Waddenland Magazine 2023

DIGITALE DETOX

Verbinding met jezelf

MILJOENEN VOGELS

Het wad als oplaadstation

WAT GROEIT EN BLOEIT

Kleuren uit de bodem

Landal Natuurdorp Suyderoogh is een paradijs voor waterliefhebbers, vogelspotters en wandelaars. Hier vindt u alles voor een ontspannen vakantie vol waterrijke natuur, rust en ruimte.

Het ruim opgezette park biedt volop mogelijkheden voor zowel rustzoekers als gezinnen met kleine kinderen. Ga met de kinderen op ontdekkingsreis en loop de Discovery Track, die u op de mooiste en spannendste plekjes op het park brengt. uwersmeer.

Sluit de dag af in de privé-sauna of het verwarmde zwembad. Een diner in het gezellige restaurant met terras maakt het helemaal af. Toch nog zin in iets actiefs?

Kom dan bowlen op de sfeervolle bowlingbaan.

E N T U R E A D V

v o o r j o n g e n o u d families en bedrijven:

W A D D E N F U N

Het magazine voor de liefhebbers van Noord-Groningen

Blad is een tweemaandelijks magazine over cultuur, eten & drinken, historie, natuur, recreëren, sport, taal, wonen en meer in het noorden van Groningen

Blad is los verkrijgbaar voor € 6,95

Een jaarabonnement (6 nummers)

kost € 33,00

WATER, WIND, WERELD ERFGOED

Welkom in Waddenland, ook wel Het Hogeland genoemd. Elke dag ziet er hier anders uit. Het lijkt wel of het landschap in een voortdurende golfbeweging is. Niets is hier statisch, alles beweegt. Net als de Waddenzee, dat unieke Werelderfgoed.

Het is die Waddenzee die dit landschap heeft gevormd tot wat het nu is. De vette klei, de bron van ongekende vruchtbaarheid, is de zeebodem van weleer. De mens bouwde er zijn wierden als vluchtheuvels tegen al te hoge vloed. Daarna werd het ingepolderd en ingericht als agrarisch land. Al honderden zomers lang zijn de oogsten hier overvloedig. Eerlijke, pure producten die je vaak nog zomaar langs de weg kunt kopen.

’s Nachts zie je de sterren fonkelen. Zo donker zie je het bijna nergens meer. Lees dit magazine en ga op zoek naar het kleine geluk. Naar de vele fijne adressen om te slapen, te proeven. Of je bezoekt de (Wadden)musea en attracties. Gastvrij Waddenland ontvangt je met open armen. Hoe mooi wil je het hebben?

6 Regiokaart

32

Wat bloeit daar en groeit daar?

Kleuren uit de bodem

40

Spelen, ontdekken, speuren en knutselen Vervelen is geen optie

16

Grootse Kerken

Vrijwel altijd eeuwenoud

24 Miljoenen vliegtoeristen

Het wad als oplaadstation

56 Jonker Ripperda

Op Maarhuizen tot leven gewekt

Tips & Routes

> Kinderfietsroute p.20

> Persoonlijke verhalen p.30, p.60

> 6x Zelf geplukt p.38

> 7x Bijzondere Bouwwerken p.46

> Religieuze sporen p.48

> Noorderrondritten p.52

> Varen op De Lauwers p.62

Met deze kaart kan jouw ontdekkingstocht door Waddenland beginnen. Een groot aantal punten komt uitgebreid aan bod in dit magazine, maar ter inspiratie hebben we ook nog een aantal (onontdekte) parels toegevoegd. Combineer ze in een dagtrip en laat je verrassen door de veelzijdigheid van Waddenland.

Activiteiten

1. Zeehondencentrum | Pieterburen

2. DoeZoo | Leens

3. Beleef de Koe | Zuidwolde

4. Adventurepark Waddenfun | Wehe-den Hoorn

5. Kaarsenmakerij Wilhelmus | Eenrum

6. Bloemenboerderij & Maïsdoolhof | Saaxumhuizen

Kerken

1. Zuidwolde

2. Goede Herderkerk Bedum

3. Adorp

4. Klein Wetsinge

5. Onderdendam

6. Obergum

7. Onze Lieve vrouwe Kerk Tinallinge

8. Kerk en toren Baflo

9. Stitswerd

10. Breede

11. Den Andel

12. Saaxumhuizen

13. Westernieland

14. Pieterburen

15. Eenrum

16. ‘t Marnehoes Wehe-den Hoorn

17. Kloosterburen

18. Zuurdijk

19. Niekerk

20. Ulrum

21. Vierhuizen

22. Usquert

23. Dionysiuskerk Uithuizen

24. Mariakerk Uithuizermeeden

25. Sint-Nicolaaskerk Oosternieland

26. Kerk van Ezinge

27. Garnwerd

28. Oostum

29. Torenkerk Winsum

30. Walfriduskerk Bedum

31. Klokkentoren Westerdijkshorn

32. Nicolaaskerk Oldenzijl

33. Sebastiaankerk Warffum

Natuur

1. Nationaal Park Lauwersmeer

2. Reitdiepgebied

3. Nationaal Landschap Middag-Humsterland

4. Unesco Werelderfgoed Waddenzee

Musea

1. Visserijmuseum | Zoutkamp

2. Museum Landgoed Verhildersum | Leens

3. Museum Wierdenland | Ezinge

4. Menkemaborg | Uithuizen

5. Museum Sint Bernardushof | Aduard

6. Openluchtmuseum Het Hoogeland | Warffum

7. Het Behouden Blik | Uithuizermeeden

8. De Theefabriek | Houwerzijl

9. Kinderboekenhuis | Winsum

10. Museum De Eenhoorn | Ulrum

11. ‘t Hoeske van Thais Joaptje | Rottum

12. Het kleinste museum | Noordwolde

Molens

1. Korenmolen De Lelie | Eenrum

2. Hollands Welvaart | Mensingeweer

3. De Vier Winden | Pieterburen

4. De Onderneming | Vierhuizen

5. De Zwaluw | Zuurdijk

6. Grote Geert | Kantens

7. De Liefde | Uithuizen

8. Eva | Usquert

9. Windlust | Zandeweer

10. Aeolus | Adorp

11. De Jonge Hendrik | Den Andel

12. De Wetsinger | Klein Wetsinge

13. De Ster | Winsum

14. De Vriendschap | Winsum

15. De Zilvermeeuw | Onderdendam

16. Krimstermolen | Zuidwolde

17. Koningslaagte | Zuidwolde

18. De Goliath | Eemshaven

19. Hunsingo | Onderdendam

20. De David | Warffum

Borgen

1. Borg Verhildersum | Leens

2. Menkemaborg | Uithuizen

3. Harssensbosch | Adorp

4. Allersmaborg | Ezinge

5. De Breedenborg | Breede

6. Rensumaborg | Uithuizermeeden

Uitzichtpunten

1. Hornhuizen

2. Wierhuizen

3. Breede

4. Klein Wetsinge

5. Oldenzijl

6. Oosternieland

7. De Noordkaap

Bootverhuur

1. Winsum

2. Zoutkamp

3. Wehe-den Hoorn

4. Noordpolderzijl

5. Uithuizen

6. Lauwersoog

7. Warffum

8. Den Andel

9. Warfhuizen

Mooie dorpen

1. Winsum

2. Zoutkamp

3. Onderdendam

4. Zuidwolde

5. Stitswerd

6. Rottum

7. Usquert

8. Eenrum

9. Tinallinge

10. Kantens

WINSUM

Winsum is het allermooiste dorp van Nederland. Op de boogbrug vind je de perfecte selfiespot.

HOT S POTS

NOORDPOLDERZIJL

Op de dijk bij deze kleine zeehaven heb je een prachtig zicht over het Wad en op de zeesluis.

BEDUM

Maak de klassieke omduw foto bij de Walfriduskerk. De toren van de kerk is schever dan Pisa.

EEMSHAVEN

Molen Goliath staat op een plek van contrasten. Zo naast de hoogste windturbine van Nederland.

NOORDKAAP

Op dit meest noordelijke puntje van het vasteland van Nederland heb je vrij uitzicht over het Wad.

WARFFUM

Het verleden komt tot leven in Openluchtmuseum Het Hoogeland. Ontdek het leven rond 1900.

#ergaatnietsbovengroningen #visitgroningen #gelukkigbenjeingroningen #waddenland

V ERBONDEN JEZELFTIJDENS PELGRIMSTOCHT

MET TIJDENS EEN PELGRIMSTOCHT

Tekst: Cecile Bol

Al eeuwenlang maken mensen enorme tochten naar pelgrimsoorden. Onderweg komen ze op een nieuwe manier in contact met de wereld én met zichzelf. Ook vanuit Waddenland start een pelgrimstocht: over het Jacobspad wandel (of fiets) je van Uithuizen naar Hasselt in Overijssel. Om te ontdekken wat zo’n tocht in je los kan maken, wandel ik de eerste etappe.

EEUWENOUDE PELGRIMSROUTE

Met het Jacobspad is het mogelijk om vanuit Groningen de ultieme pelgrimstocht te maken. Het pelgrimspad sluit namelijk aan op de beroemde route naar Santiago de Compostella in Spanje. Maar zelfs ‘gewoon’ van Uithuizen naar Hasselt lopen belooft een indrukwekkende ervaring te zijn. De ruim tweehonderd kilometer lange route voert langs vele Jacobskerken en gaat waar het kan over eeuwenoude pelgrimswegen en kerkpaden. Hoe is het om op deze manier het mij zo bekende Groninger land te doorkruisen? Zou het me lukken om even vooral verbonden te zijn met mijzelf in plaats van met de digitale wereld in mijn telefoon?

JACOBUS DE MEERDERE

Mijn wandeling start bij de imposante neogotische Jacobus de Meerderekerk, dicht bij het treinstation van Uithuizen. De hele pelgrimstocht staat in het teken van Jacobus de Meerdere, de apostel die volgens de overlevering in Santiago de Compostella ligt begraven. Een van zijn symbolen is de grote mantelschelp. Deze schelp is dan ook het teken waarmee het Jacobspad is bewegwijzerd. Ook voor de kerk staat een grote stenen schelp. Op de sokkel staan een paar bemoedigende woorden: pelgrim - je verlangen is groot - je weg is lang - je bent gedragen - je bent geborgen - vraag Via het gezellige dorpscentrum en langs de Menkemaborg loop ik de velden in.

DIGITALE DETOX

In de bleke morgenzon lijkt de wereld langzaam wakker te worden. Weilanden vol grazende schapen maken plaats voor akkers. In het begin zit mijn hoofd nog helemaal vol. Met dingen die ik voor dit artikel wil onthouden, met takenlijstjes waar ik nu toch niets mee kan en met berichtjes die ik eigenlijk zou willen versturen. Ik laat de gedachten komen en gaan, als golven op een strand. Langzaamaan denk ik minder en zie ik meer. Hoe het riet langs de sloot reageert op de wind. Hoe een roofvogel op een paal verderop mij nauwlettend in de gaten houdt.

SPIRITUELE WEG NAAR BINNEN

Deze nieuwe waarnemingen horen ongetwijfeld bij de pelgrimsreis. Je schijnt een pelgrimstocht te beginnen als wandelaar; pas gaandeweg word je een pelgrim. Tijdens de tocht leg je niet alleen een fysieke weg af, maar maak je ook een mentale reis. Deze innerlijke tocht is waar het de meeste pelgrims om te doen is. Ze maken onderweg dingen mee die een onuitwisbare indruk maken en eindigen hun tocht als een compleet ander mens. Vooral de lange stilte en eenzaamheid is voor velen een bijzondere, vaak spirituele ervaring.

- Onderweg maken weilanden vol schapen plaats voor akkers.

KERKEN WIJZEN DE WEG

Ik loop afwisselend over smalle asfaltwegen en fietspaden van betonplaten tussen akkers. Vrijwel mijn hele wandeling zie ik links in de verte een hoge, witte kerktoren. Dit is de toren van de Mariakerk in Uithuizermeeden. Geen gek beeld in Waddenland; hier torent eigenlijk altijd wel minstens één kerktoren boven het maaiveld uit. Vandaag voelt het echter extra bijzonder dat deze kerk zo met mij mee lijkt te reizen. Ook de rest van het Jacobspad loopt waar het kan van kerk naar kerk. Het is een geruststellende leidraad die mooi past bij een pelgrimstocht.

UITGESTREKTE STILTE

Lange tijd hoor ik niets anders dan vogels, ergens in de verte een autoweg en het merkwaardige geknars van mijn rechterschoen. Een typisch

Gronings hoogholtje over een sloot brengt mij naar een nieuw stukje stilte. Overal waar ik kijk is groen. Dan doemt rechts voor mij de Nicolaaskerk van Oldenzijl op en weet ik dat mijn wandeling bijna voorbij is. Wat een verfrissende ervaring; ik heb mijn mobiele telefoon geen seconde gemist. Ik twijfel er niet aan dat een lange pelgrimstocht je leven echt zal veranderen.

ROUTEGIDS JACOBSPAD

Het Jacobspad is ongeveer 215 kilometer lang en bestaat uit 34 korte etappes van gemiddeld 6 kilometer. Het pad is bewegwijzerd met bordjes en stickers. Toch is het verstandig om op www.jacobspad.nl de bijbehorende routegids te kopen. Zo weet je wat je per etappe te wachten staat. Op de website staan bovendien tips en achtergrondinformatie.

SELBSTFINDUNG AUF DEM PILGERPFAD

Menschen gehen seit Jahrhunderten auf Pilgerreise und kommen dabei auf ganz neue Art in Kontakt mit der Welt – und mit sich selbst. Auch im Wattenland beginnt ein Pilgerpfad: Auf dem Jacobspad kann man gut 200 Kilometer von Uithuizen nach Hasselt in der Provinz Overijssel wandern (oder radeln). Der Pilgerweg führt zur Route nach Santiago de Compostela und folgt zumeist dem Verlauf uralter Pilgerstraßen und Kirchenpfade. Die erste Etappe geht über schmale Landstraßen und Radwege zwischen Wiesen und Feldern, wobei fast immer links in der Ferne ein hoher weißer Kirchturm zu sehen ist. Auch der restliche Jacobspad führt überwiegend von Kirche zu Kirche, als segensreiche Orientierungshilfe. Zwar ist der Jacobspad gut ausgeschildert, dennoch empfiehlt es sich, auf www.jacobspad.nl den Routenführer zu kaufen (nur auf Niederländisch erhältlich).

GO ON A PILGRIMAGE TO CONNECT WITH YOUR INNER SELF

People have gone on pilgrimages for centuries as a way to connect to the world as well as themselves. Did you know that Waddenland is also a starting base for a pilgrimage? Take the Jacobspad to hike or cycle over 200 kilometres from Uithuizen to Hasselt in the province of Overijssel, where the path connects to the route leading to Santiago de Compostella. Traversing ancient pilgrim ways and church paths where possible, the first stretch takes in narrow roads and bicycle paths between meadows and fields, with a tall white church tower almost always visible in the distance on the left. The rest of the Jacobspad also leads mainly from church to church, a lovely and soothing guide. Although the Jacobspad is signposted, it might, however, be handy to obtain the accompanying route guide – only in Dutch – via www.jacobspad.nl.

GROOTSE KERKEN

Tekst: Annemarie Bergfeld

Op het vlakke Groninger land zijn de torenspitsen van de dorpskerken als bakens in de zee. Soms zijn ze sober, soms uitbundig, vrijwel altijd eeuwenoud. Ze wijzen niet alleen de weg, ze laten ons ook de geschiedenis van het land en zijn bewoners zien.

Vuurtoren HORNHUIZEN

Adelspoort

UITHUIZERMEEDEN

Hij is groot en hoog, rank, wit gepleisterd en heeft een blauw-witte spits. De Mariakerk zou zo ergens in een mediterraan land kunnen staan. Maar de kerk van Uithuizermeeden werd in de tweede helft van de 13e eeuw op een hoge, veilige plaats op een kwelderwal gebouwd. Ook in deze kerk werd veel verbouwd en aangepast. Muren stortten in en werden weer opgetrokken. Wat bleef zijn de herinneringen aan de adellijke familie Tamminga van Alberda, bewoners van de nabijgelegen Rensumaborg. Zoals het ‘adelspoortje’, een speciaal voor de adellijke familie gemaakte ingang aan de oostzijde van het koor.

De torenspits is altijd al het eerste deel van een kerk dat opvalt, maar in Hornhuizen springt hij nog eens extra in het oog. Het bovenste deel van de verder bescheiden koepelvormige toren is uitgevoerd in felgeel en -rood. En dat is niet voor niets. Ook nu nog, maar vooral, vroeger diende de toren als een behulpzaam baken voor de scheepvaart op de Waddenzee. Eeuwenlang brandde er ‘s nachts een open vuur. Nog altijd is de torenspits te beklimmen voor een magnifiek 360 graden breed panorama over het Hogeland en de Waddenzee.

UITHUIZERMEEDEN

HORNHUIZEN

Met Domies Toen PIETERBUREN

De Petruskerk aan de Hoofdstraat in Pieterburen is om meerdere redenen een bijzonder exemplaar. Het koor (het achterste deel) is hoger dan het deel het dichtst bij de toren. En dat is opmerkelijk, zeker omdat ze wel tegelijkertijd gebouwd werden. De stevige toren diende lang als dorpsgevangenis. Het interieur met herenbanken, rouwborden en houtsnijwerk is prachtig. Naast de kerk ligt botanische tuin Domies Toen (tuin van de dominee) met een grote verscheidenheid aan wilde, inheemse planten en de grootste collectie stinzenplanten van het Noorden. In 2005 kreeg de tuin vanwege de bijzondere collectie de museumstatus. In het vroegere gebouwtje voor godsdienstonderwijs zit nu vegetarisch tuincafé Bertje Jens. De Petruskerk maakt deel uit van het Grootste Museum van Nederland, met de achttien mooiste kerken en synagogen van ons land.

Zeemeerman op de toren ZUURDIJK

Een miniem dorpje is het, met amper 100 inwoners. In de eerste helft van de 19e eeuw was Zuurdijk een aanzienlijk dorp, een van de rijkste van de provincie. De boeren boerden goed op de vruchtbare grond in de omgeving. Veel van hen liggen in de kerk en op het kerkhof van Zuurdijk begraven. Wie over het middenpad van de kerk loopt, loopt over hun grafstenen. Het gebouw stamt uit de eerste helft van de 13e eeuw, maar onderging verbouwing na verbouwing. Bij de laatste restauratie werden alle bouwsporen uit het verleden in het zicht gelaten, zo is goed te zien wanneer welke bouwvormen gebruikelijk waren. In 1879 werden de buitenmuren gepleisterd, de nabijheid van de cementfabriek in Zoutkamp heeft vast bij die keuze meegespeeld. Ook veel andere kerken in de omgeving zijn gepleisterd. Op de kerktoren prijkt een windvaan in de vorm van een zeemeerman, de mannelijke tegenhanger van een zeemeermin.

Veel kerken in Waddenland zijn (bijna) dagelijks te bezoeken. Meestal geeft een bordje aan of hij open is. Is er geen bordje, dan staat vaak aangegeven bij wie van de buren de sleutel af te halen is. In veel kerken worden activiteiten georganiseerd, in de vorm van exposities, lezingen of concerten.

Scheef, schever, scheefst BEDUM

Italië heeft de toren van Pisa, Leeuwarden de Oldehove, Groningen de Walfriduskerk in Bedum. Deze kerktoren staat 2,61 meter uit het lood. De toren, in de volksmond vaak Schaive Toren genoemd, en de kerk werden rond de 12e eeuw gebouwd. Naamgever Walfridus was een rijke boer en pleitbezorger van het toen nog jonge christendom. Terwijl hij aan het bidden was, werd hij vermoord door de Noormannen. Op zijn graf werd rond het jaar 1000 een houten kerkje gebouwd dat uitgroeide tot een drukbezocht bedevaartsoord. Al gauw moest er een grotere kerk komen. In de loop der eeuwen is er van alles afgebroken, bijgebouwd en aangepast, maar in de kern is het nog steeds een tufstenen kerk uit de 12e eeuw.

Twaalf apostelen EENRUM

Elke Pieterpadloper kent de kerk van Eenrum, die deel uitmaakt van het beschermd dorpsgezicht. Het beroemde wandelpad loopt er vlak langs. In de 13e eeuw werd dit bakstenen kerkje gebouwd, in de loop van de eeuwen werd er flink verbouwd en uitgebreid. De toren kwam er rond 1650 bij. In 2011 werden op het kerkhof twaalf jonge wintereiken in een groepje geplant. Zij vervingen evenzoveel rode beuken die na anderhalve eeuw gekapt moesten worden. Zo’n boomgroep wordt vaak ‘de twaalf apostelen’ genoemd en staat symbool voor de twaalf leerlingen van Christus.

6 X GROßARTIGE KIRCHEN

Die Kirche von Eenrum ist Teil des denkmalgeschützten des Dorfes , Zuurdijk trägt einen Meerjungmann auf der Turmspitze und die Mariakerk in Uithuizermeeden hat einen Eingang für den Dorfadel. Hornhuizen diente als Leuchtturm und Der Turm der Walfriduskerk in Bedum macht mit seiner Neigung Pisa Konkurrenz. Die Petruskerk in Pieterburen hatte ein Gefängnis im Turm.

6 X GRAND CHURCHES

The church in Eenrum church is part of a protected rural area. Zuurdijk features a merman, and the Mariakerk in Uithuizermeeden has a special entrance for noble families. Hornhuizen served as a lighthouse and the tower of the Walfriduskerk church in Bedum leans by, rivalling the Tower of Pisa. And the Petruskerk church in Pieterburen had a prison in the tower.

DEU ENG

KERK KLEIN WETSINGE

Valgeweg 12 • 9773TK Wetsinge • 06 40 64 31 12

Herberg Het Klooster

een plek om op kracht te komen, te verdiepen en ontwikkelen.

voor individuen en groepen

www.herberghetklooster.nl

+31(0)595 48 11 59 info@herberghetklooster.nl Kloosterburen

Comfortabel gastenverblijf en een fraai natuurkampeerterrein

Op het Hogeland van Groningen ontmoeten land en zee elkaar. De wereld lijkt hier eindig of begint juist hier…. Idyllisch en beschut gelegen, omzoomd door z’n oude wilgen, met aan weerszijden bospercelen. Maar ook met prachtige vergezichten over de akkers en weergaloze Groninger luchten!

Havenstraat 3, Wehe-den Hoorn 06 24 51 93 54

B&B - Sauna

D’Olle Pastorie

WIERDE VOOR CULTUUR & NATUUR MAARHUIZEN 3, 9951 TB WINSUM OPMAARHUIZEN.NL Uw

Ons saunacomplex wordt privé verhuurd, ook aan niet B&B-gasten.

Graag even bellen voor een afspraak i.v.m. de opwarmtijd van de kachel. Hoofdstraat 28

Noord Bromo is uniek gelegen, aan de voet van de waddenzeedijk. Direct achter de dijk ligt het schitterende Groninger kweldergebied, onderdeel van het Werelderfgoed Waddenzee. In de verte ziet u Schiermonnikoog!

www.wilgenheerd.nl

Aan rand Wereld Erfgoed en bij Nationaal Park, Lauwersmeer.

Stilte, Ruimte, Rust!

www.noordbromo.nl

Ontdek de Groningse gastvrijheid

MYSTERIES

OPLOSSENOP DEFIETS

15KM

Welk kind zegt ‘nee’ tegen een spannend spel vol opdrachten en puzzels? De speciale Kinderfietsroutes van maximaal 15 kilometer maken van fietsen een leuk uitje voor het hele gezin. Onderweg doen de kinderen een handvol opdrachtjes, van dansjes tot raadsels. Je kunt overal op de route starten met de tocht, maar net wat goed uitkomt. Ik fiets met mijn dochter een rondje via Zoutkamp, Ulrum en Houwerzijl.

Tekst: Cecile Bol

FIETSENDE DETECTIVE

Emily (8) wil later detective worden. Ze heeft een hekel aan fietsen zonder doel, maar is dol op spelletjes. Samen met haar stap ik op de fiets om een mysterie op te lossen. Het spel vergt wel enige voorbereiding. Als spelbegeleider weet ik het antwoord op het raadsel en kies ik de plekken op de route voor de opdrachtjes. Ik lees de introductie voor: Help! Steeds vaker ziet boswachter Jos langs de fietsroute mysterieuze figuren. Kun jij erachter komen wie dit zijn? De ogen van mijn dochter lichten op. Ze staat te popelen om dit mysterie te ontrafelen.

START IN ZOUTKAMP

We starten op het dorpsplein van vissersdorp Zoutkamp. Hier is voldoende parkeerplek, een supermarkt en lunchroom De Zilte Bries. Na je fietstocht kun je er uitwaaien aan het water, een vers visje eten of een bezoek brengen aan het Visserijmuseum. Ondertussen heeft mijn dochter ons begin van de route gespot. De kinderfietsroute is namelijk goed bewegwijzerd met herkenbare bordjes. Maar eerst een opdracht. Om een hint te verdienen draait Emily drie keer in het rond.

ZOUTKAMP

RUSTIGE LANDWEGGETJES

Stilstaand tussen drie weilanden maakt mijn dochter een ‘verrekijker’ van haar handen en tuurt ze naar een reiger die verderop in een sloot staat. De tocht verloopt ontspannen en vrolijk. We fietsen vooral over fietspaden en kronkelende landwegen waarop het verkeer rekening met elkaar houdt. Een goede plek voor weer een opdracht is boerderijwinkel Van der Spek in Ulrum. Mocht je een pauze nodig hebben, dan kun je hier een ijsje kopen. Misschien dat wat verkoeling je zelfs tot nieuwe inzichten brengt over het mysterie. “Ik denk een boef. Of spionnen. Of jagers,” mijmert Emily.

3

THEE EN SPELEN

Tegen het eind van onze tocht fietsen we Houwerzijl binnen, ook al zo’n topplek voor kinderen. Theemuseum de Theefabriek heeft een kaart vol thee en bijbehorend lekkers. Achter het museum zit een speelbos met klimtoestellen en een waterspeelplaats. Na vijf opdrachten begint het kwartje bij Emily te vallen. Ineens weet ze hoe de vork in de steel zit. We fietsen opgewekt langs de laatste opdracht terug naar Zoutkamp. Haar eindoordeel: “Leuk. Spannend. En best grappig.” Daar kan ik het alleen maar mee eens zijn. En nu... kibbeling. Of terug naar de Theefabriek.

THEEMUSEUM

LEUK &INDE BUURT

Het water op Huur een bootje en verken Waddenland vanaf het water. Ontdek het Lauwersmeer of vaar helemaal naar de stad Groningen. Kijk voor adressen vanaf pag. 67.

—

Tuk Tuk Kies voor een ander vervoermiddel en Tuk met je hele familie door Waddenland. De Tuk Tuk’s zijn te huur in Lauwersoog.

—

Dinomoeras

Terug naar de tijd van de dino’s? Een stinkdier aaien? Een kikker kussen? Het kan bij DoeZoo in Leens.

—

Kabouters

In het bos bij Activiteitencentrum Lauwersnest wonen kabouters. Echt waar! Haal de knapzak en kaboutermuts en ga op pad.

RÄTSEL-RADROUTE

Speziell für die Kids gibt es Kinderradrouten von maximal 15 km Länge, mit spannenden Spielen, Rätseln und Aufgaben. So wird die Radtour zu einem coolen Ausflug für die ganze Familie. Die (in niederländischer Sprache erhältliche) Abenteuerroute über Zoutkamp, Ulrum und Houwerzijl ist für Kinder von 6 bis 12 Jahren gedacht. Spielanleitungen, Routenkarten und Aufgabenhefte können auf www.kinderfietsroute.nl kostenlos heruntergeladen werden. Die Route verläuft zum Großteil über Radwege und kleine verschlungene Landstraßen mit ruhigem Verkehr. Unterwegs laden der Hofladen van der Spek, die Teestube De Theefabriek und ein Spielwald zum Rasten ein. Zurück in Zoutkamp können Sie am Ufer entlang spazieren, frischen Fisch essen und das Fischereimuseum besuchen.

GET ON YOUR BIKE AND GO SOLVE SOME MYSTERIES

GRATIS KINDERFIETSROUTES

Het avontuur dat wij hebben gefietst is bedoeld voor kinderen tussen de 6 en 12 jaar. Spelinstructies, routekaarten en opdrachtboekjes zijn gratis te downloaden via www.kinderfietsroute.nl en af te halen bij de Theefabriek. Met het tijdens het eerste spel verzamelde codewoord speel je het volgende level vrij. Zo kun je dezelfde route nog een keer fietsen met een ander avontuur.

Cycling a bore? No, not a chance when you ride the special children’s bicycle routes. These no more than 15 kilometres track have been set out with exciting missions and puzzles, which makes cycling a fun family activity. The adventure – in Dutch – takes you through the villages of Zoutkamp, Ulrum and Houwerzijl and is suitable for children between 6 and 12. Game instructions, key maps and assignment booklets can be downloaded free of charge at www.kinderfietsroute. nl. The route follows bicycle paths and meandering low traffic country roads for the most part, and also takes you past the Van der Spek farm shop, the Theefabriek tearoom and a play forest. Upon return in Zoutkamp, take a break in the fresh air by the water, enjoy some delicious fish or visit the Visserijmuseum fishing museum.

MILJOENEN VLIEGTOERISTEN

Tekst: Cecile Bol

Elk jaar trekken miljoenen vogels naar, van of via UNESCO Werelderfgoed Waddenzee. Ze komen hier overwinteren, broeden of hebben na duizenden kilometers vliegen gewoon even een oplaadstation nodig. Sommige zoeken hun voedsel op het zoute wad, andere leven bij nabijgelegen zoet water, zoals het Lauwersmeer. Elk seizoen tjilpen, keffen en snateren hier andere vogelsoorten. Hoeveel heb jij er al gespot?

VLIEGTOERISTEN WADDENLAND

OOST-ATLANTISCHE TREKROUTE

Het Waddengebied ligt midden op een van de belangrijkste vogeltrekroutes ter wereld: de Oost-Atlantische trekroute. Via de westkust van Afrika en Europa vliegen vogels richting het noorden; vanuit Scandinavië en het Noordpoolgebied reizen ze via dezelfde kustroute naar het zuiden. En weer terug. Twee keer per jaar trotseren ze stormen, honger en jagers om hun broedgebied of overwinteringsgebied te bereiken. De rosse grutto bijvoorbeeld, die zonder pauze in één keer van West-Afrika naar de Waddenzee vliegt! Ook voor veel andere trekvogels is het gebied rond de Wadden het eerste oplaadstation dat ze tegenkomen. Sommige van hen zijn zelfs zo uitgeput dat ze hier letterlijk uit de lucht storten.

GEVAARLIJKE TOCHT

Veel vogels zouden hun gevaarlijke trektocht niet overleven zonder deze unieke regio. Mede daarom is het zo belangrijk dat we het gebied voldoende beschermen. Tegen plastic afval en andere vervuiling, maar ook tegen klimaatverandering. Sommige vogelsoorten, zoals diverse steltlopers, eten bijvoorbeeld de beestjes die ze vinden in het bij eb drooggevallen wad. Een stijgende zeespiegel maakt het lastiger om snel genoeg voldoende voedsel te vinden. Het kan een keihard leven zijn, maar gelukkig beleven deze vogels ook mooie momenten. Samen kwetteren op het strand of de vleugels strekken. Met veel aandacht voor hun eieren en jongen zorgen. Of lekker badderen in zoet water.

VLONDERPAD

UITKIJKPUNT

KWELDERS

STRANDLOPER

ZEEAREND

VOGELKIJKHUTTEN LAUWERSMEER

Wie de vogels niet verstoort, kan zelf getuige zijn van die mooie momenten. Bijvoorbeeld in Nationaal Park Lauwersmeer, niet voor niets een favoriete plek van menig vogelaar. Rond heel het Lauwersmeer vind je prachtige plekken voor het zien en horen van zowel trekvogels als vogels die hier jaarrond leven. Vanuit de beschutte houten vogelkijkhut bij het Jaap Deensgat spot je het hele jaar vogels op en rond het meer. Vogels die hier vaak zijn waargenomen zijn de lepelaar, de roerdomp en tal van ganzen. Of zoek het hogerop en beklim de uitkijktoren op de Ballastplaat. Hier zie je allerlei soorten eenden en zwanen, en misschien wel een zeearend die een vis uit het water plukt.

WAD EN KWELDERS

Voor vogels die hun eten in het zoute land zoeken, ga je naar kwelder Lutjewad bij Hornhuizen of het Uithuizerwad ten noorden van Uithuizen. Vanaf parkeerplaats Uithuizerwad loop je naar twee vogelkijkwanden met uitzicht op de Ruidhorn. In deze binnendijkse natuur broeden veel kluten. Vanaf de dijk tuur je over het buitendijkse kweldergebied. Met hoog water komen hier enorme aantallen strandlopers en andere steltlopers samen om op de hoogste stukjes te wachten tot het weer eb wordt. Wanneer ze tegelijkertijd opvliegen, is de lucht gevuld met grote wolken vogels; een spectaculair gezicht.

VOGELS SPOTTENIN WADDENLAND

Wees zo veel mogelijk stil en neem vooral je verrekijker mee. Weet je nog niet zo goed welke vogel je eigenlijk ziet? Download dan de gratis app ‘Wadvogels’ van de Vogelbescherming. Een paar simpele vragen helpen je om de vogels te herkennen.

Zeearend (hele jaar)

Deze enorme roofvogel broedt sinds 2010 in het Lauwersmeergebied. Zeearenden eten vooral vis en watervogels. Hun roep is een soort keffen, een beetje zoals een meeuw.

Kanoet (augustus t/m mei)

Kanoeten zoeken met hun snavel naar schelpdieren in het slik. De Siberische populatie trekt van en naar Afrika via de Waddenzee. Zonder dit tussenstation zouden ze het niet redden.

Lepelaar (maart t/m september)

Deze vogel gebruikt zijn lepelvormige snavel om in ondiep water naar voedsel te schoffelen. Ze houden van natte gebieden op de grens van zoet en zout, zoals het Lauwersmeergebied.

Drieteenstrandloper (vooral in de winter)

Drieteenstrandlopers rennen in groepjes over het strand. Ze zoeken naar voedsel dat door de golven wordt achtergelaten, zoals krabbetjes en garnalen.

IJsvogel (hele jaar)

Met zijn blauw-oranje verenpracht is de ijsvogel makkelijk te herkennen. Vanaf een tak boven zoet water speurt de ijsvogel naar visjes. Zijn roep is scherp, luid en hoog.

MILLIONEN VON FLUGTOURISTEN

Jedes Jahr kommen Millionen von Zugvögeln zum Brüten, Rasten oder Überwintern ins UNESCO-Weltnaturerbe Wattenmeer. Um das ganze Lauwersmeer herum findet man Beobachtungsstellen, an denen man Zeuge dieses Schauspiels werden kann. Von der versteckten Beobachtungshütte am Jaap Deensgat aus sieht man unter anderem Löffelreiher, Rohrdommeln und jede Menge Gänse. Einen Überblick von oben können Sie sich vom Aussichtsturm auf der Ballastplaat verschaffen. Hier gibt es ebenfalls viele Vögel zu erspähen: alle möglichen Entenarten, Schwäne oder vielleicht einen Weißkopfseeadler. Vögel, die ihr Futter im salzigen Boden suchen, können Sie im Deichvorland sehen, zum Beispiel im Lutjewad bei Hornhuizen oder im Uithuizerwad nördlich von Uithuizen. Vom Deich aus können Sie hier Strandläufer und andere Watvögel bei der Nahrungssuche beobachten.

MILLIONS OF BIRDS HEADING FOR WADDENLAND

Each year, millions of birds migrate to, from or via the Waddenzee UNESCO World Heritage site to find a place to winter or breed. Others are simply looking for a place to recharge after a thousand-kilometre flying marathon. The Lauwersmeer lake is a wonderful place to witness this. From the sheltered wooden birdwatcher’s hut at the Jaap Deensgat, see spoonbill, bittern and large flocks of geese. Go higher up and climb the watchtower on the Ballastplaat to take in various duck species, swans and who knows, even a bald eagle. Go to the Lutjewad salt marsh near Hornhuizen or the Uithuizerwad north of Uithuizen to spot birds foraging the salty sand. Climb the dyke to see sandpipers and other waders searching for their meal.

DEU

ENG

KOOS VAN DER MAAR

Stichting Wadloopcentrum

Pieterburen bestaat dit jaar 60 jaar. Koos van der Maar is er al 52 jaar wadloopgids.

- wadlopen.com

Op het wad lijkt het of ik helemaal naar het einde van de wereld loop. Als kleine jongen ging ik al met mijn vader mee het wad op om bot te vissen. Ik was amper 14 jaar oud, toen ik in 1971 voor het eerst een groep meenam. Mijn vader en broer waren al gids, dus het ging als vanzelf. In de jaren '60 was er geen internet, je moest bellen voor de weersvoorspelling en dan tekende ik de route uit op de kaart met behulp van het kompas. Voor die tijd namen gidsen zelfs een duif mee die ze los lieten als de groep veilig aangekomen was. In het begin was het vooral het avontuur dat mij trok. Later raakte ik steeds meer geïnteresseerd in de dieren, meteorologie en het vertellen over het gebied. De mooiste plek vind ik Simonszand; daar zie je het wad echt bewegen. Het gebied is als een magneet waar ik telkens naar terug ga. Terug naar de rust, de weidsheid en een beetje avontuur.

“TERUG NAAR DE RUST, DE WEIDSHEID EN EEN BEETJE AVONTUUR”

KOOS IN 1971

HOE HET BEGON

WATGROEIT DAAR? EN WAT BLOEITDÁÁR?

Tekst: Annemarie Bergfeld

De kleuren springen de bodem uit in Waddenland. Elk seizoen vertonen de akkers weer andere tinten en soms zie je binnen één seizoen vier, vijf of zes kleuren tegelijk. Het zijn de gewassen die ‘t ‘m doen. Wat telen en oogsten de boeren van Waddenland allemaal op de vruchtbare klei?

—

Koolzaad

Diepgeel

Geel, geler, geelst. In april en mei is koolzaad van verre te herkennen aan de diepgele kleur van de bloemetjes. Het zaad van dit gewas zit vol olie, geschikt voor consumptie en voor verwerking tot margarine, wasmiddelen en veevoer. Een kleine twintig jaar geleden beleefde koolzaad een kleine revival omdat de olie ook geschikt bleek voor verwerking in biobrandstoffen. De oogsttijd ligt in de eerste helft van juli.

— Granen

Zomer en winter

Tarwe, haver, gerst, spelt: bij granen gaat het om de korrels in de aar bovenaan de stengel. Bij het dorsen worden de korrels van de plant gescheiden. De stengels en aren krijgen een tweede leven als stro, bijvoorbeeld in koeienstallen. In Waddenland wordt vooral veel wintertarwe verbouwd, voor veevoer. Deze tarwe wordt pas in de laatste maanden van het jaar gezaaid en in de zomer geoogst. Sinds kort telen enkele bio-boeren ook zomertarwe, die grotendeels naar lokale bakkers gaat. Gerst, te herkennen aan zijn lange haren, is een belangrijk ingrediënt voor bierbrouwerijen in de omgeving en de mouterij van Bavaria in de Eemshaven.

—

Spelt

Terug in Groningen

Een bijzonder graan is spelt. Er is nog een oersterk speltras, de Oberkulmer Rotkorn, die goed tegen moeilijke omstandigheden kan. Deze oude graansoort met lange, smalle korrels groeit pas sinds een tiental jaren weer op de Groningse akkers, onder andere bij Kloosterburen. Tarwe is zo veredeld dat alle stengels in het veld even lang zijn; bij deze oerspelt variëren de stengels in lengte. Dat geeft een prachtig, natuurlijk beeld. Tegen de tijd dat spelt rijp is, meestal augustus, kleurt het in oranje, rode en paarse tinten. In Waddenland worden er onder meer pasta, risotto, brood, koekjes, Groninger koeken en bier van gemaakt.

—

Aardappel

Voor drop en medicijnen

Rond half juni verschijnen de eerste wit tot paarsachtige bloemetjes aan de aardappelplant, met een geel zuiltje van meeldraden in het midden. Zetmeelaardappelen worden verwerkt tot grondstoffen voor bijvoorbeeld lijm, textiel, drop en... medicijnen. Pootaardappelen zijn bedoeld om nieuwe aardappelen uit te laten groeien. Ze worden vroeg gerooid - als ze nog niet al te groot zijn - en over de hele wereld geëxporteerd om elders te worden uitgepoot voor de consumptie. Consumptieaardappelen komen als de bekende aardappel op ons bord.

—

Maïs

Schiet de grond uit

Een muur van hoge groene stengels?

Tien tegen één dat je tegen maïs aankijkt. Deze plant, eigenlijk een grassoort, schiet in de zomer de grond uit. De meeste maïs in Nederland is snijmaïs, bedoeld als koeienvoer. De pluim boven op de plant is de mannelijke bloem, de kolven in de oksels van de plant zijn de vrouwelijke bloemen.

—

Suikerbiet

Altijd laat

De suikerbiet is niet te missen in Waddenland. Hele velden staan vol met planten met grote, brede bladen die de bloemetjes aan het zicht onttrekken. Suikerbieten bevatten gemiddeld zestien procent suiker. In het najaar draait de suikerfabriek in Vierverlaten bij Hoogkerk op volle toeren om de immense oogst uit grote delen van het land te verwerken. In de fabriek wordt de suiker uit de bieten gewonnen en verwerkt tot kristalsuiker, basterdsuiker, kandij of stroop. Tegenwoordig wordt ook geprobeerd de reststoffen (kleurstoffen, bioplastic, vezels) zo veel mogelijk te benutten. De pulp die daarna nog over is, kan als veevoer dienen. De suikerbiet wordt zo’n beetje als laatste gewas geoogst, vaak pas in november - de ‘bietencampagne’.

— Ui

Een van de eerste

Zie je aan het eind van de zomer dunne groene stengels een beetje zielig op de grond liggen? Dan kan het niet lang meer duren voordat de boer komt oogsten. Door om te vallen geeft de uienplant namelijk aan dat hij oogstklaar is. Hij heeft er dan ook al een tijdje op zitten - de ui is in het voorjaar een van de eerste planten die boven de grond komen.

DE BODEM VAN WADDENLAND BRENGT ZÓ VEEL MOOIE PRODUCTEN VOORT

—

Proeven

En dan hebben we het nog niet gehad over mosterdzaad (gele bloemen van juni tot september), bessen, peen, druiven of vlas, dat in juni wit, blauw of lila bloeit. De bodem van Waddenland brengt zó veel mooie producten voort. Het allermooiste? Overal zijn (boerderij)winkels, stalletjes langs de weg en restaurants te vinden om de verse producten te proeven.

WAS WÄCHST UND BLÜHT DENN DA?

Im Wattenland schießen die Farben geradezu aus dem Boden. Zu jeder Jahreszeit zeigen sich die Felder wieder in neuem Gewand, typische Kulturpflanzen prägen das Landschaftsbild. Was die Landwirte auf dem fruchtbaren Lehmboden im Wattenland anbauen? Kartoffeln natürlich, die ab Mitte Juni an den weiß bis violett schimmernden Blüten zu erkennen sind. Aber auch die Zuckerrübe mit ihren großen, die Blüten verhüllenden breiten Blättern ist nicht zu übersehen. Sehr präsent ist außerdem der Mais – von der Straße aus wirken die dichten Maisfelder fast wie grüne Wände aus dicken Stängeln. Nicht zu vergessen das Getreide, der leuchtend gelbe Raps, der Senf, der Flachs und die Beeren. Und das Beste ist: Überall findet man (Hof-)Läden, kleine Stände am Straßenrand und Restaurants mit regionaler Küche, in denen man das Gute vom Land probieren kann.

WHAT IS THAT GROWING THERE? AND WHAT IS THAT I SEE BLOOMING?

In Waddenland, all kinds of colours sprout out from the soil. This is where the crops change the colour of the fields each and every season. But what exactly do the farmers grow and harvest on and from the fertile Waddenland clay? You have your spuds of course, the small flowers of which transform the lands into whitish-purple blankets from mid-June. Then there is the obvious sugar beet, with its large and broad leaves that hide the flowers from view. Another very distinctive crop is maize, the stalks of which make fields resemble green walls. And let’s not forget corn, or the bright yellow coleseed, mustard seed, flax and berries. To save the best for last: everywhere you go you’ll find (farm) shops, small roadside stalls and restaurants serving local cuisine, to sample all of these products and to treat your taste buds.

DEU

ENG

Onze winkel heeft een ruime collectie met kaarsen en accessoires. Je kunt bij ons ook zelf kaarsen maken. Nieuwsgierig? Je bent van harte welkom!

Hoofdstraat 14, 9967 RJ Eenrum 0595 49 13 88 www.kaarsenmakerijwilhelmus.nl info@kaarsenmakerijwilhelmus.nl

Kerk open, kom binnen!

Woensdag & vrijdag: 13.00 - 17.00

Zaterdag & Zondag: 10.00 - 16.00

Veel van onze kerken hebben de deuren 'los' voor bezoekers. U bent van harte welkom. Kerk open, kom binnen! www.groningerkerken.nl

KEER ZELF GEPLUKT 6

Tekst: Cecile Bol

Op steeds meer plekken in Waddenland schieten pluktuinen uit de grond. In deze tuinen kun je zelf groente, fruit, kruiden of bloemen plukken. De gewassen zijn vaak biologisch en altijd vers. Stap de tuin in of het land op voor je eigen selectie aan moois uit Waddenland.

Blijf nog even zitten

Pluktuin Lageweg

In deze pluktuin in Bedum kun je tegen een kleine vergoeding bloemen plukken. De bloemen worden natuurvriendelijk geteeld met aandacht voor biodiversiteit. Strijk neer op een zitje en geniet van de rust en ruimte. Pluktuin Lageweg is vrijwel altijd geopend in de weekenden van de zomermaanden.

- pluktuinlageweg.nl

Zelfoogsttuin én ijs

‘t Plukgeluk

De groenten, fruit, bloemen en kruiden van deze zelfoogsttuin in de buurt van Bedum maken zeker gelukkig. Ze worden geteeld met respect voor mens, dier en milieu. Kom op zaterdag of zondag op het land en verzamel je eigen oogst. Even uitblazen? Geniet dan van een hier gemaakt ijsje. - tplukgeluk.nl

Tuin voor jong en oud Bloemenboerderij

Bij deze boerderij in Saaxumhuizen is veel te doen. Speel een potje boerengolf of dwaal ‘s zomers door het maïsdoolhof. Sluit je bezoek af door tegen een klein bedrag zelf een boeket samen te stellen in de bloemenpluktuin. De pluktuin is in de zomermaanden vrijwel dagelijks geopend. - bloemenboerderij.com

Proef het seizoen

Tuinderij Klein Alma

Deze tuin aan de rand van Bedum wordt milieuvriendelijk beheerd. Zo werkt de tuinderij aan een gezonde bodem en het vergroten van de biodiversiteit. Alle planten en zaden zijn van biologische oorsprong. Van juni t/m half oktober kun je hier terecht voor verse groenten en bloemen. - kleinalma.nl

KLEIN ALMA

Biodynamische bloemen

Hildegards hof

Bij deze kleinschalige kwekerij aan Singelweg 4 in Sauwerd mogen bloemen in hun eigen tempo groeien. Van mei t/m oktober kun je op woensdag en vrijdag zelf een boeket plukken.

Biodynamische snijbloemen blijven lang goed in een vaas, dus kom langs voor zo’n prachtig ‘emmertje natuur’.

Al jaren een begrip

De Streekhof

Aan de Andelsterweg 5a in Den Andel zit sinds jaar en dag een hobbykwekerij. Hier kweekt de 91-jarige Gerrit Plakmeijer vooral appels, peren en bessen. Op donderdag-, vrijdag- en zaterdagochtend wordt er groente en fruit verkocht. Zelf een mand vullen kan gedurende de oogstperiode.

6 X SELBSTGEPFLÜCKT

Im Wattenland entstehen in letzter Zeit immer mehr Pflückgärten. In diesen Gärten können Sie Obst, Gemüse, Kräuter oder Blumen selbst pflücken, immer frisch und oft in Bio-Qualität. Also: Raus aufs Land, rein in den Garten und Gutes aus dem Wattenland ernten.

6 X PICK-YOUR-OWN GARDENS

Pick-your-own gardens have been springing up in Waddenland. Visit one or a few to harvest your very own selection of – usually organic – vegetables, fruit, herbs or flowers from Waddenland.

SPELEN, ONTDEKKEN, SPEURENEN KNUTSELEN

Met je gezin op vakantie in Waddenland? Heb jij even geluk! In Waddenland is superveel te doen voor kinderen. Zeker als je van dieren houdt. Of van rondrennen en klimmen. Of van lekker knutselen. Waar je ook plezier aan beleeft: in Waddenland hoef je je nooit te vervelen.

ZEEHONDEN VERLEDEN TIJD

Zeehonden die hulp nodig hebben, worden naar het Zeehondencentrum in Pieterburen gebracht. Het glas is eventjes het enige tussen jouw neus en die van een zeehond! - zeehondencentrum.nl

Ga zitten in de schoolbanken van 100 jaar geleden. Kruip onder de wol in een bedstee. In openluchtmuseum Het Hoogeland in Warffum komt het verleden tot leven. - hethoogeland.com

OVERAL MAÏS

Daar sta je dan tussen de hoge maïsplanten. Waar moet je heen? Het maïsdoolhof van De Bloemenboerderij in Saaxumhuizen is geopend van begin juli tot begin oktober.

- bloemenboerderij.com

OP WADEXPEDITIE WADDENLAND

Jonge en oudere avonturiers gaan op Wadexpeditie, hét alternatief voor wadlopen. Varen, strandjutten en vissen in de branding van de Noordzee: het leerzaamste avontuur op het Wad. - wadexpedities.nl

Waarom woonden de mensen in Groningen vroeger op zelfgebouwde heuvels? Na de speurtocht door Museum Wierdenland in Ezinge weet jij alles over deze wierden. - wierdenland.nl

SPELEN MAAR!

Ben jij een echte klimgeit? Test dan hoe goed jij kunt klimmen in Adventurepark Waddenfun in Wehe-den Hoorn. Dit is het grootste indoor klimpark van Nederland. - waddenfun.nl

Zelf kaarsen maken kan in kaarsenmakerij Wilhelmus in Eenrum. Dompel je lont steeds opnieuw in het vat met gesmolten kaarsvet tot je eigen kaars af is.

- kaarsenmakerijwilhelmus.nl

Stenen, appelbomen en een geheime formule? Ontdek de verhalen van landgoed Verhildersum in Leens. Hier beleef je hoe de mensen vroeger woonden en werkten. - verhildersum.nl

Bij de Waddenhoeve in Noordpolderzijl is van alles te doen. Wat dacht je van een combi-tocht met een kano en step? Of een miniwadlooptocht over de kwelders?

- waddenhoeve.com

In het bos bij bungalowpark Suyderoogh wonen kabouters. Echt waar! Haal de knapzak en kaboutermuts bij Activiteitencentrum Lauwersnest en ga op pad.

- np-lauwersmeer.nl/doen-zien/wandelen

OP DE FIETS

Huh, wat is dat voor gek voertuig? Is het een brommer of een auto? De tuktuk is een beetje van allebei. In landen als Thailand is de tuktuk een heel normaal vervoermiddel. Als hij rijdt, maakt hij een grappig toek-toek-geluid. Met de tuktuk kun je met je hele familie door Waddenland tuffen.

- tuktuklauwersoog.nl

Fietsen met game levels en spannende verhalen? Deze route van 14 kilometer bij Zoutkamp zit vol uitdagende opdrachten voor kinderen tussen de 6 en 12 jaar.

- kinderfietsroute.nl

ZOVEEL PLEZIER METDE KIDS

Neem een kijkje in de kamers van de Menkemaborg in Uithuizen en luister naar alle geheimen. Of ga op ontdekkingstocht door voorwerpen te bekijken, voelen en ruiken. - menkemaborg.nl/activiteiten

Zin in buiten spelen? In het speelbos achter De Theefabriek in Houwerzijl vind je een kabelbaan, glijbaan, jeu-deboules-baan, waterspeelplaats en heel veel klimtoestellen.

- theefabriek.nl/speelbos-houwerzijl/

DURF JIJ?

Een slang om je nek? Een stinkdier aaien? Een kikker kussen? Het kan in DoeZoo in Leens. Tijdens de rondleiding mag je de dieren voelen en vasthouden. - doezoo.nl

Koeien zijn heerlijk om mee te knuffelen. Bij Beleef de Koe in Zuidwolde kun je in kleine groepjes bij de koeien voor een bijzondere ontmoeting. Wel even reserveren.

- beleefdekoe.nl

KNUFFEL EEN KOE!

LEEF JE UIT!

Wist je dat veel vissen plankton eten?

Bij ‘t Ailand in de haven van Lauwersoog kun je plankton vissen. Daarna mag je je vangst onder een microscoop bekijken. - ailand.nl

Jonge (en oudere) avonturiers gaan op wadexpeditie. Zoute wind op je huid, je voeten in het zand en ondertussen jutten naar schatten. Wat ga jij vinden? - vanhetwad.nl

SPIELEN, ENTDECKEN, SUCHEN UND BASTELN

Im Urlaub im Wattenmeer? Du Glückspilz! Für Kinder gibt es im Wattenmeer viel zu tun. Vor allem, wenn Sie Tiere mögen, wie Robben, Schlangen, Kühe und die Mini-Lebewesen, die im Meer leben. Bist du sportlich oder rennst, kletterst und spielst du gerne? Dann ab auf einen der vielen Spielplätze. Oder schließen Sie sich den spannenden Abenteuern in der Natur und den alten Gebäuden des Wattenlandes an. Lust auf einen entspannten Tag? Sie können an allen möglichen Orten basteln. Was auch immer Ihnen Spaß macht: Im Wattenland wird Ihnen nie langweilig. kommst du auch?

PLAY, DISCOVER, SEARCH AND CRAFT

On holiday in Waddenland? Lucky you! There is a lot to do for children in Waddenland. Especially if you like animals, such as seals, snakes, cows and the mini-critters that live in the sea. Are you sporty or do you love to run around, climb and play? Then go to one of the many playgrounds. Or join the exciting quests in nature and the old buildings of Waddenland. Fancy a relaxed day? You can tinker in all kinds of places. Whatever you enjoy: in Waddenland you will never be bored. are you coming too?

KEER BIJZONDERE BOUWWERKEN 7

Tekst: Annemarie Bergfeld

Eeuwenoud of pas gebouwd. Van borg tot brug, van gemeentehuis tot gevangenis. Waddenland heeft veel bijzondere bouwwerken. Zeven tips.

Berlagehuis

Hendrik Petrus Berlage bouwde onder meer Jachtslot Sint Hubertus op de Hoge Veluwe, het Kunstmuseum in Den Haag en de Beurs van Berlage in Amsterdam. In dit rijtje mag ook het kleine Usquert zich voegen. Daar werd in 1930 een raadhuis van de hand van deze vooraanstaande architect en stedenbouwkundige gebouwd.

Gevangenis

Onderdendam lag gunstig op een kruising van wegen en waterwegen en was tot eind 19e eeuw een vooraanstaande plaats. Het bestuur van het waterschap was er gevestigd en een kantongerecht. De uitbouw in de tegenovergelegen herberg, die vanaf de waterkant goed zichtbaar is, werd ingericht als gevangenis.

Luchtwachttoren

In de jaren 50 verrezen in ons land 276 luchtwachtposten om vijandige vliegtuigen tijdig te signaleren. Ongeveer de helft van de posten waren torens in raatbouw, zoals deze bij Warfhuizen. In heel Nederland resteren er nu nog zestien. Van april tot en met september is deze toren elke derde zondag van de maand van 14 - 16 uur geopend.

Rensumaborg

RENSUMABORG

LUCHTWACHTTOREN

Zuidema’s Klap

IJzeren Klap, Gele Klap, Nye Klap: ophaalbruggen zijn er genoeg in Groningen, maar niet één is zo mooi als Zuidema’s Klap bij Niekerk. De gietijzeren stijlen zijn versierd met acanthusbladeren; een geornamenteerde plaat geeft het bouwjaar 1879 aan.

HEMELPLATFORM

Hemelplatform

Overdag kantel je de zijwand en heb je een hoofdsteun om vogels te kijken. ‘s Nachts kun je er languit liggen om de sterren te zien. Er staan twee hemelplatforms in Nationaal Park Lauwersmeer.

Waarhuis

In een waarhuis woonde een waarman, oftewel sluiswachter. Aan drie kanten van het waarhuis (1851) in Schouwerzijl zaten dubbele ramen, zodat de waarman de schepen goed kon zien aankomen. De paling die uit de schoorsteen kronkelt, geeft aan dat alleen de sluiswachter het recht had om deze vis te vangen en verkopen.

7 X BESONDERE BAUWERKE

Das Wattenland hat viele besondere Bauwerke. Den Luftüberwachungsturm bei Warfhuizen, die historische brücke Zuidema's Klap bei Niekerk und der Schleusenwärterhauses in Schouwerzij. In Usquert steht ein Rathaus, das der bekannte Architekt Berlage je entwarf. Das Gasthaus in Onderdendam war einst ein Gefängnis, und am Nationalpark Lauwersmeer stehen Aussichtsplattformen, auf denen man Vögel beobachten kann.

7 X SPECIAL BUILDINGS

Waddenland has its share of special buildings. The AIT surveillance tower near Warfhuizen, Zuidema’s Klap bridge in Niekerk and the lockkeeper’s house in Schouwerzijl. The town hall designed by architect Berlage is located in Usquert and a prison was established in the Onderdendam inn. The sky platform in National Parc Lauwersmeer provide a perfect place for spotting birds.

8KM

RELIGIEUZE SPORENBIJ ROTTUM

Tekst: Cecile Bol

—

WANDELROUTES

Het kleine wierdendorpje Rottum vormde

eeuwenlang de locatie van een Benedictijner klooster. Ietsje verderop zou bovendien een groots wonder plaatsgevonden hebben. Beide waren lang geleden, maar de sporen ervan zijn nog steeds zichtbaar. Wandel langs en over de wierden en weilanden voor een kennismaking met de geestelijke bezinning van toen.

1

WONDER OP DE WIERDE

Veel van de dorpen in Waddenland zijn gebouwd op wierden. Op deze door mensen gemaakte woonheuvels hielden de bewoners droge voeten tijdens overstromingen. De wierden waren al dichtbevolkt, toen missionaris Liudger rond 786 naar Groningen werd gestuurd om daar het evangelie te verkondigen. Op de dubbele wierde van Helwerd ontmoette Liudger de blinde Bernlef, een populaire volkszanger en dichter. In eerste instantie wilde Bernlef niks van het christendom weten. Dat veranderde toen Liudger zijn handen op Bernlefs ogen legde en een gebed uitsprak. Ineens kon hij weer zien! Dit wonder maakte een pelgrimsoord van deze plek. Tegenwoordig worden de Helwerder wierden nabij Usquerderweg 23 als natuur beheerd en grazen er schapen.

2

KLOOSTERDORP ROTTUM

Vanaf wandelknooppunt 96, de kruising van de Usquerderweg en de Doodstilsterweg, heb je een prachtig uitzicht op de wierde van Rottum. Rond het jaar 1200 werd op de wierde een Benedictijner klooster gesticht, klooster Sint Juliana. Op het hoogtepunt woonden hier zo’n honderd monniken. Iets verderop was bovendien een nonnenklooster, Bethlehem. Daar staan nu een paar boerderijen, maar de naam is blijven bestaan. Vanaf de kruising zie je nog een restant van een bastion en gracht. Die waren er niet voor niets; eind 16e eeuw werd het politiek onrustig in Groningen. De verdedigingswerken konden niet voorkomen dat het klooster werd geplunderd en in brand werd gestoken. Behalve de herinneringen in het landschap en de wetenschap dat de fundamenten nog steeds in de bodem zitten, is er vrijwel niets van het klooster bewaard gebleven.

KERK EN KLEIN HUISJE

Bij de begraafplaats lijkt de hele historie van Rottum samen te komen. Het kerkhof zelf was vroeger de siertuin van het klooster. Op het hoogste punt van de wierde staat de Kloosterkerk. De naam doet anders vermoeden, maar de kerk is pas eind 19e eeuw gebouwd. Het gebouw staat boven op de oude fundamenten van de oorspronkelijke kloosterkerk. De huidige kerk is vrijwel altijd open en heeft regelmatig kunstexposities. Aan de rand van het kerkhof staat een borstbeeld van de bekende Rottumer schrijver Jan Boer. Hij schreef ook een verhaal over Ol Joaptje, ook wel Thais Joaptje. Dit was de bewoonster van het ‘hoeske’ achter het borstbeeld.

Deze eenkamerwoning voor arme mensen werd gebouwd met oude kloostermoppen. Binnen kijken mag: het huisje is ingericht zoals het er in 1835 uitgezien kan hebben.

RELIGIÖSE SPUREN BEI ROTTUM

Im Warftendorf Rottum stand über Jahrhunderte das Kloster St. Juliana. Die Überreste von Bastionen und Wassergräben erinnern noch heute an die politischen Unruhen im späten 16. Jahrhundert. Eine Plünderung des Klosters konnten die Verteidigungsanlagen jedoch nicht verhindern. Die Kirche oben auf der Warft wurde auf den alten Fundamenten der früheren Klosterkirche errichtet. Am Rand des Kirchhofs steht das Häuschen von Thais Joaptje: eine Einzimmerwohnung für Arme, erbaut aus groben Backsteinen, die vom einstigen Kloster stammen. Nördlich von Rottum soll sich übrigens ein Wunder zugetragen haben: Auf der Doppelwarft von Helwerd traf der Missionar Liudger auf den blinden Sänger Bernlef, den er durch Handauflegen wieder sehend machte, heißt es. Streifen Sie über die Warften und durch die umliegende Landschaft und lassen Sie die besinnliche Ruhe auf sich wirken.

THE ECCLESIASTICAL RUINS OF ROTTUM

For centuries, the artificial dwelling hill of Rottum was home to the Sint Juliana monastery. The remnants of bastions and moats are reminiscent of the political turmoil that prevailed in the late 16th century. The monastery was plundered despite the defences present. At the top of the dwelling hill is a church that was built on the former foundations of the original church of the complex. On the outskirts of the churchyard is ’t Hoeske of Thais Joaptje, a single room house for the poor built using old Roman bricks. Word has it that a miracle took place north of Rottum. Missionary Liudger met blind singer Bernlef on the double artificial dwelling hill of Helwerd. According to the legend, Bernlef regained his sight after a faith healing. Walk the artificial dwelling hills and pastures to learn more about the spiritual contemplation of those days.

Het religieuze verleden van Rottum is een aantrekkelijk decor voor een korte wandeling. In Rottum zelf staan vier informatiezuilen, gemetseld met kloostermoppen van het oude klooster. De Helwerder wierden liggen op wandelafstand ten noorden van Rottum. Of maak gebruik van het wandelnetwerk. Vanaf het treinstation van Usquert wandel je eenvoudig van knooppunt naar knooppunt via Helwerd naar Rottum.

FIETSEN ACHTERDE SCHAATSERS AAN

FIETSROUTES

Of het ooit nog lukt om de Noorderrondritten te schaatsen, weten we niet. Wél is de route nu te fietsen, als eerste bewegwijzerde racefietsroute van Groningen. Hij ligt er trouwens net zo goed voor minder snelle fietsers. Met een boel fijne plekken om even af te stappen.

Tekst: Annemarie Bergfeld

1

SCHAATSTOCHT

Friezen hebben de Elfstedentocht, Groningers de Noorderrondritten: een meer dan 140 km lange schaatstocht over de Groninger rivieren, kanalen en maren. Beide klassiekers werden in 1997 voor het laatst verreden. En in beide provincies blijft de hoop dat het ooit, ooit weer kan. Wat sinds vorig jaar wél kan is de Noorderrondritten op de fiets afleggen, en dat is een mooi alternatief. Twee lussen vanuit Onderdendam volgen zo secuur mogelijk de waterroute van de schaatstocht. Bijna 100 procent over asfalt, want een Noorderrondrit op land is er natuurlijk in allereerste instantie voor de echte sportievelingen: racefietsers in dit geval. Maar hij kan natuurlijk net zo goed op de (e-)fiets worden afgelegd. De oostelijke lus (lus 1) is 84 km, de westelijke lus (lus 2) 60 km. Het is niet moeilijker dan de bordjes volgen van IJsvereniging Noorderrondritten met het logo van een schaatser in volle actie. Wie ze beide fietst legt ongeveer dezelfde afstand af als de schaatsers, 144 km.

2

HOOGHOLTJE

Links, achter het riet, weet ik het water van de Warffumermaar, rechts houdt een lange rij hoge berken me een beetje uit de noordoostenwind. Fluitend fiets ik over de kronkelende Onderdendamsterweg. Tussen de berken door zie ik grazende blaarkoppen in het weiland, een tegemoetkomende fietser groet met een langgerekt 'moi'. Dít is geen afzien! Nee, dan de schaatsers. In mijn verbeelding zie ik ze naast me onder de hoogholtjes door glijden, de hoge houten bruggetjes over de Warffumermaar, gebogen tegen de snijdende wind, ijspegels aan de kin. Maar vandaag niet. Al 26 jaar niet meer.

EIERBAL

Officieel starten beide lussen in Onderdendam, niet ver van de plek waar Boterdiep en Winsumerdiep elkaar raken. Maar je kunt overal op de route beginnen. Ik heb Onderdendam net achter me; dorpen als Pieterburen, Zoutkamp en Houwerzijl en Schouwerzijl voor de boeg. Eerst Baflo. Daar wijk ik graag even van de route af - het is niet meer dan aan het eind van de haven links, eerste links, eerste rechts - voor een echte Groninger eierbal in het überknusse grandcafé De Hoek. Een glaasje cola erbij voor de broodnodige extra suikers, een kwartiertje in de schaduw van de reusachtige kastanjeboom op het terras en deze fietser kan verkwikt weer verder.

4

RECORDTIJD

Eenmaal voorbij Pieterburen (ook een perfecte pauzeplek) helpt de wind lekker mee. Tussen eindeloze akkers in groen en geel door duwt hij me naar Zoutkamp, waar de route het ruime Reitdiep raakt. 't Is dat ik kwam om te fietsen, anders bleef ik hier eindeloos bij de haven en de terrasjes hangen. Voor het kleine Houwerzijl en Schouwerzijl geldt hetzelfde: ik móet even afstappen. Dat doe ik ook bij Warfhuizen, waar een wonderlijke toren aan mijn linkerhand mijn aandacht trekt. Het blijkt een luchtwachttoren te zijn, in de Koude Oorlog gebouwd als uitkijkpost om vijandelijke vliegtuigen te spotten. Het raatvormige gebouw fascineert me, ik zie dat er een informatiebord en een bankje staan... Het is wel duidelijk: ik zal vandaag geen recordtijd neerzetten.

RADTOUR AUF DEN SPUREN DER EISSCHNELLLÄUFER

Die berühmten Noorderrondritten sind ein Klassiker unter den niederländischen Eislaufrennen. Ob es dafür aber jemals wieder genug Frost geben wird? Immerhin kann man die Runde jetzt mit dem Rad zurücklegen, als erste ausgeschilderte Rennradroute von Groningen. Was aber nicht heißt, dass sie nur für Rennradfahrer gedacht ist: Wer es gemütlich angeht, hat sogar noch mehr von der Landschaft. Die Route verläuft weitgehend entlang der Eislaufstrecke und besteht aus zwei Schleifen, die sich in Onderdendam treffen. Die Ostschleife (Schleife 1) ist 84 km lang, die Westschleife (Schleife 2) 60 km. Radler folgen einfach den Schildern vom Eislaufverein Noorderrondritten mit dem Eisläufer-Logo. Unterwegs lohnt es sich immer mal wieder, vom Rad abzusteigen, zum Beispiel im Hafen von Zoutkamp, am alten Luftüberwachungsturm bei Warfhuizen oder beim Café De Hoek in Baflo für einen echten Groninger „Eierbal“.

FOLLOWING A SKATING TRAIL BY BICYCLE

The famous Noorderrondritten tour is a true classic among Dutch skating races, as it remains to be seen whether it can ever be held again. However, an alternative cycling route has been set out. It is the very first signposted racer route in Groningen and is also suitable for other recreational cyclists. The route follows the waters of the skating race where possible, and takes in two meanders that converge in Onderdendam. The eastern meander (number 1) covers 84 kilometres; the western (meander 2) 60 km. Simply follow the signs indicating IJsvereniging Noorderrondritten and the logo of a skater in action. Along the way, stop off at one of the interesting places along the tour, such as at the harbour in the village of Zoutkamp, the air surveillance tower near Warfhuizen or the grand café De Hoek in Baflo for a real Groningen eierbal – the Dutch version of a Scotch egg.

JONKERRIPPERDA OPMAARHUIZEN TOTLEVENGEWEKT

Een eeuwenoude wierde, een monumentale boerderij en een 18e-eeuwse jonker vormen deze zomer de ingrediënten voor een muziektheaterspektakelstuk. Maak kennis met Maarhuizen, Enne Jans Heerd en Johan Willem Ripperda.

Drie boerderijen, minder dan een handvol woonhuizen, een kleine begraafplaats en een waterplas waar ganzen en steltlopertjes in het rond plonzen: meer is Maarhuizen bij Winsum niet. Meer hoeft ook niet. De wierde Maarhuizen is een kleine, maar grootse plek, een historisch baken op het Hogeland. Rond het

Tekst: Annemarie Bergfeld

begin van onze jaartelling hoogden de eerste bewoners van de wierde hun woonplek op om veilig te zijn voor de Waddenzee die het land regelmatig overstroomde. Gezichtsbepalend voor de buurtschap is Enne Jans Heerd. Met twee voorhuizen, een dubbele schuur en oude gevelstenen is het een indrukwekkende kop-hals-rompboerderij. De oudste delen stammen uit 1600. De laatste boer verliet de heerd in 2011. De afgelopen jaren is er in samenwerking met Staatsbosbeheer, die de wierde beheert, hard gewerkt aan de restauratie en herbestemming van Enne Jans Heerd. De boerderij is verbouwd en verduurzaamd, een nieuw tijdperk is aangebroken. De nieuwe bewoners stellen hun historische boerderij open voor natuurbeleving, educatie, kunst en cultuur. Er is weer volop energie op deze plek. Tegelijk zal de historie nooit verloren gaan.

Jonker Ripperda

Een schelm? Een vreemde snoeshaan? Een zonderling? Hoe jonker Johan Willem Ripperda (1682-1737) door zijn tijdgenoten precies werd aangeduid weten we niet, maar zeker is dat hij geen gemiddelde Groninger jonker was. Met behulp van pragmatisme (zo veranderde hij twee of drie keer van geloof) en een flinke portie slinksheid op zijn tijd, wist hij zich op te werken tot afgevaardigde voor de Ommelanden in de Staten-Generaal, Nederlands ambassadeur in Spanje en zelfs tot eerste minister onder de Spaanse koning Filip V. Toen hij bij de koning in ongenade was gevallen, wachtte hem twee jaar cel. Hij wist te ontsnappen en via Portugal en Engeland naar de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden terug te keren. Zijn zucht naar avontuur en politieke spelletjes was daarmee niet verdwenen. Niet veel later dook hij in Marokko op als minister van de sultan. Hij adviseerde de sultan de oorlog aan Spanje te verklaren, als legeraanvoerder leidde hij zelf de strijd. Bij Ceuta werd zijn leger verslagen. Uit angst voor represailles van zijn werkgever sloeg Ripperda op de vlucht. Berooid stierf de jonker op 55-jarige leeftijd in het noorden van Marokko. Op Maarhuizen wordt hij deze zomer tot leven gewekt.

Hoofdrol voor Groningen en de Groningers Sinds 2022 maakt Zummerbühne, een initiatief van Marcel Hensema en Reinout Douma, grootschalig muziektheater. Elke zomer over een ander onderwerp en op een andere plaats in de provincie, maar altijd met een hoofdrol voor het Groninger landschap en zijn bewoners. Professionele acteurs en muzikanten worden aangevuld met amateurs uit de regio. Dit jaar heeft Bert Visscher de hoofdrol. Vorig jaar was Hollands Hoop, een spin-off van de tv-serie, een groot succes. Dit jaar vormt het levensverhaal van Johan Willem Ripperda de inspiratie voor een hedendaagse muziektheatervoorstelling over leugens en bravoure, op de historische wierde Maarhuizen, niet ver van zijn geboorteplaats Oldehove. - zummerbuhne.nl

Nieuwsgierig geworden naar de geschiedenis van Maarhuizen en sporen uit de tijd van jonker Ripperda? Sanne Meijer heeft een mooie fietsroute samengesteld die je meeneemt naar de 17e eeuw. De route start bij Enne Jans Heerd op Maarhuizen en sluit aan op de luisterwandeling over de geschiedenis van Maarhuizen. Beide routes zijn gratis te downloaden in de Waddenland Routeland app. - opmaarhuizen.nl

FIETSROUTES

TIP

ENNE JANS HEERD AUF DER WARFT MAARHUIZEN

Drei Höfe, eine kleine Handvoll Wohnhäuser, ein winziger Friedhof, ein Teich mit Gänsen und Stelzvögeln: Mehr ist Maarhuizen eigentlich nicht. Muss es aber auch nicht sein. Die Warft Maarhuizen bei Winsum ist ein kleiner, aber großartiger Ort, eine historische Landmarke im flachen Hogeland. Geprägt wird der Weiler vom denkmalgeschützten Gehöft Enne Jans Heerd, dessen älteste Gebäudeteile aus dem Jahr 1600 stammen. Der letzte Bauer verließ 2011 den Hof. Nach einer gründlichen und nachhaltigen Sanierung stellen die heutigen Bewohner ihr Anwesen für Naturerlebnisse, Bildungsangebote, Kunstausstellungen und Kulturveranstaltungen zur Verfügung. In diesem Sommer führt das Theaterensemble Zummerbühne hier ein großes Theaterspektakel auf. Das Stück dreht sich um Courage und Lüge, inspiriert vom Leben des Groninger Junkers Johan Willem Ripperda, der 1682 im nahe gelegenen Oldehove zur Welt kam. Es gibt auch eine Radroute entlang der Zeugnisse aus der Zeit von Ripperda und der Geschichte von Maarhuizen. Die Route können Sie in der App „Waddenland Routeland“ kostenlos herunterladen.

ENNE JANS HEERD AT MAARHUIZEN

Three farms; a few private houses; a small graveyard and a pond with geese and wader birds: that’s about all there is to the hamlet of Maarhuizen near Winsum. On the other hand: as a small yet grand artificial dwelling hill and a historic beacon of the Hogeland, this is all it needs. With some parts dating back as far as 1600, the Enne Jans Heerd farm has dominated this community for centuries. In 2011, the last farmer moved out, and following a major renovation to make the farm more sustainable, the current owners have opened it for education, environmental experiences and art and culture. This summer, the farm will function as the backdrop for a grand theatre event by the Zummerbühne theatre company. Covering the topics of lies and bravado, the performance is based on Groningen squire Johan Willem Ripperda, who was born in 1682 in the nearby village of Oldehove. A bicycle route has been set out that follows the trails from squire Ripperda’s era and the history of Maarhuizen. The route can be downloaded free of charge in the Waddenland Routeland app.

DEU

Groninger Waddenmusea

Ontdek de geschiedenis van de Groninger Waddenkust en zijn bewoners. Laat je meenemen in de verhalen over dorpen en dijken, het leven met de zee, visserij, klei, wierden, boeren, monniken en borgen.

MUSEUM WIERDENLAND EZINGE

www.wierdenland.nl

KLOOSTERMUSEUM ST. BERNARDUSHOF ADUARD

www.kloostermuseumaduard.nl

VISSERIJMUSEUM ZOUTKAMP

www.visserijmuseum.com

MUSEUM MENKEMABORG UITHUIZEN

www.menkemaborg.nl

MUSEUM / BORG VERHILDERSUM LEENS

www.verhildersum.nl

OPENLUCHTMUSEUM HET HOOGELAND WARFFUM

www.hethoogeland.com

www.waddenmusea.nl

STEFAN ENSIMONE KOLLUMER

HERBERG RESTAURANT MOLENRIJ

Het Waddengebied is uniek. We vinden het belangrijk om voor ons restaurant op een duurzame manier gebruik te maken van producten die in onze eigen leefomgeving te vinden zijn. Door deze manier van werken maken we ook leuke verbindingen in het gebied. Hier in het dorp doen we bijvoorbeeld aan ruilhandel met het voedselbos en maken we samen met WadExpedities een siroop en likeur van zeealsem onder de naam Wadlander. In Waddenland zien ondernemers elkaar dan ook niet als concurrenten, maar als collega’s. Zo serveren we niet alleen heerlijke gerechten, maar hebben we ook een mooi en eerlijk verhaal te vertellen aan de tafels van onze gasten.

- herbergrestaurantmolenrij.nl

VAREN OP DELAUWERS

Ontdek alles over vissersdorp Zoutkamp in het Visserijmuseum aan de binnenhaven en vaar daarna de rivier De Lauwers af met een houten garnalensloep. Onderweg kom je langs pittoreske dorpen met een bijzondere geschiedenis. - visserijmuseum.com/activiteiten

EROPUIT NAAR DE DIEREN

Bezoek

Zeehondencentrum

Pieterburen en DoeZoo Leens met je combiticket voor €17,50. Dé dierenuitjes van de provincie Groningen!

Scan de QR-code of ga naar

www.zeehondencentrum.nl

Maak schitterende fiets-, wandel- en vaartochten vanuit de camping

Slechts 15 km van de gezellige stad Groningen

Start of vervolg hier uw Pieterpad-wandeling

Zijlsterweg 7 Aduarderzijl-Feerwerd 0594 62 18 36

www.aduarderzijl.com

kanoverhuur

Recreatief fiets- en voetveer over het Reitdiep

Recreatief fiets- en voetveer over het Reitdiep

• Gelegen aan het vis- en vaarwater de Westernielandse Mare

• 3 km van de Waddenzee

• Campers zijn bij ons van harte welkom

Het Reitdiepveer vaart dagelijks vanaf 1 april t/m de laatste zondag van oktober heen en weer tussen Aduarderzijl en Schaphalsterzijl.

Voor actuele informatie: www.reitdiepveer.nl

Hiddingezijlsterweg 3 9956TA DEN ANDEL 06 53239663

OVERNACHTEN

HOTELS, B&B’S, JACHTHAVENS, CAMPINGS EN GROEPSACCOMMODATIES

B&B Het Ellerhoes

Ellerhuizen 28

Bedum

06-11432797

- hetellerhoes.nl

Savanneboerderij

Verbaarum

Wolddijk 52

Bedum

06-55081450

- verbaarum.nl

Camping Maereheerd

Hiddingezijlsterweg 3

Den Andel

06-53239663

- campingmaereheerd.nl

Logement de Bedstee

Hoogstraat 9

Eenrum

06-22998000

- waddenland.nl

Appartement

Noorderloft

Ommelanderweg 6

Hornhuizen

0595-481080

- noorderloft.com

Vakantieappartement

Ollediek

Dijksweg 5

Houwerzijl

06-25543380

- ollediek.nl

Camping Bie Diek

Hogeweg 33

Kloosterburen

0595-572837

- biediek.nl

B&B Groningen Buiten

Hoendiep Westzijde 66

Zuidhorn

06-50244339

- groningenbuiten.nl

Herberg Het Klooster

Damsterweg 8

Kloosterburen

0595-481159

- herberghetklooster.nl

Siblu Villages

Lauwersoog

Strandweg 1

Lauwersoog

0519-349133

- campinglauwersoog.nl

Logement Schierzicht

Haven 8

Lauwersoog

06-57943341

- schierzicht-logement.nl

Lauwersmeerplezier

Kustweg 30

Lauwersoog

06-30083494

-chaletverhuur lauwersoog.nl

Jachthaven Noordergat

Noordergat 1

Lauwersoog

0519-349040

- noordergat.nl

Landal Natuurdorp

Suyderoogh

De Rug 3

Lauwersoog

0519-349267

- landal.nl/parken/ natuurdorp-suyderoogh

Hotel Restaurant

De Oude Smidse

Dirk Wierengastraat 36

Westernieland

0595-528620

- bijdeoudesmidse.nl

Herberg Restaurant

Molenrij

Ambassadeur

Waddenzee

Werelderfgoed

H. van Cappenberghweg 34

Molenrij

06-53542292

- herbergrestaurant molenrij.nl

Groepsaccomodatie

De Waddenhoeve

Middendijk 2

Noordpolderzijl

06-29377763

- waddenhoeve.com

B&B Albertsmaheert

Wolddijk 60

Noordwolde

06-12212622

- albertsmaheert.nl

Hotel Dijkzicht

Dijkweg 109

Oudeschip

0595-721023

- hoteldijkzicht.nl

Hotel Restaurant

Waddengenot

Hoofdstraat 84

Pieterburen

0595-528558 - waddengenot.nl

Waddenhoes

Gastenverblijven

Hoofdstraat 102

Pieterburen

06-53866985 - waddenhoes.nl

Jachthaven Hunzegat

Strandweg 17

Zoutkamp

0595-402875 - hunzegat.nl

VOOR MEER ACCOMMODATIES ZIE WADDENLAND.NL

Dorpslogement

Pieterburen

Hoofdstraat 105

Pieterburen

06-28706496 - dorpslogement pieterburen.nl

B&B Finisterre

Dorpsstraat 4

Saaxumhuizen

06-53718846 - finisterre.nl

Camping Maarlandhoeve

Havenweg 54

Uithuizen

0595-433473 - maarlandhoeve.nl

Camping, B&B en Groepsaccomodatie

Lentemaheerd

Ambassadeur

Waddenzee

Werelderfgoed

Schapeweg 21 Uithuizermeeden

0595-415472 - lentemaheerd.nl

B&B De Hugt

Ambassadeur

Waddenzee

Werelderfgoed

Ingenieur A.J. van den Brielweg 1 Ulrum

06-39657015 - dehugt.nl

B&B D’ Olle Pastorie

Ambassadeur Waddenzee

Werelderfgoed

Hoofdstraat 28

Vierhuizen

06-33585864 - ollepastorie.nl

Camping en Groepsaccomodatie

Robersum Recreatie

Panserweg 5

Vierhuizen

0595-402613 - robersum.nl

Vakantiehuis

Noord Bromo

Westpolder 24

Vierhuizen

06-10164615 - noordbromo.nl

Camp Zuiderhorn

Onderdendamsterweg 2

Warffum

06-51618782 - campzuiderhorn.nl

Vakantieverblijf

De Witrokken

Helpman 24 Warffum

0595-422691 - witrokken.nl

Camping De Breede Breede 4

Warffum

0595-424642 - campingdebreede.nl

Camping Reitdiep

Roodehaansterweg 9

Warfhuizen

06-50970903 - campingreitdiep.nl

Groepsaccommodatie De Energiek

Ambassadeur

Waddenzee

Werelderfgoed

Mernaweg 79

Wehe-den Hoorn

06-21573871 - de-energiek.nl

OVERNACHTEN

HOTELS, B&B’S, JACHTHAVENS, CAMPINGS EN GROEPSACCOMMODATIES

Plattelandshuisje

‘t Warfhoeske

vakantieboerderij

Huizingheem groepsaccommodatie

Terraheerd

Trekweg 1

Wehe-den Hoorn

0595-439880 - waddenfun.nl

B&B Klein Garnwerd Klein Garnwerd 9

Winsum 06-46317067 - kleingarnwerd.nl

B&B en Camping Landgoed Wilgenheerd

Ambassadeur

Waddenzee

Werelderfgoed

Havenstraat 3

Wehe-den Hoorn

06-24519354

- wilgenheerd.nl

Camping en Hotel

Marenland

Winsumerdiep 6

Winsum 0595-442750 - marenland.nl

B&B Batenborg Schouwerzijlsterweg 13

Winsum 06-24757460

- bedandbreakfast batenborg.nl

Camping De Leenstertillen

Leenstertillen 4

Zuurdijk 06-57601866

- leenstertillen.com

Camping ‘t Ol Gat Stationsstraat 14

Zoutkamp

0595-401926 - kanocamping.nl

Camping De Rousant Reitdiepskade 22

Zoutkamp 0595-447152 - rousant.nl

VOOR MEER ACCOMMODATIES ZIE WADDENLAND.NL

het Lauwersmeer en de Waddenzee

Vier vakantie aan het water en bij het bos

Vakantiechalets te koop - geen verhuurplicht

0519 349 133 sales.lauwersoog@siblu.nl chalet.siblu.nl (chaletverkoop)

0519 349 045

Strandweg 1 9976 VS Lauwersoog

www.siblu.nl (vakantieverhuur)

Gezellig borrelen en eten

met uitzicht op het Lauwersmeer

Sfeervol restaurant met groot terras

Waterspeeltuin en indoorspeeltuin

Strandweg 1 9976 VS Lauwersoog

www.hetboozewijf.nl

welkom@hetboozewijf.nl

7 dagen per week geopend

ETEN & DRINKEN

RESTAURANTS EN CULINAIRE ADRESSEN

Bij Hammingh

Hunzeweg 32

Garnwerd

06-23949453

- bijhammingh.nl

Garnwerd aan Zee

Hunzeweg 38

Garnwerd

0594-628130

- garnwerdaanzee.nl

De Theefabriek

Hoofdstraat 15-25

Houwerzijl

0595-572053

- theefabriek.nl

Kerk Klein Wetsinge

Valgeweg 12

Klein Wetsinge

06 40643112

- kerkkleinwetsinge.nl

Waddenpaviljoen

De Voormalige

Noorman Haven 50

Lauwersoog

0519-349422

- lauwersoog.nl

Café en winkelmuseum

Elize Catharina Heerd

Hoofdstraat 103

Pieterburen

0595-528481

- elizecatharinaheerd blog.wordpress.com

De Jongens uit de buurt

Winsumerdiep 6

Winsum

0595-202040

- dejongensuitdebuurt.nl

t Ailand

Haven 49

Lauwersoog

0519-349033

- ailand.nl

Restaurette Schierzicht

Haven 8

Lauwersoog

0519-349200

- schierzicht.nl

Sterkenburg Vis

Haven 9

Lauwersoog

0519-349060

- vishandelsterkenburg.nl

Restaurant

Het Booze Wijf

Strandweg 5

Lauwersoog

0519-349133

- hetboozewijf.nl

Waddengenot aan Zee

Zeedijk 1

Lauwersoog

0595-528559

- waddengenotaanzee.nl

Bakkerij Peters

Lemkesland 20

Leens

0595-571460

- bakkerijpeters.nl

Het Spijslokaal

Oosterkerkpad 3

Warffum

0595-252160

- spijslokaalwarffum.nl

Herberg Restaurant Molenrij

Ambassadeur

Waddenzee

Werelderfgoed

H.van Cappenbergh-

weg 34

Molenrij

06-53542292

- herbergrestaurant molenrij.nl

‘t Zielhoes

Zijlweg 4

Noordpolderzijl

0595-423058 - zielhoes.nl

Hotel Restaurant

Waddengenot

Hoofdstraat 84

Pieterburen

0595-528558

- waddengenot.nl

Tuincafé Bertje Jens

bij Botanische tuin

Domies Toen

Hoofdstraat 76

Pieterburen

06-52093126

- bertjejens.com

Geniet Lokaal Gruytsweg 40 Warfstermolen 06-52152046

- genietlokaal.nl

Café Restaurant Hoornstertil

Mernaweg 60

Wehe den Hoorn 0595-572638 - hoornstertil.nl

Herberg

De Gouden Karper

Hoofdstraat W 5

Winsum

0595-744060

- goudenkarper.nl

Bistro Refter

Regnerus Praediniusstraat 3

Winsum

0595-202023 - bistrorefter.nl

Biologische kaasboerdeij Kleikracht

Schilligeham 3

Winsum

0595-438949 - kleikracht.nl

Palingrokerij

Gaele Postma

Reitdiepskade 16

Zoutkamp

0595-402177

- palingrokerijpostma.nl

Restaurant

De Oude Sluis

Hunsingokade 3

Zoutkamp

0595-401870 - deoudesluis.eu

VOOR MEER HORECA ZIE WADDENLAND.NL

VASTE PLANTEN

Ruime keuze, nergens voordeliger 6 stuks voor € 10,00

FRUITTUIN

Aardbeiplanten, rabarber, bessenstruiken, appel, peer, pruim, kers, walnoot, kweepeer, hazelnoot, tamme kastanje, amandel etc.

Verkoop: maandag t/m donderdag van 13.00 tot 17.00 uur, Vrijdag en zaterdag van 9.00 tot 17.00 uur

KWEKERIJ BRANDENBURG

Havenweg 10 - B o - tel: 06-21463693

ZIEN, DOEN EN BELEVEN

ACTIEF & DOEN

Adventurepark Waddenfun

Dit grootste indoorklimpark van NoordNederland is geschikt voor iedereen van 4 jaar en ouder. Je kunt er met 45 bruggen tot 8 meter hoogte klimmen en tokkelen over de weilanden. Maar er kan nog veel meer: van een break-in-escape-room en boogschieten tot Kolonisten van Waddenland.

Trekweg 1 , Wehe-den Hoorn | 0595-439880 - waddenfun.nl

Kaarsenmakerij Wilhelmus

Deze ambachtelijke kaarsenfabriek is gevestigd in Eenrum. In de werkplaats worden nog steeds kaarsen volgens de eeuwenoude methode geproduceerd.Zelf kaarsen maken? Hier kan het!

Hoofdstraat 14, Eenrum | 0595-491388 - kaarsenmakerijwilhelmus.nl

Bloemenboerderij / Maisdoolhof

Dit is de plek om zelf bloemen te plukken en te dolen door een echt maisdoolhof! Op de bloemenboerderij is voor jong en oud altijd wat te beleven. De boerderij beschikt over een terras en boerderijwinkel.

Dikemaweg 10, Saaxumhuizen | 0595-423577

- bloemenboerderij.com

Tuk Tuk Lauwersoog

In landen als Thailand is de tuktuk een heel normaal vervoermiddel. Met de tuktuk kun je met je hele familie door Waddenland tuffen. Haven 9 Lauwersoog | 06–83332222

- tuktuklauwersoog.nl

40Mijl, Lauwersmeermars en Kennedymars

Drie unieke wandelevenementen in en om Nationaal Park Lauwersmeer. Tijdens de 40Mijl lopen wandelaars ’s nachts door DarkSky Park Lauwersmeer en langs de zeedijk de zonsopgang tegemoet. De Kennedymars is een wandeltocht van 80 km die binnen 20 uur gelopen dient te worden.

- 40mijl.nl

Waddenhoeve

De Waddenhoeve biedt tal van activiteiten voor groepen, waaronder wadlopen vanaf het Pieterburenwad. Een kano of fiets huren kan ook. Vanaf de eigen kanosteiger peddel je zo naar het kleinste buitendijkse zeehaventje van Nederland; Noordpolderzijl.

Middendijk 2, Noordpolderzijl | 06-29377763 - waddenhoeve.com

HET WAD OP

Stichting Wadloopcentrum Pieterburen

Ambassadeur Waddenzee Werelderfgoed De gidsen van Stichting Wadloopcentrum Pieterburen nemen al 60 jaar (!) mensen mee het Wad op. Van lichte en zware wadlooptochten tot zwerftochten, oversteken naar de eilanden en combinaties van vaar-/ wadlooptochten.

Haven 26, Lauwersoog | 0595-528300 - wadlopen.com

Wadlopen Pieterburen

Wadlooptochten, educatieve tochten, oestertochten, tochten voor kinderen, maar ook oversteken naar Schiermonnikoog.

Wadlopen Pieterburen biedt voor elk wat wils.

Hoofdstraat 84, Pieterburen | 0595-528558 - wadlopen-pieterburen.nl

Dijkstra Wadlopen

Deze oudste wadlooporganisatie van Nederland biedt educatieve tochten en zwerftochten aan op het Wad. Ook een bezoek aan de Engelsmanplaat en oversteken naar Ameland of Schiermonnikoog zijn mogelijk.

Hoofdstraat 118, Pieterburen | 0595-528345 - wadloop.nl

Wademen

Wadlooptochten met kleine groepen. Oversteken naar Ameland, Schiermonnikoog, Rottumeroog en zwerftochten zijn mogelijk. Wademen is een kruisbestuiving tussen wadlopen (‘Wad’) en persoonlijke groei (‘ademen’).

06-21947409 | info@wademen.nl - wademen.nl

Wadlopen met Wim Spijk

Ambassadeur Waddenzee Werelderfgoed

Wim Spijk neemt je mee naar de mooiste plekken op Wad. Hij organiseert diverse zwerftochten zoals over het Uithuizerwad of de Noordkaap en oversteken. Ook de combinatie varen en wadlopen is op aanvraag mogelijk.

06-11050505 | w.j.spijk@zonnet.nl

- wadlopenmetwimspijk.nl

NATUUR EN EDUCATIE

DoeZoo Leens

Goud ANWB Leukste uitje van Groningen 2023

De natuur saai? Bij DoeZoo zeker niet! Hier mag je niet alleen kijken naar de dieren, bloemen, planten, maar ze ook horen, voelen, ruiken en soms zelfs proeven. Er zijn regelmatig rondleidingen waar je dieren ook mag aanraken zoals vogelspin Hector of de slang Py. DoeZoo is buiten en binnen (ruim 900 m2 overdekt plezier!).

Wierde 17, Leens | 0595-572659

- doezoo.nl

Bezoekerscentrum Waddenkust

Pieterburen

Dit is een van de informatiecentra van het Groninger Landschap langs de kust van Groningen. De inrichting van Waddenkust is gericht op beleven en doen. Thema’s zijn de verschillende biotopen aan de Waddenkust en het belang van de Waddenzee als tankstation tijdens de vogeltrek.

Hoofdstraat 83, Pieterburen | 0595-528522 - groningerlandschap.nl

Zeehondencentrum Pieterburen

Zeehondencentrum Pieterburen vangt gewonde, verweesde en zieke zeehonden op en verzorgt ze tot het moment dat ze weer terug naar zee kunnen. In het bezoekerscentrum leer je alles over de zeehond en zijn natuurlijke leefomgeving De Waddenzee. In de waddenspeelplaats op het terrein ontdek je de Waddenzee in het klein.

Hoofdstraat 94a, Pieterburen | 0595-526526 - zeehondencentrum.nl

Ontdek Noord Groningen vanaf de Lentemaheerd

• Ruim ingericht campingterrein

• Comfortabel ingerichte Bed and Breakfast kamers

• Ook geschikt voor verblijf van familie en groepen

• Toegankelijk voor mindervaliden

• Stacaravan te huur

• Pipowagen

Fietsverhuur

Fiets remnaaf € 6,- per

www.lentemaheerd.nl

Schapeweg 21 - Uithuizermeeden 0031 (0)595 415472

Camping de Breede

met zwembad!

• Centraal gelegen, ruime kampeerplaatsen.

• Geen douchemunten, gratis WiFi op élke plek!

• Naast een bos en vrij toegang tot het zwembad.

• 2e prijs “Er op uit in eigen land” verkiezing!

• Vanaf 17,- all-in.

Breede 4a 9989TA, Warffum 0595-424642 / 06-27224600 info@campingdebreede.nl / www.campingdebreede.nl

• Ruime kampeerplaatsen; beschut of met weids uitzicht

• Alle kampeermiddelen welkom

• WiFi op álle plaatsen

• Camperplaatsen

• Volledig ingerichte 5-persoons Trekkershut-Plus

• Verhuur van kano’s en elektrische sloep

• Op loopafstand van het centrum van Uithuizen, met winkels en diverse eetgelegenheden

• Rustpunt; dé plek om even op te laden

ZIEN, DOEN EN BELEVEN

Activiteitencentrum Lauwersnest

Het verkennen van Nationaal Park Lauwersmeer begint bij activiteitencentrum Lauwersnest. Hier leer je alles over dit vogelparadijs op vroegere zeebodem. Vooral voor kinderen is er een hoop te doen en beleven: volg een ‘spoedcursus boswachter’, timmer een nestkastje, doe mee met braakballen pluizen of loop het kabouterpad. De Rug 1, Lauwersoog | 0519-345145 - staatsbosbeheer.nl

Beleef de koe

Heb jij wel eens een koe geknuffeld? Op biologische educatieboerderij Beleef de Koe kun je in kleine groepjes op bezoek bij de koeien voor een bijzondere ontmoeting. Wel even van tevoren reserveren. Westerseweg 23, Zuidwolde | 050-3015411 - beleefdekoe.nl

Dorpsgidsen Winsum

Ga mee met een rondleiding door het allermooiste dorp van Nederland onder begeleiding van een dorpsgids. Onderweg kom je langs de historische plekken, hoor je verhalen over de geschiedenis en maak je kennis met de architectuur. - dorpsgidswinsum.nl

Margriethoeve

Deze kleinschalige boerderij aan het Reitdiep bij de Wetsingersluis is een heerlijke plek om even bij te komen tijdens een wandeling of fietstocht door het Reitdiepgebied. Bij het Rustpunt kun je iets drinken of een lekker boerenijsje eten. Karspelweg 6, Groot Wetsinge | 06-53270366

TUINEN

Domies Toen

Een botanisch pronkjewail aan de voet van de Petruskerk. De tuin is erkend als museumtuin. Domies Toen, ook wel de tuin van de dominee, heeft op een bescheiden oppervlak een verrassende verscheidenheid aan sferen en in het voorjaar vele stinzenplanten.

Hoofdstraat 76, Pieterburen | 085-4001962 - domiestoen.nl

Notoarestoen

Arboretum Notoarestoen, Gronings voor notaristuin, is in de maand mei op zijn mooist. Er bloeien dan honderden rododendrons en zeldzame exoten, die de tuin omtoveren tot een zee van kleuren. In mei viert de tuin dan ook het Geuren & Kleurenfeest: gezellige open dagen met een theeschenkerij, rondleidingen en muziek. Ernstheemsterpad, Eenrum | 0595-492058 - arboretumeenrum.nl

Borgtuin Verhildersum

De borgtuin is een symmetrische stijltuin met invloeden uit de Renaissance en de Barok. Naast de borders, met vaste en eenjarige planten en een kruidentuin, kun je in de tuin meer dan 90 soorten rozen en 50 soorten clematissen bewonderen. Wierde 40, Leens | 0595-571430 - verhildersum.nl

Borgtuin Menkemaborg

Tussen de beide grachten liggen de tuinen van de Menkemaborg. De tuin ten westen van de borg is gereconstrueerd naar het originele tuinplan uit circa 1705 met 18deeeuwse bloemen- en plantensoorten. Menkemaweg 2, Uithuizen | 0595-431970 - menkemaborg.nl

De Eemstuin

Een krachtige plek vlakbij de Waddenzee waar groente groeit op natuurlijke wijze. Elke eerste zaterdag van de maand van mei t/m oktober is het Open Eemstuin en is iedereen welkom voor koffie, taart en een rondje door de tuin. Ook is de winkel dan geopend. Op de andere dagen staat een stalletje met groenten en bloemen langs de weg. Paaptilsterweg 7, Uithuizermeeden | 06-28866714 - eemstuin.nl

Pluktuin Lageweg

Dit is een openbare bloementuin. Ieder kan tijdens de openingstijden, in de zomermaanden, de tuin bezichtigen en bloemen plukken tegen een kleine vergoeding. De vele zitjes maken het mogelijk om nog wat langer te blijven. Alle bloemen zijn natuurvriendelijk geteeld. Lageweg (tegenover nr.20) Bedum - pluktuinlageweg.nl

‘t Plukgeluk en IJsboerderij Noordwolde

Hier kun je terecht voor dagelijkse groenten, fruit, eieren, bloemen en het lekkerste zelfgemaakte sorbetijs en schepijs. Alle producten zijn met respect voor mens, dier en milieu geproduceerd. In de zelfoogst tuin pluk je zelf groenten, fruit, bloemen of kruiden. Als de pluktuin niet open is staat er een kraampje langs de weg.

Wolddijk 65, Noordwolde - tplukgeluk.nl

Bloemenboerderij /Maisdoolhof

Dit is de plek om zelf bloemen te plukken en te dolen door een echt maisdoolhof! Op de bloemenboerderij is voor jong en oud altijd wat te beleven. De boerderij beschikt over een terras en boerderijwinkel.

Dikemaweg 10, Saaxumhuizen | 0595-423577 - bloemenboerderij.com

De Woldtuin

De Woldtuin is een kleinschalige Agroforestry met o.a. groenten, kruiden, fruit en noten. De bomen en struiken in de savanne vullen elkaar en het bodemleven aan.

Wolddijk 52, Bedum | 06-55081450 - verbaarum.nl

Tuinderij Klein Alma

Tuinderij Klein Alma is een zelfoogsttuin aan de rand van Bedum. Op Klein Alma wordt milieuvriendelijk gewerkt. Alle planten en zaden zijn van biologische oorsprong. Van april t/m september is de boerderijwinkel op vrijdag en zaterdag open voor de lekkerste groenten van het seizoen.

Oude Dijk 2, Bedum | 06-41695789 - kleinalma.nl

ZIEN, DOEN EN BELEVEN

Hildegardshof

Hildegardshof, aan de rand van Sauwerd, is een kleinschalige kwekerij en binderij voor biologisch-dynamische snijbloemen. De bloemen groeien hier in hun eigen tempo en bloeien seizoensgewijs. Je kunt hier van mei t/m oktober op woensdag en vrijdag zelf een boeket plukken of een tweewekelijks abonnement afsluiten. Singelweg 4, Sauwerd | 050-7859162

De Streekhof

Aan de Andelsterweg 5a in Den Andel zit sinds jaar en dag een hobbykwekerij. Hier kweekt de 90-jarige Gerrit Plakmeijer vooral appels, peren en bessen. Op donderdag-, vrijdag- en zaterdagochtend wordt er groente en fruit verkocht. Zelf een mand vullen kan gedurende de oogstperiode. Andelsterweg 5a, Den Andel

Kwekerij aan de Dijk

Een kwekerij met een kijktuin voorzien van diverse grassen gecombineerd met vaste planten. Aan de Dijk is een kwekerij met een kijktuin. Daarin staan vele voor Nederland interessante grassen gecombineerd met vaste planten.

Dijkweg 99, Oudeschip | 0596-516209

- kwekerijaandedijk.nl

VAARTOCHTEN & BIJZONDERE TOURS

Kien events

Kien events maakt leuke autoroutes door Het Hogeland. Met de rondjes Groningen kom je door bijzondere plaatsen en op plekken waarvan je misschien het bestaan niet eens wist. Je vind de Kien sjop in het Toeristisch informatiepunt in Winsum. Regnerus Praediniusstraat 2, Winsum | 06-40013082 - kienevents.nl

MS-Tender

Voor de echte sportvisser is er de MSTender. Deze sportvisboot verzorgt dagelijks tochten vanuit Lauwersoog. Er wordt gevist op kabeljauw, makreel en andere vissoorten. Er zijn dagtochten en meerdaagse tochten. Ook als je niet wilt vissen, is meevaren een geweldige ervaring.

Haven 50, Lauwersoog | 06–22903225 - ms-tender.nl

Beleef Lauwersoog

Op zeehondenexpeditie, een zandplaatwandeling of met een snelle RIB het Wad op? Beleef Lauwersoog biedt voor jong en oud een ultieme uitdaging.

Haven 50, Lauwersoog | 0519–349422 - lauwersoog.nl

Op Wadexpeditie

Ambassadeur Waddenzee Werelderfgoed Jonge en oudere avonturiers gaan op wadexpeditie. Het alternatief voor wadlopen. Varen, strandjutten en vissen in de branding van de Noordzee. Het leerzaamste avontuur op het Wad.

Haven 2, Lauwersoog | 06-24223143 - wadexpedities.nl

Gebroeders Luden

De voormalige reddingsboot Gebroeders Luden biedt o.a. vaartochten aan in Nationaal Park Lauwersmeer en op de Waddenzee met eventueel een bezoek aan Schiermonnikoog. Naast arrangementen met wadlopen en ‘wadeten’ zijn er ook Yoga tochten op Engelsmanplaat. Haven 20, Lauwersoog | 06-12293397 - gebroeders-luden.nl

Kano-avontuur

Het kano-avontuur bestaat uit een meerdaagse kanotrektocht over de Groninger Maren. In een licht varende en koersvaste canadese kano leg je aan, in de diverse dorpjes en kampeer je op een van de vele kanocampings aan het water. Middendijk 2, Noordpolderzijl | 06-29377763 - kano-avontuur.nl

Varen op de ST5

Maak met een Varend Monument; de Staverden 5 prachtige tochten in het NP Lauwersmeer, of ga voor een prachtige droogvaltocht op een van de uitgestrekte zandbanken van de Waddenzee. Onderweg komt u de natuur in al haar facetten tegen, vogels, zeehonden, eb en vloed. Haven Lauwersoog | 06-15112320 - st5.nl

Vaartochten Visserijmuseum Zoutkamp Varen met een vleugje nostalgie? Het Visserijmuseum organiseert bijzondere vaartochten op het Reitdiep, het Lauwersmeer en de Waddenzee met de historische garnalenkotter ZK 4 Albatros en de houten garnalensloep ZK 31 Neptunus. Reitdiepskade 11, Zoutkamp | 0595-401957 - visserijmuseum.com

Reitdiepveer

Toe aan een rustgevend vaartochtje van een kwartier tussen de twee aanlegplaatsen bij de eeuwenoude sluizen van Aduarderzijl en Schaphalsterzijl? Pak dan het Reitdiepveer. Deze veerdienst biedt veel mogelijkheden voor fietsers, scootmobielers en wandelaars. - reitdiepveer.nl

WadOp

WadOp organiseert diverse tochten met de MS Wadstruner en de MPS Middelzee over het Lauwersmeer en de Waddenzee. Dit varieert van rondvaarten, Waddensafari’s tot zeehondentochten met zandplaatwandelingen.

Lauwersoog | 06-55720152 - wadop.nl

Sportvisserij Dageraad

Vissen op makreel en kabeljauw op open zee, dat kan met de De Dageraad vanuit Lauwersoog. Dit schip is van alle moderne apparatuur voorzien en wordt naast sportvisserij ook voor andere doeleinden gebruikt, zoals vogels spotten en rondvaarten. Ook meerdaagse tochten zijn mogelijk. Haven 30, Lauwersoog | 0519-297992 - vissenopdenoordzee.nl

Isolatie is belangrijk om energie te kunnen besparen. Goldshell heeft de oplossing voor isolatie door het gebruik van natuurlijke producten: isolatie door middel van schelpen.

www.goldshell.nl

Camping ‘de Rousant’ in het hoge noorden van de provincie Groningen heeft voor u een zee van ruimte. Een eindeloos lijkende weg tussen ‘t water door, met aan uw linkerzijde ongekende variatie aan landschappelijk schoon en een grote verscheidenheid aan plekjes waar u een onderkomen kunt vinden voor tent, camper of caravan.

www.campingderousant.nl

‘een heel bijzonder plekje in Zoutkamp’

ZIEN, DOEN EN BELEVEN

ZK9

De viskotter ZK 9 Antonia biedt kleinschalige vaartochten aan over het Nationaal Park Lauwersmeer en de Waddenzee. Je brengt een bezoek aan zeehonden in hun natuurlijke omgeving of vaart naar de Engelsmanplaat aan de westzijde van Schiermonnikoog. Hier kun je even van boord voor een bezoek aan de vogelwachters in het reddingshuisje op palen. Kerkpad 2, Zoutkamp | 06-23414542 - zk9.nl

Rondvaartbedrijf Lauwersmeer

Vaar mee op rondvaartboot Vlinderbalg en beleef op unieke wijze de schoonheid van het Lauwersmeergebied. De kapitein van het schip vertelt tijdens de rondvaart over de rijke historie en de flora en fauna van het natuurgebied.

Opstapplaatsen Lauwersoog en Oostmahorn | 06-21244416

- lauwersmeer.nl

Wadvistochten & workshops Lauwersoog

Ga mee op avontuur op de Waddenzee met vissers Jan en Barbara! Kom vissen vangen, oesters plukken, slikslede rijden, plankton kijken of volg een workshop zeewier bereiden, vis fileren, roken of koken. Leer alles over ambachtelijke Waddenvis. Haven 49, Lauwersoog | 0519-349033 - wadvistochten.nl

Varen over de Maren

Marenland in Winsum verhuurt kano’s, fluisterboten en supboard’s waarmee je ongestoord de prachtige kronkelende maren van Waddenland kunt verkennen. Winsumerdiep 6, Winsum | 0595-442750 - marenland.nl

Bootverhuur Zoutkamp

Even heerlijk uitwaaien op het Lauwersmeer, op ontdekkingstocht over de diepen en maren. Neem het roer in eigen handen en geniet van de mooie omgeving. Wie weet spot je wel een Zeearend of een Lepelaar. Jachthaven Hunzegat Strandweg 17, Zoutkamp | 06-21588756 - bootverhuur-zoutkamp.nl

De Marenboot

De Hoornstertil verhuurt Marenboten en Grunnboten voor een heerlijk middagje of dagje varen over de Groningse maren. Neem bij het startpunt een van de vaarroutes mee die je naar de mooiste plekjes brengt. Mernaweg 60, Wehe-Den Hoorn | 0595-572638 - hoornstertil.nl

Bootverhuur Lauwersmeer

Hier huur je een luxe jacht die je zonder vaarbewijs mag besturen. De Bootverhuur vind je in het vissersplaatsje Zoutkamp aan het Lauwersmeer. Geniet van een vakantie op het water in Waddenland. Binnenhaven, Zoutkamp | 06-81599257 - bootverhuurlauwersmeer.nl

Camping Maarlandhoeve

Vanaf een speciale kanosteiger stapt je zo in een kajak of canadees. Maak een tocht door het Marengebied en ontdek al peddelend de prachtig meanderende maren: de natuurlijke geulen waar vroeger zeewater doorheen stroomde. Havenweg 54, Uithuizen | 0595-433473

- maarlandhoeve.nl

Kanocamping ‘t Ol Gat

Bij ‘t Ol Gat kan de kanoliefhebber zijn hart ophalen. De kleine camping ligt volledig aan het water. Met een drijvende steiger en de mogelijkheid om verschillende soorten kano’s te huren is deze camping bij uitstek geschikt om Waddenland vanaf het water te ontdekken. Stationsstraat 14, Zoutkamp | 0595-401926 - kanocamping.nl

Bootjes en kano’s zijn ook te huur bij: Camp Zuiderhorn | Warffum

- campingzuiderhorn.nl

Camping Maereheerd | Den Andel

- campingmaereheerd.nl

Camping Reitdiep | Warfhuizen

- campingreitdiep.nl

Groepsaccommodatie De Energiek | Wehe-den Hoorn

- de-energiek.nl

Adventurepark Waddenfun | Wehe-den Hoorn

- waddenfun.nl

JACHTHAVENS

Jachthaven Noordergat

Noordergat staat in directe verbinding met het Lauwersmeer en biedt daarmee mogelijkheden voor vaartochten naar het Groninger land, Groningen stad en naar de Friese meren. Op slechts 300 meter ligt de Robbengatsluis, die toegang geeft tot de Waddenzee.

Noordergat 1, Lauwersoog | 0519-349040 - noordergat.nl

Jachthaven Hunzegat

Hunzegat is gelegen aan een heerlijk rustig natuurgebied, vlakbij Zoutkamp en op steenworp afstand van het Lauwersmeer. De haven, met 250 ligplaatsen en 40 passantenplaatsen, is voorzien van allerlei gemakken, zoals een winkel, tankstation en mastenmakerij.

Strandweg 17, Zoutkamp | 0595-402875 - hunzegat.nl

Haven Lauwersoog

De Haven van Lauwersoog is een vissers- en een recreatiehaven. In de haven zijn onder meer de visafslag, een aantal restaurants, viswinkels en sportvisbedrijven gevestigd. Daarnaast vertrekt de veerboot naar Schiermonnikoog vanuit de haven.

Haven 2, Lauwersoog | 0519-349023 - havenlauwersoog.nl

Jachthaven Op ’t End

De jachthaven vind je in Uithuizen aan het eindpunt van het Boterdiep. Een mooi begin van een ontdekkingstocht door het Hogeland. Deze haven is de meest noordelijk gelegen binnenhavens van de provincie.

Snik 49a, Uithuizen - wsvoptend.nl

Jachthaven Onderdendam

Een prachtig landelijk gelegen jachthaven. De jachthaven is een mooie tussenstop voor een ondekkingstocht door Waddenland.

Warffumerweg 12, Onderdendam - jachthavenonderdendam.nl

Kleikracht kaas uit Winsum

Heerlijke ambachtelijke biologische Boerenkaas van jong tot overjarig en heel veel verschillende kruidensoorten.

Kom langs in onze boerderijwinkel, naast biologische kaas ook biologisch rundvlees van eigen koeien.

Kijk voor alle verkooppunten op onze website

Kleikracht - Schillgeham 3 - Winsum - www.kleikracht.nl

ZIEN, DOEN EN BELEVEN

FIETSVERHUUR

Guikema Rijwielhandel

Bij Guikema staat fietsplezier van Wad tot stad voorop. Met een groot assortiment van kinderfiets tot mountainbike vind je hier een fiets voor elke gelegenheid. Bezorging op locatie is geen probleem.

- guikemarijwielhandel.nl

Fietsverhuur Zoutkamp

Een rondje Lauwersmeer of uitwaaien langs het Reitdiep? Voor een fijne tweewieler kun je terecht bij Fietsverhuur Zoutkamp.

- fietsverhuurzoutkamp.nl

Fietsen zijn ook te huur bij: Siblu Villages | Lauwersoog

- campinglauwersoog.nl

Waddenhoes Gastenverblijven | Pieterburen

- waddenhoes.nl

De Waddenhoeve | Noordpolderzijl

- waddenhoeve.com

Lietmeijer Tweewielers | Uithuizen

- lietmeijertweewielers.nl

Camping ‘t Ol Gat | Zoutkamp

- kanocamping.nl

Marenland recreatie (e-scooters) | Winsum

- winsumonwheels.nl

LEUK & LEKKER

De Theefabriek

Het paradijs voor de theeliefhebber vind je in het kerkgebouw van Houwerzijl. De Theefabriek is een unieke combinatie van Nederland’s enige theemuseum, een sfeervolle theeschenkerij met wellicht de meest uitgebreide theekaart ter wereld en een geurige theewinkel.

Hoofdstraat 15-25, Houwerzijl | 0595-572053

- theefabriek.nl

Kaasboerderij Kleikracht

Kleikracht is een biologisch melkveebedrijf en kaasmakerij met een boerderijwinkel aan huis. In de winkel wordt kaas van eigen melk en andere biologische producten verkocht. De rauwmelkse kaas is zelfgemaakt en heeft een authentieke smaak. Er is keuze uit kaas van jong tot oud en heerlijke kruidenkazen.

Schilligeham 3, Winsum | 0595-438949 - kleikracht.nl

WaddenMax

In de zuivelruimte op dit bio-dynamische familiebedrijf wordt op ambachtelijke wijze yoghurt, kwark, roomboter en kaas gemaakt. De melkkoeien mogen de hele zomer buiten lopen en eten hoofdzakelijk gras. In de ontvangstruimte zijn zuivel en vlees te koop. Ommelanderweg 32, Hornhuizen | 0595-435144 - waddenmax.nl

Elize Catharineheerd

Naast het koffie- en winkelmuseum, is de Elize Catharinaheerd een gezellig café. Gastvrouw Alice heet iedereen van harte welkom. Het café is een van de oudste panden van Pieterburen, geschikt voor feesten en bijeenkomsten. De eclectische verzameling koffie- en winkelspullen is tot een klein museum verworden. Hoofdstraat 103, Pieterburen | 0595-528461 - elizecatharinaheerdblog.wordpress.com

Wijngaard Hof van ‘t Hogeland

Hof van ‘t Hogeland op de zuidhelling van de eeuwenoude wierde Groot Maarslag produceert sinds 2015 wijn van Groninger bodem. Wijnboer Elma Middel plaatste in 2013 tweeduizend wijnstokken van de drui venrassen Solaris en Johanniter. Rondleiding en wijnproeverij op afspraak. Groot Maarslag 12, Mensingeweer | 06-19248249

STREEKPRODUCTENMARKTEN

Verhildersum - Leens

Elke derde zaterdag van de maand.

- verhildersum.nl/nl/agenda/streekmarkt

Ewsum - Middelstum

Elke vierde zaterdag van de maand van april t/m september.

- streekproductenmarktewsum.nl

Nienoord - Leek

Elke eerste zaterdag van de maand.

- streekproductenmarktnienoord.nl

Ommelander markt - Groningen, Harmonieplein

Elke tweede en vierde zaterdag van de maand.

- ommelandermarkt.nl

MUSEA

Waddenmusea

Bezoek de zes waddenmusea en ontdek 3000 jaar leven langs de Groninger waddenkust. Laat je meenemen in de verhalen over dorpen en dijken, het leven met de zee, visserij, klei, wierden en boeren, monniken en borgen.

- waddenmusea.nl

Visserijmuseum | Zoutkamp

Ontdek alles over de geschiedenis van de visserij. Neem een kijkje in Siegerlida’s hoeske Helemaal ingericht als visserswoning uit de tijd van toen. Het museum organiseert ook tochten met een historische viskotter.

- visserijmuseum.com

Museum Landgoed Verhildersum | Leens Een authentiek landgoed met borg en landerijen, het grootste familieportret van Nederland.

- verhildersum.nl

Museum Wierdenland | Ezinge

Over de geschiedenis van de wierden en terpen. Met veel aandacht voor de wierde van Ezinge en het Nationaal Landschap Middag-Humsterland.

- wierdenland.nl

Menkemaborg | Uithuizen

De Menkemaborg is een volledig ingericht huis, dat omgeven is door stijlvolle tuinen. Het geeft een indrukwekkend beeld van wonen op een Groninger borg in de 18e eeuw.

- menkemaborg.nl

Museum Sint Bernardushof | Aduard

Het Kloostermuseum in Aduard toont met een jaarlijks wisselende tentoonstelling en met een rondleiding in de voormalige ziekenzaal van het klooster (1297) aspecten uit het rijke kloosterleven.

- kloostermuseumaduard.nl

WADDENPAVILJOEN DE NOORMAN

ZIEN, DOEN EN BELEVEN

Openluchtmuseum Het Hoogeland | Warffum

Het grootste openluchtmuseum van Noord-Nederland laat zien hoe er werd gewoond, gewerkt en geleefd in een dorp in de 19de eeuw.

- hethoogeland.com

Het Behouden Blik | Uithuizermeeden

Hier vind een uitgebreide verzameling blikken en curiosa van bekende merken van 1800 tot nu.

- hetbehoudenblik.eu

De Theefabriek | Houwerzijl

De Theefabriek is een unieke combinatie van Nederlands enige theemuseum, een sfeervolle theeschenkerij. Een bezoekje aan het museum is een boeiende ontdekkingsreis door wereld van de thee.

- theefabriek.nl

KinderBoekenHuis | Winsum

Het KinderBoekenHuis in Winsum herbergt een van de grootste collecties Nederlandstalige kinder- en jeugdboeken. Zo’n dertigduizend boeken om te lezen en te lenen, en soms om te kopen.

- kinderboekenhuis.eu

Museum De Eenhoorn | Ulrum

Geniet hier van realistische en figuratieve schilderkunst van na 1945. De kern van de collectie wordt gevormd door werken van kunstenaar Johfra.

- museumdeeenhoorn.nl

‘t Hoeske van Thais Joaptje | Rottum

Het is misschien wel het kleinste huisje van Groningen: ’t hoeske van Thais Joaptje. Het is ingericht zoals het er ongeveer in 1835 zou kunnen hebben uitgezien.

- visitrottum.nl

Kerk Onderdendam

Als de Amsterdamse school een kerk was geweest, had deze er zo uit gezien. Van april t/m oktober zijn er rondleidngen exposities en activiteiten.

- dekerkonderdendam.nl

Het Grootste Museum van Nederland | o.a. Pieterburen

In het buitenland is het heel normaal om die indrukwekkende kerk te bezoeken. De Nederlandse kerken herbergen de prachtigste kunstvoorwerpen, gemaakt door de beste kunstenaars en opgenomen in magistrale decors. Met elkaar vormen ze het Grootste Museum van Nederland. - grootstemuseum.nl

Het kleinste museum | Noordwolde

In Noordwolde vind je het kleinste museum van het noorden van Nederland. Met 83 liter biedt het iedere zes weken ruimte aan slechts één werk van wisselende kunstenaars.

- siepelnijs.nl

HET HOOFD LEEGMAKEN

Doe eens Wad Doe eens Wad zet zich in voor een structurele aanpak van de Plastic Soep in de Waddenzee. Ze organiseren o.a. unieke zeiltochten waarin jij de magie van het Wad ontdekt en ziet hoe jij deze bijzondere plek nog mooier kunt maken. Vanuit Lauwersoog vaar je met de Raaf naar de zandplaat om daar samen op te ruimen. Ligplaats De Raaf: Lauwersoog | 06-14315932 - doeeenswad.nl

Op Maarhuizen

Op Maarhuizen, vlakbij Winsum, kun je uitrusten, opladen, plannen maken en het leven vieren: buiten in de natuur en binnen in historische boerderij de Enne Jans Heerd. De voorstelling vindt plaats op de wierde, een groene oase in het vlakke landschap van het Hogeland. De restauratie van de boerderij is dit voorjaar afgerond. Nu al is er in de schuur ruimte voor een professionele theaterzaal en vanaf dit voorjaar ook een dagcafé. Maarhuizen 3, Winsum | 06-41910316 | 06-51309453 - opmaarhuizen.nl

YogaHuis Saaxumhuizen

Het YogaHuis is een helende plek om thuis te komen. Een plek waar je stil kunt worden en wilt mediteren. Maar ook een plek waar je het fysieke lichaam kunt ervaren. Een plek van yoga, meditatie, muziek, eten, lezingen en persoonlijke coaching.

Saaxumhuizerweg 2, Saaxumhuizen | 06-13607111 | 06-49925410 - yoga-huis.nl

KUNST

Galerie Gewaagd

Galerie Gewaagd in Hornhuizen is gevestigd in een voormalige zaaddrogerij met de nog originele weegbrug, daarom Gewaagd. Vanaf Pasen t/m november is de galerie te bezoeken. Om de 6 weken is er een nieuwe expositie van overwegend regionale kunstenaars. Koffie en thee met zelfgebakken lekkers wordt geserveerd in de koffieschenkerij of op het terras. Dijksterweg 2, Hornhuizen | 0595-487071 - galeriegewaagd.nl

Annemarie Mayers – Atelier & Huisgalerie

De wereld een beetje lichter maken, dat is wat kunstenares Annemarie Mayers met haar werk wil laten zien. De oude koeienstal op woonboerderij Noorderloft is omgetoverd tot huisgalerie waar keramiek in verschillende vormen en in intense kleuren tentoongesteld zijn. Op afspraak open. Ommelanderweg 6, Hornhuizen | 0595-481080 - annemariemayers.nl

Atelier Trudy Beekman

Beeldend kunstenaar Trudy Beekman werkt in haar atelier in Warffum aan botanische tekeningen, schetsen en ander beeldend werk. Inspiratiebronnen zijn de vergezichten en wolkenluchten van het Groningse Hogeland en haar omvangrijke verzameling natuurobjecten (‘vindsels’). Bezoek het atelier, de bibliotheek, de tuin en de winkel. Hoofdstraat 5, Warffum | 06-30288306 - trudybeekman.nl

Op Ontdekking door de Provincie

Rondje Groningen Alles heeft een verhaal!

Info en bestellen: www.kienevents.nl

Verkrijgbaar bij TIP Winsum (R. Praediniusstraat 2

Wij verzorgen catering zoals u dat wenst!

Bereid met biologische en streekproducten.

o.a:

• Koken aan huis

• Buffetten

• Hapjes en salades bezorgd

• Kookworkshops op locatie

• Barbecue‘s

Genietlokaal

PUUR, AMBACHTELIJK &

LOKAAL

www.genietlokaal.nl info@genietlokaal.nl

0652152046

RESTAURANT • VISWERKPLAATS • WADVISTOCHTEN

LAUWERSOOG

ETEN WAT HET WAD SCHAFT

Gebouwd door vissers en gevoed door de zee. Kom bij ons genieten! Bij helder weer kan je op ons dakterras Schiermonnikoog zien liggen.

Domies Toen, een botanisch pronkjewail

De tuin van de dominee is een oude pastorietuin bij de Petruskerk, met kruidentuin, bloemenweiden, vlinder- en insectentuin, vijvers, tuinprieel ‘Domies Toenhoes’, borders en rozen

HAVEN 49 0519 349 033

AILAND.NL

Botanische tuin Domies Toen Hoofdstraat 76, 9968 AG Pieterburen

T 085 400 19 62; www.domiestoen.nl

De tuin is het hele jaar geopend; entree € 3 pp

ZIEN, DOEN EN BELEVEN

Galerie het Raadhuis

Je vindt deze galerie aan de rand van het dorp Uithuizen. Daar woont en werkt kunstenaar Theo Onnes op een inspirerende plek met prachtig weids uitzicht over het uitgestrekte landschap. De galerie heeft een kunstuitleen van het werk van Theo Onnes. Iedere eerste zondag van de maand is zijn atelier open voor bezoek. Boukemahof 12, Uithuizen | 06-30289626 - galeriehetraadhuis.nl

BLAD

Op de bank genieten van Gronings erfgoed? BLAD is een tweemaandelijks magazine over cultuur, eten en drinken, historie, natuur, recreëren, sport, taal, wonen en meer in het noorden van Groningen. BLAD is te koop bij de meeste (kantoor) boekhandels en supermarkten in de regio. - bladng.nl

Wongema

Wongema is ‘home at the end of the world’. Een werkpension tegenover de kerk in Hornhuizen, vlakbij de waddendijk. Een werkplek voor makers, werkers, praters en doeners, waar boeren en stadjers elkaar ontmoeten, waar ruimte is voor wetenschappers en kunstenaars. Wongema is ook een podium voor de regio. In de weekends en ’s zomers is er vaak wat bijzonders te beleven: optredens, bandjes, spoken word, theater.

Tammingastraat 58, Hornhuizen | 06-21441834 - wongema.nl

Kunstkerk Hogeland

Voor alle kinderen vanaf groep 3 biedt KunstKerk Hogeland in de zomervakantie twee MAAK-weken. Kinderen kunnen dan onder leiding van een kunstenaar of vakdocent aan de slag met kunst. Voor jongeren is er een Art Attack week in augustus. De oude kosterswoning naast de kerk is ingericht voor artists in residence. Het werk van de kunstenaar in huis is op afspraak toegankelijk.

Oosterkerkpad 7a, Warffum| 06-41404287 - kunstkerkhogeland.nl

GRATIS UITAGENDA

WAT IS ER VANDAAG TE DOEN?

Waddenland kent verrassend veel leuke dingen om te zien, doen en beleven. In de gratis uitagenda Das ja goud vind je iedere maand een uitgebreid overzicht van de leukste uitjes, evenementen en activiteiten in de hele regio.

BEZOEKERSCENTRUM WADDENKUST

Hoofdstraat 83

9968 AB Pieterburen

0595-528522

- groningerlandschap.nl

MUSEUM WIERDENLAND

Van Swinderenweg 10

9891 AD Ezinge

0594-621524

- wierdenland.nl

DOEZOO LEENS

Wierde 17

9965 TA Leens

0595-572659

- doezoo.nl

TIP LAUWERSOOG

t/o Haven 8

9976 VN Lauwersoog

- waddenland.nl

KERK KLEIN WETSINGE

Valgeweg 12

9773 TK Klein Wetsinge

06-40643112

- kerkkleinwetsinge.nl

VISSERIJMUSEUM ZOUTKAMP

Reitdiepskade 11

9974 PJ Zoutkamp

0595-401957

- visserijmuseum.com

BIBLIOTHEEK WINSUM

Regnerus Praediniusstraat 2

9951 CB Winsum

- waddenland.nl

OPENLUCHTMUSEUM HET HOOGELAND

Schoolstraat 4

9989 AG Warffum

0595-422233

- hethoogeland.com

WERELDWINKEL UITHUIZEN

Oosterstraat 15

9981 CN Uithuizen

0595-435508

- uithuizen.wereldwinkels.nl

SAMENSTELLING

Stichting Promotie Waddenland

info@toerismewaddenland.nl

- waddenland.nl

ILLUSTRATIE

MAKI

TEMPLATE ONTWERP

Studio Anne-Marijn

MAKI

INVULLING TEMPLATE

MarneVeenstra

ACQUISITIE EN DRUK

MarneVeenstra

FOTOGRAFIE

Marieke Kijk in de Vegte - Omslag

Beeldbank Marketing Groningen

Beeldbank Visit Wadden

COLOFON

FOTOGRAFIE

Stella Dekker

Roelof Bos

Otto Kalkhoven

Mijnhogeland.nl - Jan Gerrit Vos

Wilco van der Laan

Corné Sparidaens

Geert Job Sevink

Cecile Bol

Tuinderij Klein Alma

‘t Plukgeluk

TEKST

Cecile Bol, Studio Vuurvogel

Annemarie Bergfeld

REDACTIE

Stijn van Genuchten

Hellen Deurloo

Inge Zwerver

Jessica Hoekstra

Marketing Groningen

VERANTWOORDING

Alle gegevens zijn met grote zorgvuldigheid verzameld en verwerkt. Stichting Promotie Waddenland, MarneVeenstra en Marketing Groningen

kunnen echter niet aansprakelijk gesteld worden voor eventuele onjuistheden.

© maart 2023

SEAL, SEA, SCIENCE

Ontdek het ecosysteem van de Waddenzee

Wij zijn Zeehondencentrum Pieterburen. Een zeehondenziekenhuis én goed doel dat je kan bezoeken. Niet alleen leren we je alles over de zeehonden, maar ook over hun leefomgeving: UNESCO Werelderfgoed de Waddenzee. Zeehonden zijn hier niet alleen: ze leven samen met veel andere dieren. Kom dit ecosysteem bij ons ontdekken.

Doe je mee? Bezoek www.zeehondencentrum.nl