Ziektebeeld psychiatrie
OORZAKEN Katatonie wordt gezien als een syndroom dat wordt veroorzaakt door een achterliggend somatisch of psychiatrisch ziektebeeld. Het is dus van het grootste belang om na de vaststelling van katatonie hiernaar op zoek te gaan, opdat een adequate behandeling, mede gericht op het wegnemen van de onderliggende oorzaak, kan worden gestart. In de literatuur is een veelheid en grote verscheiden heid aan oorzaken beschreven.6 Wat betreft de psychiatrische oorzaken komen katatone symptomen het vaakst voor bij ernstige angst- en stemmings stoornissen. Patiënten geven achteraf vaak aan dat ze ten tijde van de katatone toestand zeer angstig waren, letterlijk verstijfd van angst. Daarnaast komt het onder
DIMENSIES IN DSM-IV-TR
SYMPTOMEN IN DSM-5
1 Immobiliteit
38
• stupor
+
• katalepsie
+
• wasachtige buigzaamheid
+
2 Overmatige activiteit +
Figuur 2 Fenomeen: grimasseren. foto: Frank Muller
• mutisme
+
• negativisme
+
meer voor bij psychotische stoornissen, waaronder schizofrenie, ontwikkelingsstoornissen, conversie en autisme.
• agitatie 3 Negativisme
4 Vreemde bewegingen • houdingen
+
• maniërisme
+
• stereotypie
+
• grimasseren
+
5 Echofenomenen • echolalie
+
• echopraxie
+
Tabel 2 Katatone symptoomdimensies in DSM-IV-TR en
opsomming katatone symptomen in DSM-5 DSM-IV-TR:4 twee van de vijf symptoomdimensies zijn vereist voor ‘[295.20] katatone type’. Samengevat: 1) motorische immobiliteit; 2) overmatige doelloze motorische activiteit; 3) extreem negativisme of mutisme; 4) vreemde willekeurige bewegingen of houdingen; 5) echolalie of echopraxie. DSM-5:5 minimaal drie van de in de tabel 1 opgenomen symptomen dienen aanwezig te zijn voor ‘[293.89] katatonie specificatie’; ‘als gevolg van een andere somatische aandoening’; ‘ongespecificeerde katatonie’.
De lijst somatische oorzaken van katatonie is zeer uitgebreid en bestaat uit neurologische stoornissen, metabole stoornissen, toxinen en medicijnen.7 In de regel is aanvullend onderzoek noodzakelijk om deze oorzaken te identificeren. Denk hierbij aan CT- of MRI-onderzoek van de hersenen om structurele afwijkingen in de frontaal- of temporaalkwab op te sporen. Katatonie is eveneens vastgesteld bij patiënten met een subduraal hematoom of epilepsie. Diverse oorzaken van katatonie door encefalitis zijn beschre ven, zoals hiv, herpes, lues en borrelia. Ook zijn er casusbeschrijvingen over de associatie met tbc, tyfus en malaria. Tot de metabole oorzaken behoren diabetische keto acidose, hyperthyreoïdie, hypercalciëmie door een parathyreoïdadenoom, hyperhomocysteïnurie, porfyrie en membraneuze glomerulonefritis. Ook is katatonie gerapporteerd in het kader van vitaminedeficiënties, zoals van vitamine B12 en B3. Vitamine B3 is nicotinezuur en de aandoening die gepaard gaat met een tekort heet pellagra. De lijst medicijnen en toxinen