Η Κύπρος και ο αόρατος κίνδυνος του τσουνάμι

Ενώ οι συχνοί σεισμοί στην Κύπρο δεν μας αφήνουν να εφησυχάσουμε, δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο και για το τσουνάμι. Πολλοί δεν γνωρίζουν ότι η Κύπρος έχει πληγεί στην ιστορία της πολλές φορές από τσουνάμι. Γεωλογικές ενδείξεις και ιστορικές αναφορές δείχνουν ότι το νησί επηρεάστηκε επανειλημμένα από καταστροφικά τσουνάμι που προήλθαν από σεισμούς και κατολισθήσεις στη γύρω θαλάσσια περιοχή.

Το 2023, ο σεισμός Μ7,8 στην Τουρκία προκάλεσε ένα μικρό τσουνάμι στην ανατολική Μεσόγειο. Επτά λεπτά μετά τη γένεση του σεισμού, οι κυπριακές αρχές έλαβαν προειδοποίηση κινδύνου· οι μετρήσεις επιβεβαίωσαν μεταβολές της στάθμης της θάλασσας στα παράλια Τουρκίας και Κύπρου. Ήταν μια ευγενική προειδοποίηση της φύσης: δεν είμαστε απρόσβλητοι. Ένα καταστροφικό τσουνάμι στην Κύπρο είναι ρεαλιστικό σενάριο. Την επόμενη φορά πρέπει να μας βρει πιο προετοιμασμένους ‒ με σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης, σχέδια εκκένωσης και ενημερωμένους πολίτες.

Οι τραγικές εικόνες από τη Σουμάτρα (2004) και την Ιαπωνία (2011) μας υπενθυμίζουν πόσο φονικό μπορεί να γίνει το φαινόμενο. Αν και τα τσουνάμι δεν εμφανίζονται συχνά, όταν συμβούν δεν αφήνουν περιθώρια εφησυχασμού. Δεν μπορούμε να τα αποτρέψουμε, αλλά μπορούμε να προετοιμαστούμε για να περιορίσουμε τις συνέπειές τους στον άνθρωπο.

Τι είναι το τσουνάμι

Το τσουνάμι είναι ένα υδάτινο κύμα βαρύτητας, με πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, το οποίο μεταφέρει τρομακτική ποσότητα ενέργειας, γι’ αυτό και μπορεί να είναι ιδιαίτερα καταστροφικό. Δημιουργείται όταν διαταράσσεται απότομα η ισορροπία του νερού στη θάλασσα (ή άλλου υδάτινου σχηματισμού) ‒ συνήθως λόγω υποθαλάσσιων φαινομένων όπως σεισμών, κατολισθήσεων, ηφαιστειακών εκρήξεων. Το νερό, προσπαθώντας να επανέλθει σε ισορροπία, εξαπλώνεται με σειρά κυμάτων που διαδίδονται με τεράστια ταχύτητα και τα οποία, όταν φτάσουν στις ακτές, μετατρέπονται σε τείχη νερού που εισβάλλουν στην ξηρά με καταστροφική ορμή, σαρώνοντας ό,τι βρουν στο πέρασμά τους.

Πώς θα αναγνωρίσουμε ένα τσουνάμι

Ακόμη και το καλύτερο σύστημα προειδοποίησης μπορεί να μην προλάβει να μας προειδοποιήσει ή και να αποτύχει. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τις φυσικές ενδείξεις του φαινομένου, που είναι το πρώτο «σήμα κινδύνου»:

•             Πολύ δυνατός ή παρατεταμένος σεισμός κοντά στη θάλασσα.

•             Απότομη υποχώρηση ή ανύψωση της στάθμης της θάλασσας (π.χ. απόσυρση του νερού και αποκάλυψη του βυθού).

•             Δυνατός, παράξενος ήχος από τη θάλασσα.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, απομακρυνόμαστε αμέσως από την ακτή προς το εσωτερικό ή σε πιο ψηλά σημεία. Η γνώση αυτή μπορεί να σώσει ζωές. Εάν λάβουμε σχετική επίσημη ειδοποίηση (μέσω σειρήνας, κινητού, ΜΜΕ, κ.λπ.), ακολουθούμε πιστά τις οδηγίες χωρίς καθυστέρηση.

Τα προληπτικά μέτρα που λαμβάνει η Κύπρος

Το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης συμμετέχει ενεργά στο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για τσουνάμι της UNESCO για τη Μεσόγειο (NEAMTWS) και προεδρεύει της Εθνικής Επιτροπής Έγκαιρης Προειδοποίησης για Τσουνάμι. Συντονίζει τις δράσεις για την ετοιμότητα της χώρας. Βασικές ενέργειες περιλαμβάνουν:

(1) Χαρτογράφηση των παράκτιων ζωνών κινδύνου από τσουνάμι σε όλη την ακτογραμμή

(2) Υποστήριξη στη δημιουργία εθνικού συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης για πολίτες και επισκέπτες

(3) Προετοιμασία της Λάρνακας για αναγνώριση από την UNESCO ως Tsunami-Ready παραθαλάσσια κοινότητα.

Η Λάρνακα πρώτη “Tsunami-Ready” περιοχή της Κύπρου

Επιλέχθηκε η Λάρνακα γιατί είναι ιδιαίτερα τρωτή στο τσουνάμι: έχει χαμηλό υψόμετρο, επίπεδη τοπογραφία, έντονη παραλιακή ανάπτυξη και σοβαρές υποδομές (αεροδρόμιο, ηλεκτροπαραγωγό σταθμό κ.λπ.), και ολόχρονη επισκεψιμότητα στο παραλιακό της μέτωπο. Η αναγνώριση Tsunami-Ready στοχεύει στη δημιουργία υποδομών, σχεδίων δράσης και ενημέρωσης των πολιτών, ώστε η περιοχή να είναι έτοιμη για άμεση αντίδραση, με στόχο την ελαχιστοποίηση της απώλειας ζωών. Αξιολογείται από την UNESCO μέσω 12 δεικτών-κριτηρίων. Από το 2021, το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης συντονίζει μια πολύπλευρη και πολυθεματική προσπάθεια για να προετοιμάσει τη Λάρνακα για την αναγνώριση “Tsunami-Ready”.

Οι δράσεις είναι πολλές, συντρέχουν παράλληλα και αλληλοσυμπληρώνονται:

- Έχει οριστεί η ζώνη κινδύνου της Λάρνακας μέσα από δεκάδες χιλιάδες προσομοιώσεις διάδοσης τσουνάμι για διαφορετικά σεισμικά σενάρια. Ορίστηκε ως ζώνη προς εκκένωση περιοχή περίπου 8 τετραγωνικών χιλιομέτρων, που αντιστοιχεί σε φαινόμενο με μέση περίοδο επανάληψης περίπου 5.000 ετών.

- Έχει καταρτιστεί πλάνο εκκένωσης της ζώνης κινδύνου, με σχεδιασμό κατάλληλων διαδρομών διαφυγής και σημείων συγκέντρωσης, το οποίο οριστικοποιήθηκε μέσω εργαστηρίων και εργασιών πεδίου.

- Το 2023 πραγματοποιήθηκε, σε συνεργασία με την Πολιτική Άμυνα, η πρώτη άσκηση ετοιμότητας (tabletop) στο πλαίσιο της άσκησης ΝΕΑΜWAVE23 της Μεσογείου. Εντοπίστηκαν αδυναμίες που θα βελτιωθούν σε επόμενες ασκήσεις μαζί με κινητοποίηση φορέων, μαζική ενημέρωση των πολιτών, επικοινωνία με τα ΜΜΕ και εκκένωση περιοχών.

- Παράλληλα, εγκαθίστανται σταδιακά πινακίδες και σημάνσεις διαφυγής που οδηγούν στα σημεία συγκέντρωσης σε ασφαλείς περιοχές, καθώς και ενημερωτικοί χάρτες ανά περιοχή. Μελλοντικά θα εξεταστεί σε συνεργασία με το ΕΤΕΚ και η προοπτική κάθετης εκκένωσης (σε ψηλούς ορόφους κατάλληλων κτηρίων).

- Ολοκληρώθηκε η εγκατάσταση παλιρροιογράφου στη Μαρίνα Λάρνακας, ενταγμένου στο διεθνές δίκτυο της IOC-UNESCO.

- Μέσω ερωτηματολογίων προς κατοίκους και φορείς της Λάρνακας, διερευνήθηκε η αντίληψη του κινδύνου, και σχεδιάζονται στοχευμένες δράσεις ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης του κοινού, οι οποίες συνεχίζονται σταθερά.

Παράλληλα, η Πολιτική Άμυνα προχωρεί με την εγκατάσταση τριών νέων παραθαλάσσιων σειρήνων ως ενίσχυση του υφιστάμενου δικτύου, την εκπόνηση εθνικού συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης για τσουνάμι και τη δημιουργία τοπικού σχεδίου έκτακτης αντιμετώπισης για τη Λάρνακα, που περιλαμβάνει την οργανωμένη εκκένωση της ζώνης κινδύνου.

Επόμενη μέρα

Στη συνέχεια, η Τοπική Επιτροπή Tsunami-Ready Λάρνακας θα αναλάβει τη διατήρηση της πιστοποίησης, με επικαιροποιήσεις και ασκήσεις ετοιμότητας κάθε δύο χρόνια. Δυστυχώς, έχουν σημειωθεί περιστατικά βανδαλισμού στις πινακίδες διαφυγής. Πίσω από κάθε τέτοια πινακίδα όμως κρύβονται χρόνια δουλειάς και συλλογικής προσπάθειας, με έναν μόνο στόχο: να σωθούν ζωές. Ο σεβασμός σε αυτές τις υποδομές είναι μέρος της δικής μας ευθύνης ως πολίτες.

Ασφάλεια, πολιτισμός και πρόοδος

Σε μια πιο παγκύπρια προσπάθεια, άρχισε η χαρτογράφηση όλης της ακτογραμμής της Κύπρου η οποία κινδυνεύει από κατάκλυση από τσουνάμι. Η αναγνώριση της Λάρνακας ως Tsunami-Ready δεν είναι απλώς τεχνικό επίτευγμα, αλλά πράξη σεβασμού προς τη ζωή και τους πολίτες. Η προετοιμασία απέναντι σε φυσικούς κινδύνους είναι δείγμα πολιτισμού και ανάπτυξης. Είναι και ένα βήμα που ενισχύει την υποψηφιότητα της πόλης της Λάρνακας για Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2030 ‒ γιατί η ασφάλεια και η ανθεκτικότητα είναι τα θεμέλια μιας σύγχρονης κοινωνίας.

Δρ Συλβάνα Πηλείδου, Σεισμολόγος