Honderd jaar onderwijs op een dorpsschool

Op zaterdag 1 juni 1912 ging ‘op een terrein gelegen aan de klinkerweg Vriezenveen-Ommen, in de kom der Gemeente Den Ham’ een klein schooltje van start: de Hervormde School/De Smithoek. Precies honderd jaar later werd de nieuwe basisschool De Smithoek opgeleverd, onderdeel van een Brede School. Aanleiding voor een jubileumboek over honderd jaar onderwijs op een dorpsschool en wat daaraan vooraf ging.

In 1696 was er in het markeboek van Den Ham voor het eerst sprake van een dorpsschool. Kort daarna waren Berent Wijchers en Derk te Nienhuys schoolmeesters in een oud éénklassig schooltje, dat dreigde om te vallen. Deze school stond dichtbij de kerk en de pastorie. De koster was onderwijzer, maar vaak ook nog voorzanger, doodgraver, nieuwslezer, kerkschoonmaker, klokkenluider en boer. In 1767 kwam Pieter Hoefman als koster/onderwijzer. Met zijn komst volgde een periode van 114 jaar lesgeven door een Hoefman. Deze familie leverde dus een wel heel bijzondere bijdrage aan het onderwijs in Den Ham. Pieters opvolger Adolf Hoefman had een goede reputatie. De schoolopziener roemde hem zeer in 1811. ‘Hij geniet iedere achting. De school in Den Ham behoort tot de allerbeste. Meermalen heb ik mijn bevreemding niet kunnen verbergen wanneer ik de edele Hoefman tussen de 250 tot 325 kinderen in een ongeschikt locaal in alle opzichten voldoende en zeer doelmatig onderwijs zag geven en de grote kunst zag beoefenen om de verwonderde orde onder zoveel kinderen te bewaren zonder plak of stok of enig tuchtwapen.’ De schoolinspecteur rapporteerde in 1833 dat Den Ham de beste school was in het vijfde district met in totaal 39 scholen. Op zeer doelmatige en haast volmaakte wijze leerde meester Hoefman de letterklanken. Taalkundige ontleding werd ook beoefend en er werden godsdienstige liederen gezongen, tweestemmig.

De klas van Ina van der Vegt (geboren in 1962).

Andere scholen vóór 1912 waren de Linderschool en de in 1907 geopende (gereformeerde) School met den Bijbel. Kinderen uit Den Ham maakten ook gebruik van de school in Egede, binnen de Gemeente Hellendoorn, dat kerkelijk behoorde tot Den Ham. De Gemeente Hellendoorn verzocht de gemeente Den Ham de hulponderwijzer te betalen, omdat de meeste kinderen afkomstig waren uit het binnen Den Ham gelegen Meer. De Gemeente Den Ham weigerde de jaarlijkse

De klas van Sanne Scholten (geboren in 2006).

kosten van twaalf gulden per kind te betalen. De gemeente Hellendoorn maakte daarop een lijst met namen van kinderen, die nu niet meer welkom waren en voortaan maar naar de dorpsschool in Den Ham moesten.

De hervormde school in Den Ham kwam tot stand na mislukte pogingen om samen met de gereformeerden een christelijke school te stichten. In de hervormde kerkenraadsvergadering van 5 november 1908 werd gesproken ‘over de vraag of het wenschelijk en mogelijk zijn zou om te komen tot de oprichting eener Christelijke, Hervormde school’. Dit leidde in 1909 allereerst tot de oprichting van de ‘Vereeniging tot stichting en instandhouding van scholen met den Bijbel te den Ham (Overijssel)’. Twee jaar later stelde de kerkvoogdij een stuk grond beschikbaar ‘aan den nu verharden weg door den Smithoek om daarop te bouwen een school met onderwijzerswoning en tuin. Na mondelinge toelichting van dominee Holland werd na eenige besprekingen besloten aan dit verzoek te voldoen.’ De basis voor de school was gelegd! ■

Na de voorgeschiedenis wordt het verhaal over ‘100 jaar onderwijs in De Smithoek’ verteld aan de hand van een tijdbalk met bij ieder jaar een korte tekst. Over 1934: ‘Marie van Bruggen, dochter van de hoofdmeester, gaf handwerkles. Juf Wesseldijk kreeg bij haar afscheid vanwege haar huwelijk met meester Van Bruggen jr. een geldbedrag van fl. 14. Juf Hombrink volgde haar op.’ De jubileumjaren 1937, 1952, 1962 en 2011-2012 werden uitgelicht. Een groot deel van het boek bestaat uit herinneringen van oud-leerlingen. Eén van hen was Dini (Schinkel-)Jansen, in 1943 geboren in boerderij ‘Porcus’, pal tegenover de school. Ze ging niet alleen als leerlinge naar de school, maar gaf er ook meer dan veertig jaar les. Na haar afscheid op 65-jarige leeftijd bleef ze de school trouw als vrijwilligster en ondersteunde ze leeszwakke kinderen. Bij de start van het jubileumjaar werd ze uitgeroepen tot ‘Ere-Smithoeker’ Een bijzonder droevige gebeurtenis, waarbij oud-leerlingen van de school betrokken waren, deed zich voor op 11 juni 1955 toen een bus met 43 koorleden en vijf begeleiders in de buurt van Osnabrück in brand vloog. Twee kinderen vonden direct de dood, twee andere overleden nadien aan de brandwonden. ‘Weken, maanden daarna’, herinnert Cor Snel, zoon van dirigent meester Snel, zich, ‘werden nog veel (zwaar)gewonden leden van het koor in Duitse ziekenhuizen verpleegd. Ouders uit Den Ham mochten logeren bij leden van de Reformierte Gemeinde.’ Na de herinneringen van de leerlingen volgen hoofdstukken over honderd jaar onderwijs in beweging en De Smithoek als ‘betrouwbare BASis voor de toekomst’. In dat laatste hoofdstuk gaat het over het ‘Bouwen aan een Adaptieve School’, met lesstof passend bij ieder kind, op een eigen manier en in een eigen tempo. Zo biedt het door Jan van der Kolk geschreven en samengestelde 100 jaar onderwijs in de Smithoek.Van lei tot tabletop 120, door Karin Luttenberg van Studio Buskruit zeer smaakvol vormgegeven, pagina’s een fraaie en fascinerende staalkaart van een eeuw onderwijs én een eeuw Den Ham. Tegelijkertijd is het boek exemplarisch, waardoor het ook voor een breder publiek interessant is, wat nog eens wordt versterkt door de originele opzet en uitvoering. Het boek is vanaf 4 september 2012 voor € 12,50 in Den Ham verkrijgbaar bij: Readshop Pas, Brink 5-6 en VVV Den Ham, Grotestraat 4.

(Redactie MijnStadMijnDorp)