20 PROEFSCHRIFT
SPUI 43 02 | 2015 alumni.uva.nl
‘VEEL DADERS ZIJN BUITEN SCHOT GEBLEVEN’ tekst • Robin van Wechem illustratie • Mattmo foto • Mike Roelofs
NENA TROMPVRKIC – 1962 N.Tomp-Vrkic@uva.nl • 1984 master/doctoraat Politicologie, Universiteit van Zaghreb • 1992 master/doctoraat Slavische talen RUG • 1992-heden docent Oost-Europese studies UvA • 2000-2012 lid Leadership Research team, Joegoslavië-tribunaal • 2000-2006 hoofdonderzoeker van de aanklager van Slobodan Miloševic, Joegoslavië-tribunaal • 2015 promotie UvA: The Unfinished Trial of Slobodan Miloševic: Justice Lost, History Told
NADAT SLOBODAN MILOŠEVIĆ IN 2006 IN ZIJN GEVANGENISCEL IN DEN HAAG OVERLEED, WERD HET PROCES BIJ HET JOEGOSLAVIË-TRIBUNAAL TEGEN HEM GESLOTEN. NENA TROMPVRKIC HAD RUIM TWAALF JAAR ONDERZOEK VOOR DE AANKLAGERS VAN DE SERVISCHE POLITICUS EN OUD-PRESIDENT GEDAAN. ZIJ GEBRUIKTE HAAR MATERIAAL OM EEN PROEFSCHRIFT TE SCHRIJVEN OVER ZIJN VERANTWOORDELIJKHEID VOOR GENOCIDE EN OORLOGSMISDADEN. Wat zou er zijn gebeurd als Milošević niet was overleden? Dan was hij zeker veroordeeld voor een aantal belangrijke aanklachten, waaronder waarschijnlijk die voor de genocide in Bosnië-Herzegovina tussen 1992 en 1995. Tot nu toe is genocide alleen maar bewezen voor Srebrenica in juli 1995, maar de aanklacht tegen Milošević omvatte meerdere plaatsen in Bosnië tussen 1992 en 1995. Historisch gezien is dat een betere interpretatie, omdat genocide nooit een eenmalige daad of opwelling is. Genocidale misdaden zijn onderdeel van een proces dat jaren speelt. De aanklager stond voor de uitdaging duidelijk te maken dat de drie oorlogen in voormalig Joegoslavië – Kroatië tussen 1990 en 1992, Bosnië tussen 1992 en 1995 en Kosovo tussen 1998 en 1999 – deel waren van één plan. Dat heb ik in mijn onderzoek verder uitgelegd.
Waarom kon Milošević zo lang zijn gang gaan? Omdat het Westen hem steunde. In februari 1992 – twee maanden voordat de oorlog in Bosnië uitbrak – kwam de Europese Gemeenschap met het CarringtonCutileiro Vredesplan. Etnische separatie, het scheiden en herverdelen van bevolkingsgroepen langs etnische lijnen, werd daarin gepresenteerd als oplossing voor het voorkomen van oorlog. In mei 1992, een maand nadat de oorlog was uitgebroken, nam het parlement van Bosnische Serviërs een document aan met een lijst van zes strategische doelen. Het eerste doel was etnische separatie. Als je de kaarten bekijkt met de etnische samenstelling van Bosnië in 1991 en ze vergelijkt met de etnische samenstelling na de oorlog, zie je dat Bosnië inderdaad verdeeld is geraakt in drie
etnische gebieden. Dat ging gepaard met etnische zuiveringen, een eufemisme voor misdaden tegen de etnische groepen in de gebieden die door de Serviërs werden geclaimd. Sinds 1993 werden drie enclaves met een moslimmeerderheid in het oosten van Bosnië beschermd door de VN. Maar deze ‘veilige gebieden’ waren omsingeld door Servische strijdkrachten. Het was niet te moeilijk te voorspellen dat een Servische militaire overname gepaard zou gaan met etnische zuivering.
Wat betekent uw onderzoek voor de Nederlandse rol in Srebrenica? Een maand voor de genocide in Srebrenica zei Sandy Vershbow, bijzonder adviseur van toenmalig president Clinton en directeur Europese Zaken bij de Nationale Veiligheidsraad, dat de Bosnische enclaves niet meer te redden waren en dat er onderhandeld moest worden over de ruil van grondgebied. Maar waarom werden er dan geen afspraken gemaakt over wat er met de burgerbevolking moest gebeuren? Het afvoeren en vermoorden van de Bosnische mannen is niet in één nacht gebeurd, maar ging nog zeker drie weken door na de val van Srebrenica. Waarom heeft niemand ingegrepen? Ik ben geen materiaal tegengekomen waaruit zou blijken dat Nederlandse politici op de hoogte waren van de plannen over de grondruil. Dat verdient zeker meer onderzoek, omdat Nederland – behalve Servië – nu de enige staat is die wordt aangesproken op wat er in Srebrenica is gebeurd. Veel landen die meededen aan de VN-vredesmacht hadden hun eigen afluister-capaciteiten. Als zij op de hoogte waren van de Servische plannen en vervolgens niets deden, zijn ze volgens de Conventie van Genève medeplichtig aan genocide.
Heeft het Joegoslavië Tribunaal geen gerechtigheid gebracht? Er zijn zeker misdadigers veroordeeld en er is een archief openbaar geworden dat zijn weerga niet kent. Maar 22 jaar na de oprichting van het tribunaal zijn de oorspronkelijke beloftes niet waargemaakt. Veel daders zijn buiten schot gebleven. Sommigen zijn zelfs nog actief in politieke en diplomatieke kringen. Als slachtoffers klagen over trage en onvolledige rechtspraak wordt vaak gesuggereerd dat ze moeten wachten tot het tribunaal klaar is. En nu is het tribunaal bijna klaar en zijn veel vragen nog steeds niet beantwoord. •