NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Woensdag 30 januari 2013
18 S P EC IAL Beatrix
In 1988 werd Beatrix gekust door een man in de Jordaan. Sommigen menen dat de actie in scène werd gezet.
Mysterie rond een kus
19 Portretten van Beatrix
Danielle Pinedo
I
Phil Bloom, Beauty Queen, collage (1998)
n 1988 bracht Beatrix onverwacht een bezoek aan Amsterdam. Nou ja, onverwacht. „We hadden het bezoek al vijf weken van tevoren gepland”, vertelt voormalig burgemeester Ed van Thijn. „In het diepste geheim. Alleen de hoofdcommissaris was ingelicht.” Beatrix had een haat-liefdeverhouding met de hoofdstad. Haar inhuldiging in 1980 was overschaduwd door een veldslag tussen krakers en de ME in de Amsterdamse binnenstad. „Gezien dat verleden zag het kabinet-Lubbers niets in een officieel bezoek”, vertelt Van Thijn. „Er was een veto uitgesproken. Toen heb ik tegen de koningin gezegd: wat denkt u van een informeel bezoek? Een mooi idee, vond zij. Voor Beatrix was het een prestigekwestie. Zij wilde het verleden achter zich laten.” Die dag vierde Beatrix Koninginnedag in Kampen. Ze werd vrij abrupt – het programma in Kampen was amper voltooid – per helikopter naar Amsterdam gevlogen. Eerst zou ze alleen een boottocht maken, maar op het laatste moment werd daar een bezoek aan de Jordaan aan gekoppeld. „Er waren maar een paar agenten bij, dus het was best een veiligheidsrisico”, erkent Van Thijn, die zegt dat hij „behoorlijk zenuwachtig was”, want „ik nam nogal wat verantwoordelijkheid op me”. „Als ze dood was gegaan had ik het niet lang als burgemeester uitgehouden. En geloof me, op zo’n dag lopen er veel gekken rond in de stad.” In de Jordaan werd de koningin spontaan gekust door een bezoeker. Het incident zou
de geschiedenis ingaan als ‘de zoen van Amsterdam’ en leverde haar naderhand veel goodwill op. Beatrix was in opperbeste stemming, zegt Van Thijn, die schuin achter haar liep toen het gebeurde. Ze bedankte de burgemeester na afloop uitvoerig. „Het feit dat het bezoek zonder incidenten was verlopen, betekende voor beide partijen een vorm van rehabilitatie. Ik herinner mij dat ik vervuld was van trots.” Beatrix en haar generatiegenoot Van Thijn hadden een „tamelijk hechte” relatie tijdens zijn burgemeesterschap. „Ze is oerdegelijk, spontaan en heeft kennis van zaken. Of zij nou een gebouw of tentoonstelling opent: haar vragen zijn to the point. Ze is altijd goed voorbereid.” Koningin Juliana was volgens de voormalig burgemeester meer een gevoelsmens. Zij viel op door haar empathisch vermogen. „Al moet ik zeggen dat Beatrix mensen ook goed troost als het erop aankomt. Toen zij de dag na de Bijlmerramp in het opvangcentrum met nabestaanden en hulpverleners sprak over hun ervaringen, merkte ik dat die zich erkend voelden in hun verdriet. Zelf was zij ook bijzonder aangedaan. Ik herinner mij dat wij nauwelijks een woord met elkaar hebben gewisseld.” Volgens J.G. Kikkert, historicus en Oranjekenner, is de ‘zoen van Amsterdam’ in scène gezet. Hij hoorde van „een doorgaans zeer betrouwbare bron” dat de kussende man een KLM-medewerker was die al langere tijd met een stand-in had geoefend. Kikkert: „Of Beatrix hier op heeft aangedrongen, betwijfel
Maarten Rijkers is er ‘helemaal klaar mee’ dat de aandacht voor zijn kus steeds oplaait
2007 2007 Mei Het tv-programma Nova haalt vierentwintig vuilniszakken uit de afvalcontainer van het Kabinet der Koningin. Conclusie: Beatrix heeft tot 2011 staatsbezoeken gepland en treedt dus voor die tijd niet af. Juli Het Openbaar Ministerie in Amsterdam vervolgt een man wegens majesteitsschennis. Hij krijgt een boete van 400 euro en een celstraf van zeven dagen.
ik. Ik denk eerder dat zij het plan kreeg voorgelegd en haar zegen gaf.” Volgens de historicus is het niet „des Beatrix’” om zaken aan het toeval over te laten. Zij is „een perfectionist” die „alles van tevoren regelt”. „Ik heb wel eens gehoord hoe zij reageerde na een inspectie van de erewacht. Na afloop liet zij een kolonel aanrukken: of meneer wel wist dat de derde man op de tweede rij zich niet had geschoren?” Van Thijn doet de lezing van Kikkert af als „onzin”. De zoen is niet in scène gezet en hij kan zich niet voorstellen dat het buiten hem om is geregeld. „Ik heb het bezoek van begin tot eind georganiseerd en de kus maakte geen deel uit van het programma. En trouwens: pas in een laat stadium werd besloten om in de Jordaan langs te gaan. Dat maakt het er allemaal niet waarschijnlijker op.” De kussende man, hij heet Maarten Rijkers en was destijds twintiger, wil niet reageren. „Niet omdat hij meewerkte aan een toneelstukje”, benadrukt zijn nichtje Katinka. „Ik kan u verzekeren dat hij nóóit zoiets zou doen.” Het was volgens haar gewoon „een spontaan gebaar” op een „feestelijke dag”. Haar oom is „erg geschrokken” van alle publiciteit rond de kus. Hij is gesteld op zijn privacy en is „er helemaal klaar mee”. Katinka: „Persoonlijk vind ik het wel grappig dat De Kus mythische proporties heeft aangenomen; ieder jaar rond Koninginnedag speelt het thema weer op. Mijn oom is er minder blij mee.”
2008 September Er duikt een brief op waarin Beatrix zich achter homomanifestatie Roze Zaterdag schaart, met bijbehorende kerkdienst. Orthodoxe protestanten zijn verontwaardigd. December In haar kersttoespraak roept Beatrix op tot meer verdraagzaamheid. „Onze eigen veilige, vertrouwde en verdraagzame samenleving wordt van dag tot dag op de proef
gesteld.” PVV-leider Wilders wil Beatrix buiten de regering plaatsen. Het door hem verlangde spoeddebat blijft uit.
2008 Januari De helft van de Nederlanders vindt dat het staatshoofd alleen nog maar ceremoniële taken moet vervullen, blijkt uit een peiling van Maurice de Hond. Mei Prinses Margarita trouwt met advocaat Tjalling ten Cate. Beatrix is aanwezig bij het burgerlijk huwelijk. Juni De volledige begroting van het
Peter Diem, Green of Holland, olie en acryl op linnen
Adriaan Donker, Beatrix, olie op linnen (1998)
Carla Rodenberg, Beatrix, zeefdruk (1995)
Jaap Kuijpers, Het werkbezoek, acryl op linnen
Beatrix’ portretten kunnen rekenen op aandacht Ze is opgebouwd uit potloodkrijt, haalt een muntstuk uit een kleine damesbeurs terwijl een kat zijn witte vacht likt. Naast deze casual Beatrix staat een boodschappentas van Albert Heijn, een prei steekt eruit. „Ik wilde de koningin eens in een setting zetten waar ze nooit in verkeert. Alleen, bij de glasbak, met een kopje koffie.” Aldus de tekenaar, René Boin. Hij maakte de prent, van 35 bij 45 centimeter, ter gelegenheid van de zestigste verjaardag van de koningin, nu alweer bijna vijftien jaar geleden. Hij weet niet wat ze er zelf van vond. Wel dat ze de tekening heeft gezien. Boin: „Omdat-ie geëxposeerd was, met andere portretten van haar, in een galerie op het Noordeinde in Den Haag. De koningin heeft die tentoonstelling bezocht.” De tekening, zo weet Boin ook, is verkocht aan „iemand uit haar gevolg”. Wie precies, dat weet hij niet.
René Boin, Trix, kleurpotloodtekening
2009 Koninklijk Huis valt vanaf 2010 onder Algemene Zaken, belooft premier Balkenende in een Kamerdebat. De kosten waren niet volledig te achterhalen, doordat ze over zeven ministeries waren versnipperd.
Luc Tuymans, H.M. muurschildering in het Stedelijk Museum,
2009 April Op Koninginnedag rijdt een zwarte Suzuki Swift in op een optocht in Apeldoorn waar ook de koninklijke familie deel van uitmaakt. Er vallen acht doden. In een tv-toespraak toont Beatrix zich diep geschokt. Mei Beatrix verheft kapitein Marco Kroon tot ridder in de Militaire Willemsorde. Het is voor het eerst in meer dan vijftig jaar dat de
Boin kreeg opvallend veel opmerkingen over juist deze tekening, veel meer dan over andere van zijn portretten. „Onlangs heb ik ook een tekening gemaakt van Willem-Alexander en Máxima op de camping, met hetzelfde vervreemdende effect. Daar kreeg ik ook veel reacties op.” Het werkt kennelijk, de koningin portretteren. Althans, als een kunstenaar aandacht voor zijn werk wil. Dat geldt zelfs voor bekende kunstenaars, als Luc Tuymans. Is zijn Beatrixportret dat anonieme gevers in 2012 aan het Stedelijk schonken (zie hierboven), inmiddels zijn bekendste werk? Onder Nederlanders waarschijnlijk wel. De koningin kan schilderijen waarde verlenen. Amateurs begrijpen dat ook. Boin wijst op een actie van Paleis het Loo, dat met hulp van de NOS mensen vroeg hun zelf geschilderde Beatrixportret op te sturen. Het leverde in één week meer dan 250 werken op.
2010 onderscheiding wordt uitgereikt. Juni Beatrix opent het Paleis op de Dam na een jarenlange renovatie en restauratie. Oktober Aan de salarissen van de koningin, de kroonprins en de prinses verandert niets. Maar in de privévliegreizen wordt drastisch gesneden, meldt premier Balkenende aan de Tweede Kamer. De oppositie vindt dat de crisis offers vraagt van álle Nederlandse
burgers, dus ook van Beatrix. November Zakenblad Quote schat het vermogen van Beatrix op 800 miljoen euro. Onjuist, meldt de RVD. Hoe hoog het bedrag wel is, wil de dienst niet zeggen.
2010 Januari De rechterhand van Beatrix, Felix Rhodius, heeft in 2001 navraag laten doen naar de werkzaamheden van Edwin de Roy van Zuydewijn bij Bouwfonds. Doel was echter niet zijn relatie met prinses Margarita te ondermijnen. Dat concludeert de Nationale Ombudsman in een onderzoek na klachten van De Roy van Zuydewijn. Mei De Nationale Dodenherdenking
wordt verstoord door een schreeuw. De leden van het Koninklijk Huis worden in veiligheid gebracht, maar keren terug als er geen gevaar blijkt te zijn. Beatrix oogst lof voor haar onverschrokken optreden. Juli Met de verrassende aanstelling van minister van Staat Ruud Lubbers als informateur zet Beatrix een krachtig stempel op de kabinetsformatie.