XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP CHƯƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN” VẬT LÍ 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG

LUẬN VĂN SIÊU CẤP CHANNEL

vectorstock.com/5933716

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN DISSERTATION PHÁT TRIỂN NỘI DUNG

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP CHƯƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN” VẬT LÍ 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY CỦA HỌC SINH (2018) WORD VERSION | 2018 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ---------------------------

PHAN THỊ KIM PHƯỢNG

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP CHƯƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN” VẬT LÍ 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY CỦA HỌC SINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN VẬT LÍ

Đà Nẵng – Năm 2018

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ---------------------------

PHAN THỊ KIM PHƯỢNG

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP CHƯƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN” VẬT LÍ 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY CỦA HỌC SINH

Chuyên ngành

: Lý luận và PPDH Bộ môn Vật lí

Mã số

: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN QUANG LẠC

Đà Nẵng – Năm 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

ii

LỜI CẢM ƠN

iii

MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................ii MỤC LỤC .................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................... viii MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................. 1 2. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ......................................................................... 2 3. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................ 3 4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 3 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 3 6. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 4 8. Đóng góp của luận văn ........................................................................................ 5 9. Cấu trúc của luận văn .......................................................................................... 5 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC BÀI TẬP CHƯƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN” VẬT LÍ 10 THPT ............................ 6 1.1. Cơ sở lí luận về năng lực tư duy............................................................................... 6 1.1.1. Khái niệm năng lực tư duy ............................................................................ 6 1.1.2. Các năng lực thành phần và mức độ thể hiện của năng lực tư duy ............... 7 1.1.3. Vai trò của phát triển năng lực tư duy trong dạy học .................................... 7 1.1.4. Cách kiểm tra đánh giá năng lực tư duy của học sinh ................................... 7 1.2. Cơ sở lí luận về bài tập phát triển năng lực tư duy trong dạy học vật lí .................. 8 1.2.1. Bài tập phát triển năng lực tư duy trong dạy học vật lí ................................. 8 1.2.2. Vai trò của bài tập phát triển năng lực tư duy trong việc thực hiện mục tiêu môn học .................................................................................................................... 8 1.2.3. Các hình thức thể hiện bài tập phát triển năng lực tư duy ............................. 8 1.2.4. Phương pháp giải bài tập vật lí phát triển năng lực tư duy............................ 9 1.3. Các biện pháp phát triển năng lực tư duy trong dạy học bài tập vật lí ................... 11 1.3.1. Biện pháp 1: Sử dụng bài tập trong mọi giai đoạn của bài học (bài tập trong lúc đặt vấn đề, bài tập trong xây dựng kiến thức mới, bài tập trong tổng kết tiết học, bài tập trong ôn tập, củng cố mở rộng kiến thức)............................................ 11 1.3.2. Biện pháp 2: Sử dụng phối hợp trắc nghiệm tự luận với trắc nghiệm khách quan. .................................................................................................................... 11

iv 1.3.3. Biện pháp 3: Sử dụng bài tập một cách đa dạng: Bài tập định tính, bài tập có nội dung thực tế, bài tập định lượng, bài tập đồ thị, bài tập thí nghiệm định tính. ............................................................................................................................... 11 1.4. Điều tra thực trạng, năng lực tư duy của học sinh thông qua bài tập ..................... 11 1.4.1. Mục đích điều tra ......................................................................................... 11 1.4.2. Đối tượng điều tra ........................................................................................ 11 1.4.3. Phương pháp điều tra ................................................................................... 11 1.4.4. Kết quả điều tra............................................................................................ 12 1.4.5. Đề xuất tiêu chí và thiết kế thang đo đánh giá các mức độ năng lực tư duy của học sinh thông qua bài tập ............................................................................... 13 Kết luận Chương 1......................................................................................................... 15 CHƯƠNG 2. XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN” VẬT LÍ 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY CỦA HỌC SINH......................................... 17 2.1. Vị trí, nội dung và mục tiêu dạy học chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT ............................................................................................................................. 17 2.2. Xây dựng hệ thống bài tập phát triển năng lực tư duy chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT .............................................................................................. 19 2.2.1. Các bài tập về động lượng và định luật bảo toàn động lượng ..................... 19 2.2.2. Các bài tập về động năng ............................................................................. 21 2.2.3. Các bài tập về cơ năng ................................................................................. 21 2.2.4. Một số bài tập tham khảo ............................................................................ 22 2.3. Thiết kế tiến trình dạy học một số kiến thức ở chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT sử dụng bài tập phát triển năng lực tư duy .......................................... 26 2.3.1. Tiến trình dạy học bài “Động lượng. Định luật bảo toàn động lượng” ....... 26 2.3.2. Tiến trình dạy học bài “ Động năng” ........................................................... 34 2.3.3. Tiến trình dạy học bài “Cơ năng” ................................................................ 39 Kết luận Chương 2......................................................................................................... 48 CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .............................................................. 49 3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm .................................................. 49 3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm ............................................................ 49 3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ........................................................... 49 3.2. Đối tượng và nội dung thực nghiệm sư phạm ........................................................ 50 3.2.1. Đối tượng thực nghiệm sư phạm ................................................................. 50 3.2.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm .................................................................. 50 3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ....................................................................... 51

v 3.3.1. Chọn mẫu thực nghiệm................................................................................ 51 3.3.2. Tiến hành dạy học và quan sát giờ học ....................................................... 52 3.3.3. Công cụ và cách thức đánh giá .................................................................... 52 3.4. Thời gian thực nghiệm sư phạm ............................................................................. 53 3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm ................................................................................ 53 3.5.1. Những khó khăn gặp phải khi tiến hành thực nghiệm sư phạm .................. 53 3.5.2. Phân tích diễn biến của quá trình thực nghiệm sư phạm ............................. 53 3.5.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm về mặt định lượng ........................ 60 Kết luận Chương 3......................................................................................................... 68 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................................. 69 TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................... 72 PHỤ LỤC QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (bản sao)

vi

vii

viii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ĐL

Định lí

ĐLBT

Định luật bảo toàn

GV, Gv

Giáo viên

HS, Hs

Học sinh

SGK

Sách giáo khoa

THPT

Trung học phổ thông

TN

Thí nghiệm

TNSP

Thực nghiệm sư phạm

ix

DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu

Tên bảng

bảng 1.1.

Các mức độ và các biểu hiện của năng lực tư duy khi giải bài tập cụ thể

Trang 14

3.1.

Bảng số liệu HS được chọn làm mẫu thực nghiệm

51

3.2.

Bảng số liệu HS được chọn ở các lớp đối chứng

51

3.3.

Bảng kết quả học tập bộ môn vật lí ở học kì 1 của HS ở các lớp đối chứng và thực nghiệm

52

3.4.

Kết quả đánh giá năng lực tư duy của học sinh khi dạy học nội dung “Động lượng. Định luật bảo toàn động lượng”

55

3.5.

Kết quả đánh giá năng lực tư duy của học sinh khi dạy học nội dung “Động năng”

57

3.6.

Kết quả đánh giá năng lực tư duy của học sinh khi dạy học nội dung “Cơ năng”

58

3.7.

Bảng kết quả đánh giá phiếu học tập

60

3.8.

Bảng thống kê điểm số (xi) của bài kiểm tra 15 phút

60

3.9.

Bảng thống kê điểm số (xi) của bài kiểm tra 15 phút

61

3.10.

Bảng phân phối tần suất

62

3.11.

Bảng phân phối tần suất tích lũy

63

3.12.

Các tham số đặc trưng thống kê

64

x

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Số hiệu biểu đồ

Tên biểu đồ

Trang

3.1.

Phân bố điểm của các nhóm đối chứng và thực nghiệm

62

3.2.

Biểu đồ phân phối tần suất

63

3.3.

Biểu đồ phân phối tần suất tích lũy

64

1

MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Tiếp tục thực hiện chủ trương đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo (mà Nghị quyết Hội nghị Trung ương 9 khóa XI (NQ 29-NQ/TW đề ra) Đại hội Đảng lần thứ XII đề ra phương hướng: Giáo dục là quốc sách hàng đầu. Phát triển giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học; phát triển giáo dục và đào tạo phải gắn với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, với tiến bộ khoa học, công nghệ; phấn đấu trong những năm tới, tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo dục và đào tạo; phấn đấu đến năm 2030, nền giáo dục Việt Nam đạt trình độ tiên tiến trong khu vực.

Từ đó, Đại hội XII xác định những nhiệm vụ chủ yếu: tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục và đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học…

Thêm nữa, hiện nay, để đáp ứng các yêu cầu của việc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, việc dạy học ở trường phổ thông không còn là “tạo ra kiến thức”, “truyền đạt kiến thức” hay “ chuyển giao kiến thức” mà phải làm cho người học học cách đáp ứng có hiệu quả các đòi hỏi cơ bản liên quan môn học và có khả năng giải quyết các vấn đề đặt ra trong thực tế cuộc sống [15].

Dạy học theo định hướng phát triển năng lực của học sinh ở nhà trường thế kỉ XXI tập trung vào phát triển các năng lực hành động, học sinh hợp tác cùng giáo viên giải quyết vấn đề, học sinh là trung tâm, giáo viên là người tổ chức, hướng dẫn hoạt động học, tất cả học sinh học cách tư duy, đặc biệt là tư duy bậc cao… Đổi mới mục tiêu giáo dục phải song hành với đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá nhằm giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, phát triển các năng lực bản thân. Về hình thức kiểm tra đánh giá, Bộ Giáo dục Đào tạo đã có chủ trương đổi mới hình thức kiểm tra, thi cử như đã áp dụng hình thức thi trắc nghiệm khách quan ở một số môn vào kì thi THPT Quốc gia. Với hình thức thi cử như trên, đòi hỏi học sinh phải có một chuẩn kiến thức và kỹ năng cần thiết. Nội

2 dung thi cử của các môn nói chung và môn Vật lí nói riêng không đòi hỏi mức độ quá khó nhưng lại chú trọng vào khả năng tư duy, sáng tạo và độ nhanh nhạy. Để bản thân mỗi học sinh đạt thành tích cao trong quá trình học tập và tiếp nhận tri thức, các em phải có cách học đúng đắn nhằm rèn luyện và phát triển tư duy cho chính mình. Trong quá trình dạy học, người giáo viên cũng phải có biện pháp để tổ chức tốt hoạt động nhận thức cho học sinh, lựa chọn và sử dụng các bài tập thích hợp để rèn luyện và phát triển tư duy cho học sinh ngay trong mỗi tiết học.

Thực tiễn dạy học cũng cho thấy môn Vật lí được giảng dạy ở các trường phổ thông phổ biến vẫn là cách dạy thông báo sẵn, cách học thụ động, sách vở thiên về truyền đạt kiến thức và rèn luyện kĩ năng giải bài tập theo lối mòn, học sinh làm đi làm lại cho thành thục để hoàn thành các bài kiểm tra mà chưa phát huy hết năng lực học sinh. Việc giải bài tập diễn ra một cách thường xuyên nhưng những bài tập giao cho học sinh cũng chưa được chọn lọc để đáp ứng một cách tối ưu việc phát triển năng lực tư duy của học sinh.

Những kiến thức trong chương trình SGK Vật lí THPT hiện hành đều được sắp xếp hợp lí và nhiều mức độ. Tuy nhiên, trong khuôn khổ SGK, không thể liệt kê hết tất cả các bài tập mong muốn cho các em học sinh làm. Đặc biệt chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 đòi hỏi phải có nhiều bài tập được soạn thảo một cách đa dạng để giáo viên có thể giúp học sinh phát triển năng lực tư duy của mình ở trên lớp cũng như về nhà.

Trên tinh thần vừa đáp ứng các yêu cầu của việc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục vừa định hướng phát triển năng lực tư duy của học sinh, tôi quyết định chọn đề tài “Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 nhằm phát triển năng lực tư duy của học sinh” làm đề tài luận văn của mình.

2. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu Trong quá trình tìm hiểu những thông tin khoa học có liên quan đến lĩnh vực nghiên cứu của đề tài, tôi nhận thấy: Các bài tập vật lí phục vụ cho việc dạy học vật lí phổ thông xuất hiện rất nhiều.

Các tác giả tùy theo mục đích của mình mà chọn lọc, sắp xếp các bài tập theo mức độ khác nhau nhưng chưa hướng đến phát triển năng lực tư duy cho học sinh.

3 Trong luận văn thạc sĩ vật lí của tác giả Nguyễn Xuân Phương về đề tài: « Xây dựng hệ thống bài tập chương « Các định luật bảo toàn » lớp 10 THPT nhằm phát triển năng lực tư duy độc lập và nâng cao hiệu quả tự học của học sinh » đã có chú ý đến việc xây dựng hệ thống bài tập trong dạy học nhưng khi sử dụng thì chủ yếu là dạy học bài tập một cách thông thường.

Như vậy, có rất ít các tài liệu và công trình nghiên cứu xây dựng một cách hệ thống và đề cập đầy đủ về việc sử dụng bài tập nhằm phát triển năng lực tư duy.

3. Mục tiêu nghiên cứu Đề xuất được các biện pháp phát triển năng lực tư duy cho học sinh thông qua việc xây dựng và sử dụng các bài tập chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT. 4. Giả thuyết khoa học Nếu đề xuất được các biện pháp và sử dụng chúng trong dạy học bài tập chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT thì có thể phát triển năng lực tư duy của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Vật lí.

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 5.1. Đối tượng nghiên cứu - Hoạt động dạy học bài tập vật lí với việc phát triển năng lực tư duy của học sinh.

- Hoạt động dạy và học chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT theo hướng phát triển năng lực tư duy của học sinh.

5.2. Phạm vi nghiên cứu Dạy học bài tập theo định hướng phát triển năng lực tư duy ở chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận về năng lực tư duy và các biện pháp phát triển năng lực đó trong dạy học vật lí ở trường phổ thông.

- Nghiên cứu cơ sở lí luận về các bài tập và vai trò của nó trong phát triển năng lực tư duy của học sinh.

- Đề xuất các biện pháp phát triển năng lực tư duy của học sinh thông qua việc xây dựng và sử dụng các bài tập.

4 - Nghiên cứu đặc điểm của chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT. Khai thác và lựa chọn được kho tư liệu về bài tập có nội dung phát triển năng lực tư duy cho học sinh trong dạy học chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT. - Thiết kế tiến trình dạy học có sử dụng các biện pháp đã đề xuất trong chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT. - Tiến hành thực nghiệm sư phạm ở trường THPT để đánh giá kết quả và rút ra kết luận.

7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết - Nghiên cứu các tài liệu lí luận dạy học bộ môn, chương trình Vật lí các vấn đề liên quan đến đề tài như: + các vấn đề về năng lực, năng lực tư duy. + dạy học bài tập vật lí và phát triển năng lực tư duy cho học sinh.

7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Điều tra thực tế việc dạy học Vật lí ở các trường THPT như trao đổi trực tiếp với giáo viên, học sinh, dự giờ, sử dụng phiếu điều tra về việc sử dụng các bài tập có nội dung góp phần phát triển năng lực tư duy của học sinh.

- Điều tra bằng phiếu hỏi.

- Thăm lớp, dự giờ, trò chuyện, trao đổi ý kiến với giáo viên, học sinh. Phỏng vấn một số giáo viên có kinh nghiệm giảng dạy lâu năm.

- Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập chương “Các định luật bảo toàn”.

7.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm - Soạn thảo một số tiến trình dạy học bài tập ở chương “Các định luật bảo toàn” theo định hướng phát triển tư duy của học sinh.

- Tổ chức thực nghiệm sư phạm có đối chứng ở trường trung học phổ thông.

- Tổ chức quan sát, ghi chép trao đổi với học sinh và giáo viên.

- Thực hiện kiểm tra để có tư liệu cho việc đánh giá sự phát triển tư duy của học sinh.

7.4. Phương pháp thống kê toán học Phương pháp thống kê toán học để xử lý số liệu, đưa ra những kết quả phân tích định tính, định lượng từ đó rút ra kết luận cho đề tài.

5 8. Đóng góp của luận văn - Xây dựng được hệ thống bài tập phát triển năng lực tư duy của học sinh chương ”Các định luật bảo toàn” Vật lí 10.

- Đề xuất được các biện pháp phát triển năng lực tư duy của học sinh khi dạy học bài tập chương ”Các định luật bảo toàn” Vật lí 10.

- Xây dựng được bộ công cụ đánh giá năng lực phát triển tư duy trong dạy học bài tập chương ”Các định luật bảo toàn” Vật lí 10.

- Soạn thảo được tiến trình dạy học một số bài học sử dụng bài tập phát triển năng lực tư duy của học sinh chương ”Các định luật bảo toàn” Vật lí 10.

9. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được chia làm ba chương: Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc phát triển năng lực tư duy của học sinh trong dạy học bài tập chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT. Chương 2. Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 nhằm phát triển năng lực tư duy của học sinh.

Chương 3. Thực nghiệm sư phạm.

6

CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC BÀI TẬP CHƯƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN” VẬT LÍ 10 THPT 1.1. Cơ sở lí luận về năng lực tư duy 1.1.1. Khái niệm năng lực tư duy 1.1.1.1. Khái niệm tư duy Trong từ điển tiếng Việt: “Tư duy là giai đoạn phát triển cao của quá trình nhận thức, đi sâu vào bản chất và phát hiện ra tính quy luật của sự vật bằng những hình thức như biểu tượng, khái niệm, phán đoán và suy lí” [17,tr.1051].

Tư duy như một quá trình, bao gồm các giai đoạn kế tiếp nhau: xác định nhiệm vụ cần tư duy; huy động kiến thức đã biết để hình thành cách giải quyết; giải quyết vấn đề. Như vậy, tư duy là sự giải quyết vấn đề thông qua những tri thức và kĩ năng trí tuệ đã nắm được từ trước diễn ra trong bộ não.

1.1.1.2. Năng lực tư duy Trong từ điển tiếng Việt: “Năng lực là phẩm chất tâm lí và sinh lí tạo cho con người khả năng hoàn thành một loại hoạt động nào đó với chất lượng cao” [17, tr.656].

Năng lực là khả năng giải quyết một vấn đề nào đó liên quan đến thuộc tính tâm sinh lí con người. Có thể coi năng lực là những thuộc tính tâm lí của cá nhân, nhờ những thuộc tính này mà con người hoàn thành tốt đẹp một loại hoạt động nào đó, mặc dù phải bỏ ra ít sức lao động nhưng vẫn đạt kết quả cao. Xét theo sự chuyên môn hóa, năng lực gồm hai loại: Năng lực chung và năng lực riêng. Năng lực chung là những năng lực cần thiết cho nhiều hoạt động khác nhau, năng lực riêng là những năng lực có tính chuyên môn nhằm đáp ứng yêu cầu của một lĩnh vực chuyên biệt nào đó [9].

Qua phân tích các khái niệm ở trên, năng lực tư duy của học sinh là khả năng tự suy nghĩ, tự tìm tòi nghiên cứu để tìm ra phương thức chiếm lĩnh tri thức hay hoàn thành hoạt động nào đó mà mình hướng tới. Phát triển năng lực tư duy là phát triển khả năng tự nhận thức, tìm tòi, suy nghĩ, tự phát hiện vấn đề và tìm cách giải quyết được vấn đề gặp phải [9].

7 1.1.2. Các năng lực thành phần và mức độ thể hiện của năng lực tư duy Có nhiều cách để phân loại năng lực tư duy, dựa vào tính chất và kết quả của quá trình tư duy, ta có thể phân loại: năng lực tư duy tích cực, năng lực tư duy độc lập và năng lực tư duy sáng tạo. Năng lực tư duy tích cực dựa vào tính tích cực nhận thức của học sinh trong quá trình học tập. Năng lực tư duy độc lập được hiểu là dựa vào sự tự suy nghĩ của bản thân, có tính độc lập, không chịu tác động từ bên ngoài. Năng lực tư duy sáng tạo là khả năng tự khám phá, tự tìm ra những cái mới (phương pháp mới, kiến thức mới) trên cơ sở kĩ năng và kiến thức đã tiếp thu [9].

1.1.3. Vai trò của phát triển năng lực tư duy trong dạy học Năng lực tư duy được hình thành và phát triển liên tục trong suốt quá trình học tập vì sự phát triển năng lực thực chất làm thay đổi cấu trúc nhận thức và hành động cá nhân chứ không đơn thuần là sự bổ sung các mảng kiến thức riêng rẽ. Do đó năng lực có thể bị yếu hoặc mất đi nếu chúng ta không tích cực rèn luyện thường xuyên [9].

Dạy học là hoạt động có tác dụng giúp cho người học lĩnh hội hệ thống tri thức và rèn luyện kĩ năng kĩ xảo tương ứng đồng thời cũng phát triển được năng lực và phẩm chất trí tuệ. Nhờ đó năng lực sẽ không bị yếu đi hoặc mất đi nếu dạy học được thực hiện theo hướng phát triển năng lực tư duy. Dạy học phát triển năng lực tư duy sẽ đạt kết quả cao nếu người học có thể tự xây dựng được kiến thức một cách logic, sâu sắc; biết vận dụng kiến thức vào thực tiễn một cách linh hoạt, không máy móc. Từ đó, người học vừa thu nhận kiến thức vững chắc và sinh động vừa có thói quen tự nghiên cứu, làm việc độc lập, suy nghĩ có phương pháp, tạo tiềm lực lâu dài cho cuộc sống sau này.

1.1.4. Cách kiểm tra đánh giá năng lực tư duy của học sinh Có nhiều cách để kiểm tra đánh giá năng lực tư duy của học sinh, có thể giao những nhiệm vụ dưới các hình thức khác nhau để học sinh phát triển năng lực tư duy của mình. Trong luận văn này, chúng tôi đề cập đến việc sử dụng bài tập để kiểm tra đánh giá năng lực tư duy của học sinh. Các bài tập tùy theo mục đích của người dạy mà có sự chọn lọc tùy theo các giai đoạn của bài học. Thông qua bài tập, giáo viên có thể kiểm tra đánh giá năng lực tư duy của học sinh ở mức độ nào, cần phải phát triển thêm như thế nào, có phù hợp với học sinh hay không. Bài tập kiểm tra đánh giá năng lực tư duy của học sinh có thể được đưa ra với nhiều hình thức: bài tập tạo hứng khởi,

8 bắt buộc học sinh phải suy nghĩ tìm tòi, xây dựng kiến thức mới; bài tập củng cố vận dụng nhằm rèn luyện phát triển năng lực tư duy…

1.2. Cơ sở lí luận về bài tập phát triển năng lực tư duy trong dạy học vật lí 1.2.1. Bài tập phát triển năng lực tư duy trong dạy học vật lí Bài tập là phương tiện thực hành được sử dụng thường xuyên trong dạy học vật lí. Thông thường, bài tập là một tập hợp các dữ liệu, bao gồm cái cho trước tức là các giả thiết và cái cần tìm. Bài tập phát triển năng lực tư duy chính là các bài tập mà đối với học sinh đó là quá trình đi tìm lời giải. Qua quá trình đó, phát triển được khả năng tự tìm tòi, suy nghĩ và tìm được cách giải quyết vấn đề.

1.2.2. Vai trò của bài tập phát triển năng lực tư duy trong việc thực hiện mục tiêu môn học Theo lí luận dạy học, về mặt chức năng, các bài tập là những nhiệm vụ được đặt ra cho học sinh, là phương tiện của giáo viên để tổ chức hoạt động nhận thức, kiểm tra đánh giá kết quả nhận thức cũng như rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo cho học sinh. Việc dạy học bài tập phát triển tư duy cho học sinh có tầm quan trọng đặc biệt, nó kích thích tính độc lập sáng tạo, trau dồi khả năng tự học, học sinh không thụ động tiếp thu kiến thức bằng cách nghe thầy giảng mà học tích cực bằng hành động của chính mình. Khi cho học sinh giải bài tập có nghĩa là giáo viên đã cho học sinh tiến hành hình thức vừa luyện tập vận dụng vừa tìm tòi kiến thức cho học sinh, góp phần thực hiện tốt nhiệm vụ môn học và nâng cao chất lượng dạy học ở trường phổ thông.

1.2.3. Các hình thức thể hiện bài tập phát triển năng lực tư duy Hiện nay có hai hình thức thể hiện bài tập phát triển năng lực tư duy ở trường trung học phổ thông là câu hỏi (hoặc bài tập) nhiều lựa chọn trắc nghiệm khách quan và bài tập tự luận.

Bài tập trắc nghiệm khách quan được Bộ giáo dục và đào tạo đưa vào kì thi tốt nghiệp THPT Quốc gia với ưu điểm là kiểm tra được toàn diện kiến thức của học sinh, nội dung bao quát do đó học sinh không thể nào học tủ được mà phải học toàn bộ trên cơ sở hiểu rõ và vận dụng. Ngoài ra bài tập trắc nghiệm khách quan còn giúp cho học sinh biết cách vận dụng và linh hoạt trong tính toán làm quen với sự nhạy bén và sớm định hình một đầu óc tính toán hiểu biết linh hoạt. Nhưng trái lại nó không khơi dậy được sự sáng tạo trong học sinh khi giải quyết một vấn đề nào đó liên quan đến sự kết

9 hợp nhiều kiến thức vì học sinh thường học tập theo kiểu đối phó nên họ làm bài tập trắc nghiệm khách quan theo lối đoán mò, làm ẩu.

Bài tập tự luận có thể biểu hiện dưới các hình thức bài tập định tính, bài tập định lượng, bài tập thực tế, bài tập thí nghiệm, bài tập đồ thị. Với bài tập tự luận học sinh có điều kiện bộc lộ khả năng sáng tạo của mình một cách không hạn chế thông qua lập luận, trình bày lời giải, do đó có điều kiện để đánh giá đầy đủ khả năng sáng tạo của học sinh đồng thời góp phần rèn luyện cho học sinh khả năng trình bày, diễn đạt ý kiến của mình. Tuy nhiên, bài tập tự luận cũng có nhược điểm là thường có số câu hỏi ít nên khó đại diện đầy đủ cho nội dung cần đánh giá cũng như các tiêu chí đánh giá thường không thống nhất do vậy điểm số bị ảnh hưởng nhiều từ yếu tố chủ quan của người chấm.

1.2.4. Phương pháp giải bài tập vật lí phát triển năng lực tư duy Dạy học bài tập Vật lí là một phương pháp dạy học giữ vị trí đặc biệt quan trọng trong việc hoàn thành các nhiệm vụ dạy học vật lí ở phổ thông. Xét về mặt định hướng phát triển năng lực của học sinh, đặc biệt là về mặt rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức đã lĩnh hội được thì vai trò của việc giải bài tập vật lí trong quá trình học tập có một giá trị rất lớn. Việc giải bài tập giáo dục ý chí, tính kiên trì vượt khó, phát triển tư duy lô-gíc, sự nhanh trí. Trong quá trình tư duy sâu sắc ấy, có sự phân tích và tổng hợp những mối liên hệ giữa các hiện tượng và đại lượng vật lí đặc trưng cho chúng. Bài tập giúp các em hiểu được nhiều mối liên hệ giữa vật lí và kĩ thuật, là phương tiện tốt nhất để rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo, vận dụng lí thuyết vào thực tiễn, rèn luyện thói quen vận dụng kiến thức khái quát hóa đã thu nhận được để giải quyết vấn đề của thực tiễn.

Trong khi giải bài tập học sinh phải nhớ lại những kiến thức đã học, có khi phải sử dụng tổng hợp những kiến thức của nhiều chương, vì vậy nó là phương tiện củng cố, ôn tập kiến thức sinh động. Bài tập vật lí là phương tiện có hiệu quả để kiểm tra mức độ nắm vững kiến thức, vận dụng kiến thức của học sinh.

Về phương pháp chung trong giải bài tập vật lí có 4 bước cụ thể như sau: 1) Tìm hiểu đầu bài: Bước này bao gồm việc xác định ý nghĩa của các thuật ngữ, phân biệt đâu là ẩn số, đâu là dữ liệu. Với những bài tập tính toán sau khi tìm hiểu đầu bài cần dùng các kí

10 hiệu để tóm tắt đầu bài. Trong trường hợp cần thiết phải vẽ hình để diễn đạt những điều kiện của đầu bài.

2) Xây dựng lập luận và tìm hướng giải bài tập: Xác lập các mối quan hệ giữa cái đã cho và cái cần tìm, các phép biến đổi toán học liên quan đến bài tập, từ đó đề xuất quá trình/kế hoạch giải bài tập. Bước này đi phân tích nội dung bài tập, đối chiếu các dữ liệu xuất phát từ cái phải tìm để làm sáng tỏ bản chất vật lí của những hiện tượng mô tả trong bài. Trong quá trình phân tích, cần làm sáng tỏ một số vấn đề sau: - Bài tập đang giải thuộc loại bài tập nào? Định tính hay định lượng? Bài tập thí nghiệm hay đồ thị.

- Đối tượng đang xét trong trạng thái nào? Ổn định hay biến đổi? Những điều kiện ổn định hay đang biến đổi như thế nào?

- Có những đặc trưng định tính, định lượng nào đã biết và chưa biết, mối quan hệ các đặc trưng đó biểu hiện ở những định luật, quy tắc, định nghĩa, công thức nào?

3) Giải bài tập theo định hướng đã đề xuất của mình: Từ các liên hệ cần thiết đã xác lập được tiếp tục luận giải tính toán để rút ra kết quả cần tìm.

4) Kiểm tra và biện luận kết quả: Trong bước này phải phân tích kết quả cuối cùng để loại bỏ những kết quả không phù hợp với điều kiện đầu bài hoặc không phù hợp với thực tế. Việc biện luận cũng là một cách để kiểm tra sự đúng đắn của quá trình lập luận. Đôi khi nhờ sự biện luận này mà học sinh có thể tự phát hiện ra những sai lầm trong quá trình lập luận do sự vô lí của kết quả thu được.

Trong thực tế việc giải các bài tập vật lí không nhất thiết phải tách bạch một cách cứng nhắc bước 2 và bước 3 trình bày ở trên, không phải bao giờ cũng xác lập xong xuôi hệ thống chương trình để rút ra kết quả cần tìm.

Có thể là sau khi xác lập được mối liên hệ vật lí nào đó rồi tiếp tục thiết lập được mối liên hệ khác. Nghĩa là sự biến đổi các mối liên hệ (các phương trình) cơ bản đã xác lập được có thể xen kẽ, hòa lẫn với việc tìm tòi xác lập các mối liên hệ cần thiết tiếp theo.

11 1.3. Các biện pháp phát triển năng lực tư duy trong dạy học bài tập vật lí 1.3.1. Biện pháp 1: Sử dụng bài tập trong mọi giai đoạn của bài học (bài tập trong lúc đặt vấn đề, bài tập trong xây dựng kiến thức mới, bài tập trong tổng kết tiết học, bài tập trong ôn tập, củng cố mở rộng kiến thức).

1.3.2. Biện pháp 2: Sử dụng phối hợp trắc nghiệm tự luận với trắc nghiệm khách quan.

1.3.3. Biện pháp 3: Sử dụng bài tập một cách đa dạng: Bài tập định tính, bài tập có nội dung thực tế, bài tập định lượng, bài tập đồ thị, bài tập thí nghiệm định tính.

1.4. Điều tra thực trạng, năng lực tư duy của học sinh thông qua bài tập 1.4.1. Mục đích điều tra Mục đích điều tra về thực trạng dạy học giải bài tập vật lí nói chung và về chương “Các định luật bảo toàn” nói riêng là: - Để có những thông tin ưu, nhược điểm về thực trạng dạy học phát triển năng lực tư duy của học sinh thông qua bài tập, và có định hướng trong việc xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập một cách hiệu quả hơn.

- Qua điều tra cũng biết được sự yêu thích học tập bộ môn vật lí và việc giải bài tập vật lí của học sinh để có thể chuẩn bị nội dung trong việc thay sách trong những năm sắp đến.

1.4.2. Đối tượng điều tra Điều tra, khảo sát thực tế một số trường THPT trên địa bàn TP. Đà Nẵng để tìm hiểu một số thông tin: - Tình hình dạy học bài tập của giáo viên.

- Tình hình hoạt động giải bài tập của học sinh.

- Tìm hiểu những khó khăn khi dạy và học bài tập.

1.4.3. Phương pháp điều tra - Điều tra giáo viên: Sử dụng phiếu điều tra (số lượng giáo viên được điều tra là 16), trao đổi trực tiếp, dự giờ giảng, xem giáo án (xem ở phụ lục I.1).

- Điều tra học sinh: Sử dụng phiếu điều tra (số lượng học sinh được điều tra là 116), quan sát hoạt động của học sinh trong giờ học, kiểm tra khảo sát, phân tích kết quả (xem ở phụ lục I.2).

12

1.4.4. Kết quả điều tra Đã tiến hành điều tra vào tháng 5 năm 2018 tại trường THPT Ngũ Hành Sơn và các trường trên địa bàn TP. Đà Nẵng. Đó là khoảng thời gian cuối năm học, học sinh đã học chương “Các định luật bảo toàn”.

- Điều tra 16 giáo viên ở 2 trường THPT trên địa bàn thành phố Đà Nẵng: sử dụng phiếu điều tra.

- Điều tra 116 học sinh: sử dụng phiếu điều tra, quan sát hoạt động học của học sinh trong giờ, kiểm tra khảo sát.

Qua việc tổng hợp kết quả tham khảo ý kiến, trao đổi trực tiếp với giáo viên và học sinh, tham gia dự giờ trên lớp, chúng tôi nhận thấy: * Tình hình dạy giải bài tập vật lí của giáo viên: Thông qua việc trao đổi với giáo viên (16 giáo viên) dạy bộ môn Vật lí tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Đà Nẵng về dạy giải bài tập vật lí của giáo viên, chúng tôi rút ra một số nhận định sơ bộ sau: - 81,25% giáo viên cho rằng bài tập chương “Các định luật bảo toàn” khá phức tạp, nhiều bài tập khó, đòi hỏi tư duy cao.

- 100% giáo viên nêu số lượng bài tập nhiều, lại đa dạng nhưng thời gian cho việc giải bài tập ít.

- Mỗi giáo viên lại có một phương pháp giải riêng không thống nhất với nhau và không theo một chuẩn chung nào nên học sinh khó nắm bắt cách giải và công tác kiểm tra đánh giá chất lượng học sinh trong cả khối cũng gặp khó khăn.

- 87,50% giáo viên mong muốn phát triển năng lực tư duy của học sinh thông qua bài tập nhưng chưa có điều kiện để thực hiện tốt.

- 68,75% giáo viên đã từng sử dụng bài tập phát triển năng lực tư duy cho học sinh.

- 93,70% giáo viên chưa từng sử dụng bài tập phát triển năng lực tư duy vào mọi giai đoạn của bài học, chủ yếu dùng trong việc củng cố vận dụng, bài tập về nhà, luyện tập ôn tập.

13 Ngoài ra, giáo viên chỉ sử dụng những dạng bài tập cơ bản (mang tính chất cổ điển từ năm này qua năm khác) thường gặp trong kiểm tra đánh giá chứ chưa khai thác hết tài liệu, nghiên cứu xây dựng hệ thống bài tập phát triển tư duy của học sinh. * Tình hình hoạt động giải bài tập vật lí của học sinh: Đối với hoạt động giải bài tập vật lí của học sinh điều tra 116 học sinh lớp 10 trường THPT Ngũ Hành Sơn có một số nhận xét sau: - Trong các giờ bài tập, nhiều học sinh thụ động lười suy nghĩ, chỉ đợi các bạn hoặc giáo viên giải xong để chép. Số học sinh tham gia giải bài tập ít.

- 60,34% học sinh ghi nhớ máy móc công thức tính vào các bài tập tương tự đã học, khó khăn trong việc giải các bài tập mang tính sáng tạo hay vận dụng kiến thức.

- 35,34% học sinh chưa có ý thức phân loại và có phương pháp giải cho mỗi dạng bài tập - Những học sinh khá-giỏi thì cố gắng làm được nhiều bài tập để quen dạng bài tập và tính toán nhanh nhưng khi gặp bài tập mới lạ thì năng lực tư duy giải các bài tập này chưa cao. Để khắc phục tình trạng trên cần tiến hành: - Giáo viên tích cực đưa các bài tập phát triển năng lực tư duy cho học sinh trong các giờ học, kể cả xây dựng kiến thức mới để lôi cuốn học sinh vào giờ học kích thích hứng thú hoạt động và cả ôn tập củng cố đào sâu kiến thức.

- Trong các bài tập đã có giáo viên cần lựa chọn sắp xếp thành hệ thống bài tập có nội dung phát triển năng lực tư duy cho học sinh.

1.4.5. Đề xuất tiêu chí và thiết kế thang đo đánh giá các mức độ năng lực tư duy của học sinh thông qua bài tập Để đề xuất các tiêu chí và thiết kế thang đo đánh giá các mức độ tư duy của học sinh thông qua bài tập chúng tôi dựa trên cơ sở: - Dựa vào các bước/giai đoạn mà học sinh phải thực hiện khi giải bài tập để đưa ra các tiêu chí.

- Dựa vào sự thành thạo/chất lượng/kết quả của việc thực hiện của từng tiêu chí để đưa ra thang đo đánh giá các mức độ năng lực tư duy của học sinh khi giải bài tập.

Từ đó, đưa ra các mức độ và các biểu hiện của năng lực tư duy khi giải bài tập cụ thể thể hiện trên bảng 1.1.

14 Bảng 1.1. Các mức độ và các biểu hiện của năng lực tư duy khi giải bài tập cụ thể Các tiêu chí 1.

Các mức độ

Hành vi

Tìm Phân

Mức 1

Mức 2

Mức 3

tích Không phân tích Phân tích được Phân tích được

hiểu, phân được bài tập được hoặc phân bài tập cụ thể bài tập cụ thể tích bài tập cụ thể. tích sai bài tập cụ nhưng phải nhờ đầy đủ, rõ ràng thể.

sự trợ giúp của một người khác.

2.

cách

độc

lập.

Xây Xác lập các Không thể xác Xác lập các mối Xác lập được các

dựng lập mối quan hệ lập các mối quan quan hệ giữa cái mối quan hệ giữa luận và tìm giữa cái đã hệ giữa cái đã đã cho và cái cái đã cho và cái hướng giải cho và cái cho và cái cần cần tìm, nhưng cần tìm, tìm bài tập cần tìm, các tìm, các phép chưa tìm được được các phép phép biến biến đổi toán học các phép biến biến đổi toán học đổi toán học liên quan đến bài đổi toán học liên liên quan đến bài liên quan tập. quan đến bài tập tập một cách độc đến bài tập hoặc phải nhờ sự lập. cụ thể. trợ giúp của người khác.

3. Giải bài tập theo định hướng của mình

Giải bài tập cụ thể theo định hướng của mình.

Không thể giải bài tập cụ thể theo định hướng của mình.

Giải bài tập cụ thể nhưng có nhìn bài bạn hoặc có tham khảo ý kiến giáo viên hoặc có sai sót.

Giải bài tập cụ thể theo định hướng của mình một cách độc lập.

4. Kiểm tra và biện luận kết quả

Kiểm tra và biện luận kết quả một bài toán cụ thể.

Không thể kiểm tra và biện luận kết quả một bài toán cụ thể.

Kiểm tra và biện luận kết quả bài toán cụ thể nhưng có sự trợ giúp của người khác hoặc có sai sót.

Kiểm tra và biện luận kết quả bài toán cụ thể một cách độc lập.

15

Kết luận Chương 1 Trong chương 1, chúng tôi đã nghiên cứu các vấn đề lí luận quan trọng như: tư duy, năng lực, năng lực tư duy, bài tập vật lí và hoạt động giải bài tập vật lí theo hướng phát triển năng lực tư duy của học sinh. Qua nghiên cứu chúng tôi rút ra được một số nhận xét như sau: + Việc phát triển năng lực tư duy cho học sinh thông qua dạy học bài tập vật lí là rất cần thiết và khả thi. + Để phát triển năng lực tư duy cho học sinh trong dạy học bài tập vật lí thì có thể có nhiều con đường. Trong luận văn này chúng tôi tập trung vào việc rèn luyện cho học sinh các kĩ năng các thao tác tư duy trí tuệ và tư duy vật chất trong các bước giải bài tập vật lí. + Căn cứ vào các hành vi và mức độ hoạt động của học sinh trong các bước đó, chúng tôi đã xây dựng bộ tiêu chí để đánh giá các mức độ năng lực tư duy của học sinh khi giải bài tập. + Chúng tôi cũng đã đề xuất 3 biện pháp sử dụng bài tập vật lí để phát triển năng lực tư duy cho học sinh, đó là: sử dụng bài tập trong mọi giai đoạn của bài học (bài tập trong lúc đặt vấn đề, bài tập trong xây dựng kiến thức mới, bài tập trong tổng kết tiết học, bài tập trong ôn tập, củng cố mở rộng kiến thức); sử dụng phối hợp trắc nghiệm tự luận với trắc nghiệm khách quan, sử dụng bài tập một cách đa dạng: bài tập định tính, bài tập có nội dung thực tế, bài tập định lượng, bài tập đồ thị, bài tập thí nghiệm định tính. + Đã điều tra được thực trạng dạy và học bài tập của giáo viên và học sinh hiện nay ở một số trường THPT trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. + Trên cơ sở lí luận đã phân tích, bài tập vật lí có nội dung hướng đến phát triển năng lực tư duy cho học sinh có ý nghĩa quan trọng nhưng chưa được chú ý đúng mức.

Nguyên nhân là do nội dung các bài tập chưa được phong phú, việc dạy học giải bài tập còn nhiều chỗ chưa hợp lí.

Vì vậy, việc xây dựng và sử dụng bài tập hướng đến phát triển năng lực tư duy của học sinh là thực sự cần thiết để nâng cao chất lượng dạy học. Ở chương 2 chúng tôi sẽ xây dựng hệ thống bài tập phát triển năng lực tư duy cho học sinh đồng thời thiết

16 kế tiến trình dạy học một số kiến thức chương “Các định luật bảo toàn” có sử dụng bài tập phát triển năng lực tư duy cho học sinh.

17

CHƯƠNG 2 XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN” VẬT LÍ 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY CỦA HỌC SINH 2.1. Vị trí, nội dung và mục tiêu dạy học chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT - Chương “Các định luật bảo toàn” có một vị trí đặc biệt trong chương trình vật lí học. Kiến thức trong chương này gắn liền với những ứng dụng thực tiễn trong kĩ thuật và đời sống, vì năng lượng luôn luôn là khái niệm vật lí quan trọng nhất. Học sinh sẽ học thêm được nhiều khái niệm mới trừu tượng và được bổ sung những kiến thức sâu hơn so với chương trình trung học cơ sở. Đó là những quy luật quan trọng nhất của cơ học, các định luật bảo toàn có thể thay thế hoàn toàn trong một số trường hợp không thể áp dụng được các định luật Niu-tơn.

Các định luật bảo toàn đã bổ sung cho phương pháp động lực học thêm một phương pháp giải các bài toán cơ học rất hữu hiệu, đôi khi nó còn cho kết quả nhanh hơn khi sử dụng phương pháp động lực học để giải. Và khi áp dụng các định luật bảo toàn đòi hỏi học sinh cũng cần phải nắm vững cách tính công của các lực khác nhau, định lí động năng, v.v… mới đem lại hiệu quả cao trong quá trình giải bài tập, vì vậy, có thể nói rằng bài tập về các định luật bảo toàn đã hệ thống hoá một cách đầy đủ nhất các kiến thức của cơ học.

- Nội dung dạy học chương “Các định luật bảo toàn”: gồm 5 bài: + Động lượng. Định luật bảo toàn động lượng + Công và công suất + Động năng + Thế năng + Cơ năng - Mục tiêu dạy học chương “Các định luật bảo toàn”: Về kiến thức: + Viết được công thức tính động lượng và nêu được đơn vị đo động lượng.

18 + Phát biểu và viết được hệ thức của định luật bảo toàn động lượng đối với hệ hai vật. + Nêu được nguyên tắc chuyển động bằng phản lực. + Phát biểu được định nghĩa và viết được công thức tính công. + Phát biểu được định nghĩa và viết được công thức tính động năng. Nêu được đơn vị đo động năng. + Phát biểu và viết được hệ thức của định lí động năng. + Phát biểu được định nghĩa thế năng của một vật trong trọng trường và viết được công thức tính thế năng này. Nêu được đơn vị đo thế năng. + Viết được công thức tính thế năng đàn hồi. + Phát biểu được định nghĩa và viết được công thức tính cơ năng. + Phát biểu được định luật bảo toàn cơ năng và viết được hệ thức của định luật này.

Về kĩ năng: + Vận dụng định luật bảo toàn động lượng để giải được các bài tập đối với hai vật va chạm mềm, va chạm đàn hồi. + Vận dụng được các công thức A = Fscos. + Vận dụng định luật bảo toàn cơ năng để giải được bài toán chuyển động của một vật, của hệ có hai vật.

- Từ mục tiêu về chuẩn kiến thức và kĩ năng có thể tóm tắt nội dung của chương “Các định luật bảo toàn” bằng sơ đồ cấu trúc sau:

19

2.2. Xây dựng hệ thống bài tập phát triển năng lực tư duy chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT Hiện nay khối lượng bài tập chương “Các định luật bảo toàn” vật lí 10 trên các nguồn tài liệu tham khảo rất nhiều, trong khuôn khổ luận văn, chúng tôi chỉ đề cập đến việc xây dựng và sử dụng bài tập được chọn trong hệ thống bài tập đã xây dựng để thiết kế tiến trình dạy học một số bài học đặc trưng cho chương “Các định luật bảo toàn” vật lí 10 nhằm mục đích phát triển năng lực tư duy của học sinh. Chúng tôi tập trung cho các vấn đề: + Động lượng, định luật bảo toàn động lượng. + Động năng, định lí động năng. + Cơ năng, định luật bảo toàn cơ năng.

Các bài tập được xây dựng và sử dụng từ dễ đến khó, áp dụng được trong các khâu của quá trình dạy học, dưới đây là hệ thống bài tập mà chúng tôi đã xây dựng được: 2.2.1. Các bài tập về động lượng và định luật bảo toàn động lượng Bài 1: Đọc các thông tin sau và trả lời câu hỏi: - Cầu thủ A bằng một cú đá vô lê đã đưa bóng vào lưới đối phương.

20 - Hòn bi-a Ä‘ang chuyáťƒn Ä‘áť™ng nhanh, chấm vĂ o thĂ nh bĂ n Ä‘áť•i hĆ°áť›ng.

- Hai viĂŞn bi Ä‘ang chuyáťƒn Ä‘áť™ng ngưᝣc chiáť u Ä‘áşżn va chấm vĂ o nhau, sau va chấm cả hai viĂŞn bi Ä‘áť u báş­t ngưᝣc tráť&#x; lấi.

1. HĂŁy cho biáşżt trong cĂĄc vĂ­ d᝼ trĂŞn, cĂĄc váş­t Ä‘ĂŁ cháť‹u tĂĄc d᝼ng cᝧa ngoấi láťąc trong tháť?i gian dĂ i hay ngắn? VĂ nhᝯng láťąc tĂĄc d᝼ng Ä‘Ăł cĂł Ä‘áť™ láť›n nhĆ° tháşż nĂ o? Káşżt quả lĂ cĂĄc váş­t cĂł thay Ä‘áť•i trấng thĂĄi chuyáťƒn Ä‘áť™ng khĂ´ng?

2. Hãy tÏm thêm cåc ví d᝼ khåc vᝠva chấm giᝯa hai vật mà em biết?

BĂ i 2: Máť™t láťąc đ??šâƒ— khĂ´ng Ä‘áť•i tĂĄc d᝼ng lĂŞn máť™t váş­t kháť‘i lưᝣng m Ä‘ang chuyáťƒn Ä‘áť™ng váť›i váş­n táť‘c đ?‘Ł ⃗⃗⃗⃗. đ?‘Ł2 1 Trong khoảng tháť?i gian ∆đ?‘Ą, váş­n táť‘c cᝧa váş­t biáşżn Ä‘áť•i thĂ nh ⃗⃗⃗⃗⃗. a, TĂŹm gia táť‘c cᝧa váş­t? b, TĂ­nh xung lưᝣng cᝧa lĆ°ĚŁc F theo v1 ; v2 vaĚ€ m?

BĂ i 3: TrĂŞn mă ĚŁt phÄƒĚ‰ ng nÄƒĚ€ m ngang hoaĚ€n toaĚ€n nhÄƒĚƒn coĚ 2 viĂŞn bi Ä‘ang chuyể n Ä‘Ă´ ĚŁng va cha ĚŁm vaĚ€o nhau. + TiĚ€m Ä‘áť™ biĂŞĚ n thiĂŞn Ä‘áť™ng lĆ°ĆĄ ĚŁng của mĂ´Ěƒi viĂŞn bi trong khoảng thĆĄĚ€i gian va cha ĚŁm ď „t . + So saĚ nh Ä‘Ă´ ĚŁ biĂŞĚ n thiĂŞn Ä‘Ă´ ĚŁng lưᝣng của 2 viĂŞn bi. + So saĚ nh tổ ng Ä‘Ă´ ĚŁng lĆ°ĆĄ ĚŁng cᝧa hĂŞ ĚŁ trĆ°áť›c & sau va cha ĚŁm.

BĂ i 4: Máť™t váş­t cĂł kháť‘i lưᝣng m1, chuyáťƒn Ä‘áť™ng trĂŞn máť™t mạt pháşłng ngang nháşľn váť›i váş­n táť‘c v1 , Ä‘áşżn va chấm váť›i váş­t kháť‘i lưᝣng m2 Ä‘ang náşąm yĂŞn trĂŞn mạt pháşłng ngang Ẽy. Biáşżt ráşąng sau va chấm hai váş­t nháş­p lĂ m máť™t, chuyáťƒn Ä‘áť™ng váť›i váş­n táť‘c v .

XĂĄc Ä‘áť‹nh v ?

BĂ i 5: Máť™t em bĂŠ Ä‘ang tháť•i hĆĄi vĂ o quả bong bĂłng. Khi bĂłng căng, do sĆĄ Ă˝ bĂłng tuáť™t ra kháť?i tay. Quả bĂłng chuyáťƒn Ä‘áť™ng nhĆ° tháşż nĂ o? VĂŹ sao?

BĂ i 6: Máť™t tĂŞn lửa ban đầu Ä‘ang Ä‘Ć°Ě ng yĂŞn. Khi lĆ°ĆĄ ĚŁng khiĚ coĚ khĂ´Ě i lĆ°ĆĄ ĚŁng m phu ĚŁt ra phĂ­a sau vĆĄĚ i vâ ĚŁn tĂ´Ě c v thiĚ€ tĂŞn lửa coĚ khĂ´Ě i lĆ°ĆĄ ĚŁng M seĚƒ chuyể n Ä‘Ă´ ĚŁng thĂŞĚ naĚ€o? TinĚ h vâ ĚŁn tĂ´Ě c của noĚ ngay sau khi khiĚ phu ĚŁt ra?

BĂ i 7: Máť™t quả bĂłng cĂł kháť‘i lưᝣng 400 g chuyáťƒn Ä‘áť™ng váť›i váş­n táť‘c 10 m/s theo phĆ°ĆĄng ngang, Ä‘áş­p vĂ o bᝊc tĆ°áť?ng vĂ báş­t ngưᝣc tráť&#x; lấi váť›i cĂšng váş­n táť‘c cĹŠ. Biáşżt tháť?i gian va chấm lĂ 0,5 s. Ä?áť™ biáşżn thiĂŞn Ä‘áť™ng lưᝣng cᝧa quả bĂłng vĂ xung láťąc cᝧa tĆ°áť?ng tĂĄc d᝼ng lĂŞn quả bĂłng lĂ bao nhiĂŞu?

21 Bài 8: Hai xe lăn khối lượng 10 kg và 2,5 kg chuyển động ngược chiều nhau trên một mặt phẳng nằm ngang không ma sát với vận tốc tương ứng là 6 m/s và 2 m/s, đến va chạm với nhau. Sau va chạm, chúng dính vào nhau và chuyển động với cùng một vận tốc v. Tính v?

Bài 9: Hãy mô tả và giải thích chuyển động của các loài mực và sứa ở trong nước?

Bài 10: Một phi hành gia rời khỏi tàu và làm việc ngoài khoảng không vũ trụ.

Sau khi làm việc xong họ muốn trở về tàu của mình. Hãy đề xuất một phương án đơn giản giúp phi hành gia trở lại tàu.

2.2.2. Các bài tập về động năng Bài 11: Tác du ̣ng 1 lực F không đổ i lên mô ̣t vâ ̣t có khố i lươ ̣ng m làm vâ ̣t dich ̣ chuyể n theo hướng của lực F vâ ̣n tố c của vâ ̣t thay đổ i từ v1 đế n v2 . a. Tính công của lực F ? b. Nế u v1 = 0 thì công của lực F bằ ng bao nhiêu? c, Cho biết mố i liên hê ̣ giữa công của lực tác du ̣ng và đô ̣ biế n thiên đô ̣ng năng?

Khi nào động năng của vật tăng? Khi nào động năng của vâ ̣t giảm?

Bài 12: Mô ̣t người có khố i lươ ̣ng 50kg ngồ i trong mô ̣t ô tô có khố i lươ ̣ng 1200kg đang cha ̣y với vâ ̣n tốc 72km/h. a. Tính động năng của hê ̣ ô tô và người? b. Tính động năng của người? c. Có thể vẽ đươ ̣c véctơ động năng hay không?

2.2.3. Các bài tập về cơ năng Bài 13: Một quả bóng được một người tung thẳng đứng lên cao. Bằng kiến thức đã biết của bản thân, em hãy trả lời các câu hỏi: + Trong quá trình tung, độ cao và vận tốc của quả bóng thay đổi như thế nào? + Trong quá trình rơi, độ cao và vận tốc của quả bóng thay đổi như thế nào? + Từ đó, cho biết động năng và thế năng của quả bóng trong 2 quá trình trên thay đổi ra sao? + Nhận xét về mối quan hệ giữa thế năng và động năng?

Bài 14: Mô ̣t vâ ̣t có khố i lươ ̣ng m chuyể n đô ̣ng trong tro ̣ng trường từ vi ̣ trí M đế n N.

22 + Trong quá trình chuyển động của vật, động năng và thế năng biến đổi như thế nào? + Trong quá trình chuyển động của vật, lực nào thực hiện công? + Công này liên hệ với độ biến thiên động năng và thế năng của vật như thế nào? Hãy viết rõ biểu thức. + Nhận xét về quan hệ giữa độ biến thiên động năng và độ giảm thế năng của vật giữa 2 điểm M, N? + Nhận xét về cơ năng của vật ở 2 vị trí M, N? Bài 15: Một vật rơi không vận tốc ban đầu từ vị trí M đến vị trí N trong trọng trường.

- Viết biểu thức định luật bảo toàn cơ năng của vật ở 2 vị trí M và N (cụ thể)?

- Sử dụng bộ thí nghiệm đã học nào để kiểm nghiệm lại định luật bảo toàn cơ năng trong trường hợp vật rơi không vận tốc đầu từ M đến N? Với bộ thí nghiệm đó đo được những đại lượng nào để kiểm nghiệm lại định luật bảo toàn cơ năng?

- Thiết kế phương án thí nghiệm? Ở thí nghiệm này cần chú ý điều gì?

- Thu thập và xử lí số liệu, kiểm nghiệm lại định luật bảo toàn cơ năng của vật chuyển động trong trọng trường?

Bài 16: Mô ̣t vâ ̣t có khố i lươ ̣ng 5kg rơi từ đô ̣ cao 10m xuố ng mă ̣t đấ t. Sức cản không đáng kể. Lấ y g = 10m/s2. a) Tính cơ năng của vật ở các vi ̣trí: + Cách mă ̣t đấ t 10m. + Cách mă ̣t đấ t 6m. + Vâ ̣t cha ̣m xuố ng đấ t. b) Nhâ ̣n xét về sự biế n đổi của Wñ và Wt của vâ ̣t?

2.2.4. Một số bài tập tham khảo Bài 17. Hai ô tô cùng khối lượng 1,5 tấn, chuyển động với các tốc độ 36 km/h và 54 km/h. Tỉ số động lượng của ô tô 2 so với ô tô 1 là A. 2,25.

B. 0,66.

C. 5,4.

D. 1,5.

Bài 18. Một hệ gồm hai vật có khối lượng lần lượt là m1 = 2kg, m2 = 3kg, chuyển động với vận tốc có độ lớn lần lượt là v1 = 2 m/s, v2 = 1 m/s. Tính động lượng của hệ trong các trường hợp sau:

23 a. Hai vật chuyển động trên một đường thẳng và cùng chiều. b. Hai vật chuyển động trên một đường thẳng nhưng ngược chiều. c. Hai vật chuyển động theo phương vuông góc với nhau. d. Hai vật chuyển động trên theo hai hướng hợp với nhau góc 120o.

Bài 19. Em hãy nêu một số ví dụ về chuyển động bằng phản lực trong thực tế mà em biết? Giải thích.

Bài 20. Khi thả rơi tự do từ một độ cao nào đó xuống mặt nước, con người thường tiếp tục chìm xuống và sau một khoảng thời gian nào đó thì dừng lại, không chuyển động nữa. Hỏi nếu một người thả rơi tự do với những độ cao khác nhau trong những khoảng thời gian như nhau, lực cản của nước đối với người có khác nhau không? Vì sao?

Bài 21. Một người đá một quả bóng có khối lượng m = 200 g đập vào một bức tường thẳng đứng, theo phương nghiêng một góc  so với mặt tường. Biết bóng được đá bay với vận tốc v = 20 m/s, bóng giữ nguyên vận tốc cũ ngay sau khi bật trở lại và cũng nghiêng với tường một góc  . Tìm độ biến thiên động lượng của quả bóng và lực trung bình do bóng tác dụng lên tường nếu thời gian va chạm là t  0,5s trong 2 trường hợp: a)   300 b)   900 Bài 22. Vào cuối tuần mẹ dẫn bé Na vào khu vui chơi chơi xe đụng, mẹ và Na ngồi trên 2 chiếc xe giống nhau có khối lượng 15kg, trong quá trình chơi, xe của mẹ chuyển động với vận tốc 15 km/h thì va vào xe Na đang chuyển động với vận tốc 10 km/h, sau va chạm xe của mẹ và Na dính vào nhau. Hỏi lúc này, xe của mẹ và Na chuyển động với vận tốc là bao nhiêu?

Bài 23. Một ô tô tăng tốc trong hai trường hợp: từ 36 km/h lên 72 km/h và từ 72 km/h lên 108 km/h. Hãy so sánh xem độ biến thiên động năng của ô tô trong hai trường hợp này có bằng nhau không? Tại sao?

Bài 24. Trong buổi sinh hoạt ngoài giờ lên lớp, lớp bạn Trinh tổ chức chơi trò đẩy xe đạp, thể lệ cuộc thi là một bạn ngồi trên xe, một bạn đứng ở đuôi xe đẩy cả người ngồi trên xe và xe đạp, thắng cuộc là xe nào được đẩy đi xa nhất và nhanh nhất, bạn ngồi trên xe giữ xe chuyển động theo đường thẳng. Đội bạn Trinh đã giành được

24 giải nhất sau khi đi được quãng đường 50 m trong 10s. Hỏi độ biến thiên động năng của bạn Trinh khi ngồi trên xe là bao nhiêu? Biết bạn Trinh nặng 45kg, xe đạp nặng 20kg.

Bài 25. Cho các đồ thị dưới. Em hãy điền vào chỗ trống đáp án đúng.

Đồ thị biểu diễn sự thay đổi của cơ năng của vật theo độ cao h là…. Đồ thị biểu diễn sự thay đổi của động năng của vật theo độ cao h là… Đồ thị biểu diễn sự thay đổi động lượng của vật theo vận tốc là....... Đồ thị biểu diễn sự thay đổi động năng của vật theo vận tốc là....

Bài 26. Một đồng hồ quả lắc với quả lắc là một quả cầu nhỏ khối lượng 500 g treo ở đầu một sợi dây dài 1 m. Quả lắc dao động quanh vị trí cân bằng sao cho dây hợp với phương thẳng ứng góc 450. Hỏi: a. Quả lắc chịu tác dụng của những lực nào? b. Vận tốc của quả lắc khi nó đi qua vị trí cân bằng. c. Tính lực căng của dây tại vị trí cân bằng.

Bài 27. Một vật có khối lượng 1 kg được ném thẳng đứng lên cao từ điểm A cách mặt đất 3,2 m với vận tốc 6 m/s. Bỏ qua sức cản của không khí. Chọn gốc thế năng ở mặt đất. Lấy g =10m/s2. a. Tìm vận tốc của vật khi vừa chạm đất?

3

b. Ở độ cao nào thì thế năng của vật bằng lần động năng của vật?

2

c. Khi chạm đất, vật bị lún xuống lòng đất một đoạn 40cm. Hãy xác định lực cản trung bình mà đất tác dụng lên vật?

Bài 28. Vì sao khi thả một quả bóng theo phương thẳng đứng xuống đất, bóng không thể nảy lên độ cao ban đầu? Em hãy thiết kế một phương án thí nghiệm để tìm phần năng lượng đã mất đi.

25 Bài 29. Trong môn bóng bàn, thông thường người được giao bóng trước là người sẽ tung bóng thẳng đứng lên trên cách mặt bàn tối thiểu 16cm và dùng vợt đập vào bóng làm một “cú giật mạnh”, cú giật này làm cho quả bóng có nhiều cơ năng nhất. Đối với một vận động viên cấp thế giới có thể giật bóng với tốc độ 30 m/s làm bóng va chạm với mặt bàn và nảy lên. Khi bóng nảy lên bàn thì bóng mất đi một phần năng lượng. a. Hãy tính tốc độ bóng ở cuối đoạn đường khi va chạm với bàn, biết ban đầu bóng bay đi với tốc độ 25 m/s trong thời gian giao bóng là 0,2s? Với lực cản không khí lên bóng được tính theo công thức Fc = 2,1991.10-4.v2. b. Sau khi va chạm với mặt bàn, bóng tiếp tục nảy lên, hãy tính tốc độ gần đúng của cú bạt tốc độ bóng 25 m/s? Lúc này hãy tính phần năng lượng mà bóng đã mất đi trong suốt quá trình? Biết với quả bóng khối lượng vào cỡ 2,7g, theo quy định của Liên đoàn bóng bàn thế giới (ITTF) đối với bóng chuẩn 40 mm: bóng nảy ngược lên độ cao 23 cm khi được thả từ độ cao thì 30cm hệ số suy giảm là Cr = √23/30 = 0,875.

Bài 30. Bé Bơ rất thích chơi bộ đồ chơi tàu lượn. Mẹ Bơ mua cho Bơ một tàu lượn có khối lượng m = 50g, tàu lượn này khi buông tay ra có thể trượt không ma sát dọc theo “vòng xiếc’’ có phần dưới được uốn thành vòng tròn có bán kính R = 20 cm như hình vẽ. Hỏi bé Bơ đặt tàu lượn có độ cao tối thiểu h bằng bao nhiêu để tàu lượn có thể trượt hết vòng tròn?

A. h = 80 cm

B. h = 50 cm

C. h = 40 cm

D. h = 20 cm

P R h

M

26 2.3. Thiết kế tiến trình dạy học một số kiến thức ở chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT sử dụng bài tập phát triển năng lực tư duy 2.3.1. Tiến trình dạy học bài “Động lượng. Định luật bảo toàn động lượng” - Trong bài học này chúng tôi chọn biện pháp 1: Sử dụng bài tập trong mọi giai đoạn của bài học là biện pháp chủ yếu để phát triển năng lực tư duy của học sinh.

- Đồng thời chúng tôi cũng sử dụng các biện pháp là biện pháp 2 (sử dụng phối hợp trắc nghiệm tự luận với trắc nghiệm khách quan) và biện pháp 3 (sử dụng bài tập một cách đa dạng: bài tập định tính, bài tập có nội dung thực tế, bài tập định lượng, bài tập đồ thị, bài tập thí nghiệm định tính…) với ý tưởng củng cố vận dụng và bài tập về nhà.

- Các bài tập được đưa ra theo trình tự từ dễ đến khó, phù hợp với các giai đoạn của bài học, khi giải học sinh sẽ đạt được các mức độ về năng lực tư duy và giáo viên có thể đánh giá dựa trên các tiêu chí đã đề ra.

1. Mục tiêu: a, Kiến thức + Hiểu rõ bản chất/ý nghĩa vật lí của đại lượng động lượng. + Viết được công thức tính động lượng và nêu được đơn vị đo động lượng. + Phát biểu và viết được hệ thức của định luật bảo toàn động lượng đối với hệ hai vật. + Nêu được nguyên tắ c chuyể n đô ̣ng bằ ng phản lực. b, Kĩ năng: + Vận dụng định luật bảo toàn động lượng để giải được các bài tập đối với hai vật va chạm mềm, va chạm đàn hồi. c, Tình cảm, thái độ: + Có thái độ hứng thú, say mê trong học tập bộ môn vật lí như: tham gia đóng góp xây dựng bài học, đặt các câu hỏi liên quan đến bài học, có mong muốn tìm hiểu những kiến thức mới). + Có tác phong tỉ mỉ, cẩn thận chính xác và có tinh thần hợp tác trong học tập bộ môn vật lí. d, Phát triển năng lực: năng lực tư duy.

2. Chuẩn bị

27 a, GiĂĄo viĂŞn: - Phiáşżu háť?c táş­p cho háť?c sinh.

- Tranh ảnh video liên quan bà i h�c trÏnh chiếu cho h�c sinh xem.

PHIáşžU HáťŒC TẏP Sáť? 1 (THáť°C HIᝆN TRĂŠN LáťšP) BĂ i 1: Ä?áť?c cĂĄc thĂ´ng tin sau vĂ trả láť?i câu háť?i: - Cầu thᝧ A báşąng máť™t cĂş Ä‘ĂĄ vĂ´ lĂŞ Ä‘ĂŁ Ä‘Ć°a bĂłng vĂ o lĆ°áť›i Ä‘áť‘i phĆ°ĆĄng.

- Hòn bi-a Ä‘ang chuyáťƒn Ä‘áť™ng nhanh, chấm vĂ o thĂ nh bĂ n Ä‘áť•i hĆ°áť›ng.

- Hai viĂŞn bi Ä‘ang chuyáťƒn Ä‘áť™ng ngưᝣc chiáť u Ä‘áşżn va chấm vĂ o nhau, sau va chấm cả hai viĂŞn bi Ä‘áť u báş­t ngưᝣc tráť&#x; lấi.

1. HĂŁy cho biáşżt trong cĂĄc vĂ­ d᝼ trĂŞn, cĂĄc váş­t Ä‘ĂŁ cháť‹u tĂĄc d᝼ng cᝧa ngoấi láťąc trong tháť?i gian dĂ i hay ngắn? VĂ nhᝯng láťąc tĂĄc d᝼ng Ä‘Ăł cĂł Ä‘áť™ láť›n nhĆ° tháşż nĂ o? Káşżt quả lĂ cĂĄc váş­t cĂł thay Ä‘áť•i trấng thĂĄi chuyáťƒn Ä‘áť™ng khĂ´ng? ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

2. Hãy tÏm thêm cåc ví d᝼ khåc vᝠva chấm giᝯa hai vật mà em biết? ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

BĂ i 2: Máť™t láťąc đ??šâƒ— khĂ´ng Ä‘áť•i tĂĄc d᝼ng lĂŞn máť™t váş­t kháť‘i lưᝣng m Ä‘ang chuyáťƒn Ä‘áť™ng váť›i váş­n táť‘c đ?‘Ł ⃗⃗⃗⃗. đ?‘Ł2 1 Trong khoảng tháť?i gian ∆đ?‘Ą, váş­n táť‘c cᝧa váş­t biáşżn Ä‘áť•i thĂ nh ⃗⃗⃗⃗⃗. a, TĂŹm gia táť‘c cᝧa váş­t? b, TĂ­nh xung lưᝣng cᝧa lĆ°ĚŁc F theo v1 ; v2 vaĚ€ m? ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

BĂ i 3: TrĂŞn mă ĚŁt phÄƒĚ‰ ng nÄƒĚ€ m ngang hoaĚ€n toaĚ€n nhÄƒĚƒn coĚ 2 viĂŞn bi Ä‘ang chuyể n Ä‘Ă´ ĚŁng va cha ĚŁm vaĚ€o nhau.

28 + Tìm đô ̣ biế n thiên đô ̣ng lươ ̣ng của mỗi viên bi trong khoảng thời gian va cha ̣m t . + So sánh đô ̣ biế n thiên đô ̣ng lượng của 2 viên bi. + So sánh tổ ng đô ̣ng lươ ̣ng của hê ̣ trước & sau va cha ̣m. …………………………………………………………………………………………... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

Bài 4: Một vật có khối lượng m1, chuyển động trên một mặt phẳng ngang nhẵn với vận tốc v1 , đến va chạm với vật khối lượng m2 đang nằm yên trên mặt phẳng ngang ấy. Biết rằng sau va chạm hai vật nhập làm một, chuyển động với vận tốc v .

Xác định v ? ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

Bài 5: Một em bé đang thổi hơi vào quả bong bóng. Khi bóng căng, do sơ ý bóng tuột ra khỏi tay. Quả bóng chuyển động như thế nào? Vì sao? …………………………………………………………………………………………... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

Bài 6: Một tên lửa ban đầu đang đứng yên. Khi lươ ̣ng khí có khố i lươ ̣ng m phu ̣t ra phía sau với vâ ̣n tố c v thì tên lửa có khố i lươ ̣ng M sẽ chuyể n đô ̣ng thế nào? Tiń h vâ ̣n tố c của nó ngay sau khi khí phu ̣t ra? …………………………………………………………………………………………... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2 (BÀI TẬP CỦNG CỐ, VỀ NHÀ) Bài 7: Một quả bóng có khối lượng 400 g chuyển động với vận tốc 10 m/s theo phương ngang, đập vào bức tường và bật ngược trở lại với cùng vận tốc cũ. Biết thời

29 gian va chạm là 0,5 s. Độ biến thiên động lượng của quả bóng và xung lực của tường tác dụng lên quả bóng là bao nhiêu? ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

Bài 8: Hai xe lăn khối lượng 10 kg và 2,5 kg chuyển động ngược chiều nhau trên một mặt phẳng nằm ngang không ma sát với vận tốc tương ứng là 6 m/s và 2 m/s, đến va chạm với nhau. Sau va chạm, chúng dính vào nhau và chuyển động với cùng một vận tốc v. Tính v? ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

Bài 9: Hãy mô tả và giải thích chuyển động của các loài mực và sứa ở trong nước? ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

Bài 10: Một phi hành gia rời khỏi tàu và làm việc ngoài khoảng không vũ trụ.

Sau khi làm việc xong họ muốn trở về tàu của mình. Hãy đề xuất một phương án đơn giản giúp phi hành gia trở lại tàu. …………………………………………………………………………………………... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... b, Học sinh: Ôn lại các định luật Niu-tơn.

3. Tiến trình dạy học: a. Ổn định.

30 b. Vào bài: Cái diều và tên lửa đều bay được lên cao. Nguyên tắc chuyển động của chúng có khác nhau không? Tiết học hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau đi tìm câu trả lời. * Hoạt động 1: Tìm hiểu khái niê ̣m xung lượng của lực.

Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

* Gv yêu cầu học sinh làm bài 1 trong - Hs thực hiện các yêu cầu của GV. phiếu học tập số 1.

+ Thời gian tác du ̣ng lực ngắn; đô ̣ lớn của lực rấ t lớn. + Các vâ ̣t đó sau khi va cha ̣m đều biế n đổ i chuyể n đô ̣ng.

- Yêu cầu Hs rút ra kế t luâ ̣n chung.

- Tóm lại lực có đô ̣ lớn đáng kể tác du ̣ng lên một vật trong khoảng thời gian rấ t ngắ n, có thể gây ra biế n đổ i đáng kể tra ̣ng thái chuyể n đô ̣ng.

- Thông báo:

- Ghi nhận.

+ Khi mô ̣t lực F tác du ̣ng lên mô ̣t vâ ̣t trong khoảng thời gian t thì tích F t đươ ̣c đinh ̣ nghiã là xung lươ ̣ng

của lực F trong khoảng thời gian t ấ y. + Đơn vị xung lượng của lực là: Niu- - Ghi nhận. tơn giây (N.s)

31 * Hoạt động 2 : Xây dựng khái niê ̣m động lượng.

Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

* Yêu cầu Hs thực hiện bài 2 trong - Thực hiện yêu cầu của Gv. phiếu học tập số 1.

+ Ta có: a 

v2  v1 t

+ Mà F  m.a  m.

v2  v1 t

F .t  m.  v2  v1 

- Thông báo: vế phải của (1) xuấ t hiện  F t  mv2  mv1 (1) đa ̣i lươ ̣ng mv .

- Đă ̣t p  mv go ̣i là đô ̣ng lươ ̣ng của vâ ̣t.

- Vâ ̣y động lươ ̣ng của mô ̣t vâ ̣t là đa ̣i + Động lượng bằng khối lươ ̣ng nhân với vectơ vận tố c. Đô ̣ng lươ ̣ng là đa ̣i lươ ̣ng lươ ̣ng như thế nào? vectơ.

- Tóm lại: Động lượng của mô ̣t vâ ̣t có khối lươ ̣ng m đang chuyể n đô ̣ng với vâ ̣n tố c v là đa ̣i lươ ̣ng đươ ̣c xác đinh ̣ bởi công thức: p  mv .

- Giữa độ biế n thiên động lươ ̣ng của - Ta có: vâ ̣t trong khoảng thời gian t và xung p  p2  p1  mv2  mv1 lượng của lực tác du ̣ng lên vâ ̣t trong Suy ra: p  F t khoảng thời gian đó có liên hê ̣ thế - Đô ̣ biến thiên đô ̣ng lươ ̣ng của một vâ ̣t trong mô ̣t khoảng thời gian nào đó bằ ng

nào?

xung lượng của tổ ng các lực tác du ̣ng lên vâ ̣t trong khoảng thời gian đó. * Hoạt động 3: Xây dựng đinh ̣ luật bảo toàn động lượng.

Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

- Thông báo khái niệm hê ̣ cô lâ ̣p.

- Ghi nhận.

- Yêu cầu Hs lấy ví dụ về hệ cô lập.

- Hs lấ y ví dụ hê ̣ cô lâ ̣p.

32 Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh + Hai hòn bi va chạm vào nhau trên mặt phẳ ng nằ m ngang, ma sát không đáng kể. + Hệ súng & đạn ở thời điể m bắ n. Hê ̣ vâ ̣t & Trái đấ t…

- Yêu cầu Hs trả lời bài 3 trong phiếu - Lắng nghe, suy nghĩ, trả lời. + p1  F21t ; p2  F12t

học tập.

+ Ta có: F21   F12 Nên: p1  p2 + Ta có: p1  p1sau  p1tröôùc p2  p2 sau  p2 tröôùc

Nên: p1sau  p1tröôùc   p2 sau  p2tröôùc  p1sau  p2 sau  p1tröôùc  p2tröôùc

- Như vậy trong hệ cô lập gồm 2 vâ ̣t tương tác với nhau thì động lượng của

- Đô ̣ng lượng của từng vâ ̣t thì thay đổ i.

Tổ ng đô ̣ng lươ ̣ng của hê ̣ không thay đổi.

mỗi vật & tổ ng đô ̣ng lươ ̣ng của hê ̣ thay đổ i thế nào?

- Kết quả này có thể mở rộng cho hê ̣

- Ghi nhận.

cô lâ ̣p gồ m nhiề u vâ ̣t.

- Phát biể u ĐLBT động lươ ̣ng. * Hoạt động 4: Xét bài toán va cha ̣m mềm.

Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

- Yêu cầu Hs thực hiện bài 4 trong - Lắng nghe, suy nghĩ, trả lời. phiếu học tập số 1.

- Thông báo: Vì không có ma sát nên - Ghi nhận. các ngoa ̣i lực tác du ̣ng gồ m có các tro ̣ng lực & các phản lực pháp tuyế n,

33 Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

chúng cân bằ ng nhau: Hê ̣ m1; m2  là - Áp du ̣ng ĐLBT đô ̣ng lươ ̣ng:

mô ̣t hê ̣ cô lâ ̣p.

m1v1  m2 v2   m1  m2  v

- Yêu cầu Hs áp du ̣ng ĐLBT đô ̣ng lươ ̣ng cho bài toán trên.

v

- Thông báo: các vec-tơ vâ ̣n tố c cùng

m1v1  m2 v2 m1  m2

hướng nên: v

m1v1  m2 v2 m1  m2

- Va chạm trên của hai vật được gọi là - Ghi nhận. va chạm mềm. * Hoạt động 5: Tìm hiểu chuyển động bằ ng phản lực.

Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

- Yêu cầu Hs thực hiện bài 5 trong - Bóng chuyển động ngươ ̣c chiề u với luồ ng phiếu học tập số 1.

khí từ trong bóng phu ̣t ra. Và luồ ng khí đó

- Thông báo: Chuyể n đô ̣ng của quả đã tác dụng lực lên bóng. bóng bay trong TN trên là chuyển động bằng phản lực, nó có chung nguyên tắc với chuyể n đô ̣ng của tên lửa trong không gian vũ tru ̣.

- Chúng ta có thể tính đươ ̣c vâ ̣n tố c của bóng ngay sau khi thả tay hay không?

- Trả lời.

- Yêu cầu hs thực hiện bài 6 trong - Tham gia thảo luận để tìm kế t quả đúng phiếu học tập số 1.

nhấ t.

- Hướng dẫn Hs thảo luận để tìm ra + Lúc đầ u đô ̣ng lươ ̣ng của tên lửa : p1  0 kế t quả đúng nhấ t. + Khí phu ̣t ra, đô ̣ng lươ ̣ng của hê ̣: p2  mv  MV

+ Coi tên lửa là hê ̣ cô lâ ̣p, ta áp du ̣ng ĐLBT

34 Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh động lượng: mv  MV  0  V  

mv M

+ Ta thấ y V ngươ ̣c hướng với v nghiã là tên lửa bay về phiá trước, ngươ ̣c với hướng - Vâ ̣y có thể hiểu thế nào là chuyể n khí phu ̣t ra.

- Trả lời câu hỏi của Gv. đô ̣ng bằ ng phản lực?

- Yêu cầu Hs nêu ví dụ về các chuyể n - Lấ y ví du ̣. đô ̣ng bằng phản lực.

4. Củng cố, vận dụng: Yêu cầu Hs thực hiện các bài tập trong phiếu học tập số 2, giáo viên có thể chia nhóm học sinh thực hiện ngay tại lớp trả lời các câu hỏi.

2.3.2. Tiến trình dạy học bài “ Động năng” - Trong bài học này chúng tôi chọn biện pháp 1: Sử dụng bài tập trong mọi giai đoạn của bài học là biện pháp chủ yếu để phát triển năng lực tư duy của học sinh.

- Biện pháp 2 (sử dụng phối hợp trắc nghiệm tự luận với trắc nghiệm khách quan) và biện pháp 3 (sử dụng bài tập một cách đa dạng: bài tập định tính, bài tập có nội dung thực tế, bài tập định lượng, bài tập đồ thị, bài tập thí nghiệm định tính…) thì được sử dụng nhiều trong phần củng cố vận dụng và bài tập về nhà.

- Các bài tập được đưa ra theo trình tự từ dễ đến khó, phù hợp với các giai đoạn của bài học, khi giải học sinh sẽ đạt được các mức độ về năng lực tư duy và giáo viên có thể đánh giá dựa trên các tiêu chí đã đề ra.

1. Mục tiêu: a, Kiến thức: - Phát biểu được định nghĩa và viết được công thức tính động năng.

- Nêu được đơn vị đo động năng. b, Kĩ năng: - Vận dụng công thức tính động năng và định lí động năng để giải các bài tập liên quan. c, Tình cảm, thái độ:

35 + Có thái độ hứng thú, say mê trong học tập bộ môn vật lí như: tham gia đóng góp xây dựng bài học, đặt các câu hỏi liên quan đến bài học, có mong muốn tìm hiểu những kiến thức mới). + Có tác phong tỉ mỉ, cẩn thận chính xác và có tinh thần hợp tác trong học tập bộ môn vật lí. d, Phát triển năng lực: năng lực tư duy.

2. Chuẩn bị: a) Giáo viên: - Chuẩn bị các tranh ảnh video liên quan đến bài dạy để trình chiếu cho học sinh xem - Phiếu học tập: PHIẾU HỌC TẬP (THỰC HIỆN TRÊN LỚP) Bài 1: Tác du ̣ng 1 lực F không đổ i lên mô ̣t vâ ̣t có khố i lươ ̣ng m làm vâ ̣t dich ̣ chuyể n theo hướng của lực F vâ ̣n tố c của vâ ̣t thay đổ i từ v1 đế n v2 . a. Tiń h công của lực F ? b. Nế u v1 = 0 thì công của lực F bằ ng bao nhiêu? c, Cho biế t mố i liên hê ̣ giữa công của lực tác du ̣ng và đô ̣ biế n thiên đô ̣ng năng?

Khi nào động năng của vâ ̣t tăng? Khi nào động năng của vật giảm? …………………………………………………………………………………………... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

Bài 2: Một người có khố i lượng 50kg ngồ i trong một ô tô có khố i lươ ̣ng 1200kg đang cha ̣y với vâ ̣n tố c 72km/h. a. Tiń h động năng của hê ̣ ô tô và người? b. Tính động năng của người? c. Có thể vẽ được véctơ động năng hay không? …………………………………………………………………………………………... ...........................................................................................................................................

36 ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

2) Học sinh: - Ôn tâ ̣p phầ n đô ̣ng năng đã ho ̣c ở lớp 8; các công thức tin ́ h công và công thức về chuyể n đô ̣ng thẳ ng biế n đổ i đề u.

3. Tiến trình dạy học: a. Ổn định: b. Vào bài: - Hằng ngày, chúng ta thường nghe nói đế n từ “năng lượng”. Vậy năng lượng là gì? Nó tồ n tại dưới dạng nào? Ở lớp 8 chúng ta tìm hiểu năng lượng dưới dạng cơ năng. Hôm nay chúng ta làm rõ hơn vấ n đề này và đi sâu vào dạng động năng. * Hoạt động 1: Tìm hiểu về khái niê ̣m năng lượng.

Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

- Đặt vấn đề: Như chúng ta đã biế t mo ̣i vâ ̣t đề u - Theo dõi để nhớ la ̣i kiế n thức cũ. mang năng lượng. Khi tương tác với nhau, các vâ ̣t có thể trao đổ i năng lươ ̣ng cho nhau.

- Thông báo: Quá trình trao đổ i năng lượng - Nhớ lại các dạng trao đổ i năng giữa các vâ ̣t có thể diễn ra dưới những dạng lươ ̣ng. khác nhau: thực hiện công, truyề n nhiê ̣t, phát ra các tia mang năng lươ ̣ng…

- Hs thực hiện C1: A-1; B-1; C-2;

- Yêu cầu Hs làm C1.

D-3; E-1).

* Hoạt động 2: Tìm hiểu khái niê ̣m động năng.

Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

- Yêu cầu Hs nhắc lại các da ̣ng năng lươ ̣ng đã - Động năng, thế năng, cơ năng. ho ̣c.

- Yêu cầu Hs cho biết đô ̣ng năng là gi?̀

- Đô ̣ng năng là da ̣ng cơ năng mà mô ̣t vâ ̣t có được do nó đang

- Yêu cầu Hs lấ y ví du ̣ về đô ̣ng năng.

chuyể n động.

- Vậy: Động năng là da ̣ng năng lượng của mô ̣t - Hs tự lấ y ví du ̣. vâ ̣t có đươ ̣c do nó đang chuyể n đô ̣ng.

37 Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

- Nêu các trường hơ ̣p: + Viên đa ̣n đang bay; + Búa đang chuyể n động; + Dòng nước đang chảy mạnh.

- Các trường hợp trên có đô ̣ng năng và có sinh công không? Vì sao?

- Có đô ̣ng năng; có sinh công. Vì

- Vâ ̣y: khi mô ̣t vâ ̣t có đô ̣ng năng thì vâ ̣t đó có chúng tác dụng lực lên các vâ ̣t thể tác du ̣ng lực lên vật khác và lực này sinh khác làm các vâ ̣t đó chuyển đô ̣ng. công.

- Đô ̣ng năng của một vật phu ̣ thuô ̣c vào những - Phụ thuộc vào vâ ̣n tố c và khố i lượng của vâ ̣t. Vâ ̣t có khố i lươ ̣ng

yế u tố nào?

càng lớn, chuyển đô ̣ng càng nhanh thì đô ̣ng năng càng lớn. * Hoạt động 3: Tìm hiểu công thức tính động năng.

Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

- Đặt vấn đề: Làm thế nào để tiń h đô ̣ng năng của mô ̣t vâ ̣t?

- Yêu cầu Hs thực hiện bài 1 trong phiếu học - Lắng nghe, suy nghĩ, trả lời các tập (câu a,b).

câu hỏi của Gv. v1

v2

F

F

- Ta có:

A  Fs (1)

- Trong đó:

F  ma

Mà: a

 v2  v2  v22  v12  F  m 2 1  2s  2s 

Thay vào (1)

38 Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

- Thông báo: Người ta đã chứng minh đươ ̣c kế t

 v2  v2  A  m 2 1 s  2s 

quả của bài toán đơn giản vẫn đúng cho trường hơ ̣p tổ ng quát.

1 2

1 2

Vâ ̣y: A  mv22  mv12

- Khi lực tác du ̣ng lên vật sinh công thì vâ ̣t Nế u v  0 thi A  1 mv 2 ̀ 1 2 2 chuyển từ trạng thái chuyể n đô ̣ng có vận tố c v1 - Lắng nghe, ghi nhận. sang tra ̣ng thái có vâ ̣n tố c v2 hoă ̣c từ tra ̣ng thái nghỉ sang tra ̣ng thái chuyể n động. Thì động năng của vật thay đổ i.

- Vâ ̣y: động năng của một vật có thể thay đổi khi vật chịu lực tác du ̣ng hoă ̣c vâ ̣t tác du ̣ng lực lên vâ ̣t khác và các lực này sinh công.

- Động năng của vâ ̣t phu ̣ thuô ̣c vào vâ ̣n tố c và khố i lươ ̣ng. Biể u thức: A

1 2 1 2 mv2  mv1 2 2

cho phép tính động năng của chất điể m hay mô ̣t 1 vâ ̣t rắ n chuyể n đô ̣ng tinh ̣ tiế n bằ ng: Wñ  mv 2 2

- Hs đinh ̣ nghiã động năng.

- Có thể định nghiã động năng như thế nào? - Lắng nghe, suy nghĩ, trả lời. + Động năng của hê ̣ người và ô Yêu cầ u mô ̣t vài Hs nhắc la ̣i.

- Yêu cầu Hs thực hiện bài 2 trong phiếu học tô: W  1 mv 2 ñ 2 tập - Hướng dẫn Hs thảo luâ ̣n để tìm đươ ̣c kết quả Wñ  

1200  50  202

đúng.

2

 2,5.105 J

+ Động năng của người so với ô tô = 0 + Động năng của người so với đấ t: Wñ 

50.202  104 J 2

+ Không vẽ đươ ̣c véctơ động

39 Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh năng.

- Động năng là đa ̣i lươ ̣ng vô hướng.

* Hoạt động 4: Tìm hiểu mố i liên hê ̣ giữa công của lực tác dụng và độ biế n thiên động năng.

Hoạt động của giáo viên - Yêu cầu Hs xem lại kế t quả bài 1 và thực hiện tiếp câu c, cho biế t mố i liên hê ̣ giữa công của

Hoạt động của học sinh 1 2

1 2

- Trả lời: A  mv22  mv12

lực tác du ̣ng và đô ̣ biế n thiên đô ̣ng năng?

- Vâ ̣y: động năng của vật biế n thiên khi lực tác du ̣ng lên vâ ̣t sinh công.

- Khi nào động năng của vâ ̣t tăng? Khi nào động năng của vâ ̣t giảm?

- Khi A > 0 thì động năng tăng.

- Khi A < 0 thì động năng giảm.

- Hê ̣ quả: Khi lực tác du ̣ng lên vâ ̣t sinh công dương thì động năng tăng. + Khi lực tác du ̣ng lên vâ ̣t sinh công âm thì động năng giảm. * Chú ý: Công do vật sinh ra thì bằ ng và trái dấ u với công của ngoại lực.

4. Củng cố, vận dụng: Yêu cầu Hs tóm tắt kiến thức đã học trong bài, làm một số bài tập làm thêm trong phần bài tập tham khảo, giáo viên có thể chia nhóm 2 học sinh thực hiện ngay tại lớp.

2.3.3. Tiến trình dạy học bài “Cơ năng” - Trong bài học này chúng tôi chọn biện pháp 1: Sử dụng bài tập trong mọi giai đoạn của bài học là biện pháp chủ yếu để phát triển năng lực tư duy của học sinh.

- Biện pháp 2 (sử dụng phối hợp trắc nghiệm tự luận với trắc nghiệm khách quan) và biện pháp 3 (sử dụng bài tập một cách đa dạng: bài tập định tính, bài tập có

40 nội dung thực tế, bài tập định lượng, bài tập đồ thị, bài tập thí nghiệm định tính…) thì được sử dụng nhiều trong phần củng cố vận dụng và bài tập về nhà.

- Các bài tập được đưa ra theo trình tự từ dễ đến khó, phù hợp với các giai đoạn của bài học, khi giải học sinh sẽ đạt được các mức độ về năng lực tư duy và giáo viên có thể đánh giá dựa trên các tiêu chí đã đề ra.

1. Mục tiêu: a, Kiến thức: - Phát biểu được định nghĩa và viết được biểu thức của cơ năng.

- Phát biểu được định luật bảo toàn cơ năng và viết được hệ thức của định luật này. b, Kĩ năng: + Vận dụng định luật bảo toàn cơ năng để giải được các bài tập liên quan. c, Tình cảm, thái độ: + Có thái độ hứng thú, say mê trong học tập bộ môn vật lí như: tham gia đóng góp xây dựng bài học, đặt các câu hỏi liên quan đến bài học, có mong muốn tìm hiểu những kiến thức mới). + Có tác phong tỉ mỉ, cẩn thận chính xác và có tinh thần hợp tác trong học tập bộ môn vật lí. d, Phát triển năng lực: năng lực tư duy.

2. Chuẩn bị a) Giáo viên: - Chuẩ n bi ̣du ̣ng cu ̣ trực quan (con lắ c lò xo, con lắ c đơn,…).

- Phiếu học tập PHIẾU HỌC TẬP 1 (THỰC HIỆN TRÊN LỚP) Bài 1: Một quả bóng được một người tung thẳng đứng lên cao. Bằng kiến thức đã biết của bản thân, em hãy trả lời các câu hỏi: + Trong quá trình tung, độ cao và vận tốc của quả bóng thay đổi như thế nào? + Trong quá trình rơi, độ cao và vận tốc của quả bóng thay đổi như thế nào? + Từ đó, cho biết động năng và thế năng của quả bóng trong 2 quá trình trên thay đổi ra sao? + Nhận xét về mối quan hệ giữa thế năng và động năng?

41 …………………………………………………………………………………………... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

Bài 2: Mô ̣t vâ ̣t có khố i lươ ̣ng m chuyể n đô ̣ng trong tro ̣ng trường từ vi ̣trí M đế n N. + Trong quá trình chuyển động của vật, động năng và thế năng biến đổi như thế nào? + Trong quá trình chuyển động của vật, lực nào thực hiện công? + Công này liên hệ với độ biến thiên động năng và thế năng của vật như thế nào? Hãy viết rõ biểu thức. + Nhận xét về quan hệ giữa độ biến thiên động năng và độ giảm thế năng của vật giữa 2 điểm M, N? + Nhận xét về cơ năng của vật ở 2 vị trí M, N? …………………………………………………………………………………………... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

Bài 3: Một vật rơi không vận tốc ban đầu từ vị trí M đến vị trí N trong trọng trường.

- Viết biểu thức định luật bảo toàn cơ năng của vật ở 2 vị trí M và N (cụ thể)?

- Sử dụng bộ thí nghiệm đã học nào để kiểm nghiệm lại định luật bảo toàn cơ năng trong trường hợp vật rơi không vận tốc đầu từ M đến N? Với bộ thí nghiệm đó đo được những đại lượng nào để kiểm nghiệm lại định luật bảo toàn cơ năng?

- Thiết kế phương án thí nghiệm? Ở thí nghiệm này cần chú ý điều gì?

- Thu thập và xử lí số liệu, kiểm nghiệm lại định luật bảo toàn cơ năng của vật chuyển động trong trọng trường?

42 …………………………………………………………………………………………... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

PHIẾU HỌC TẬP 2 (CỦNG CỐ, VỀ NHÀ) Bài 1: Mô ̣t vâ ̣t có khố i lươ ̣ng 5kg rơi từ đô ̣ cao 10m xuố ng mă ̣t đấ t. Sức cản không đáng kể. Lấ y g = 10m/s2. a) Tính cơ năng của vật ở các vi ̣trí: + Cách mă ̣t đấ t 10m. + Cách mă ̣t đấ t 6m. + Vâ ̣t cha ̣m xuố ng đấ t. b) Nhâ ̣n xét về sự biế n đổi của Wñ và Wt của vâ ̣t? …………………………………………………………………………………………... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... b) Học sinh: Đọc trước bài mới.

3. Tiến trình dạy học: a. Ổn định: b. Kiểm tra: Nêu đinh ̣ nghiã và viết biểu thức thế năng trọng trường? c. Vào bài: Trong quá trình chuyển động của một vật chịu tác dụng của trọng lực hay lực đàn hồi, động năng và thế năng của vật có liên hệ với nhau như thế nào?

Hãy quan sát một đồng hồ quả lắc đang dao động trong trọng trường; động năng và thế năng của quả lắc biến đổi như thế nào?

43 * Hoạt động 1: Nhận xét về mối quan hệ giữa động năng và thế năng của một vật chuyển động trong trọng trường Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

* Nêu bài 1 trong phiếu học tập 1: Một quả - Suy nghĩ, trả lời câu hỏi. bóng được một người tung thẳng đứng lên cao. Bằng kiến thức đã biết của bản thân, em + Trong quá trình tung: độ cao tăng

hãy trả lời các câu hỏi:

+ Trong quá trình tung, độ cao và vận tốc dần, vận tốc giảm dần. của quả bóng thay đổi như thế nào?

=> thế năng tăng, động năng giảm.

+ Trong quá trình rơi, độ cao và vận tốc của + Trong quá trình rơi: độ cao giảm quả bóng thay đổi như thế nào?

dần, vận tốc tăng dần.

+ Từ đó, cho biết động năng và thế năng của => thế năng giảm, động năng tăng. quả bóng trong 2 quá trình trên thay đổi ra + Có sự thay đổi qua lại giữa động

sao?

+ Nhận xét về mối quan hệ giữa thế năng và năng và thế năng. động năng? * Thông báo: định nghĩa cơ năng của vật * Lắng nghe, ghi nhận. chuyển động trong trọng trường: bằng tổng động năng và thế năng trọng trường của vật.

W  Wñ  Wt 

1 2 mv  mgz 2

* Hoạt động 2: Tìm hiểu sự bảo toàn cơ năng của vật chuyển động trong trọng trường.

Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

* Nêu bài 2 trong phiếu học tập 1: Mô ̣t vâ ̣t có * Suy nghĩ, trả lời câu hỏi của Giáo khố i lươ ̣ng m chuyể n đô ̣ng trong tro ̣ng viên: trường từ vi tri ̣ ́ M đế n N

+ Trong quá trình chuyển động của

+ Trong quá trình chuyển động của vật, động vật, động năng tăng, thế năng giảm và năng và thế năng biến đổi như thế nào?

ngược lại.

+ Trong quá trình chuyển động của vật, lực + Trọng lực thực hiện công.

44 Hoạt động của giáo viên nào thực hiện công? + Công này liên hệ với độ biến thiên động năng và thế năng của vật như thế nào? Hãy viết rõ biểu thức.

Hoạt động của học sinh + AMN  Wt  M   Wt  N  AMN 

1 2 1 2 mvN  mvM 2 2

+ So sánh:

+ Nhận xét về quan hệ giữa độ biến thiên Wt  M   Wt  N   Wñ  N   Wñ  M  động năng và độ giảm thế năng của vật giữa  Wt  M   Wñ  M   Wt  N   Wñ  N  2 điểm M, N?

 WM  WN

+ Nhận xét về cơ năng của vật ở 2 vị trí M, - Ghi nhận.

N? * Thông báo định luật bảo toàn cơ năng: Khi một vật chuyển động trong tro ̣ng trường chỉ chiụ tác du ̣ng của trọng lực thì: W  Wñ  Wt  haèng soá 1 hay mv 2  mgz  haèng soá 2

* Yêu cầu Hs thực hiện bài 1 trong phiếu học tập 2.

- Suy nghĩ, trả lời các câu hỏi của Gv. a) Tin ́ h cơ năng của vâ ̣t: + Wñ  0 ; Wt  mgzA  500 J WA  Wñ  Wt  500 J 1 2

+ Wñ  mvB2  mgz1  200 J Wt  mgz2  300 J WB  Wñ  Wt  500 J 1 2

+ Wñ  mvD2  mgz  500 J Wt  0 WD  Wñ  Wt  500 J

b) Tham gia thảo luâ ̣n về các nhâ ̣n xét: + Nế u Wt giảm thì Wñ tăng và ngươ ̣c la ̣i. + Ở vi ̣ trí Wt cực đa ̣i thì Wñ  0 và

45 Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh ngươ ̣c la ̣i.

- Nế u sức cản của môi trường đáng kể thì kế t - Nế u sức cản của môi trường đáng kể quả trên còn đúng không?

thì kế t quả trên không đúng. Vì có sức cản vật không rơi tự do nên không tiń h đươ ̣c vâ ̣n tố c bằ ng công thức: v  2gh .

* Hoạt động 3: Kiểm nghiệm định luật bảo toàn cơ năng Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

* Nêu bài tập 3 trong phiếu học tập 1: - Suy nghĩ, trả lời câu hỏi của giáo viên: một vật rơi không vận tốc ban đầu từ vị WM = WN trí M đến vị trí N trong trọng trường.

- Viết biểu thức định luật bảo toàn cơ năng của vật ở 2 vị trí M và N (cụ thể)?

- Sử dụng bộ thí nghiệm đã học nào để kiểm nghiệm lại định luật bảo toàn cơ năng trong trường hợp vật rơi không vận tốc đầu từ M đến N? Với bộ thí nghiệm đó đo được những đại lượng nào để kiểm nghiệm lại định luật bảo toàn cơ năng?

- Thiết kế phương án thí nghiệm? Ở thí nghiệm này cần chú ý điều gì?

- Thu thập và xử lí số liệu, kiểm nghiệm lại định luật bảo toàn cơ năng của vật chuyển động trong trọng trường?

1 2

1

2 mvM + mgzM = mvN2 + mgzN

1

v2 2 M

2

1

+ gzM = vN2 + gzN 2

- Vật rơi nên sử dụng bộ thí nghiệm rơi tự do.

- Nhắc lại: bộ thí nghiệm đo gia tốc rơi tự do đã học dùng để đo thời gian rơi t của vật khi đi được quãng đường S. - Gia tốc rơi tự do g đã xác định được ở bài thực hành học kì 1, lấy g = 9,8 m/s2.

- zM và zN có thể đọc ở thước bên hông.

- vM và vN được tính theo công thức v= g.t.

- Cần chú ý khi chọn gốc thế năng tại N.

46 Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

Vị trí

z (m)

t (s)

v=g.t

W

M

0.200

0.284

2.783

5.833

N

0

0.350

3.430

5.882

* Hoạt động 4: Tìm hiểu về cơ năng của vật chiụ tác dụng của lực đàn hồ i.

Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

* Tương tự ta có thể đinh ̣ nghiã cơ năng của - Trả lời: vật chiụ tác du ̣ng của lực đàn hồ i như thế nào?

- Xác nhận câu trả lời của Hs. - Go ̣i Hs đo ̣c đinh ̣ nghiã trong SGK. - Yêu cầu Hs viế t công thức tiń h cơ năng

W

1 2 1 2 mv  k  l   haèng soá 2 2

- Đọc định nghĩa trong SGK. - Viết công thức tính cơ năng.

trong trường hơ ̣p này. * Hoạt động 5: Vận dụng đinh ̣ luật bảo toàn cơ năng.

Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

* Yêu cầu Hs trả lời C1.

- Cá nhân hoàn thành C1.

- Làm TN (con lắ c đơn) tương ứng với C1.

- Thảo luâ ̣n tìm câu trả lời đúng nhấ t.

- Trong quá trình chuyể n đô ̣ng thì A và B a. WA  WB  Wt  A   Wt  B  có đố i xứng nhau qua CO không? Vì sao?

Suy ra: A và B cùng độ cao. Vậy A và

- Xác nhận ý kiến đúng của Hs. Vì TN có B đố i xưng nhau qua CO. ́ sức cản của không khí nên cơ năng không b. Ta O co W cực đa ta A, B co W ̣i ̣i; ̣i ́ ñ ́ ñ bảo toàn  vâ ̣t chuyển đô ̣ng chậm dầ n rồ i cực tiể u. dừng la ̣i. c. Vâ ̣t đi từ A  O và B  O thì Wt chuyể n hóa thành Wñ .

47 Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh - Quan sát sự chuyển động của vâ ̣t.

- Không đối xứng qua CO vì có sức cản của không khi.́ - Hs thực hiện C2:

* Yêu cầ u Hs trả lời C2.

- Chú ý: Nế u vâ ̣t chiụ tác du ̣ng của lực cản, lực ma sát,… thì cơ năng của vật biến đổi.

WA  mgh  50m WB 

1 2 mvB  18m 2

Công của lực cản, lực ma sát… sẽ bằ ng đô ̣ WA  WB . Vâ ̣y cơ năng giảm. biế n thiên của cơ năng.

4. Củng cố, vận dụng: Giáo viên yêu cầu học sinh làm bài tập trong phiếu học tập 2 và làm thêm 1 số bài tập trong phần bài tập tham khảo bằng cách chia nhóm học sinh hoặc cá nhân tự làm.

48

Kết luận Chương 2 Trên cơ sở lí luận và thực tiễn đã trình bày ở chương I cùng với việc nghiên cứu nội dung, cấu trúc, mục tiêu dạy học chương “Các định luật bảo toàn” vật lí 10 đã lựa chọn, soạn thảo bài tập để góp phần phát triển năng lực tư duy của học sinh.

Qua các giai đoạn đó nhận thấy, bài tập phát triển năng lực tư duy của học sinh có thể sử dụng ở nhiều khâu, ở mỗi khâu của quá trình dạy học thì lựa chọn, sử dụng bài tập phù hợp với yêu cầu từng khâu. Trong chương này đã soạn thảo một số bài tập phát triển năng lực tư duy của học sinh giúp cho giáo viên có thể tự mình tuyển chọn và sử dụng hợp lí trong quá trình dạy học của mình. Sau đó đã xây dựng tiến trình dạy học có sử dụng bài tập phát triển năng lực tư duy. Trong mỗi bài học, cố gắng tổ chức các hoạt động cũng như sử dụng các bài tập phù hợp tạo sự chủ động cho học sinh chiếm lĩnh tri thức, tích cực hóa hoạt động học tập và phát triển năng lực tư duy của học sinh. Để khẳng định tính khả thi và chất lượng các tiến trình dạy học đã soạn thảo và giả thuyết khoa học của đề tài chúng tôi tiến hành thực nghiệm sư phạm trong chương tiếp theo – Chương 3.

49

CHƯƠNG 3 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm 3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm Thực nghiệm sư phạm được tiến hành với mục đích kiểm nghiệm tính đúng đắn của giả thuyết khoa học do đề tài đặt ra.

Cụ thể thực nghiệm sư phạm sẽ trả lời cho các câu hỏi: - Tính khả thi của các tiến trình dạy học đã soạn thảo.

- Các biện pháp sử dụng bài tập có phát triển được năng lực tư duy của học sinh theo các tiêu chí đã đề ra hay không.

- Kết quả kiểm tra cuối thực nghiệm sư phạm cho thấy năng lực tư duy của học sinh được phát triển như thế nào? Có làm cho học sinh chiếm lĩnh tri thức thể hiện qua làm bài kiểm tra tốt hơn không?

Trả lời các câu hỏi trên sẽ tìm ra những đóng góp của đề tài, khắc phục những hạn chế còn mắc phải, từ đó góp phần vào việc nâng cao chất lượng dạy học vật lí theo hướng phát triển năng lực tư duy của học sinh trường phổ thông hiện nay.

3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm - Tổ chức dạy học có sử dụng bài tập phát triển năng lực tư duy của học sinh chương “Các định luật bảo toàn” cho các lớp thực nghiệm theo các biện pháp đã đề ra ở chương I của luận văn.

- Để đánh giá được các bài tập sử dụng trong đề tài có phát triển được năng lực tư duy của học sinh hay không, chúng tôi tiến hành đánh giá năng lực thông qua quan sát và phỏng vấn giáo viên và học sinh tiến hành thu thập các dữ liệu. Căn cứ để đánh giá là các mức độ tư duy học sinh đạt được qua các tiêu chí đã nêu ở chương I của luận văn.

- So sánh, đối chiếu kết quả học tập và xử lí kết quả thu được ở các lớp thực nghiệm với các lớp đối chứng.

- Đánh giá tính khả thi của tiến trình dạy học theo đề xuất của đề tài: hiệu quả của các biện pháp và hệ thống bài tập.

50 3.2. Đối tượng và nội dung thực nghiệm sư phạm 3.2.1. Đối tượng thực nghiệm sư phạm - Bài tập trong chương “Các định luật bảo toàn”.

- Thực nghiệm sư phạm được tiến hành trong học kì II năm học 2017-2018 đối với học sinh các lớp 10 THPT Ngũ Hành Sơn, TP. Đà Nẵng.

- Điều kiện trang thiết bị sử dụng cho các lớp thực nghiệm đúng với yêu cầu của phương pháp dạy học tích cực: có hệ thống máy vi tính; projecter và màn ảnh lớn, bảng phụ, các bộ thí nghiệm để giáo viên và học sinh sử dụng trong quá trình dạy học.

3.2.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm Để đạt được mục đích đề ra trong quá trình thực nghiệm sư phạm chúng tôi đã lập kế hoạch chi tiết cho cả quá trình thực nghiệm và tiến hành thực nghiệm sư phạm theo từng bước, cụ thể như sau: - Trước khi tiến hành thực nghiệm, gặp gỡ các giáo viên của tổ vật lí trường THPT Ngũ Hành Sơn để giới thiệu và trao đổi về bài tập phát triển năng lực tư duy của học sinh, đồng thời thu thập ý kiến của giáo viên về nội dung, hình thức, chất lượng của bài tập phát triển năng lực tư duy của học sinh.

- Tiến hành chọn các lớp thực nghiệm: Ở các lớp thực nghiệm, giáo viên dạy học phần “Các định luật bảo toàn” vật lí 10, trong quá trình dạy học có sử dụng bài tập phát triển năng lực tư duy của học sinh. Giáo viên tiến hành dạy ở các lớp thực nghiệm là Phan Thị Kim Phượng, ở các lớp đối chứng là Lê Thị Như Thuận. Ở các lớp đối chứng, chúng tôi sử dụng các bài tập như trong SGK, sách bài tập vật lí, giáo án tự chọn, tài liệu chủ đề tự chọn bám sát chương trình của lớp 10 THPT. Còn các lớp thực nghiệm, bài tập phát triển năng lực tư duy được đưa ra nằm trong hệ thống bài tập mà chúng tôi đã xây dựng. Như vậy, nội dung kiến thức là không gì thay đổi giữa 2 nhóm thực nghiệm và đối chứng, riêng các lớp thực nghiệm có 3 tiết hình thành kiến thức mới bằng bài tập. Sự khác nhau chủ yếu ở đây là nội dung bài tập, số lượng bài tập, cách sử dụng bài tập của chúng tôi trong từng tiết học cụ thể và cách hướng dẫn học sinh hoàn thành bài tập theo định hướng phát triển năng lực tư duy của học sinh. Ngoài ra, với hệ thống bài tập như vậy, các em học sinh có thể củng cố, vận dụng, làm bài tập ở nhà dựa trên các bước giải bài tập đã được hướng dẫn.

51 Ở lớp học, nghiên cứu coi trọng việc quan sát, ghi chép diễn biến các giờ học. Sau mỗi giờ học tiến hành trao đổi với giáo viên ở các lớp đối chứng đồng thời trao đổi với học sinh các lớp để biết thêm thông tin về hoạt động dạy học và sự hứng thú của các em khi tham gia vào quá trình hoạt động nhận thức mà giáo viên đã thực hiện.

- Sau khi tiến hành thực nghiệm, thu thập những thông tin cần thiết, xử lí kết quả để rút ra kết luận và kiến nghị.

3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 3.3.1. Chọn mẫu thực nghiệm Khi thực nghiệm sư phạm, chúng tôi sử dụng cách chọn cả khối để chọn ra nhóm thực nghiệm. Tuy nhiên, với đặc thù riêng của trường, nhà trường có 1 lớp chọn 10/1 để bồi dưỡng học sinh giỏi các môn tự nhiên nên chương trình có nâng cao hơn so với các lớp cơ bản. Lớp 10/2 là lớp chọn để học theo đề án môn Tiếng anh. Các lớp còn lại học chương trình cơ bản. Số học sinh được chọn ở nhóm thực nghiệm là 116 học sinh ở cả 3 lớp 10 là 10/3, 10/5, 10/7 của trường THPT Ngũ Hành Sơn. Nhóm đối chứng gồm 3 lớp là: 10/4, 10/6, 10/8, tất cả 119 học sinh. Các lớp được chọn có sĩ số, điều kiện tổ chức dạy học và trình độ, chất lượng học tập tương đương nhau. Như vậy, chất lượng của mẫu đã thỏa mãn yêu cầu của thực nghiệm sư phạm. Số lượng học sinh ở các nhóm cụ thể như sau: Bảng 3.1. Bảng số liệu HS được chọn làm mẫu thực nghiệm Lớp

10/3

10/5

10/7

10/3,5,7

Tổng số HS

40

39

37

116

Bảng 3.2. Bảng số liệu HS được chọn ở các lớp đối chứng Lớp

10/4

10/6

10/8

10/4,6,8

Tổng số HS

41

40

38

119

Kết quả học tập bộ môn vật lí ở học kì I của 2 nhóm đối chứng và thực nghiệm được thống kê trong bảng 3.3:

52 Bảng 3.3. Bảng kết quả học tập bộ môn vật lí ở học kì 1 của HS ở các lớp đối chứng và thực nghiệm Nhóm

Lớp

Giỏi

Khá

Đối chứng

10/4 (41)

1

7

10/6 (40)

1

10/8 (38) Thực nghiệm

Trung

Yếu

Kém

33

0

0

9

23

6

1

1

11

26

0

0

10/3 (40)

1

8

31

0

0

10/5 (39)

1

10

26

2

0

10/7 (37)

2

11

18

4

2

bình

3.3.2. Tiến hành dạy học và quan sát giờ học Tất cả các giờ học ở các lớp thực nghiệm và ở các lớp đối chứng đều được quan sát và ghi chép về hoạt động của GV và HS theo các nội dung dưới đây: - Phân phối thời gian cho các mục của tiết dạy.

- Thao tác thí nghiệm, sử dụng phương tiện của GV và HS (nếu có).

- Tính tích cực của HS (thông qua thái độ học tập, trạng thái tâm lý, biểu hiện trên nét mặt của HS, tinh thần hăng hái phát biểu ý kiến…).

- Mức độ hiểu bài của HS (thông qua chất lượng trả lời của các câu hỏi và các phiếu học tập sau mỗi tiết dạy).

Sau giờ học có sự trao đổi giữa GV và HS, lắng nghe ý kiến của HS để rút kinh nghiệm.

3.3.3. Công cụ và cách thức đánh giá - Các bài dạy thực nghiệm: + Tiết 1: Động lượng. Định luật bảo toàn động lượng. + Tiết 2: Động năng. + Tiết 3: Định luật bảo toàn cơ năng.

- Các tiêu chí đánh giá: * Đánh giá định tính về các mặt:

53 - Năng lực tư duy của học sinh (qua kĩ năng tìm hiểu, phân tích bài tập; xác lập các mối quan hệ giữa cái đã cho và cái cần tìm; giải thích các hiện tượng; đề xuất phương án thí nghiệm và cách bố trí, tiến hành thí nghiệm….).

- Tính hợp lí trong việc sử dụng các bài tập có nội dung phát triển năng lực tư duy trong dạy học (qua số lượng bài tập, cách đưa bài tập phát triển năng lực tư duy vào trong quá trình dạy học). * Đánh giá định lượng thông qua việc xây dựng phiếu đánh giá năng lực tư duy, các phiếu học tập, các phiếu đánh giá trình bày và kết quả của nhóm, các bài kiểm tra.

3.4. Thời gian thực nghiệm sư phạm Trong dự định ban đầu, kế hoạch thực hiện đề tài vào khoảng đầu học kì 2 năm học 2017-2018 và do trường THPT Ngũ Hành Sơn có kế hoạch cho học sinh khối 10 học đến 19/5/2018 nên đề tài được thực hiện trong thời gian từ ngày 02/5 đến ngày 19/5 năm 2018.

3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm 3.5.1. Những khó khăn gặp phải khi tiến hành thực nghiệm sư phạm Trong thời gian thực hiện đề tài từ ngày 02/5 đến 19/5 năm 2018 tại trường THPT Ngũ Hành Sơn – Đà Nẵng, nhìn chung không gặp khó khăn gì lớn, học sinh trong lớp tích cực, hứng khởi, tương tác với giáo viên tốt. Tuy nhiên, có một số ít các em lợi dụng lúc giáo viên cho thời gian suy nghĩ để xây dựng kiến thức để nói chuyện riêng (đây thường là những học sinh có học lực trung bình – yếu). Nhiều học sinh chưa diễn đạt rõ ràng ý kiến của mình.

3.5.2. Phân tích diễn biến của quá trình thực nghiệm sư phạm * Ở các lớp tiến hành thực nghiệm sư phạm: Thông qua quan sát, theo dõi những tiết học ở các lớp thực nghiệm với việc sử dụng các bài tập có nội dung phát triển năng lực tư duy và sử dụng phương pháp dạy học tích cực, nhận thấy: - Số lượng các bài tập phát triển năng lực tư duy mà giáo viên sử dụng trong mỗi tiết học là phù hợp với thời gian 45 phút của mỗi giờ dạy học, phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh.

- Trong giờ học thực nghiệm đầu tiên, đa số học sinh còn bỡ ngỡ, bị phân tán chú ý khi được quan sát những hình ảnh, được trực tiếp tham gia vào các bài tập vật lí

54 phát triển năng lực tư duy, đòi hỏi các em phải suy nghĩ để tìm được câu trả lời. Số học sinh phát biểu xây dựng bài còn hạn chế do chưa mạnh dạn mặc dù có câu trả lời. Ở những giờ học thực nghiệm tiếp theo, số lượng các học sinh tham gia phát biểu ý kiến tăng nhiều.

- Trong giờ học kiểm nghiệm lại định luật bảo toàn cơ năng, học sinh các nhóm thảo luận sôi nổi, hứng thú khi đưa ra các phương án thí nghiệm, trực tiếp làm thí nghiệm kiểm chứng. Tuy nhiên, thao tác thí nghiệm và kĩ năng trình bày kết quả còn hạn chế trong việc sử dụng ngôn ngữ vật lí.

- Trong giờ học củng cố, luyện tập với các bài tập phát triển năng lực tư duy có gắn liền giải thích hiện tượng các em học sinh sôi nổi, tranh luận với nhau, hăng hái giơ tay phát biểu ý kiến của mình.

- Chất lượng các bài kiểm tra sau các giờ học ở các lớp thực nghiệm đạt thành tích tốt. * Ở các lớp đối chứng: - Giáo viên dạy học theo phương pháp truyền thống, trong dạy học rất ít khi đưa bài tập phát triển năng lực tư duy vào khi xây dựng kiến thức mới hoặc bài tập đưa ra chỉ mang tính luyện tập, tương tự, học sinh dựa vào đó làm theo, không phải tư duy hay vận dụng kiến thức.

- Trong giờ học tính tích cực của học sinh không cao, số em học sinh hăng hái phát biểu ít.

- Chất lượng các bài kiểm tra sau các giờ học ở các lớp đối chứng chỉ ở mức trung bình.

3.5.2.1. Kết quả đánh giá tổng thể năng lực tư duy của học sinh Đánh giá năng lực tư duy của học sinh thông qua quá trình dạy học, quan sát (quan sát trực tiếp, ghi hình), theo dõi và thu thập thông tin về quá trình hoạt động của học sinh, kết hợp đánh giá kết quả trong phiếu học tập, từ đó đưa ra được các đánh giá sau:

55 * Náť&#x2122;i dung: â&#x20AC;&#x153;Ä?áť&#x2122;ng lưᝣng. Ä?áť&#x2039;nh luáş­t bảo toĂ n Ä&#x2018;áť&#x2122;ng lưᝣngâ&#x20AC;?

Bảng 3.4. Káşżt quả Ä&#x2018;ĂĄnh giĂĄ nÄ&#x192;ng láťąc tĆ° duy cᝧa háť?c sinh khi dấy háť?c náť&#x2122;i dung â&#x20AC;&#x153;Ä?áť&#x2122;ng lưᝣng. Ä?áť&#x2039;nh luáş­t bảo toĂ n Ä&#x2018;áť&#x2122;ng lưᝣngâ&#x20AC;?.

BĂ i táş­p

Xây d᝹ng lập

Giải bà i tập

TĂŹm hiáť&#x192;u phân

luáş­n vĂ tĂŹm

theo Ä&#x2018;áť&#x2039;nh

tĂ­ch bĂ i táş­p

hĆ°áť&#x203A;ng giải bĂ i

hĆ°áť&#x203A;ng cᝧa

táş­p

mĂŹnh

Kiáť&#x192;m tra vĂ biáť&#x2021;n luáş­n káşżt quả

BĂ i 1

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

BĂ i 2

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

BĂ i 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

BĂ i 4

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 2

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

BĂ i 5

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 2

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

BĂ i 6

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 2

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 2

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Váť&#x203A;i máť&#x2014;i bĂ i táş­p thĂŹ biáť&#x192;u hiáť&#x2021;n cᝧa cĂĄc tiĂŞu chĂ­ sáş˝ khĂĄc nhau, sau Ä&#x2018;ây chĂşng tĂ´i xin phân tĂ­ch cĂĄc tiĂŞu chĂ­ áť&#x; máť&#x2122;t sáť&#x2018; bĂ i táş­p nhĆ° sau: - TiĂŞu chĂ­ tĂŹm hiáť&#x192;u phân tĂ­ch bĂ i táş­p: +áť&#x17E; bĂ i táş­p 2: Ä?áť bĂ i cho em biáşżt nhᝯng gĂŹ?

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 2: Háť?c sinh phân tĂ­ch Ä&#x2018;ưᝣc Ä&#x2018;áť bĂ i cho đ?&#x2018;Ł â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, đ?&#x2018;Ł2 đ??šâ&#x192;&#x2014; vĂ m chĆ°a rĂľ 1 â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;Ą, â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, rĂ ng.

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3: Háť?c sinh phân tĂ­ch Ä&#x2018;ưᝣc Ä&#x2018;áť bĂ i cho đ?&#x2018;Ł â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, đ?&#x2018;Ł2 đ??šâ&#x192;&#x2014; vĂ m rĂľ rĂ ng 1 â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;Ą, â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, nhanh chĂłng. +áť&#x17E; bĂ i táş­p 3: Ä?áť bĂ i cho em biáşżt nhᝯng gĂŹ?

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 1: Háť?c sinh khĂ´ng phĂĄt biáť&#x192;u Ä&#x2018;ưᝣc Ä&#x2018;áť bĂ i cho â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;Ą.

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3: Háť?c sinh phĂĄt biáť&#x192;u Ä&#x2018;ưᝣc Ä&#x2018;áť bĂ i cho â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;Ą nhanh chĂłng.

- TiĂŞu chĂ­ xĂĄc láş­p cĂĄc máť&#x2018;i quan háť&#x2021; giᝯa cĂĄi Ä&#x2018;ĂŁ cho vĂ cĂĄi cần tĂŹm, cĂĄc phĂŠp biáť&#x192;n Ä&#x2018;áť&#x2022;i toĂĄn háť?c liĂŞn quan Ä&#x2018;áşżn bĂ i táş­p. + áť&#x17E; bĂ i táş­p 2: Ä?áť bĂ i yĂŞu cầu tĂ­nh gĂŹ?

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 2: Háť?c sinh phĂĄt biáť&#x192;u: tĂ­nh đ?&#x2018;&#x17D;â&#x192;&#x2014; vĂ đ??šâ&#x192;&#x2014; . â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;Ą chĆ°a rĂľ rĂ ng.

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3: Háť?c sinh phĂĄt biáť&#x192;u: tĂ­nh đ?&#x2018;&#x17D;â&#x192;&#x2014; vĂ đ??šâ&#x192;&#x2014; . â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;Ą rĂľ rĂ ng.

56 + áť&#x17E; bĂ i táş­p 3: Ä?áť bĂ i yĂŞu cầu tĂ­nh gĂŹ?

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 2: Háť?c sinh phĂĄt biáť&#x192;u: tĂ­nh â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;? , â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;? â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;1 , â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, đ?&#x2018;?đ?&#x2018;Ąđ?&#x2018;&#x;Ć°áť&#x203A;đ?&#x2018;? â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; đ?&#x2018;?đ?&#x2018; đ?&#x2018;&#x17D;đ?&#x2018;˘ chĆ°a rĂľ rĂ ng.

2 â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;?

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3: Háť?c sinh phĂĄt biáť&#x192;u: tĂ­nh â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;? , â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;? â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;1 , â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, đ?&#x2018;?đ?&#x2018;Ąđ?&#x2018;&#x;Ć°áť&#x203A;đ?&#x2018;? â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; đ?&#x2018;?đ?&#x2018; đ?&#x2018;&#x17D;đ?&#x2018;˘ rĂľ rĂ ng.

2 â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;?

- TiĂŞu chĂ­ háť?c sinh giải bĂ i táş­p theo Ä&#x2018;áť&#x2039;nh hĆ°áť&#x203A;ng cᝧa mĂŹnh. + áť&#x17E; bĂ i táş­p 2: TĂ­nh đ?&#x2018;&#x17D;â&#x192;&#x2014; vĂ đ??šâ&#x192;&#x2014; . â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;Ą Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 2: Háť?c sinh tĂ­nh đ?&#x2018;&#x17D;â&#x192;&#x2014; vĂ đ??šâ&#x192;&#x2014; . â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;Ą theo cĂ´ng thᝊc Ä&#x2018;ĂŁ háť?c nhĆ°ng gạp khĂł khÄ&#x192;n hoạc chĆ°a chĂ­nh xĂĄc khi suy ra đ??šâ&#x192;&#x2014; . â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;Ą = â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; đ?&#x2018;?2 â&#x2C6;&#x2019; â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;. đ?&#x2018;?1 Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3: Háť?c sinh tĂ­nh đ?&#x2018;&#x17D;â&#x192;&#x2014; vĂ đ??šâ&#x192;&#x2014; . â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;Ą theo cĂ´ng thᝊc Ä&#x2018;ĂŁ háť?c suy ra đ??šâ&#x192;&#x2014; . â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;Ą = â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; đ?&#x2018;?2 â&#x2C6;&#x2019; đ?&#x2018;?1 máť&#x2122;t cĂĄch chĂ­nh xĂĄc rĂľ rĂ ng. â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; + áť&#x17E; bĂ i táş­p 3: tĂ­nh â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;? , â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;? â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;1 , â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, đ?&#x2018;?đ?&#x2018;Ąđ?&#x2018;&#x;Ć°áť&#x203A;đ?&#x2018;? â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; đ?&#x2018;?đ?&#x2018; đ?&#x2018;&#x17D;đ?&#x2018;˘ .

2 â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;?

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 2: Háť?c sinh tĂ­nh â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;? , â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;? â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;1 , â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, đ?&#x2018;?đ?&#x2018;Ąđ?&#x2018;&#x;Ć°áť&#x203A;đ?&#x2018;? â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; đ?&#x2018;?đ?&#x2018; đ?&#x2018;&#x17D;đ?&#x2018;˘ theo cĂ´ng thᝊc Ä&#x2018;ĂŁ háť?c 2 â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;? nhĆ°ng gạp khĂł khÄ&#x192;n hoạc chĆ°a chĂ­nh xĂĄc khi suy ra â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;? â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;2 = â&#x2C6;&#x2019;â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;? â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;1 Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3: Háť?c sinh tĂ­nh â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;? , â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;? â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;1 , â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, đ?&#x2018;?đ?&#x2018;Ąđ?&#x2018;&#x;Ć°áť&#x203A;đ?&#x2018;? â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; đ?&#x2018;?đ?&#x2018; đ?&#x2018;&#x17D;đ?&#x2018;˘ máť&#x2122;t cĂĄch chĂ­nh xĂĄc rĂľ 2 â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;? rĂ ng.

- TiĂŞu chĂ­ kiáť&#x192;m tra vĂ biáť&#x2021;n luáş­n káşżt quả: + áť&#x17E; bĂ i táş­p 2: RĂşt ra káşżt luáş­n váť xung lưᝣng cᝧa máť&#x2122;t váş­t.

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 2: Háť?c sinh rĂşt ra káşżt luáş­n xung lưᝣng váť&#x203A;i Ä&#x2018;áť&#x2122; biáşżn thiĂŞn Ä&#x2018;áť&#x2122;ng lưᝣng cᝧa máť&#x2122;t váş­t chĆ°a rĂľ rĂ ng.

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3: Háť?c sinh rĂşt ra káşżt luáş­n xung lưᝣng váť&#x203A;i Ä&#x2018;áť&#x2122; biáşżn thiĂŞn Ä&#x2018;áť&#x2122;ng lưᝣng cᝧa máť&#x2122;t váş­t rĂľ rĂ ng, chĂ­nh xĂĄc nhanh chĂłng. + áť&#x17E; bĂ i táş­p 3: RĂşt ra káşżt luáş­n váť táť&#x2022;ng Ä&#x2018;áť&#x2122;ng lưᝣng cᝧa háť&#x2021; trĆ°áť&#x203A;c vĂ sau va chấm.

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 2: Háť?c sinh rĂşt ra káşżt luáş­n váť táť&#x2022;ng Ä&#x2018;áť&#x2122;ng lưᝣng cᝧa háť&#x2021; trĆ°áť&#x203A;c vĂ sau va chấm chĆ°a rĂľ rĂ ng.

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3: Háť?c sinh rĂşt ra káşżt luáş­n váť táť&#x2022;ng Ä&#x2018;áť&#x2122;ng lưᝣng cᝧa háť&#x2021; trĆ°áť&#x203A;c vĂ sau va chấm rĂľ rĂ ng, chĂ­nh xĂĄc nhanh chĂłng.

57 * Náť&#x2122;i dung: â&#x20AC;&#x153;Ä?áť&#x2122;ng nÄ&#x192;ngâ&#x20AC;?

Bảng 3.5. Káşżt quả Ä&#x2018;ĂĄnh giĂĄ nÄ&#x192;ng láťąc tĆ° duy cᝧa háť?c sinh khi dấy háť?c náť&#x2122;i dung â&#x20AC;&#x153;Ä?áť&#x2122;ng nÄ&#x192;ngâ&#x20AC;?

BĂ i táş­p

Xây d᝹ng lập

Giải bà i tập

TĂŹm hiáť&#x192;u phân

luáş­n vĂ tĂŹm

theo Ä&#x2018;áť&#x2039;nh

tĂ­ch bĂ i táş­p

hĆ°áť&#x203A;ng giải bĂ i

hĆ°áť&#x203A;ng cᝧa

táş­p

mĂŹnh

Kiáť&#x192;m tra vĂ biáť&#x2021;n luáş­n káşżt quả

BĂ i 11

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 2

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

BĂ i 12

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3

Váť&#x203A;i máť&#x2014;i bĂ i táş­p thĂŹ biáť&#x192;u hiáť&#x2021;n cᝧa cĂĄc tiĂŞu chĂ­ sáş˝ khĂĄc nhau, sau Ä&#x2018;ây chĂşng tĂ´i xin phân tĂ­ch cĂĄc tiĂŞu chĂ­ áť&#x; máť&#x2122;t sáť&#x2018; bĂ i táş­p nhĆ° sau: - TiĂŞu chĂ­ tĂŹm hiáť&#x192;u phân tĂ­ch bĂ i táş­p: +áť&#x17E; bĂ i táş­p 11: Ä?áť bĂ i cho em biáşżt nhᝯng gĂŹ?

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 2: Háť?c sinh phân tĂ­ch Ä&#x2018;ưᝣc Ä&#x2018;áť bĂ i cho đ?&#x2018;Ł â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, đ?&#x2018;Ł2 đ??šâ&#x192;&#x2014; chĆ°a rĂľ rĂ ng.

1 m, â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3: Háť?c sinh phân tĂ­ch Ä&#x2018;ưᝣc Ä&#x2018;áť bĂ i cho đ?&#x2018;Ł â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, đ?&#x2018;Ł2 đ??šâ&#x192;&#x2014; vĂ m rĂľ rĂ ng nhanh 1 â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, chĂłng. +áť&#x17E; bĂ i táş­p 12: Ä?áť bĂ i cho em biáşżt nhᝯng gĂŹ?

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 1: Háť?c sinh khĂ´ng phĂĄt biáť&#x192;u Ä&#x2018;ưᝣc Ä&#x2018;áť bĂ i cho kháť&#x2018;i lưᝣng cᝧa ngĆ°áť?i vĂ Ă´ tĂ´ vĂ táť&#x2018;c Ä&#x2018;áť&#x2122; cᝧa ngĆ°áť?i vĂ Ă´ tĂ´.

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3: Háť?c sinh phĂĄt biáť&#x192;u Ä&#x2018;ưᝣc Ä&#x2018;áť bĂ i cho cho kháť&#x2018;i lưᝣng cᝧa ngĆ°áť?i vĂ Ă´ tĂ´ vĂ táť&#x2018;c Ä&#x2018;áť&#x2122; cᝧa ngĆ°áť?i vĂ Ă´ tĂ´ nhanh chĂłng.

- TiĂŞu chĂ­ xĂĄc láş­p cĂĄc máť&#x2018;i quan háť&#x2021; giᝯa cĂĄi Ä&#x2018;ĂŁ cho vĂ cĂĄi cần tĂŹm, cĂĄc phĂŠp biáť&#x192;n Ä&#x2018;áť&#x2022;i toĂĄn háť?c liĂŞn quan Ä&#x2018;áşżn bĂ i táş­p. + áť&#x17E; bĂ i táş­p 11: Ä?áť bĂ i yĂŞu cầu tĂ­nh gĂŹ?

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 2: Háť?c sinh phĂĄt biáť&#x192;u: tĂ­nh A vĂ tĂ­nh A khi v1 = 0 chĆ°a rĂľ rĂ ng.

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3: Háť?c sinh phĂĄt biáť&#x192;u: tĂ­nh A vĂ tĂ­nh A khi v1 = 0 rĂľ rĂ ng nhanh chĂłng. + áť&#x17E; bĂ i táş­p 12: Ä?áť bĂ i yĂŞu cầu tĂ­nh gĂŹ?

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 2: Háť?c sinh phĂĄt biáť&#x192;u: tĂ­nh WÄ&#x2018; cᝧa háť&#x2021; ngĆ°áť?i vĂ Ă´ tĂ´, WÄ&#x2018;ngĆ°áť?i chĆ°a rĂľ rĂ ng.

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 3: Háť?c sinh phĂĄt biáť&#x192;u: tĂ­nh WÄ&#x2018; cᝧa háť&#x2021; ngĆ°áť?i vĂ Ă´ tĂ´, WÄ&#x2018;ngĆ°áť?i rĂľ rĂ ng.

- TiĂŞu chĂ­ háť?c sinh giải bĂ i táş­p theo Ä&#x2018;áť&#x2039;nh hĆ°áť&#x203A;ng cᝧa mĂŹnh. + áť&#x17E; bĂ i táş­p 11: TĂ­nh A vĂ tĂ­nh A khi v1 = 0.

Mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; 2: Háť?c sinh tĂ­nh A theo cĂ´ng thᝊc Ä&#x2018;ĂŁ háť?c nhĆ°ng gạp khĂł khÄ&#x192;n hoạc chĆ°a chĂ­nh xĂĄc khi thay a vĂ o biáť&#x192;u thᝊc cᝧa F tᝍ Ä&#x2018;Ăł suy ra A.

58 Mức độ 3: Học sinh tính được A chính xác rõ ràng. + Ở bài tập 12: tính Wđ của hệ người và ô tô, Wđngười.

Mức độ 2: Học sinh tính Wđ của hệ người và ô tô, Wđngười theo công thức đã học nhưng gặp khó khăn hoặc chưa chính xác.

Mức độ 3: Học sinh tính Wđ của hệ người và ô tô, Wđngười một cách chính xác rõ ràng.

- Tiêu chí kiểm tra và biện luận kết quả: + Ở bài tập 11: Rút ra kết luận về mối liên hệ giữa công của lực tác dụng và độ biến thiên động năng.

Mức độ 2: Học sinh rút ra kết luận về mối liên hệ giữa công của lực tác dụng và độ biến thiên động năng chưa chính xác.

Mức độ 3: Học sinh rút ra kết luận về mối liên hệ giữa công của lực tác dụng và độ biến thiên động năng rõ ràng, chính xác nhanh chóng. + Ở bài tập 12: Rút ra kết luận về động năng là đại lượng vô hướng hay có hướng.

Mức độ 1: Học sinh không thể rút ra kết luận động năng là đại lượng vô hướng.

Mức độ 3: Học sinh rút ra kết luận động năng là đại lượng vô hướng nhanh chóng. * Nội dung: “Cơ năng” Bảng 3.6. Kết quả đánh giá năng lực tư duy của học sinh khi dạy học nội dung “Cơ năng”

Bài tập

Tìm hiểu phân tích bài tập

Xây dựng lập luận và tìm hướng giải bài tập

Giải bài tập theo định hướng của mình

Kiểm tra và biện luận kết quả

Bài 13

Mức độ 3

Mức độ 3

Mức độ 3

Mức độ 3

Bài 14

Mức độ 3

Mức độ 3

Mức độ 3

Mức độ 3

Bài 15

Mức độ 3

Mức độ 3

Mức độ 3

Mức độ 3

Bài 16

Mức độ 3

Mức độ 2

Mức độ 3

Mức độ 3

59 Với mỗi bài tập thì biểu hiện của các tiêu chí sẽ khác nhau, sau đây chúng tôi xin phân tích các tiêu chí ở một số bài tập như sau: - Tiêu chí tìm hiểu phân tích bài tập: +Ở bài tập 16: Đề bài cho em biết những gì?

Mức độ 1: Học sinh không phân tích được đề bài cho m, z, g.

Mức độ 3: Học sinh phân tích được đề bài cho m, g, z rõ ràng nhanh chóng.

- Tiêu chí xác lập các mối quan hệ giữa cái đã cho và cái cần tìm, các phép biển đổi toán học liên quan đến bài tập. + Ở bài tập 16: Đề bài yêu cầu tính gì?

Mức độ 1: Học sinh không phát biểu được: tính W khi z = 10m, z = 6m, z = 0.

Mức độ 3: Học sinh phát biểu: tính W khi z = 10m, z = 6m, z = 0 rõ ràng nhanh chóng.

- Tiêu chí học sinh giải bài tập theo định hướng của mình. + Ở bài tập 2: Tính W. Mức độ 2: Học sinh tính W theo công thức đã học nhưng gặp khó khăn hoặc chưa chính xác.

Mức độ 3: Học sinh tính W một cách chính xác rõ ràng.

- Tiêu chí kiểm tra và biện luận kết quả: + Ở bài tập 16: Rút ra kết luận sự biến đổi Wt và Wđ của một vật.

Mức độ 2: Học sinh rút ra kết luận sự biến đổi Wt và Wđ của một vật chưa rõ ràng.

Mức độ 3: Học sinh rút ra kết luận sự biến đổi Wt và Wđ của một vật rõ ràng, chính xác nhanh chóng.

3.5.2.2. Kết quả đánh giá phiếu học tập Thông qua quan sát quá trình dạy học và kết quả cá nhân hay kết quả thảo luận nhóm để hoàn thành nhiệm vụ trong phiếu học tập giáo viên tiến hành đánh giá và thu được kết quả trong bảng 3.7 dưới đây:

60 Bảng 3.7. Bảng kết quả đánh giá phiếu học tập Động lượng. Định luật bảo toàn động

Động năng

Cơ năng

lượng Tiêu chí Giải bài tập trên lớp Giải bài tập củng cố, về nhà

1

2

3

4

1

2

3

4

1

2

3

4

3

3

3

2

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

2

3.5.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm về mặt định lượng 3.5.3.1. Đánh giá sự phát triển năng lực tư duy của học sinh Để đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm, chúng tôi đã căn cứ vào phân phối chương trình, cho 3 lớp thực nghiệm và 3 lớp đối chứng làm 1 bài kiểm tra 15 phút.

Nội dung bài kiểm tra phù hợp với yêu cầu của chương trình. Nhằm đảm bảo một cách khách quan kết quả thực nghiệm và hạn chế tối đa tiêu cực trong khi làm bài kiểm tra của HS, chúng tôi đã dùng phần mềm McMix thông dụng hiện nay để đảo ngẫu nhiên các câu và các phương án lựa chọn của các câu trắc nghiệm khách quan. Để làm tốt bài kiểm tra đòi hỏi học sinh phải độc lập tư duy giải quyết vấn đề sáng tạo chứ không rập khuôn máy móc làm theo tương tự các bài tập đã học. Đề bài được in sẵn và phát cho học sinh khi làm bài kiểm tra.

Bài kiểm tra gồm 10 câu trắc nghiệm khách quan đều là bài tập cơ bản, phân bố đều cho 3 nội dung: động lượng, định luật bảo toàn động lượng; động năng; cơ năng.

Nội dung đề kiểm tra được trình bày trong phụ lục II. Kết quả bài kiểm tra được thống kê trong bảng 3.8.

Bảng 3.8. Bảng thống kê điểm số (xi) của bài kiểm tra 15 phút Điểm số

Nhóm

Số

Hs

Hs

2

3

4

5

6

7

8

9

10

ĐC

119

3

10

25

40

20

12

6

3

0

TN

116

0

5

15

33

25

18

10

7

3

61 Káşżt quả bĂ i kiáť&#x192;m tra vĂ cᝧa phần TNSP Ä&#x2018;ưᝣc xáť­ lĂ­ theo phĆ°ĆĄng phĂĄp tháť&#x2018;ng kĂŞ toĂĄn háť?c theo trĂŹnh táťą nhĆ° sau: a, Láş­p cĂĄc bảng, váş˝ cĂĄc biáť&#x192;u Ä&#x2018;áť&#x201C; cᝧa cĂĄc nhĂłm Ä&#x2018;áť&#x2018;i chᝊng vĂ tháťąc nghiáť&#x2021;m, c᝼ tháť&#x192; nhĆ° sau: - Bảng tháť&#x2018;ng kĂŞ cĂĄc Ä&#x2018;iáť&#x192;m sáť&#x2018; (xi) cᝧa bĂ i kiáť&#x192;m tra vĂ biáť&#x192;u Ä&#x2018;áť&#x201C; phân pháť&#x2018;i Ä&#x2018;iáť&#x192;m.

- Bảng phân pháť&#x2018;i tần suẼt vĂ biáť&#x192;u Ä&#x2018;áť&#x201C; phân pháť&#x2018;i tần suẼt.

- Bảng phân pháť&#x2018;i tần suẼt tĂ­ch lĹŠy vĂ biáť&#x192;u Ä&#x2018;áť&#x201C; phân pháť&#x2018;i tần suẼt tĂ­ch lĹŠy. b, TĂ­nh cĂĄc tham sáť&#x2018; Ä&#x2018;ạc trĆ°ng tháť&#x2018;ng kĂŞ: - Ä?iáť&#x192;m trung bĂŹnh: đ?&#x2018;ĽĚ&#x2026; =

1 đ?&#x2018;

â&#x2C6;&#x2018;91 đ?&#x2018;Ľđ?&#x2018;&#x2013; . đ?&#x2018;&#x201C;đ?&#x2018;&#x2013;

(3-1)

trong Ä&#x2018;Ăł fi lĂ tần sáť&#x2018; ᝊng váť&#x203A;i Ä&#x2018;iáť&#x192;m sáť&#x2018; xi, N lĂ sáť&#x2018; Hs tham gia cĂĄc bĂ i kiáť&#x192;m tra.

- PhĆ°ĆĄng sai: đ?&#x2018; 2 =

â&#x2C6;&#x2018;91 (đ?&#x2018;Ľđ?&#x2018;&#x2013; â&#x2C6;&#x2019;đ?&#x2018;ĽĚ&#x2026; )2 .đ?&#x2019;&#x2021;đ?&#x2019;&#x160;

(3-2)

đ?&#x2018;

- Ä?áť&#x2122; láť&#x2021;ch chuẊn: đ?&#x2018; = â&#x2C6;&#x161;đ?&#x2018; 2

(3-3)

đ?&#x2018;&#x2020; đ?&#x2018;&#x2039;Ě&#x2026;

(3-4)

- Háť&#x2021; sáť&#x2018; biáşżn thiĂŞn: đ?&#x2018;&#x2030; =

c, Kiáť&#x192;m nghiáť&#x2021;m káşżt quả TNSP báşąng giả thuyáşżt tháť&#x2018;ng kĂŞ Ä&#x2018;áť&#x192; rĂşt ra káşżt luáş­n: Sáťą khĂĄc nhau váť káşżt quả háť?c táş­p cᝧa hai nhĂłm Ä&#x2018;áť&#x2018;i chᝊng vĂ tháťąc nghiáť&#x2021;m do tĂĄc Ä&#x2018;áť&#x2122;ng cᝧa háť&#x2021; tháť&#x2018;ng bĂ i táş­p phĂĄt triáť&#x192;n nÄ&#x192;ng láťąc tĆ° duy chĆ°ĆĄng â&#x20AC;&#x153;CĂĄc Ä&#x2018;áť&#x2039;nh luáş­t bảo toĂ nâ&#x20AC;?, cᝧa cĂĄch hĆ°áť&#x203A;ng dẍn Hs giải tᝍng loấi bĂ i táş­p váş­t lĂ­ mĂ chĂşng tĂ´i Ä&#x2018;áť xuẼt cĂł Ă˝ nghÄŠa hay khĂ´ng.

DĆ°áť&#x203A;i Ä&#x2018;ây chĂşng tĂ´i trĂŹnh bĂ y cĂĄch xáť­ lĂ­ káşżt quả táť&#x2022;ng hᝣp bĂ i kiáť&#x192;m tra theo trĂŹnh táťą vᝍa trĂŹnh bĂ y áť&#x; trĂŞn. a, Bảng tháť&#x2018;ng kĂŞ cĂĄc Ä&#x2018;iáť&#x192;m sáť&#x2018; (xi) cᝧa bĂ i kiáť&#x192;m tra vĂ biáť&#x192;u Ä&#x2018;áť&#x201C; phân pháť&#x2018;i Ä&#x2018;iáť&#x192;m, bảng phân pháť&#x2018;i tần suẼt vĂ biáť&#x192;u Ä&#x2018;áť&#x201C; phân pháť&#x2018;i tần suẼt, bảng phân pháť&#x2018;i tần suẼt tĂ­ch lĹŠy vĂ biáť&#x192;u Ä&#x2018;áť&#x201C; phân pháť&#x2018;i tần suẼt tĂ­ch lĹŠy cᝧa cĂĄc nhĂłm Ä&#x2018;áť&#x2018;i chᝊng vĂ tháťąc nghiáť&#x2021;m Ä&#x2018;ưᝣc tháť&#x192; hiáť&#x2021;n qua bảng 3.9.

Bảng 3.9. Bảng tháť&#x2018;ng kĂŞ Ä&#x2018;iáť&#x192;m sáť&#x2018; (xi) cᝧa bĂ i kiáť&#x192;m tra 15 phĂşt Ä?iáť&#x192;m sáť&#x2018;

NhĂłm

Sáť&#x2018;

Hs

Hs

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Ä?C

119

3

10

25

40

20

12

6

3

0

TN

116

0

5

15

33

25

18

10

7

3

62 45

40

35

30

25 Đối chứng Thực nghiệm

20

15

10

5

0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Biểu đồ 3.1. Phân bố điểm của các nhóm đối chứng và thực nghiệm Bảng 3.10. Bảng phân phối tần suất Số % học sinh đạt điểm xi

Nhóm

Số

Hs

Hs

2

3

4

5

6

7

8

9

10

ĐC

119

2,52

8,40

21,00

33,61

16,81

10,08

5,06

2,52

0

0

4,31

12,93

28,45

21,55

15,52

8,62

6,03

2,59

TN

116

63 40

35

30

25

Đối chứng

20

Thực nghiệm 15

10

5

0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

Biểu đồ 3.2. Biểu đồ phân phối tần suất Bảng 3.11. Bảng phân phối tần suất tích lũy Nhóm

Số

HS

HS

Số % học sinh đạt điểm xi trở xuống 2

3

4

5

6

7

8

9

10

ĐC

119

2,52

10,9

31,9

65,5

82,4

92,4

97,5

100

0

TN

116

0

4,31

17,2

45,7

67,2

82,8

91,4

97,4

100

64 120

100

80

Ä?áť&#x2018;i chᝊng

60

Tháťąc nghiáť&#x2021;m

40

20

0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

Biáť&#x192;u Ä&#x2018;áť&#x201C; 3.3. Biáť&#x192;u Ä&#x2018;áť&#x201C; phân pháť&#x2018;i tần suẼt tĂ­ch lĹŠy b. CĂĄc tham sáť&#x2018; Ä&#x2018;ạc trĆ°ng tháť&#x2018;ng kĂŞ: Tᝍ bảng 3.8 vĂ cĂĄc cĂ´ng thᝊc (3-1), (3-2), (3-3) vĂ (3-4) ta tĂ­nh Ä&#x2018;ưᝣc Ä&#x2018;iáť&#x192;m trung bĂŹnh, phĆ°ĆĄng sai, Ä&#x2018;áť&#x2122; láť&#x2021;ch chuẊn cᝧa nhĂłm Ä&#x2018;áť&#x2018;i chᝊng vĂ tháťąc nghiáť&#x2021;m tháť&#x192; hiáť&#x2021;n qua bảng 3.12.

Bảng 3.12. CĂĄc tham sáť&#x2018; Ä&#x2018;ạc trĆ°ng tháť&#x2018;ng kĂŞ NhĂłm

Ä?iáť&#x192;m trung bĂŹnh

PhĆ°ĆĄng sai

Ä?áť&#x2122; láť&#x2021;ch chuẊn

Háť&#x2021; sáť&#x2018; biáşżn thiĂŞn

HS

(đ?&#x2018;ĽĚ&#x2026; )

(s2)

(s)

(V%)

Ä?C

4,34

2,39

1,55

35,71

TN

5,12

2,86

1,69

33,01

65

Tᝍ cĂĄc tham sáť&#x2018; Ä&#x2018;ạc trĆ°ng tháť&#x2018;ng kĂŞ áť&#x; trĂŞn, chĂşng tĂ´i cĂł tháť&#x192; rĂşt ra káşżt luáş­n sĆĄ báť&#x2122; ráşąng: Ä?iáť&#x192;m trung bĂŹnh hai loấi bĂ i kiáť&#x192;m tra cᝧa HS nhĂłm tháťąc nghiáť&#x2021;m cao hĆĄn nhĂłm Ä&#x2018;áť&#x2018;i chᝊng. Ä?áť&#x192; kiáť&#x192;m tra mᝊc Ä&#x2018;áť&#x2122; tin cáş­y káşżt luáş­n nĂ y chĂşng tĂ´i dĂšng phĆ°ĆĄng phĂĄp kiáť&#x192;m nghiáť&#x2021;m giả thuyáşżt tháť&#x2018;ng kĂŞ. c. DĂšng phĆ°ĆĄng phĂĄp kiáť&#x192;m nghiáť&#x2021;m sáťą khĂĄc nhau giᝯa hai trung bĂŹnh cáť&#x2122;ng (kiáť&#x192;m nghiáť&#x2021;m t - student) Ä&#x2018;áť&#x192; kiáť&#x192;m nghiáť&#x2021;m váť sáťą khĂĄc nhau giᝯa hai Ä&#x2018;iáť&#x192;m trung bĂŹnh cᝧa Hs hai nhĂłm tháťąc nghiáť&#x2021;m vĂ Ä&#x2018;áť&#x2018;i chᝊng. Ä?ấi lưᝣng kiáť&#x192;m nghiáť&#x2021;m t cho báť&#x;i cĂ´ng thᝊc: đ?&#x2018; đ?&#x2018;? = â&#x2C6;&#x161; đ?&#x2018;Ą=

(đ?&#x2018;&#x203A;1 â&#x2C6;&#x2019;1)đ?&#x2018; 12 +(đ?&#x2018;&#x203A;2 â&#x2C6;&#x2019;1)đ?&#x2018; 22

Ě&#x2026;đ?&#x2018;ĽĚ&#x2026;Ě&#x2026;1Ě&#x2026;â&#x2C6;&#x2019;đ?&#x2018;Ľ Ě&#x2026;Ě&#x2026;Ě&#x2026;2Ě&#x2026; đ?&#x2018; đ?&#x2018;?

đ?&#x2018;&#x203A;2 +đ?&#x2018;&#x203A;1 â&#x2C6;&#x2019;2 đ?&#x2018;&#x203A; 2 đ?&#x2018;&#x203A;1

â&#x2C6;&#x161;đ?&#x2018;&#x203A;

2 +đ?&#x2018;&#x203A;1

(3-5) (3-6)

Trong Ä&#x2018;Ăł: đ?&#x2018;Ľ Ě&#x2026;Ě&#x2026;Ě&#x2026;Ě&#x2026; đ?&#x2018;Ľ2 s1 vĂ s2, n1 vĂ n2 lần lưᝣt lĂ Ä&#x2018;iáť&#x192;m trung bĂŹnh cáť&#x2122;ng, Ä&#x2018;áť&#x2122; láť&#x2021;ch 1 vĂ Ě&#x2026;Ě&#x2026;Ě&#x2026;Ě&#x2026;, chuẊn vĂ kĂ­ch thĆ°áť&#x203A;c cᝧa mẍu 1 vĂ 2. Ä?áť&#x2122; táťą do f = đ?&#x2018;&#x203A;2 + đ?&#x2018;&#x203A;1 â&#x2C6;&#x2019; 2.

Giả thiáşżt H0: â&#x20AC;&#x153;Sáťą khĂĄc nhau giᝯa cĂĄc giĂĄ tráť&#x2039; trung bĂŹnh váť Ä&#x2018;iáť&#x192;m sáť&#x2018; cᝧa nhĂłm tháťąc nghiáť&#x2021;m vĂ nhĂłm Ä&#x2018;áť&#x2018;i chᝊng lĂ khĂ´ng cĂł Ă˝ nghÄŠaâ&#x20AC;?.

Giả thiáşżt H1: â&#x20AC;&#x153;Ä?iáť&#x192;m trung bĂŹnh cᝧa nhĂłm tháťąc nghiáť&#x2021;m láť&#x203A;n hĆĄn Ä&#x2018;iáť&#x192;m trung bĂŹnh cᝧa nhĂłm Ä&#x2018;áť&#x2018;i chᝊng máť&#x2122;t cĂĄch cĂł Ă˝ nghÄŠaâ&#x20AC;?.

Thay cĂĄc giĂĄ tráť&#x2039; vĂ o (3-5) vĂ (3-6) tĂ­nh Ä&#x2018;ưᝣc: sp = 1,62 vĂ t = 3,69 Káşżt quả phân tĂ­ch cho thẼy váť&#x203A;i â&#x2C6;?= 0,05 thĂŹ đ?&#x2018;Ąâ&#x2C6;? = 1,65 vĂ t = 3,69 >đ?&#x2018;Ąâ&#x2C6;? = 1,65.

NhĆ° váş­y giả thiáşżt H0 báť&#x2039; bĂĄc báť?, ta chẼp nháş­n giả thiáşżt H1. Váş­y Ä&#x2018;iáť&#x192;m trung bĂŹnh cᝧa nhĂłm tháťąc nghiáť&#x2021;m láť&#x203A;n hĆĄn Ä&#x2018;iáť&#x192;m trung bĂŹnh cᝧa nhĂłm Ä&#x2018;áť&#x2018;i chᝊng váť&#x203A;i mᝊc Ă˝ nghÄŠa 0,05.

Dáťąa vĂ o káşżt quả tháťąc nghiáť&#x2021;m sĆ° phấm, cĂšng váť&#x203A;i viáť&#x2021;c trao Ä&#x2018;áť&#x2022;i váť&#x203A;i HS vĂ nghiĂŞn cᝊu váť&#x; bĂ i táş­p cᝧa háť?, chĂşng tĂ´i rĂşt ra máť&#x2122;t sáť&#x2018; nháş­n xĂŠt nhĆ° sau: 1) ChẼt lưᝣng háť?c táş­p chĆ°ĆĄng â&#x20AC;&#x153;CĂĄc Ä&#x2018;áť&#x2039;nh luáş­t bảo toĂ nâ&#x20AC;? cᝧa HS nhĂłm tháťąc nghiáť&#x2021;m cao hĆĄn háşłn nhĂłm Ä&#x2018;áť&#x2018;i chᝊng, c᝼ tháť&#x192; nhĆ° sau: - Ä?iáť&#x192;m trung bĂŹnh cáť&#x2122;ng cᝧa HS nhĂłm tháťąc nghiáť&#x2021;m cao hĆĄn HS nhĂłm Ä&#x2018;áť&#x2018;i chᝊng.

- Háť&#x2021; sáť&#x2018; biáşżn thiĂŞn cᝧa nhĂłm tháťąc nghiáť&#x2021;m (33,01%) nháť? hĆĄn nhĂłm Ä&#x2018;áť&#x2018;i chᝊng

66 (35,71%), điều đó chứng tỏ rằng mức độ phân tán quanh điểm trung bình cộng của nhóm thực nghiệm nhỏ hơn nhóm đối chứng.

- Các đường lũy tích của nhóm thực nghiệm đều nằm ở bên phải và phía dưới các đường lũy tích của nhóm đối chứng, chứng tỏ chất lượng học tập của nhóm thực nghiệm tốt hơn. Đồng thời tỉ lệ HS khá và giỏi của nhóm thực nghiệm cũng cao hơn HS nhóm đối chứng.

- Kết quả bài kiểm tra phản ánh chất lượng học tập chương “Các định luật bảo toàn” của HS. Kết quả, chất lượng đó của HS nhóm thực nghiệm cao hơn nhóm đối chứng.

2) Kĩ năng giải bài tập chương “Các định luật bảo toàn” của HS nhóm thực nghiệm thể hiện tốt hơn nhóm đối chứng, vì HS nhóm thực nghiệm được rèn luyện thường xuyên việc giải các bài tập vật lí, thể hiện như sau: - Do được hướng dẫn và rèn luyện kĩ việc giải các các bài tập cơ bản nên HS nhóm thực nghiệm đã có kĩ năng, kĩ xảo giải bài tập loại này. Đồng thời đã khắc phục được khó khăn và sai lầm trong quá trình giải các bài tập cơ bản.

- Học sinh nhóm thực nghiệm đã có thói quen giải mỗi bài tập theo đúng các bước mà Gv đã hướng dẫn. Đồng thời, kĩ năng tự khái quát, tự rút ra định hướng để giải bài tập cùng loại ngay sau khi giải một số bài tập đầu tiên của nhóm thực nghiệm càng được củng cố và phát triển.

3) Năng lực tư duy của HS nhóm thực nghiệm được phát triển rõ nét, hơn hẳn nhóm đối chứng, thể hiện ở các điểm sau: - Chất lượng học tập của HS nhóm thực nghiệm được nâng cao là do các em được hướng dẫn và được rèn luyện thành thạo việc giải các bài tập cơ bản, quen dần với cách tự lực suy nghĩ tìm kiếm lời giải một bài tập vật lí.

- Học sinh nhóm thực nghiệm đã được hình thành và có được thói quen khi giải một bài tập đã nhanh chóng phát hiện ra cái quen thuộc đã biết và cái mới phải tìm.

- Cũng nhờ các bước giải bài tập tổng quát chương “Các định luật bảo toàn” mà HS nhóm thực nghiệm không chỉ hiểu nội dung từng bước và ghi nhớ trình tự các bước giải mà còn có khả năng vận dụng sáng tạo giải các bài tập phức tạp hơn.

- Trong các tiết học hình thành kiến thức mới thông qua giải bài tập vật lí, HS nhóm thực nghiệm tỏ ra có khả năng hơn trong việc tư duy độc lập tham gia xây dựng

67 bài và vận dụng kiến thức đã học. Điều này cũng phần nào khẳng định kiến thức do HS tích cực, tự lực, chủ động chiếm lĩnh bao giờ cũng bền vững hơn là do tiếp thu thụ động, hình thức.

Những kết quả nêu trên cho phép khẳng định một cách đúng đắn sự cần thiết, tính hiệu quả và cách sử dụng hệ thống bài tập chương “Các định luật bảo toàn” mà chúng tôi đã đề xuất. Như vậy, mục đích TNSP đã đạt được và giả thuyết khoa học của luận văn là chấp nhận được.

68

Kết luận Chương 3 Các kết quả thu được trong quá trình thực nghiệm sư phạm và kết quả xử lí số liệu thống kê đã cho chúng tôi có đủ cơ sở để khẳng định giả thuyết khoa học đã đề ra là đúng đắn và việc vận dụng kết quả nghiên cứu của đề tài vào giảng dạy ở các trường THPT hiện nay là hoàn toàn khả thi.

Các kết quả thực nghiệm khẳng định việc xây dựng và sử dụng bài tập vật lí theo hướng phát triển năng lực tư duy cho học sinh là khả thi và đạt hiệu quả. Qua đó khơi dậy sự hứng thú, phát triển tư duy và phát triển toàn diện nhân cách người học.

69

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. Đánh giá kết quả đạt được Việc xây dựng và sử dụng bài tập theo hướng phát triển năng lực tư duy nói chung và xây dựng và sử dụng bài tập vật lí theo hướng phát triển năng lực tư duy trong dạy học chương “Các định luật bảo toàn” nói riêng là một vấn đề được quan tâm ở nước ta. Trong khuôn khổ luận văn này, căn cứ vào mục đích và nhiệm vụ của đề tài, chúng tôi đạt được các kết quả sau: - Tổ chức tốt việc điều tra khảo sát trên cơ sở đó phân tích thực trạng về việc sử dụng bài tập vật lí theo hướng phát triển năng lực tư duy của học sinh trong dạy học chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10.

- Trình bày được cơ sở lí luận về bài tập phát triển năng lực tư duy của học sinh trong dạy học vật lí, xây dựng các tiêu chí đánh giá về mức độ phát triển năng lực tư duy của học sinh trong giờ học vật lí, nêu bật được các biện pháp nhằm phát triển năng lực tư duy của học sinh.

- Nghiên cứu về các bài tập vật lí theo hướng phát triển năng lực tư duy của học sinh, nêu bật được vai trò và tầm quan trọng của bài tập phát triển năng lực tư duy của học sinh trong việc nâng cao chất lượng dạy học. Chúng tôi khẳng định việc xây dựng và sử dụng bài tập phát triển năng lực tư duy của học sinh là đúng hướng và có cơ sở khoa học.

- Nghiên cứu đặc điểm chương “Các định luật bảo toàn” trên cơ sở đó phân tích quan điểm xây dựng chương trình và tác động của nó đến quá trình dạy học nói chung và việc sử dụng bài tập phát triển năng lực tư duy nói riêng.

- Dựa vào kết quả nghiên cứu đặc điểm chương “Các định luật bảo toàn” kết hợp với những đặc điểm của bài tập vật lí phát triển năng lực tư duy, đã xây dựng một số bài tập vật lí phát triển năng lực tư duy của học sinh.

- Tổng hợp các kết quả nghiên cứu ở trên, chúng tôi xây dựng tiến trình dạy học một số kiến thức chương “Các định luật bảo toàn” nhằm phát triển năng lực tư duy của học sinh. Trong tiến trình dạy học mỗi bài học các bước đều được trình bày khá rõ ràng từ việc xác định mục tiêu dạy học, yêu cầu chuẩn bị của giáo viên và học sinh, dự kiến tổ chức các hoạt động nhận thức nhằm phát triển năng lực tư duy của học sinh.

70 - Tiến hành thực nghiệm sư phạm theo đúng trình tự đã đề ra để kiểm nghiệm tính đúng đắn của giả thuyết tính khả thi của đề tài. Các số liệu thực nghiệm được thu thập một cách trung thực, chính xác; việc xử lí số liệu được tiến hành từng bước theo phương pháp đánh giá thông qua các tiêu chí đã xây dựng.

Kết quả thực nghiệm cho thấy giả thuyết đã nêu của đề tài là hoàn toàn đúng đắn, cụ thể đối với các giờ học có sử dụng bài tập phát triển năng lực tư duy học sinh hứng thú, tích cực chủ động hơn trong các hoạt động nhận thức. Học sinh hiểu bài và ghi nhớ các kiến thức một cách bền vững hơn.

Kết quả thực nghiệm sư phạm cũng chứng tỏ rằng việc xây dựng và sử dụng bài tập theo hướng phát triển năng lực tư duy của học sinh trong dạy học chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 là hoàn toàn hợp lí, mang lại hiệu quả cao và có thể triển khai ở các trường THPT hiện nay.

2. Hướng phát triển của luận văn Căn cứ vào những kết quả đạt được nêu trên, dựa vào những điều kiện thực tế về tư liệu, phương tiện kĩ thuật và kĩ năng của bản thân, nhận thấy trong điều kiện cho phép, đề tài có thể được phát triển theo các hướng sau: Thứ nhất, mở rộng phạm vi nghiên cứu về việc xây dựng và sử dụng bài tập vật lí theo hướng phát triển năng lực tư duy của học sinh trong các chương, các phần còn lại của chương trình vật lí THPT. Thứ hai, nghiên cứu vận dụng bài tập vật lí theo hướng phát triển năng lực tư duy của học sinh để đánh giá các hoạt động nhận thức của học sinh theo hướng đánh giá sự phát triển các năng lực, góp phần đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá học sinh.

3. Một số kiến nghị Để việc áp dụng kết quả nghiên cứu của đề tài vào thực tiễn có hiệu quả có một số kiến nghị sau: Hiện nay, xu hướng của dạy học là tăng cường vai trò chủ động của học sinh trong quá trình lĩnh hội kiến thức mới nhằm phát triển các năng lực của học sinh trong đó có năng lực tư duy thông qua tổ chức thực hiện hoạt động học tập của học sinh. Vì thế, chúng tôi có đề xuất:

71 - Đối với các cấp quản lí giáo dục: quan tâm hơn nữa việc tăng cường cơ sở vật chất trường học, tạo điều kiện tốt nhất để giáo viên có thể áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong quá trình dạy học.

- Đối với giáo viên trực tiếp giảng dạy: có nhận thức đúng đắn về việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tiếp cận đánh giá sự phát triển các năng lực của học sinh là một nhiệm vụ cấp thiết của mình. Thường xuyên trau dồi chuyên môn, tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh, phát triển năng lực nói chung và phát triển năng lực tư duy nói riêng, từ đó nâng cao chất lượng dạy học ở trường THPT. Chúng tôi nhận thấy nội dung luận văn chỉ là những kết quả nghiên cứu ban đầu, vì trình độ của bản thân và điều kiện thời gian còn hạn chế, chúng tôi mong nhận được những ý kiến đóng góp xây dựng của các chuyên gia và của các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp quan tâm tới vấn đề này.

72

TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] BCH TW Đảng Cộng sản Việt Nam (2017), Nghị quyết về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, Số 29-NQ/TW, Hà Nội.

[2] Lương Duyên Bình (Chủ biên); Nguyễn Hữu hồ; Lê Văn Nghĩa; Nguyễn Tụng, (2002), “Bài tập Vật Lí đại cương”, NXB giáo dục.

[3] Vũ Cao Đàm (2005), Phương pháp luận nghiên cứu khoa học, NXB khoa học kỹ thuật, Hà Nội.

[4] Bùi Quang Hân (Chủ biên); Trần Văn Bồi; Phạm Ngọc Tiến; Nguyễn Thành Tương, (2003), “Giải toán Vật Lí 10 (tập 2)”, NXB giáo dục.

[5] Trần Trọng Hưng (1997), 423 bài toán vật lí 10, NXB Trẻ.

[6] Vũ Thanh Khiết (Chủ biên); Phan Dương Cẩn, (2009),“Luyện giải toán Vật Lí Trung học phổ thông (tập 1)”, NXB giáo dục Việt Nam. [7] Nguyễn Quang Lạc, Lê Thị Thu Hiền (2014), Những tiếp cận hiện đại của lí luận và phương pháp dạy học vật lí, NXB Đại Học Sư Phạm.

[8] Thanh Long; Lâm Thu Hà, (2007),“Phân loại và phương pháp giải bài tập Vật Lí”, NXB Tổng hợp Đồng Nai. [9] Nguyễn Xuân Phương (2007), Xây dựng hệ thống bài tập chương “Các đinh luật bảo toàn” lớp 10 THPT nhằm phát triển năng lực tư duy độc lập và nâng cao hiệu quả tự học của học sinh, Luận văn thạc sĩ vật lí.

[10] Nguyễn Bảo Hoàng Thanh (2002), Sử dụng phối hợp trắc nghiệm khách quan và tự luận cải tiến hoạt động kiểm tra đánh giá kết quả học tập phần vật lí đại cương của sinh viên đại học sư phạm, Luận án tiến sĩ trường Đại học Vinh.

[11] Nguyễn Bảo Hoàng Thanh (2017), Kiểm tra đánh giá trong dạy học vật lí phổ thông, Bài giảng cao học K34 – ĐH Sư Phạm Đà Nẵng.

[12] Nguyễn Đức Thâm và các tác giả (2002), Phương pháp dạy học vật lí ở trường phổ thông, NXB đại học sư phạm, Hà Nội.

[13] Lê Văn Thông (1999), Phân loại và phương pháp giải bài tập vật lí 10, NXB Trẻ.

[14] Đỗ Hương Trà (2011), Các kiểu tổ chức dạy học hiện đại trong dạy học vật lí ở trường phổ thông, NXB Đại Học Sư Phạm.

73 [15] Đỗ Hương Trà và các tác giả (2016), Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh, quyển 1 Khoa học tự nhiên, NXB Đại Học Sư Phạm.

[16] Lê Công Triêm; Nguyễn Đức Vũ (2003), Phương pháp nghiên cứu khoa học, Huế.

[17] Từ điển tiếng Việt (1992), Viện khoa học xã hội Việt Nam – Viện ngôn ngữ học.

[18] Phan Hoàng Văn (2010), Bài tập nâng cao Vật lí 10, NXB Đại học quốc gia thành phố Hồ Chí Minh.

PL1

PHỤ LỤC PHỤ LỤC I. THĂM DÒ Ý KIẾN GIÁO VIÊN VÀ ĐIỀU TRA HỌC SINH Phiếu số 1. Phiếu tham khảo ý kiến giáo viên Họ và tên:………………………………………………………………………………

Tuổi:…………………Điện thoại:……………………………………………………..

Trình độ chuyên môn:…………………………………………………………………

Thời gian tham gia dạy học ở trường phổ thông:…………………….………………

Xin quý thầy (cô) vui lòng cho biết ý kiến của mình về việc sử dụng bài tập nhằm phát triển năng lực tư duy của học sinh mà các thầy (cô) đang tham gia giảng dạy hiện nay (khoanh tròn vào nội dung quý thầy cô lựa chọn).

Câu 1: Thầy (cô) đánh giá tầm quan trọng của việc phát triển năng lực tư duy của học sinh như thế nào?

A. Rất quan trọng

B. Quan trọng

C. Bình thường

D. Không quan trọng

Câu 2: Theo thầy (cô) các biện pháp nào dưới đây có thể phát triển năng lực tư duy của học sinh?

1. Thiết kế bài học với logic hợp lí.

2. Sử dụng phương pháp dạy học phù hợp.

3. Sử dụng nhiều bài tập phát triển tư duy.

4. Yêu cầu học sinh nhận xét bài giải của người khác hoặc phát biểu ý kiến về bài giải của mình.

5. Thay đổi mức độ yêu cầu của bài tập.

Câu 3: Thầy (cô) cho biết đã sử dụng biện pháp nào để phát triển năng lực tư duy của học sinh?

1. Thiết kế bài học với logic hợp lí.

2. Sử dụng phương pháp dạy học phù hợp.

3. Sử dụng nhiều bài tập phát triển tư duy.

4. Yêu cầu học sinh nhận xét bài giải của người khác hoặc phát biểu ý kiến về việc giải bài tập của mình.

5. Thay đổi mức độ yêu cầu của bài tập.

PL2 Câu 4: Thầy (cô) cho biết kết quả đánh giá học sinh phát triển được năng lực tư duy?

1. Học sinh nắm được bài ngay tại lớp.

2. Học sinh giải quyết được các bài tập tương tự.

3. Học sinh giải quyết được các bài tập khác hoàn toàn với bài tập đã được hướng dẫn trên lớp.

4. Học sinh giải thích được các hiện tượng hoặc giải quyết được vấn đề gặp phải trong thực tế cuộc sống liên quan đến bài học.

5. Học sinh tự thực hiện được các thí nghiệm.

Cảm ơn các Thầy (cô) đã đóng góp ý kiến!

PL3 Kết quả điều tra giáo viên (16 giáo viên ở 2 trường THPT trên địa bàn TP. Đà Nẵng): Câu 1: Thầy (cô) đánh giá tầm quan trọng của việc phát triển năng lực tư duy của học sinh như thế nào?

Mức độ

Số ý kiến

Tỉ lệ %

Rất quan trọng

9

56,25

Quan trọng

6

37,5

Bình thường

1

6,25

Không quan trọng

0

0

Câu 2: Theo thầy (cô) các biện pháp nào dưới đây có thể phát triển năng lực tư duy của học sinh?

Biện pháp

Số ý kiến

Tỉ lệ %

1. Thiết kế bài học với logic hợp lí.

14

87,5

2. Sử dụng phương pháp dạy học phù hợp.

13

81,25

3. Sử dụng nhiều bài tập phát triển tư duy.

15

93,75

4. Yêu cầu học sinh nhận xét bài giải của người

14

87,5

6

37,5

khác hoặc phát biểu ý kiến về bài giải của mình.

5. Thay đổi mức độ yêu cầu của bài tập.

Câu 3: Thầy (cô) cho biết đã sử dụng biện pháp nào để phát triển năng lực tư duy của học sinh?

Biện pháp

Số ý kiến

Tỉ lệ %

1. Thiết kế bài học với logic hợp lí.

14

87,5

2. Sử dụng phương pháp dạy học phù hợp.

12

75

3. Sử dụng nhiều bài tập phát triển tư duy.

14

87,5

4. Yêu cầu học sinh nhận xét bài giải của người

12

75

6

37,5

khác hoặc phát biểu ý kiến về bài giải của mình.

5. Thay đổi mức độ yêu cầu của bài tập.

Câu 4: Thầy (cô) cho biết kết quả đánh giá học sinh phát triển được năng lực tư duy?

PL4 Kết quả

Số ý kiến

Tỉ lệ %

1. Học sinh nắm được bài ngay tại lớp.

12

75

2. Học sinh giải quyết được các bài tập tương tự.

10

62,5

3. Học sinh giải quyết được các bài tập khác hoàn

14

87,5

13

81,25

8

50

toàn với bài tập đã được hướng dẫn trên lớp.

4. Học sinh giải thích được các hiện tượng hoặc giải quyết được vấn đề gặp phải trong thực tế cuộc sống liên quan đến bài học.

5. Học sinh tự thực hiện được các thí nghiệm.

PL5 Phiếu số 2. Phiếu điều tra học sinh Họ và tên:……………………………………………………………………………

Lớp:…………………………………………………………………………………

Trường:………………………………………………………………………………

Xin em vui lòng cho biết thông tin về việc học trong các giờ học môn vật lí ở trên lớp và sự phát triển năng lực tư duy của bản thân em ở trường (khoanh tròn vào nội dung mà em chọn).

Câu 1: Sự yêu thích môn vật lí của em.

A. Rất thích

B. Thích

C. Bình thường

D. Không thích

Câu 2: Mức độ quan tâm của em đối với các bài tập vật lí.

A. Rất quan tâm

B. Quan tâm

C. Bình thường

D. Không quan tâm

Câu 3: Trong giờ học, khi giáo viên giao bài tập môn vật lí, em thường làm những gì?

A. Tập trung suy nghĩ để tìm lời giải và xung phong lên bảng giải bài tập.

B. Trao đổi với bạn để tìm lời giải

.

C. Chờ bài giải từ các bạn hoặc giáo viên .

D. Không quan tâm và làm việc riêng.

Câu 4: Em thấy có cần thiết để phát triển năng lực tư duy của bản thân không?

A. Rất cần thiết

B. Cần thiết

C. Bình thường

D. Không cần thiết

Câu 5: Em có thường xuyên rèn luyện năng lực tư duy thông qua giải bài tập không?

A. Rất thường xuyên

B. Thường xuyên

C. Thỉnh thoảng

D. Không bao giờ

Cảm ơn các em đã đóng góp ý kiến!

PL6 Kết quả điều tra học sinh (116 học sinh lớp 10 trường THPT Ngũ Hành Sơn – TP. Đà Nẵng): Câu 1: Sự yêu thích môn vật lí của em Mức độ

Số ý kiến

Tỉ lệ %

Rất thích

26

22,4

Thích

62

53,45

Bình thường

19

16,38

Không thích

9

7,77

Câu 2: Mức độ quan tâm của em đối với các bài tập vật lí.

Mức độ

Số ý kiến

Tỉ lệ %

Rất quan tâm

21

18,1

Quan tâm

85

73,3

Bình thường

8

6,9

Không quan tâm

2

1,7

Câu 3: Trong giờ học, khi giáo viên giao bài tập môn vật lí, em thường làm những gì?

Phương án

Số ý kiến

Tỉ lệ %

13

11,2

B. Trao đổi với bạn để tìm lời giải.

87

75

C. Chờ bài giải từ các bạn hoặc giáo viên .

14

12,1

D. Không quan tâm và làm việc riêng.

2

1,7

A. Tập trung suy nghĩ để tìm lời giải và xung phong lên bảng giải bài tập.

Câu 4: Em thấy có cần thiết để phát triển năng lực tư duy của bản thân không?

Mức độ

Số ý kiến

Tỉ lệ %

Rất cần thiết

62

53,5

Cần thiết

37

31,9

Bình thường

14

12,1

Không cần thiết

3

2,5

PL7

Câu 5: Em có thường xuyên rèn luyện năng lực tư duy thông qua giải bài tập không?

Mức độ

Số ý kiến

Tỉ lệ %

Rất thường xuyên

28

24,1

Thường xuyên

61

52,6

Thỉnh thoảng

21

18,1

Không bao giờ

6

5,2

PL8 PHỤ LỤC II. ĐỀ KIỂM TRA 15 PHÚT Câu 1. Một vật nhỏ được ném lên từ mặt đất, khi vật lên tới điểm A thì dừng lại và rơi xuống. Bỏ qua sức cản của không khí. Trong quá trình đó A. cơ năng không đổi.

B. cơ năng cực đại tại mặt đất.

C. cơ năng cực đại tại A.

D. động năng tăng.

Câu 2. Một vật có khối lượng m = 4kg khi có động năng bằng 8J thì nó đã đạt vận tốc là A. 8 m/s

B. 2 m/s

C. 4 m/s

D. 16 m/s

Câu 3. Khi vận tốc của một vật tăng gấp hai thì A. gia tốc của vật tăng gấp hai.

B. động lượng của vật tăng gấp hai.

C. động năng của vật tăng gấp hai.

D. thế năng của vật tăng gấp hai Câu 4. Khối lượng súng là 4kg và của đạn là 50g. Lúc thoát khỏi nòng súng, đạn có vận tốc 800m/s. Tốc độ giật lùi của súng là A. 10m/s.

B. 7m/s.

C. 12m/s.

D. 6m/s.

Câu 5. Cơ năng đàn hồi của vật được bảo toàn khi A. vật chuyển động theo một quy luật xác định.

B. lực ma sát tác dụng là nhỏ.

C. vật chuyển động và không có trọng lực tác dụng.

D. vật chuyển động không có lực ma sát.

Câu 6. Ném một vật khối lượng m từ độ cao h theo hướng thẳng đứng xuống dưới.

3 2

Khi chạm đất, vật nảy lên độ cao h  h . Bỏ qua mất mát năng lượng khi chạm đất.

Vận tốc ném ban đầu phải có giá trị A. v0 

gh .

2

B. v0 

3 gh .

2

C. v0 

gh .

3

D. v0  gh .

Câu 7. Một vật nhỏ khối lượng m = 100g gắn vào đầu một lò xo đàn hồi có độ cứng k = 200 N/m (khối lượng không đáng kể), đầu kia của lò xo được gắn cố định. Hệ được đặt trên một mặt phẳng ngang không ma sát. Kéo vật giãn ra 5cm so với vị trí ban đầu rồi thả nhẹ nhàng. Cơ năng của hệ vật tại vị trí đó là

PL9 A. 25.10-2 J.

B. 50.10-2 J.

C. 100.10-2 J.

D. 200.10-2 J.

Câu 8. Chọn phát biểu đúng. Động năng của một vật tăng khi A. vận tốc của vật giảm.

B. vận tốc của vật v = const.

C. các lực tác dụng lên vật sinh công dương.

D. các lực tác dụng lên vật không sinh công.

Câu 9. Một vật có khối lượng 1 kg rơi tự do xuống đất trong khoảng thời gian 0,5 giây (Lấy g = 9,8 m/s2). Độ biến thiên động lượng của vật trong khoảng thời gian đó là A. 5,0 kg.m/s.

B. 4,9 kg. m/s.

C. 10 kg.m/s.

D. 0,5 kg.m/s.

Câu 10. Một vật rơi tự do từ độ cao 30m so với mặt đất. Xác định độ cao của vật so với mặt đất khi thế năng bằng 2 lần động năng?

A. 10m.

B. 15m.

C. 20m

D. 18m

PL10 PHỤ LỤC III. ĐÁP ÁN PHIẾU HỌC TẬP I. Giáo án bài “Động lượng. Định luật bảo toàn động lượng” Bài 1: 1. Trong các ví dụ, các vật đã chịu tác dụng của ngoại lực trong thời gian rất ngắn.

Những lực tác dụng lên vật có độ lớn đáng kể.

Kết quả là các vật thay đổi chuyển động.

2. Ví dụ khác: Một cầu thủ đá quả bóng bay vào tường và bóng bật ngược trở lại.

Bài 2: 1. Đề bài cho biết: 𝐹⃗ , m, 𝑣 ⃗​⃗​⃗​⃗, 𝑣2 1 ∆𝑡, ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 2. Đề bài yêu cầu: + 𝑎⃗ = ? + F . ∆𝑡 = ?

3. Giải: + 𝑎⃗ =

⃗​⃗​⃗​⃗​⃗−𝑣 𝑣2 ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 1

+ m𝑎⃗ =

∆𝑡 ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗−𝑣 𝑣2 ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 1 ∆𝑡

𝑚 => F . ∆𝑡 = m𝑣 ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗2 - m𝑣 ⃗​⃗​⃗​⃗1 = ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 𝑝2 - ⃗​⃗​⃗​⃗ 𝑝1

4. Kết luận: xung lượng của một vật bằng độ biến thiên động lượng.

Bài 3: 1. Đề bài cho biết: ∆𝑡 2. Đề bài yêu cầu: ∆𝑝 ⃗​⃗​⃗​⃗, ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗, 𝑝𝑡 ⃗​⃗​⃗​⃗ 𝑝𝑠 ? (so sánh) 1 ∆𝑝 2 ⃗​⃗​⃗​⃗, 3. Giải: +∆𝑝= F. ∆𝑡 + ∆𝑝 ⃗​⃗​⃗​⃗1 = ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 𝐹21 . ∆𝑡, ∆𝑝 ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗2 = ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 𝐹12 . ∆𝑡, với ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 𝐹21 = - ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 𝐹12 . => ∆𝑝 ⃗​⃗​⃗​⃗1 = −∆𝑝 ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗2 + ∆𝑝 ⃗​⃗​⃗​⃗1 = ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 𝑝1𝑠 − ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 𝑝1𝑡 ∆𝑝 ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗2 = ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 𝑝2𝑠 − ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 𝑝2𝑡 Với ∆𝑝 ⃗​⃗​⃗​⃗1 = −∆𝑝 ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗2 𝑝 ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 𝑝1𝑡 = −(𝑝 ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 𝑝2𝑡  ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 𝑝1𝑡 + ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 𝑝2𝑡 = ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 𝑝1𝑠 + ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 𝑝2𝑠 1𝑠 − ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗​⃗ 2𝑠 − ⃗​⃗​⃗​⃗​⃗​⃗) => ∑ ⃗​⃗​⃗​⃗ 𝑝𝑡 =∑ ⃗​⃗​⃗​⃗ 𝑝𝑠 4. Kết luận: Tổng động lượng của hệ trước va chạm bằng tổng động lượng của hệ sau va chạm.

PL11 BĂ i 4: 1.Ä?áť bĂ i cho biáşżt: m1, m2, đ?&#x2018;Ł â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;, đ?&#x2018;Ł2 1 â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; 2. Ä?áť bĂ i yĂŞu cầu: đ?&#x2018;Łâ&#x192;&#x2014; = ?

3. Giải: TrĆ°áť&#x203A;c va chấm: â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; đ?&#x2018;?đ?&#x2018;Ą = m1. đ?&#x2018;Ł â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;1 Sau va chấm: â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; đ?&#x2018;?đ?&#x2018; = (m1 + m2) đ?&#x2018;Łâ&#x192;&#x2014; Ä?áť&#x2039;nh luáş­t bảo toĂ n Ä&#x2018;áť&#x2122;ng lưᝣng: â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; đ?&#x2018;?đ?&#x2018;Ą = â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; đ?&#x2018;?đ?&#x2018; ď&#x192;ł m1. â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; đ?&#x2018;Ł1 = (m1 + m2) đ?&#x2018;Łâ&#x192;&#x2014; => đ?&#x2018;Łâ&#x192;&#x2014; =

â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; m1.đ?&#x2018;Ł 1 (m1 + m2)

4. Kết luận: va chấm cᝧa 2 vật trên là va chấm mᝠm.

BĂ i 5: Khi bĂłng tuáť&#x2122;t kháť?i tay em bĂŠ, quả bĂłng sáş˝ chuyáť&#x192;n Ä&#x2018;áť&#x2122;ng theo chiáť u ngưᝣc váť&#x203A;i chiáť u cᝧa khĂ­ ph᝼t ra theo nguyĂŞn tắc cᝧa chuyáť&#x192;n Ä&#x2018;áť&#x2122;ng báşąng phản láťąc.

BĂ i 6: 1. Ä?áť bĂ i cho biáşżt: m, đ?&#x2018;Łâ&#x192;&#x2014;, M â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; =?

2. Ä?áť bĂ i yĂŞu cầu: đ?&#x2018;&#x2030; 3. Giải: TĂŞn láť­a lĂ 1 háť&#x2021; kĂ­n â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; = 0 => đ?&#x2018;&#x2030; â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; = â&#x2C6;&#x2019; Ä?áť&#x2039;nh luáş­t bảo toĂ n Ä&#x2018;áť&#x2122;ng lưᝣng: â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; đ?&#x2018;?đ?&#x2018;Ą = â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; đ?&#x2018;?đ?&#x2018; ď&#x192;ł m. đ?&#x2018;Łâ&#x192;&#x2014; + Mđ?&#x2018;&#x2030;

â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; m.đ?&#x2018;Ł M

â&#x192;&#x2014;â&#x192;&#x2014; ngưᝣc hĆ°áť&#x203A;ng váť&#x203A;i đ?&#x2018;Łâ&#x192;&#x2014; nghÄŠa lĂ tĂŞn láť­a bay lĂŞn phĂ­a trĆ°áť&#x203A;c ngưᝣc váť&#x203A;i hĆ°áť&#x203A;ng 4. Káşżt luáş­n: đ?&#x2018;&#x2030; khĂ­ ph᝼t ra.

II. GiĂĄo ĂĄn bĂ i â&#x20AC;&#x153;Ä?áť&#x2122;ng nÄ&#x192;ngâ&#x20AC;?

BĂ i 1: 1. CĂ´ng cᝧa láťąc: A ď&#x20AC;˝ Fs (1) - Trong Ä&#x2018;oĚ :

F ď&#x20AC;˝ ma

ď&#x192;Ś v22 ď&#x20AC;­ v12 ď&#x192;ś v22 ď&#x20AC;­ v12 ď&#x192;&#x17E; F ď&#x20AC;˝ mď&#x192;§ MaĚ&#x20AC;: a ď&#x20AC;˝ ď&#x192;ˇ 2s ď&#x192;¨ 2s ď&#x192;¸

ď&#x192;Ś v22 ď&#x20AC;­ v12 ď&#x192;ś A ď&#x20AC;˝ m Thay vaĚ&#x20AC;o (1): ď&#x192;§ ď&#x192;ˇs 2 s ď&#x192;¨ ď&#x192;¸ 1 2

1 2

Vâ ĚŁy: A ď&#x20AC;˝ mv22 ď&#x20AC;­ mv12 1 2

b. NĂŞĚ u v1 ď&#x20AC;˝ 0 thiĚ&#x20AC; A ď&#x20AC;˝ mv22

PL12

c. Công của lực tác dụng bằng độ biến thiên động năng:

A

1 2 1 2 mv2  mv1 2 2

- Khi A > 0 thì động năng tăng.

- Khi A < 0 thì động năng giảm.

Bài 2: 1 2

a. Động năng của hê ̣ người và ô tô: Wñ  mv 2 Wñ 

1200  50  202 2

 2,5.105 J

b. Động năng của người so với ô tô = 0 Động năng của người so với đấ t: Wñ 

50.202  104 J 2

c. Không vẽ đươ ̣c véctơ động năng.

III. Giáo án bài “Cơ năng” Bài 1: + Trong quá trình tung: độ cao tăng dần, vận tốc giảm dần. => thế năng tăng, động năng giảm. + Trong quá trình rơi: độ cao giảm dần, vận tốc tăng dần. => thế năng giảm, động năng tăng. + Trong 2 quá trình trên có sự thay đổi qua lại giữa động năng và thế năng.

Bài 2: + Trong quá trình chuyển động của vật, động năng tăng, thế năng giảm và ngược lại. + Trọng lực thực hiện công. + AMN  Wt  M   Wt  N  AMN 

1 2 1 2 mvN  mvM 2 2

+ So sánh: Wt  M   Wt  N   Wñ  N   Wñ  M   Wt  M   Wñ  M   Wt  N   Wñ  N 

 WM  WN

Bài 3: Định luật bảo toàn cơ năng: WM = WN

PL13 1 2 1

1

2 mvM + mgzM = mvN2 + mgzN

v2 2 M

2

1

+ gzM = vN2 + gzN 2

- Vật rơi nên sử dụng bộ thí nghiệm rơi tự do: dùng để đo thời gian rơi t của vật khi đi được quãng đường S. - Gia tốc rơi tự do g đã xác định được ở bài thực hành học kì 1, lấy g = 9,8 m/s2.

- zM và zN có thể đọc ở thước bên hông.

- vM và vN được tính theo công thức v = g.t.

- Cần chú ý khi chọn gốc thế năng tại N.

Vị trí

z (m)

t (s)

v=g.t

W

M

0.200

0.284

2.783

5.833

N

0

0.350

3.430

5.882

Bài 4: Tin ́ h cơ năng của vâ ̣t: + Wñ  0 ; Wt  mgzA  500 J WA  Wñ  Wt  500 J 1 + Wñ  mvB2  mgz1  200 J 2 Wt  mgz2  300 J WB  Wñ  Wt  500 J 1 + Wñ  mvD2  mgz  500 J 2 Wt  0 WD  Wñ  Wt  500 J

b) Nhâ ̣n xét: + Nế u Wt giảm thì Wñ tăng và ngươ ̣c la ̣i. + Ở vi tri ̣ ́ Wt cực đa ̣i thì Wñ  0 và ngươ ̣c la ̣i.

PL14 PHᝤ LᝤC IV. Ä?Ă P Ă N Máť&#x2DC;T Sáť? BĂ&#x20AC;I TẏP THAM KHẢO BĂ i 17: D BĂ i 18: a, 7 kgm/s b, 1 kgm/s c, 5 kgm/s d, 3,6 kgm/s BĂ i 19: Chuyáť&#x192;n Ä&#x2018;áť&#x2122;ng cᝧa loĂ i máťąc vĂ sᝊa trong nĆ°áť&#x203A;c, theo nguyĂŞn tắc chuyáť&#x192;n Ä&#x2018;áť&#x2122;ng báşąng phản láťąc.

BĂ i 20: Láťąc cản cᝧa nĆ°áť&#x203A;c Ä&#x2018;áť&#x2018;i váť&#x203A;i ngĆ°áť?i Ä&#x2018;Ăł khĂĄc nhau.

Giả sáť­ ngĆ°áť?i Ä&#x2018;Ăł thả rĆĄi táťą do tᝍ Ä&#x2018;áť&#x2122; cao h1 vĂ h2 váť&#x203A;i h2 > h1 Váş­n táť&#x2018;c khi vᝍa chấm mạt nĆ°áť&#x203A;c: đ?&#x2018;Ł1 = â&#x2C6;&#x161;2đ?&#x2018;&#x201D;â&#x201E;&#x17D;1 , đ?&#x2018;Ł2 = â&#x2C6;&#x161;2đ?&#x2018;&#x201D;â&#x201E;&#x17D;2 Ä?áť&#x2122; biáşżn thiĂŞn Ä&#x2018;áť&#x2122;ng lưᝣng: â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;?1 = 0 â&#x2C6;&#x2019; đ?&#x2018;&#x161;â&#x2C6;&#x161;2đ?&#x2018;&#x201D;â&#x201E;&#x17D;1 = đ??š1 . â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;Ą, â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;?2 = 0 â&#x2C6;&#x2019; đ?&#x2018;&#x161;â&#x2C6;&#x161;2đ?&#x2018;&#x201D;â&#x201E;&#x17D;2 = đ??š2 . â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;Ą VĂŹ h2 > h1 nĂŞn đ??š2 >đ??š1 BĂ i 21:

ď&#x20AC;¨

Ä?áť&#x2122; biáşżn thiĂŞn Ä&#x2018;Ă´ ĚŁng lưᝣng cᝧa quả bĂłng lĂ : ď &#x201E; p ď&#x20AC;˝ p ' ď&#x20AC;­ p ď&#x20AC;˝ m v, ď&#x20AC;­ v

ď&#x20AC;Š

ď ˛ v

Trong Ä&#x2018;Ăł: v ď&#x20AC;˝ v ' ď&#x20AC;˝ 20m / s

ď Ą

Ta biáť&#x192;u diáť&#x2026;n cĂĄc vector v, v , v ď&#x20AC;­ v nhĆ° hĂŹnh váş˝. Ta thẼy ráşąng, vĂŹ ,

,

v ' ď&#x20AC;˝ v vĂ Ä&#x2018;áť u hᝣp váť&#x203A;i tĆ°áť?ng máť&#x2122;t gĂłc ď Ą nĂŞn vectĆĄ v ď&#x20AC;­ v ' sáş˝ vuĂ´ng

gĂłc váť&#x203A;i mạt tĆ°áť?ng vĂ hĆ°áť&#x203A;ng tᝍ trong ra ngoĂ i, cĂł Ä&#x2018;Ă´ ĚŁ láť&#x203A;n:

ď ˛ v'

ď Ą

ď ˛ ď ˛ v 'ď&#x20AC;­v

v ď&#x20AC;­ v ' ď&#x20AC;˝ 2v sin ď Ą

VaĚ&#x20AC;: ď &#x201E;p ď&#x20AC;˝ 2m sin ď Ą (1) Ă p d᝼ng cĂ´ng thᝊc ď &#x201E; p ď&#x20AC;˝ F ď &#x201E;t ta tĂŹm Ä&#x2018;ưᝣc láťąc F do tĆ°áť?ng tĂĄc d᝼ng lĂŞn quả bĂłng cĂšng hĆ°áť&#x203A;ng váť&#x203A;i ď &#x201E; p vĂ cĂł Ä&#x2018;áť&#x2122; láť&#x203A;n: F ď&#x20AC;˝

ď &#x201E;P 2mv sin ď Ą ď&#x20AC;˝ ď&#x20AC;¨ 2ď&#x20AC;Š ď &#x201E;t ď &#x201E;t

PL15 Theo Ä&#x2018;áť&#x2039;nh luáş­t III Newton, láťąc trung bĂŹnh Ftb do bĂłng tĂĄc d᝼ng lĂŞn tĆ°áť?ng sáş˝ cĂł phĆ°ĆĄng vuĂ´ng gĂłc váť&#x203A;i mạt tĆ°áť?ng vĂ hĆ°áť&#x203A;ng vĂ o phĂ­a tĆ°áť?ng, cĂł Ä&#x2018;áť&#x2122; láť&#x203A;n: Ftb ď&#x20AC;˝ F ď&#x20AC;˝

2mv sin ď Ą ď &#x201E;t

ď&#x20AC;¨ 3ď&#x20AC;Š

a) TrĆ°áť?ng hᝣp ď Ą ď&#x20AC;˝ 300 : Thay sáť&#x2018; vĂ o cĂĄc cĂ´ng thᝊc (1), (2), (3) ta tĂŹm Ä&#x2018;ưᝣc: ď &#x201E;p ď&#x20AC;˝ 4kgm / s , Ftb ď&#x20AC;˝ 8 N

b) TrĆ°áť?ng hᝣp ď Ą ď&#x20AC;˝ 900 : ď &#x201E;p ď&#x20AC;˝ 8kgm / s , Ftb ď&#x20AC;˝ 16 N BĂ i 22: đ?&#x2018;Ł =

15.4,2+15.2.8 15+15

= 3,5 đ?&#x2018;&#x161;/đ?&#x2018;

BĂ i 23: 1

1

2

2

1

Wd1 = mv22 - mv12 = đ?&#x2018;&#x161;(202 â&#x20AC;&#x201C; 102) = 150m 2

1

1

1

2

2

2

Wâ&#x20AC;&#x2122;d1 = mvâ&#x20AC;&#x2122;22 - mvâ&#x20AC;&#x2122;12 = đ?&#x2018;&#x161;(302 â&#x20AC;&#x201C; 202) = 250m Wd1 < Wâ&#x20AC;&#x2122;d1 BĂ i 24: 1

S = vo.t + a.t2 (S = 50m, t = 10s, vo = 0) => a = 1 m/s2 2

v = vo+ a.t = 10 m/s Wd1 = 0 1

1

2

2

Wd2 = mv2 = (45+20)102 =3250 J BĂ i 25: Ä?áť&#x201C; tháť&#x2039; biáť&#x192;u diáť&#x2026;n sáťą thay Ä&#x2018;áť&#x2022;i cᝧa cĆĄ nÄ&#x192;ng cᝧa váş­t theo Ä&#x2018;áť&#x2122; cao h lĂ â&#x20AC;Ś. D Ä?áť&#x201C; tháť&#x2039; biáť&#x192;u diáť&#x2026;n sáťą thay Ä&#x2018;áť&#x2022;i cᝧa Ä&#x2018;áť&#x2122;ng nÄ&#x192;ng cᝧa váş­t theo Ä&#x2018;áť&#x2122; cao h lĂ â&#x20AC;Ś.C Ä?áť&#x201C; tháť&#x2039; biáť&#x192;u diáť&#x2026;n sáťą thay Ä&#x2018;áť&#x2022;i Ä&#x2018;áť&#x2122;ng lưᝣng cᝧa váş­t theo váş­n táť&#x2018;c lĂ .......A Ä?áť&#x201C; tháť&#x2039; biáť&#x192;u diáť&#x2026;n sáťą thay Ä&#x2018;áť&#x2022;i Ä&#x2018;áť&#x2122;ng nÄ&#x192;ng cᝧa váş­t theo váş­n táť&#x2018;c lĂ ....B BĂ i 26: a. Váş­t cháť&#x2039;u tĂĄc d᝼ng cĂĄc láťąc: + Tráť?ng láťąc P . + Láťąc cÄ&#x192;ng dây T . b. Cháť?n gáť&#x2018;c tháşż nÄ&#x192;ng tấi váť&#x2039; trĂ­ cân báşąng (váť&#x2039; trĂ­ thẼp nhẼt cᝧa váş­t).

Viáşżt biáť&#x192;u thᝊc Ä&#x2018;áť&#x2039;nh luáş­t bảo toĂ n cĆĄ nÄ&#x192;ng cho váť&#x2039; trĂ­ gĂłc 450 vĂ váť&#x2039; trĂ­ cân báşąng.

PL16 WA ď&#x20AC;˝ WB ď&#x192;&#x203A; WtA ď&#x20AC;Ť 0 ď&#x20AC;˝ 0 ď&#x20AC;Ť WdB ď&#x192;&#x203A; mghA ď&#x20AC;˝

1 2 mvB 2

Váť&#x203A;i : hA ď&#x20AC;˝ l ď&#x20AC;¨1 ď&#x20AC;­ cosď Ą 45 ď&#x20AC;Š ď&#x20AC;˝ l ď&#x20AC;¨1 ď&#x20AC;­ cos450 ď&#x20AC;Š 0

ď&#x192;Ś 2ď&#x192;ś ď&#x192;&#x17E; 2 gl ď&#x20AC;¨1 ď&#x20AC;­ cos450 ď&#x20AC;Š ď&#x20AC;˝ 2.10.1ď&#x192;§ď&#x192;§1 ď&#x20AC;­ ď&#x192;ˇ ď&#x20AC;˝ 20 ď&#x20AC;­ 10 2 ď&#x20AC;˝ 2, 42m / s 2 ď&#x192;ˇď&#x192;¸ ď&#x192;¨

b.

- Váş­t chuyáť&#x192;n Ä&#x2018;áť&#x2122;ng tròn Ä&#x2018;áť u váť&#x203A;i gia táť&#x2018;c hĆ°áť&#x203A;ng tâm, hᝣp láťąc cᝧa tráť?ng láťąc vĂ láťąc cÄ&#x192;ng chĂ­nh lĂ láťąc hĆ°áť&#x203A;ng tâm.

- Viáşżt biáť&#x192;u thᝊc Ä&#x2018;áť&#x2039;nh luáş­t II Niu tĆĄn cho váş­t tấi váť&#x2039; trĂ­ cân báşąng B: P ď&#x20AC;Ť T ď&#x20AC;˝ maB - Chiáşżu phĆ°ĆĄng trĂŹnh lĂŞn tr᝼c hĆ°áť&#x203A;ng tâm BO: ď&#x20AC;­ P ď&#x20AC;Ť T ď&#x20AC;˝ maht ď&#x20AC;˝ m ď&#x192;&#x203A; T ď&#x20AC;˝ maht ď&#x20AC;˝ m

vB2 l

vB2 2, 422 ď&#x20AC;˝ 0,5.10 ď&#x20AC;Ť 0,5. ď&#x20AC;˝ 7,93 N l 1

BĂ i 27: 1

a. WA = WÄ&#x2018;max â&#x2020;&#x2019; vmax = â&#x2C6;&#x161;2 ( vA2 + gz) = 10 m/s 2

b. W1 = WÄ&#x2018;max â&#x2020;&#x2019; z1= 3m c. Fc = 125 N BĂ i 28: Do láťąc cản khĂ´ng khĂ­ nĂŞn cĆĄ nÄ&#x192;ng khĂ´ng bảo toĂ n, khi váş­t chấm Ä&#x2018;Ẽt váş­t Ä&#x2018;ĂŁ mẼt nÄ&#x192;ng lưᝣng. CĂł tháť&#x192; dĂšng báť&#x2122; thĂ­ nghiáť&#x2021;m cảm biáşżn rĆĄi táťą do Ä&#x2018;áť&#x192; tĂŹm h, t tᝍ Ä&#x2018;Ăł suy ra v vĂ tĂŹm Ä&#x2018;áť&#x2122; biáşżn thiĂŞn cĆĄ nÄ&#x192;ng.

BĂ i 29: a. Gia táť&#x2018;c cᝧa bĂłng: đ?&#x2018;&#x17D; = â&#x2C6;&#x2019;

Fc đ?&#x2018;&#x161;

=â&#x2C6;&#x2019;

2,1991.10â&#x2C6;&#x2019;4 .252 2,7.10â&#x2C6;&#x2019;3

= â&#x2C6;&#x2019;51 đ?&#x2018;&#x161;/đ?&#x2018; 2

Táť&#x2018;c Ä&#x2018;áť&#x2122; còn lấi: v1 = vo+ a.t = 25 â&#x20AC;&#x201C; 51.0,2 = 14,8 m/s b. v2 = Cr. v1 = 0,875. 14,8 = 12,9 m/s 1 1 â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;&#x160; = đ?&#x2018;&#x160;0 â&#x2C6;&#x2019; đ?&#x2018;&#x160;2 = ( mv02 + mgz0 ) â&#x20AC;&#x201C; ( mv22 + mgz2 ) 1

2

2

2

1

= ( 2,7. 10 . 25 + 2,7. 10 . 9,8.0,3) - ( 2,7. 10â&#x2C6;&#x2019;3 . 12,92 + 2,7. 10â&#x2C6;&#x2019;3 9,8.0,23) 2 2 = 0,85 â&#x20AC;&#x201C; 0,23 = 0,62 J BĂ i 30: C â&#x2C6;&#x2019;3

â&#x2C6;&#x2019;3

PL17 PHỤ LỤC V. MỘT SỐ HÌNH ẢNH THỰC NGHIỆM

Hình 1 a,b. Một số hình ảnh về giờ dạy thực nghiệm bài “Động lượng. Định luật bảo toàn động lượng” và kết quả thực hiện bài tập trong phiếu học tập.

PL18

Hình 2 a, b, c. Một số hình ảnh về kết quả thực hiện phiếu học tập bài “Động lượng. Định luật bảo toàn động lượng”.

PL19

Hình 3 a, b. Một số hình ảnh về kết quả thực hiện phiếu học tập và giờ dạy thực nghiệm bài “Động năng”.

PL20

Hình 4. Một số hình ảnh về kết quả thực hiện phiếu học tập và thu thập số liệu của học sinh thực hiện phiếu học tập trong giờ dạy thực nghiệm bài “Cơ năng”.

PL21

Hình 5. Một số hình ảnh về hoạt động nhóm kiểm nghiệm định luật bảo toàn cơ năng của bài “Cơ năng”.

PL22

PL23

PL24

PL25

PL26

PL27

PL28

PL29