13
Historiaurrea
GO
Objetivos Helburuak
H
• Sabedes. Gizakiak nomadak izatetik sedentario izatera nola iritsi ziren • Conoas. gogoratzea.
z t
• Historiaurrean, gizonek eta emaSugerencias didácticas kumeek harriak, hezurrak eta zeramika erabiliz hainbat lanaPara empezar Haga besuerpo. eta tresna egiten zituztela jakitea.
1
2
Para explicaraurreneko arte-adie• Historiako • Al hación razpenen solar. berri izatea. • humedad… • Expla Ikasleei unitateko edukiak aurkeztea.
Iradokizun didaktikoak Hasteko • Eskatu ikasleei marrazkiari begiratzeko eta banan-banan aipatzeko gizakiak zertan ari diren. Ondoren, galdetu zer beste jarduera egiten zuten giza talde primitiboek; esaterako, larrua ontzea, janaria prestatzea, animaliak zatikatzea… • Testua irakurri baino lehen, azaltu ikasleei Haitzuloetako hartzaren klana eleberria duela 20.000 urte inguruko istorioa da. Ipuinaren protagonista Ayla dela, Paleolitoko neskato zurtza eta beste tribu batek alabatzat hartu duena. Liburuaren egileak denbora asko behar izan zuen Paleolitoari buruzko informazioa biltzeko. Gainera, gizaki primitiboek sua nola egiten zuten ikasi zuen, bai eta larrua ontzen eta lanabesak egiteko harria lantzen ere.
Z t
Txikoria-belarra, uhandretxoak eta harrak Ehiztariak ez ziren elikagaia lortzeko iturri bakarra klanarentzat. Sarri, emakumeek sortzen zuten jateko gehiena. Nahiz eta zamatuta joan, bidaiatu bitartean bilketan aritzen ziren, eta hain trebeak ziren, ia ez baitzuten ibilia atzeratzen.
3
Kimu jaioberriak eta hirustaren hosto samurrak mozten zituzten, bai eta txikoria-belarrarenak ere; karduaren arantzak ateratzen zituzten ebaki aurretik eta baia eta fruitu goiztiar batzuk biltzen zituzten. Makila zorrotzak erabiltzen zituzten, bai lurrean zuloak egiteko bai palanka gisa, eroritako enborrei buelta eman eta uhandretxoak eta har potolo gozoak bilatzeko; ur gezako moluskuak arrantzatzen zituzten ibaietan; erraboilak, tuberkuluak eta sustraiak ateratzen zituzten lurretik. Hori guztia emakumeen mantuen tolesturetan edo saskien bazter batean jasotzen zuten. Hosto berdeak bilgarritzat erabiltzen zituzten; batzuk –badanarena, adibidez–, barazki gisa egosten ziren. JEAN M. AUEL El clan del oso cavernario (Haitzuloetako hartzaren klana). Moldatua
4
●
Zer esan nahi du testuan, zure ustez, bildu aditzak?
●
Zerrendatu gizakiek Historiaurrean jaten zituzten elikagaietako batzuk.
170
Informazio osagarria Azaltzeko • Gogoratu ikasleei Historiaurrean bizitza gogorra zela, eta bizirauteko, gizakiak naturak ematen zienaren mende zeudela, hasierako testuan adierazi bezala. Seguru asko, garai hartako gizon eta emakumeak gaur egungoak bezain burutsuak ziren, bizirik irauteko moduak asmatzeko.
Otzi, izotzen arteko gizona 1991an, bi turista alemaniarrek halabeharrez aurkitu zuten historiaurreko gizon baten gorpu momifikatua, Austria eta Italiako mugaldeko glaziar batean. Orduz geroztik, hainbat ikerketa eta beste hainbeste lan-hipotesi egin dira. Aurrerago, gizaki haren –Otzi, izotzen arteko gizonaren– hondakinak aztertu zituzten, eta emaitzek erakutsi zuten duela 5.300 urte inguru bizi izan zela, Metal Aroan. Dirudienez, 35 urte zituela hil zen, eta gainera, bortizki; izan ere, bizkarraldean gezi batez egindako zauria du eta lau gizabanakoren odol-aztarnak ditu arropetan eta bere armetan.
170 132826 _ 0224-0239.indd
226
28/9/09
16:09:19