντας τους μέσα την χώρα. Στην Ούρφα έζησαν σε ένα σπίτι Κούρδων που ήταν σε καλή οικονομική κατάσταση και η αρμοδιότητα του παππού Παύλου (παιδί τότε) ήταν να χτυπάει έναν τενεκέ: «όλον την ημέρα εκρούγνα την τένεκε να φέβνε τα κάμπιας για να μην τρώγνε το λαζούδ». Γυρνώντας στο σπίτι η μάνα του την στιγμή που έπλενε τα ρακένδυτα ρούχα τους πέθανε. Στο σπίτι υπήρχαν δύο βρέφη το ένα της Ελληνικής οικογένειας και το άλλο της Κουρδικής. Η Κούρδισα μάνα όταν ερχόταν από τα χωράφια πρώτα θήλαζε το δικό της παιδί και υστέρα το άλλο, τότε είπε στον πατέρα του παππού Παύλου «δεν το κάνω επίτηδες απλά θέλω το πρώτο γάλα το κουρασμένο από τα χωράφια να το πίνει το δικό μου παιδί και το ξεκούραστο γάλα το δικό σας παιδί που το έχει περισσότερο ανάγκη». Η πεζοπορία συνεχίστηκε και σε έναν άλλο σταθμό-χωριό ήρθε Αμερικάνικη κομισιόν του Ερυθρού Σταύρου και πήρε την αδελφή του Σουμελά και την έστειλε στην Κωνσταντινούπολη σε κάποιο ίδρυμα, δυστυχώς δεν ξαναειδωθήκαν. Επίσης πήραν και της δύο ξαδέρφες του, που ήταν Αρμένισσες την Αλίς και την Αγαμνή αυτές όμως ξαναβρέθηκαν. Στο Ερζερούμ πέθανε ο αδερφός του Πολύκαρπος από της κακουχίες που πέρασαν. Ο παππούς Παύλος μαζί με ένα άλλο παιδί μπήκαν στον στάβλο των αλόγων του Γαλλικού στρατού και μαζέψανε τα απομεινάρια κριθαριού των ζώων, περίπου στα οκτώ κιλά ο καθένας. Τα άλεσαν σε έναν νερόμυλο και έκαναν ψωμί. Άργησαν και νύχτωσε, εν τω μεταξύ συνάντησαν πυγολαμπίδες, μη γνωρίζοντας τι είναι νόμιζαν ότι τους αναζητούσαν οι Κούρδοι και κρύφτηκαν μέχρι το πρωί όπου και επέστρεψαν στον καταυλισμό.

Από την Συρία και τον Λίβανο στα Γρεβενά Η πεζοπορία συνεχίστηκε με βροχές και χιόνια καταλήγοντας στην Συρία και από εκεί στην Βηρυτό όπου υπήρχε μια ορθόδοξη εκκλησία των Αγίων Αποστόλων. Εκεί ο πατέρας του παππού Παύλου παρακάλεσε τον Θεό «Θεέμ αν εν να περάνω κιάλα βασάνα έπαρ και εμέν και ας γουρταρεύω» και έτσι απεβίωσε. Ο αδερφός του πατέρα του, ο Ανανίας τον πήρε υπό την προστασία του. Στο Περότ (Βηρυτός) ήρθε ένα κινηματογραφικό συνεργείο (φυσικά πρώτη φορά είδε τέτοιο συνεργείο) για να γνωρίσει το κοινό της Αμερικής τις συνθήκες επιβίωσης τους. Επίσης για πρώτη φορά είδε ο παππούς Παύλος ποδόσφαιρο από Γάλλους φαντάρους που τους μοίρασαν «κάτι παράξενα ξερά σαν ψωμιά» τα γνωστά πλέον παξιμάδια. Μετά από μεγάλη ταλαιπωρία έφτασαν στη Κωνσταντινούπολη και από εκεί στο χωριό μας (Κιβωτός Γρεβενών) σε ηλικία έντεκα ετών. Ο παππούς Παύλος δούλεψε σκληρά στα χωράφια του θείου του (αγροφύλακας του χωριού) και στου Παππά Νώτα από το Πολύδενδρο (Σπάτα), ενώ ήθελε να πηγαίνει στο σχολείο.

Ο πατέρας του παππού Παύλου παρακάλεσε τον Θεό: «Θεέμ αν εν να περάνω κιάλα βάσανα έπαρ’ και εμέν και ας γουρταρεύω» και έτσι απεβίωσε...

26

Πόντος

Βίκτωρ Σαρηγιαννίδης: Ο Πόντιος ερευνητής με το τεράστιο έργο Φέτος συμπληρώνονται επτά χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου Πόντιου επιστήμονα παγκόσμιας εμβέλειας Βίκτωρ Σαρηγιαννίδη. Ο θρύλος του Ποντιακού ελληνισμού και της παγκόσμιας αρχαιολογίας, ο ποιητής της αρχαιολογίας-όπως δίκαια χαρακτηρίστηκε-, γεννήθηκε το 1929 στην Τασκένδη και σπούδασε στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Κεντρικής Ασίας της γενέτειράς του, απ’ όπου αποφοίτησε το 1952. Το 1961 πήρε το μάστερ Αρχαιολογίας Εγγύς και Μέσης Ανατολής από το Ινστιτούτο Αρχαιολογίας της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών στη Μόσχα. Το 1975 ανακηρύχθηκε διδάκτωρ της Ιστορικής Επιστήμης της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, με την εργασία του «Το Αφγανιστάν στην Εποχή του Χαλκού και την Εποχή του Σιδήρου». Από το 1955 μέχρι το τέλος της ζωής του εργαζόταν στο Ινστιτούτο Αρχαιολογίας της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών. Ήταν επίτιμο μέλος της Ελληνικής Ανθρωπολογικής Εταιρίας, μέλος της Αμερικανικής Εταιρίας Επιστημών (Ν.Υ.) και ισότιμο μέλος της Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων Ρωσίας.

Της δημοσιογράφου Κυριακής Γιάντση

Πόντος

27

Στις 15 Δεκεμβρίου του 1937 όλοι οι Έλληνες να θεωρηθούν ύποπτοι για κατασκοπεία, σαμποτάζ, εξέγερση και εθνικιστικό αντισοβιετικό έργο και να συλληφθούν ταυτόχρονα σε όλες τις δημοκρατίες

Τ

ο αστείρευτο πάθος του για τις ανασκαφές τον οδήγησε στην ανακάλυψη χαμένων ελληνιστικών πόλεων στα βάθη της ασιατικής ερήμου, οι οποίες παρέμεναν ανεξερεύνητες για περίπου 2000 χρόνια. Οι βαθιές του γνώσεις και η ακλόνητη πίστη του στις επιστημονικές του εκτιμήσεις, έφεραν στο φως το αρχαίο ελληνικό βασίλειο της Βακτριανής στα βάθη της Ασίας. Η φήμη του απογειώθηκε το 2004, όταν ανακάλυψε μια νεκρόπολη στην περιοχή Τίλια Τεπέ στο σημερινό Αφγανιστάν, όπου βρέθηκαν μέσα στους τάφους πέντε γυναικών και ενός άνδρα, 20000 χρυσά κτερίσματα και κοσμήματα από την εποχή των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στο ιστορικό Βασίλειο της Βακτριανής. Το Βασίλειο υπήρχε από τους αρχαίους χρόνους ως το 10 μ.Χ.. Ο ανεκτίμητος αυτός θησαυρός αποτελείται από εκπληκτικής τέχνης ελληνιστικά κτερίσματα (κοσμήματα, σκεύη, νομίσματα κ.α.) τα οποία παρουσιάστηκαν στο ευρύ κοινό μέσα από μία περιοδεύουσα έκθεση από το National Geographic Society. Ο θησαυρός του Χρυσού Λόφου του Τίλια Τεπέ χαρακτηρίστηκε από το National Geographic ανακάλυ-

Η φήμη του απογειώθηκε το 2004, όταν ανακάλυψε μια νεκρόπολη στην περιοχή Τίλια Τεπέ στο σημερινό Αφγανιστάν, όπου βρέθηκαν μέσα στους τάφους πέντε γυναικών και ενός άνδρα, 20000 χρυσά κτερίσματα και κοσμήματα από την εποχή των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στο ιστορικό Βασίλειο της Βακτριανής.

28

Πόντος

«Όταν μιλώ για τη μεγάλη σημασία των ευρημάτων στην Μαργιανή, δεν μιλώ για τον εαυτό μου, αλλά για την Ελλάδα»

ψη που σε επίπεδο πολύτιμου θησαυρού, μπορεί να συγκριθεί μόνο με τον τάφο του Τουταγχαμών. Στέμματα, σκήπτρα, διαδήματα, περιδέραια, βραχιόλια, περίτεχνα ελάσματα ραμμένα πάνω σε στολές, στόλιζαν επτά άγνωστες ηγεμονικές μορφές Σκύθων και Κουσάν (οι Κουσάν ήταν νομαδική φυλή η οποία διέλυσε τα ελληνικά βασίλεια της Βακτριανής, αλλά στη συνέχεια υιοθέτησε πολλά στοιχεία από τον ελληνικό πολιτισμό). Η σημαντική αυτή ανακάλυψη, έκανε τον Β. Σαρηγιαννίδη παγκοσμίως γνωστό, καθώς θεωρήθηκε η ανακάλυψη του αιώνα.

30 χρόνια στην έρημο Καρά Κουμ Στο Βόρειο Αφγανιστάν, ο Β. Σαρηγιαννίδης , για περισσότερο από 30 χρόνια, έκανε τις μεγαλύτερες αρχαιολογικές ανασκαφές στην έρημο Καρά Κουμ. Ανέσκαψε μια σειρά από κυκλικές οχυρωμένες θέσεις της εποχής του Χαλκού στην όαση Ντασλί (Dashli), στα σύνορα με το Τουρκμενιστάν και ανακάλυψε στοιχεία ενός εκλεπτισμένου πολιτισμού στην αρχαία Μαργιανή, ενισχύοντας τις γνώσεις της ανθρωπότητας με πολλές πληροφορίες σχετικά με τον πολιτισμό του Ώξου (Ο Ώξος ποταμός είναι ο σημερινός Αμού Νταριά. Πηγάζει από το ορεινό βορειοανατολικό άκρο του σημερινού Αφγανιστάν, κοντά στα σύνορα με την Κίνα και εκβάλει στην λίμνη Αράλη. Στις παρυφές του ιδρύθηκαν πολλές από τις Ελληνικές πόλεις της Βακτριανής. Όταν οι πολεμιστές του Μεγάλου Αλεξάνδρου έφτασαν κουρασμένοι από τις συνεχείς εκστρατείες μέχρι το μακρινό Αφγανιστάν, εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην τότε Βακτριανή. Εκεί κατασκεύασαν πόλεις των οποίων η πολεοδομία και η ρυμοτομία μαρτυρά την έντονη επιρροή των πόλεων - κρατών της μητροπολιτικής Ελλάδας). Η ανακάλυψη αυτή έγινε το 1986 και γνωστοποίησε στον διεθνή επιστημονικό κόσμο, το έως τότε άγνωστο Βασίλειο της Μαργιανής (τέλος 3ης χιλιετίας π.Χ.). Εν μέσω ανασκαφών στη σημερινή έρημο Γκονούρ του Τουρκμενιστάν, ο 75χρονος τότε Έλληνας αρχαιολόγος, δήλωνε : «Όταν μιλώ για τη μεγάλη σημασία των ευρημάτων στην Μαργιανή, δεν μιλώ για τον εαυτό μου, αλλά για την Ελλάδα». Εκεί στη μέση της ερήμου, ο μεγάλος Έλληνας αρχαιολόγος εντόπισε τον πρώτο ζωροαστρικό ναό και ένα ανάκτορο ηλικίας 4.500 ετών που θυμίζει... Κνωσό! Τότε ακριβώς το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού του έκοψε την επιχορήγηση των 17.000 Ευρώ, ενώ το National Geographic του αφιέρωνε το μισό περίπου τεύχος του τον Μάιο του 2004. Ο Βίκτωρ Σαρηγιαννίδης δεν ανακάλυψε μόνο τις αρχαίες ελληνικές πόλεις της Μαργιανής. Ανακάλυψε ότι όλη η περιοχή γύρω από από τον ποταμό Αμού Νταριά, είναι ένα προωθημένο φυλάκιο ενός ιδιότυπου παγκοσμιοποιημένου Ελληνισμού. Όταν ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός στην Ελλάδα κατέρρεε κάτω από την εξάπλωση του χριστιανισμού, οι βάρβαροι νομάδες που κατέκλυσαν τη Βακτριανή τον ενστερνίστηκαν και του έδωσαν νέα πνοή για χίλια περίπου χρόνια. Το βασίλειο των Κουσάν προκάλεσε τη γέννηση της πρώτης βουδιστικής ινδικής τέχνης, με τον πολιτισμό της Γκαντάρα.

Αντίγραφο της εισόδου του ανακτόρου της Κνωσού! Αυτά τα ευρήματα κραυγάζουν όχι μόνο την προϊστορία των ελληνικών πολιτισμών αλλά και την ιστορία της πιο άγνωστης αρχαίας θρησκείας, του ζωροαστρισμού. Ο παθιασμένος σκαπανέας τότε δήλωνε «Για την έρημο του Καρακούμ πί-

Πόντος στευαν ότι δεν την είχε πατήσει ποτέ άνθρωπος. Πριν από τριάντα χρόνια αποφάσισα να δω αν αυτό αληθεύει. Και ανακαλύψαμε όχι μόνο την παρουσία του ανθρώπου αλλά τον πέμπτο πολιτισμό του κόσμου. Πριν, ξέραμε τους πολιτισμούς της Κίνας, της Ινδίας, της Αιγύπτου, της Μεσοποταμίας. Και τώρα γνωρίσαμε και ανακαλύψαμε τον πέμπτο πολιτισμό, της Κεντρικής Ασίας, που είναι μια μικρή Μεσοποταμία. Σ’ αυτά τα τριάντα χρόνια ανακαλύψαμε επτά ναούς και ένα καταπληκτικό ανάκτορο. Αυτό το ανάκτορο είναι πρωτότυπο κατά το σχέδιό του και είχε σχέση με τα ανάκτορα της Μεσοποταμίας και της Ελλάδας». Η είσοδος του ανακτόρου που ανακάλυψε ο κ. Β. Σαρηγιαννίδης στην έρημο Καρακούμ στο Τουρκμενιστάν είναι ένα αντίγραφο της εισόδου του ανακτόρου της Κνωσού! Οι συλλογισμοί του οδηγούν στο συμπέρασμα ότι 4.500 χρόνια πριν, είχαμε στον κόσμο μεγάλη ξηρασία και σε άλλα μέρη πολλή βροχή. Έτσι διατυπώνει την άποψη ότι «Οι λαοί τους οποίους έπληξε η ξηρασία άφησαν την πατρίδα τους και πήγαν σε μέρη που θα μπορούσαν να καλλιεργήσουν καλύτερα. Νεκροταφεία της τρίτης και δεύτερης χιλιετίας π.X. και το 95% των ευρωπαϊκών είναι παρόμοια με αυτά της Μεσοποταμίας. Αυτό αποδεικνύει από πού ήρθαν αυτοί οι λαοί». Ισχυρίζεται βάσιμα ότι αυτοί οι λαοί ήταν Ινδοϊρανοί, Ινδοευρωπαίοι. Ταυτόχρονα αποδεικνύει ότι οι λαοί της Κεντρικής Ασίας ήταν πρωτοζωροάστρες, και ο ζωροαστρισμός ήταν η πρώτη θρησκεία του κόσμου. H ανακάλυψη της πατρίδας του ζωροαστρισμού έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία, εισάγοντας μια νέα θεωρία στην επιστήμη για τη διάπλαση του πρωτοελληνιστικού πολιτισμού στην Κεντρική Ασία και την ύπαρξη ενός πολιτισμού πανομοιότυπου με αυτόν της Βακτρίας, που σύμφωνα με τα έως τώρα στοιχεία συνδέεται και με τον Κρητο-Μυκηναϊκό πολιτισμό. Μέχρι τότε ο Ζωροαστρισμός ήταν γνωστός μόνο από φιλολογικές πηγές , από το ιερό βιβλίο την Αβέστα.

Ανέδειξε τον ελληνικό πολιτισμό στην ευρύτερη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας Το έργο του Β. Σαρηγιαννίδη, ταυτίστηκε με την πορεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στα βάθη της Ανατολής. Ο θρύλος του Ποντιακού ελληνισμού, -Ανέδειξε τον ελληνικό πολιτισμό στην ευρύτερη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας -Ανακάλυψε τις ελληνικές ρίζες του πολιτισμού της Κεντρικής Ασίας ανάμεσα στο σημερινό Αφγανιστάν, το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν.

-Απέδειξε ότι ο ελληνικός πολιτισμός εξαπλώθηκε στην κεντρική Ασία, εκατοντάδες χρόνια (1500) πριν την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Έγραψε είκοσι βιβλία τα οποία έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά, Γερμανικά, Ιαπωνικά και Ελληνικά, ενώ διακόσια άρθρα του δημοσιεύτηκαν σε έγκυρα διεθνή επιστημονικά περιοδικά.

Δεν τον στήριξε το ελληνικό κράτος... Στα μέσα της δεκαετίας του ΄90 ήρθε στην Ελλάδα. Το Ελληνικό κράτος του υποσχέθηκε πολλές φορές οικονομική ενίσχυση για το έργο του, όμως ποτέ δεν τον στήριξε. Το 1997 πήρε την ελληνική υπηκοότητα και κατέθεσε το επιστημονικό του έργο, και αντίγραφα από τα 20 βιβλία του, στο Yπουργείο Πολιτισμού όλων των κυβερνήσεων των τελευταίων δεκαετιών, προκειμένου να του δοθεί σύνταξη επιστήμονα. Δυστυχώς καμία κυβέρνηση δεν έκανε δεκτό το αίτημά του. Αργότερα έχοντας πρόβλημα με τα πόδια του, αιτήθηκε τη σύνταξη των Παλιννοστούντων, για να λάβει εκ νέου άλλη μία απόρριψη από το ελληνικό κράτος. Αρκετά χρόνια αργότερα, έλαβε την περιφρονητική σύνταξη του ΟΓΑ των 192 ευρώ. Από τις υποσχέσεις στήριξης του Κ. Καραμανλή, μέχρι την οριστική απόρριψη του Ε. Βενιζέλου, ο μεγάλος αυτός Έλληνας, ενσάρκωσε το

29

Η είσοδος του ανακτόρου που ανακάλυψε ο κ. Β. Σαρηγιαννίδης στην έρημο Καρακούμ στο Τουρκμενιστάν είναι ένα αντίγραφο της εισόδου του ανακτόρου της Κνωσού!

30

Πόντος «ουδείς προφήτης στον τόπο του». Η απόρριψη της χρηματοδότησης των ανασκαφών στην Βακτριανή , έδωσε τη δόξα στο National Geographic και άφησε την Ελλάδα στη θέση που την τοποθετούσαν πάντα οι πολιτικοί της, το περιθώριο. Η πολιτική ηγεσία του τόπου, περιφρόνησε έναν Έλληνα επιφανή επιστήμονα παγκόσμιου βεληνεκούς και του συμπεριφέρθηκε με τον πιο ταπεινωτικό τρόπο. Σε σχετικό δημοσίευμα της εφημερίδας Καθημερνή (30-4-2005), διαβάζουμε: « Δεν του έγινε καμιά διευκόλυνση. Παρά τα προβλήματα με τα πόδια του, πέρασε τη συνήθη ταλαιπωρία που περνούν όλοι οι παλιννοστούντες… Kαι βρέθηκε ξαφνικά σε μιαν άλλη έρημο, αυτήν της ελληνικής γραφειοκρατίας, που με ένα μεγαλόπρεπο «όχι» του έκλεισε κάθε πόρτα. Έπειτα από προσπάθειες γνωστών και μεσαζόντων κατάφερε πριν από πέντε χρόνια να του δοθεί η πενιχρή σύνταξη του OΓA ύψους 192 ευρώ μηνιαίως. Άν σε αυτό το ποσό προστεθεί και το ποσό των 55 ευρώ μηνιαίως που παίρνει ο κ. Σαρηγιαννίδης από το ρωσικό Δημόσιο, θα έχει σαφή εικόνα για το πώς ζει ένας άνθρωπος από τα χέρια του οποίου πέρασαν θησαυροί αμύθητης αξίας, αλλά για τον ίδιο η τύχη επεφύλαξε σκληρές μέρες».

Τιμητικές διακρίσεις Ο Βίκτωρ Σαρηγιαννίδης έχει λάβει τις παρακάτω τιμητικές διακρίσεις: =Επίτιμο μέλος της Ελληνικής Ανθρωπολογικής Εταιρίας =Επίτιμο μέλος της Αμερικανικής Εταιρίας Επιστημών =Ισότιμο μέλος της Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων Ρωσίας =Χρυσός Σταυρός του Τάγματος της Τιμής της Ελληνικής Δημοκρατίας (Ιανουάριος 2002) =Ανώτατη Τιμητική Διάκριση «Μαχτουμκουλύ» της Δημοκρατίας του Τουρκμενιστάν (2001) -μέχρι τότε είχε δοθεί σε μόνο τέσσερις προσωπικότητες. =Πρεσβευτής Ελληνισμού (1998) =Έχει τιμηθεί από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (2000). Επίσης έλαβε δεκάδες άλλες τιμητικές διακρίσεις από ελλαδικά και ομογενειακά σωματεία και οργανώσεις. Ο διεθνούς κύρους αυτός επιστήμονας, όχι μόνο ανέδειξε τα στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού στην ευρύτερη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, αλλά ανακάλυψε τις ελληνικές ρίζες του πολιτισμού της Κεντρικής Ασίας. Σεμνός, ταπεινός, έντιμος, όταν του απορρίφθηκε η χρηματοδότηση από την ελληνική Πολιτεία, έλαβε δάνειο, προκειμένου να συνεχίσει το ανασκαφικό του έργο. Η στήριξη που περίμενε από την Ελλάδα, ήρθε …από το Τουρκμενιστάν (!!!) με 5000$ και άλλα τόσα που συνόδευαν το βραβείο Μαχτουμουκλύ. Όλα αυτά τα χρήματα, τα χρησιμοποίησε για τις ανασκαφές του στη μακρινή έρημο. Πέθανε στις 23 Δεκεμβρίου 2013 στη Μόσχα. Ήταν παντρεμένος και είχε τρεις κόρες.

Συγγραφικό έργο Ο Σαριγιαννίδης συνέγραψε 20 βιβλία και πάνω από 200 άρθρα τα οποία έχουν δημοσιευτεί σε έγκυρα διεθνή επιστημονικά περιοδικά. Μερικά εκ των οποίων είναι τα παρακάτω: • Βασιλικοί τάφοι στη Βακτριανή, Αφοί Κυριακίδη Α.Ε., Θεσσαλονίκη, 1995 • Margiana and Protozoroastrism, εκδόσεις ΚΑΠΟΝ, Αθήνα, 1998, • Margush: Ancient Oriental Kingdom in the Old Delta of the Murgab River, Ashkhabat 2002 • Gonur depe – City of Kings and Gods, Ashkhabat 2006 • Necropolis of Gonur, εκδόσεις ΚΑΠΟΝ, Αθήνα, 2006, • Ζωροαστρισμός: Η νέα πατρίδα της παλαιάς θρησκείας, Αφοί Κυριακίδη Α.Ε., Θεσσαλονίκη, 2008

Βιογραφία

Στην Μονή του Αγίου Φωκά του Διάπλου, που βρισκόταν,επί της παραλίας της περιοχής Κύμινα (Χότζη),ανατολικά της Τραπεζούντας μετά τον Πυξίτη ποταμό, έδρασε ο Άγιος Αθανάσιος ο Δαιμονοκαταλύτης. Ο Άγιος από παιδί αφιερώθηκε στο Μοναστήρι, στο οποίο αργότερα έγινε και ηγούμενος και κατά την μακρόχρονη θητεία του ως επισκόπου (867-886) εξερχόταν της μονής μόνο τα Σαββατοκύριακα να μεταβαίνει στον Μητροπολιτικό ναό της Χρυσοκεφάλου στην Τραπεζούντα. Οι μπέηδες οι οποίοι είχαν κτήματα κοντά στο μοναστήρι,το κατεδάφισαν και ιδιοποιήθηκαν τα κτήματά του. Ερείπια του μοναστηριού σωζόταν μέχρι και τις αρχές του 19ου αιώνα. Ο Άγιος διακρινόταν για την Σοφία του,την φιλοξενία του και την αγιότητα του,αφού είχε το χάρισμα από το θεό να διώχνει τα πονηρά πνεύματα και γι` αυτό ονομάσθηκε και Δαιμονοκαταλύτης. Χειροτονήθηκε από τον Πατριάρχη αρχιεπίσκοπος Τραπεζούντος το 867 μ.χ Θέμης Τσιγγερίδης

ΑΓΙΟΙ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

Πόντος

Άγιος Αθανάσιος

31

ο Δαιμονοκαταλύτης

Στον Ιερό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Ωραιοκάστρο Θεσσαλονίκης τιμήθηκε την Κυριακή 11 Οκτωβρίου 2020, πανηγυρικά η μνήμη του Αγίου Αθανασίου του Τραπεζούντιου του Δαιμονοκαταλύτη. Για το λόγο τούτο, ο οικείος Ποιμενάρχης, Μητροπολίτης Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως κ.Βαρνάβας προσκάλεσε, τον έλκοντα εκ του ηρωικού Πόντου την καταγωγή, Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Δράμας κ.Παύλο να προεξάρχει της Αρχιερατικής Θείας Λειτουργίας.

Στο Ωραιόκαστρο Θεσσαλονίκης βρίσκεται κομμάτι χρυσοκέντητο ύφασμα, το οποίο, σύμφωνα με την επιγραφή, ανήκει στον Αγ. Αθανάσιο τον Δαιμονοκαταλύτη Αρχιεπίσκοπο Τραπεζούντος

Ο

ιερέας Ευστάθιος Γραμματικόπουλος γεννήθηκε στην Τραπεζούντα το 1872. Στην κατοχή του, άγνωστο πώς, είχε ασημένια, μικρή, λειψανοθήκη, σχήματος οβάλ με την εγχάρακτη επιγραφή «Εκ του λειψ(άνου) Αγ. Χαραλάμπους + Εκ του Ιερού Σάκου Αγ. Αθαν(ασίου) Δαιμονοκαταλύτου» περιμετρικά, και στο κέντρο χαραγμένη και εξογκωμένη τη μορφή του Αγ. Χαραλάμπους. Η λειψανοθήκη περιείχε τεμάχιο εκ του ι. λειψάνου του Αγ. Χαραλάμπους και διπλωμένο κομμάτι χρυσοκέντητο ύφασμα, το οποίο, σύμφωνα με την επιγραφή, ανήκει στον Αγ. Αθανάσιο τον Δαιμονοκαταλύτη. Ο π. Ευστάθιος ήρθε στην Ελλάδα πιθανώς το 1922 με τη οικογένειά του και αρχικά εγκαταστάθηκε στο Διομήδιο της Ξάνθης. Γρήγορα όμως αναχώρησαν και μετεγκαταστάθηκαν στο Νταούτ Μπαλί, το σημερινό Παλαιόκαστρο Θεσσαλονίκης. Εκεί ο π. Ευστάθιος ιερουργούσε στον ενοριακό Ναό του Αγίου Αθανασίου μέχρι την κοίμησή του το 1941 στο παραπλήσιο, προσφυγικό, Ωραιόκαστρο. Η λειψανοθήκη περιήλθε στην κατοχή της κόρης του π. Ευσταθίου, Σοφίας Γραμματικοπούλου, η οποία το φύλαξε μέχρι το θάνατό της. Μετά το θάνατο της Σοφίας Γραμματικοπούλου η λειψανοθήκη μαζί με τα ι. λείψανα βρέθηκε τυχαία στο σπίτι της θανούσης από την ανιψιά της, Μαρία Βαμβακίδου, στις αρχές της δεκαετίας του 1990 την οποία και παρέδωσε στον τότε εφημέριο του Ι.Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου Ωραιοκάστρου, π. Νικόλαο Φράγκο, ο οποίος την φύλαξε στο σκευοφυλάκιο του Ναού. Το έτος 2007, επί ιερέως Νικολάου Μοναστηρίδη, και με την σεπτή ευχή και ευλογία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως κ. Βαρνάβα, ξεκίνησε έρευνα για να βρεθούν ιστορικά στοιχεία για τον Άγιο Αθανάσιο τον Δαιμονοκαταλύτη. Τα μόνα στοιχεία που βρέθηκαν -κι αυτά επισφαλή- ήταν ότι ο Άγιος έζησε μεταξύ 9ου και 10ου αιώνα μ.Χ. ότι διετέλεσε Αρχιεπίσκοπος Τραπεζούντος, ότι ήταν ιδιαίτερα ασκητικός και φιλομόναχος πατήρ και ότι μετά την κοίμησή του επιτέλεσε πολλά θαύματα και έλαβε τον τίτλο του Δαιμονοκαταλύτου. Το έτος 2011 προσεγγίσαμε τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Δράμας κ. Παύλο, γνωρίζοντας τη βαθιά αγάπη του για τους Αγίους της πίστης μας και ιδιαίτερα για εκείνους του Πόντου, ο οποίος ανέλαβε το ιερό έργο, ως ειδήμων, εξεύρεσης στοιχείων σχετικά με τον μέγα Άγιο Πατέρα. Έργο το οποίο, θεία εμπνεύση, ο Άγιος Δράμας έφερε εις πέρας και για το οποίο Τον ευγνωμονούμε, ευχόμενοι, υικώς ο Άγ. Αθανάσιος Αρχιεπίσκοπος Τραπεζούντος ο Θαυματουργός και Δαιμονοκαταλύτης να στηρίζει πάντοτε την Αρχιερατεία Του. π. Νικόλαος Μοναστηρίδης Προϊστάμενος Ι.Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου Ωραιοκάστρου

Ο Σεβασμιώτατος κ.Παύλος, άγιος Δράμας, ιχνογράφησε αδρά την προσωπικότητα του Αγίου Αθανασίου ο οποίος έζησε στην Τραπεζούντα και ανατράφηκε σε οικογένεια θεοφιλή. Έγινε ηγούμενος της Μονής του αγίου Φωκά. Θεράπευσε με θαυματουργικό τρόπο την θυγατέρα του εικονομάχου αυτοκράτορα Θεοφίλου, την οποία είχε κυριεύσει δαιμόνιο. Εξ ου και το προσωνύμιο δαιμονοκαταλύτης. Ο άγιος εκλέχτηκε Δεσπότης Τραπεζούντας. Κοιμήθηκε σε βαθύ γήρας και ενταφιάστηκε στον Ιερό Ναό της Παναγίας εντός της Μονής του Αγίου Φωκά. Τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στον Ιερό Ναό της Μεταμόρφωσης του Χριστού. Κομμάτι από χρυσοκέντητο ύφασμα θησαυρίζεται στον Ιερό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Ωραιόκαστρο.

Η ασημένια λειψανοθήκη, σχήματος οβάλ που έφερε από τον Πόντο ο Ιερέας Ευστάθιος Γραμματικόπουλος

32

Πόντος

Περιελάμβανε την Αμάσεια και την Νεοκαισάρεια

Ενα πρόσκαιρο νορμανδικό κράτος (και) στην περιοχή του Πόντου

Πηγές: https://cognoscoteam.g r / Ηλίας Αναγνωστάκης / Χρήστος Χατζηλίας https://rogerios.wordpress.com/

Τον 11ο αι. ο Νορμανδός μισθοφόρος αρχηγός Ρουσέλ ή Ουρσέλ του Μπαγιέλ (Roussel de Bailleul), προσπάθησε να δημιουργήσει ένα προσωπικό “νορμανδικό κράτος” στην Μικρά Ασία και στην περιοχή του Πόντου, λίγα χρόνια μετά τη μάχη του Μαντζικέρτ (1073-1076). Οι Νορμανδοί ήταν Σκανδιναβικό φύλο (είναι γνωστοί και ως Βίκινγκ). Έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στην ευρωπαϊκή ιστορία κατά την εποχή του Μεσαίωνα. Κατάφεραν να δημιουργήσουν 7 κράτη: στην Βόρεια Γαλλία, στην Νότιο Ιταλία και Σικελία, στην Αγγλία, στην Ιρλανδία, στην Τυνησία, στην Συρία και στον Πόντο. Ήταν τρομεροί πολεμιστές, ειδικά το ιππικό τους, και για αυτό τον λόγο χρησιμοποιήθηκαν και ως μισθοφόροι από την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Όμως η αποστασία τους μετά την μάχη του Μαντζικέρτ και η ίδρυση του βραχύβιου κράτους τους στην κεντρική Μικρά Ασία και στον Πόντο ταλαιπώρησε πολύ την Αυτοκρατορία.

Πόντος

33

Η βυζαντινή αυτοκρατορία το 1076

Σ

το χάος που ακλούθησε την μάχη του Μαντζικέρτ (1071), ο Ρουσέλ, επέτυχε να δημιουργήσει ένα ανεξάρτητο κράτος στην κεντρική Μικρά Ασία, και ειδικά γύρω από τις περιοχές της Άγκυρας (Γαλατία/ Ονωριάδα), Αμάσειας και Νεοκαισάρειας του Πόντου (Παφλαγονία/ Αρμενιακών). Το 1071 καταλαμβάνουν όλη την Νότιο Ιταλία και Σικελία απωθώντας τον βυζαντινό στρατό από το Μπάρι το τελευταίο βυζαντινό οχυρό στην Ιταλική χερσόνησο και εγκαθίστανται μόνιμα διοικώντας τους εκεί Έλληνες, Σαρακηνούς, Λογγοβάρδους και Νορμανδούς. Με ορμητήριο το νέο τους κράτος θα κάνουν επιδρομές στην βόρειο Αφρική και μετά την κατάκτηση της Αγγλίας (1066) θα οργανώσουν μια, αποτυχημένη, εκστρατεία με στόχο την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης με αρχηγό τον Ροβέρτο Γυισκάρδο.

Από την Σικελία στο Βυζάντιο Ο Ρουσσέλ συμμετέχει στην επιχείρηση κατάκτησης της Σικελίας. Δεν θα στεριώσει πάντως στη Σικελία ή στη Νότια Ιταλία. Δεν θα παραμείνει καν για αρκετό χρόνο για να συμμετάσχει στην ολοκλήρωση της κατάκτησης της Σικελίας από τους Νορμανδούς (1071). Το πιθανότερο είναι να επιθυμούσε να αποδείξει τις ικανότητές του σαν αρχηγός και να αναζητούσε νέες προκλήσεις και διαφορετικά πεδία μαχών. Για τους σκοπούς αυτούς συγκέντρωσε ένα μισθοφορικό στράτευμα που το αποτελούσαν Νορμανδοί και Γάλλοι και επικεφαλής του βρέθηκε στο Βυζάντιο. Στα τέλη της δεκαετίας του 1060 βρίσκουμε τον Ρουσσέλ στην υπηρεσία του βυζαντινού αυτοκράτορα Ρωμανού Δ΄ Διογένη. Διοικεί ένα μεγάλο μισθοφορικό σώμα, στις τάξεις του οποίου συναντάμε όχι μόνο τους Νορμανδούς και τους Γάλλους που έφερε μαζί του ο Νορμανδός τυχοδιώκτης, αλλά και Βαράγγους, Αγγλοσάξονες (που εγκατέλειψαν τη χώρα τους μετά το Χάστινγκες και την κατάκτησή της από τους Νορμανδούς του Γουλιέλμου) και Αγγλοσκανδιναβούς από την περιοχή της Υόρκης. Ο Ρουσσέλ συμμετείχε στην εκστρατεία του Ρωμανού που κατέληξε στη συντριβή του Μαντζικέρτ στα τέλη Αυγούστου

Ο Ρουσσέλ συμμετείχε στην εκστρατεία του Ρωμανού Δ’ του Διογένη που κατέληξε στη συντριβή του Μαντζικέρτ στα τέλη Αυγούστου του 1071

34

Πόντος

Ο μικρός, αλλά πολύ επικίνδυνος στρατός του αποτελούταν από 5.000 Νορμανδούς, κατά βάσιν βαριά οπλισμένους ιππείς, και λίγες εκατοντάδες ελαφρά οπλισμένων Ελλήνων χωρικών από τον Πόντο και την Παφλαγονία

του 1071. Γνωρίζουμε ότι του είχε ανατεθεί μια αποστολή αναγνώρισης του εδάφους στην περιοχή νοτιοδυτικά της λίμνης Βαν. Δεν ξέρουμε αν βρέθηκε στο Μαντζικέρτ, αλλά είμαστε βέβαιοι ότι δεν πολέμησε.

Προδίδει τον Ρωμανό Πολλοί συμπεραίνουν ότι ο Νορμανδός ιππότης πρόδωσε τον αυτοκράτορά του. Είτε ήρθε απευθείας σε συνεννόηση με τους Σελτζούκους Τούρκους του Αλπ Αρσλάν είτε (το πιθανότερο) συμμάχησε με τους Βυζαντινούς ευγενείς που πρόδωσαν τον αυτοκράτορα επιδιώκοντας την πτώση του. Από όσα γνωρίζουμε, άλλωστε, τα στρατεύματα του Ρουσσέλ πρέπει να βρίσκονταν κοντά σ’ αυτά του Ιωσήφ Ταρχανιώτη, ο οποίος δεν εμφανίστηκε ποτέ στο πεδίο της μάχης για να βοηθήσει τον κακότυχο Ρωμανό. Υπάρχει, τέλος, μια πιθανότητα ο Ρουσσέλ να περίμενε απλά την έκβαση της μάχης και των εσωτερικών συγκρούσεων στο βυζαντινό στρατόπεδο προκειμένου να καθορίσει τη στάση του. Ο Ρουσσέλ επέστρεψε στη Βασιλεύουσα και έθεσε εαυτόν στην υπηρεσία του νέου αυτοκράτορα, του Μιχαήλ Ζ΄ Δούκα που έμεινε στην Ιστορία ως Παραπινάκης (=μείον ένα τέταρτο) λόγω των νομισματικών υποτιμήσεων στις οποίες προέβη. Η επόμενη αποστολή που ανατέθηκε στον Ρουσσέλ του Μπαγιέλ ήταν να συνοδέψει τον στρατηγό Ισαάκιο Κομνηνό σε μια προσπάθεια ανάκτησης των εδαφών της Ανατολίας που κατείχαν πλέον οι Τούρκοι. Όταν τα βυζαντινά στρατεύματα έφτασαν στην Καππαδοκία, ο Νορμανδός στασίασε (1073). Έχοντας παρατηρήσει ότι επικρατούσε αναρχία στα περισσότερα εδάφη της Μικράς Ασίας, φαίνεται να αποφάσισε ότι είχε μπροστά του τη χρυσή ευκαιρία για να γίνει αληθινός ηγεμόνας. Επαναστάτησε αρχικά (Σεπτέμβριος 1073) στην περιοχή του Ικονίου με 300 ομοεθνείς του, και μέχρι τον Φεβρουάριο του 1074 είχε συμπαρασύρει στην αποστασία άλλους 5.000 περίπου Νορμανδούς, (το σύνολο σχεδόν των Φραγγονορμανδικών “Ταγμάτων” της Παφλαγονίας και του Πόντου). Με τους μισθοφόρους του εφορμούσε τόσο εναντίον των Τούρκων όσο και κατά των Βυζαντινών.

Σχηματίζει δική του ηγεμονία Γρήγορα κατάφερε να θέσει υπό τον έλεγχό του το μεγαλύτερο τμήμα της Μικράς Ασίας και της Ανατολίας, σχηματίζοντας μια ηγεμονία που ξεκινούσε από τη Φρυγία και έφτανε ως τη Λυκαονία και περιελάμβανε την Αμάσεια και την Νεοκαισάρεια του Πόντου. Από το Ικόνιο ως την, ας πούμε «πρωτεύουσά» του, Άγκυρα, ο Ρουσσέλ ήταν απόλυτος κυρίαρχος. Σαστισμένος ο Μιχαήλ προσπάθησε να αντιδράσει κι έστειλε τον θείο του, τον καίσαρα Ιωάννη Δούκα, για να υποτάξει τον ενοχλητικό Νορμανδό. Εννοείται ότι η επιχείρηση είχε ως κατάληξη την παταγώδη αποτυχία. Οι Νορμανδοί και άλλοι μισθοφόροι συνέτριψαν τα αυτοκρατορικά στρατεύματα κοντά στον Σαγγάριο ποταμό και αιχμαλώτισαν τον Ιωάννη. Μετά την νίκη του κατά 12.000 Αυτοκρατορικών υπό τον ” Καίσαρα” Ιωάννη Δούκα στην μάχη της Γέφυρας του Ζόμπου στις 11 Μαΐου 1074, στον Άνω Σαγγάριο, ο Νορμανδός Πολέμαρχος αποθρασύνθηκε εντελώς, και έφτασε μέχρι την Βιθυνία λεηλατώντας. Ο μικρός, αλλά πολύ επικίνδυνος στρατός του αποτελούταν από 5.000 Νορμανδούς, κατά βάσιν βαριά οπλισμένους ιππείς, και λίγες εκατοντάδες ελαφρά οπλισμένων Ελλήνων χωρικών από τον Πόντο και την Παφλαγονία, που είτε είχαν

Η σφραγίδα του Ρουσέλ (ή Ούρσέλ), με μια εικόνα της Παναγίας - Στην πίσω πλευρά γράφει: “Μητέρα του Θεού, δώστε παρηγοριά στον υπηρέτη σας Ούρσέλ, τον Φράγκο”

στρατολογηθεί βιαίως, για να γεμίσουν κενά και ελλείψεις των Νορμανδών, είτε είχαν προσέλθει οικειοθελώς στις τάξεις του Ρουσσέλ, αφού είχαν αγανακτήσει από την εγκατάλειψη τους από την Κων/πολη από τα μέσα της δεκαετίας του 1060 και τις ακατάπαυστες Τουρκικές επιδρομές, αφού οι Νορμανδοί παρείχαν τουλάχιστον, ασφάλεια. Δεν έφτασε βέβαια ως το σημείο να αυτοανακηρυχθεί αυτοκράτορας, ήταν όμως βέβαιος ότι μπορούσε να ορίσει το μέλλον της αυτοκρατορίας και, φυσικά, το πρόσωπο που θα καθόταν στον αυτοκρατορικό θρόνο. Ο Ρουσσέλ ανακήρυξε αυτοκράτορα τον αιχμάλωτό του, τον Ιωάννη Δούκα, και κινήθηκε κατά της Κωνσταντινούπολης. Έφτασε μέχρι το Σκουτάρι στην Βιθυνία, το οποίο και πυρπόλησε. Δεν επρόκειτο όμως να φτάσει μέχρι τη Βασιλεύουσα. Ο Μιχαήλ απευθύνθηκε στη μόνη στρατιωτική δύναμη της περιοχής που μπορούσε να εγγυηθεί τη συντριβή του Νορμανδού, δηλαδή τους Σελτζούκους. Πολύ γρήγορα ο στρατός του Ρουσσέλ συνετρίβη στην Καππαδοκία από τον εμίρη Αρτούτς κι ο ίδιος ο στασιαστής βρέθηκε αιχμάλωτος (1074).

Ο Εύξεινος Πόντος ο νέος του στόχος Δεν έμεινε πολύ στη φυλακή. Δωροδόκησε και κατάφερε να απελευθερωθεί. Ανασυγκρότησε το στράτευμά του κι επέστρεψε δριμύτερος στο γνώριμο πεδίο δράσης του. Αυτή τη φορά διακρίθηκε σε ληστρικές επιδρομές με νέο στόχο τις ακτές του Ευξείνου Πόντου. Ωστόσο, και η δεύτερη ηγεμονία του Ρουσσέλ αποδείχτηκε εξίσου εφήμερη με την πρώτη. Για κακή τύχη του Νορμανδού βρέθηκε στον δρόμο του ένας εξαιρετικά ικανός νεαρός στρατηγός, ο μετέπειτα αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός. Ο Αλέξιος, στον οποίο απονεμήθηκε ο τίτλος του στρατοπεδάρχη, έχει λίγα μέσα στη διάθεσή του (μόλις χίλιους άνδρες) και είναι αναγκασμένος να περιοριστεί σε επιχειρήσεις παρενόχλησης. Συμμαχεί, επομένως, με τον Σελτζουκίδη σουλτάνο Μαλίκ Σαχ, ο οποίος έχει διαδεχτεί τον πατέρα του, τον Αλπ Αρσλάν, από το 1072. Χάρη στην τουρκική ενίσχυση ο Κομνηνός επικρατεί του Ρουσσέλ. Το 1076, ο 19χρονος Αλέξιος Κομνηνός ανακαταλαμβάνει την Αμάσεια και συλλαμβάνει τον ταραχοποιό Νορμανδό αρχηγό, φροντίζει να επανενταχτούν οι Νορμανδοί στο στράτευμα, ενώ απελευθέρωσε χωρίς καμιά τιμωρία τους Έλληνες χωρικούς. Είναι πάντως χαρακτηριστικό ότι, στην προσπάθειά του, ο νεαρός Κομνηνός θα βρεθεί αντιμέτωπος με τους κατοίκους της Αμάσειας, οι οποίοι παραμένουν πιστοί στον Νορμανδό. Όχι μόνο δυσανασχετούν γιατί είναι αναγκασμένοι να συγκεντρώσουν το χρηματικό ποσό που υποσχέθηκε ο Αλέξιος στους Τούρκους, ως αντάλλαγμα για τη βοήθειά τους, αλλά κυρίως θεωρούν ότι ο Ρουσσέλ παρέχει την πλέον αποτελεσματική στρατιωτική προστασία των ελληνικών πόλεων του Πόντου. Το κακό είχε γίνει από την διαλυτική παρουσία του Νορύανδου και την ανεπάρκεια της Κων/πολεως, και σύντομα (1085) η περιοχή είχε γεμίσει Τουρκομάνους, υπό τον διαβολικό Εμίρη Μαλίκ Ντανισμέντ. Θα χρειαζόντουσαν επικοί και ακατάπαυστοι αγώνες υπό τον Ιωάννη Β’ Κομνηνό για να επανέλθει και να σταθεροποιηθεί η Ελληνική παρουσία στην περιοχή, την δεκαετία του 1130.

36

Πόντος Για την επέτειο μνήμης και την απόδοση τιμής και ευγνωμοσύνης στον Λεωνίδα Ιασονίδη, η Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονίκης μας έστειλε ένα εξαιρετικό αφιέρωμα

Λεωνίδας Ιασονίδης Η μεγάλη προσφορά του στην ποντιακή υπόθεση Στις 29 Ιουλίου του 1959, πριν από 61 χρόνια, έφυγε από τη ζωή ο Λεωνίδας Ιασονίδης, εμβληματική πολιτική προσωπικότητα που αφιέρωσε τη ζωή και την πολιτική του δράση στην υπηρεσία των Ποντίων προσφύγων και, γενικότερα, των αναξιοπαθούντων και αδύναμων πολιτών και των τμημάτων του πληθυσμού που χρειάζονταν την υποστήριξη του Ελληνικού κράτους. Ο Λεωνίδας Ιασονίδης, με καταγωγή από την Πουλαντζάκη (γεννήθηκε το 1884) της Τραπεζούντας, φοίτησε στο «ημιγυμνάσιο» της Κερασούντας και, στη συνέχεια, στο περίφημο «Φροντιστήριο Τραπεζούντος», από όπου αποφοίτησε (1902) με «άριστα». Σπούδασε νομικά στο πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης και ολοκλήρωσε τις πανεπιστημιακές του σπουδές στο Παρίσι (1915), αποκτώντας τον τίτλο του διδάκτορα της Νομικής Σχολής.

Πόντος

« Ξηρανθήτω ημίν ο λάρυγξ εάν επιλαθώμεθά σου, ώ πάτριος Ποντία Γη » Μεταξύ των πρώτων, στρατεύτηκε στην πολιτική κίνηση για τη δημιουργία ανεξάρτητης Δημοκρατίας στον Πόντο

Κάτω: Το σπίτι του Λεωνίδα Ιασονίδη στην παραλία της Πουλαντζάκης του Πόντου πριν γκρεμιστεί για την διάνοιξη οδού

Μ φωτο: terra-pontus.blogspot.com

ε τη φλογερή ιδιοσυγκρασία του, παράλληλα με την ευρύτατη μόρφωσή του, ο Λεωνίδας Ιασονίδης, από τη νεαρή του ηλικία, έγινε πρωταγωνιστής σε όλες τις φάσεις που εξελίχθηκαν οι διωγμοί και οι τουρκικές θηριωδίες σε βάρος των Ελλήνων του Πόντου και οδήγησαν μεγάλο μέρος σε αφανισμό και το υπόλοιπο στην οδυνηρή προσφυγιά. Μεταξύ των πρώτων, στρατεύτηκε στην πολιτική κίνηση για τη δημιουργία ανεξάρτητης Δημοκρατίας στον Πόντο και, γι’ αυτή του τη δράση, καταδικάστηκε ερήμην από το στρατοδικείο της Αμάσειας (1921), μαζί με άλλους προκρίτους, από την πνευματική και οικονομική ηγεσία των Ποντίων. Διαπρύσιος κήρυκας και απόστολος των εθνικών σκοπών, οραματιστής, ακάματος αγωνιστής, με την ανυπέρβλητη ρητορική του δεινότητα, περιήλθε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ρωσίας, στον Καύκασο, τον Αντικαύκασο και την Κριμαία, όπως και της Ρουμανίας, στο Βουκουρέστι, το Ιάσιο, την Κωστάντζα και, όπου αλλού υπήρχαν ελληνικές παροικίες, επιδιώκοντας να συνεγείρει το φρόνημα των Ελλήνων, να τους διαφωτίσει και να τους εμψυχώσει με τους φλογερούς πατριωτικούς του λόγους.

37

38

Πόντος Στην Ελλάδα συνέχισε την πολιτική του δράση Με την έλευσή του στην Ελλάδα (Θεσσαλονίκη), συνέχισε την πολιτική του δράση, με στόχο πάντοτε την υποστήριξη των δικαιωμάτων των προσφύγων και την επίλυση των ποικίλων προβλημάτων που αντιμετώπισαν στα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα. Τη σημαία αυτή, ο Λεωνίδας Ιασονίδης δεν την υπέστειλε ποτέ και την είχε στο επίκεντρο της πολιτικής του σταδιοδρομίας, στη διάρκεια της οποίας διετέλεσε βουλευτής (εκλεγμένος 6 φορές), γερουσιαστής, Γενικός Επιθεωρητής Προσφύγων Μακεδονίας και Θράκης, υπουργός (δύο φορές, Προνοίας και Βορείου Ελλάδος), με πρωθυπουργούς τους Ελευθέριο Βενιζέλο και Σοφοκλή Βενιζέλο. Για τα δημοκρατικά του φρονήματα, οδηγήθηκε (το 1935) στις φυλακές Ωρωπού και παρέμεινε φυλακισμένος επί 4 χρόνια. Μετά την αποφυλάκισή του, κατέφυγε στην Αγγλία όπου, παράλληλα με την έκδοση της εφημερίδας «ΕΛΛΑΣ», η φιλομάθειά του τον οδήγησε στα πανεπιστήμια του Λονδίνου και της Οξφόρδης για τη συμπλήρωση των νομικών του σπουδών. Παροιμιώδης έμεινε ο περίσεμνος και λιτός βίος του Λεωνίδα Ιασονίδη, η ταπεινοφροσύνη του και η αγάπη και φροντίδα του για τους στερημένους και αδύναμους πολίτες, ιδιαίτερα τους προσφυγικής καταγωγής. Υπόδειγμα ενάρετου πολιτικού, υψηλόφρονα και ασυμβίβαστου, κέρδισε το σεβασμό πολιτικών φίλων και αντιπάλων, οι οποίοι αναγνώριζαν το λαμπρό ήθος, την άκαμπτη εντιμότητα, την πολιτική συνέπεια, την ασύγκριτη κοινοβουλευτική παρουσία, την ανιδιοτέλεια, την ευαισθησία και τον πηγαίο συναισθηματισμό, την αποστροφή προς κάθετι επιδεικτικό, την πίστη σε αρχές και αξίες και τη βαθιά μόρφωση του πολιτικού ανδρός.

Ιδρυτικό μέλος της Ευξείνου Λέσχης Ο προσφυγικός Ελληνισμός οφείλει πάρα πολλά στον Λεωνίδα Ιασονίδη. Το ίδιο και ο οργανωμένος ποντιακός χώρος, αφού υπήρξε παντοιοτρόπως υποστηρικτής του. Μεταξύ των ποντιακών σωματείων και οργανώσεων, και η Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονίκης οφείλει ευγνωμοσύνη στον Λεωνίδα Ιασονίδη, γιατί μέχρι το τέλος του βίου του υπήρξε θερμός αρωγός στο έργο της. Ο Λεωνίδας Ιασονίδης υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Ευξείνου Λέσχης (2/5/1933 η ιδρυτική γενική συνέλευση), παρακολούθησε έκτοτε και μέχρι το τέλος του βίου του τις δράσεις της, εκφώνησε συγκλονιστικές ομιλίες-διαλέξεις από το βήμα της και εξεδήλωσε έμπρακτα τη συμπαράστασή του, όποτε του ζητήθηκε. Κορυφαία ενέργεια συμπαράστασης και, συγχρόνως, αναγνώρισης του κύρους της Ευξείνου Λέσχης, αποτελεί η παραχώρησηδωρεά του ανεκτίμητης ιστορικής αξίας «Αρχείου» της «Εθνοσυνελεύσεως», του Βατούμ της Ρωσίας, και του «Εθνικού Συμβουλίου των Ποντίων» (πρακτικά συνεδριάσεων, αλληλογραφία, έγγραφα κ.α.), που ο ίδιος διέσωσε και κατείχε, καθώς και η δωρεά της πλούσιας ατομικής του βιβλιοθήκης (για τις δωρεές αυτές γίνεται αναφορά στο πρακτικό της συνεδρίασης του Δ.Σ. της Ευξείνου Λέσχης, αριθ. 39, της 7ης Δεκεμβρίου 1934). Ο Λεωνίδας Ιασονίδης, μετά από μακρά περίοδο ασθένειας, άφησε την τελευταία του πνοή, στην Αθήνα, στις 29 Ιουλίου 1959. Με το θάνατό του, κατέλιπε για τις επόμενες γενιές, ένα μοναδικό παράδειγμα πολιτικού, αφοσιωμένου με ασίγαστο πάθος στην υπηρεσία του λαού και, ιδιαίτερα, της εργατικής τάξης, της αγροτιάς και, γενικά, των χαμηλών «στρωμάτων» του. Παραθέτουμε μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από ομιλίες του Λεωνίδα Ια-

Παροιμιώδης έμεινε ο περίσεμνος και λιτός βίος του Λεωνίδα Ιασονίδη, η ταπεινοφροσύνη του και η αγάπη και φροντίδα του για τους στερημένους και αδύναμους πολίτες, ιδιαίτερα τους προσφυγικής καταγωγής

39

Πόντος

σονίδη : - «Θα αποθάνω νοσταλγός, θα αποθάνω πρόσφυξ, θα αποθάνω Πόντιος».

- «Αξιωθείς να γεννηθώ Έλλην, ευλογώ τον Θεόν ότι είμαι Πόντιος».

- «Η ψυχή μου τρέχει και θα τρέχη πάντοτε εις τους Αγίους Τόπους του Πόντου μας».

- «Ξηρανθήτω ημίν ο λάρυγξ εάν επιλαθώμεθά σου, ώ πάτριος Ποντία Γη».

- «Ποντία Γη, Συ τας παραδόσεις τας εθνικάς ετήρησας, την πίστιν του Χριστού εκράτυνας και υπέρ αμφοτέρων τούτων σταυρώσεαυτόνανύψωσας και μάρτυς εγένου και εις το εθνικόνπάνθεονκατεσκήνωσας».

- « Οι Πόντιοι εζήτησαν άρτον και έλαβον πέτραν, εζήτησαν ιχθύν και έλαβον όφιν, εζήτησαν την ζωήν και έλαβον τον θάνατον, εζήτησαν την ελευθερίαν και έλαβον την δουλείαν, αρχάγγελον εζήτησαν και δαίμων τους εστάλη…».

- « Κορυφάς Ολύμπου αθάνατοι ευωχούνται, παρά πόδας δε αυτών πρόσφυγες λιμώ απόλλυνται».

- « Τα Πιέρια και τας υπωρείας του Ολύμπου δεν τας φρουρεί και δεν τας καλλιεργεί ο πολιτευτής, αλλά ο χωρικός».

- « Οι γεωργοί αποτελούν την σπονδυλικήν στήλην της Ελλάδος και όσοι υπηρετούν τους γεωργούς, υπηρετούν αυτήν την πατρίδα». *** Όταν οι υγειονομικές συνθήκες το επιτρέψουν, η Εύξεινος Λέσχη θα προγραμματίσει ειδική εκδήλωση για να τιμήσει τη μνήμη του μεγάλου Πόντιου πολιτικού και, με ευγνώμονες ευχαριστίες, να αναγνωρίσει τη μέγιστη προσφορά του προς το Σωματείο μας. Για το Διοικητικό Συμβούλιο Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΥΣΑΡΙΔΗΣ

Η ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΗ ΜΕΝΤΕΣΙΔΟΥ

φωτο: terra-pontus.blogspot.com

«Θα αποθάνω νοσταλγός, θα αποθάνω πρόσφυξ, θα αποθάνω Πόντιος»...

40

Πόντος

Οι αδελφοί Κακούλη Διάσημοι φωτογράφοι της Τραπεζούντος

Κυριάκος Κακούλης

(Από το Φωτ. αρχείο terra pontus)

Θρασύβουλος Κακούλης

(Από το Φωτ. αρχείο terra pontus)

Μιλτιάδης Κακούλης

(Από το Φωτ. αρχείο terra pontus)

Φωτογραφία της Παναγίας Σουμελά εξωτερικά του 1890 των Αδελφών Κακούλη

Το φωτογραφείο των αδελφών Κακούλη βρισκόταν στον κεντρικό εμπορικό δρόμο της Τραπεζούντας. Λεγόταν «Mer Noir», δηλαδή «Μαύρη θάλασσα» στα γαλλικά, και είχε ιδρυθεί το 1870

Πόντος

Εκτός από τα αξιοθέατα των ποντιακών πόλεων φωτογράφιζαν επίσης διακεκριμένες προσωπικότητες του Πόντου ενώ εξέδωσαν και μεγάλο αριθμό επιστολικών δελταρίων που ανέγραφαν «Editeurs Cacouli frères, photografes”.

41

Ο

ι αδελφοί Κακούλη (Κυριάκος, Μιλτιάδης και Θρασύβουλος) ήσαν από τους πλέον γνωστούς φωτογράφους της Τραπεζούντας. Το φωτογραφείο των αδελφών Κακούλη βρισκόταν στον κεντρικό εμπορικό δρόμο της Τραπεζούντας. Λεγόταν «Mer Noir», δηλαδή «Μαύρη θάλασσα» στα γαλλικά, και είχε ιδρυθεί το 1870. Ο Κυριάκος, ο μεγαλύτερος, διατηρούσε φωτογραφείο στην πόλη κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Αυτό προκύπτει τόσο από τις φωτογραφίσεις που έγιναν στο κατάστημά του, όσο και από τις απεικονίσεις εμβληματικών δημόσιων οθωμανικών και χριστιανικών κτιρίων της Τραπεζούντας, που τραβήχτηκαν κατ’ εντολήν του Σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β΄ (1876-1908). Ο Μιλτιάδης, γεννημένος το 1872, φοίτησε στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας και μετέβη στο Παρίσι όπου σπούδασε φωτογραφία και διακρίθηκε σε σχετικούς διαγωνισμούς. Επιστρέφοντας, ίδρυσε μαζί με τους αδερφούς του το μοναδικό καλλιτεχνικό φωτογραφείο στην Τραπεζούντα με την επωνυμία «Αδελφοί Κακούλη-Μαύρη Θάλασσα». Στους αδελφούς Κακούλη οφείλουμε τα καλλιτεχνικά πορτρέτα πολλών Τραπεζουντίων. Εκτός από τα αξιοθέατα των ποντιακών πόλεων φωτογράφιζαν επίσης διακεκριμένες προσωπικότητες του Πόντου ενώ εξέδωσαν και μεγάλο αριθμό επιστολικών δελταρίων που ανέγραφαν «Editeurs Cacouli frères, photografes”. Η παλαιότερη γνωστή σωζόμενη φωτογραφία τους είναι του 1873 και απεικονίζει τον τότε Μητροπολίτη Τραπεζούντας Κωνστάντιο Α’.

Ο ξεριζωμός και εγκατάσταση στην Ελλάδα Ο Κυριάκος Κακούλης πέθανε στον Πόντο, ενώ τα αδέλφια του Μιλτιάδης και Θρασύβουλος, με τον ξεριζωμό, ήρθαν στην Ελλάδα το H Οικογένεια Μιλτιάδη Κακούλη. Άρμεγμα σε παρχάρι της Τραπεζούντας. Διακρίνονται ο Μιλτιάδης Κακούλης με τη σύζυγό του Ουρανία και τα τρία τους παιδιά: η Ιωάννα αρμέγει, η Ερριέττα και η μικρή Φαίδρα. Επίσης οι αδελφές της Ουρανίας: Θεοδοσία Εφραιμίδου (πίσω της) και Σοφία (στην πόρτα). Αρχείο Επιτροπής Ποντιακών Μελετών)

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΥΚΩΜΑ ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΚΑΚΟΥΛΗ Εκδόσεις: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΕΘΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Λεύκωμα φωτογραφιών από την Τραπεζούντα, Σαμψούντα, Κερασούντα κ.ά., δωρεά του Ι. Γ. Φιλήμονος, που ανήκαν στον πατέρα του, πρόξενο της Ελλάδας στην Τραπεζούντα το 1886

42

Πόντος

1923. Δυστυχώς δεν μπόρεσαν να μεταφέρουν στην Ελλάδα το φωτογραφικό τους αρχείο καθώς το κατέσχεσε Τούρκος αξιωματικός. Στην Αθήνα, πλέον, άνοιξαν νέο φωτογραφείο το οποίο λειτούργησε έως το 1942, έτος κατά το οποίο πεθαίνει ο Θρασύβουλος Κακούλης. Ο Μιλτιάδης Κακούλης πέθανε το 1954. Αναφέρονται ως προσωπικοί φωτογράφοι του Νικολάου Πλαστήρα.

Λευκώματα με φωτογραφίες των Αδελφών Κακούλη Στο φωτογραφικό αρχείο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου φυλάσσονται δύο φωτογραφικά λευκώματα των αδελφών Κακούλη που χρονολογούνται γύρω στα 1890. Το πρώτο λεύκωμα το είχαν χαρίσει στον Πρόξενο της Ελλάδας στην Τραπεζούντα, τον Γεώργιο Φιλήμων, που υπηρετούσε εκείνη την εποχή στο ελληνικό προξενείο της Τραπεζούντας. Ο γιός του Φιλήμονα το δώρισε στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Περιέχει 48 φωτογραφίες με μνημεία της Τραπεζούντας, Σαμψούντας, Κερασούντας και Πλατάνων. Το δεύτερο λεύκωμα περιέχει 54 φωτογραφίες της Τραπεζούντας, Κερασούντας, Σαμψούντας, Κοτυώρων, Πολίτας, Πλατάνων, Κορδύλης, Ριζούντας, Οινόης και παραδοσιακών ενδυμασιών του Πόντου. Βιβλιογραφία: Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Φωτογραφικό λεύκωμα Αδελφών Κακούλη, Νίκη Μαρκασιώτη.

Στο φωτογραφικό αρχείο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου φυλάσσονται δύο φωτογραφικά λευκώματα των αδελφών Κακούλη που χρονολογούνται γύρω στα 1890

Μιχάλης και Ευθαλία Μαβίδου. (αδερφός του πατέρα του δωρητή) Τραπεζούντα τέλη 19ου αιώνα. Φωτογραφείο ‘’Η Μαύρη Θάλασσα’’ Αδελφοί Κακούλη. Αποθετήριο Ι.Α.Π.Ε. Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού Δήμου Καλαμαριάς

Η πίσω πλευρά της φωτογραφίας με το λογότυπο του φωτογραφείου των αδελφών Κακούλη “Μαύρη Θάλασσα”

Πόντος

43

Από το φωτογραφικό αρχείο των αδελφών Κακούλη Αριστερά: Το κουβούκλιο του μαυσωλείου του τελευταίου βασιλέως “της παρά τον Καύκασον Κάτω Ιβηρίας” Σολομώντα. Στο βάθος διακρίνεται το μέγαρο της Μητροπόλεως Τραπεζούντας. Φωτογραφία των Αδελφών Κακούλη, δεκαετία 1890. Πορτρέτο Μιχάλη Μαβίδη (Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού Δήμου Καλαμαριάς)

Πάνω Ποντία κόρη. Δεξιά η γνωστή φωτογραφία παλληκαριών την οποία έχουμε χρησιμοποιήσει και ως εξώφυλλο στο περιοδικό μας , στο δεύτερο τεύχος

44

Πόντος Από την φιλόλογο συγγραφέα Γιώτα Ιωακειμίδου

Αρχαίες λέξεις της Ποντιακής Διαλέκτου Η δείξα και ο δείξος από το αρχαίο δείκνυμι Στην Χαλδία «δείξα» αποκαλούσαν μεταφορικά τον άνθρωπο, τον οποίον έδειχναν όλοι με το δάχτυλο, δηλαδή περιγελούσαν, κορόιδευαν. Τις πιο πολλές φορές είναι συνεκφορά με το «ο ποίσος και ο δείξος» από τα ρήματα ποιώ και δείκνυμι

Τα δόσα=η προίκα, από το αρχαίο δίδωνι «Μάννα μ, αν δις με, δος σ΄ μ΄ατεν, και αν ΄κ΄ έν΄ θα ξενιτεύω Υιέ μ΄ τα δόσατ΄ς είν΄ πολλά κ΄ εγώ φτωχέσσα ΄κ΄ έχω» (μάνα, αν είναι δος μου την, αλλιώς θα ξενιτευτώ, γιε μου τα προικιά της είναι πολλά και εγώ φτωχιά, δεν έχω). Η λέξη δόσις, από το δίδωμι, έχει την αρχαία σημασία κληρονομιά, προίκα με μεταβατική σημασία. Την ίδια σημασία έχει στον Ομηρο (και η δόσις έσσεται εσθλή, Ιλ. Κ 213).

Ινώνω, από το αρχαίο ις-ινός = δύναμη, ισχύς Στον Ομηρο μια από τις σημασίες της λέξης είναι δύναμη (ις εσθλή, Μ 320). Από το ουσιαστικό ις παρήχθη το ρήμα ινώνω = ενδυναμώνω. Η αρχική του σημασία ήταν ενισχύομαι στα νεύρα, αποκτώ σωματικές δυνάμεις. Στη συνέχεια, όπως συμβαίνει συχνά, μετέπεσε στη μεταφορική χρήση και πήρε τη σημασία του χυλώνω. Ίνωσεν το φαείν = χύλωσε το φαγητό.

λυταρίζω = διαλύομαι, από το λύω, λυτός Όταν δουρβάνιζαν το βούτυρο, πολλές φορές δεν σχηματίζονταν οι σβώλοι του βουτύρου, τότε έλεγε η γιαγιά μου «το βούτορον ΄κ΄ελυτάρτσεν», δηλαδή δεν συμπυκνώθηκε και το απέδιδε στην μη σωστή χρήση του νερού. Έχουμε το ρήμα λύω, το ουσιαστικός λυτός = διαλυτός και από εδώ παρήχθη το ρήμα λυταρίζω = διαλύομαι

Μέρμερα = πρωινός βαρύς ύπνος Πρόκειται για την αρχαία λέξη μέρμηρα = πρωινός ύπνος. Το ε της ποντιακής ανάγεται στα τεκμήρια της Ιωνικής καταγωγής της Διαλέκτου. Η λέξη είναι σπάνια, τη συναντάμε όμως σε δημοτικό τραγούδι:

«όλοι κοιμούνταν ΄κ΄ εγνεφούν κι όλοι αποκοιμούνταν

΄κ εσύ κοιμάσαι μέρμερα ΄κ΄ εγνέφισμαν δεν έχεις».

«Φως τ΄ ομάτασ΄», μια ομηρική έκφραση Στη ποντιακή διάλεκτο είναι μια φράση συγχαρητηρίων, η οποία λεγόταν σε χαρούμενες περιστάσεις, σε επάνοδο ξενιτεμένου, σε γεννήσεις κλπ. Την ίδια έκφραση βρίσκουμε και στον όμηρο, «ήρθες Τηλέμαχε, γλυκό μου φως». Το πιο μεγάλο αγαθό της ζωής θεωρείται το φως, έτσι ταυτίζεται με προσφιλή πρόσωπα και χαρούμενες στιγμές του ανθρώπινου είδους.

Πόντος ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

45

Η επίθεση ανακατάληψης της Τραπεζούντας 11 χρόνια μετά την πτώση της στους Οθωμανούς

Τ Τα τείχη της Τραπεζούντος από την νότια πλευρά. Διακρίνεται ο πύργος του Καλογιάννη

ον Μάιο του 1472, 11 χρόνια μετά την πτώση της Τραπεζούντας στους Οθωμανούς, έγινε προσπάθεια ανακατάληψης της. Επικεφαλής της επίθεσης ήταν ένας Έλληνας, και σύμφωνα με την παράδοση ήταν ανιψιός του Δαβίδ, του τελευταίου αυτοκράτορα (ίσως ήταν ο Αλέξιος, ο γιος του Αλέξανδρου Κομνηνού). Ο Αλέξιος με δύναμη Γεωργιανών και με την σύμφωνη γνώμη του Ουζούν Χασάν προχώρησε στην περιοχή της Τραπεζούντας. Ο Ουζούν Χασάν ήταν ο ηγεμόνας των Τουρκομάνων και ο μόνος αξιόλογος αντίπαλος του Μεχμέτ ( Μωάμεθ) εκείνη την εποχή Ο Κομνηνός πρίγκιπας έφτασε μέχρι την πόλη και πολιόρκησε την Τραπεζούντα. Την φορά αυτή οι Οθωμανοί ήσαν μέσα από τα τείχη και υπεράσπιζαν την πόλη και ο χριστιανοί ήσαν οι επιτιθέμενοι. Οι Οθωμανοί έστειλαν στην πολιορκημένη Τραπεζούντα για βοήθεια 9 γαλέρες και 25 ιστιοφόρα. Με τις νέες αυτές δυνάμεις και μαζί με αυτές που υπήρχαν μέσα στην πόλη εξουδετέρωσαν τα σχέδια του Κομνηνού πρίγκιπα. Άλλωστε ο επιτιθέμενος Αλέξιος, πιεζόταν από έλλειψη εφοδίων. Με αυτόν τον τρόπο το σχέδιο ανακαταλήψεως της Τραπεζούντας και ανασύστασης του κράτους των Μεγάλων Κομνηνών ματαιώθηκε... Πηγή: Αρχείον Πόντου Επιτροπής Ποντιακών Μελετών, Οδ. Λαμψίδη

Τα τείχη της Τραπεζούντος

Ο Κομνηνός πρίγκιπας έφτασε μέχρι την πόλη και πολιόρκησε την Τραπεζούντα. Την φορά αυτή οι Οθωμανοί ήσαν μέσα από τα τείχη και υπεράσπιζαν την πόλη και ο χριστιανοί ήσαν οι επιτιθέμενοι

46

Πόντος

Υπόδειγμα δημοκρατικού πολιτεύματος η Αμισός κατά την αρχαιότητα Το 31 π.χ. η Αμισός είχε την αυτονομία της και την δυνατότητα να κόβει δικά της νομίσματα. Την αυτονομία στην πόλη παραχώρηε ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Οκταβιανός. Την περίοδο αυτή η πόλη ήταν αυτοδιοκούμενη με Βουλή που ασκούσε την εκτελεστική εξουσία και Εκκλησία του Δήμου που ασκούσε την νομοθετική εξουσία. Την δικαστική εξουσία ασκούσε ο λεγόμενος Εκδικος. Ως ελεύθερη πόλη αποτελούσε μέρος του Κοινού των ποντιακών πόλεων που υπάγονταν στην επαρχία Βιθυνίας - Πόντου. Σε αυτό το διάστημα η πόλη γνώρισε οικονομική ευημερία και μεγάλη πνευματική και καλλιτεχνική παραγωγή. Η Αμισός σε ένδειξη τιμής και ευγνωμοσύνης ανακήρυξε τον Οκταβιανό «σωτήρα και κτίστη» και του ανέθεσε αφιέρωμα στο ιερό της πόλης. Η Αμισός διατήρησε το δημοκρατικό καθεστώς έως την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου οπότε και ενσωματώθηκε στο ρωμαϊκό κράτος.

Αρχαιολογικό μουσείο Αμισού (Σαμψούντα) Φωτογραφία Φωκίων Φουντουκίδης

Γνωρίζετε ότι...

Επιμέλεια Φωκίων Φουντουκίδης

Οι οκτώ Αγίες της Αμισού

Η Πάφρα μεγαλύτερη της Αμισού το 1805

Κατά τους διωγμούς των χριστιανών στον Πόντο τον 3ο αιώνα μ.χ. μαρτύρησαν μεταξύ άλλων και επτά γυναίκες: Αλεξάνδρεια, Ευφημία, Ευφρασία, Θεοδώρα, Ιουλιανή, Κλαυδία, και Ματρώνα οι οποίες στην συνέχεια επονομάσηκαν αγίες της Αμισού. Αργότερα στην πόλη μαρτύρησε και η Αγία Χαριτίνη.

Ο περιηγητής Ζομπέρ, ο οποίος πέρασε από τον Πόντο το 1805, αναφέρει ότι η Πάφρα αποτελούσε τότε σημαντικό αστικό κέντρο σαφέστατα πιο σημαντικό και μεγάλο από την γειτονική Σαμψούντα (Αμισός). Αποψη της Πάφρας

Γνωρίζετε ότι...

Πόντος

Ελληνας Δήμαρχος στην Αμισό (Σαμψούντα) Οταν ξέσπασε το κίνημα των Νεοτούρκων (6 Ιουλίου 1908) και ανακοινώθηκε ότι πρόκειται να ισχύσει και πάλι το Σύνταγμα του 1876, ο πληθυσμός της Σαμψούντας χάρηκε και η χαρά εκδηλώθηκε με κοινές διαδηλώσεις όλων των κοινοτήτων. Οι Νεόοτουρκοι διόρισαν Δήμαρχο τον Ελληνα μεγαλέμπορο Παπάζογλου και ακόμη έξι Ελληνες στο δημοτικό συμβούλιο. Επίσης στα 188081 και 1890-1891 οι δήμαρχοι στην Φάτσα και την Σαμψούντα ήταν Αρμένιοι.

Αμισός και Σαμψούντα ήσαν κάποτε δύο διαφορετικές πόλεις! Οταν αναφερόμαστε στην Σαμψούντα πολλές φορές την αποκαλούμε και Αμισό, χρησιμοποιώντας την αρχαία ονομασία της γνωρίζοντας ότι μιλάμε για την ίδια πόλη του δυτικού Πόντου. Ως γνωστόν η πόλη ονομάστηκε Σαμψούν απο τους Τούρκους από παραφθορά του «εις Αμισόν» κατά το Κωνσταντινούπολη - εις την πόλιν - Ινσταμπούλ. Και όμως: Αμισός και Σαμψούντα ήσαν κάποτε δύο διαφορετικές πόλεις! Στα τέλη του 12ου αιώνα και συγκεκριμένα το 1180 η Αμισός καταλήφθηκε απο τον εμίρη Κιλίτς Αρσλάν Β’, ηγέτη του σελτζουκικού σουλτανάτου της Ανατολίας, ο οποίος είχε νικήσει το 1176 στο Μυριοκέφαλο τον βυζαντινό αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνό. Οι Σελτζούκοι, δίπλα στην Αμισό των Βυζαντινών ίδρυσαν μια νέα πόλη, την Σαμψούντα σε πολύ μικρή απόσταση. Στην πραγματικότητα, λοιπόν, αυτήν την εποχή υπήρχαν δύο πόλεις, Η Αμισός των βυζαντινών και η Σαμψούντα των Σελτζούκων. Οι Σελτζούκοι συνέχιζαν να κυριαρχούν στην Σαμψούντα τα επόμενα χρόνια ενώ η βυζαντινή Αμισός, μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Σταυροφόρους συνέχισε να αποτελεί αυτοδιοικούμενη πόλη με ηγεμόνα τον Σάββα. Οπως γνωρίζουμε, όταν κατόπιν ιδρύθηκε η αυτοκρατορία της Τραπεζούντος, ο Σάββας αρνήθηκε να παραδώσει την πόλη στους Κομνηνούς Αλέξιο και Δαυίδ της Τραπεζούντος, όπως είχε κάνει ο ηγεμόνας της πόλης της Τραπεζούντος, αλλά προτίμησε να γίνει φόρου υποτελής στον Θεόδωρο Λάσκαρη επικεφαλής της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας. Στην συνέχεια η πόλη έγινε τμήμα της απελευθερωμένης από τους σταυροφόρους και αναγεννημένης βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Μαρμάρινη στήλη με επιγραφή στα αραβικά και ελληνικά με την ευκαιρία της διακήρυξης του Συντάγματος: «Επί τη ανακηρύξει του Συντάγματος επί των ημερών του σουλτάνου Απτούλ Χαμίντ Χαν του Β’. 6 Ιουλίου 1908. Αρχαιολογικό μουσείο Αμισού (Σαμψούντα). Φωτογραφία: Φωκίων Φουντουκίδης

47

48

Πόντος

Η ετυμολογία της ονομασίας της Ιεράς Μονής Αγίου Ιωάννη Βαζελώνα ή Ζαβουλών =Η Μονή του Αγίου Ιωάννου Βαζελώνα ιδρύθηκε σύμφωνα με την παράδοση το 270 μ.Χ. από αναχωρητές χριστιανούς, οι οποίοι κατευθύνθηκαν προς το εσωτερικό του Πόντου για να αποφύγουν τους διωγμούς του Δεκίου (249-251) και του Βαλλεριανού (253-260). Εκεί τους βρήκε κάποιος άλλος αναχωρητής από τη Μικρά Ασία με το όνομα Ιωάννης και από κοινού αποφάσισαν να ιδρύσουν τη Μονή. =Στάμαν: Το χωριό της Ματσούκας όπου ο αείμνηστος συγγραφέας Γεώργιος Ανδρεάδης εντόπισε τον Θόδωρον, τον Ελληνα που, μικρό παιδί τότε, δεν ακολούθησε τους συγχωριανούς του στον ξεριζωμό στην Ελλάδα και παρέμεινε στο χωριό και η ιστορία του απετέλεσε αντικείμενο του ομώνυμου βιβλίου του συγγραφέα. =Ο Αρχιμανδρίτης Πανάρετος Τοπαλίδης γεννήθηκε στο χωριό Φαργανάντων της επαρχίας Ροδοπόλεως (Ματσούκα, Χαμψίκοϊ) του Πόντου. Υπήρξε αριστούχος απόφοιτος του φρ ον τ ι σ τ η ρ ί ο υ Τραπεζούντος και ηγούμενος της Μονής του Αγίου Ιωάννη του Βαζελώνα. Συνέγραψε, μεταξύ άλλων τα βιβλία «Ο ΠΟΝΤΟΣ ΑΝΑ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΑΣ» καί «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΤΑΥΡΟΠΗΓΙΑΚΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΚΑΙ ΒΑΠΤΙΣΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΖΑΒΟΥΛΩΝ»

Η

Μονή του Αγίου Ιωάννη του Βαζελώνα, μια από τις τρεις μεγαλύτερες και πιο γνωστές μονές του Πόντου ενώ είναι και η αρχαιότερη, (οι άλλες δυο είναι η της Παναγίας Σουμελά και η του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα), παλαιότερα εκαλείτο Ζαβουλών. Σε χρυσόβουλο του Μανουήλ του Α΄Μεγάλου Κομνηνού προς την Μονή γράφει: «Επεί δε και καθ’ ημάς, κατά το Ζαβουλών θείο όρος το Αγιον τε και υπερνέφελον, το του θείου Προδρόμου έστηκεν τέμενος…» Έπειτα από παραφθορά η ονομασία Ζαβουλών μετατράπηκε σε Βαζελών. Ο Αρχιμανδρίτης Πανάρετος Τοπαλίδης στην συγγραφή της ιστορίας της Μονής του Αγίου Ιωάννη Βαζελών ερευνώντας την προέλευση της ονομασίας της Μονής μεταξύ άλλων γράφει: «Πόθεν προήλθεν το όνομα τούτο ή μάλλον το τούτου πρωτότυπον όνομα Ζαβουλών ως εκαλείτο η Μονή μέχρι προ ενός και ημίσεως αιώνος, είναι ασαφές και άγνωστον και παραμένει ίσως τοιούτον εις άπαντα τον χρόνον». Στην συνέχεια προσπαθεί να δώσει κάποιες ερμηνείες τις οποίες όμως δεν θεωρεί σίγουρες και αφήνει την λύση του «μυστηρίου» σε μελλοντικούς ερευνητές. Μία από τις ερμηνείες είναι ότι η ονομασία προήλθε από την περιοχή Ζαβουλών παρά τον Ιορδάνη ποταμό όπου δίδαξε ο Ιωάννης ο Βαπτιστής.

Η απάντηση από τον Γιώργο Ζερζελίδη Την πλέον πειστική απάντηση έδωσε ο λαογράφος Γιώργος Ζερζελίδης στο Αρχείον Πόντου (τόμος 27, Παραγωγικαί καταλήξεις). Γράφει ότι ένα από τα τοπωνύμια της περιοχής Στάμα της Άνω Ματσούκας είναι το Ζαβυλέν που σημαίνει τόπο κατάφυτο από Ζαβύλια, θαμνόφυτα του βουνού με ψιλό, μαύρο γλυκόξινο καρπό όμοια με τα φραγκοστάφυλα καθώς και με τα ζαφείρια και διφόρια, επίσης καρποφόρα θαμνόφυτα των ορέων της Ματσούκας. Το τοπωνύμιο Ζαβυλέν αναφέρεται από τον λαογράφο Γιώργο Ζερζελίδη (Ερμηνευτικά τοπωνυμικά Άνω Ματσούκας, Αρχείον Πόντου 24) και κείται στις νοτιοδυτικές παρυφές της κορυφογραμμής, που είναι κατάφυτες από Ζαβύλια, του ιδίου όρους όπου βρίσκεται, στην βορειοανατολική κορυφοπλαγιά, το ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου Βαζελών ή Ζαβουλών.

Μία από τις παλαιότερες εκδόσεις για τον Πόντο είναι το βιβλίο του Αρχιμανδρίτη Πανάρετου Ε. Τοπαλίδη και εκδόθηκε στην Δράμα το 1929. Από το αρχείο του terra-pontus.blogspot.com

Πόντος

49

Ο Γεώργιος Ζερζελίδης Ο Γεώργιος Ζερζελίδης ήταν δάσκαλος και λαογράϕος γεννημένος το 1896 στο χωριό Ζάβερα του Χαψίκιοϊ της Άνω Ματσούκας. Φοίτησε στο Σχολαρχείο του Χαψίκιοϊ και στη συνέχεια σπούδασε στο Φροντιστήριο της Τραπεζούντος από το οποίο αποϕοίτησε το 1914 με βαθμό Άριστα. Μετά την αποϕοίτησή του διετέλεσε δάσκαλος για ένα χρόνο στη Ζάβερα και το 1918 μετέβη στη Ρωσία όπου δίδασκε σε ελληνικές κοινότητες έως το 1923. Ακλουθώντας την ανταλλαγή των πληθυσμών ήρθε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στους Σιταγρούς Δράμας, όπου διορίστηκε ως δάσκαλος. Το 1939 μετατέθηκε στην Αθήνα όπου δίδαξε ως το 1955 όποτε συνταξιοδοτήθηκε. Ο Γεώργιος Ζερζελίδης πέθανε σε ηλικία 77 ετών το 1973 και άϕησε πίσω του τεράστιο συγγραϕικό έργο για την περιοχή της Ματσούκας και για ολόκληρο τον Πόντο. Σημαντικά έργα του ήταν το «Τοπωνυμικό της Άνω Ματσούκας» στον 23ο τόμο του ιστορικού Περιοδικού Συγγράμματος «Αρχείον Πόντου», της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών , τα «Ερμηνευτικά του Τοπωνυμικού της Άνω Ματσούκας» στον 24ο τόμο του Αρχείου του Πόντου, οι «Οικογένειες της Άνω Ματσούκας» στον 30ο τόμο, «Το Καλαντόνερον», η «Η Σωνίτσα» και το «Ψωμίν». Για το πλούσιο έργο του χαρακτηρίστηκε ως ο «Παπαδιαμάντης της Ματσούκας». (Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού, 2007, Θεσσαλονίκη: Μαλλιάρης–Παιδεία)

Πανήγυρη στην Αργυρούπολη το 1904

Τι πουλούσαν άραγε οι μικροπωλητές στα διάφορα θρησκευτικά πανηγύρια που πραγματοποιούνταν στον Πόντο;

Ο

Γενική άποψη της Αργυρούπολης

Δημοσθένης Οικονομίδης αναφέρεται σχετικά στα πανηγύρια στην Αργυρούπολη (Αρχείον Πόντου) και συγκεκριμένα στην πανήγυρη για την εορτή του Αγίου Παντελεήμονος που γινόταν στις 27 Ιουλίου στα δυτικά της Αργυρούπολης στο παρεκκλήσι του Αγίου που απείχε μία ώρα ( με τα πόδια εννοείται) από την πόλη. Γράφει ότι στην πανήγυρη αυτή ήδη από την παραμονή πολλοί πιστοί προσερχόταν από τα γύρω χωριά και ελλείψει στέγασης διανυκτέρευαν όλοι στους χώρους γύρω από το παρεκκλήσι χορεύοντας και τραγουδώντας υπό τους ήχους της λύρας. Στον χώρο υπήρχαν πολλοί μικροπωλητές και πουλούσαν διάφορα μικροαντικείμενα και ψιλικά. Ποιά ηταν αυτά; Βελόνες, δακτυλήθρες, κλωστές, μικροί καθρέπτες, δακτυλίδια, βραχιόλια, σκουλαρίκια, σαπουνάκια, μαντήλια, λεπτά χρωματιστά καλύμματα για το γυναικείο κεφάλι που τα ονόμαζαν τσίτια ή γιαζμάδες κ.α.

50

Πόντος ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

Ο Γερμανός Πωλ Κράουζερ το 1883

Ο τελευταίος που λειτούργησε τα μεταλλεία της Αργυρούπολης

Ο

Η Αργυρούπολη του Πόντου το 1919

τελευταίος που ανέλαβε να λειτουργήσει τα μεταλλεία της Αργυρούπολης ήταν ο Γερμανός Πωλ Κράουζερ το 1883. Σταμάτησε την εκμετάλλευση το 1906 καθώς έσπευσε στην Τράνσβααλ για να ασχοληθεί με τα περισσότερο προσοδοφόρα χρυσωρυχεία και αδαμαντωρυχεία της περιοχής . Το Τράνσβααλ ήταν πρώην βορειοανατολική επαρχία της Νοτιοαφρικανικής Δημοκρατίας. Κέρδισε την ανεξαρτησία της το 1881 μετά τη νίκη απέναντι στις βρετανικές δυνάμεις και το 1910 το Τράνσβααλ έγινε επαρχία της Νοτιοαφρικανικής Ένωσης. Πρωτεύουσα της επαρχίας είναι η Πρετόρια. Η ανακάλυψη τεραστίων κοιτασμάτων χρυσού το 1886

προκάλεσε μια ογκώδη εισροή χρυσωρύχων και τυχοδιωκτών κυρίως από την Αγγλία και τη Γερμανία. Οι αλλοδαποί είχαν φτάσει σε διπλάσιο αριθμό από τους Αφρικάνερς στο Τράνσβααλ. Πριν την τελευταία προσπάθεια του Κράουζερ είχε προηγηθεί άλλη μία προσπάθεια των μεταλλείων της Αργυρούπολης από την εταιρία του Δανιήλ Παππά με έδρα την Κωνσταντινούπολη. Αφού εφοδιάστηκε με άδεια από την κυβέρνηση της Κωνσταντινουπόλεως επιχείρησε την εκεμτάλευση των μεταλλείων αλλά η απόδοση δεν ήταν ικανοποιητική. Οπότε η εταιρία του Δανιήλ Παππά πούλησε το προνόμιο εκμεταλλεύσεως στον γερμανό Πωλ Κράουζερ.

Η απόδοση δεν ήταν ικανοποιητική. Οπότε η εταιρία του Δανιήλ Παππά πούλησε το προνόμιο εκμεταλλεύσεως στον γερμανό Πωλ Κράουζερ

Πόντος

51