EEN SPECIALE UITGAVE OVER OGEN
JAARGANG 2020/2021
- Advertentie -
Niet geschikt voor contactlenzen? Dat weet u pas zeker als u bij Visser Contactlenzen bent geweest. “Ik heb droge ogen” Lenzen hebben de afgelopen jaren veel ontwikkelingen doorgemaakt op het gebied van zuurstofdoorlaatbaarheid, watergehalte en lenscomfort. Waar voorheen veel lensdragers last hadden van droge ogen, is dat nu vrijwel geen probleem meer en zitten lenzen veel comfortabeler.
“Ik heb een hoge cilinder/sterkte” Visser Contactlenzen heeft een breed assortiment lenzen. Wij zijn niet gebonden aan een beperkt aantal leveranciers. In principe kunnen wij elke lens leveren die op de markt te verkrijgen is. Dat betekent dat wij ook contactlenzen met hoge cilinders bieden, in zowel zachte als harde lenzen. Ook kunnen wij in bijna alle sterktes leveren. Bovendien worden uw ogen en lenzen gecontroleerd door onze in contactlenzen gespecialiseerde optometristen, die verstand hebben van het oog en de risico’s die een hoge sterkte met zich mee kan brengen.
“Ik ben overgevoelig voor contactlensvloeistof” Contactlensvloeistoffen bestaan uit verschillende bestanddelen en in sommige gevallen kan het zijn dat iemand op een bepaald bestanddeel van de vloeistof overgevoelig of allergisch reageert. Dit kan zich uiten in rode, prikkende of branderige ogen. Onze specialisten hebben veel kennis van de verschillende bestanddelen in vloeistoffen en kunnen u goed adviseren in uw vloeistofkeuze. U kunt dan weer met plezier lenzen dragen, terwijl de desinfectie van de lenzen nog steeds optimaal blijft.
Vrijblijvende passing U bent van harte welkom voor een vrijblijvende passing, waarbij de specialist uw ogen uitgebreid onderzoekt. Daarna kan een goede inschatting worden gemaakt of u succesvol lenzen kunt dragen. Mocht tijdens de passing blijken dat u niet geschikt bent voor contactlenzen, dan zijn er geen kosten aan verbonden.
Tips voor het succesvol dragen van contactlenzen Behalve dat het van belang is om gemiddeld twee keer per jaar (afhankelijk van uw lenstype kan dit ook vaker nodig zijn) te laten controleren hoe uw lenzen op uw ogen functioneren, speelt het naleven van de juiste contactlenshygiëne een heel belangrijke rol om probleemloos contactlenzen te kunnen dragen. Visser Contactlenzen heeft hiervoor de volgende adviezen opgesteld:
• Lenshouder na gebruik uitspoelen met contactlensvloeistof • Droogmaken met een schone tissue • Per 3 maanden vervangen
• Vervanging en draagtijd volgens advies specialist
• Zwem alleen met zwembril of draag daglenzen
• Geen water gebruiken
• Voor het uithalen/ inzetten: altijd handen wassen
Meer tips rondom hygiëne vindt u op onze website www.vissercontactlenzen.nl
• Gebruik voorgeschreven vloeistof • Dagelijks nieuwe vloeistof gebruiken • Let op houdbaarheid, ook na openen
LUSTRUM Vijf jaar ZIEN. Vijf jaar indrukwekkende, aangrijpende verhalen over mooie mensen voor wie zien niet vanzelfsprekend is. Vijf jaar zien zonder grenzen, zonder het uitzicht te verliezen. We zien de wereld allemaal anders en alles kan ineens veranderen. In mijn twee keer vijf jaar bij het Oogfonds heb ik veel geleerd over zien, over perspectieven en over zichtbaarheid. Zien is zo vanzelfsprekend, zo van alledag. We staan er niet altijd bij stil. Toch benoemen we het eindeloos in onze dagelijkse uitdrukkingen: ‘ik kijk ernaar uit’, ‘leuk je weer te zien’. Maar zijn we ons echt bewust van de waarde van onze ogen? Waarschijnlijk pas wanneer kijken niet meer vanzelfsprekend is. In deze editie vindt u mooie verhalen van mensen met een passie, die met de blik vooruit leven. ZIEN vertelt u bij wie u terecht kunt wanneer het zien (plotseling) verandert. En welke hieraan voorafgaande alarmsignalen om directe actie vragen. En ZIEN biedt nog veel meer. Fijne boekentips en handige weetjes, inzichten en uitzichten. Met veel plezier heb ik de afgelopen vijf jaar meegewerkt aan ZIEN, als goedziende. Of dat zo blijft? Dat kan ik u over vijf jaar vertellen. De gevolgen van mijn hoge myopie (bijziendheid) beginnen langzaamaan ‘zichtbaar’ te worden. Door alle mooie verhalen van al die sterke mensen die mee hebben gewerkt aan dit blad, ga ik de komende vijf jaar vol vertrouwen tegemoet. Al moet ik u eerlijk bekennen: hopelijk tot ziens! Namens alle makers van ZIEN Petra de Wal Manager Projecten Oogfonds
3
- Advertenties -
DE NATUURLIJKE OPLOSSING VOOR DROGE OGEN
VISIODORON MALVA® OOGDRUPPELS* 100% natuurlijk; met plantaardig hyaluronzuur en biologisch Malva extract Voor snelle en langdurige bevochtiging van droge ogen Ook geschikt voor gevoelige ogen en contactlensdragers
Weleda. Puur natuur, net als jij. * Medisch hulpmiddel. Lees voor gebruik de gebruiksaanwijzing.
Adv Visiodoron 185x130.indd 1
02-05-19 14:34
LAAT DE OGEN VAN JE KIND CHECKEN. Gezonde kinderogen zijn belangrijk
#CheckjeOgen
De ogen van kinderen worden steeds meer
Vaak valt bijziendheid bij kinderen niet direct
belast door veelvuldig kijken op mobieltjes en
op. Door tijdig en regelmatig te controleren
lang achter de computer zitten. Buitenspelen
zorg je voor hun ogen. Ga samen met jouw
gebeurt steeds minder. Dit zien we terug
kind naar de Kijk Verder oogzorgspecialist voor
in de bijziendheidscijfers onder jongeren:
de Kijk Verder OogCheck. Dat is een oogcheck
ondertussen is al een kwart van de 13-jarigen
voor kinderen tussen de 8 en 18 jaar. Je krijgt
in Nederland bijziend en dit aantal blijft
tips voor gezonde ogen en – als het nodig
groeien. Ook de mate van bijziendheid bij
blijkt – advies over producten die de groei van
kinderen wordt steeds heftiger.1, 2, 3 En wanneer
bijziendheid bij jouw kind kunnen remmen.
bijziendheid op jonge leeftijd blijft toenemen,
Meer informatie? Ikkijkverder.nl
loopt je kind een groter risico om later slechtziend te worden.4, 5 Zorg daarom nú voor hun
Veilig & Vertrouw d
#thanksforchecking!
ogen. Dat kan namelijk heel makkelijk. NOS nl Kwart 13-jarigen bijziend, onderzoekers waarschuwen voor telefoongebruik. Jun, 2018. Holden BA, Fricke TR, Wilson DA et al. Global Prevalence of Myopia and High Myopia and Temporal Trends from 2000 through 2050. Ophthalmology. 2016; 123:1036-42. 3 7 Rose KA, Morgan IG, Ip J, et al. Outdoor Activity Reduces the Prevalence of Myopia in Children. Ophtalmology 2008; 115:1279-1285.99 4 Flitcroft DI. The complex interactions of retinal, optical and environmental factors in myopia aetiology. Prog Retin Eye Res. 2012 Nov;31:622-660 5 K. Gifford, Soft Special Edition, World Wide Vision XXVI, The Soft Future and Hard Facts of Myopia Control. 1 2
KIJK VERDER
ikkijkverder.nl
& Inhoud
INHOUD 3
Voorwoord
10
12
22
26
Mijn Passie
Sam Peters
7
SĂŠverine Kas
9
Lars van Vliet
10
Helma van der Boom
17
Gea van Dijk
Elma Keijzer
18 21
Feiten & Cijfers
11
Zicht in Zien en Lifestyle
12
Boeken Top 3
19
Alarmsignalen
20
Wat AI voor de oogheelkunde betekent
22
Mooi & Verbinder
26
Wie kijken er naar uw ogen om?
28
COLOFON is een speciale uitgave van Oogfonds, Oogvereniging, Hoornvlies PatiĂŤnten Vereniging, MaculaVereniging, Vereniging OOG in OOG en Nederlandse Christelijke Blinden- en Slechtzienden Bond Redactie: Petra de Wal, Karlijn de Winter en Elianne Wiersma, Anneke Pastoor en Marie-Catrien van Deijck namens LT Media 5
MIJN PASSIE Een oogaandoening heeft impact. Op het dagelijkse leven en zelfs op toekomstdromen. Dat een visuele beperking ook kansen biedt, is duidelijk als u de verhalen leest van Sam, SĂŠverine, Lars, Helma, Gea en Elma. Leest u mee?
6
MIJN PASSIE
“Vorig jaar is er bij toeval een oogmelanoom in mijn rechteroog ontdekt, wat uiteindelijk heeft geresulteerd in het verwijderen van dat oog. De verklaring van de artsen voor het ontstaan van het oogmelanoom was: ‘pure pech’. Een kans van 6 op 1.000.000! Ikzelf geloof dat er toch een bepaalde activator is geweest.
“GEZOND ETEN BETEKENT VEEL VOOR ONS”
In de afgelopen zomerperiode ben ik me gaan verdiepen in de kracht van een gezonde levensstijl op mijn algehele fysieke conditie en in het bijzonder tegen verschillende ouderdomsziekten. Ik had van mijn vader een boek gekregen van Valter Longo, ‘Het Langlevendieet’, en dit sprak mij en mijn vrouw enorm aan. Sindsdien nemen we het heft in eigen handen. VOEDING Mijn passie voor het leven en al het moois dat het leven brengt, is erg gegroeid. Door de schrik van afgelopen jaar en het ‘zomaar’ ontstaan van een oogmelanoom ben ik bewuster gaan leven. Het had heel anders met me kunnen aflopen. De oogziekte overkwam me. Ik had er geen controle op. Voeding, beweging en de keuzes die ik met én voor mijn gezin maak, daar heb ik invloed op. Ik realiseer me dat dit geen garanties of zekerheden biedt, maar toch voelen we ons hier prettig bij en ik merk dat die controle goed doet. BEWEGING Gezond eten betekent voor ons: veel groenten en peulvruchten, geen dierlijke producten, weinig suikers en alleen eten tussen 10:00 uur en 18:00 uur. De inspanningen hebben merkbaar effect op onze fysieke conditie. We voelen ons er heel goed bij! En niet alleen wij; in de familie hebben we zelfs een app-groep waar we recepten met elkaar uitwisselen. Ook proberen we zoveel mogelijk te bewegen. Ik hoop dat het bijdraagt aan een lang leven met de mensen van wie ik houd!”
SAM PETERS
- Advertenties -
®
®
AYZ wil je houvast bieden om voor jouw droge ogen dé oplossing te vinden.
Tramedico introduceert AYZ Een assortiment vrij verkrijgbare middelen voor oogreiniging oogverzorging en droge ogen. AYZ wordt bij voorkeur onder begeleiding van een optometrist of arts gebruikt.
Korte Muiderweg 2, Weesp, www.tramedico.nl
2020-AYZ-024
AYZ bevat geen conserveermiddelen en is vriendelijk geprijsd.
W W W.AYZ .N L
drogeogen.nl
/ herken droge ogen / test zelf / hulp vinden
drogeogen.nl Postbus 192 | 1380 AD Weesp | www.tramedico.nl
2019-DRO-003
/ website informatie
MIJN PASSIE
“IK BEN NIET SLECHTZIEND, MAAR GOED KIJKEND”
SÉVERINE KAS “Ik ben al vanaf mijn geboorte slechthorend, maar tijdens de puberteit ging ik ‘s nachts ook minder goed zien. Daar zocht ik verder niets achter. Totdat mijn opticien iets op mijn netvlies zag en me doorstuurde. Toen de oogarts vroeg of ik ook slechthorend ben, vielen voor hem de puzzelstukjes op zijn plaats: het syndroom van Usher. Een progressieve aandoening waarbij je langzaam doof en blind wordt. Ik was 24 en bezig aan mijn opleiding architectuur. Ik wilde niet leven met de angst om blind te worden. Daardoor heb ik lang kunnen doen wat ik graag doe. Tot ik op een breekpunt kwam: het architectenbureau waarbij ik werkte ging failliet, mijn relatie strandde en ik kreeg staar. ONTDEKKINGSREIZIGER Gelukkig is er nog genoeg om van te genieten. Mensen noemen mij slechtziend, maar ik ben goed kijkend. Ik ben blij met wat ik nog wél zie. Ik houd van observeren en ontdekken. Een expeditie hoeft niet naar de Noordpool te zijn of naar de Himalaya, het kan ook klein: een bloemknopje, een varen die zich uitkrult. Camino Anders Bekeken heeft me geholpen die switch te maken. Dat is een wandeltocht met zes blinden/slechtzienden en zes buddies naar Santiago de Compostella. Ook het focussen op competenties in plaats van beperkingen heeft me erg geholpen. Ik begeleid nu veranderprocessen bij Bartiméus en zet me in voor een inclusieve samenleving. LEVENSLUST Vroeger dacht ik dat passie iets groots moest zijn. Nu denk ik dat passie, levenslust, juist zit in blij worden van kleine dingen. Net zoals een droom niet per se iets in de toekomst is. Het is ook zin hebben om te wandelen, genieten van een lunchpauze op een terras. Het hier en nu écht omarmen.”
9
MIJN PASSIE
“IN GEVECHT MET DE ONVOORSPELBARE KRACHT VAN DE WIND” “Vanaf mijn 11e levensjaar heb ik de diagnose Stargardt. Met die diagnose kon ik destijds niet zoveel en ik voelde me ongemakkelijk bij alle hulp die ik plotseling kreeg; alsof ik gehandicapt was. In mijn beleving had ik geen hulp nodig, maar mijn omgeving vond van wel. Nu ben ik 35, net vader en ben ik trots op wat ik heb bereikt, ondanks mijn oogziekte. Ik heb van jongs af aan geleerd om te leven met verminderd zicht. Het heeft me sterk en flexibel gemaakt en de eigenschap ‘doorzetten’ is gegroeid met elke procent dat mijn zicht afnam. Ik ben gefascineerd door extreme sporten en sinds 2006 is kitesurfen mijn favoriet. Ik zag anderen over het water vliegen en toen wist ik: ‘dit wil ik ook!’. ACTIEF LEVEN Ook met 10% zicht ervaar je het geluk en de vrijheid van de sport. Vol adrenaline vaar ik op een golf van 2 meter en wanneer ik mijn kite naar de juiste windrichting draai, ga ik volle gas vooruit. Dan vlieg ik op 15 meter hoogte wel 40 meter door de lucht. Inmiddels heb ik op meerdere plekken in de wereld gekitesurft, maar mijn mooiste herinneringen heb ik aan Brazilië en Marokko. Met een vaste groep vrienden reizen gaan we elk jaar naar de mooiste kitespots op aarde.
LARS VAN VLIET
AFHANKELIJK In Nederland ga je wanneer de wind goed is. En ook al ben ik afhankelijk van vrienden en familie die me op zo’n dag naar open water rijden, het gevoel dat ik krijg wanneer ik mijn kite de lucht in draai, doet al het andere vergeten. Op dat moment kan de hele wereld me gestolen worden. Ik ben in gevecht met de onvoorspelbare kracht van de wind. En dat gevoel is onbeschrijfelijk!”
Voor mensen met maculadegeneratie (MD) zijn antioxidanten belangrijk
Ruim 250.000 Nederlanders hebben een visuele beperking in beide ogen
Meer dan 50% van het zichtverlies kan worden voorkomen door tijdig oogonderzoek
&
FEITEN CIJFERS
Glaucoom is een verzamelnaam voor aandoeningen en afwijkingen van het oog die leiden tot beschadiging van de oogzenuw, het is dus niet één ziekte
Twee keer zoveel vrouwen als mannen hebben een visuele beperking
Ieder jaar worden in Nederland ruim 180.000 staaroperaties uitgevoerd
Er zijn veel meer brildragers dan contactlensdragers (57% vs. 12%) 85% van de mensen met een visuele beperking in Nederland is 50 jaar of ouder
Bronnen: www.vision2020.nl www.volksgezondheidenzorg.info www.nationaalkompas.nl, www.oogfonds.nl www.cbs.nl, www.oogvereniging.nl
11
EĂŠn op de vijf Nederlanders krijgt in het leven te maken met zichtproblemen. Sommige aandoeningen staan in direct verband met een andere aandoening of ziekte, maar veel oogziektes kunnen ons allemaal treffen. Wist u dat onze levensstijl hier invloed op heeft?
ZICHT IN ZIEN EN LIFESTYLE
& Zicht MACULADEGENERATIE (MD) EN VOEDING Leeftijdsgebonden MD is de meest voorkomende oogziekte in Nederland. Hierbij gaat het gezichtsvermogen steeds verder achteruit doordat de kwaliteit van de macula (gele vlek) afneemt. De eerste symptomen zijn vervormingen van beeld: tekst lijkt te golven en rechte lijnen lijken krom. MD heeft een erfelijke component, maar onze levensstijl heeft ook invloed op de ontwikkeling van deze oogziekte. Zo komt MD vijf keer vaker voor bij zware rokers (meer dan een pakje sigaretten per dag). Dat risico blijft verhoogd tot zelfs vijftien jaar nadat iemand gestopt is met roken. Voeding heeft invloed op onze lichamelijke gezondheid, dat is algemeen bekend. Wat minder bekend is, is de rol van voeding op onze ogen. Bepaalde voedingsmiddelen zoals alcohol en verzadigde vetten (vrije radicalen) zijn schadelijk voor de bloedvaten, maar ook voor de conditie van onze macula (de gele vlek). ANTIOXIDANTEN Er zijn twee antioxidanten (luteĂŻne en zeaxanthine) die de kans op het krijgen van MD zouden kunnen verminderen. Deze twee stoffen zitten onder meer in rauwe spinazie, broccoli, boerenkool, tuinbonen, bladsla, rauwe peen, spruiten, maĂŻs, paprika, groene erwten en tomaten. In het geval van MD zijn deze antioxidanten van belang voor het tegengaan van agressieve stoffen (vrije radicalen) die schade kunnen veroorzaken aan cellen en weefsels. GLAUCOOM, OOGDRUK EN SPORTEN Glaucoom is een verzamelnaam voor aandoeningen en afwijkingen van het oog die leiden tot beschadiging van de oogzenuw. Het gezichtsveld wordt hierdoor kleiner, meestal door een verstoorde oogdruk door verhoogde of vertraagde productie van kamervocht.
13
Sporten en bewegen is goed voor ons lichaam, maar niet altijd goed voor de druk in onze ogen. Mensen met glaucoom of een verhoogd risico omdat glaucoom in de familie voorkomt, moeten drukverhogende activiteiten vermijden. Op je hoofd staan bijvoorbeeld, zoals bij yoga. Of lang vooroverhangen met de neus naar beneden. Dergelijke activiteiten kunnen wel invloed hebben op de oogdruk. HOORNVLIESPROBLEMEN EN HYGIËNE Het hoornvlies (cornea) is het doorzichtige buitenste gedeelte van het oog. Het hoornvlies bestaat uit vijf lagen en is in totaal ongeveer een halve millimeter dun. Er zijn verschillende aandoeningen aan het hoornvlies, die met elkaar gemeen hebben dat het zicht direct verminderd wordt doordat ‘de
voorruit beslaat’. Velen zijn erfelijk, maar omdat het hoornvlies aan de buitenkant van het oog zit, is hygiëne van groot belang. In oppervlaktewater, speeksel en zelfs in kraanwater komt de Acanthamoeba-parasiet voor. Dit microscopisch kleine beestje is gek op de voedingsstoffen van ons hoornvlies. Normaliter hebben we hier helemaal geen last van. Maar als het hoornvlies al een (minuscule) beschadiging heeft, kan de parasiet zich daar gaan nestelen. Vooral mensen die zachte contactlenzen dragen, hebben een verhoogd risico. Wanneer u bijvoorbeeld gaat zwemmen of douchen met de lenzen in de ogen kan de parasiet zich tussen de lens en het hoornvlies vastzetten. Dit veroorzaakt een ontsteking die uitermate pijnlijk is. Deze Acanthamoeba keratitis is lastig te herkennen en nog lastiger te behandelen. Daarom is goede (hand)hygiëne bij het in en uitdoen van de contactlenzen van groot belang en wordt douchen of zwemmen met de lenzen afgeraden. DIABETISCHE RETINOPATHIE (DRP) EN BEWEGEN Bij DRP worden door een verstoorde bloedsuikerhuishouding de wanden van de bloedvaten in het netvlies aangetast, waardoor deze bloed en vocht gaan lekken. Ook kunnen zich nieuwe bloedvaten vormen. Deze zijn kwetsbaarder dan gewone bloedvaten, waardoor ook hier bloedingen kunnen ontstaan.
14
Een stabiele suikerspiegel is voor de gezondheid van de ogen van groot belang. Hier kunt u invloed op hebben door gevarieerd en met mate te eten. Kies voor voeding met veel vezels, zoals groenten en peulvruchten. Beperk het eten van verzadigd vet en transvet, dat bijvoorbeeld in vlees, koekjes, snacks en sauzen zit. Ook bewegen is gezond; elke dag een half uur is al goed. U kunt natuurlijk gaan sporten, maar een stevige wandeling of een stuk fietsen is ook prima.
ZIEN MET ÉÉN OOG EN BESCHERMBRILLEN Soms werkt één oog niet naar behoren of moet het zelfs helemaal verwijderd worden. Na verwijdering van de oogbol wordt de ontstane ruimte direct opgevuld met een implantaat. Aan dit kunststof bolletje worden de oogspieren vastgehecht. Hierdoor wordt het implantaat in de juiste positie gefixeerd en kan het bewegen. Een oogziekte is niet altijd de reden om een oog te verwijderen. Met stip op één staat vuurwerk. Het gebruik van een vuurwerkbril kan veel leed voorkomen. Ook tijdens het klussen in en om het huis kunt u uw ogen beschadigen. Vooral rondvliegende splinters belanden nog wel eens in het oog. Een klusbril kaatst deze af en voorkomt pijnlijke behandelingen.
15
STAAR EN ROKEN Staar is de meest voorkomende aandoening van het oog, waarbij de ooglens troebel wordt. Er zijn drie vormen: ouderdomsstaar, aangeboren staar en staar veroorzaakt door een trauma of ziekte. Het beeld wordt waziger, alsof er door een beslagen ruit wordt gekeken. Staar is goed op te lossen door een operatie; hierbij wordt de vertroebelde lens vervangen door een heldere kunstlens. Roken veroorzaakt een afname van de hoeveelheid beschermende antioxidanten in het lichaam. Mensen die een pakje of meer per dag roken, ontwikkelen twee keer zo snel staar als mensen die niet roken. Daarnaast verhoogt roken de kans op oogziekten als maculadegeneratie, glaucoom en uveĂŻtis (een ontsteking van het middelste gedeelte van het oog). Artsen stellen zelfs dat iemand zich letterlijk blind kan roken. BIJZIENDHEID EN BUITEN SPELEN Bijziendheid is een afwijking van het oog waarbij een bril met min-glazen nodig is om scherp te zien. Het beeld dat je wilt zien, valt voor je netvlies in plaats van erop en daardoor wordt het beeld onscherp. Dit komt doordat de oogbol te lang is gegroeid. Er is een aantal factoren betrokken bij de ontwikkeling van bijziendheid. Erfelijkheid, veel dichtbij kijken en belangrijkste oorzaak: te weinig buitenlicht. Hoge bijziendheid, min-6 dioptrie of meer, kan op latere leeftijd leiden tot ernstige oogproblemen.
16
20-20-2 Het oog is rond het twintigste levensjaar uitgegroeid. Wanneer een kind veel dichtbij kijkt, bijvoorbeeld op een tablet, versterkt dat de lengtegroei van het oog. Ook een gebrek aan buitenlicht is van invloed. Buitenlicht, ook als het bewolkt is of regent, remt namelijk een te sterke groei van het oog. Een aanpassing in levensstijl kan de kinderogen behoeden voor latere problemen. Pas bijvoorbeeld de 20-20-2 leefregel toe: Neem na 20 minuten dichtbij kijken een pauze van 20 seconden en ga 2 uur per dag naar buiten!
MIJN PASSIE
“Ik ben geboren met goede ogen. Toch ben ik al mijn hele leven slechtziend. Toen ik als baby last kreeg van vuile oogjes, ben ik met verkeerd spul gedruppeld. Daardoor heb ik hoornvliesletsel opgelopen. Mijn linkeroog is praktisch blind. Mijn rechteroog ziet ongeveer acht procent. Ik kijk door een koker met zeer dichte mist. Na de MEAO in Sneek ben ik via een beroepskeuzetest terechtgekomen bij de opleiding Tolk Vertaler in Maastricht. Ze vroegen daar niet: ‘kun je dat wel?’ maar ‘hoe ga je dat doen?’. Ik kreeg alle medewerking, maar was zelf verantwoordelijk. Heel fijn. Ik heb nu mijn eigen bedrijf: Helma van der Boom Beëdigd Tolk en Vertaler Portugees en Frans. INTERACTIE Mijn zicht speelt alleen bij het vertalen een rol in mijn werk. Met mijn computer met aanpassingen en de tv-loep voer ik alle opdrachten uit. Vooral tolken is een van mijn passies. Ik geniet van de interactie tussen de partijen. Het geeft voldoening dat ik dankzij mijn talenkennis een gesprek mogelijk kan maken en misverstanden kan oplossen. Non-verbale communicatie geeft heel soms problemen. Tegelijkertijd vind ik telefonisch tolken niet zo’n probleem, juist doordat ik geen lichaamstaal kan zien. Naast tolken vind ik showdown spelen heerlijk! Dat is een soort tafeltennis voor blinden en slechtzienden, vergelijkbaar met airhockey. In het verleden heb ik Nederland vaak vertegenwoordigd op internationale toernooien. HET GOEDE LEVEN Mijn insteek is: als iemand met goede ogen dat kan, waarom zou ik het dan niet kunnen? Ik vergeet soms zelfs dat ik slechtziend ben. Daar word ik vooral in gesprekken aan herinnerd, en tijdens bijeenkomsten van de Oogvereniging en Hoornvlies Patiënten Vereniging. Ik heb een fijn leven en ga minstens twee keer per jaar op vakantie. Daar werk ik met liefde keihard voor. Positiviteit, daarmee krijg ik veel voor elkaar!”
“IK BEN GEBOREN MET GOEDE OGEN”
HELMA VAN DER BOOM 17
MIJN PASSIE
“ALS IK ZING, VOEL IK DE ENERGIE STROMEN”
GEA VAN DIJK
“Op mijn 30ste bezocht ik een oogarts, omdat mijn oogdruk erg was gestegen door het gebruik van corticosteroïde druppels om het ernstige eczeem rond mijn ogen onder controle te krijgen. Aan de rand van mijn gezichtsveld was op een sluipende manier mijn zicht verdwenen. Ik had geen benul wat er aan de hand was en hoe ik met de gevolgen moest gaan leven. VERLIES Het laatste beetje zicht dat ik heb, kan elke dag minder zijn. In zingen heb ik een uitlaatklep gevonden en het geeft me kracht op momenten dat ik de situatie niet overzie. Voor mijn 40ste verjaardag kreeg ik van mijn man 5 zanglessen cadeau. Hierdoor verbeterde mijn zangtechniek. Ik ging ermee door en kwam bij steeds leukere en meer uitdagende koren terecht. Ik kreeg zelfs de kans om solo’s te zingen. Ik weet niet of mijn oogziekte glaucoom invloed heeft gehad op de ontwikkeling van mijn zangpassie, maar het is wel zo dat ik me mede door mijn gezichtsveldbeperking vaak onzeker voel. Als ik zing, heb ik daar geen last van. Dan voel ik de energie stromen. Zingen en genieten van muziek is voeding voor mijn ziel. FOCUS Ik kon voorheen ontzettend genieten van een wandeling over de markt of een uitstapje naar nieuwe plekken. Tegenwoordig mijd ik de markt vanwege de drukte en is een uitstapje alleen leuk als ik iemand heb die me begeleidt. Het liefst mijn man, want bij hem voel ik me nooit opgelaten. Na een boodschap ga ik het liefste vlug weer naar huis, mijn veilige plek. Dan vul ik het huis met mijn stem en daarmee verleg ik mijn focus naar wat ik wél kan. Ik voel me in mijn kracht als ik zing en doe het dan ook het liefst de hele dag.”
BOEKEN TOP 3 ZIEN selecteerde voor u drie toptitels. Zij laten u kennismaken met levens van mensen met een visuele beperking. Het zijn unieke, meeslepende en indringende verhalen.
STAD DER BLINDEN Auteur: José Saramago Uitgever: J.M. Meulenhoff Als ze het portier opentrekken, treffen ze een wanhopige bestuurder aan, die alleen maar kan uitbrengen dat hij van het ene op het andere moment blind is geworden. Deze openingsscène is de katalysator van een reeks verbijsterende gebeurtenissen, die al snel apocalyptische vormen aanneemt. De blindheid blijkt besmettelijk: in korte tijd ziet een groot gedeelte van de bevolking van Lissabon niets meer. Alle slachtoffers worden in een ziekenhuis geïsoleerd. Daar spelen zich verschrikkelijke taferelen af, die de vraag naar goed en kwaad haast ondraaglijk actueel maken.
DE BLINDE MASSEUR Auteur: Catalin Dorian Florescu • Uitgever: Arena Als kind in Roemenië deed Teodor niets liever dan naar de spannende verhalen van zijn dorpsgenoten luisteren. Zijn zoektocht brengt hem naar een klein vervallen kuuroord in een uithoek van de Roemeense bergen. Daar ontmoet hij Ion, een blinde masseur. Ion wordt omringd door dertigduizend boeken, die allemaal voor hem op band zijn ingesproken door zijn vrienden uit het dorp. Teodor raakt verstrikt in een web van roddel en achterklap, corruptie en geweld, waardoor zijn leven totaal op zijn kop komt te staan – en de zoektocht naar zijn jeugdliefde op een dwaalspoor komt.
IN HET ZWART VAN DE SPIEGEL Auteur: Peter Delpeut • Uitgever: Atlas contact ‘In het zwart van de spiegel’ vertelt het verhaal van een filmmaker die lijdt aan een raadselachtige oogkwaal die langzaam zijn blikveld vernauwt. Als troost voor het onbestemde gevoel van verlies dat hem overvalt, gaat hij op zoek naar landschappen – geschilderde. In het voetspoor van de zeventiende-eeuwse landschapsschilder Claude Lorrain reist hij door Europa. Als in een tijdmachine krijgt hij gezelschap van aristocratische kunstverzamelaars, eigenzinnige schilders, kardinalen en spionnen – reisgenoten die ongemerkt zijn eigen verleden spiegelen, waarin het geheim van een spoorloos verdwenen geliefde hem niet loslaat. Deze boeken zijn ook in gesproken vorm te verkrijgen via Passend Lezen 19
ALARMSIGNALEN Achteruitgang van het zicht door een oogziekte gaat meestal zo geleidelijk dat het niet direct wordt opgemerkt. En zelfs als dat wel gebeurt, worden de klachten vaak genegeerd. Niet verstandig, want verlies van het zicht is vaak onherstelbaar. Daarom hebben we 10 alarmsignalen voor u op een rijtje gezet.
1
Pijn aan de ogen
2
3
4
5
Regelmatig flitsen of vlekken zien
Zicht dat in korte tijd erg achteruit is gegaan
Hoge oogdruk
Diabetes
7
8
9
10
55+ 6
Leeftijd 55+ of een oogziekte in de familie
Dubbelzien met ĂŠĂŠn oog
Rechte lijnen als golven zien
Telkens meer licht nodig hebben om goed te zien
Het minder kunnen waarnemen van details
HERKEN EEN OOGZIEKTE
Merkt u veranderingen in uw zicht? Wacht dan niet en neem zo snel mogelijk contact op met uw huisarts, voor een verwijzing naar de juiste specialist.
KOM IN ACTIE ALS U EEN ALARMSIGNAAL HERKENT! 20
MIJN PASSIE
“Op mijn 18e verscheen in mijn gezichtsveld een donkerrode, paarse vlek die steeds groter werd. De vlek zat midden in mijn gezichtsveld en bewoog mee. Na veel onderzoeken werd duidelijk: hoge myopie. De arts noemde de ernst van de aandoening zeldzaam voor een jonge griet als ik. Ik ontwikkelde angst om te leven en deed bijna niets van wat ik graag deed: reizen en dansen. Bang voor nieuwe vlekken die een waas zouden achterlaten op mijn netvlies en zo mijn wereld zouden verkleinen. VOLUIT LEVEN Later vertelde mijn oogarts dat vliegen geen negatief effect op mijn ogen had. Dat was voor mij het startsein om mijn leven om te gooien. Er was onzekerheid over mijn zicht in de toekomst, maar nu kon ik de schoonheid van de wereld nog met eigen ogen zien. Ik ging veel reizen. Na een tijd ontdekte ik dat de gulzigheid waarmee ik het leven nam, me volledig uitputte en niet veel goeds bracht. Ik kon het niet volhouden. Ik ging op zoek naar balans. BALANS VINDEN Gelukkig heb ik yoga ontdekt! Daar ben ik heel dankbaar voor. Het helpt me met zelfacceptatie in een groter geheel, maar ook in verhouding tot mijn ogen. Door yoga heb ik geleerd om naar mijn lijf te luisteren! In Guatemala deed ik een yogaopleiding en nu oefen ik over de hele wereld mijn passie uit. Ik heb er zelfs mijn beroep van kunnen maken. Een beroep waarbij je je ogen niet nodig hebt. Ik vind dat een fijne gedachte.”
“YOGA HELPT ME OM MIJN OOGAANDOENING TE ACCEPTEREN”
ELMA KEIJZER 21
ARTIFICIAL INTELLIGENCE
WAT BETEKENT HET VOOR DE OOGHEELKUNDE? Artificial Intelligence (AI) is de techniek die wordt gebruikt om wat de mens kan, na te bootsen. Dat kan zijn in de vorm van een robot, of in software. Binnen de oogheelkunde wordt AI steeds vaker gebruikt bij het beoordelen van foto’s. Wat het menselijk oog soms mist, wordt door AI ondervangen. Twee oogartsen die daar alles van weten, zijn dr. Hans Lemij van Het Oogziekenhuis Rotterdam en dr. Frank Verbraak van het Amsterdam UMC.
& Wetenschap In 1996 werd de beste schaakspeler van de wereld verslagen door een schaakprogramma op een computer. Destijds een unicum; onze eerste kennismaking met AI. Daarna was het lang stil rond AI, maar de ontwikkeling ging intussen gestaag verder. Anno 2020 wordt AI op een groot aantal gebieden toegepast en ook in de gezondheidszorg wordt steeds vaker gebruik gemaakt van algoritmes voor het beoordelen van onderzoeksresultaten. AI werkt op basis van patroonherkenning. Door duizenden plaatjes (foto’s) te beoordelen en in te voeren, ontstaat een algoritme dat een patroon herkent. Met zo’n algoritme kan ook een afwijking in een oog worden ontdekt. AI wordt inmiddels dan ook toegepast om glaucoom, leeftijdsgebonden maculadegeneratie en diabetische retinopathie te herkennen. Oogartsen dr. Frank Verbraak en dr. Hans Lemij zijn in Nederland dé experts op het gebied van AI in de oogheelkunde. HEIDENS KARWEI “Om mensen met diabetes te kunnen beschermen tegen latere slechtziendheid moet je hun ogen regelmatig screenen”, vertelt dr. Verbraak. “Dat doe je door plaatjes van het netvlies te maken en te kijken of je daar pathologie op ziet. Het is een heidens karwei om dat handmatig te doen en in de dagelijkse praktijk mist het menselijk oog wel eens wat. Om er een minuscule afwijking uit te vissen moet een mens heel alert en goed naar al die foto’s kijken. Dat is saai werk: als je 3000 foto’s bekijkt, tref je uiteindelijk 300 mensen die moeten worden doorgestuurd. Het is dus heel fijn als dit wordt gedaan door een softwareprogramma. Daarmee wordt elke foto op exact dezelfde manier beoordeeld.
dr. Hans Lemij
dr. Frank Verbraak
Voor diabetes is dit al gerealiseerd. Daar zijn erkende methodes voor waarbij de foto’s van die patiënten worden beoordeeld door een algoritme. Bij een beoordeling door mensen wordt 40% van de afwijkingen gevonden; wanneer je een algoritme gebruikt, is dat 80 tot 85%. Een algoritme doet het stukken beter dan de standaard ‘human grader’. Maar: bij de finale beoordeling geldt de mens terecht nog steeds als ‘gold standard’.” Glaucoom en AI-specialist dr. Lemij: “Glaucoom is een belangrijke oorzaak van slechtziendheid. Er zijn veel blinden en slechtzienden door glaucoom in de wereld, ook in Nederland, en dat komt in vrijwel alle gevallen doordat het te laat wordt ontdekt. Van de helft van de mensen met glaucoom is niet bekend dat ze het hebben. Ik denk dat AI bij uitstek geschikt is om daar wat aan te doen. Zij moeten zich dan wel laten controleren en dat kan bij optiekbedrijven. Steeds meer opticiens hebben een camera waarmee je een foto van de binnenkant van het oog kunt maken. Die foto’s worden echter onvoldoende benut. Er wordt wel steeds vaker gebruik van gemaakt om te kijken of mensen schade aan het oog hebben door suikerziekte; we zijn al zo’n 20 jaar bezig om dat te ontwikkelen. Maar het opsporen van glaucoom met dat fotomateriaal staat nog in de kinderschoenen.
23
Ik zie iedere dag het leed van mensen bij wie glaucoom te laat is ontdekt. Als je dat eens zou kunnen voorkomen door het met AI op te sporen, heb je heel wat bereikt.” “DE MENS BLIJFT DE GOLD STANDARD” “Om de computer te leren het onderscheid te maken tussen wel- en niet-glaucoom heb je heel veel foto’s nodig; het liefst van een verzameling ogen van verschillende etnische afkomst. Sinds juli hebben wij de beschikking over ruim honderdduizend foto’s uit de VS. Inmiddels hebben we 22 mensen opgeleid om deze te beoordelen.
“Dankzij AI hebben we ontdekt dat je aan het netvlies kunt zien of het oog van een man of een vrouw is” Elke foto wordt door twee mensen bekeken; zijn ze het met elkaar eens, dan is hun oordeel het eindoordeel. Zijn ze het niet eens, dan gaat de foto automatisch door naar een derde beoordelaar en dat ben ik. Al die duizenden foto’s krijgen het label normaal of glaucoom en worden vervolgens, in een soort wedstrijd, aangeboden aan bedrijven en universiteiten om het algoritme te ontwikkelen en te testen. Op grond van zo’n tachtigduizend foto’s ontwikkelen zij dan een algoritme en dat testen we daarna op de rest van de foto’s. Het beste algoritme krijgt een prijs en bieden we aan bij producenten van
24
oogcamera’s. Wanneer zij dit willen overnemen, kunnen de foto’s vervolgens door de computer worden beoordeeld.” Dr. Verbraak vult aan: “Het is niet zo dat, zoals tien jaar terug nog werd voorspeld, specialisten als dermatologen en radiologen niet meer nodig zijn om afwijkingen op een foto te beoordelen. Nogmaals: de mens blijft de ‘gold standard’. Maar met AI kunnen we wel ontzettend veel doen. We hebben dankzij AI zelfs ontdekt dat je aan het netvlies kunt zien wat het geslacht van die persoon is.” APP DIE AANGEEFT OF JE NAAR DE OOGARTS MOET “Je kunt er dingen mee opsporen waarvan niemand wist dat het mogelijk was”, vertelt dr. Lemij. “Dat je aan de binnenkant van je oog ziet of je man of vrouw bent, dat is inderdaad heel vreemd; wij oogartsen hebben geen idee hoe dat komt. Ook blijkt er een wezenlijk verschil te zijn tussen ogen van verschillende etnische komaf. Er is onderzoek gedaan waarbij een vrij goed werkend algoritme voor het ontdekken van glaucoom, getraind en getest op Chinese ogen, is gebruikt bij Amerikaanse ogen en dat bleek toen niet goed te werken. De vraag is dus hoe AI die voor de ene populatie is ontwikkeld, toepasbaar is voor een andere. Mijn uiteindelijke droom is dat er een app komt voor de smartphone waarbij je zelf een foto van je oog kunt maken en dat de app deze beoordeelt en aangeeft of je naar een oogarts moet. Dat stelt niet alleen hoge eisen aan de AI, maar vooral ook aan de camera in de smartphone. Op dit moment is die niet geschikt voor een dergelijke toepassing en ik weet niet of ík dat nog ga meemaken.”
- Advertenties -
- dimbaar
- dimbaar
- 3 lichtkleuren
- 3 lichtkleuren
Taaklamp Lumina Loeplamp Kameleon
Sprekende drukknop €39,95
€295,-
€125,-
VERLICHTING
VERGROTING
SPRAAK & BRAILLE
Rinkelballen v.a. €20
ADL, SPORT & SPEL
Bezoek op afspraak onze showroom voor een deskundig advies (volgens RIVM richtlijnen). tel. 0182-525 889 Of bestel gemakkelijk en snel via www.irishuys.nl
Nieuw!
V -box
Meridiaan 40, 2801 DA Gouda
tv-ondertiteling met Vo-box
tv-ondertiteling standaard
Grotere tv-ondertiteling en met meer contrast De Vo-box biedt uitkomst als je de tv-ondertitels niet meer zo goed kunt lezen. De ondertitels worden niet alleen vergroot, maar ook op een donkere ondergrond geplaatst zodat de teksten beter leesbaar zijn. De box is compact en eenvoudig te installeren. Dankzij de Vergrote Ondertiteling wordt tv kijken weer een ontspanning! Meer weten? Kijk op vo-box.nl of bel ons op 015 262 59 55.
- Advertentie -
“Het is inmiddels tien jaar geleden dat ik instortte. Vanaf mijn zesentwintigste zag ik al niet heel veel meer, maar ik was gewoon doorgegaan. Ineens was het op. Mijn zicht reduceerde tot twee procent en ik kon niet meer functioneren.”
The Chairmen at Work biedt kwalitatief hoogwaardige diensten aan op het gebied van vitaliteit. Hiermee leveren wij een bijdrage aan een fit en vitaal werkend Nederland! Wat ons zo uniek maakt, is dat al onze masseurs en coaches een visuele beperking hebben. Door het verlies van een zintuig zijn zij zeer invoelend en hebben zij meer focus op de mens die zij masseren en/of coachen. Uw werknemers ervaren de positieve effecten op hun gezondheid én uw organisatie draagt bij aan een inclusievere samenleving. Laat u inspireren om te denken in mogelijkheden in plaats van beperkingen!
Stoelmassages Sportmassages Positieve gezondheid Mindfulness op je werk Office Gym Voedingspsychologie
INTERESSE? Ik denk graag met u en uw organisatie mee! Joost Rigter info@thechairmenatwork.com +31 6 52 03 75 75 www.thechairmenatwork.com
“Ik ben een jaar intern gaan revalideren bij Koninklijke Visio. Ik dacht te gaan leren omgaan met mijn visuele beperking, maar het werd veel meer dan dat. Het mooiste was de onafhankelijkheid die ik ervaarde, ondanks mijn steeds minder wordende zicht. De revalidatie groeide uit tot een nieuw begin, een tweede kans. Ik vond waar ik goed in ben. Ik had het gevoel dat ik er weer toe deed en dat gaf zoveel kracht en energie. In dat jaar ben ik mezelf geworden. Van nature ben ik een verbinder. Ik heb snel een klik met mensen en zij met mij. Ik krijg heel veel energie als ik personen (en hun talent) bij elkaar kan brengen. Daarom ben ik ook met The Chairmen at Work begon-
VERB
& Mooi
JOOST RIGTER (46) IS ONDERNEMER EN RASOPTIMIST. HIJ ZIET NAUWELIJKS NOG IETS, MAAR KIJKT DWARS DOOR JE HEEN. IN ZIJN LEZINGEN MAAKT HIJ DUIDELIJK DAT JE IN ELKE BEPERKING OF TEGENSLAG OOK KRACHT KUNT VINDEN.
nen. Die zelfstandigheid vind ik heel mooi. Daarnaast geef ik lezingen, workshops en ben ik dagvoorzitter bij (grote) evenementen. Ook op deze manier voel ik mij verbonden met mijn omgeving. En blijf ik bij mezelf. Ik vind het belangrijk om er op mijn manier wat moois van te maken. Ik houd er zelf ook van wanneer ergens tijd en aandacht aan is besteed. Zoals producten die tot in detail uitgewerkt worden. Neem nou de Porsche 911, die is toch prachtig! Daar zit zoveel vakmanschap in, geweldig.
INDER
Kortgeleden heeft mijn leven weer een nieuwe wending genomen. Ik heb een zoontje van negen maanden. Dat is pas écht mooi! Zo onvoorwaardelijk en puur. Prachtig hoe heerlijk blij ons mannetje is en hoe zo een klein mensje alles met elkaar verbindt.”
27
WIE KIJKEN ER NA Er zijn nogal wat verschillende beroepen in de oogzorg. Maar wat is nou het verschil tussen een orthoptist en een optometrist? En wanneer komt de oogarts in beeld? ZIEN verklaart.
OPTOMETRIST Tien jaar terug hadden veel mensen nog nooit van een optometrist gehoord, maar tegenwoordig is het gelukkig een bekend ĂŠn erkend beroep en zijn optometristen te vinden in steeds meer optiekzaken. Een optometrist heeft een HBOopleiding afgerond, is gespecialiseerd in oogonderzoek en kan met behulp van geavanceerde apparatuur de binnenkant van uw oog nauwkeurig onderzoeken. Op die manier kunnen aandoeningen, als bijvoorbeeld glaucoom, worden ontdekt. Wanneer de optometrist inderdaad een probleem vindt, zal hij/zij een advies geven of een doorverwijzing voor de oogarts.
28
& Oogzorg
AR UW OGEN OM?
Voor dit artikel is informatie gebruikt van de volgende websites: www.oogfonds.nl, www.optometrie.nl, www.orthoptisten.info, www.vumc.nl www.oogartsen.nl, www.oogheelkunde.org en www.nuvo.nl
29
OOGARTS U komt met erfelijke, acute of ernstige oogproblemen bij de oogarts terecht, waar u behandeld kan worden voor bijvoorbeeld staar, netvliesloslatingen, maculadegeneratie, glaucoom, oogtumoren en diabetische retinopathie. In Nederland werken bijna alle oogartsen in een ziekenhuis of een oogkliniek. In Rotterdam staat het eerste gespecialiseerde, volwaardige Oogziekenhuis. Oogartsen zijn de medische specialisten die in het oog mogen injecteren en opereren. De zorg van oogartsen is zogeheten tweedelijnszorg: hiervoor hebt u een verwijzing nodig van een huisarts of optometrist. ORTHOPTIST Hebt u kinderen? Dan weet u waarschijnlijk wel wat een orthoptist doet. Hij/zij legt zich toe op onderzoek van het gezichtsvermogen van kinderen tot 12 jaar. Een kind dat een bril draagt, is waarschijnlijk gezien door een orthoptist. Ook luie ogen, scheelzien en dubbelzien zijn klachten die door een orthoptist worden behandeld. Het woord ‘orthoptie’ is dan ook een samenvoeging van de Griekse woorden orthos (recht) en opsis (zien). De samenwerking van de ogen
“Voor visie is ZIEN niet noodzakelijk”
30
staat centraal. Het kan dus ook zo zijn dat een volwassene met hoofdpijn of leesproblemen -veroorzaakt door een niet optimale samenwerking van de ogen- bij een orthoptist terechtkomt. Dat kan zijn in het ziekenhuis op de afdeling oogheelkunde, of in een eigen praktijk. OPTICIEN De opticien is de meest voorkomende zorgverlener voor de ogen. Maar: de ene opticien is de andere niet. Ga daarom voor een bril of contactlenzen altijd naar een optiekwinkel waar goed opgeleide mensen werken die de tijd (mogen) nemen om een degelijke, betrouwbare oogmeting te doen. Zij zijn degenen die een echt deskundig advies kunnen geven. Dat geldt ook wanneer u een leesbril nodig hebt! De juiste oogzorg begint altijd met een goede meting en een professioneel onderzoek. De opticien zal samen met u een goed passend montuur uitzoeken en de juiste glazen kiezen. Mocht hij/zij iets aan uw ogen zien dat niet helemaal pluis is of verder onderzoek vereist, zal de opticien u doorsturen naar een optometrist of eventueel een oogarts.
- Advertentie -
Veilig & Vertrouwd
Dichtbij kijken op schermen, minder buiten zijn, erfelijkheid: het zijn allemaal mogelijke oorzaken van bijziendheid. Zorg voor de ogen van jouw kind. Kom samen langs voor de Kijk Verder OogCheck, speciaal voor kinderen.
QF2335v2
Laat ook jouw kind checken op bijziendheid
KIJK VERDER
ikkijkverder.nl
Vragen over leven met een oogaandoening? Bel of mail de Ooglijn: 030-2945444, ooglijn@oogvereniging.nl
Oogfonds Postbus 2086 3500 GB Utrecht 030-2966999 info@oogfonds.nl www.oogfonds.nl
Oogvereniging Postbus 2344 3500 GH Utrecht 030-2992878 info@oogvereniging.nl www.oogvereniging.nl
MaculaVereniging Postbus 418 2000 AK Haarlem 030-2980707 info@maculavereniging.nl www.maculavereniging.nl
Hoornvlies PatiĂŤnten Vereniging Postbus 4073 3502 HB Utrecht 030-2006345 info@oogvooru.nl www.oogvooru.nl
Vereniging OOG in OOG Vroegestraat 5 2951 VT Alblasserdam 078-6139242 info@ver-ooginoog.nl www.ver-ooginoog.nl
Nederlandse Christelijke Blinden- en Slechtzienden Bond Klompenmaker 258 2401 PT Alphen aan den Rijn 0172-707811 secretariaat@ncb-bond.nl www.ncb-bond.nl