heit&mem nr. 1 2016

gratis & fergees

NR.1 2016

Styfmem wêze Mem en ferslaafd Ouders als spiegelbeeld Groeipine Dwanghandelingen MEI GR A PPIGE BERNEPR A AT S JES, DE NI JS TE BERNEBOEKEN, A PP S EN NOCH FOLLE ME A R!

ADVertentie

kraamzus.nl

Simmerkampen op Schylge

Komst ek nei Skylge dizze simmer? Der binne wer trije simmerkampen foar bern fan ferskillende leeftyden op de Folkshegeskoalle. Speurtochten, kampfjoer, lol meitsje en gekjeie, it kin allegear!

In entûsjaste ploech lieding makket der in gesellige wike fan. Jou dy no op!

experts in horen, spreken en verstaan

een hoor- of taalprobleem is ingrijpend. Daarom doen we alles om te helpen. hoe klein je ook bent.

• Onderzoek en advies bij kinderen met gehoor- en taal-spraakproblemen.

• Behandeling op het gebied van gehoor- en taal-spraakontwikkeling.

• Behandelgroepen, thuisbegeleiding en oudercursussen.

Pento Audiologisch Centrum Friesland Verlengde Schrans 35 | 8932 NJ Leeuwarden | Tel. 058 - 280 15 86

pento gaat verDer.

PEN0008 Advertentie Audiologisch centrum Friesland 105x148.indd 1

www.pento.nl

Earste simmerkamp 17 - 23 july foar jonges en famkes fan 9 en 10 jier Twadde simmerkamp 17 - 23 july foar jonges en famkes fan 11 en 12 jier Tredde simmerkamp 21 - 27 augustus foar jonges en famkes fan 13 en 14 jier

Natuer, edukaasje en ferdivedaasje yn de Skylger bosk! www.folkshegeskoalle.nl

13-12-13 11:56

As dyn bern lyts binne, fertelst se in ferhaaltsje foar it sliepen gean.

As dyn bern grut binne,

fertelle sy dy ferhaaltsjes dêr’tsto net fan sliepe kinst.

ynhâld

12 NR.1

24

Arjanne (meiwurker) It konsultaasjeburo. As mem fan twa lytse bern bin ik dêr geregeld te finen.

En al sûnt mear as 100 jier in hiel soad memmen mei my. Yn 1901 waard it earste konsultaasjeburo oprjochte yn Den Haach.

Doe kamen de memmen dêr alle dagen om harren poppe weagje te litten. Foar de bern dy’t gjin boarstfieding krigen, waard yn de ‘molke-keuken’ presys ôfmetten hoefolle molke at se dy deis drinke moasten. Dy molke kaam fan kij dy’t spesjaal fretten krigen, en waard troch dokter Plantenga sels sterilisearre. Molke kinst al lang net mear krije op it konsultaasjeburo, mar weagje en mjitte dogge se dêr noch wol.

Boppedat kinst der terjochte foar advizen.

Hoe’t se dat oanpakke, kinst lêze yn it artikel op side 24.

Aukje (skriuwer) Na thuiskomst zette mijn vader zijn schoenen weg volgens een vast ritueel.

Hij deed ze uit, klopte ze met de zijkanten stevig tegen elkaar aan en liet de neuzen een paar keer de grond aantikken. Pas daarna schoof hij ze onder de tafel. ‘Een aanwensel’ noemde hij het. Raar vonden we dat niet want broer en ik hadden – op weg naar school – onze eigen rituelen. Daarin kwamen putdeksels voor, lantaarnpalen en stangen van een hek die aangeraakt moesten worden om goeie cijfers af te dwingen. De ‘aanwensels’ heten nu dwanghandelingen en praktisch ieder kind heeft ze. Meer hierover op pagina 12.

Kolofon

Redaksje

Monique Flinker

Foarmjouwer:

Distribúsje:

gemeentehuzen en yn oare

Nynke van der Zee

BW H ontwerpers

heit&mem wurdt fergees

iepenbiere romten.

Tine van Knijff-van Hijum

www.bwhontwerpers.nl

ferspraat yn in oplage fan

Sjoch foar de ferspriedingslist

Tjalling de Vries

info@bwhontwerpers.nl

35.000 eksimplaren. Der

op www.heitenmem.nl

tel.: 058 - 213 35 43

wurdt wurke neffens in

Carolien ter Schuur Ciska Noordmans

Korreksje:

redaksjestatút dat boarch stiet

Losse nûmers:

Dieuwke van der Meer

Ytsje Steen-Buwalda

Fotografy:

foar de ûnôfhinklikheid fan de

Losse nûmers kin besteld

Arjanne Nijp

info@sekuer.nl

Het Hoge Noorden

redaksje.

wurde fia websjop.afuk.nl

www.hogenoorden.nl

foar safier yn foarried.

Haadredakteur:

Redaksje-adres

info@hogenoorden.nl

Dizze Heit en Mem is de

Ernst Bruinsma

/útjouwer:

tel.: 058 - 216 79 66

earste fan twa nûmers dy’t

Meiwurkers:

ynfo@heitenmem.nl

Fotografy Lydia

rige. Yn maaie ferskynt De

www.fotografielydia.nl

lytse heit&mem, in útjefte

Aukje Mulder

Printwurk:

info@fotografielydia.nl

dy’t fia de gemeente yn it

Ciska Noordmans

Senefelder Misset,

tel.: 06 - 25 13 58 98

Taaltaske ferspraat wurdt.

Dieuwke van der Meer

Doetinchem

Janneke de Boer

www.senefelder.nl

Klasina van der Werf

info@senefelder.nl

Marguérite van der Linden

tel.: 0314 - 35 55 00

Arjanne Nijp

Marrit de Schiffart

ISSN: 1878-4437

yn 2016 ferskine sil yn dizze

www.heitenmem.nl

Heit en Mem kinst ek folgje fia:

heit&mem is in meartalich

Utjûn mei stipe fan de

Yllustraasjes:

tydskrift en spesifyk rjochte

provinsje Fryslân.

Sylvie Boersma (side 42)

op âlders mei bern yn Fryslân.

Luuk Klazenga (side 44)

heit&mem is fergees te krijen by boekhannels, bibleteken,

40

Ciska (redakteur) Mei komplimintsjes struie is faak makliker as oeral mar kritysk op te wêzen as it om dyn eigen bern giet.

Want sis no sels, dyn eigen dochter of soan is dochs alle dagen bysûnder? En it is krekt of kin hy alle dagen mear en is sy hjoed noch grappiger as juster. It is echt in moai berntsje, en dat mei sy/ hy hearre ek. Dat is dochs goed foar it selsbetrouwen? Mar no sjoch ik oars nei komplimintsjes. Sjoch side 40.

Dieuwke (redakteur) ‘Wat fielt dat gek’, seit dochter Maaike (3) at se mei in wjirm yn ’e hannen foar my stiet yn de tún. Maaike siket lytse bistkes en besjocht se dan ûnder in fergrutglês. De maitiid is begûn, dat wy binne wer lekker de tún yn. Wy meitsje ús eigen bistespeurtocht, sykje moaie blomkes dy’t wy drûgje litte, wy litte ierdbeikes groeie yn ús eigen grientetúntsje en ynkoarten sille wy ek ús eigen mearketúntsje meitsje. Hoe’t wy dat allegear dogge? Sjoch gau op side 36 foar 8 leuke túnaktiviteiten om mei jim eigen bern te dwaan!

36

ynhâld 04 Kolofon 06 Heit & Mem Post 08 Meartalich grutbringe 11 Swier & Swiet 12 Rituelen en dwanghandelingen 14 Bern 16 Weg met het Triviantonderwijs 18 Falkûlen 19 Groeipine 21 Bernepraatsjes 22 Yn ferwachting 24 It konsultaasjeburo tinkt mei dy mei

4

5

26 Ouders als spiegelbeeld 28 Heit&mem-panel 30 Gjin styfmem, gjin bonusmem 32 Boeken fan treast 34 Coeliakie 36 De tún yn!

38 Kollum Tjalling de Vries 40 Wat ben jij knap!

42 Mem en ferslaafd 44 Tomke 20 jier 47 Ferneamd

Wolsto wat oan ús kwyt? In bysûnder ferhaal, in moaie foto, in goeie tip of gewoan dyn miening ergens oer? Mail it ús of stjoer it op! ynfo@heitenmem.nl

POST

Heit&mem Postbus 53 8900 AB Ljouwert.

Of sykje ús op fia Facebook, Pinterest of Twitter.

Mem Mem, dat is ’t earste wurd dat in lyts bern seit.

Mem, dat is ’t ienichst wurd wêryn’t in grut betrouwen leit.

Mem betsjut: wês mar net bang, do wurdst ’n flinke fint.

Al is ’t libben net sa lang de oanhâlder dy wint.

Mem dy seit: wat is der bern, fertel ’t my no mar hasto dyn hert oan ien ferlern of is der oars wat yn ’e war?

Op de Cover Op de cover staat de vrolijke en lieve Myrthe, op de foto is ze net 1 jaar, maar inmiddels is ze al een driejarige peuter.

Ze woont in Buitenpost, ze is ontzettend nieuwsgierig en kletst je de oren van het hoofd!

Mem dy’t altyd klear wol stean fan moarns oant jûns, fan ier oant let, mem dy’t altyd sûnder lean al har krêft foar ús ynset.

In bysûnder bertekaartsje

’t Is fijn dat men op sokke dagen dit earlik werris sizze kin, om wer jins tankberens út te dragen ta frede en lok yn ús gesin.

Dit is it bertekaartsje fan ús dochter Jitske Mimi. De tekening is fan keunstner Tieneke van Montfort. Wy hawwe de ets tegearre makke, en ik haw it ûntwerp en it skreaune diel dien.

Nico Zeinstra út Aldeholtpea

Sibe Jan

Babyboom yn Ie Wisto dat op heitenmem.nl ek Fryske bertegedichtsjes stean? En dat heit&mem fergees alle Fryske teksten foar op bertekaartsjes, rou- en troukaarten foar jim neisjocht?

Yn it doarpke Ie hawwe se gjin lêst fan krimp.

Yn de ôfrûne trije moanne binne der mar leafst trettjin poppen berne. ‘In rykdom foar it hiele doarp’, seit foarsitter Hans Kroodsma fan Doarpsbelang. Op basisskoalle De Gearing yn Ie wurde de klassen de lêste jierren ek hieltyd grutter. Sa komt de teller yn groep 1 en 2 dit jier mar leafst op 38 bern. By pjutteboartersplak De Ukkepuk yn it doarp is sels in wachtlist.

De teksten kinne maild wurde nei ynfo@heitenmem.nl

Op de foto: Tsien fan de trettjin poppen Foto: Klasina van der Werf

Fan Doarpsbelang krigen de babys allegear in moaie knuffel en se waarden meielkoar fêstlein op de foto.

Saterje of sneon?

Nanne Siemensma (doe 4) komt út de wâlden en praat dus thús Wâldfrysk. Op in jierdeibesite by freonen fan heit en mem yn ’e midden fan Fryslân wol Nanne graach fertelle wat se de ôfrûne saterjes belibbe hat. Mar ûnder har ferhaal wurdt se hieltyd ferbettere troch de hear des huizes; as sy ‘saterje’ seit, seit hy ‘sneon’.

Hoi heit&mem!

Deze foto van mijn zwangere buik wil ik graag met jullie delen, omdat ik hier zoveel leuke reacties op heb gehad. De buikschildering is gemaakt door Irene Leistra uit Marrum.

Het geboortekaartje heb ik door jullie na laten kijken op het Fries, nog bedankt daarvoor!

‘Ja, dat klopt, hast gelyk Nanne, mar se sizze hjirre sneon, mar dat is itselde as saterje.’

Nanne sjocht ferbjustere en ferstoard fan de gasthear nei mem en giet fierder mei ‘saterje’, wêrop’t noch in kear in strang ‘sneon’ folget fan de gasthear. Mem en gasthear binne goeie freonen en fine it wol in leuk spultsje om te sjen hoe’t Nanne dit oplosse sil.

Nanne tinkt in tel nei en sjocht fan mem nei de gasthear, dy’t har noch in dúdlike ‘sneon’ tasmyt, dan wer nei mem, dy’t oanjout dat ‘saterje’ ek mei en likegoed Frysk is. Se sjocht beide grutte minsken nochris goed oan, is dat in glimke by allebeide yn ’e eagen? Hâlde se my hjir no wier foar de gek, tinkt Nanne.

Dan glimket se ek, se is net ûnnoazel dy Nanne, en seker net foar ien gat te fangen. Se ferfolget har ferhaal: ‘Witte jim wol wat ik SNEONTERJE dien ha...?’

Sa! Dy sit! Elkenien laket, en Nanne ek.

Nanne freget oan mem: ‘It wie toch saterje mem?’ Wêrop’t mem antwurdet:

Groetnis, Jelmar Hoekstra, mem fan Nanne.

Groetjes, Ilse van der Heide uit Burgum

Poppe fan de moanne

Is dyn poppe, buorfamke, neefke of beppesizzer de moaiste poppe fan de wrâld?

Upload dyn foto op www.heitenmem.nl! De poppe mei de measte stimmen kriget it nijste Fryske berneboek tastjoerd. Dochst ek mei?

desimber 2015

jannewaris 201616:

febrewaris 2016

Jelmer Jitse Halbesma út Burdaard berne op 23.10.2015

Lianne van As út Sint Jut berne op 02.10.2015

Naud ten Boom út Sint Jut berne op 3.12.2015

6

7

Klasina van der Werf

Meartalich grutbringe pakt goed út Hotske en Stephan Jagersma út Aldegea (SWF) fiede harren bern Fardau (13), Indira (5) en Vayinda (3) meartalich op. Hotske praat Frysk mei se, Stephan Dútsk en Nederlânsk, en trochdat se – no al foar de twadde kear – tydlik in bûtenlânske studint yn ’e hûs ha, leare de bern ek noch in bytsje Frânsk en Ingelsk.

Hotske is hikke en tein yn Aldegea. Stephan komt út West-Berlyn, mar fûn de stêd te drok.

Hy socht wurk yn Europa en belâne yn de Achterhoek. Dêr rûn hy Hotske tsjin it liif. Sy wie dêr mei in freondinne oan it kampearjen.

‘It wie leafde op it earste gesicht’, seit Hotske.

Stephan hie it Nederlânsk doe krekt in bytsje ûnder de knibbel en krige der fuort in nije taal by: Frysk. ‘Ik bin fan hûs út Frysk en fyn myn taal te moai om ôf te skaffen. Stephan hie de kar: óf hy learde de taal te ferstean, óf hy waard hiel iensum’, laket se.

Hotske har dochter Fardau wie fjouwer jier doe’t Stephan yn harren libben kaam. Yn it begjin wie it in syktocht nei it brûken fan de talen en hellen se alles trochelkoar. Se krigen sels op ’e kop fan de juf fan Fardau.

PAPA KRIJGT ‘KUSJES’ EN MEM ‘TÚTSJES’ De redaksje fan heit&mem hat in soad reaksjes krigen op de oprop oer in meartalige húshâlding.

Hjir in seleksje.

Wij zijn zo’n gezin waarin mem Fries spreekt en papa Nederlands. De oudste van 2,5 jaar kan al heel goed schakelen tussen de talen zonder erbij na te denken. Zo zegt hij: ‘Mem zegt “ko” en papa zegt “koe”.’

Krista Hellinga

Ik wenje mei myn Spaanske man en ús twa berntsjes op Menorca. Myn man en ik prate Spaansk mei-inoar, hy praat Menorcaans tsjin de bern en ik Frysk.

Wat we faak dogge, binne taalspultsjes lykas: ien letter sizze en dan mei dy letter yn ferskillende talen in fruitsoart neame, dan krije je dus: naranja, taronga, sinesappel, orange...

Prachtich fine se dat.

Miranda Terpstra Myn man is ‘papa’ en ik bin ‘mem’. Hy praat Nederlânsk en ik Frysk. Us twaling fan hast 3,5 leart no it ferskil tusken beide talen. De grutste grap is dat myn man – Nederlânsktalich grutbrocht yn Balk en neat mei it Frysk ophawwend – no hieltyd faker Frysk tsjin de bern praat, wêrtroch’t hy en de bern no mear en mear Frysk meielkoar prate.

Femke de Walle

Ik praat Frysk tsjin ús Silke en myn man Nederlânsk, en as Silke nei de telefyzje sjocht is dat faak “Cbeebies” en dus Wij voeden ook tweetalig op. Hoewel Ingelsk. Dat merkst ek yn har praten.

Se seit net ‘Sjoch!’ of ‘Kijk!’, mar ‘Look!’ :-) je het met mijn uiterlijk niet zou verwachten, ben ik degene die Frysk Margryt Feenstra-Bons

Stephan: ‘We hadden een Sesamstraat-cd in het Duits, met het alfabet erop. Fardau kende daardoor de letters beter in het Duits dan in het Nederlands.’ Dat wie foar Hotske en Stephan it momint dat se seinen: wy moatte de talen dúdlik ôfbeakenje. No praat Hotske Frysk en Stephan Nederlânsk. Op dagen dat Stephan allinnich mei de bern thús is, praat hy ek Dútsk. ‘Ik vraag bijvoorbeeld wat ze willen drinken: melk of Milch. En ik lees elke avond uit een Duits boekje voor. Op deze manier kunnen ze de Duitse taal ook verstaan en dat is heel handig voor als oma op bezoek komt.

De jongste zei laatst voor de telefoon al tegen oma: “Ich liebe dich” en “Gute Nacht”.’

De bern kinne no goed skeakelje. Mei heit prate se Nederlânsk en mei mem Frysk. ‘Ik

8

9

moet er soms wel voor waken dat ik zelf niet van taal wissel in een zin. Dan zeg ik bijvoorbeeld: “Zal ik even een ‘stukje bôle’ voor je klaarmaken?”’ laket Stephan. Fardau is no 13 jier en by har is it goed útpakt mei de talen. Hotske: ‘Sy kin ek goed Ingelsk.

Dat komt om’t wy twa jier lyn in studint út Tailân yn ’e hûs hiene, dêr’t wy Ingelsk mei praten. No wennet der in studint út België (Wallonië) by ús, Nolwen. Sy praat Frânsk, mar hjir yn ’e hûs prate wy Nederlânsk mei har, want sy wol ús taal graach leare. Wy fine it wichtich om op dizze wize ús bern oare kultueren mei te jaan. En wy leare der sels ek in hiel soad fan. Bygelyks oer ús eigen kultuer.

Wy bliuwe no mei Nolwen stean by de tulpefjilden en de mûnen. Dan tink ik: wat wenje wy hjir prachtich!’

praat en mijn man Nederlands. Het schept bij mensen nogal eens verwarring, omdat ze het juist andersom hadden verwacht.

Dat vinden wij dan wel weer grappig.

Gayanie Dijksterhuis-Douma Onze zoon van 20 maanden heeft een mem en een papa. Papa geeft hij ‘kusjes’ en mem krijgt ‘tútsjes’. Volgens ons zit er meerwaarde in meertalig opvoeden en we hebben niet de indruk dat het verwarrend is. Zowel het ‘hondje’ als het ‘hûntsje’ zegt ‘wafwaf’, volgens onze dreumes.

Christa Visser-van der Veer Mijn man is Bosnisch, ik ben Fries en we hebben elkaar leren kennen in Ierland.

We wonen in Noord-Brabant, waar ons dochtertje Famke afgelopen oktober is geboren. Het doel is om haar viertalig op te voeden. Thuis spreken we Engels met elkaar, ik spreek Fries en Nederlands met de kleine en tata spreekt Bosnisch met haar. Hoe meer talen hoe beter.

Chantel Komljenovi-Looyenga

Elke simmer kriget de famylje Jagersma noch in oare gast oer de flier: Michelle út EastDútslân. Fia Europa Kinderhulp biedt de húshâlding sa in fakânsjeplak oan foar dat famke, dat it thús net sa rom hat. Michelle en Fardau ferskille seis dagen en it klikte fan it earste momint ôf tusken dy twa. Stephan: ‘Ze verblijft hier elke zomer drie weken en in die tijd krijgt Fardau een spoedcursus Duits.

Fries en Duits lijken grammaticaal veel op elkaar, dus ze leert het snel.’

Om’t Indira en Vayinda noch lyts binne, hâlde Hotske en Stephan it foar harren earst by twa talen: Frysk en Nederlânsk. Oars helje se alles trochinoar. En as se boartsje? ‘Dan prate se Goois. Mei sa’n rôljende “r”.’

ADVertentie

Van ‘Ik kan het toch niet’ naar ‘Ik kan het!’

Stjoerkrêft verzorgt leerbegeleiding voor kinderen vanaf 8 jaar.

• Coaching in leervaardigheden: leren leren!

• (Online) begeleiding op maat • Krijg vertrouwen in je eigen kracht Antje van Schepen – Koopmans Easterein Tel. 06 113 153 75 antje@stjoerkreft.nl

Swier & Swiet Om út te printsjen Fynst it ek sa leuk om moaie Fryske sliepferskes en rymkes op de babykeamer op te hingjen? Spesjaal foar alle poppen ha wy op heitenmem.nl printplaten stean foar op de babykeamer, dy’t jimme sels útprintsje kinne. Sykje op ‘printables’ op de website www.heitenmem.nl en se komme te foarskyn!

Grutte Ljochtbrune Hazze en Lytse Ljochtbrune Hazze

Suze nane poppe ’t kealtsje leit

Kenst it boek ‘Witst wol hoe mâl ik mei dy bin?’ noch? Neist it printeboek, it kartonboekje én it poppeboek hat de Afûk foar de echte fans ek de haskes sels te keap.

yn ’e groppe.

Heit en mem sa fier fan hûs, dy kinne wy net beroppe.

De grutte is 30 sm en € 19,95, de lytse 18 sm en € 9,95. Kinst se ek tegearre keapje foar € 27,50, yn de Afûkwinkel of fia websjop.afuk.nl.

Do kinst it heit!

It falt foar heiten net altyd ta om dy lytse earmkes en fuotsjes troch de júste gatten yn de klean te krijen.

Mei dit romperke wurdt it wat makliker. Set ’m op heit! Do kinst it.

Foar € 9,95 te krijen yn de boek- en kadowinkel fan de Afûk yn Ljouwert of fia websjop.afuk.nl.

Wist je dat… een baby die jonger is dan 4 maanden geen zout kan proeven?

Ze dragen erg fijn, houden de kleertjes schoon en staan ook nog prachtig!

Met de kortingscode heit&mem2016 krijg je nu 15% korting op je bestelling.

www.rekel-shop.nl

10

11

Sliep, popke, sliep, dêr bûten rint in skiep.

Dêr bûten sjongt in bûnte ka.

Popke, doch dyn eachjes ta.

Sliep, popke, sliep!

Sliep, popke, sliep, jim heit dat is in skiep.

Dan sjongt er nachts oan ’t widzetou, sliep, popke, sliep mar gau.

Sliep, popke, sliep.

Aukje Mulder

Rituelen en dwanghandelingen

Onderweg naar school tikt je dochter alle lantaarnpalen aan. Je zoon wil alleen over de trottoirband lopen. Herkenbaar?

Vrijwel alle kinderen vertonen in een bepaalde leeftijdsfase dwanghandelingen. Dat is niet erg en onderdeel van de normale ontwikkeling.

“Kinderen voor Kinderen” zongen er jaren geleden al over: dwanghandelingen en rituelen. Ze worden uitgevoerd om een gevoel van veiligheid af te dwingen. Meestal is het een tijdelijke fase. Janneke de Boer uit Weidum herkent het in haar eigen gezin. Zij heeft twee kinderen, zoon Peke van acht en dochter Siske van zes. Terwijl haar zoon in alle opzichten makkelijk is, heeft Siske een langere gebruiksaanwijzing. Rituelen horen daarbij.

Het kost Siske extra tijd om op school te komen. Dat begint al in onze tuin: ze zet haar voeten alleen maar op bepaalde stenen neer,

en op het trottoir kiest ze ook “haar” tegels uit. Op het schoolplein volgt zij, met haar blik gericht op de grond, een eigen route via een vast patroon. Het irriteert me wel eens, omdat zij hierdoor soms nog maar net op tijd in de klas zit.’

Janneke herkent wel iets in de handelingen van haar dochter. ‘Zelf had ik ooit de neiging om, voordat ik naar mijn werk reed, nog eens extra te controleren of ik het gas wel uit had gedaan. Wellicht maakt je dat als moeder nu alerter. Maar vooralsnog maak ik mij geen zorgen om Siskes gedrag.’

‘Ik loop met één been op de stoep en één been in de goot en als ik dat niet doe dan ben ik morgen dood.

Ik kom er niet vanaf ik baal er wel eens van ik weet alleen maar dat ik het niet laten kan.’

Als rituelen een steeds belangrijkere rol gaan vervullen en zoon of dochter daar zelf last van krijgt, is het raadzaam om er met elkaar over te praten. Waait de dwang niet vanzelf over en belemmeren de handelingen je kind in z’n dagelijkse bezigheden, dan kun je advies buiten de deur zoeken.

Juffershondjes Psychologe Riek Klooster uit Leeuwarden ziet geregeld cliënten – waaronder ook kinderen in de basisschoolleeftijd – die last hebben van angststoornissen en dwanghandelingen.

‘Wie er gevoelig voor zijn? Ik zeg altijd: je hebt kinderen als juffershondjes en als olifanten. De olifanten zijn niet warm of koud te krijgen. De juffershondjes zijn stressgevoelig en hebben soms rituelen nodig om spanningen de baas te blijven.

De aanleg voor stress is vaak erfelijk.

Ouders die zelf stressgevoelig zijn, signaleren die “rare gedragingen” sneller.’

Riek Klooster: ‘Ik sprak een meisje dat van zichzelf allerlei ditjes en datjes moest doen voordat ze naar de wc “mocht”. Waardoor ze vaak in haar broek plaste. Een jongen had

12

13

elke ochtend een kwartier nodig om in de klas op gang te komen. Als hij een boek uit zijn vak moest pakken, moest hij eerst van zichzelf zijn hele vak opruimen en al zijn pennen ordenen. Een meisje was niet uit haar loop-ritueel te halen en móest haar eigen route volgen, ook al stonden al haar vriendinnen haar te roepen.’

Piekeren Angst, dwang en piekeren, ze liggen in elkaars verlengde. ‘Een jongen had gehoord dat het slecht was voor je ogen om veel te lezen. Hij piekerde zó veel over blind worden, dat hij niet meer durfde te kijken naar een boek, tv, computer of schoolbord. Piekeren over diefstal en inbraak heeft tot gevolg dat kinderen controle-dwang ontwikkelen. Heel bekend zijn twijfels als “heb ik mijn fiets goed op slot gezet” en “heb ik de deur wel op slot gedraaid”. Eén keer extra controleren kan geen kwaad. Anders wordt het, als het controleren te veel tijd en energie gaat vragen. Als ouder kun je je kind helpen door over die angst te praten. Voer een handeling samen uit en probeer het aantal controles stap voor stap te verminderen.’

‘Lukt het je kind niet om zelf het patroon te doorbreken, schakel dan hulp in. Wacht niet te lang want dwanghandelingen kunnen zich namelijk als een olievlek uitbreiden. Door middel van cognitieve gedragstherapie in combinatie met ontspanningsoefeningen is er veel tegen te doen.’

Voor informatie voor ouders én kinderen over angst en dwang, kijk op: www.bibbers.nl

‘Ik tel de tegels van de straat maar het putje telt niet mee het zijn er 70 precies tot aan de brug en als ik me vergis, moet ik helemaal terug.’

Straattegels tellen en lantaarnpalen aantikken

Bijgeloof Het aantikken van een lantaarnpaal of het huppelen over bepaalde stenen om een goed cijfer voor een dictee te krijgen, is geen reden tot ongerustheid. Het is een vorm van bijgeloof om geluk af te dwingen en ongeluk te vermijden. Er zijn veel voorbeelden bekend van sporters en artiesten die voor een wedstrijd of optreden speciale handelingen verrichten of een poppetje op zak hebben.

‘Ik loop met één been op de stoep en één been in de goot en ook nog achteruit is dat niet idioot dan moet ik op de hoek nog even blijven staan omdat er anders vast een hoop verkeerd zal gaan.’

BERN

Wasbare kindernagellak Over grote beren en knuffels Over grote beren en knuffels is een boekje voor ouders, kinderen en instellingen, om assertiviteit van het kind te vergroten en misbruik te kunnen voorkomen. Door middel van het boekje wordt er hopelijk meer gesprek aangegaan over grote mensen en de grenzen van kinderen. Xavière Kolk schreef dit boekje samen met haar zoontje Daniël van 8 jaar. Nadat Daniël twee jaar geleden zo dapper was om zijn eigen geheim te vertellen wilde hij meehelpen om andere kinderen te beschermen.

Een prachtig boekje in het Stellingwerfs, Bildts, Frysk en het Nederlands.

Wist je dat er speciale nagellak voor kinderen verkrijgbaar is? Deze nagellak van Snails is huidvriendelijk en volledig afwasbaar met alleen water en zeep! Zo heb je geen chemisch ruikende nagellakremover nodig om de nagels van je kind weer schoon te krijgen. Hierdoor kunnen je kinderen eindeloos blijven experimenteren met de vele kleuren nagellak en hebben ze zo weer schone handen wanneer hun creatie is mislukt. Verkrijgbaar bij onder andere www.greenjump.nl

Om myn poepert sit in pemper en dy rûkt net sa fris.

Dy rûkt soms wat nei skeetsjes en soms ek noch wat nei pis.

Voor € 9,95 te bestellen via websjop.afuk.nl.

Om myn poepert sit in pemper en dy stjonkt wol sá!

Oare kear at ’k pisje moat dan gean ’k nei’t húske ta.

Gedichtsje troch: Dieuwke van der Meer

Wat als er in één gezin twee moedertalen zijn?

Spreekt moeder een andere taal dan vader? Geen probleem!

Probeer wel allebei consequent de beide moedertalen aan te bieden, dan leert het kind de talen makkelijker te scheiden.

Plak in stikkertsje of set in krúske yn de rûntsjes.

Tomke jierdeikalinder Wa wie ek alwer wannear jierdei? Noait mear in jierdei ferjitte mei dizze Tomke jierdeikalinder! Mei op eltse side in prachtige Tomketekening! No yn de oanbieding fan € 9,50 foar € 6,50! Te krijen yn de Fryske boek- en kadowinkel fan de Afûk of te bestellen fia websjop.afuk.nl.

Zindelijkheidskalender Is dyn bern dwaande om skjin te wurden? Op www.heitenmem.nl kinst fergees beleanningskaarten útprintsje! Typ yn it sykfinster ‘beleanningskaarten’ en se komme tefoarskyn!

Kreamferlof foar de man Fjouwer fan de fiif mannen yn Nederlân meitsje gebrûk fan de twa dagen kreamferlof dy’t sy opnimme meie by de berte fan in lytse poppe. De mannen dy’t dat net dogge, sizze dat se der gjin behoefte oan hawwe.

Snapsto dat no?

Boarne: CBS

Pennel app Soesto sels wolris in Frysktalich ferhaal of gedicht publisearje wolle? Upload dan dyn ferhaal of gedicht nei de Pennel app, om it ûnder de oandacht fan lêzers en útjouwers te bringen. En foar wa’t graach Frysk lêst: alle moannen steane op de Pennel app fiif nije tekstfragminten dy’tst lêze, belústerje en beoardielje kinst. www.pennel.frl

Boartsje en ite Je wordt spontaan vrolijk als je van dit bord gaat eten. Dit bord is namelijk in de vorm van een smiley!

Het bord is verkrijgbaar in de kleuren rood, groen, blauw en geel en de bijhorende bestekjes zijn verkrijgbaar in verschillende thema’s, zoals brandweer, dokter, astronaut, ballerina en cowgirl. In de twee ronde vakjes passen de speciaal ontworpen DUO bestekjes. De borden zijn magnetron en vaatwasmachine bestendig en gemaakt van 100% veilige materialen.

Tot 8 juni kun je bij bestelling van een driedelige set 10% korting krijgen met de kortingscode eat4fun.

Kijk snel op www.kiddeaus.com.

14

15

Nifelje mei Tomke Fynst it leuk om te nifeljen mei dyn bern? Op de Pinterestside fan Tomke steane allegear moaie nifelwurkjes, mar ek ferskes, rymkes, kleurplaten en traktaasje-ideeën. Kinst Tomke fansels ek fia Facebook folgje!

Monique Flinker

Netjes op een rij in de schoolbankjes, terwijl juf of meester lesgeeft. Hoelang duurt het nog voordat dit beeld tot de geschiedenis behoort? Niet lang meer, denken deskundigen.

Onderwijs op maat, dat is de toekomst. Welkom in de 21ste eeuw.

Weg met het Triviant-onderwijs Hoe leuk is het om oude schoolschriften door te bladeren. Rekenen, taal, topografie en begrijpend lezen waren vroeger de belangrijkste ‘vakken’ bij mij op de basisschool. Maar daar redden kinderen van nu het niet meer mee. De kennis is vaak ‘one click away’, makkelijk op te zoeken. Veel belangrijker is het nu dat kinderen leren hoe ze die informatie goed en zo snel mogelijk kunnen vinden. Het is een van de 21st Century Skills voor kinderen.

Vaardigheden Onderwijsdeskundigen hebben er lang over gedaan, maar er staat sinds kort een set vaardigheden op papier – of moeten we zeggen online – voor kinderen. Vergelijk het met de schijf van vijf voor voedsel, maar dan met elf onderdelen. Kritisch denken, creatief denken, probleem oplossen, samenwerken, communiceren en natuurlijk de ictbasisvaardigheden staan er bijvoorbeeld op.

Met deze bagage moeten kinderen ook na hun schooltijd succesvol kunnen zijn. De samenleving verandert in vlug tempo. De banen liggen niet meer voor het oprapen, je moet je kunnen onderscheiden van anderen.

Je moet dingen durven en je laten zien.

Het zijn zaken die je niet uit de schoolboeken leert, maar in de praktijk moet brengen. En dat vraagt veel van het onderwijs. Er moet wezenlijk anders les worden gegeven, wil je kinderen dit soort kennis bijbrengen.

Spoar 8 Bij de Afûk is daar al een slag in gemaakt.

Voor het Fries kunnen scholen straks werken

16

17

met de digitale leermethode Spoar 8.

Momenteel draaien verschillende scholen pilots, en de eerste reacties zijn positief.

dat straks per leerling verschillen. ‘Se nimme de rezjy oer harren eigen ûnderwiis’, legt Wim de Boer, haad ûnderwiis bij de Afûk, uit.

‘It slút folle better oan by de praktyk en by wat de bern sels graach dogge’, vertelt docente Janke Singelsma. Zij geeft les aan groep 7 en 8 op basisschool De Opslach in Wommels en werkt met de nieuwe lesstof. Zo lezen ze gedichten niet meer saai voor uit een boek, maar maken de kinderen deze zelf, in rap-vorm. ‘Dat freget folle mear fan de bern, mar dit fine se wol folle leuker. Se doarre ek mear.’ Tijdens de rap-les ging het over van alles. Van Cambuur tot dat suffe huiswerk.

‘Ik frege ien fan myn learlingen wêr’t rappers it no eins altiten oer ha. “De dingen út it leven”, sei er hiel wiis’, vertelt ze lachend.

Persoonlijk onderwijs ‘Wêrom binne minsken yn Frankryk folle minder gelokkich as wy, sa’t lêsten út ûndersyk bliken dien hat? Om’t sy net leare de rezjy te nimmen. Moandeitemoarn om 10 oere wurdt dêr op alle skoallen deselde les jûn. Gjin ûnderskied of yndividuele oandacht’, vertelt hij. Hier wordt creativiteit van kinderen beloond, daar niet.

De Boer denkt dat wij in Nederland afstevenen op een Schots onderwijsmodel.

In Schotland werken ze met een ‘Curriculum for Excellence’. ‘Ik tink dat der daliks noch in kearn oan ûnderwiistaken bestiet, mei in grutte fleksibele skyl deromhinne.’ Een eigen menu dat kinderen (en ouders) samen kunnen stellen. Vakken die in dienst staan van de eigen ontwikkeling. Persoonlijk onderwijs.

Nei de bakker De lessen Fries bestaan dus niet meer uit louter invuloefeningen. Elk hoofdstuk heeft een eigen thema en begint met een vlog.

Daarna volgen opdrachten. In de praktijk. ‘Sa moatte bern by it tema jierdei bygelyks nei de bakker om dêr in jierdeitaart te bestellen’, legt Lisa Boersma van de Afûk uit.

Op die manier leren ze de taal terwijl ze die gebruiken. Niet meer alleen het oplepelen van kennis, maar direct dingen uitproberen.

Tuurlijk is er nog wel ruimte voor grammatica en spelling, maar dat leren de leerlingen via een computergame.

Daar komt bij dat kinderen zo ook in hun eigen tempo de oefeningen kunnen maken. Waar ‘wij’ vroeger klassikaal les kregen – “vandaag maken we de sommen van hoofdstuk 3” – zal

Natuurlijk gaat dit niet van de ene op de andere dag. Er wordt in Nederland bijvoorbeeld al bijna tien jaar gepraat over de 21st Century Skills en de daarbij komende veranderingen. Er moeten lessen voor bedacht worden, methoden en toetsvormen. En leerkrachten moeten anders gaan werken.

Maar, zegt docente Singelsma, wanneer kinderen opbloeien en enthousiast zijn, word je dat als docent ook. ‘Bern dy’t fol enerzjy earne foar gean, dat is sa moai.’

‘We liede bern tenei net mear op om Triviant te winnen. Mar wy leare se harsels te ûntwikkeljen’, voorspelt Boersma.

Ciska Noordmans

Falkûlen (plus tips): it tsien-minutegesprek op skoalle

U wordt op school verwacht voor het tien-minutengesprek met de leerkracht van uw zoon/dochter op …… (datum), om …… (tijd).

Sit jim bern op de basisskoalle, dan ûntkomst der net oan en krijst trije kear yn it jier sa’n bryfke ûnder eagen. It is wer safier: juf/meester wol de resultaten fan jim bern beprate yn tsien minuten.

Meastentiids binne sifers en skoares fan toetsen de oanlieding. Foar in protte âl-

ders ít momint om yn ’e stress te sjitten.

Allinne al it idee dat jim leafste yn tsien minuten passe moat, ferheget de hertslach. Foardatst it witst, sitst jim bern te ferdigenjen omdat de kurves en diagrammen wat oars oanwize as ‘gemiddeld’ of ‘lykas ferwachte’.

Hoe kinst dy no goed tariede op in tsien-minutegesprek?

1

2 3

Meitsje thús in listke fan watst graach beprate wolste en fertel fuort oan it begjin fan it gesprek wêr’tsto it graach (ek) oer hawwe wolste.

Giet it goed op skoalle, freegje dan ris wat juf/ meester opfalt oan it gedrach fan jim soan of dochter. Wat docht jim bern graach? Mei wa boartet hy of sy op skoalle?

Meist derfan útgean dat juf/meester it bêste mei jim bern foarhat. Krityk jaan op de learkrêft is net befoarderlik foar it petear.

Kinst ek ris begjinne mei in komplimintsje of fertel in leuk foarfal oer jim soan of dochter.

4 5

As der wat sein wurdt dat dy net oanstiet, begjin dan net fuort mei skerp werom te sjitten. Juf of meester formulearret it miskien wat ûnhandich. Besykje earst troch te freegjen nei wat der krekt bedoeld wurdt en watsto dwaan kinste om de sitewaasje te ferbetterjen.

As de tsien minuten te koart binne om alles te bepraten, freegje dan om in ferfolchôfspraak. It kin helpe ast fuort op papier setst mei hokker fragen ast sitten bleaun bist.

Tien Minuten Tirza van Schie Drie keer per jaar Zit ik daar Op een stoeltje Net te klein Om nou helemaal Op je gemak Te zijn En de juf pakt Een map Of een tabel En wat maar tien Minuten duurt Gaat eigenlijk Te snel Want de cijfers In het rood Of in het blauw Schreeuwen nooit Ik hou van jou Van je grapjes En hoe je lacht Je zin in alles en je kracht Je dromerigheid En je serieuze blik Want die kent Niemand Zo goed als ik En als ik naar Bed ga Vergeet ik Het liefst snel Want mijn kind Stop je heus niet In een tabel

Dieuwke van der Meer

Groeipine Groeipine, wy ha der allegear wolris fan heard, of lêst fan hân.

Mar wat is it krekt? En wat kinne wy der oan dwaan?

Wat is groeipine?

Groeipine is in pine yn beide skonken, meastal by de knibbels of yn de skynbonken (scheenbenen), mar it kin ek djip yn de spieren fan beide kûten of boppeskonken sitte. Hoe’t dy pine no krekt ûntstiet en oft it echt wat mei groeien te krijen hat is noch net dúdlik. It is wol sa dat groeipine hast altyd jûns of nachts opkomt, meastal as it bern oerdei lekker aktyf west hat.

Wa kriget it?

Groeipine komt by sa’n 10 prosint fan de bern foar. By famkes meastal tusken de twa en alve jier en by jonges tusken harren

18

19

twadde en trettjinde jier. De measte bern dy’t lêst fan groeipine hawwe, binne tusken de fjouwer en acht jier âld.

Wat kinne wy der oan dwaan?

As dyn bern nachts wekker wurdt fan de pine, kinst bygelyks it pynlike plak efkes lekker massearje. Ek in waarm bad of in waarme krúk kin fersachtsjend wurkje. At de pine hiel slim is, kinst it bern altyd noch in (berne)parasetamol jaan. In pine-oanfal ferdwynt yn de measte gefallen fansels nei 10 oant 15 minuten. Groeipine is ferfelend mar ûnskuldich. Binnen twa jier ha bern der meastal gjin lêst mear fan.

Klaske van der Heide Ik ha al jierren in stikje sjippe yn in waskhantsje ûnder it (hoes)lekken lizzen by de bern. It is net sa dat beide bern hielendal gjin krampen mear ha, mar it is in stik minder wurden. We kinne no nachts hearlik trochsliepe!

Jikkie Mulder Met magnesiumolie masseren, werkt goed tegen spier- en groeipijn.

Baukje van der Meulen Myn âldste hie altyd nachts ferskriklike lêst.

Ik wreau dan de knibbels yn mei spierbalsem.

Ek krych ik de tip om de bern fetter iten te jaan. Dus boerebûter op ’e bôle en sa.

Dat hat ús tige holpen.

Esther Hiemstra-Smit Wat mij vroeger goed hielp waren koude washandjes op mijn knieën met een theedoek eromheen. Dan sliep ik weer als een blok tot de volgende ochtend!

Jolanda Roffel Dampo of Luuf op de fuotten smarre en de sokken deroerhinne. Faaks de fuotten ek efkes wat heger op in kessen lizze. Wurket hjir by beide bern.

ADVertentie Foar heit & mem

Eefkes frij?

Pak in Fryske app derby!

Meunstertún Heb jij je monsters al gevoerd? Ze zijn kieskeurig, hoor! Ze willen op tijd lezen, spelen, eten en drinken. Zorg dat je hen tevreden houdt, want voor je het weet neemt de Meunsterbescherming één van jouw monsters in beslag. Als je de game regelmatig speelt, kun je dit voorkomen.

Meunstertún is in leuke app foar bern fan groep 5 oant en mei 8 om boartsjendewei Frysk te learen: wurden, stavering en grammatika. Gratis en fergees del te laden yn de stores.

Leuke F ryske apps om mei de ta al t boartsje e n!

Brief foar de Kening is in app foar (jong)folwoeksenen om boartsjendewei de útspraak fan it Frysk te oefenjen. Leechdrompelich sels oan ’e gong!

Gratis en fergees del te laden yn de stores.

Foar bern

o / m

De brief fan de kening Kun jij het Fries goed verstaan, maar zou je het spreken willen oefenen? Voor jou hebben we deze app gemaakt! Je kunt hier Fries oefenen: spreken, luisteren, jezelf en anderen beoordelen. Hoe beter je uitspraak is, hoe meer punten je scoort. Zo kun je óf koning Redbad óf koning Karel aan de overwinning helpen. Wie verovert Friesland?

1 2

j u n y

De Wundere Fugelwrald fan O.C. Hooymeijer S j o c h , f e r w û n d e r e n g l i m k j e o m d e n u v e r a a r d i g e w r â l d f a n n e t - b e s t e a n d e , m a r w o l e c h t e , f û g e l s .

H E T N AT U U R M U S E U M . N L

BERNEPRAATSJES Hat dyn bern ek fan dy útsûnderlike útspraken?

Mail se gau nei ynfo@heitenmem.nl.

Fenna (2) pûlket yn har noas. Beppe sjocht dat en freget: ‘Wat sit dêr?’ Fenna antwurdet: ‘In gat!’

Elize (5) wol graach op it ‘plante-oanrjocht’ sitte. (finsterbank)

Hilde (6) seit tsjin har suster (13), Thys (4): ‘Mama?

dy’t fertriet hat om’t har knyntsje

Ik vind pittige

krekt ferstoarn is: ‘Wêrom moatst

knakworsten niet

no gûle? Kinst ’m ommers altyd

lekker. Kun je de

noch as knuffel brûke!’

pitten eruit halen?’

Juf fertelt yn de klasse in ferhaaltsje oer in stikelbaarch. ‘Wy ha ek in stikelbaarch!’ ropt Dirk (3) fol entûsjasme.

Pieter (7) freget oan syn suske

‘Oh, ja?’ freget juf. ‘Yn

Anna (5): ‘Anna, leausto ek yn God?’

jim foartún?’ ‘Nee’, seit

Anna tinkt efkes nei en seit dan:

Dirk. ‘Op ús tablet!’

‘Bedoelst it gat* yn it swimbad?’. * dêr’t se mei swimles trochhinne dûke moatte

Brechtsje (5) krige in kaugomke dat wol hiel fris wie. ‘Mem? It is

Fenna (4) leart fytsen sûnder

krekt as is it winter yn

sydtsjiltsjes. Mar dat falt noch net

myn mûle!’

mei, se slingert behoarlik. Mar dêr hat Fenna wol in ferklearring foar. ‘Dat komt om’t myn fyts sa duzelich is.’

20

21

Gerbrich Jorritsma (26) is 28 wiken yn ferwachting fan har twadde berntsje.

Sy en har freon Siebe wenje no 7 jier byinoar en hawwe tegearre in soan, Lieuwe fan 14 moanne.

It stekt oan!

‘Dizze swangerskip fielt wer oars as de earste, mar miskien is dat it ferskil ek wol tusken in jonkje en in famke. Ik ha der in protte sin oan dat der aanst in lyts famke by komt. In jonkje derby hie fansels ek prachtich west, mar dat de twadde in famke wurdt, fyn ik dochs wol spesjaal. It is wer hielendal nij.

Us Lieuwe is in lytse roudouwer, in echte jonge mei boevestreken. Hy mei graach slope, is ynteressearre yn knopkes, stekkers en dat soarte fan dingen. Ik ferwachtsje eins dat in famke wer hiel oars om har hinne sjocht en dat der ek wat mear romte wêze sil foar typyske famkesdingen.

Bisto yn ferwachting en wolst ek meidwaan oan dizze rubryk?

Mail in foto fan dysels mei in koart ferhaaltsje derby nei ynfo@heitenmem.nl

22

23

Der is wol in ferskil mei de swangerskip fan Lieuwe. Dizze poppe skopt my bot op ’e blaas, dat ik rin hieltyd op en del nei de wc. Dêrom sjoch ik der no ek wol nei út dat ik aanst mei swangerskipsferlof kin. As ferpleechkundige kom ik by de minsken thús. Dat is fysyk swier wurk, seker no’t de lytse har sa jilde lit. Mar de reaksjes fan de minsken op de swangerskip binne hertferwaarmjend.

Dit famke komt flot op de earste, mar elkenien reagearret entûsjast. Us mem woe it earst net leauwe doe’t ik har de foto fan de echo sjen liet. ‘In grapke seker?’ sei se, mar se is der hiel bliid mei. Us Lieuwe is ferneamd nei syn pake Lieuwe, fan Siebes kant. Neffens de regels soe dit famke no ferneamd wurde nei ús mem. Mar ús mem wol net noch in Grietje yn de famylje, dus we hawwe no in oare namme útsocht. Ik hâld wol rekken mei wat ús mem derfan fynt. De bân mei har is sûnt ik sels mem bin ek bot feroare. We belje inoar hast alle dagen wol eefkes. Ek doe’t mei de earste de boarstfieding net woe, wie ús mem der om goeie rie te jaan. ‘Fuort oer op de flesse’, sei se.

Dit famke sil opgroeie mei in protte boarters om har hinne. Yn Wjelsryp is op it stuit in echte babyboom oan ’e gong.

In protte freondinnen binne ek swanger.

It stekt oan! Op sa’n 400 ynwenners binne der no sân berntsjes ûnderweis en it jier is noch mar krekt begûn. Der komme fêst noch wol mear by!

Arjanne Nijp

Assistinte Heleen Harmens op it konsultaasjeburo yn Kollum. Se docht dit wurk al 22 jier, en it is neffens har ‘de leukste baan fan de wrâld’. Der is yn dy jierren in soad feroare. ‘De âlders binne mûniger wurden, se witte mear.

En ik sjoch folle mear heiten, dy’t “papadag” hawwe, dat fyn ik hiel leuk. Mar myn hert leit by de bern, en dy binne itselde bleaun!’

It konsultaasjeburo tinkt mei dy mei

By in befalling wurdt net allinnich in berntsje berne, mar ek in mem. Mar der sit gjin gebrûksoanwizing by dyn berntsje, en in kursus ‘mem-wêze’ bestiet ek net. Logysk dus, datst mei allegear fragen komst te sitten.

Seker as nei de earste dagen de kreamheinster fuort is en de ferloskundige net mear delkomt.

Meastal stelst dy fragen dan oan dyn eigen âlders, freondinnen of oare kunde. Mar allegear sille se in oar antwurd jaan. En dat kin dy, as nije mem, dan nóch wer ûnwisser meitsje. Yn Nederlân bestiet al mear as 100 jier in ynstelling dêr’tst mei soksoarte fragen terjochte kinst. It konsultaasjeburo.

It konsultaasjeburo is der benammen om de groei en ûntwikkeling fan bern fan 0 oant en mei 4 jier te begelieden. Dat dogge se troch de bern geregeld te mjitten en te weagjen.

Boppedat observearje se de bern om te sjen wat se al en net kinne. Dat sette se ôf yn groeikurves en yn it Van Wiechenskema foar de ûntwikkeling. Fierders wurde de bern lichaamlik kontrolearre. Sa sinjalearje se op tiid ôfwikingen, en kinne se trochferwize nei oare soarchferlieners as dat nedich is. En fansels is it konsultaasjeburo der ek foar de faksinaasjes.

As jeugdsûnenssoarch ferpleechkundige wurket Ylse van Wieren op it konsultaasjeburo yn Drachten. Se sjocht dêr gauris âlders dy’t fragen hawwe oer bygelyks de fieding: hoe faak moat in baby drinke? En hoe kin ik it bêste begjinne mei byfieding? Ek sliepen, gûlen en medyske fragen komme faak oan ’e oarder op it buro. ‘Mar âlders hoeve net te wachtsjen op harren ôfspraak op it buro as se fragen hawwe. Se kinne ek altyd belje of maile. En as it nedich is, kom ik ek op hûsbesite’, fertelt Ylse.

Foar harren antwurden op de fragen dêr’t âlders mei komme, hâlde Ylse en har kollega’s har oan profesjonele rjochtlinen dy’t yn hiel Nederlân jilde. ‘Troch goed te lústerjen en troch te freegjen, en mei de ûnderfining dy’t we hawwe, kinne we advys op maat jaan.’ En it hinget ek hiel bot fan de âlders sels ôf, wit Ylse. ‘De iene wol graach in hiel fiedingsskema, en de oare is tefreden as se heart dat wat se docht, goed is. Ik bin der om mei te tinken. It giet derom út te finen wat foar âlders en bern it bêste wurket.’

24

25

It konsultaasjeburo wurdt troch guon âlders ek wolris ‘konsternaasjeburo’ neamd. “Der sitte wol kundige dames tusken, mar it gros is my tefolle mei harren kurves dwaande.

Te dik, te tin, ik ha alles hân. Jammer want foaral by it earste berntsje kinne se jo knap ûnseker meitsje”, skriuwt Aafje van het MeerOerlemans op Facebook. “Ik fyn it jammer dat bern fuort yn in hokje pleatst wurde. Bin bliid dat it der is, dêr net fan. Mar it binne bern en echt wier, net ien is gelyk”, fynt Hiltje Groendijk-Cuperus. Mar der binne ek oare lûden te hearren. GeartsjeTolsma-Jongboom: “Wy fine it altyd leuk om derhinne, even checke oft alles noch goed is.” “Goed dat it der is. Do kinst sels kieze yn hokker foarm ast it ha wolst. Ast no trou alle kontrôles dochst of allinnich de faksinaasjes. Der is yn elk gefal in plak dêr’tst dyn fragen stelle kinst”, seit Sjoukje Reitsma.

Neffens ferpleechkundige Ylse van Wieren hat it foaral te krijen mei kommunikaasje. ‘De sûnens fan bern is sa belangryk foar âlders, dus it is wichtich dat ik it goed ferwurdzje.’

Mar ek it previntive karakter fan de soarch spilet neffens har in rol. ‘Wy sinjalearje it as bern risiko rinne, dus op it momint dat der noch gjin probleem is. As der bygelyks heupôfwikingen foarkomme yn de famylje, dan litte we altyd in echo meitsje, want as der in ôfwiking is, is it belangryk dat we dat op tiid witte. Wy witte wol dat der 9 fan de 10 kear neat te rêden is, mar âlders witte dat fansels net. Ast dat net útleist, kinne dy har dêr miskien wol drok om meitsje.’

Mear ynformaasje: www.ggdfryslan.nl/1012/consultatiebureau

DE BABYKONSULINT LEART DY DYN POPPE KENNEN Sûnt in pear jier kinst yn dy ûnwisse begjintiid fan it heit en mem wêzen ek by in babykonsulint terjochte mei fragen oer dyn poppe, of oer dingen dy’t oars geane as datst ferwachte hiest. Babykonsulinten binne spesjalisearre ferpleechkundigen mei in soad ûnderfining mei babys.

Elena Atsma út Snits is ien fan de twa babykonsulinten yn Fryslân. ‘Ik geef eigenlijk geen directe adviezen, maar help ouders hun baby te leren kennen’, fertelt se. In protte saken dêr’t âlders tsjinoan rinne, komme neffens har troch in tekoart oan kennis. ‘Als er bijvoorbeeld problemen zijn met slapen, geef ik inzicht in hoe een baby slaapt. Ik probeer ze te laten kijken naar hun kindje. Zodat ze kunnen zien wanneer het moe is, of wanneer het honger krijgt.’

In babykonsulint komt by de âlders thús, om mei te sjen yn de sitewaasje wêryn’t it probleem him foardocht. Elena Atsma: ‘Ik kijk mee tijdens het voeden en blijf bijvoorbeeld tot het kindje gaat slapen. Dan zie ik hoe de ouders het doen en kan ik ze bevestigen in hun rol als vader en moeder. Veel ouders zoeken hun informatie op internet, maar dat maakt ze ook vaak onzeker.’ De tiid, de oandacht en it meisjen is ek krekt dat stikje mear dat babykonsulintes biede kinne. ‘Ouders doen allemaal hun best, maar soms hebben ze een steuntje in de rug nodig.’

Mear ynformaasje: www.babyconsulent-sneek.nl

Ciska Noordmans

Ouders als spiegelbeeld Yteke Roosma is koördinator Educatieve Bibliotheek yn it Hearrenfean. It is noch betiid op ’e moarn en de bibleteek is noch sletten as sy in boekje iependocht oer de lêsopfieding fan bern. Wa hat de kaai yn hannen om bern te motivearjen?

BoekStart, lezen met baby’s Fansels, âlders hawwe de grutste ynfloed op it lêzen by bern. ‘Met name als het gaat om het plezier in lezen’, fertelt Roosma.

‘Goed voorbeeld doet goed volgen. Maar ouders beseffen dat niet altijd. Het begint al bij de aangifte van de geboorte bij de gemeente. Daar krijgen ouders een brief van de gemeente met toelichting over Boekstart en een bon waarmee ze hun kind lid kunnen maken van de bibliotheek. Ouders met kinderen van 0-2 jaar ontvangen dan bij de bibliotheek een koffertjemet twee voorleesboekjes en informatie over het voorlezen. Veel ouders zijn verbaasd als ze horen dat je met baby’s van twee, drie maanden al kunt beginnen met voorlezen uit een boekje. Door samen te kijken, te praten en te zingen, leren kinderen klanken, krijgen woorden betekenis en wordt de concentratie gestimuleerd. Allemaal voorwaarden om later goed te kunnen lezen. Bovendien is dit een gezellig momentje voor ouder en kind samen. De consultatiebureaus ondersteunen dit initiatief en delen de folders nog een keer uit als de kleine zeven maanden is. Via de Kinderopvang hebben we eveneens een project BoekStart, nu gericht op kinderen van 0 – 4 jaar. Onlangs hebben we een speeddate georganiseerd met 120 kraamverzorgsters.’

Kreamhelp In protte heiten en memmen fine it mar nuver om tsjin lytse popkes te praten. Dy kinne ommers dochs neat weromsizze, is faak de gedachte. Dêrom wurdt no de kreamhelp ynsetten om it lêzen te stimulearjen. De measte jonge âlders fan tsjintwurdich komme sels net mear út grutte húshâldingen. Se hawwe net meikrigen hoe’t grutte broer in ferhaaltsje foarlêst oan it lytse suske. Want pratendewei hearre bern klanken, krije wurden betsjutting en leare lytskes har te konsintrearjen. Boppedat is der ek wer in ynteraksjemomintsje tusken âlder en lytse

protter. Roosma: ‘In veel gezinnen staat de tv de hele dag aan. Kinderen kunnen hun eigen gebrabbel niet meer horen, laat staan dat ze de klanken en de gezelligheid van het gezin meekrijgen.’

‘Toen we deze zomer op vakantie geen tv keken, zagen we dat de kinderen elkaar opzochten en urenlang zoet waren. We hebben gezellige gesprekjes gevoerd en echt genoten van elkaar. Dat heeft ons de ogen geopend.

Nu hebben we permanent tv-tijd geminderd.’

Bewuste ouders De feroarjende maatskippij is fan ynfloed op hoe’t wy mei bern omgean en wat wy har meijouwe, bewust of ûnbewust. ‘Het gaat om aandacht voor elkaar. Ouders zijn vaak druk, druk, druk. Laatst zag ik in de bus een moeder met een klein meisje. Het kind keek naar de moeder, terwijl de moeder de hele reis zat te appen op de smartphone. Het werd me koud om het hart. Tegenwoordig gaat heel veel digitaal. Dat hoeft niet per se minder te zijn. Er zijn prachtige digitale prentenboeken* beschikbaar. Het gaat erom hoe je de tablet inzet; ga je samen kijken, praten en luisteren of is het een zoethoudertje?’

Vaders voor lezen As bern sels noch net lêze kinne, binne der in protte minsken yn ’e sirkel om it bern hinne dy’t in boekje pakke en foarlêze wolle. It animo om foar te lêzen rint hurd achterút as it bern sels lêzen leard hat. ‘Ouders gaan ervan uit dat de kinderen dan zelf kunnen lezen, maar de meeste aversie tegen lezen ontstaat doordat kinderen moeten lezen terwijl ze het

nog niet goed genoeg kunnen. Bovendien wordt elk kind blij van positieve aandacht, en voorgelezen worden hoort daarbij.

Uit onderzoek blijkt dat de invloed van voorlezende vaders het grootst is; zij praten op een andere manier dan de moeders met hun kroost, waarbij meer en andere woorden aan bod komen. Ouders kunnen de interesse voor lezen bij deze kinderen stimuleren door samen te lezen.’**

‘Een boek is een aanleiding om samen herinneringen op te halen of verder te fantaseren.

Na Rupsje Nooitgenoeg hebben we over taartjes gesproken en over het baby’tje in mama’s buik maar het is ook de aanleiding geweest haar knuffels te tellen.

Elke bladzij vergroot de wereld van Jozefien.’

Mar ek al dochst nóch sa dyn bêst, dan wol dat noch net sizze datst in bern krijste dat sljocht op boeken is. Roosma: ‘Mijn zoon hield ook niet van lezen, alhoewel ik mijn stinkende best deed, maar nu hij zelf een dochtertje heeft, is hij regelmatig in de bibliotheek te vinden. Wat je erin stopt, komt er ook weer uit…’

‘Us Aaron (6) kin al in bytsje lêze en no ûntkomt him neat mear. Hy is sljocht opboeken.

Mar lêsten sei er tsjin my: ‘Mem, ik kin al kloklêze!’

‘O ja jong?’ antwurde ik, benijd wêr’t er dat leard hie.

‘Ja hear,’ sei er, ‘k..l..o..k.’

* Kijk voor digitale prentenboeken eens op: web.bereslim.nl, wepboek.nl, tomke.nl (Fries) ** De meeste bibliotheken hebben samenleesboeken, waarbij het technisch makkelijke deel door het kind gelezen wordt. Een andere vorm van samen lezen is toneellezen, waarbij een aantal kinderen een eigen rol in het boek heeft.

26

27

Nynke van der Zee

Jou dy op foar it heit&mem-panel!

Hasto ien of mear bern yn de leeftyd tusken 0 en 6 jier en liket it dy leuk om mei te dwaan oan it heit&mem-panel? It makket net út watfoar taal at jim thús prate: Nederlânsk, Frysk of in oare taal.

Do kinst dy opjaan fia ynfo@heitenmem.nl of sjoch op www.heitenmem.nl foar mear ynformaasje.

Bringsto dyn bern twatalich grut?

Doch ek mei oan ús heit&mem-panel!

‘Mem, mei ik fan ’e middei mei Milan boartsje? Wy sille by syn oma mei de hûn te wandeljen.’ Bern groeie yn Fryslân op mei mear as ien taal. It opgroeien mei ferskillende talen hat ynfloed op de taalûntwikkeling fan bern. Mar hoe wurket dat krekt? Dat wol it heit&mem-panel graach yn kaart bringe. Dochsto ek mei?

De Afûk en it Sintrum Frysktalige Berneopfang hawwe, yn gearwurking mei de Fryske Akademy en de RUG, koartlyn it heit&mem-panel opset. ‘Dêrfoar sykje wy âlders dy’t ynformaasje diele wolle oer de taalûntwikkeling fan harren bern yn de leeftyd fan 0 oant 6 jier’, leit Sytske de Boer fan it SFBO út. ‘Doel is dat wy mei dy ynformaasje oer in langere tiid sjen kinne hoe’t de ferskate talen harren ûntwikkelje by bern.’

In goed foarbyld is de taal wêryn’t bern boartsje, fertelt Sytske. ‘Op in bepaald stuit brûke Frysktalige bern it Hollânsk as se boartsje. Mar op hokker leeftyd bart dat, wêrtroch komt dat en jildt dat oarsom ek: dat Nederlânsktalige bern yn it Frysk boartsje? Dat binne nijsgjirrige saken om út te sykjen. Troch op grutte skaal mei meardere dielnimmers ûndersyk te dwaan nei dy fragen, kinne wy sjen hoe’t it gebrûk fan de taal yn de rin fan de tiid feroaret.’

‘Doel fan it panel is om te sjen hoe’t it gebrûk fan de taal yn de rin fan de tiid feroaret.’

In haai oan de keukentafel Elisabeth Mulder-de Jong út Nij Beets is dosinte Ingelsk op it Liudger yn Drachten en docht mei oan it panel. ‘Wy ha trije bern – Jonathan fan 11 jier, Joëlle fan 8 jier en Benjamin fan 6 jier – dy’t wy twatalich grutbringe. Wy prate thús Frysk en op skoalle leare se it Hollânsk’, fertelt Elisabeth. ‘Omdat ik sels op myn wurk in soad Ingelsk praat, doch ik dat thús ek wolris mei de bern. Oan de

28

29

keukentafel oefenje wy dan in pear wurdsjes.

De âldste kin sa stadichoan al hiel wat Ingelske wurden en ek de jongste fynt it prachtich.’

Doe’t Elisabeth troch har doarpsgenoate Lysbeth Jongbloed fan de Fryske Akademy frege waard om mei te dwaan oan it heit&mem-panel hoegde se dan ek net lang nei te tinken. ‘Ik krij sa no en dan in boartersspultsje troch de bus, mei dêrby in evaluaasjeformulier’, fertelt se. ‘Doel is dat ik it spultsje mei Benjamin doch en dan notearje hoe’t er de taal oppakt.’ As foarbyld pakt Elisabeth it spultsje mei de haai út de kast, wêrby’t bern de nammen fan ferskate gebrûksfoarwerpen yn it Ingelsk leare moatte.

‘Dizze shark kin allinnich mar Ingelsk, fertel ik Benjamin’, laket Elisabeth. ‘Dus as er ús ferstean wol, moatte wy ek Ingelsk prate. Dat fûn er echt geweldich en ek Joëlle hat fanatyk oan it spultsje meidien.’

Twatalige tips en trúks Op it evaluaasjeformulier jout Elisabeth oan hokker Ingelske wurden at Benjamin mei trije kear oefenjen wol en net wist. Dat formulier stjoert se werom nei it SFBO. ‘Sa krije wy ynsjoch oft sa’n spultsje helpt om in bern boartsjendewei in nije taal oan te learen’, leit Sytske de Boer út. Neffens it SFBO is dêr ferlet fan, seker ek foar it Frysk. ‘Aardich wat âlden jouwe oan dat se harren bern twatalich grutbringe wolle, mar yn de praktyk sjogge se dat it bern sels amper Frysk praat’, wit Sytske.

‘Hoe kinst dyn bern yn sa’n sitewaasje op in leuke wize útdaagje om ék it Frysk te brûken?

Troch de ûnderfiningen fan de dielnimmers fan it heit&mem-panel te bondeljen, kinne wy nije materialen ûntwikkelje en heiten en memmen goeie tips jaan út de praktyk.’

Op har wurk as dosinte Ingelsk sjocht Elisabeth hoe wichtich at it is om al betiid mei oare talen oan de slach te gean. ‘Hoe earder ast bern de klanken learst, hoe makliker it letter wurdt. Ik lear ús bern thús bygelyks de Ingelske “the”-klank. Dat is in yngewikkelde klank, mar ast der al betiid mei begjinst, ha se dêr aanst gjin muoite mear mei.’ Troch mei te dwaan oan it heit&mem-panel is Elisabeth thús noch aktiver dwaande mei meartaligens.

‘Ik lês in hiel soad foar, Frysk en Nederlânsk.

Dat die ik foarhinne ek al, omdat ik it in moai yntym momint fyn. Mar ik fyn it tagelyk ek hiel nijsgjirrich om te sjen hoe’t bern in nije taal leare.’

‘Ik fyn it hiel nijsgjirrich om te sjen hoe’t bern in nije taal leare.’

In ferriking foar elk bern Yntusken dogge sa’n 500 bern mei oan it heit&mem-panel. Mar dêr moatte noch mear by komme, fynt Sytske. ‘Elkenien kin meidwaan, mar betingst is wol datsto teminsten ien bern hast tusken de 0 en 6 jier, omdat dat de leeftyd is dêr’t wy ûndersyk nei dogge. Om it leechdrompelich te meitsjen, kinst ek digitaal meidwaan. Dan krijst de fragelist fia de mail en de spultsjes fia de post of in kontaktpersoan by dy yn de buert.’

Alders dy’t meidogge krije boppedat berjocht as de ûndersyksresultaten beskikber binne.

‘Dy pleatse wy op de heit&mem-webside, sadat elkenien der by kin. En fansels bart dat anonym’, fersekeret Sytske. Elisabeth is no al entûsjast: ‘Us bern fine de spultsjes prachtich.

Meartalichheid is in ferriking foar elk bern.’

Tine van Knijff

Gjin styfmem, gjin bonusmem, gewoan Lieske Styfmem is se net, bonusmem ek net. Lieske is gewoan Lieske, foar al har bern. Doe’t Lieske (30) sân jier lyn by Ypke (52) en syn fjouwer bern op ’e buorkerij yn Vegelinsoard kaam te wenjen, hie se sels noch gjin bern.

‘Mar sadree’t ik hjir binnenkaam, hie ik der fjouwer. Ik fielde my fuortendaliks mem’, fertelt Lieske Bouwhuis-Boonstra.

Ilse is no 19 jier, Sigrid 17, Marit 13, Karst 10, en sûnt fjouwer jier hawwe Ypke en Lieske ek tegearre in berntsje: Niels. De bern binne allegear wiis mei Lieske. ‘Mar yn it begjin moasten twa fan de fjouwer behoarlik wenne. Marit, doe seis jier, wie hiel bot fan: “Wolkom! Wolkom!”, wat se eins net miende.

Wylst Sigrid hiel dúdlik sei: wat dochsto yn myn hûs?’

Dêr hie Lieske wol begryp foar: de bern misten harren mem. ‘Doe’t ik de tún oanpakke soe, seinen se: “dat is mem har tún”. Doe ha ’k útlein dat mem it fêst ek net moai fine soe as der neat mear groeie koe yn ’e tún.’

Tineke van der Wal, gesinscoach by Jeugdhulp Friesland, neamt soks in ‘loyaliteitsklem’.

‘Kinderen hebben een enorme loyaliteit naar hun ouders toe. Ze hebben het gevoel dat ze hun eigen moeder verloochenen als ze een goede band opbouwen met hun stiefmoeder.

Dat gevoel moet je als stiefouder respecteren.’

Al hoe ticht at Lieske ek by de bern stiet, guon saken lit se oan heit Ypke en de mem oer. ‘Hoefolle bûsjild at se krije bygelyks, of

petearen op skoalle. Dêr kom ik net tusken.’

‘Dat doet zij goed’, fynt Tineke van der Wal. ‘Als stiefouder moet je jezelf altijd op de tweede plaats zetten. Ons advies aan “dominante” stiefouders is: leun wat meer achterover. De biologische ouders moeten in actie komen naar de kinderen toe. Als de kinderen weten dat ze van beide ouders mogen blijven houden, valt alles op zijn plaats. Dan kunnen ze in alle vrijheid óók een band opbouwen met hun stiefmoeder.’

Fiif jier lyn wie se der noch wis fan: se hie genôch oan dizze bern. Mar in jier letter feroare dat en waard Niels berne. Omdat de oare bern har Lieske neame, neamt ‘har eigen’ Niels har no ôfwikseljend mem en Lieske.

‘Dat fyn ik bêst.’

Mei de oare bern hat se de babyperioade net meimakke, mei Niels fansels al. ‘Dan merkst it ferskil. Alles wat Niels foar it earst die, sa as rinne en prate, dêr wie ik sá grutsk op.

Mar as ik de oare bern sa lyts meimakke hie, hie ik fêst like grutsk west.’

Foar de gruttere bern wie it wolris spitich as Niels wat foar it earst die, bygelyks syn earste stapkes sette, wannear’t sy krekt by harren mem thús wienen. ‘En Niels mist de oare bern fansels ek wolris. Dan freget er: komt Karst ek hast wer by ús? As it hiele spul dan wer thús is, is hy o sa bliid. En ik ek fansels.’

Lieske is in mem dy’t fynt dat alles útpraat wurde moat. ‘Marit joech in skoft op myn

‘Ik woe hiel graach deselde namme ha as alle bern.

Wy binne dy deis mei syn seizen troud.’ fragen oer hoe’t se har fielde, as antwurd “raar”. Sy wist net hoe’t se har gefoel útdrukke moast. Doe ha ik fan myn mem, dy’t yn it ûnderwiis wurket, it emoasjespul krigen.

Dat hat har holpen om fertelle te kinnen dat se lulk wie, of fertriet hie.’

Tineke hat dêr ek ûnderfining mei: ‘De echte “binnenvetters” voelen de loyaliteitsklem het meest. Deze kinderen denken: ik kan maar beter niks zeggen, dan kan het ook niet tegen één van mijn ouders gebruikt worden.

Zij moeten het gevoel krijgen dat ze mogen aangeven wat het met hen doet: de scheiding en de nieuwe situatie.’

Ypke en Lieske ha sûnder profesjonele help harren gesin op ’e rit set. De gesinnen dy’t troch Jeugdhulp Friesland holpen wurde, krije

30

31

ûngefear in healjier begelieding. ‘Sommige ouders hebben wel inzicht in wat belangrijk is voor hun kinderen, maar hebben nog een zetje in de goede richting nodig. Zien dat je adviezen effect hebben en een gezin in een halfjaar weer op de goede weg is: daar doe je het voor’, fynt Tineke.

Fiif jier lyn binne Ypke en Lieske troud. ‘Ik wie heechswanger fan Niels en woe hiel graach Bouwhuis as achternamme hawwe, deselde

as alle bern. It fielt ek as binne wy dy deis mei syn seizen troud. Der wie fierder ek net ien by.

De bern ha nei it trouwen gebak útsocht en doe binne we earst nei Ypkes heit en mem en letter nei myn heit en mem ta riden.’

It gesin fielt no kompleet foar Lieske. ‘Ik ha wol eefkes tocht: is it net sneu foar Niels, as iennichst bern. Mar hy is ommers net allinnich! Nee, it is goed sa.’

Boeken van treast De Fertelbeam Britta Teckentrup

0 5 , 2 €1 4-8 JI

ER

Foks hat in lang en lokkich libben

stiet. In beam fol mei oantinkens.

hân, mar no is er wurch. Hy sjocht

Dit werklik prachtige boek is

noch ien kear nei syn dierbere

no ek yn it Frysk ferskynd. It

bosk en docht syn eagen ticht.

fjouwerkante printeboek mei

Foks falt yn ’e sliep. Foar altyd.

in leaf en treastend ferhaal en

De oare bisten yn ’e bosk misse

prachtige yllustraasjes giet oer

harren freon en komme byinoar

oantinkens dy’t efterbliuwe as der

om de moaie oantinkens oan

ien dy’t wy leafhawwe deagiet.

foks mei-inoar te dielen. Samar

It is in sfearfol posityf ferhaal dat

ynienen groeit der op it plak dêr’t

oanslút by de belibbingswrâld fan

foks begroeven leit in lyts plantsje.

bern. In moai boek om te lêzen

By elk oantinken wurdt it plantsje

mei dyn bern en om der tegearre

grutter en moaier, oant der in

oer nei te praten.

grutte beam midden yn ’e bosk

Dizze boeken binne û.o. te krijen yn de Fryske boek- en kadowinkel fan de Afûk of online te bestellen fia websjop.afuk.nl

Tomke – Leave pake Durk

€ 8,95 Foar altyd yn ús hert

Op in dei wurdt pake Durk siik en hy stjert.

Tomke hat fertriet. Tomke is by de útfeart yn it krematoarium. It boekje giet oer de lêste reis fan pake nei it krematoarium, de plechtichheid, it fuortglydzjen fan de kiste en it kofjedrinken nei ôfrin. Om bern te belûken by en ta te rieden op de gong fan saken om in kremaasje hinne.

Ien ferlieze docht sear. Fansels wolst, as it in oar oerkomt, dyjinge treaste en moed ynsprekke. Mar hoe fynst de juste wurden? Yn dit boekje binne moaie wurden en gedichten sammele oer it ôfskie, de pine, de leafde en de reis nei it grutte ûnbekende. Efter yn it boekje steane faak brûkte teksten foar kaarten en advertinsjes. ‘Foar altyd yn ús hert’ is in treastend kadootsje of in ynspirearjend boekje foar dysels.

Ule wie de earste dy’t wat sei. Hy glimke leafdefol en sei: ‘Ik wit noch doe’t Foks en ik noch mar lyts wiene. Elke hjerst diene we wedstrydsje wa’t de measte fallende blêden fange koe.’ De oare bisten wisten it ek noch en glimken.

32

33

€ 6,-

€ 6,50

Leave Beppe Pluis Beppe Pluis is deagien. Nijntje giet mei op begraffenis en letter nei it grêf om blommen te bringen.

Ule hie Foks boppe út syn beam wei sjoen.

Hy fleach nei ûnderen en gie by syn freon sitten.

Ule wie hiel fertrietlik. Hy koe Foks al hiel lang.

Mar Ule wist dat de tiid kommen wie foar syn freon om fuort te gean.

Janneke de Boer

Coeliakie: oer de holle sjoen en 没nbegrepen

‘Net te ferklearjen pine en in groei-efterstân; dat kaam fan it pesten, sei de húsarts.’

Coeliakie (sprek út: seuliakíé) is in opfallende namme foar in tige ferfelende oandwaning dy’t by de measte minsken better bekend is as glutenyntolerânsje. Minsken mei in glutenyntolerânsje kinne net oer gluten.

Dat is in groep aaiwiten dy’t je ûnder oaren fine yn bepaalde nôtsoarten, lykas weet, rogge en spjelt. Hjouwer is op himsels glutenfrij, mar yn Nederlân is de hjouwer meastal besmet mei weet en dêrtroch kinne Coeliakiepasjinten dy nôtsoarte ek net ite.

It al ynnimmen fan gluten soarget by Coeliakie foar skea oan it slymflues fan de tinne term en de termflokken. It feroarsaket boppedat in ferskaat oan búkklachten.

Neffens de Maag Lever Darm Stichting wurdt de diagnoaze Coeliakie gauris steld by bern, mar ek hieltyd faker by folwoeksenen tusken de tweintich en de tritich jier âld. Der kin net mei wissichheid sein wurde oft dy lêste groep de oandwaning al langere tiid hat of dat sy it pas letter krigen hawwe. Dochs komt it noch regelmjittich foar dat Coeliakie oer de holle sjoen wurdt, lykas by Bas en Lysbet.

Bas Doe’t Bas krekt ien wie, makken syn âlden harren soargen om syn sûnens. ‘Bas kreeg steeds dunnere armpjes en beentjes, werd steeds bleker en wilde niet meer spelen’, seit syn mem Annet Hoekstra-Haverkamp oer dy tiid. By de húsarts kaam de famylje Hoekstra ynearsten net folle fierder as de diagnoaze pjuttediarree, wat mei wat ORS oerbetterje moast. Bas bedarre úteinlik by de bernedokter: ‘De kinderarts wist meteen waar Bas last van had. Het bloedonderzoek liet vervolgens duidelijk zien dat zijn diagnose klopte. De betreffende waarden in Bas zijn

34

35

bloed waren veel te hoog. Het bleek dat Bas ongeveer een halfjaar achterliep in zijn lichamelijke ontwikkeling. Nu, vier jaar later, speelt en ontwikkelt hij zich gelukkig helemaal normaal. Het is nu een heel nieuwsgierig mannetje.’

Underwilens is lytse Bas net sa lyts mear en binne der sûnt de diagnoaze dus al fjouwer jier ferstrutsen. Hy is dan ek al hielendal wend oan syn nije ytpatroan.

‘Bas weet niet beter dan dat hij niet alles kan eten, hij voelt zich ook niet anders dan andere kinderen. Als ouders vinden wij het belangrijk dat eten vooral gezellig is, mits de kinderen de benodigde vitamines en mineralen binnenkrijgen. Bas is van het type “wat de boer niet kent...”. Dit zorgt soms voor de nodige uitdagingen in de keuken, maar een oplossing vinden is tegenwoordig niet heel lastig. Wij bakken zelf glutenvrij brood, persen sinaasappels uit en eten ovengebakken patat.’ Dat lêste, ljochtet Annet ta, hat dermei te krijen dat yn bitterballen en kroketten ek gluten sitte.

Troch de patatsjes nét yn it frituerfet te bakken, kin it hiele gesin dêrfan mei-ite.

‘Laatst heeft zijn klas de Klokhuisaflevering over Coeliakie teruggekeken. Dat was erg verhelderend voor Bas zijn klasgenootjes.

“Oh, heb je dát!” zeiden ze.’

Lysbet Neidat se as bern fjirtjin jier lêst hân hie fan in ferfelende mar net te ferklearjen pine, sa fertelt Lysbet Moyo-Wiersma, krige se doe einlings in diagnoaze. Fan de doktersassistinte. Hoe faak as se earder ek nei de húsarts west hie, in antwurd op de fraach

wat har mankearre kaam der al dy tiid net.

‘Ik bin de assistinte tankber, mar tagelyk nim ik it ús húsarts net kwea ôf. Ek al skode hy de kwaaltsjes en de groei-efterstân ynearsten op it feit dat ik doe pest waard. Dat pesten kaam krekt om’t ik lytser wie as de oaren.

It is spitich dat it sa lang duorre hat, mar de techniken wiene doe ek noch net sa fier ûntwikkele as hjoed-de-dei’, leit se út.

Nei’t de diagnoaze Coeliakie steld wie, die bliken dat Lysbet in lichaamlike efterstân fan mar leafst fiif jier hie: ‘Ik bin doe op dieet gien en stie in skoft ûnder strange kontrôle fan in bernedokter. It folgjen fan it dieet soarge derfoar dat ik in groeispurt trochmakke en ik net langer de lytste wie.’

Lysbet is sûnt in goed healjier sels mem, en se makket har wol wat soargen oer har famke: ‘Coeliakie is erflik, al kin it ek in generaasje oerslaan. Ik bin sels wol wat foarsichtich mei it jaan fan de earste hapkes. Ik wol har skielk graach teste litte, mar foarearst liket se noch net op gluten te reagearjen. Wol fyn ik it spitich dat ik har hapkes net foar har priuwe kin.’

Lysbet fynt it goed dat Coeliakie mear bekendheid krijt, sadat der mear begryp ûntstiet en der mear bern en folwoeksenen op in earder momint diagnostisearre wurde kinne.

Se wol âlders dy’t mei Coeliakie te meitsjen krije dit noch meijaan: ‘Der binne tsjintwurdich in protte glutenfrije produkten te krijen. It is gjin swiere lêst. As je ienris witte wêr’t je op lette moatte, fine je dêr wol in wei yn.’

Dieuwke van der Meer

De tún yn!

8

m o n ë e e id

2

Fruit plukke De measte bern witte net oars, dan dat it fruit út de winkel wei komt. Hoe moai is it dan, datst se ris mei nimst te fruitplukken.

Lit se ris ûnderfine hoe’t fruit groeit en priuwt. Ast sels gjin fruit hast te groeien yn de tún dan kinst se meinimme nei bygelyks de pluktún ‘De Fruittuin’ by Eastermar, de pluktún ‘Frytsjam’ yn Twyzel of de pluktún ‘Simmerfruit’ yn Noardburgum.

n r e b i e m

3

1

Mearketúntsje Nim in grutte pot of skaal en folje dizze foar de helte mei potgrûn. Set der as earste leechbliuwende rotsplantsjes yn en oare lytse plantsjes sa as it vlijtig liesje. Folje dêrnei it mearketúntsje op mei bygelyks in moaie skulp, in lyts húske, in bankje, skommeltsje, paadsje, paddestuoltsjes en flinterkes. Meitsje sa in lyts doarpke foar kabouterkes of elfkes. In leuk projekt om mei dyn bern te dwaan. Binne dyn bern net sa fan de elfkes? Meitsje der dan bygelyks in spannende dinosaurustún fan!

Ivige blomkes Plokje moaie blomkes mei dyn bern út jim tún of sykje se bûtenút. Lis de blomkes, sadree’t jim thús binne op in stik wyt papier en lis der noch in stikje papier boppe op.

Lis it pakketsje tusken in dik boek en lis der noch in pear dikke boeken boppe-op en lit de blomkes sa’n 4 wike droegje. Nei 4 wiken ha jim prachtige platte ivige blomkes.

Grientetúntsje Al op jonge leeftiid kinne bern dy mei helpe mei in lyts grientetúntsje. Op dizze wize leare se al gau wat se wol en net ite kinne hoe’t griente groeit. Ienfâldige planten om mei te begjinnen binne tomaten, earten, framboazen en ierdbaaien.

n a a 4 w d e 6 t n ú t e d n y Krytboerd tsjin de skutting Fleurje dy saaie skutting ris op mei in moai krytboerd. Dizze kinst keapje mar ek sels meitsje troch in wetterbestendige multiplexplaat mei MDO-coating te beskilderjen mei krytboerdferve.

5

8

7

Stienen fervje Gean lekker mei de bern der op út en sykje moaie stienen. Fervje se by thúskomst op yn allerhande moaie kleuren, meitsje der fruit fan, grappige meunsterkes, krûpelhintsjes of ierdbaaikes. Op it ynternet stean genôch leuke foarbylden! Mei dy gekleurde stienen kinst fanalles dwaan. Sa kinst ast twa kear fiif gelykense stienen hast, it spultsje ‘Bûter, tsiis en aaien’ dwaan. Kenst de gekleurde stienen ek yn dyn tún ferstopje en dyn pjut se opsykje litte.

36

37

Autodyk Lit de jonges (lyts en grut) mar lekker bûtenboartsje mei de auto’s op in echte autodyk yn it gers fan semint. Om dizze te meitsjen markearrest earst it model mei wat sân of in wite spuitbus, bygelyks yn in 8-foarm. Graaf de baan dêrnei sa’n 10 sm út.

Ming dan seis dielen semint mei in diel skerp sân en jit der safolle wetter by sadat er in dikke pasta ûntstiet. Goed riede en dan kinst de geul langsem folje mei it semintmingels.

Neidatst de baan 12 oeren droegje litten hast, kinst de dyk swart beskilderje en wite markearingen oanbringe.

Meitsje it echt ôf troch lytse beamkes del te setten of in tunnel of brêge derby te meitsjen.

Bistenspeurtocht Bern meie graach ûntdekke. Gean dêrom mei jim bern dizze simmer lekker de tún yn en sykje lytse bisten. Nim in skepnetsje mei, in wite amer en in fergrutglês. Lit de bern wat lytse bisten út in sleat of fiver fiskje. (bliuw der wol by!) Hokker bistkes ha se fûn? Hoe sjogge se derút? Skriuw it op of set de bisten op de foto. Ek kinst in ynsektefâl meitsje troch in bekerke yn de grûn te setten in bygelyks in lyts blokje tsiis as appel deryn as lokmiddel. Set fjouwer stienen rûn de boppekant fan de beker en lis in stik hout oer de stienen as in beskermingsdeksel foar de fâl. At de bern klear binne mei ûndersykjen kinne de bistkes wer yn de natoer frijlitten wurde.

Tjalling de Vries (1959) is sinds 1991 algemeen kinderarts in het Medisch Centrum Leeuwarden. Hij is getrouwd en vader van drie kinderen: Fedde (1991), Marga (1995) en Anne (1998).

NIET GOED GROEIEN De ouders van Pieta gaan tegenover me zitten. Pieta, nu 16 maanden oud, groeit niet goed. De CB-arts maakt zich daar zorgen over. Sinds ze 8 maanden is, groeit ze nauwelijks en nu valt ze zelfs af. Ze is niet ziek en is dat ook niet geweest.

Wel heeft ze last van het poepen, dat wil soms niet. De zakjes die de huisarts gaf, helpen wel. De ouders vinden dat Pieta vaak humeurig is, ze wil niets en is niet blij.

Pieta zit bij haar vader op schoot en houdt haar duim in de mond. Ze kijkt me niet aan als ik probeer contact te maken. Als ik haar onderzoek, doet ze boos en trapt.

Dat doen kinderen vaker. Meestal lukt het toch een tegenspartelend kind te onderzoeken door rustig te blijven, de tijd te nemen, wat te kletsen en grapjes te maken. Ook Pieta wordt rustig en laat me uiteindelijk begaan als ik op haar neus druk en ‘piep’ zeg. Dat leidt haar af. Ik vind haar mager. Ze heeft geen spek en haar billen zijn ‘ingewaaid’, zoals mijn beppe dat noemde. Het haar voelt droog en bros.

De buik is bol.

De combinatie van het slechte groeien, de bolle buik, het haar en het humeur past bij coeliakie. Deze allergie voor gluten, een bestanddeel van tarwe, komt bij 1 op de 100 Nederlanders voor. Bij volwassenen moet, om dat vast te stellen, een vervelend inwendig darmonderzoek gedaan worden. Bij kinderen is een specifieke bloedtest voldoende.

De uitslag van deze test bij Pieta is afwijkend, ze heeft dus inderdaad coeliakie. De glutenallergie beschadigt de darm en daardoor kan deze minder goed voedingsstoffen opnemen. Daarom groeit Pieta niet goed.

De behandeling bestaat uit een dieet zonder tarwe en dat is best lastig: in veel gewoon eten (brood, koekjes) zit tarwe. Gelukkig zijn er goede alternatieven. Bij de behandeling speelt de diëtist dan ook een belangrijke rol.

De diëtist helpt de ouders met het vinden van de goede voeding voor Pieta.

Het leven van Pieta en vooral van haar ouders wordt op z’n kop gezet. Er moet flink wat geregeld worden: ze moeten alles over coeliakie leren, het dieet veranderen, zelf brood gaan bakken, de etiketten van voedingsmiddelen gaan lezen om te kijken of er tarwe in zit. Daarnaast zijn er natuurlijk zorgen: gaat het ons en haar lukken? Al met al een hele verandering.

Na een tijdje komt Pieta langs. Ze blijkt goed gegroeid en is bijna op haar normale gewicht. Ze is vrolijk. Het dieet lukt.

Halverwege het bezoek wil Pieta wat eten en krijgt ze een koekje. ‘Mm, lekker’, zegt ze.

Ze pakt nog een koekje en geeft dat aan mij: ‘Lekker opite!’

ADV

advertorial

Cadeautje van de bieb: het Boekstart-koffertje voor baby’s.

Kom met je baby naar de bieb en maak hem of haar direct gratis lid.

Dan heeft je kind toegang tot heel veel boeken. Bovendien krijg je de Boekstart-koffer van de Bibliotheek cadeau. Vol boekjes, een knuffeltje en voorleestips.

ABE HAT IT SAMAR FÛN IT PAAD NEI DE LEUKSTE BOEKEN In boekefretter, dat is Abe. Miskien net sa frjemd, want mem Atsje de Vries wurket foar de Biblioteek! It Boekstartkofferke wie dus yn ‘e kreamwike al yn‘e hûs, de boekekasten binne grôtfol en Abe (2,5) wit de rûte troch de biblioteek en nei de moaiste boeken feilleas te finen. Gelokkich foar Abe giet mem ek op har frije dagen graach nei de Biblioteek ta.

We wonen in Leeuwarden, ik werk voor Bibliotheken Noord Fryslân en eerder voor de bibliotheken in ZuidwestFryslân. Er zijn maar weinig vestigingen in de provincie die ik nog niet heb gezien. Eén van mijn favorieten is de strandbibliotheek van Makkum in de zomermaanden. Een andere superbieb staat op Vlieland, sinds februari in een nieuw pand. Het zal - mede dankzij de toeristen - vast niet lang duren voordat we daar meer leden dan inwoners hebben! En als ik er nog eentje mag kiezen, dan wordt dat Bibliotheek Leeuwarden. Zij bieden geweldige werkplekken voor zzp’ers en studenten. Koffie, thee, internet: alles bij de hand om een paar uren flink door te werken!

Abe z’n favorieten Zoek-boeken zijn momenteel Abe z’n grote favoriet.

Daarnaast blijft Dikkie Dik in trek en - jeugdsentiment voor mij - Gombal en de geheime knopkes. Maar eigenlijk vindt Abe alle boeken mooi. Hij kiest ze vaak zelf uit en

38

soms neem ik iets mee van m’n werk. Als ik weinig tijd heb, kies ik snel met één blik op de kaft. Dat gaat meestal goed, maar we hadden ook een keer een vrolijk ogend boek dat achteraf een rouwverwerkingsboek bleek te zijn! Never jugde a book by it’s cover, dus!

Meer dan boeken De bieb heeft natuurlijk meer te bieden dan alleen boeken.

In veel vestigingen worden bijvoorbeeld ook activiteiten georganiseerd. Voor kinderen, maar óók voor heit en mem. Handlettering bijvoorbeeld, voorlezen, kinder-ehbo, programmeren voor kinderen en theatervoorstellingen: voor iedereen zit er wel iets bij. De bieb brengt je verder!

Greep uit de kinderactiviteiten: • 13 april, 10.00 uur – voorleestips voor heit en mem (Bibliotheek Drachten) • 20 april, 14.45 uur – programmeren voor kinderen, 7-17 jr. (Bibliotheek Sneek) • 30 april, 11.00 uur – spelen met Boek & Muziek (Bibliotheek Lemmer en Joure) • 17 mei, 10.00 uur – voorleeshalfuurtje voor kinderen (Bibliotheek Oosterwolde) • 3 juni, 15.00 uur – voorstelling Sam topvoetballer (Bibliotheek Heerenveen) Op de hoogte blijven?

Kijk op facebook.com/bibliotheekfryslan

MarguĂŠrite van der Linden

n j i e j b t k a nap!

W Om zelfvertrouwen te kunnen ontwikkelen is het voor kinderen erg belangrijk dat zij waardering en bevestiging van hun ouders krijgen.

Veel ouders geven dan ook braaf heel veel complimenten. Het liefst de hele dag door: ‘Goh, wat ben jij knap!’ en ‘O, heb je dat al helemaal zelf gedaan?’, of ‘Wat ben jij al een sterke jongen!’

Het klinkt allemaal heel liefdevol en stimulerend, maar er zit wel een addertje onder het gras... Kinderen met ouders die liefdevol en gul strooien met com-plimenten kunnen toch angstig, onzeker en erg afhankelijk zijn, of zó overtuigd van zichzelf dat ze onuitstaanbaar worden… Wat gaat er mis?

aandachtspuntje eraan vastgekoppeld.

Gewoon menselijk is het dat het kind alleen dat ‘maar’ hoort en niet het compliment. Dit compliment is dus goed bedoeld maar heeft een averechts effect.

Je kunt beter alleen de inspanning benoemen en niet oordelen over het resultaat. Mocht het echt nodig zijn om naast het compliment een ‘verbeterpuntje’ uit te spreken, dan kun je vragen: ‘Mag ik je laten zien hoe ik dat doe?’ Of: ‘Zal ik je een tip geven hoe het de volgende keer sneller kan?’

Hoe?

Waarover?

Er bestaan eigenlijk twee soorten complimenten; complimenten over eigenschappen, zoals ‘Wat ben jij toch slim’, en complimenten over een inspanning, zoals ‘Wat heb je hard gewerkt’.

Allebei leuk om te horen. Maar op hun eigenschappen hebben kinderen geen invloed en daarom is het niet handig om een kind te prijzen omdat het slim is. Als dat slimme kind bijvoorbeeld een keer een onvoldoende voor een toets haalt, zal hij onbewust het idee krijgen dat hij dom is. Daar tegenover staat dat als een kind ergens een flinke inspanning voor geleverd heeft en het lukt niet, er wél alternatieven zijn: harder werken of anders werken. Dus een goed compliment vertelt een kind wélk gedrag gewaardeerd wordt en waaróm het gedrag gewaardeerd wordt.

Naast het HOE van een compliment op de juiste manier geven is het ook goed om stil te staan bij WAAROVER je een compliment geeft. Er zijn dingen die je eigenlijk vanzelfsprekend vindt. Als je daar dan toch een dikke pluim voor geeft, geef je je kind de indruk dat hij een prestatie heeft geleverd. Denk dan bijvoorbeeld aan het ophangen van een jas, of een bordje fruit opeten.

Dit applaus kan suggereren dat je er eigenlijk geen vertrouwen in had dat het kind de opdracht zou uitvoeren.

Pas op met ‘maar’!

Wellicht is dit herkenbaar: ‘Wat een prachtige tekening heb je gemaakt!

Maar wat is die groene bult daar?’ Of: ‘Fijn dat je de tafel gedekt hebt, maar de volgende keer kun je beter…’ Het tweede deel met dat ‘maar’ is gevaarlijk.

De ouder bevestigt het kind, met een

40

41

Ook zeggen ouders vaak ‘ik ben trots op jou’. Belangrijker is het dat het kind trots op zichzelf is. Een kind hoeft uiteindelijk niet aan de verwachtingen van zijn ouders te voldoen (hoe graag ouders dat ook zouden willen... ). Zeg liever: ‘Jij kan trots op jezelf zijn.’

Het goede voorbeeld Als ouders het goede voorbeeld geven, dat is eigenlijk het makkelijkst en het beste. Kinderen zijn minstens tot de puberteit kuikens; ze lopen klakkeloos achter de kip aan en doen alles van hun ouders na.

Daar hoort ook bij dat ouders een voorbeeld geven in hoe je complimentjes ontvangt. In onze cultuur, en al helemaal in het nuchtere Friesland, is bescheidenheid een deugd. Niet pochen, dik doen of opscheppen, daar houden we niet van. Als je jezelf goed vindt, ben je een arrogante kwast of een pedante tuttebel. Veel mensen zetten dan ook onmiddellijk de verdediging in als ze een compliment krijgen. Zoals in dit voorbeeld: ‘Goh, wat zit je haar mooi!’

Antwoord: ‘O ja? Méén je dat? Ik moet anders nodig naar de kapper…’

Een compliment is eigenlijk een cadeautje. Hoe kun je dat cadeau dan zo in ontvangst nemen dat de gever niet het gevoel krijgt dat je het liever wilt ruilen?

Het is eigenlijk heel eenvoudig. Bedank de ander zoals je ook voor een ander soort cadeautje bedankt. ‘Wat leuk, dat had ik net even nodig!’ of ‘Super, wat attent van je.’

Complimenten helpen bij het ont- wikkelen van een positief zelfbeeld, maar niet als je ze wegwuift… Dus, geef ze op de juiste manier en als je ze krijgt: omarm ze enthousiast.

Kinderen, en volwassenen natuurlijk ook nog steeds, ontwikkelen zelf- vertrouwen door moeilijke dingen te doen. De hele dag de hemel in geprezen worden met loftuitingen als ‘wat ben jij een bijzonder kind’ of ‘wat ben jij een mooi meisje’ maakt kinderen lui.

Misschien voelt het in het begin wat gekunsteld om complimenten anders te timen en bewuster te formuleren, maar het went snel als je als ouder weet dat het je kind helpt om zelfverzekerder in het leven te staan.

Marrit de Schiffart

Mem en ferslaafd ‘Ik was niet betrokken bij hun gevoelsleven.’

‘Voor mijn gevoel hield ik het huishouden goed draaiende.’

‘Een gemiste oproep… Ik app even terug dat ik midden in een interview zit, dat komt interessant over, hihi!’ It typearret Miranda Tinga út It Hearrenfean: iepen, humoristysk, earlik en rjocht foar de raap. Mar ek ferslavingsgefoelich. En dêr gong it mis. Tsien jier lang wie se ferslaafd, earst oan heroïne, letter oan alkohol.

Yn heit&mem fertelt se watfoar ynfloed at dat hie op harsels en de bern.

Soan Marley (10) sit te gamen, dochter Dewi (15) is op ’e flitter mei freondinnen, en mem Miranda (43) set in bakje tee. In hiele gewoane moandeitejûn foar de famylje Tinga, mar oardel jier lyn hie dat noch hiel bysûnder west.

‘Dan dronk ik geen thee, maar bier of wijn, ook de sfeer was toen anders.’ Sûnt desimber 2014 is Miranda ‘clean’. Op eigen houtsje kickte se ôf nei in ferslaving fan 10 jier.

ik deed alles onder invloed.’ Dat seach Dewi ek. En dus geat se drankflessen leech yn ’e goatstien. ‘Ik had geen idee hoever ik eigenlijk heen was, maar Dewi zag dat wel. Ze nam de zorg van Marley steeds meer over en begon mij te controleren. Dat zorgde voor een nare sfeer, omdat ik vond dat ze zich nergens mee moest bemoeien. Vanaf die tijd dronk ik thuis in het geheim.’

‘Toen ik 22 was, probeerde ik voor het eerst drugs. Ik had een relatie met een jongen die heroïne gebruikte en wilde me in hem kunnen inleven. Met de volgende man, de vader van mijn kinderen, ging het mis. De heroïne had ons zo in de macht dat we ons lieten opnemen in De Lage Kamp, een kliniek in Eelde voor ouders met een verslaving, Dewi was toen 4. We volgden het maximale behandelprogramma van een jaar en kickten af. Bijzonder was dat we de kliniek met drie personen in gingen en er met vier weer uit kwamen: Marley werd daar geboren. Tot drie maanden had ik geen idee gehad dat ik zwanger was. Het gaf me een extra drive om te stoppen: het is een rotleven.’

Dêrfoar hie Miranda altyd iepen west oer har ferslaving. Har omjouwing wist derfan.

‘Als ik naar vreemden ging, verdoezelde ik de drankgeur met kauwgom of een broodje pindakaas, maar de mensen om me heen wisten het allemaal. Zelfs leerkrachten en ouders op school waren op de hoogte. Ik hoefde dus nooit iets te verhullen.’ Miranda har bern stienen ûnder tafersjoch fan Jeugdzorg en sels rûn se by Verslavingszorg Noord Nederland (VNN). Se liet harsels in stik as wat kearen opnimme yn in klinyk. Dan útfanhûzen de bern by pake en beppe. Hieltyd wer kickte Miranda ôf, mar as se wer thús wie, ferfoel se yn har âlde ritme.

Húshâlde ûnder ynfloed Dat Miranda ferslavingsgefoelich is, die in skoftke letter wer bliken. Se wie skieden en soarge allinne foar de bern. Dat gong in hiel skoft goed. Oant se sûnder wurk kaam te sitten. ‘Ik nam elke avond een biertje of een wijntje, gewoon voor de gezelligheid. Maar toen ik werkeloos thuis zat, dronk ik steeds meer. Tot ik op een gegeven moment met drank ontbeet.’ Miranda har lichem wurke amper sûnder alkohol. ‘Het was niet zo dat ik stomdronken rondliep, mijn lichaam functioneerde juist pas als ik drank op had.

Voor mijn gevoel hield ik het huishouden goed draaiende: de kinderen gingen naar school, er kwamen vriendjes en vriendinnetjes over de vloer, ik kookte, ik hield het huis schoon, maar

42

43

Nij ritme De amer rûn oer doe’t Miranda de gryp krige. ‘Ik was ziek en Jeugdzorg besloot dat de kinderen beter even twee weken naar mijn ouders konden. Dan had ik rust en zij ook. Ik bedacht dat Beerenburg goed was tegen de verkoudheid. Vervolgens dronk ik anderhalve week lang elke dag een fles Beerenburg. Ik had al heel wat dieptepunten meegemaakt, maar toen mijn moeder me die week laveloos op de vloer in de wc aantrof en de dokter moest bellen, was er een grens bereikt. Ik stond ook nog eens op het punt om de kinderen kwijt te raken, wat ik zelf bagatelliseerde, maar mijn ouders en de huisarts wilden me weer naar de kliniek hebben. Dat weigerde ik: ik wist dat het alleen zou lukken als ik het zelf deed, na therapie

viel ik immers altijd weer terug. Sindsdien heb ik geen druppel meer gedronken.’ Miranda foel yn in gat en moast thús wer in nij ritme sjen te finen. Dus begûn se skjin te meitsjen.

Fan ûnderen oant boppen, it hiele hûs waard oanpakt. ‘Toen bleek dat ons huis eigenlijk helemaal niet zo schoon was als ik dacht…

Na de grote schoonmaak begon ik te klussen, het was pure bezigheidstherapie, de hele woning is inmiddels geschilderd!’

Undertusken hat Miranda al mear as in jier gjin alkohol mear hân. Se hat wurk yn in winkel en is der wis fan dat se net mear weromfalle sil. Oant en mei maaie steane de bern noch ûnder tafersjoch en komt der sa no en dan noch immen lâns fan VNN. As dat foarby is, kin se it ôfslute. ‘Daar ben ik aan toe.

En de kinderen ook, we zijn het alle drie beu om steeds weer ons verhaal te doen en ons te moeten verantwoorden. Het komt goed, daar ben ik van overtuigd. Ik kan ertegen wanneer mensen om me heen drank drinken, dat doet me niks. Laatst heb ik zelfs drank in huis gehaald voor mijn verjaardag. Wat over was heb ik voor de zekerheid wel aan de gasten meegegeven.’

Gewoane mem Sûnder har âlden hie Miranda it nei eigen sizzen net rêden. Sy stienen foar har klear en fongen de bern op as dat nedich wie. ‘Zonder hen was ik de kinderen allang kwijt geweest.’

En dat wylst it no sa goed giet. ‘Ik ben nu meer betrokken bij de kinderen. Voorheen zorgde ik lichamelijk voor ze, maar geestelijk niet. Ik ben nu ook onderdeel van hun gevoelsleven, we praten meer.’ Dêr stimt Dewi mei yn as se oan de ein fan ’e jûn thúskomt: ‘Je bent nu bereikbaar en praat niet meer raar.

Zelf ben ik ook veel vrolijker: in de tweede klas voelde ik me vaak somber. Ik ben heel blij dat je nu een gewone moeder bent.’

It is it hiele jier feest, want Tomke fiert dit jier syn 20ste jierdei! Yn de maitiid ferskynt dêrom in prachtich nij Tomkeferhaleboek. It Tomke-temaboekje, mei it tema ‘Talinten’, is ek ekstra feestlik en wurdt yn juny gratis útdield yn de Fryske Foarlêswike. It hichtepunt fan dit jier is de Tomke-feestwike fan 19 o/m 24 septimber. Yn dy wike krije alle bern in kadootsje fan Tomke! Hâld foar mear ynformaasje de Tomke-webside en Facebook yn ’e gaten.

Sjoch op www.tomke.nl foar in folslein foarlêspakket by it ferhaal ‘Romke wol sjonge’. Mei it ferhaaltsje, in kleurplaat, opdrachten, poster en mear!

Tomke en Romke sitte foar de tillefyzje.

In famke sjongt in lietsje oer de krokodil.

Romke wol sjonge Se hat in mikrofoan foar de mûle.

‘Ik woe dat ik in mikrofoan hie’, suchtet Tomke.

Riemkje Pitstra ‘Kom mar mei’, seit Kornelia.

‘Ik ha wol in mikrofoan foar dy.’

Se nimt in lege keukenrôle fan it oanrjocht.

‘Túút, hjir is dyn mikrofoan al!’ laket se.

De mikrofoan is wat keal.

‘Wy plakke der plaatsjes op’, betinkt Tomke.

Se plakke en plakke.

‘De mikrofoan is klear’, seit Tomke.

‘Pas op. Ik bin in beroemde sjonger!’

Hy sjongt alle lietsjes dy’t er by juf Klaske leard hat.

Kornelia en Romke klappe lûd.

‘Mei ik no in ferske sjonge?’ freget Romke.

‘Moarn meisto, Romke’, seit Kornelia.

‘Tomke moat no op bêd.’

It is nacht. Romke kin net sliepe.

Wêrom mei Tomke wol mei de mikrofoan?

En hy net? Dat is net earlik.

Hy slûpt de keamer yn en pakt de mikrofoan.

Dan begjint er te janken.

44

45

Oei, sjongen is net maklik!

Noch in kear en dan in bytsje lûder, tinkt er.

Kornelia en Tomke sjitte wekker.

‘Wa jankt dêr sa?’ freget Tomke.

Se drave de keamer yn.

Romke jankt en pipet noch folle hurder.

‘Ophâlde Romke!’ ropt Kornelia.

‘Do makkest de hiele buert wekker mei dyn gejank!’

‘Myn earen dogge der sear fan’, seit Tomke.

‘Snuf, ik kin net sjonge, ik bin dom’, gûlt Romke.

‘Do bist gjin dom hûntsje’, seit Tomke.

‘Do bist it leafste hûntsje fan de hiele wrâld.’

‘Do kinst net sjonge’, seit Kornelia. ‘Dat is wier.’

‘Mar do kinst wol wat oars. Kom mar.’

Se rinne nei de keuken.

Kornelia siket in houten leppel en in panne.

‘Wat moat ik dêr no mei?’ freget Romke.

‘Ik wit it al!’ ropt Tomke.

‘Ik sjong yn de mikrofoan in lietsje en do slachst de maat op ’e panne.’

Rom, bom, bom, docht Romke.

‘Dit is folle moaier as sjongen!’ ropt er bliid.

ADVertentie

TRYATER SPILET REGY TATIANA PRATLEY / SPUL LOURENS VAN DEN AKKER EN ALI ZIJLSTRA

6 OANT EN MEI 24 APRIL

REMAKE FAN IN BROADWAYKLASSIKER

www.boefkes.nl Kinderkleding voor jongens en meisjes van 86/92 t/m 158/164

DĂŠ online shop voor jouw kind!

www.kiddeaus.nl Kiddeaus

Binnendijk 22 8723 CV Koudum Tel: 06-41259346

E: info@kiddeaus.nl I : www.kiddeaus.nl Kiddeaus

Kom spelen

Kom gerust eens langs in onze showroom!

Naamloos-1 1

op onze agrarische

kinderopvang!

DeWielenweide.nl Leeuwarden

Topitm - Kidzart - Dutchdreamdenim Zebra - Le Big - Bampidano Quapi kidswear - Relaunch

Marije Bosma 30-3-2015 22:50:38 Lactatiekundige IBCLC Burgum

Alles om borstvoeding geven te ondersteunen!

Ferneamd Minne Minne Wijbenga: ‘Ik ha 4 pakesizzers, mar Minne is it ienige jonkje. Ik wit noch goed doe’t er berne waard 7 jier lyn en ik syn namme hearde. Prachtich.

Ik hie der hielendal net op rekkene dat ik ferneamd wurde soe. Wy hienen it der ek net oer hân. Mar wat wie dat in bysûnder momint.

Myn pake hjitte ek Minne. Hoewol’t ik it, doe’t ik jonger wie, net altyd sa’n moaie namme fûn, bin ik der no hiel bliid mei.

De namme is moai koart en echt Frysk, dêr meie je wol grutsk op wêze toch?

Ik sjoch Minne reedlik faak. Minne is in frij rêstige jonge, mar tige nijsgjirrich.

Hy wol alles witte. At er hjir is, helpt er my meastal mei it klussen. Efkes timmerje, fervje of wat putsjes dwaan yn de tún. It is in echt bûtendoarmantsje.

Wy ha ek in steancaravan en somtiden nim ik him mei dêrhinne en dan sliepe wy dêr in nachtsje. Foppe, de hûn, giet dan ek mei, want dêr is Minne ek sa wiis mei. Fierder wolle wy net ien mei ha. It is altyd hiel gesellich mei Minne. Wy lizze elkoar goed.’

Grutte Minne: berne op 19 april 1953 en wennet yn Lippenhuzen Lytse Minne: berne op 1 desimber 2008 en wennet yn Ljouwert Betsjutting Minne: krêft, sterkte

46

TÛ ZEN WURDEN Al tsientûzen kear ferkocht!