© Lidel Edições Técnicas
Prefásiu Hahalok ko’alia lian ofisiál rua dala ida ne’ebé iha kbiit iha Timór-Leste mai sobu lisan ida iha kampu edukasaun nian. Hahalok sobu ida-ne’e haree, liuliu, iha didátika linguístika nian. Hori uluk kedas iha ne’e seidauk koko, tuir sistema no loloos, iha hahalok hanorin no aprende ho no iha dalen ofisiál rua ne’e. Iha oras ne’ebá kedas, lala’ok ko’alia dalen rua hasouru malu ho nível la hanesan hosi kbiit atu haburas lalais dalen rua – haree ba konseitu, tradisaun literária no akadémiku-sientífiku, no rekursu didátiku sira nia presizaun loloos, nst. Tamba ne’e mak tenki fó-atensaun espesífika ba konseitu hirak ne’e ida-idak iha prosesu hanorin no aprende. Hamutuk ho ida ne’ebé refere iha leten, faktu ida ne’ebé rai ne’e simu hosi okupasaun indonézia iha tinan 24 laran, profesór sira ho kualifikasaun natoon atu hanorin portugés uitoan liu, no iha populasaun barak liu ne’ebé la hatene dalen ida ne’e. Hamutuk ho hahalok haka’as an atu manán situasaun ne’e, mak dezenvolve ona hanoin kona-ba prinsípiu presedénsia ida, ho hanoin atu regula jestaun hahalok hatama dalen rua ne’e iha eskola, prosesu ne’ebé asiste ona ho debate ida persistente no maka’as tebes kona-ba métodu sira literasia nian ba labarik sira. Disionáriu portugés-tétun ne’ebé oras-ne’e fó-sai, haboot hanoin kona-ba kompleksidade fenómenu barak ne’ebé mosu hosi esperiénsia ko’alia dalen ofisiál rua ne’ebé halo knaar ne’e sai obra interesante tebes ida, biar la’os ko’alia tomak kona-ba fenómenu hirak ne’e. Sei haree mós akordu ortográfiku dalen portugés nian, ne’ebé bele sai nu’udár lalenok ba tétun prasa. Koinsidénsia furak tanba prosesu ortográfiku ne’ebé koko tiha ona liuhosi Lian Kamoens nian ne’ebé hamosu aspetu simples, tuir prinsípiu fonémiku ne’ebé tétun la’o tuir iha ninia padraun ortográfiku, mak justifika kbiit-kmanek (méritu) hosi ninia protagonista sira (linguista Geoffrey Hull no ninia kolaboradór timoroan sira hosi INL/UNTL) tan neon-badaen ne’ebé sira iha nanis. Disionáriu ida dalen rua portugés-tétun ka tétun-portugés tenki hasouru duni ho kestaun sira omografia, omonímia no omofonia hosi sorin ida, nune’e mós ho kestaun sira sasukat semántika nian iha dalen hirak ne’e ida-idak, hodi halo knaar ne’e kle’na tebes. Tan ne’e mak grupu dosente timoroan sira, hosi departamentu dalen portugés no institutu nasionál linguístika nian, haknaar an iha exersísiu maklokek ida-ne’e tenki sai nu’udár rejistu pozitivu ida aas tebetebes iha timorizasaun matenek no abilidade sira (kualidade, arte) ne’ebé iha folin boot