Dutch typefounders’ specimens, 1998

Letterproeven van Nederlandse gieterijen Dutch typefoundersâ&#x20AC;&#x2122; specimens

Letterproeven van Nederlandse gieterijen uit de Bibliotheek van de kvb en andere verzamelingen in de Universiteitsbibliotheek Amsterdam met geschiedenissen van de firmaâ&#x20AC;&#x2122;s

geschreven en bezorgd door John A. Lane & Mathieu Lommen samengesteld door John A. Lane, Mathieu Lommen & Johan de Zoete

De Graaf Publishers Nieuwkoop 1998

Dutch typefoundersâ&#x20AC;&#x2122; specimens from the Library of the kvb and other collections in the Amsterdam University Library with histories of the firms represented

written and edited by John A. Lane & Mathieu Lommen compiled by John A. Lane, Mathieu Lommen & Johan de Zoete

De Buitenkant Amsterdam 1998

Catalogus van de Bibliotheek van de kvb, Koninklijke Vereeniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels te Amsterdam Elfde deel

© Catalogue & illustrations kvb & Amsterdam University Library, 1998 © Preliminaries and company histories John A. Lane, Leiden & Mathieu Lommen, Amsterdam, 1998 All rights reserved. This project was made possible by a grant from the Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. This book was made possible by grants from Tetterode-Nederland bv & the Ir. F.E.D. Enschedé Stichting isbn 90 70386 94 1

Table of contents

Type specimens: their history, forms, and use 9 The type-specimen collections at the Amsterdam University Library 15 Family trees of the Enschedé typefoundry and of Typefoundry Amsterdam 17 A history of Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode (Typefoundry Amsterdam) 21 The making of the catalogue 38

Catalogue Nikolaas Kis 1684–1689 history 51 specimen 55 Alberts & Uytwerf / Brouwer & Weyer / Ploos van Amstel (& Pfeiffer) 1727–1799 history 55 Gebroeders Ploos van Amstel: specimens 58 Fleischman / Wetstein / Enschedé 1732–1990 history 61 Wetstein: specimens 68 Enschedé: specimens general 68 selective 88 individual 91 poster, non latin, miscellaneous 99 Bruyn / Eyben / Elix 1729/46–1847 history 108 Hendrik Bruyn & Comp: specimen 113 F.G. Eyben: specimens 113 Elix & Co.: specimens 114 De Groot / Van Staden / Harmsen 1733/39–1818 history 117

J. de Groot: specimens 121 Harmsen & Co.: specimens 123 Broese / Tetterode / Typefoundry Amsterdam 1837–1988 Broese & Comp. history 123 specimens 126 N. Tetterode / Lettergieterij ‘Amsterdam’: specimens general 128 selective 149 individual 157 sans-serif 210 poster, non-latin, miscellaneous 213 Gebroeders Tollenaar 1839–1858 history 248 specimens 250 De Passe & Menne 1841–1856 history 251 specimens 252 Oomkens, Van Bakkenes & Damsté / Onnes, De Boer & Coers 1843–1894 history 256 Oomkens, Van Bakkenes & Damsté: specimens 257 Onnes, De Boer & Coers: specimens 261 H. & C. Le Blansch / Le Blansch & Spaan 1846–ca.1853 history 264 specimen 266 Van Bolhuis Hoitsema 1847–1862 history 266 specimen 267 T.E. Jansen 1850–1863 history 268 specimens 269

6 table of contents

Frijlink / IJdo 1851–1919 history 270 J. Frijlink: specimen 273 H.B. IJdo: specimen 273 Van der Wiel 1855?–1898 history 273 specimens 274 Borremans / Mensing 1857–1864 history 277 Henri F. Borremans: specimen 278 D.J. Mensing: specimen 280 A.C. Verhees 1881–1992 history 280 specimens 281 Schur / Rotterdamsche Lettergieterij 1896–1901 history 281 Rotterdamsche Lettergieterij: specimens 282 Maatschappij voor Boekdrukkerij-Industrie Amsterdam (B.I.A.) 1917–1919 history 283 specimens 284 Post-metal era companies and individuals J.H. Moesman 285 Chris Brand 285 Gerard Unger 286 FontShop 288 Dutch Type Library 291 The Enschedé Font Foundry 294 Peter Verheul 295 Melle Broeksma 297 Mark van Wageningen 298

Appendix Photocopies from Museum Enschedé (various foundries) 299 Elsevier/Athias/Schippers/Clyburg / Cambier/Roman 299 Athias/Proops/Levisson 301 Catalogues identifying types of H. van Staden & Comp. 305 H.J. Droste/D. Westendorp 307 H.J. Klaasesz 308 Liberty 309 G.J. Randoe 310

Indexes Chronological index 313 Index to type designers 319 Index to printers, provenance, binders, watermarks, and printers’ codes, and a concordance with ‘Typefoundries in the Netherlands’ 321 Index of types 327 Title index 330 Index of names 347

Foreword

This catalogue covers specimens of Dutch typefoundries preserved in the Library of the kvb, Royal Dutch Book Trade Association, established by Frederik Muller in 1845. It also covers those in other collections at the Amsterdam University Library (uba), which has housed the library of the kvb since 1958. Notable among these is the Tetterode collection, acquired by the uba in 1971. Because of the international importance of the material described, the library decided to publish the catalogue with its introduction and accompanying texts in English. Although European printing has made use of cast movable type since its discovery ca. 1450, few scholars undertook serious research into the history and technique of type and typefounding until the twentieth century. Since the Second World War especially, there has been a growing recognition not only of the historical importance of printing types, but also of the fact that types of the past have had a demonstrable influence on today’s letterforms, and no doubt will have on tomorrow’s too. There are very few large collections of type specimens in the world, and Dutch literature on the subject is quite scarce. The kvb, in close collaboration with the uba, therefore prepared a proposal for a research project concerning their collections, submitting it to the Leiden Bureau Research en Beleid bv in 1991. The rarity of the material and the obvious need to make it accessible to scholars, convinced the Ministry of Education, Culture and Science (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, previously wvc) to finance a research project under the terms of the government’s provisions for cultural heritage and the conservation of collections. One of the problems facing the uba and kvb was to find qualified scholars for the project. It therefore gave both organizations great satisfaction when Mathieu Lommen, and later also John Lane and Johan de Zoete, agreed to take on this titanic task. They carried it out with patience, perseverance, and attention to detail, and the reader can judge the results. Lane and Lommen reveal much new information in their fascinating

introduction and accompanying texts, and the former also took on the translation into English – no easy task itself. Marja Keyser, until 1996 Librarian of the kvb, and Kees Gnirrep, Curator of Rare Books at the University Library, also lent their support, supervising the organization of the project. The compilers’ wish to see the book appropriately designed could be more than fully realized thanks to the willingness of Sander Pinkse, Gerard Unger and Piet Gerards to lend their time and reputations to the project. To provide adequate space to illustrate some of the specimens, and to give the designers more flexibility, the library chose a larger format than that of the kvb’s previous catalogues. It is no accident that they entrusted the publication to the enthusiastic publishers De Buitenkant, and to De Graaf Publishers who can give the book a wide distribution. This is important not only because of the book’s scholarly value, but also because the work of young Dutch type designers is now gaining considerable international respect. It should surprise no one that this is partly due to the fact that the Netherlands is one of the few countries where it is possible to follow a course in type design. The book is arranged around the ‘typefounders’, from famous names of the seventeenth and eighteenth centuries to the youngest designers issuing specimens of their digital type today. Several indexes provide access to its contents by an unusually wide variety of routes. Sources of information are conveniently reported with the texts and in the catalogue entries. The catalogue serves as a key to unlock one of the uba and kvb’s most important treasure chests. Many are not aware that the kvb has, besides its specimens of Dutch typefoundries, an important collection of specimens from foreign foundries, as well as specimens issued by Dutch printers and binders to show their customers what types they had in stock. The Library Commission of the kvb hopes that the present publication can be followed by others covering these and the library’s other treasures – still not well enough known internationally – in the fields of the production, distribu-

8 foreword

tion, and ownership of books and related printed matter. We are proud to report that a great deal of this material has already been catalogued, much of it on-screen. Finally, the kvb thanks the Ministry of Education, Culture and Science for its financial support, the authors for their meticulous devotion, and the uba and its employees for their infrastructural support. Library Commission of the kvb C.F.J. Schriks, chairman and librarian Amsterdam, January 1998

Type specimens: their history, forms, and use1

Shortly before returning to his native Transylvania, the punchcutter, printer, and editor Nikolaas Kis presented a copy of his Hungarian Bible to the library of the Athenæum Illustre, predecessor of the Amsterdam University Library. Pasted into it was his 1687 specimen of Georgian types (cat.nr. 1). In the mid-nineteenth century, the library removed the specimen from the Bible and catalogued it with their manuscripts, where it lay unnoticed until it came to the attention of Hungarians studying Kis and his work in 1980.2 It is the oldest Dutch typefounder’s (or in this case punchcutter’s) specimen in the library’s collections. Such accidental survivals are typical for the few known copies of early type specimens, some of which were preserved only because unwanted copies were used as wrapping papers. Typefounders issued specimens as samples of printing types they could supply to printers (usually meaning that they owned matrices and cast the type themselves). Printers’ specimens, not included in the present catalogue, show the range of types (or part of the range) stocked by a particular printer, types that might have been acquired from various typefounders or from other printers. Although many typefoundries were owned and operated by punchcutters as late as the eighteenth century, most of them cast from matrices for types cut by various hands. With careful use, matrices remained in good condition for hundreds of years, so sets passed from one foundry to another, a few from the 1490s still surviving in good condition today. Some printing offices owned sets of matrices, and some firms operated a printing office and typefoundry under one roof, but

punchcutting, typefounding, and printing were generally separate trades from ca. 1500 until hotmetal typesetters, filmsetting, and digital type gradually superseded the typefoundries in the course of the present century. The foundries issued their last new designs, such as Sabon, Syntax, and Lectura, in the late 1960s. These were produced in collaboration with manufacturers of hot-metal typesetters. Although many printers and typefounders took pride in their specimens and produced them with great care, most were nevertheless intended primarily as commercial catalogues for the use of potential customers. As with commercial catalogues today, they were often thrown away as soon as they became outdated, or as soon as the owner had no more need of them.3 The major libraries of past centuries, which acquired early printed books at great expense and preserved them with great care, rarely gave a thought to type specimens. As a result, most separately published early type specimens are far rarer than, for example, Gutenberg Bibles. Type specimens published as parts of periodicals, encyclopedias, or printer’s manuals generally survive in larger numbers. Some specimens managed to survive the ages among the working materials of printing offices and typefoundries, either by accident or because the owners took some interest in the history of their trade. The Enschedé typefoundry’s collection, for example, remains to this day in possession of Museum Enschedé in the basement of the Enschedé printing office, and most of the Luther foundry’s collection (acquired by Gustav Mori) survives at the Stadt- und Universitäts-Bibliothek

1. Several catalogues of type specimens and published facsimiles contain brief essays on this subject, but there is no comprehensive account. For an overview, see the following and the literature they report: Stanley Morison’s introduction, ‘On the classification of typographical variations’, in Type specimen facsimiles, [vol. 1], London 1963; A.F. Johnson, Type designs: their history and development, 3rd edition, London 1966, chapter 9 (‘Type specimens’, pp. 160–166); John Dreyfus, Aspects of French eighteenth century typography, Cambridge 1982, chapter 5 (‘The uses of type specimens’, pp. 83–96); and James Mosley’s introduction to his British type specimens before 1831, Oxford 1984. 2. The marbled wrapper now enclosing the folded specimen is

almost identical with an example from the period 1820–40 in Richard J. Wolfe, Marbled paper, Philadelphia 1990, plate XXI, no. 107, and the entry in the library’s manuscripts cardcatalogue is thought to date from ca. 1855. For the first Hungarian reports on this specimen, see György Haiman, Nicholas Kis, San Francisco 1983, pp. 415–420. 3. ‘T.B.B.’ lamented this in the American printers’ trade journal The inland printer, January 1887: ‘Type founders expend a good deal of money on specimen pages, sparing no expense in the way of first-class composition, stock and ink, and it is not right that productions representing so much money and skilled labor should find their way into the waste-basket, unread. That is not what they are issued for.’

10 type specimens: their history, forms, and use

Frankfurt and the library of the Gutenberg Gesellschaft in Mainz. In 1812 Peter Sohm (1751–1819), director of the Swedish Royal Printing Office, gave his collection to the Royal Library in Stockholm where it remains today.4 It includes many specimens from the library of the Leipzig printer J.G.I. Breitkopf. Now and then, a private individual with an interest in printing history assembled an important collection of type specimens. Much of the collection of John Bagford (1650?–1716) survives at the British Library in London and the Cambridge University Library, and that of Prosper Marchand (1678–1756) at the University Library in Leiden. Shortly before the French revolution, Étienne-Alexandre-Jacques Anisson-Dupéron (1748–1794), director of the Imprimerie Nationale, assembled a large collection partly as an aid to the policing of the country’s printers, who might distribute works that the government found offensive. His collection survives at the Bibliotheque Nationale. While early bibliophiles treasured incunabula and deluxe bindings, few took an interest in type specimens. One of the earliest exceptions was the Amsterdam tobacco merchant, Pietro Antonio Bolongaro Crevenna (1734/35–1792). The 1776 catalogue of his private library includes at least eight type specimens (and he later acquired at least four more), many of them in gold-tooled morocco bindings. Two type specimens from his collection have been identified among those at the Amsterdam University Library.5 Typical of the nineteenth century were libraries set up to serve active members of the trade, such as the Library of the (now Royal) Dutch Book Trade Association in Amsterdam (1845), the Bibliothek des Börsenvereins der Deutschen Buchhändler in Leipzig (fully operational 1861), the Library of the Typothetæ of the City of New York (1883), and

St Bride Printing Library in London (1895).6 Thanks to their farsighted librarians and benefactors, they included specimens of ‘merely’ historical interest as well as the then current ones essential to printers of the day. Until the 1920s, the study of the history of printing and typefounding remained largely the province of members of those trades, so that many of the early collectors of type specimens were scholar-printers (or -typefounders or -booksellers). Collections assembled partly out of historical interest by scholars within the book trades include those of Isaiah Thomas (1749–1831) at the American Antiquarian Society, Antoine-Augustin Renouard (1765–1853) auctioned in 1854, William Blades (1824–1890) and Talbot Baines Reed (1852–1893) at St Bride Printing Library, Daniel Berkeley Updike (1860–1941) at the Providence (Rhode Island) Public Library and the Newberry Library (including many specimens from the 1854 Renouard auction), and Gustav Mori (1872–1950). Although J.W. Enschedé (1865–1926) never actually worked in the printing trades, his close family ties to printing and typefounding also put his collection, auctioned in 1927, in this group. All of these collections bore fruit in the books and articles their owners wrote. Charles Enschedé (1855–1919) similarly made use of the type specimens in the Enschedé foundry’s collection for his groundbreaking historical studies in 1893 and 1908.7 While the nineteenth century saw historical types revived and new types designed under the influence of historical models, only a few of the most modernized versions saw more than a limited commercial use. Even the Caslon foundry in London, famous for their original eighteenthcentury types had to ‘pander to the prevailing taste’ by adding a fully modernized ‘old-style’ in 1875.8 The fame and influence of William Morris’s

4. Carl Björkbom, ‘Kungl. Fältboktryckaren Peter Sohm och den Sohmska samlingen på Kungl. Biblioteket’, in: Nordisk boktryckarekonst, vol. 31 or 32? (1930), pp. 149–151. We are grateful to the Royal Library in Stockholm for this reference. 5. The 1760 specimen of the Trattner foundry in Vienna and the 1768 specimen of J. F. Rosart in Brussels, each with the original printed slip pasted in giving the lot number from the 1789 Crevenna auction. We have not traced any Dutch specimens from the Crevenna collection. 6. The Börsenverein began acquiring books for a library in 1841, but had no librarian until 1861, see the introduction to the Katalog der Bibliothek des Börsenvereins der Deutschen Buchhändler, 2 vols., Leipzig 1885–1902 (vols. 1 & 2 = vols. 1 & 3 of the Verzeichniss der Sammlungen des Börsenvereins der Deutschen Buchhändler, 1885, 1897, 1902).

This collection is now at the Deutsche Bücherei, Leipzig. For Typothetæ, see the introduction to the Catalogue of the books in the Library of the Typothetæ of the City of New York, [New York] 1896. Most of this collection is now in the ATF collection at Columbia University, New York. 7. De lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen: gedenkschrift ter gelegenheid van haar honderdvijftig-jarig bestaan op 9 maart 1893, Haarlem 1893, and Fonderies de caractères et leur matériel dans les Pays-Bas du XVe au XIXe siècle, Haarlem 1908. 8. Caslon’s Circular, 3 (July 1875). They sold enough of the eighteenth-century ‘Caslon’ to warrant adapting it for machine casting in or soon after 1878 – see Caslon’s Circular, 13 (April 1878) – but its popularity with esteemed printers such as Charles Whittingham failed to make it a staple of the corner printing shop until the turn of the century.

type specimens: their history, forms, and use 11

Kelmscott Press in the 1890s lead to a new boom in historical revivals around the turn of the century, so that every printing office had to stock such types from that time on. The typefoundries soon took a new interest in old specimens. Beginning around 1908, Henry Lewis Bullen (1857–1936) of the American Type Founders Company brought together those owned by the various foundries that had merged to form atf. With these and some from private donors, he set up their typographic library, filling it out by purchasing additional specimens in America and Europe. It was intended both for the use of the foundry’s designers and for historical study, and was to become perhaps the largest collection of type specimens in the world, now at Columbia University in New York. Although Joh. Enschedé & Zonen had long taken an historical interest in their extraordinary collection of type specimens, it too gained a more public face around this time. They displayed more than a hundred specimens at a 1903 exhibition celebrating their two-hundredth anniversary, about forty at the 1910 Exposition Nationale du Livre in Amsterdam, and in 1916 they included more than 500 specimens in a catalogue of their typographic collection.9 They also issued several new type specimens displaying their own historical material, partly for printers who might wish to buy type, but also clearly to promote their printing office among bibliophiles and publishers (cat.nrs. 86–89, 92–93, 96, 172, 234, from the years 1910 to 1926). In December 1910, Typefoundry Amsterdam announced plans to set up a typographic library. It opened in 1913, and included important specimens from their own foundry and from those they had absorbed. It was initially a much smaller collection than Enschedé’s, but was built up over the years by new purchases (besides, of course, by the addition of their own new specimens). By comparison with early printed books or fine bindings, old type specimens remained very inexpensive at the turn of the century, some printers and typefounders still gladly giving away their ‘outdated’ ones. Research libraries and bibliophiles were barely beginning to take interest in them. The library of the printing machinery manufacturer Richard M. Hoe (1812–1886), sold at a

New York auction in 1887, included one of the largest collections ever to come on the market. Most of them brought between ten and fifty cents apiece. Even at the auction of J.W. Enschedé’s library in 1927, the average price of the type specimens was only about twelve guilders (most went for much less, although three eighteenthcentury Enschedé specimens brought more than 100 guilders each). Updike’s Printing types: their history, forms, and use, published in 1922, and the typographical journal, The fleuron, begun by Stanley Morison and Oliver Simon in 1923, signaled a growing interest in the history of printing types, still closely tied to contemporary practice. In 1923 a major Dutch exhibition devoted to the development of the printing arts in the Netherlands included an extensive catalogue with essays by J.W. Enschedé and others.10 In New York, Douglas McMurtrie organised an exhibition of type specimens at the American Institute of Graphic Arts in 1923, and the Grolier Club organised another there in 1926. An exhibition of German specimens assembled by Gustav Mori in Frankfurt in 1926, and an international one at the Limited Editions Club in London in 1927, helped to raise the status of type specimens among bibliophiles. These were not the first exhibitions of type specimens (that at the 1877 Caxton Celebrations in London, including specimens lent by Joh. Enschedé & Zonen, was probably the biggest ever assembled), but never had there been so many in quick succession. The 1928 catalogue of the London antiquarian booksellers Birrell & Garnett both resulted from and helped to spur this movement. It included a large collection of early type specimens with an introduction and detailed scholarly notes by the young bibliographer Graham Pollard, and did much to make scholars and collectors aware of their importance and rarity. It appears to have been distributed only in January 1929, but in spite of the high prices (averaging more than ten pounds per specimen), a large part of the collection sold before the stock market crash put a damper on collectors’ purses. At this time, Albert Ehrman (1890–1969) had been collecting type specimens for a few years, and Philip Hofer (1898–1984) was just beginning. These were the first of a new generation of type specimen collec-

9. Catalogus van voorwerpen, betrekking hebbende op de geschiedenis van het bedrijf der firma Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem 1903; Exposition Nationale du Livre à Amsterdam ... Catalogue de l’exposition de Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem 1910; and Catalogus van de typographische verzameling van Joh.

Enschedé en Zonen, Haarlem 1916. Unfortunately, most of the descriptions give no more than the name of the foundry and, in most cases, the date of issue. 10. Catalogus der tentoonstelling van de ontwikkeling der boekdrukkunst in Nederland, Haarlem 1923.

type specimens: their history, forms, and use

tors: well heeled bibliophiles who also collected in the more traditional areas of illuminated manuscripts, early printed books, fine bindings, and illustration. Most of their type specimens are now in the Cambridge University Library and in Houghton Library at Harvard University respectively. As specimens brought steadily higher prices after the Second World War, it became more and more difficult to assemble such large collections. In 1928, Birrell & Garnett had sold one of Theodore Lowe DeVinne’s copies of the 1795/96 specimens of William Caslon iii for the then rather high price of £8 8s. In a 1992 auction, the same copy brought $3080. Such prices are now normal for early type specimens, and even those of twentieth-century specimens are rapidly rising. To assemble a large collection of early type specimens today is beyond the means of most major research libraries. The most active collector in the Netherlands today is a private individual, Jan Tholenaar.11 Although some printers issued specimens in book-form even in the sixteenth century, broadsides were more popular among the early founders. They are thought to have displayed such specimens in stalls at the sixteenth- and seventeenth-century Frankfurt book-fairs, where printers and booksellers from around the world bought and sold not only books, but also equipment. These specimens were easily destroyed, of course, so few survive. Founder’s specimens in book-form are known as early as Jean Jannon’s in 1621, but as far as we can tell from what has survived, this was the exception until the middle of the eighteenth century. The bound typefounder’s specimens issued by Fournier (Paris 1742), Enschedé (Haarlem 1744), Trattner (Vienna 1760), and Caslon (London 1763) offered the printer a more convenient form to take away, peruse and use to order type, and allowed the founder more space for extensive samples of a large number of types, something that became more and more important as the foundries grew, and as the styles of type proliferated in the late eighteenth and early nineteenth centuries. The book form also provided a better medium for showing off. If a founder wished to impress an important printer or an influential person or institution, a finely bound specimen book made an excellent gift. In France especially, such specimens found an audience even beyond the printing trades. The classic Dutch example is

Enschedé’s specimen of 1768 (cat.nr. 10) with copper-plate portraits of Johannes Enschedé, J.M. Fleischman, and the mythical Laurens Coster, some copies bound for presentation in gold-tooled morocco. Driven by the industrial revolution, the increasing literacy rate, and the resulting boom in advertising, new styles of (display) type appeared almost continuously through the nineteenth century. Type specimen books not only continued to grow larger, but they fragmented, the foundries constantly printing supplementary leaves and adding them to the old specimens, with or without new title-pages. As early as the first decade of the nineteenth century, English typefounders’ specimen books appear to have been made up more or less on demand from leaves printed at various times. Although Dutch founders used eccentric impositions already in the mid-eighteenth century, they folded and gathered the sheets more or less traditionally into the 1840s and in some cases even later. Also in the nineteenth century, type specimens in large format became popular, although never superseding the octavos and quartos. Enschedé’s folio specimen of 1825 (cat.nr. 17) and its supplements of 1830 (cat.nr. 19) and 1836 (cat.nr. 23) appear to be unique early examples in the Netherlands, but French and Belgian founders had already been issuing such folios for several years. Perhaps the growing market for larger types and the desire to display various sizes of related types on one page played a role. In the last decades of the nineteenth century, Imperiaal quarto (actually as big as a traditional folio) became the most popular size among the Dutch founders. Pages printed for specimen books had often been distributed separately as well, but some were now more clearly conceived as independent specimens. While the beginning of the nineteenth century already saw a wide variety of styles in display types, the notion of a type ‘design’ developed gradually. By the end of the century, the designation of a type by a general style name, size, and (if the foundry had more than one) a number, such as Groote Kanon Gothisch no. 4 (Enschedé 1841, cat.nr. 27), had given way to an actual typeface name for display letter, such as ‘Zebra’ or ‘Preciosa’ (Amsterdamsche Lettergieterij ca. 1898, cat.nr. 321). The trend soon spread to text types, such as Typefoundry Amsterdam’s Kloosterschrift, ca. 1904 (cat.nr. 889). One begins to find a named

11. See Letterproeven/type specimens/spécimens de caractères/Schriftproben in de typografische

bibliotheek van Jan Tholenaar, Baambrugge [1990].

type specimens: their history, forms, and use 13

type in a range of sizes, and in a few exceptional cases (such as atf’s Cheltenham) even a family of styles. This too had an effect on the form of the type specimens. The desire to promote a named type design demanded that it not be buried in a book full of other faces, so the foundries began to launch each new type design with a small specimen devoted to it alone. The firms certainly continued to produce general specimen books as well. In fact, some of the largest and most lavish in history appeared in this period (atf 1912, Typefoundry Amsterdam 1916, Stempel 1925), sometimes books of more than a thousand pages. Only in the era of photosetting were some firms (such as Berthold) to again produce specimens approaching these in bulk. The largest newspapers and the printers of popular magazines, always a motive force in the new technology, lead the introduction of hotmetal typesetting at the turn of the century. This quickly wiped out large markets for the typefounders, who turned more and more to display types, especially as the new machines moved up-market soon after World War i. It was inevitable, however, that even the market for display types would gradually erode, and after World War ii the grand specimens of earlier days were replaced by modest showings of the most popular faces. New designs continued to be launched with small individual specimens, often designed and printed with great care, but the future lay elsewhere. The more farsighted foundries had already begun to produce types in collaboration with manufacturers of hotmetal typesetters: Stempel with Linotype (1900), Typefoundry Amsterdam with Intertype (1914), and Enschedé with Monotype (1928). A collection of type specimens has many uses today, both for the historian and for the designer. Typefounders’ specimens are the most important source for any study of the history of printing types and of the typefoundries that produced them. The history of printing types in the Netherlands stands by itself as an important part of the history of Dutch culture and technology, but it also serves as a means to an end. Once their history is well known, printing types can help to date printed works and to identify the printing offices that produced them. The identification of false or misleading imprints, printing shared between two or more printing offices, and outright forgeries or works that appeared without

imprint, demands a detailed study of printing types. The uses of old type specimens are not restricted to historical research, however. Many type designs produced today by the oldest established designers and the youngest students, are based (closely or distantly) on historical models, and even the most committed ‘modernist’ can learn much from a study of the best types of the past. Since typefounders’ specimens were intended to promote the sale of their types, they are often beautiful and inspiring examples of design and printing as well. Type specimens of more recent times, especially those from foundries, certainly continue to serve as important examples of good and fine typography.12 The customers for type, the printers, could not of course be satisfied with shabby printing. Specimens not produced in-house were often farmed out to the best printers. In the nineteenth century, for example, Tetterode regularly made use of the prestigious Spin printing office in Amsterdam. In the twentieth century, the design was more and more often in the hands of the foremost typographers, often the designers of the types themselves. Along with this came a growing tendency, beginning at the turn of the century, to show sample settings of the types in a variety of applications besides the traditional block of continuous text. In 1907, S.H. de Roos began to design Typefoundry Amsterdam’s promotional printing. Thanks to its high standard and wide distribution, it strongly influenced the appearance of Dutch book and commercial printing. Jan van Krimpen produced fine and luxurious specimens with Joh. Enschedé & Zonen’s historical typographical material, and with his own new designs as well. Among other important designers of Dutch specimens are Jan Tschichold, Imre Reiner, Henri Friedlaender, Will Carter, Sem Hartz, Wim Crouwel, Gerrit Noordzij, Bram de Does, and Gerard Unger. Even in the days of metal type, the Netherlands played an important international role in the typographic avant-garde movements of the twentieth century, but neither their experimental letterforms nor their typography found a secure foothold in the foundries – in sharp contrast with Germany. Joh. Enschedé & Zonen in particular, no doubt under the influence of Jan van Krimpen, generally followed an extremely conservative line. Typefoundry Amsterdam presented a

12. See the exhibition catalogue, The art of the type specimen in the twentieth century, with essays by David Pankow and John Dreyfus, New York 1993. The only Dutch specimens

included are from Enschedé and Typefoundry Amsterdam in the metal era.

type specimens: their history, forms, and use

more progressive image in their design, especially after the Second World War. Since the Netherlands never had a manufacturer of hot-metal typesetters or even phototypesetters, the specimens in the present catalogue jump almost without exception from the old foundries to the producers of fonts for the Macintosh and pc. During the digital era, the Netherlands has taken a role of international importance as a supplier of type designs.13 The firms issuing new type designs in digital form turn less toward pre-press companies and

printing offices than toward designers and design bureaus. In fact this last group, which now often carries out the typesetting, determines which types a printing office acquires (if indeed the printing office acquires types at all). Designers moreover have always had a high regard for type specimens: ‘We typographers collect type specimen books, in part because we need them and in part because we desire them. They are needed to design intelligently; they are desired because typographers like type, and the more type the better.’14

13. In her article about the typography program of The Royal Academy of Art and Design at The Hague, Margaret Richardson writes, ‘Although the Netherlands has a long and venerable tradition of creative typography and respected foundries, contemporary Dutch type designers, including Luc(as) de Groot, Erik van Blokland, Just van Rossum, Peter Matthias

Noordzij, Petr van Blokland and Rudy VanderLans have precipitated a digital type renaissance’, Upper and lower case (U & lc), 22 (1996), no. 4 (spring), a special issue entitled ‘Design by degrees: from graphics theory to practice’, pp. 18–21, at p. 18. 14. Charles Bigelow, ‘The new type specimen books: a critical view’, in Fine Print, 8 (1982), no. 1 (January), pp. 6–10, at p. 6.

The type-specimen collections at the Amsterdam University Library

The Kis specimen of Georgian types acquired by the library of the Athenæum Illustre in the seventeenth century was no doubt followed by others which occasionally found their way into the collection more or less by accident. But like most other major academic libraries, the Amsterdam University Library for many years took no active steps to acquire material of this nature. Analytical bibliography and the scholarly study of the book and printing trades came to the University largely as a result of the appointment of Herman de la Fontaine Verwey (1903–1989) as librarian in 1941 and of Wytze Hellinga (1908–1985) as professor of Dutch linguistics in 1946, and the War and its aftermath prevented progress until the 1950s. By that time it was really too late to build such a collection from the offerings of auctions or antiquarian booksellers, but the library began active efforts to expand their holdings in this area. In 1958, Verwey was able to arrange for the Dutch Book Trade Association (now the Royal Dutch Book Trade Association, or kvb) in Amsterdam, to deposit its library on permanent loan with the University Library. The Association (established 1815) had set up the library in 1845, largely at the instigation of the antiquarian bookseller Frederik Muller (1817–1881). It included a world-class collection of more than a thousand type specimens, mostly from the nineteenth and twentieth centuries. Many of the earliest ones came from Muller’s private collection. The Association’s type specimens were recorded in their printed catalogues of 1934 and 1979.1 A second opportunity to expand the collections arose in 1971, when the University Library

acquired the typographical library of Typefoundry Amsterdam, successor to N. Tetterode, established in 1851, one of the last two typefoundries in the Netherlands (the other was Joh. Enschedé & Zonen). G.W. Ovink (1912–1984) had been aesthetic adviser to Typefoundry Amsterdam since 1945, as well as Professor of the History and Aesthetics of Printing at the University of Amsterdam since 1956. This connection, and the long acquaintance between Ovink, Verwey and the latter’s successor S. van der Woude, professor of Library History, led to the University Library’s acquisition of the foundry’s library. This included an even larger collection of type specimens than that of the Book Trade Association, including a nearly complete collection of the specimens of Tetterode/ Typefoundry Amsterdam itself, many specimens from its Dutch competitors and from several foundries that Tetterode acquired over the years, and a large collection of foreign specimens. Here too, the emphasis of the collection was on the nineteenth and twentieth centuries. A smaller collection especially strong in twentieth-century Dutch printers’ specimens came when the Federatie der Werkgeversorganisatiën in het Boekdrukkersbedrijf (Federation of employers’ organisations in the letterpress printing trade) donated the bulk of their library to the University in 1974.2 From 1971, the University Library therefore housed one of the two largest collections of Dutch type specimens in the world (the other being Enschedé’s), as well as a major collection of foreign specimens.3 Even for the eighteenth century, it stands alongside Museum Enschedé, the

1. Vereeniging ter Bevordering van de belangen des Boekhandels te Amsterdam, Catalogus der bibliotheek, 3rd edition, 10 vols., The Hague etc. 1920–97. The type specimens appear in volume 4 (1934), pp. 531–539, and volume 8 (1979), pp. 592–595. The first edition of the catalogue in 1855, with a supplement in 1868, and the second edition in 1885, often give more detailed descriptions. The present catalogue, though including material not belonging to the Association, serves as volume 11. 2. These were catalogued in Federatie der Werkgeversorganisatiën in het Boekdrukkersbedrijf, Catalogus, 3rd edition,

Amsterdam 1958; supplement 1959. The first two editions appeared in 1938 and 1946. 3. The collection’s specimens of foreign foundries also deserve a published catalogue. Here we can only mention a few highlights (necessarily a personal choice): Trattner, Vienna 1760 (five complementary specimens, not all included the published facsimile); Breitkopf, Leipzig 1763–77 (16 broadsides); Mathias Rosart, Brussels 1789 (one of two known copies); Figgins 1828 (one of two known copies, but with the first known appearance of the world’s second sans-serif type, not in the other copy); Gando, Paris 1815 (with several later

16 the type-specimen collections at the amsterdam university library

Museum Plantin-Moretus, and the Leiden University Library as the most important collections of Dutch specimens, although these three libraries also contain very rare broadside specimens from the seventeenth and early eighteenth centuries, a period the present catalogue can represent only with the unique specimen of Kis’s Georgian type (cat.nr. 1) and with a collection of photocopies donated by Enschedé (cat.nr. 1841). In connection with the work on the current catalogue, the compilers visited Tetterode, which still sells equipment for the graphic trades, although they closed their foundry in 1988. They proved to have a large collection of specimens that remained with the firm for its own use when the University of Amsterdam bought the typographic library. These were mostly the foundry’s own twentieth-century specimens, but included several not in the University collections. Tetterode generously donated about forty of their duplicates or near duplicates to fill these gaps, so that the catalogue can now present a virtually complete collection of specimens of Tetterode/Typefoundry Amsterdam. The University Library continues to acquire type specimens to fill gaps in its collection, and has a virtually complete collection of the specimens issued in the Netherlands by suppliers of digital type and by individual designers in the digital era.

The present catalogue supplements the existing lists of Dutch type specimens from before 1800, both because it contains a few specimens they do not record, and because its descriptions are more detailed.4 Since it is a catalogue of the collections in the University Library, it cannot list all Dutch typefounders’ specimens known to exist (or to have existed!), but since the published lists generally exclude later Dutch specimens, and since this is the largest collection ever thoroughly catalogued, it will inevitably be used by libraries, booksellers, and collectors as a bibliography for the period after 1800. Some of the most important gaps in this later period have been filled by acquiring photocopies of specimens from other collections. Published facsimiles are not included, however, and a collection of photocopies donated by Joh. Enschedé & Zonen (mostly of very rare early broadside specimens, not explicitly chosen to fill gaps in the collection) is catalogued in a single entry. In general, the catalogue is limited to separately published specimens, so that type specimens issued as parts of periodicals, encyclopedias, or printer’s manuals are excluded except for a few special cases. Specimens published in the house journals of Typefoundry Amsterdam and Enschedé are included, but with less detailed descriptions and without shelf-marks.

inserts apparently made by the foundry of T.S. Gando, Brussels, among them an announcement of the acquisition of P.L. Foudriat’s materials by Pennequin in 1826, and a Pennequin specimen, ca. 1830, showing types cut by Ista Stoule, with the name of the founder changed in manuscript to T.S. Gando); Hartung, Antwerp ca. 1830–1835 (various undated specimens); Laurent & Deberny, Paris 1832; James Marr & Co., Dublin etc. 1853/54; Cortelyou, New York 1857 (one of two known copies). The collection is especially strong in twentieth-century German specimens. Some of the rarest specimens in the collection are not so grand as these: a small and flimsy specimen of the London typefounder John Black, ca. 1910, declares him to be ‘the cheapest typefounder in the world’. 4. The first, and up to now only, attempt to compile a complete list of early Dutch type specimens is, ‘Type specimens before 1800’, by Netty Hoeflake et al., in Wytze Gs Hellinga, Copy and print in the Netherlands, Amsterdam 1962,

pp. 124–132 (Dutch edition: Kopij en druk in de Nederlanden, pp. 123–130). Lotte Hellinga’s ‘List of type-specimens’, in Charles Enschedé, Typefoundries in the Netherlands, English edition revised by Harry Carter, Haarlem 1978, pp. 437–454, gives more detailed descriptions of many of these specimens, adds several not recorded by Hoeflake, and in many cases provides additional locations. It was never intended as a complete list of type specimens, however, and omits many specimens listed by Hoeflake. It also includes a few type specimens issued outside of the Netherlands and Belgium, and a few specimens issued after 1800. These two lists have been combined (with three additions) in Ernst Braches, ‘Nederlandse letterproeven voor 1800’, privately distributed, Overveen 1993. One of the compilers of the present catalogue (John Lane) hopes to produce a bibliography of early Dutch and Belgian type specimens, probably to 1836.

Family trees of the Enschedé typefoundry and of Typefoundry Amsterdam

These two family trees show the typefoundries (or occasionally other owners of matrices) whose materials came into possession of Joh. Enschedé & Zonen, and of Typefoundry Amsterdam. For the period before 1725, the Enschedé family tree has been greatly abbreviated. Foreign foundries have been included, and are briefly discussed in the company histories of their Dutch successors, but their specimens are not included in the present catalogue. If a foundry acquired (or may have acquired) only part of a collection, the succession is indicated with a dotted line. With the exception of Nikolaas Kis (see pp. 51–55), Gebroeders Tollenaar (see pp. 248–250) and Verhees (see pp. 280–281) these two family trees include all of the letterpress-era firms included in the present catalogue.

18 family tree of the enschedé typefoundry

1725

J.M. Fleischman R. Wetstein A. & H. Bruyn

A. de Groot

R. & H.F. Wetstein H.F. Wetstein I. & J. Enschedé

1750 J. de Groot J. Enschedé H. Bruyn

1775

J. Enschedé & Zonen H. Bruyn & Co.

J. Dauu & Co. ? H. van Staden

J.F. Unger Vibert

1800

Harmsen & Co. Vibert & Luy Luy Trowitzsch & Söhne

1825

Vibert fils

F. G. Eyben

Cronier Elix & Co. T.E. Janssen

1850

1875

1900

1925

1950

1975

1990

Schur & Liebermann B. Schur & Co. Rotterdamsche Lettergieterij

family tree of the enschedé typefoundry 19

Van Dyck Elsevier J. Athias Schippers Clyburg

M. Cupy J.P. Cupy

Adamsz & Ente I. vander Putte Alberts & Uytwerf H. Uytwerf

W. Cupy H. vander Putte Brouwer & Weyer

J. Cambier

M. Weyer

J.L. Pfeiffer

J. Roman & Co. Gebrs. Ploos van Amstel

P. Didot Gando T.S. Gando

P. & J. Didot J. Didot Fonderie Normale Normale Lettergieterij A. van der Veen Oomkens Van der Veen Oomkens & Van Bakkenes Oomkens, Van Bakkenes & Damsté G.W. van der Wiel Onnes, De Boer & Coers Van der Wiel & Co. Van der Wiel & Hooijer

20 family tree of typefoundry amsterdam

1725 Abraham Athias

Heirs of Abraham Athias?

1750

J., J. & A. Proops

J., J. & A. Proops, et al.

1775 Proops Family

1800 David Proops Jacobsz

C. J. Hartung

1825 Th. Lejeune

Broese & Comp. De Passe & Cie. De Passe & Menne

Widow D. Proops Jsz Levisson Widow D. Proops & D. Proops Jr Levisson & Proops

N. Tetterode

Borremans ? Mensing

H. & C. Le Blansch

Van Bolhuis Hoitsema

Le Blansch & Spaan

Heirs of Van Bolhuis Hoitsema

J. Frijlink

1850

Gebr. IJdo

H.B. IJdo

Gebr. Levisson

1875 H.B. & J.B.H. IJdo H.B. IJdo

Amsterdamsche Lettergieterij

1900

Lettergieterij â&#x20AC;&#x2DC;Amsterdamâ&#x20AC;&#x2122;

B.I.A.

1925

1950 Lettergieterij en Machinehandel ... Tetterode

1975

1990

A history of Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode (Typefoundry Amsterdam) 1851–1988

In the Dutch Golden Age, Amsterdam grew to be the foremost centre in the world for the manufacture and distribution of printing types. In the seventeenth century, Nicolaes Briot, the Voskens family, Christoffel van Dyck, and Nikolaas Kis worked here, along with many others. Amsterdam could still boast several typefoundries in the eighteenth century, but after the first quarter of the century the number of punchcutters decreased sharply. The types most in demand were certainly those cut by the German-born Joan Michael Fleischman (1707–1768), who lived in Amsterdam for many years, and Jacques François Rosart (1714–1777) in Haarlem and later Brussels. Fleischman supplied numerous foundries including those of Wetstein and Ploos van Amstel in Amsterdam, and Enschedé in Haarlem. After Fleischman, Mathias Rosart (1743–1815), son of the more famous Jacques François, worked in Amsterdam for a few years. With the sale of the Ploos van Amstel foundry in 1799, Amsterdam’s last significant typefoundry disappeared from the map. The purchaser was Joh. Enschedé & Zonen, who had added a typefoundry to their printing office by acquiring the Wetstein foundry in 1743. The years 1837 to 1843 saw the establishment of five new typefoundries in the Netherlands: Broese & Comp. in Breda (see pp. 123–125), the Normale Lettergieterij in The Hague (previously in Brussels, see pp. 269–272), Elix & Co. (see pp. 108–112) and De Passe & Menne (see pp. 251–252) in Amsterdam, and Oomkens in Groningen (see pp. 256–257). N. Tetterode was to acquire the Broese foundry in 1851 and that of De Passe & Menne in 1856. All of these firms strove with Enschedé as their greatest domestic competitor.1 On 20 February 1837, Dr. Kornelis Elix

(1806–1845) established a printing and typefounding firm under the name Elix & Co.2 He had purchased a building at Rokin no. 161 (now no. 98), along with a double warehouse behind it in the Watersteeg. Since 1791, this had been the printing office and typefoundry of Hendrik Bruyn & Comp., and F.G. Eyben, a grandson of Pieter Bruyn, had inherited it as a boy in 1821. Elix purchased this printing office and typefoundry. In January 1838, Elix & Co. issued a circular reporting among other things that they had acquired the services of an engraver who ‘has already made important progress in typographic punchcutting’.3 This is probably a reference to their Belgian-born foreman Jean Baptist De Passe, who had served as Firmin Didot’s foreman in Paris.4 After Elix’s death, his printing office and typefoundry were put up for auction (in 1846 and 1847), Enschedé buying, among other things, all of the modern matrices. Elix’s foreman, Jean Baptist De Passe (1806?–1844), had left the firm earlier to establish his own foundry in Amsterdam, together with a partner. In Enschedé’s 1893 commemorative volume, Charles Enschedé wrote that De Passe had been in no way satisfactory as Elix’s foreman, giving as reasons his ‘bad behaviour’ and his lack of mastery of the Dutch language (this is hardly an impartial source, however, since De Passe’s firm had been taken over by Enschedé’s fiercest competitor).5 Enschedé also blames De Passe for Elix & Co.’s decline, but he apparently didn’t realize that De Passe had left the firm after about three years, and supposed his independent foundry to be Elix’s successor. In an advertisement of 31 May 1841 in the Algemeen Handelsblad, De Passe & Comp. had announced their establishment

1. See Mathieu Lommen, ‘Amsterdamse lettergieterijen in de negentiende eeuw’, Bulletin Stichting Drukwerk in de Marge, 22 (autumn 1994), pp. 13–21. A revised reprint appeared as ‘Lettergieten in de Jordaan’, a loose insert in Net geperst, May 1995 (in-house magazine of Tetterode, Amsterdam). 2. Biographical information concerning Kornelis Elix appears in J.H.A. Ringeling, ‘De bewogen geschiedenis van de familie Elix’, Jaarboek van het genootschap Amstelodamum, 60 (1968), pp. 119–146.

3. Cat.nr. 277. 4. At least according to an advertisement by De Passe & Comp. in the Algemeen Handelsblad, 31 May 1841. See the history of De Passe & Menne in the present catalogue, p. 251. 5. [Charles Enschedé], De lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen. Gedenkschrift ter gelegenheid van haar honderdvijftig-jarig bestaan op 9 maart 1893, Haarlem 1893, p. 111.

22 a history of typefoundry amsterdam

in the Jordaan region of Amsterdam, in ‘De Kalkoen’, formerly a company for the blue-dying of cloth, Bloemgracht no. 3025 and 3026 (replaced by the current no. 134 and 136). They issued a specimen in book form under the name De Passe & Menne in July 1843, most of the leaves reporting the prestigious C.A. Spin in Amsterdam as the printer. According to the foreword, the majority of the matrices came from the former Brussels typefoundry of Th. Lejeune: ‘gaps [in the collection] will be filled as quickly as possible, and [it] will be enhanced with fine newly issued types’. They issued book-form supplements to this specimen in 1847 and 1850.6 De Passe & Menne also expanded their collection by means of electrotyping, an electrochemical process by which one could make copies of metal objects. The technique of electrotyping was announced in scientific journals in 1839, and quickly gained popularity in the printing trades.7 For typefounders who cut types themselves, it was not without its uses: for the larger sizes cut in type-metal, one could now produce copper matrices as well (so that one no longer needed to cast from fragile type-metal matrices).8 But there was a flip-side: the electrolytic copying of type designs began to make inroads. By 1851, the process was common in the United States and Germany, and was beginning to find a foothold in England and France.9 In 1861, N. Tetterode wrote

about producing type in this manner in his pamphlet, De tegenwoordige stand van het lettergieters bedrijf (the present circumstances of the typefounding trade): ‘Among other things, we imported a series of English Egyptian types, and shortly thereafter the firms of Enschedé, De Passe & Menne, and Oomkens, van Bakkenes & Damsté made themselves master of my ethical privilege. The generally accepted principle was that this robbery fell under the heading of loyal competition.’10 Perhaps he is referring to the ‘series of new types cast in genuine English matrices’ mentioned in his circular of 1 June 1851.11 Curiously, Charles Enschedé states in his firm’s 1893 commemorative volume that the English typefoundries wouldn’t sell matrices: in 1846, Enschedé therefore ordered type from England by a roundabout route, in order to make electrolytic matrices from it.12 In January 1846, the Groningen typefounder A. van der Veen Oomkens wrote in a circular offering his specimens, that he had gone to ‘great trouble and expense’ to acquire matrices in England for ‘new genuine English type’ (cat.nr. 1755). The De Passe & Menne foundry was offered for sale in an advertisement in the Algemeen Handelsblad/Nieuwe Amsterdamsche Courant on 16 September 1856, to be acquired and paid for on 1 January. Inquiries were to be addressed in person or by post to W. Menne at the corner of Herengracht and Roomolensteeg, ss 225. In November 1856, the

6. Cat.nr. 1736, 1738, and 1739. Both the Gemeentearchief Amsterdam and Museum Enschedé have copies of the 1850 specimen. Some supplementary leaves appeared in between these specimens and after them (cat.nr. 1737 and 1740), but no other specimen book with a title-page is known. 7. The discovery of the process was announced virtually simultaneously in England and Russia, see Rollo G. Silver, ‘Trans-Atlantic crossing: the beginning of electrotyping in America’, Journal of the Printing Historical Society, 10 (1974/75), pp. 84–103, at pp. 84–86. Many in the printing trades must have learned of this process from the entry under ‘galvanometry’ in William Savage, A dictionary of the art of printing, London 1841, which concentrates on its use for reproducing wood engravings. 8. See Chronik Schriftgiesserei Genzsch & Heyse in Hamburg, 1833–1908, Hamburg 1908, p. 12. 9. Reports of the jurors of the Great Exhibition of 1851, London 1852, pp. 903, 905. For America, see also Rollo G. Silver (see note 7), pp. 87 (note 3), 90, 100–102, and for Germany, Journal für Buchdruckerkunst, Schriftgiesserei, ..., 1841, 7, columns 98–100. 10. N. Tetterode, De tegenwoordige stand van het lettergieters bedrijf, Amsterdam 1861, p. 4. The electrotyping referred to must have begun between Tetterode’s establishment in 1851,

and his purchase of the De Passe & Menne foundry in 1856. On p. 8 Tetterode reports his visit to the Typefoundry of V. & J. Figgins in London. 11. Quoted in Nieuwsblad voor den boekhandel, 19 June 1851. 12. Gedenkschrift (see note 5), pp. 130–131. According to J.W. Enschedé in De boekletter in Nederland (which also serves as a type specimen of the printing office Ipenbuur & Van Seldam), Amsterdam 1902, pp. 18–19, the influence of English type in the Netherlands was still insignificant in the first half of the nineteenth century: ‘The English foundries wouldn’t sell matrices. English types therefore appeared only sporadically, e.g. in 1843 at the Stadsdrukkerij (city printing office) in Amsterdam. In 1846, matrices for English book-types were produced electrolytically in this country, and only two years later, in 1848, they were in vogue. In that year Van Zeggelen, who worked in the printing office of Giunta d’Albani at The Hague, and so would certainly be able to judge, wrote, “English type, also called Elsevier style, is today in fashion”.’ There are earlier examples, however: Elix & Co. advertised their English types (from Caslon & Livermore) in 1838 (cat.nr. 268), and the Stadsdrukkerij (apparently that in Amsterdam) had issued a specimen of English types ten years before that: Letterproef der Engelsche letteren en bloemen, welke ter Stads-drukkerij voor handen zijn.

a history of typefoundry amsterdam 23

Rotterdam typefounder N. Tetterode announced that he had purchased the ‘famous typefoundry of De Passe & Menne’ (cat.nr. 1620). Besides Enschedé and Tetterode, the only important typefoundry active in the Netherlands at this time was that of Oomkens, Van Bakkenes & Damsté in Groningen. The merchant Nicolaas Tetterode (1816–1894) was born in Amsterdam.13 Little is known about his education or his activities until 1842. In that year he established a partnership in Rotterdam for, among other things, the import and sale of stockfish and cod-liver oil. On 1 June 1851, he established a typefoundry there. He was able to begin by taking over the typefoundry, established in 1837, of the Breda printing firm, Broese & Comp., which included material from the Antwerp foundry of C.J. Hartung (see pp. 123–125). The personnel of the foundry came with it to Rotterdam. In September 1852, Tetterode moved to Kralingen (in fact, to a location on the RotterdamKralingen border) but the firm continued to give its address as Rotterdam on type specimens and elsewhere. Soon afterward – probably in 1854 – he added the Rotterdam wood-engraving firm of Le Blansch & Spaan (see pp. 264–266) to his typefoundry. For wood-engraving (as well as steeland copper-engraving) he also made use of the services of Charles Edouard Taurel (1823–1892) (see cat.nr. 1623). The Tetterode foundry issued its first book-form specimen of printing types in February 1852. This Proeve van letteren (68 leaves, cat.nr. 299) was produced entirely in Rotterdam: printed by M. Wijt & Zonen, and bound by H.J. Regeer in purple cloth, gold- and blind-blocked. From 1 January 1857, after the acquisition of De Passe & Menne, Tetterode continued his foundry and wood-engraving division in their old building on the Bloemgracht in Amsterdam. They quickly issued specimens of the typefoundry, some of them including leaves from De Passe & Menne specimens with the name Tetterode on a slip pasted over the old name. At the same time (1 January 1857) the firm was expanded by the acquisition of one division of M.H. Binger & Zonen in Amsterdam, namely their ‘Etablissement voor Glyphographie en Galvanoplastiek’ (division for glyphography and electrotyping). The name of this firm had already appeared as printer on a few leaves in Tetterode’s Rotterdam specimens. In the heading of a price-list from March 1857, Tetterode billed himself as

‘Foundry of Dutch and foreign types’, adding at the right ‘wood engravings’ and at the left ‘glyphography’ (cat.nr. 1681). In advertisements in the Nieuwsblad voor den boekhandel, he offered (copper?) stamps for office and factory use (28 May 1857), and printing equipment (22 September 1859). In 1864, Tetterode issued a price-list of printing equipment (Prijs-courant van boekdrukkers-gereedschappen), and its introduction makes it clear that he wished to be more than simply a typefounder: ‘It has long been my goal to expand my fields of activity by supplying not only type from foreign foundries, but all articles for the letterpress printing trades in the broadest sense.’ A new typefoundry was established in Rotterdam on 1 February 1857 – one month after Tetterode’s departure – by Henri F. Borremans. He had worked as a caster for Broese & Comp., and probably came into Tetterode’s service with the other personnel of that foundry in 1851. Borreman’s own company remained in operation for less than a year, however.14 In this period, Tetterode’s principal Dutch competitor was certainly the Haarlem typefoundry of Joh. Enschedé & Zonen. In 1856 he had unsuccessfully tried to make an agreement with them concerning the (electrolytic) copying of types. Like Onnes, De Boer & Coers in Arnhem (successors since 1857 to the typefoundry of Oomkens, Van Bakkenes & Damsté), he contested Enschedé’s lucrative exclusive contracts for deliveries to the Algemene Landsdrukkerij (national printing office) in The Hague, and the government printing office in Batavia in the Dutch East Indies (now Jakarta, Indonesia). When the two young typefoundries went so far as to make bids, Enschedé unexpectedly slashed its prices for standard book-types by about thirty percent. Tetterode felt he was being put under the squeeze by what he saw as a completely unrealistic reduction. He published his grievances against his Haarlem rival in his 1861 pamphlet mentioned above, De tegenwoordige stand van het lettergieters bedrijf, printed by C.A. Spin & Zoon. In it he brought up a touchy subject, arguing that Enschedé as a printing office competed against the very printers who formed its clientele as a typefoundry. The relations between the two firms were long to remain emotionally charged. Of course, Tetterode also had to share the Dutch market with foreign typefoundries (from the 1870s, primarily with German firms). In 1858,

13. For biographical information about Nicolaas Tetterode, see the entry by W. de Vries Wzn. in Biografisch woordenboek van Nederland, Amsterdam 1985, vol. 2, pp. 565–566.

14. See the histories of the typefoundries of Broese & Comp., and of Borremans/Mensing, in the present catalogue, pp. 123–125, 277–278.

24 a history of typefoundry amsterdam

the periodical Laurens Coster had made a stand for Enschedé, Tetterode, and Onnes, De Boer & Coers: Dutch firms were cheaper and faster. The greatest disadvantage of the foreign foundries, according to this periodical, was that they didn’t have a good fount-scheme tailored to the Dutch language. For that reason, the printers were always running short of certain sorts while they had a disproportionately large supply of others.15 Around 1864, Tetterode issued the fourth supplement to his specimens of 1852 and 1856 (cat.nr. 307). In it, he puffs four sizes of roman and italic as ‘the last [or ‘latest’] work of the famous punchcutter Franz Capitain’. This notice is remarkable because type specimens of this period rarely name the cutters of their types. This was presumably the Capitain who worked for the Dresler typefoundry in Frankfurt am Main and other foundries, and who died in St Petersburg in or soon after 1863.16 At this time, Tetterode employed about fifty workers. The wages ‘varied greatly depending on the greater or lesser speed of the worker, since all are on piecework rates.’17 Tetterode had a good collection of ‘foreign’ types: Buginese, Battak, Javanese, Chinese, Coptic, and others. Most of these were of course made with an eye fixed on the Dutch East Indies, a region Nicolaas Tetterode had already visited before he began his typefoundry. Most of the nonlatin types were either acquired from abroad or cut in-house by Louis Carkerine (fl. 1852–1866). A small English-language specimen in book-form appeared in 1882: Catalogue of oriental types (cat.nr. 1280). The terms of employment and working conditions at Tetterode were by no means good, although the firm was not exceptional in this regard. During a parliamentary workers’ survey made in 1887, Gerrit Eisenberger and Hendrik Brouwer, both type casters at Tetterode and both

thirty-six years old, aired the workers’ grievances regarding certain abuses.18 Eisenberger said that he had good reason to fear reprisals by Tetterode should he express criticisms of his employer. From their statements, it appears that most type casters never reached the age of fifty. Improvements to reduce the ill effects of the poisonous fumes from the type-metal were feasible, but were not carried out. At that time, working conditions at Enschedé were considered much better. Eisenberger, who had been in Tetterode’s service since he was twelve, closed the question and answer session by saying: ‘If there were an opportunity for it, I would like to see the working hours for a type caster limited to 10 hours a day, with the same pay that he now receives for a 12-hour day. Second, I would like to see a pension fund set up for workers above the age of 45. It’s just not right if someone who goes to work for an employer right out of school and works his whole life there, has to discover when he is old and ailing that he would have been better off just quitting. One just goes on working like that. I would like to see a little concession for those workers.’19 The replacement of a foundry manager in 1890 lead to a strike that lasted eleven weeks. According to G.W. Ovink in his 1951 commemorative volume for the foundry’s centennial, the leaders of the strike made unfounded ‘offensive statements’ about Tetterode.20 Of the twenty-three strikers, only two kept their jobs.21 On 10 March 1892, the firm became a limited company, the ‘Amsterdamsche Lettergieterij, voorheen onder de firma N. Tetterode’. The oldest associates, Nicolaas Tetterode and his nephew of the same name (a partner since 1 January 1860) turned over the leadership to Jan Tetterode, son of the founder of the firm. In 1898, the Amsterdamsche Lettergieterij reported to the Kamer van Koophandel en Fabrieken (Chamber of Commerce) that they had plenty of work throughout the

15. [C. Mommaas?], ‘Aan heeren patronen’, Laurens Coster, 1 (1858–59), pp. 19–20. Tetterode himself, however, reported to the Amsterdam Kamer van Koophandel en Fabrieken (chamber of commerce) for their annual report, Verslag van den handel, scheepvaart en nijverheid van Amsterdam, over het jaar 1862, p. 185: ‘the import of type from abroad is extremely insignificant, the result of both the remarkable development of the trade in this country, and the low prices of this article, which makes foreign competition very difficult’. 16. Friedrich Bauer, Chronik der Schriftgiessereien in Deutschland und den deutschsprachigen Nachbarländern, 2nd ed., Offenbach am Main 1928, p. 62. 17. Verslag ... 1862 (see note 15), p. 184.

18. A reprint of the Enquête betreffende werking en uitbreiding der wet van 19 september 1874 ... en naar den toestand van fabrieken en werkplaatsen, Sneek 1887, appeared under the title, Een kwaad leven, edited and introduced by Jacques Giele, 3 vols., Nijmegen [1981]. Volume 1 is devoted to Amsterdam. The ‘Verhoor van G. Eisenberger en H. Brouwer’ occupies pp. 310–316. 19. Een kwaad leven (see note 18), p. 316. 20. G.W. Ovink, Honderd jaren lettergieterij in Amsterdam, [Amsterdam] 1951, p. 25. 21. See A.J. Bonke, ‘Van drukletter tot Rode Tetter’, Ons Amsterdam, 39 (1987), pp. 51–54. 22. Verslag over den toestand van handel, scheepvaart en nijverheid te Amsterdam in 1897, p. 247.

a history of typefoundry amsterdam 25

previous year, and as a result ‘had to expand their personnel and acquire some new machinery. They can now compete successfully with the work of the German foundries, and most of their customers remain loyal.’22 In the last decade of the nineteenth century, the typefounding trade was to meet an entirely new competitor, however: the Linotype hot-metal typesetting machine. The first Linotype in the Netherlands (and, in fact, in the whole of continental Europe) was installed by the printing firm Gebr. Binger in Amsterdam in 1894. By the end of the following year, they had four of these machines in operation. In 1899, as Linotype’s Dutch agent, they advertised: ‘The Linotype typesetting machine is the only machine that has proved to deliver good practical results for printers of newspapers, magazines, books, catalogues, etc., etc., over the course of the years. Fifty machines are already in operation in this country.’23 These machines were to mean the end of the vast market for text types for newspapers and magazines. As early as 1897 the London typefounder Vincent Figgins could write, ‘the Lino is ruining us entirely.’23a The typefoundries turned more to the production of fashionable display types (along with accompanying initials and ornaments): thanks to the growing number of periodicals, the demand for these sorts of types also increased. It became more and more common for a typeface to be designed by an artist, rather than by a punchcutter, a development that was especially evident in Germany. In addition to the production of display types, the Amsterdam foundry had, as already mentioned, a business in the supply of printing equipment, and this was to become more and more important as hot-metal typesetting eroded the market for foundry type. As early as the mid1890s, it was already clear that the Bloemgracht site (which had expanded into Rozengracht 102 and 104 around 1880) could no longer house the

ambitious firm. Under the name ‘N.V. Lettergieterij “Amsterdam” voorheen N. Tetterode’ since 1901, they moved in 1903 from the Bloemgracht to Bilderdijkstraat 163–165 in the west quarter of Amsterdam. In this modern building by the architect J.W.F. Hartkamp, the conditions for the workers (there were more than a hundred in 1904) greatly improved. According to Ons vakbelang, published by the Algemeene Nederlandsche Typografenbond (the national union of the printing trades), it was a model factory, ‘set up according to the needs of the times’. ‘The personnel bear witness that, by comparison with the factory on the Bloemgracht, they have come from hell into heaven.’24 The printing-trades journal, Het weekblad voor den boekdrukker called Typefoundry Amsterdam, ‘the country’s leading typefoundry’: ‘This firm has advanced, constantly advanced with great strides, and anyone comparing the present situation with that of about ten or fifteen years ago will have to admit that he has rarely seen an industrial firm develop in such a manner.’25 The new building provided new opportunities. It included a wood-shop for manufacturing typesetters’ workbenches and other furniture, and a printing office for the firm’s type specimens and other publicity material. A spacious display room was set up for the machinery sales. The firm continued to expand its buildings at this new location. The ten type-casting machines operating at Typefoundry Amsterdam in 1903 became forty by the end of 1906. By their own account, only five or six German typefoundries could outdo them in production capacity.26 The principal exportmarkets for the foundry were in the Dutch East Indies and South Africa. While Enschedé showed off their historical material, Typefoundry Amsterdam did good business with fashionable designs taken from other companies, such as Kloosterschrift (atf Jenson) and especially

23. Sijthoff’s adresboek voor den Nederlandschen boekhandel for 1899. 23a. Sydney Pollard, [History of Stephenson Blake & Co.], (printed for the firm, Sheffield, but never published), p. 71, copy at St Bride Printing Library, London. Most of the text was completed ca. 1957, but chapter 6 was rewritten by James Blake and H.U. Stephenson in 1967. 24. P. H[ols?], ‘Een modelfabriek’, Ons vakbelang, 12 (1903), no. 1, pp. 5–6. 25. T. van Helden, ‘Een kijkje in een interessant bedrijf’, Het weekblad voor den boekdrukker, 11 February 1903, here quoted from an unpaginated ‘offprint’ issued by Typefoundry Amsterdam ca. 1903.

26. See ‘Letterhoogte’, Typografische mededeelingen, 2 (1906), p. 99. 27. The punchcutting firm Riegerl & Weißenborn sold matrices of this Romanisch, based on Schelter & Giesecke’s to various typefoundries, including Böttger and Klinkhardt. See Buchdruckschriften im 20. Jahrhundert: Atlas zur Geschichte der Schrift, compiled and annotated by Philipp Bertheau with the assistance of Eva Hanebutt-Benz and Hans Reichardt, Darmstadt 1995, p. 5. For a few versions of Romaans (the bold, for example), Typefoundry Amsterdam made electrolytic matrices from founts of Barnhart Brothers & Spindler’s De Vinne type.

26 a history of typefoundry amsterdam

Romaans (Riegerl & Weißenborn27) and Cheltenham. Typefoundry Amsterdam offered this last type beginning in 1906 (only two years after atf produced their first versions), originally as Moderne Elzevir. They had acquired the rights to cast it in the Netherlands from the American Type Founders Company. In these years, many of their types came from the United States. At the urging of a few customers, Typefoundry Amsterdam made inquiries to the Inland Type Foundry about their (much regularized) Caslon. They would by no means pay more than $150 for the casting rights. They explained in a letter to the American firm on 1 October 1908: ‘In our country with only a population smaller in number than those of New York City and Chicago combined[,] with not more than 600 or 700 printers, mostly small firms[,] and we having no export to other countries, especially not to America, we are unable to pay a hight [sic] price for the right of imitating a series of type. Other American foundries, for instance the American Type Founders Company, H.C. Hansen of Boston and others[,] of whom we bought the reproducingright of the Cheltenham, Tiffany, Buffalo [Typefoundry Amsterdam’s Columbia, not to be confused with their later original type of the same name] &c.[,] have sold us these rights for prices proportionate to the small changes of profit which we have when bringing out a new type-face.’28 To make it clear that they feel no obligations in the matter, they also note in the letter that other typefoundries offer similar type designs, that the rights to type designs are in no way protected in the Netherlands, and that it is very common in Germany and other countries to issue copies without paying for rights at all. Already on 19 October, the Inland Type Foundry agreed to the proposal: ‘After carefully considering your proposition, we have concluded that under the circumstances it is very fair and if you will send us a check for $150.00, we will send a letter to the

effect that you have the right to imitate our New Caslon Series.’29 Before the end of the year, this Caslon came on the Dutch market under the name Plantijn (they later added Inland’s Recut Caslon as Plantijn Mediæval). The matrices were made electrolytically from cast type. Besides the United States, Germany was an important source of designs for Typefoundry Amsterdam. They bought matrices from the punchcutting and engraving firm Wagner & Schmidt in Leipzig, who regularly supplied matrices to typefoundries.30 Up to about 1930, Typefoundry Amsterdam also farmed out a great deal of the cutting of its own original type designs to German firms. In addition to Wagner & Schmidt, they used the services of Riegerl, Weißenborn & Co. in Leipzig and Bernhard Georgi in Offenbach for this work.31 In 1906 B. Modderman, director of the Amsterdam printing company Ipenbuur & Van Seldam, lobbied to support S.H. de Roos’s application to Typefoundry Amsterdam for a position as a graphic artist.32 De Roos (1877–1962), who had some experience as a book designer and lettering artist, wanted very much to work for the typefoundry. He had taken on jobs for the firm as early as 1901, and even then there had been talk of the possibility of a ‘new typeface’.33 Only after much hemming and hawing, however, did the directors of the foundry decide in 1907 to hire De Roos (who had previously earned his living with decorative work for tin canisters) effective from 3 June of that year. It turned out to be a fortunate decision for the company, because it gave them the capability to develop (best selling) types and decorative material in-house. Typefoundry Amsterdam’s decision to hire De Roos also signified a vote for current views of typography, in contrast to the more conservative policies of the Enschedé foundry.34 The first separately published type specimen designed by De Roos was probably Cheltenham, boeken fantasieletter of 1907 (cat.nr. 549).

28. Jan Tholenaar of Baambrugge has correspondence between Typefoundry Amsterdam and the Inland Type Foundry of St Louis in his private collection. I am grateful to him for kindly providing me with photocopies. 29. Letter in the collection of Jan Tholenaar. 30. See ‘Binnenlandsche industrie’, Typografische mededeelingen, 1 (1905), pp. 5–6, largely reprinted from an article in Het weekblad voor den boekdrukker, 23 November 1904. 31. The designs of S.H. de Roos were cut by Typefoundry Amsterdam’s own engraving department beginning with his Egmont (1933). His Zilvertype (1915), a private type for J.F. van Royen, was also cut in-house.

32. A.A.M. Stols wrote a general monograph on De Roos: Het werk van S.H. de Roos, Amsterdam 1942, published by the typefoundry itself. An English summary by Herbert Kleist, ‘The work of S.H. de Roos’ appeared in Print: a quarterly journal of the graphic arts, 5 (1947), no. 3, pp. 7–28. Sjoerd H. de Roos, Typografische geschriften 1907–1920, ’s-Gravenhage 1989, contains an interesting introduction by Jan P. Boterman and a bibliography of De Roos’s publications. 33. Stols (see note 32), pp. 12–14. 34. See Mathieu Lommen, ‘Een “stille strijd” over William Morris: Charles en J.W. Enschedé’, Bulletin Stichting Drukwerk in de Marge, 19 (spring 1991), pp. 20–30.

a history of typefoundry amsterdam 27

S.H. de Roos (1877–1962), posing as a type designerpunchcutter, photographed by Bern. F. Eilers, 1911. Photograph: Gemeentearchief Amsterdam.

Typographically, this specimen represented a great advance over the promotional material issued in the Netherlands up to that time. Concerning another early De Roos specimen, Proeve onzer Plantijn-serie, 1910 (cat.nr. 1025), the book historian and typographic critic J.W. Enschedé wrote, ‘Following the seven pages of the actual specimen come 60 pages of examples of the type in use, such as text pages, title-pages, and jobbing work in one and two colours, with or without backgrounds, with and without ornaments and initials, with and without zincos or half-tone blocks, on pure white wood-free printing stock or fine clay-coated white art paper, and on yellowtinted laid paper. Those pages display such craftsmanship in their layout, arrangement, and colour combinations that they must appeal to everyone who understands what a good influence this foundry has on the modern Dutch book.’35 In 1907, De Roos’s first type design came on the market, the Bilderdijk Initials. His first text type,

completed two years later, was Nieuw Javaans, a Javanese type that he prepared together with P.J.W. Oly, and which was cut (pantographically?) by Jan Wesselius. This type filled a gap in the large existing collection of non-latin types. De Roos quickly became the authority who set the trend in the Dutch typographic world, a position he was to keep into the 1920s. De Roos’s design work was based on American and German models. His most monumental type specimen, issued in 1916, contained more than 700 pages and competed in its production with those of the German typefoundries (cat.nr. 334). This specimen, in Dutch and French, was in production for more than three years, its superb setting and printing carried out in the in-house printing office. It was to ‘convince the recipients that the Netherlands should be for the Dutch people, and that we do not lag behind foreign countries in technical capabilities’.36 In plan and execution, the specimen seems to be inspired by the American specimen book of type styles, 1912, the most extensive specimen ever issued by the American Type Founders Company. G.H.C. Dallmeijer, head of the firm’s printing office, assisted with the production. He and De Roos must have cooperated closely and had a good working relationship: ‘A few indications from Mr. De Roos was usually enough for Mr. Dallmeijer to create a sound piece of work that completely fulfilled the intentions of the designer.’37 Things didn’t go so well for Typefoundry Amsterdam during the First World War. This was mostly due to the scarcity of raw materials and a ban on the export of the foundry’s products to the warring parties. In 1905, Typefoundry Amsterdam began its promotional periodical, Typografische mededeelingen.38 This house journal was printed in their in-house printing office. Originally produced in an edition of 1100 copies, demand quickly pushed it up to the proposed maximum of 1800.

35. J.W. Enschedé, ‘Vijf letterproeven van gieterijen’, De boekzaal, 4 (1910), pp. 457–464, at p. 462. For relations between J.W. Enschedé and S.H. de Roos, see Mathieu Lommen, ‘J.W. Enschedé en zijn Mededeelingen over boekkunst’, Bulletin Stichting Drukwerk in de Marge, 18 (spring 1990), pp. 18–26. 36. ‘Onze nieuwe letterproef’, Typografische mededeelingen, 12 (1916), p. 84.

37. Dallmeijer was head of the printing office until 1942. See his obituary in Ella nieuws, 10 (1961), p. 18. 38. Typografische mededeelingen (1905–1935) originally appeared monthly, but from 1911 every two months and from 1919 every three months. It was succeeded by Grafische mededeelingen (1939–1961) and Letter en zetter (1969–1971). The firm also produced a newsletter for their personnel, Ella nieuws (1952–1968).

28 a history of typefoundry amsterdam

Beginning with the third year, the edition size was increased again. The principal purpose of the house journal was of course to promote the company’s products: type, machinery, and other equipment. First and foremost, it had to make it clear to the printers that ‘the money spent on new and modern types ... is the best capital investment’.39 New type designs generally appeared first in Typografische mededeelingen and thereafter, often printed from the standing type with or without modifications, in separately published specimens. A subject that comes up again and again in the first few years is foreign competition. The foundry tried to win customers over from the German foundries, partly by playing on nationalistic feelings. The many advertisements by Genzsch & Heyse, Schelter & Giesecke, the Rudhardsche Gießerei (Gebr. Klingspor), and others in Het drukkers jaarboek (1906–1911) give some idea of the strong German presence on the Dutch market. Typografische mededeelingen was extremely important for graphic design in the Netherlands both for its practically oriented articles, including many by De Roos, and for its function as typographic exemplar. For the solution to design problems in book and jobbing work, printers turned to the sample settings in this journal and to the foundry’s type specimens. Besides Typografische mededeelingen, travelling salesmen played an important role in product promotion. Tetterode used sales representatives from at least the beginning of 1859, Enschedé since autumn 1862.40 Concerning ‘travellers’, Typefoundry Amsterdam’s director Th.J. Verrijn Stuart noted in 1916 that they had to be technically grounded members of the trade: ‘They visit the printing offices – but not only to take orders. They consult with the printers and advise them how they can do this or that if they wish, from which a relationship of trust, a certain cooperation, should evolve, a leading and following on both sides: in the things they need

and desire, in the things we produce, and vice versa.’41 A point of prestige was the establishment of the ‘Typografische Bibliotheek’ (typographical library), announced in December 1910.42 This library, housed in the foundry’s new building on the Da Costakade, was ready late in 1913, and De Roos was appointed librarian.43 The building was connected to that in the Bilderdijkstraat via footbridges. The renowned architect K.P.C. de Bazel designed the interior of the library, with the decorative artist Th. Nieuwenhuis responsible for the wall panels. Both had their roots in the Art Nouveau, like De Roos, who designed a mantelpiece for the room.44 In 1911, Typografische mededeelingen showed the Amstel roman, ‘designed by us’,45 but the style immediately betrays its true origins: made in Germany. The matrices for the Amstel type were delivered by Wagner & Schmidt in Leipzig, who supplied matrices for the same design to German foundries as well.46 De Roos did design the Amstel borders in that year. The desire for a modern Dutch text letter could only be truly fulfilled by De Roos’s first roman with an accompanying italic, and it’s not for nothing that it received the name Hollandse Mediæval (Dutch Old Style). In the Aankondiging onzer Hollandsche Mediæval (cat.nr. 824), an advance specimen issued for New Year’s 1912, the foundry unveiled it proudly: ‘However infused with the legitimate desire for a type that would be both Dutch and modern, and that should be above all easy to read, we believe – and our employee no less – that too much haste would be counterproductive. Because the guiding principle was this: we want not just something different, but something better than existing type designs, free from the eccentricities that are inimical to our national character, but that had to give the stamp of originality to the types brought onto the market in such large numbers and wide variety in the last

39. ‘Het handelsartikel van den drukker’, Typografische mededeelingen, 26 (1930), pp. 45–47. 40. In a circular of February 1859, N. Tetterode announced ‘that Mr. F.A. Binger will soon come to see you on behalf of my typefoundry’ (prospectus collection, Library of the Royal Dutch Book Trade Association at the Amsterdam University Library). 41. M.J. Brusse, ‘Om u letterwijs te maken’, in his column ‘Onder de menschen’, Nieuwe Rotterdamsche Courant, 8 (morning edition), 10 (morning and evening editions), and 11 (morning edition) October 1916, quotation from 8 October. 42. See ‘Waarom wij een typografische bibliotheek inrichten’, Typografische mededeelingen, 6 (1910), pp. 97–98.

43. See ‘Typografische Bibliotheek’, Typografische mededeelingen, 10 (1914), pp. 21–22. This important collection was to be purchased by the Amsterdam University Library in 1971. 44. Parts of the library’s interior were transferred in 1986 to the Old Lutheran Church on the Singel in Amsterdam, used by the University of Amsterdam. 45. ‘Amstel-romein, een letter-serie, door ons ontworpen en in elf grootten gegoten ...’, Typografische mededeelingen, 7 (1911), pp. 29–36. 46. Berthold was to issue this type as Lipsia-Antiqua. See Albrecht Seemann, Handbuch der Schriftarten, Leipzig 1926, p. 104.

a history of typefoundry amsterdam 29

few years – and simultaneously had to try to give a rationale for their existence side by side.’ The style of the Hollandse Mediæval, a workmanlike production by a still rather inexperienced type designer, followed the prevailing German style (such as Tiemann Mediæval). The cutting was carried out by Wagner & Schmidt. The trade press reacted enthusiastically, and this text and jobbing type was deservedly a great commercial success.47 Nearly every Dutch printing office had this ‘work horse’ face in stock until after World War ii. De Roos was to produce several more designs, the most important being Erasmus Mediæval (1923),48 Grotius (1925), Egmont (1933), Libra (1938), and De Roos roman and italic (1947). He drew the excellent Zilvertype (1915) for the private press De Zilverdistel, and Meidoorn (1927) for his own Heuvelpers. He also drew numerous vignettes, borders, and ornament series. In addition, he adapted other people’s designs, including atf’s Broadway as Carlton/Bristol (1929). Much of this work was issued anonymously. We can suppose that De Roos was not always entirely happy with the designs initiated by his employer, as must surely be the case with Ella Cursief (1915). After the fact, he seems to have wished to distance himself from this design.49 It is a curly script, designed with a stylograph pen and therefore monoline. A Linotype version appeared as Card Italic. Wagner & Schmidt had produced matrices for Typefoundry Amsterdam, and had also received the right to supply them to others. The Ella Cursief as a foundry type must have been much in demand, especially in Germany: it was sold by Ludwig Wagner, by C. Kloberg as Kurrenta Kursiv, by Otto Weisert as Radio, and by the Norddeutsche Schriftgiesserei. This last firm, by the way, also issued an illicit (electrolytic) copy of Erasmus Mediæval around 1927 under the name Pilger-Latein and -Kursiv. As a result of legal

measures on the part of Typefoundry Amsterdam, this copy was withdrawn from the market.50 In 1914, the machine-sales division of Typefoundry Amsterdam became the Dutch agent for the International Typesetting Machine Company.51 This American firm (established in 1911) made the Intertype, a slug-setting machine based on the principles of the Linotype. After this agreement was made, of course, Typografische mededeelingen’s critical statements about typesetting machines ceased. They later gave an explanation for this agency: ‘If this is to be our own grave, let’s dig it ourselves. Otherwise someone else will do it for us.’52 From this time on, the foundry’s designs were often made available on the Intertype as well. In this way De Roos’s Hollandse Mediæval (under the name Medieval Series), Egmont, and De Roos were offered for machine setting.53 In the twenties, the typefoundry’s sales of type for hand setting suffered under growing competition from the typesetting machine. The employment opportunities in the printing offices also suffered. The report of the Amsterdam Chamber of Commerce for 1926 states: ‘The installation of typesetting machines is gradually reducing the need for book and newspaper types, but by plying the foreign markets, [Typefoundry Amsterdam] is able to produce more and more for export.’54 In Europe, they were best represented in Scandinavia and Belgium. Exports, together with the sale of modern type designs and ornaments for setting advertisements, had to compensate for the loss of income resulting from the use of typesetting machines. In December 1927 Typefoundry Amsterdam acquired a considerable interest in the Berlin typefoundry H. Berthold ag. The cooperation between these firms was intended to further sales for both and to lead to their sharing their commercial and technical experience. The

47. See ‘Wat men zegt van onze Hollandsche Mediæval’, Typografische mededeelingen, 8 (1912), pp. 43–51. 48. A very free adaptation of Erasmus Mediæval by AlphaOmega appeared in digital form as Vermeer. The colophon of the first book to use it states: ‘Vermeer is based on Erasmus’[s] proportions and feel, but has a more contemporary appearance’ (Aimé Césaire, Lost body (Corps perdu), illustrated by Pablo Picasso, New York 1986). 49. Stols is less than positive about it in his monograph (see note 32), p. 32, which was written with De Roos’s close cooperation. 50. At least according to manuscript annotations in Typefoundry Amsterdam’s copy of the type specimen, Pilger-

Latein, Pilger-Kursiv: zwei edle Gebrauchsschriften besonders für den Druck von Büchern und von Akzidenzen ..., ca. 1927, now in the Amsterdam University Library. Pilger-Latein and PilgerKursiv appear in Albrecht Seemann, Handbuch der Schriftarten, 1st supplement, Leipzig 1927, pp. 7, 12. 51. See ‘De Intertype’, Typografische mededeelingen, 10 (1914), pp. 98–100. 52. ‘De groei van ons bedrijf’, Typografische mededeelingen, 25 (1929), pp. 113–127, at p. 124. 53. See Mac McGrew, American metal typefaces of the twentieth century, 2nd edition, New Castle, Delaware 1993. McGrew calls De Roos, ‘a handsome contemporary roman type’, p. 117. 54. Verslag van de werkzaamheden der Kamer en van den toestand van handel, nijverheid en verkeer, 1926, p. 369.

30 a history of typefoundry amsterdam

Broadside from ca. 1929 showing how Berthold Grotesk was revised (following S.H. de Roosâ&#x20AC;&#x2122;s instructions) to make Typefoundry Amsterdamâ&#x20AC;&#x2122;s Nobel. The changes were made to bring the Berthold Grotesk more in line with Futura (1927). Cat.nr. 1648 (reduced).

a history of typefoundry amsterdam 31

Amsterdam firm hoped that this would have a favourable influence on exports within Europe. Typefoundry Amsterdam could now sell types cast by Berthold, so these were not cast in-house in Amsterdam. Nero (Berthold’s Lo Schrift), Métro (Berthold’s City), Sirene (Berthold’s Signal), and probably Post-Antiqua as well, were brought on the market in this way. De Roos adapted Berthold Grotesk as Nobel (1929), which would grow to be one of Typefoundry Amsterdam’s best-selling series. That it was an adaptation of an existing design was not mentioned at the time of its introduction. Nobel had to answer the demand for more severe sans-serif types that arose with the New Typography.55 Among the Typefoundry Amsterdam designs issued by Berthold were Oranien-Mediäval (Erasmus Mediæval) and Holländische Mediäval. In 1941, during the German occupation of the Netherlands, the cooperation between the two firms came to an end. From 1926 Dick Dooijes (b. 1909) worked as De Roos’s assistant.56 His principal task was to make the working drawings: ‘It took a few years before De Roos entrusted this work to me. The first working drawings that I made for him were for the Nobel.’57 With Egmont, Dooijes’s contribution was somewhat larger: ‘For his Egmont ... De Roos didn’t give me finished drawings, but rather indications like: where an ascender and a cross-bar come together, it should be something like this. So with Egmont I had more work to do than just carrying out explicit instructions.’58 In 1941, after De Roos left the foundry, Dooijes became designer and draftsman, as well as taking charge of the typographic library. The foundry had earlier approached Sem Hartz, then working at Joh. Enschedé & Zonen, about taking De Roos’s position, but nothing came of it.59 In 1945 G.W. Ovink (1912–1984) joined the firm to work alongside Dooijes as aesthetic adviser.60

He had received a doctorate in 1938, writing his thesis on Legibility, atmosphere-value and forms of printing types, and thereafter set up as an adviser for typography and advertising printing. From his thesis, it is clear that he kept abreast of what was happening in the field of type design. In it, he had expressed praise for De Roos’s typefaces. He also devoted an article to an overview of De Roos’s types in 1942.61 Ovink’s principal task at the foundry was to develop and supervise new type designs. In addition, he had joint responsibility for the typographic library and he contributed to the company’s public relations with publications and lectures. This work occasionally interfered with his more scholarly studies. In addition to type designs by their own employees and those acquired from other foundries, Typefoundry Amsterdam commissioned type from freelance designers. The policy was very much one of following existing trends. The foundry’s own types were above all to answer the needs demonstrated by the best-selling foreign designs. De Roos must have had difficulties with a few of the choices. In 1930 came the stencil type Transito (cf. Bauer’s Futura Black, 1929) by Jan Tschichold, who had championed the New Typography, and in 1937 the ribbon type Flex (cf. Schriftguß’s Originell, 1935) by Georg Salter. Salter, who had emigrated from Germany to the United States in 1934 was highly capable and much in demand as a designer of book covers and dust jackets. Transito and Flex do not appear to have been great commercial successes: both were promoted only lightly and for a short time. The foundry developed two designs by the advertising designer and lettering artist Stefan Schlesinger: Italienne Figaro, later renamed Hidalgo, in 1940 (cf. Stephenson Blake’s Playbill, 1938) and Rondo script in 1947 (cf. Schelter & Giesecke’s Kurier, 1939). The Austrian-born Schlesinger, a student of

55. In 1993, the Dutch Type Library in ‘s-Hertogenbosch issued Nobel as a PostScript font. It was made by Andrea Fuchs and Fred Smeijers, who expanded the series with new display versions and a series of ornaments. Fontbureau had earlier issued a digital Nobel as well. For the dtl Nobel, see also John Downer, ‘Copping an attitude/part 2’, Emigre, 38 (1996), pp. 10–19. 56. Dick Dooijes’s rather superficial autobiography appeared as Mijn leven met letters, Amsterdam 1991. 57. Mathieu Lommen, Letterontwerpers: gesprekken met Dick Dooijes, Sem Hartz, Chris Brand, Bram de Does, Gerard Unger, with a foreword by John Dreyfus, Haarlem 1987, p. 20. 58. Letterontwerpers (see note 57), p. 20. 59. See Letterontwerpers (see note 57), pp. 37–39.

60. In 1956, after studying psychology, Gerrit Willem Ovink was appointed extraordinary professor for the study of the history and aesthetics of printing and the associated graphic techniques at the University of Amsterdam. An obituary written by Herman de la Fontaine Verwey appeared in Quærendo, 14 (1984), pp. 5–8, with a selective bibliography on pp. 8–17. Ernst Braches published a more extensive biography in the Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde te Leiden, 1983–1984, pp. 135–147. 61. G.W. Ovink, ‘De letters van S.H. de Roos’, Halcyon, 9/10 (1942), 15 pages (a special double number: Bijdragen ter eere van den vijf en zestigsten verjaardag van S.H. de Roos, 14 september 1942).

32 a history of typefoundry amsterdam

The punchcutting department of Typefoundry Amsterdam, April 1948. The sheet in the lower left corner shows De Roos roman. The first sizes of this design by S.H. de Roos were completed in 1947. Typefoundry Amsterdam had introduced pantographic punchcutting machines (seen in the second row) long before this date, so the hand punchcutters (in the front row) probably finished details that were difficult to make with a pantograph, such as sharp inside corners. From the collection of the historical archive of Tetterode, Amsterdam.

Julius Klinger, lived in Amsterdam from 1925. He did not live to see the appearance of his Rondo: he died in Auschwitz in 1944 and Dick Dooijes completed the design. Rondo was very popular in the Netherlands. Unlike Enschedé, Typefoundry Amsterdam always placed a great deal of emphasis on jobbing printing. For such a foundry, vignettes, borders, and ornaments – alongside (display) types – were of considerable commercial importance. Over the years, they commissioned various artists to design decorative material for them, including the Maand (month) vignettes for calendars by Joh. Briedé (1913), Sierlijsten (decorative frames) by Anton Pieck (1915), Sport vignettes by Jan Lutz (ca. 1949), and the Primula ornaments by Imre Reiner (1949).

The foundry’s principal activity during the Second World War was the preparation of the book type De Roos roman and italic. The foundry was able to issue this design, freed from the fetters of the ‘standard line’ that restricted the length of the descenders in the foundry’s earlier designs, in 1947. The first extensive specimen appeared in 1951: Enkele toepassingen van onze nieuwe series De Roos Romein en De Roos Cursief (cat.nr. 603). This specimen presents the type as a mile-stone and compares it with De Roos’s other designs: ‘The new type carries the unmistakable stamp of its designer. From his previous designs, one can recognise the charm and grace that never degenerate into slick hyper-refinement. What is new is the graceful tallness and the restraint. With the controlled

62. The firm’s annual report, Verslag over het boekjaar 1955, states that matters with the subsidiary Amsterdam Continental were ‘not satisfactory’. The parent company’s director A.G. Edema van der Tuuk wanted to devote himself

entirely to the import office: ‘Meanwhile, all shares of Amsterdam Continental have been turned over to Mr. Edema van der Tuuk, so that the company is no longer a part of our concern. It is understood, however, that they are to retain

a history of typefoundry amsterdam 33

elegance of the italic, De Roos has also achieved a style previously unknown.’ After the War, things continued to improve for Typefoundry Amsterdam. In 1948 they established a New York import office for the distribution of their products in America, Amsterdam Continental Types & Graphic Equipment Inc.,62 which later sold foundry type from Enschedé, Berthold, Deberny & Peignot, and others as well. Typefoundry Amsterdam also had a close working relationship with American Type Founders, established in a series of contracts. From about 1900 to 1954, the year in which Polka (atf Dom Casual) was issued, they acquired the rights to cast and sell many of atf’s designs. In 1948, the production of the typefoundry had quadrupled by comparison with that before the war, and their types were available ‘from Ireland to New Zealand, from Finland to Chile’.63 Their 1951 commemorative book reports proudly about the foundry: ‘As far as current production capacity, it can surely be bettered only by the American mammoth concern, American Type Founders, Incorporated.’64 At that time, Typefoundry Amsterdam had subsidiaries in Brussels (Établissements ‘Plantin’), Jakarta in Indonesia, New York, and Paris (Société Garamont). Only the Brussels subsidiary operated a foundry of its own. Immediately after 1945, the greatest demand appears to have been for ‘brisk jobbing types’.65 The first new letter that could be brought out fits that description: Studio (1946). This brush type was designed by Dolf Overbeek, head of the studio of the printing firm Vada and later (from about 1948) graphic adviser to the printing office of De Arbeiderspers publishing house.66 A favourable ‘judgement’ of Studio by G.W. Ovink appeared in Grafische mededeelingen: ‘If one wants a type that is easily legible, not too playful, and not too emphatic, then one must use primarily the familiar forms of the roman as the starting point, simply varying the execution. The new Studio type now meets these needs superbly.’67 Studio bold

appeared in 1954 under the name Flambard. The capitals of the Studio/Flambard resemble Cartoon (1936), a series of capitals designed by Howard A. Trafton for the Bauer typefoundry’s New York office. Typefoundry Amsterdam’s most original jobbing type is perhaps that by Imre Reiner, who had earlier worked for German foundries. After a few notable informal script types had been produced, especially in Germany – among them F.H.E. Schneidler’s Legende (1937) – Typefoundry Amsterdam brought out its Reiner Script in 1951. The first drawings for the type, based on his own handwriting, date from 1938.68 In the specimen, Reiner Script, een nieuwe opvallende letter met een overtuigend persoonlijk karakter, ca. 1951 (cat.nr. 1057), the design is presented as follows: ‘The way he [Imre Reiner] has flung the various letters down onto the paper for his Reiner Script reflects an extremely sensitive personality that stands open to all kinds of beauty, but that is still at the same time busy with the almost feverish activity of our generation.’ The most successful in this genre of personal script types was – and no doubt still is – Roger Excoffon’s Mistral, issued by Fonderie Olive in 1953 and added to Typefoundry Amsterdam’s casting program two years later. Another original typeface, Raffia initials (1952), was designed for the foundry by Henk Krijger, an artist who also worked as an illustrator and book designer. This was a response to ‘the increasing use of decorative elements in typography’.69 In the 1950s, Henri Friedlaender, who worked in the Netherlands for many years as a typographic designer, finally finished his Hebrew text type Hadassah (1958).70 The market for Hebrew types in general is, of course, a limited one, but this proved to be one of the best and most influential designs of the century. In the twentieth century, Typefoundry Amsterdam’s production of type designs and of type specimens was several times as great as that of their competitor Joh. Enschedé & Zonen. The Amsterdam specimens were more extensive and

the sole rights for the sale of our products in the U.S.A. and Canada.’ 63. ‘Een “huiselijk” praatje’, Grafische mededelingen, 5 (1948), pp. 55–57. 64. Ovink (see note 20), p. 43. 65. ‘De typografie van heden en de L.A.’, Grafische mededelingen, 10 (1953), pp. 47–53, at p. 48. 66. An obituary of Dolf Overbeek written by ‘Aldus’ (Emile de Vries) appeared in 1969 in Revue der reclame, and was reprinted in Aldus, ‘Allemaal flauwekul’, Amsterdam 1989, pp. 82–83. 67. ‘Een oordeel van Dr G.W. Ovink over onze nieuwe letter-

serie Studio’, Grafische mededeelingen, 3 (1946), p. 126. 68. See Mogens Greve-Olsen, Imre Reiner: Schriftkünstler, Typographiker, Schriftsteller, Maler und Graphiker, translated by Leo Andersen & Arne Rosenhoff, n.p. 1975, unpaginated. 69. ‘Raffia Initialen’, Grafische mededelingen, 10 (1952), pp. [23]-[26], at p. [23]. 70. See Henri Friedlaender, The making of Hadassah Hebrew, Jerusalem 1975 (translated from Die Entstehung meiner HadassahHebraeisch, Hamburg 1967) and ‘Het nieuwe Hadassah-Hebreeuws van Henri Friedlaender’, Grafische mededelingen, 17 (1960), pp. 10–11.

34 a history of typefoundry amsterdam

more luxuriously executed, in contemporary designs and often with many pages of sample settings. Most were designed in-house, but a few by designers from outside the firm. Jan Tschichold, for example, designed a specimen of his own Transito around 1930, Imre Reiner designed one of Garamont in 1947 and two of his own Reiner Script around 1952, and Henri Friedlaender designed two of Bodoni around 1949. Richard von Sichowsky designed a specimen of a selection of types, Amsterdamer Schriften in Anwendungen, ca. 1954, and Henk Krijger another Garamont specimen in 1964. A few years after the War, the foundry set up a design studio headed by Dick Dooijes. Those who designed the firm’s publications there, some staying only briefly and some for many years, included Mart Kempers, Kurt Löb, and Harm Hagedoorn. The difference between the Amsterdam and Haarlem foundries is splendidly illustrated by their two company histories from the early 1950s. Honderd jaren lettergieterij in Amsterdam (1951) displays the ‘dynamic’ typography of Dick Elffers, with many half-tones and various spot or background colours; Het huis Enschedé (1953) displays the classic ‘high brow’ book typography of Jan van Krimpen with wood engravings by Sem Hartz. However prestigious Enschedé’s book was among bibliophiles, Typefoundry Amsterdam’s was much trendier and more in line with what a commercial printing office of the day might wish to emulate. In the first quarter of the century, Typefoundry Amsterdam was the only Dutch foundry that produced significant numbers of new type designs. In this period, Enschedé issued only some new initials and decorative material, and a Javanese. Only in 1925 did they produce a more or less modern text type, Dirk Scholten’s Nassau. They gained considerably more prestige in the same year with Jan van Krimpen’s Lutetia. This type

allowed Enschedé to more or less overshadow Typefoundry Amsterdam in the world of the book. Van Krimpen’s elegant text types, not hindered by the alignment restrictions of the ‘standard line’ like those of De Roos, were very highly regarded in English and American circles, especially among fine printers. Most of his designs for Enschedé were (almost simultaneously) made available on the Monotype typesetting machine. And the Monotype, setting separate letters, was more often used for better quality (literary) books than the Intertype, setting slugs. In the English overview, Twentieth century type designers (1995), a whole chapter is devoted to Van Krimpen and a whole page to Sem Hartz. De Roos is covered by about 75 words in the chapter on Van Krimpen, and Dooijes (less surprisingly) in about 45 words in the chapter on Gerard Unger.71 In the late 1940s, Typefoundry Amsterdam must have felt the need to bring a new general-purpose type onto the market. Hollandse Mediæval and Erasmus Mediæval had seen their time, and neither Garamont (1927), nor Bodoni (for which they acquired matrices in 1941), nor De Roos completely satisfied their needs: they wanted a neutral, broadly applicable series of bread-andbutter types. In 1947 they informally approached Helmut Salden, a book designer and lettering artist, inviting him to submit sketches for a new design, but he didn’t agree to their proposal.72 Together with Ovink, Dooijes was busy with Nieuw Romaans, but the work on this type was set aside to make way for an American type, Walter H. McKay’s Columbia.73 In the sketches for Columbia submitted in 1947, the firm must have seen, ‘the multi-faceted and sturdy work horse for the modern typesetting house’.74 Ovink had a high opinion of the design from the beginning.75 Besides his Columbia, McKay drew the script typeface Heritage (ca. 1952) for American Type

71. Sebastian Carter, Twentieth century type designers, 2nd edition, London 1995 (1st edition 1987). The Swiss typographer Max Caflisch said in a 1987 lecture, ‘But however important De Roos’s work was for Holland, it failed to make much impact in central Europe. In this it contrasts with the work of Jan van Krimpen ...’. The lecture was published as ‘Some peaks in type design in the Netherlands’, Gravisie, 14 (1989), pp. 6–27 (quoted passage at p. 18), with the text also in Dutch under the title, ‘Hoogtepunten van het letterontwerpen in Nederland’. 72. See [Helmut Salden], ‘De wraak van Ovink’, two-page typescript ca. 1995 (Library of the Royal Dutch Book Trade Association at the Amsterdam University Library, not yet catalogued).

73. See Letterontwerpers (see note 57), p. 24, and Dooijes (see note 56), pp. 52–53. Nieuw Romaans (a working designation) was a development of Missaal/Bronletter (1949–50), a design Dooijes had made for the publishing house Gooi en Sticht. 74. So they described it some years later in ‘Nieuws uit de lettergieterij’, in LA ’64, printed during the Typefoundry Amsterdam exhibition, The Hague 25 May-3 June 1964, unpaginated. 75. The ‘Report by Dr. G.W. Ovink on McKay’s designs to Mr. Van der Tuuk’, typescript dated 5 March 1949, begins: ‘I am convinced that the McKay design [Columbia] will become a very good and successful type. Each new print is better than its predecessor; gradually the design develops into a unity’ (Columbia (McKay) documentatie, cat.nr. 1658).

a history of typefoundry amsterdam 35

Founders and Brede Vette Egyptienne (1955) for Typefoundry Amsterdam. Heritage was the source of some ill will between the designer and A.G. Edema van der Tuuk, director of Typefoundry Amsterdam. He thought this script should have first been offered to his firm, because McKay had already had contacts with them.76 Since the foundry had such great expectations for Columbia, and since so much documentation of its production has survived (see cat.nr. 1658), I discuss it in more detail. The foundry, and especially Ovink, tinkered with Columbia for many years. It was to be suited to various kinds of paper and various printing processes (letterpress, offset, gravure). But production advanced at a snail’s pace, partly because of the trans-Atlantic correspondence.77 Van der Tuuk wrote to McKay in 1953: ‘The time and the cost spent on your design have been enormous, but I am hopeful, that we shall earn it back.’78 In an internal report from 1956, Ovink sketched the background of the making of Columbia – which was issued simultaneously on the Intertype – and its position in the market and in the foundry’s collection.79 This draft was solely intended for the firm’s sales agents. In it Ovink states frankly: ‘The final design actually retains nothing from the original sketch except the idea of making a type with even colour, enlivened by a subtle movement, free of vulgarity but nevertheless coming across as “normal.” Many sketches were produced, inspected, modified, used for a trial cutting, and then often rejected again. But the basic form of the roman was finally settled, and then the remaining three series followed gradually.’ At the end, Ovink notes that much is expected of the new general-purpose type. The first separately published specimen, Columbia, a new type-family, 1956 (cat.nr. 584), reports the foundry’s two intentions in making the type: ‘First, to find a successor to popular typefaces of

1900 vintage, which are useful, but antiquated. Second, to create a type design of even colour and neutral in feeling, but definitely not commonplace. So Columbia grew into a type that does not look startling[ly] new. But it “grows upon you”!’ The type was not a success, however. Dick Dooijes felt no need to mourn the commercial fiasco of Columbia. His first important original design was to appear two years later: Mercator. This sans-serif was produced in the heyday of Swiss typography, and was therefore based on turn-of-the-century models. Dooijes began drawing it in 1957, ‘an activity more or less forced upon me as a result of the reigning priorities of the day, but which I took on with great pleasure.’80 The type was introduced in January 1958. Typefoundry Amsterdam once again assumed its educational role with Modellen van zetwerk uit de Mercator-serie, 1961 (cat.nr. 935): ‘Whoever uses these models will note that there is now less of a tendency to squeeze a text into a rectangular block. And one doesn’t stick to the rules of book typography when the demands of publicity work call for bolder effects.’ Mercator was available on the Intertype to a limited degree. In 1966, the foundry issued a very luxurious specimen, designed by Wim Crouwel, the leading Dutch ‘Swiss’ typographer (cat.nr. 940). But Mercator could not stand up to the competition from the Helvetica and Univers series, which were also available in a much more extensive array of weights and widths. Besides Dooijes, L.H.D. Smit (1917–1986) was employed as a type designer at Typefoundry Amsterdam beginning in 1949.81 His first type design, Amazone, appeared in 1958 after many years of preparation. This connected script was especially intended for wedding and birth announcements, etc. Because the letters didn’t kern, the script was less expensive to cast and less fragile in use. Under the supervision of

76. An obituary of Walter H. McKay (1898–1956), with a report of a talk given by A.G. Edema van der Tuuk at the launching of Columbia in the United States, appeared in Printing News, 24 March 1956. McKay died on 19 March. 77. Part of the correspondence is preserved in the library’s documentation file (see note 75). 78. Letter from A.G. Edema van der Tuuk, ‘managing director’, to Walter H. McKay, 30 October 1953, in documentation file (see note 75). 79. The documentation file (see note 75) contains a carbon copy – labeled ‘vertrouwelijk’ (confidential) – of the draft report, ‘Columbia: de nieuwe familie van boeken smout-

letters van de Lettergieterij “Amsterdam”,’ a five-page typescript dated 7 May 1956. 80. Dooijes (see note 56), p. 79. In the execution of the drawings, Dooijes was assisted by H. Schachtschabel. 81. Some information about Smit appears in Dick Dooijes, ‘Over een godin en een nieuwe letter’, an account of the typeface Amazone, Ella nieuws, 6 (1958), pp. 101–103, and Dooijes (see note 56), pp. 68–69. Relations between Dooijes and Smit were not always that good. 82. ‘As a starting point, we chose a series of so-called “Alsaciennes” from among the nineteenth-century matrices in our possession’. See ‘De nieuwe Promotor-serie’, Grafische mededelingen, 17, no. 2 (December 1960), pp. 5–7.

36 a history of typefoundry amsterdam

G.W. Ovink, Smit also designed Promotor, following a nineteenth-century prototype.82 It was conceived as a display type, and not originally made available in text sizes. The drawings for this wide Didone with a large x-height were completed in 1960 and the first sizes were cut before the end of that year. Smit drew an accompanying bold for Promotor, launched under the name Orator in the 1961 Chrismas issue of Drukkersweekblad. Promotor/ Orator shows some affinity with Craw Modern (1958), which Freeman Craw designed for American Type Founders. Smit’s last design to appear was Revue (1969), a bold display type. Revue was available exclusively as a ‘Filmletter’. Under this name, Typefoundry Amsterdam sold types on transparent film strips, which could be used to ‘set’ short texts by pressing the strips against a transparent plate. Originally, the foundry probably intended to issue Revue for phototypesetting as well. Smit adapted a few designs for the foundry for use on phototypesetters, and he had diligently delved into the problems that arise in the transfer of a type from metal to film. Illness forced him to give up work at Typefoundry Amsterdam in 1976. Besides his work for Typefoundry Amsterdam, Smit wished to adapt existing designs for Compugraphic phototypesetters. In 1974 he approached Gerard Unger with a proposal to do this together, but Unger decided against it.83 José Mendoza y Almeida made his debut as type designer with his Pascal, a sans-serif with inscriptional influences, issued by Typefoundry Amsterdam in 1961. He had worked with Maximilien Vox and with Roger Excoffon, and set up as an independent designer in 1959. The foundry had long been interested in finding a design of this sort: they had begun work with Warren Chappell on an adaptation of his ‘pen-written’ sans-serif, Lydian (atf 1938).84 The Franco-Spanish Mendoza

sees his Pascal (which has no italic) as ‘a reaction of “Latin sensitivity” to “Swiss” monotony’,85 the latter referring to the extensive series of sans-serif types issued by the typefoundries in the late fifties and early sixties, such as Folio, Helvetica, and Univers. Mendoza based the Pascal capitals on designs made by his father (d. 1944) in 1943. He made the first sketches for Pascal in 1953, and the working drawings were completed in 1959. The type was cut in that and the following year. Typefoundry Amsterdam promoted the design as a golden mean between a seriffed type and a sansserif. Pascal was ‘no weak compromise, but a powerful, sober type. A product for letterheads, cards, and announcements in the small sizes (and for delicate small advertisements!); but in the larger sizes surprisingly robust for book dustjackets, record jackets, diplomas, magazine headings, and whatever else.’86 Pascal also gave Typefoundry Amsterdam an immediate answer to Hermann Zapf’s popular Optima, issued as foundry type by Stempel in 1958. In 1964, the foundry made trial specimens of a script type by Mendoza, but they never put it on the market. Mendoza’s best known type design, Photina (Monotype 1972) was specially designed for photosetting. By the early sixties, it must have been clear that Columbia was not the ‘natural successor to the throne of Hollandse Mediæval’.87 In 1962 Dick Dooijes began the development of his Lectura, intended as one of the foundry’s general-purpose types – alongside Garamont and Columbia. He and G.W. Ovink regularly consulted about the design. Market research had indicated that the type had to be something in the Garamond genre, but more economical with space and more regular.88 Dooijes later noted: ‘There were many discussions about Lectura within the company. The “fights” with people from the type-sales department were the

83. Oral communication from Gerard Unger, 17 April 1996. 84. Lydian light and bold have a place in Typefoundry Amsterdam’s series of matrix numbers (3227–3236, 3239–3248), just before McKay’s Columbia. Lydian bold was modified by Gerhard Weiss in consultation with the original designer, and was cut under the name Vette Capella (never issued). See also ‘Over schreeflozen, schreefloze romeinen en romeinse schreeflozen’, Grafische mededelingen, 18, no. 2 (November 1961), pp. 4–7. 85. Letter from Mendoza to the present author, 24 July 1995, translated from the French. 86. ‘Nieuws uit de lettergieterij’ (see note 74). 87. As it was called in ‘Tendensen in de vormgeving’, Grafische mededelingen, 16 (1959), pp. 10–12.

88. See ‘De Lectura in Nederland verschenen’, Letter en zetter, no. 1 (winter 1969), pp. 1–2. 89. Letterontwerpers (see note 57), p. 27. 90. See Dooijes (see note 56), pp. 101–109. In the typescript, ‘Enkele gedachten van de ontwerper over het ontstaan van de Lectura’, 2 p., ca. 1968 (in the Historisch Archief, Tetterode, Amsterdam), Dooijes writes: ‘As a prototype, he [Dooijes] chose the work of his seventeenth-century fellow Amsterdammer, and he tried in many sketches to seek out the essence of the forms of Christoffel van Dijck’s types. During this activity, his own approach gradually arose out of the ancient foundation. It was never his intention to copy the three-hundred-yearold Amsterdam type, and as he continued to work, the distance from the prototype became greater and greater.’

a history of typefoundry amsterdam 37

least pleasant. I tried to limit their influence as far as possible.’89 Lectura was originally given the working name Van Dijck, whose types Dooijes says inspired him.90 The Lectura series was produced entirely in-house. Matrices for machine-setting were made by Harris-Intertype. The foundry and Intertype Lectura were identical, so that foundry type could be used for corrections to Intertype setting. The first (advance) specimen appeared in December 1968, and an extensive one entitled Lectura salutem (cat.nr. 895) in May 1969. The foundry’s newsletter, Letter & zetter, reports: ‘we have been looking forward to this moment for more than six years – years of developmental work and execution by Dick Dooijes and the type specialists, engravers, casters, and the Intertype technicians. And many months for the preparation of the Lectura specimen by designers, copywriters, compositors, printers, and binders.’91 With Lectura, they hoped they had produced a basic type for every printing office, which would serve not only the Netherlands, but also the eec, and after that the rest of the world. The press release reports: ‘the fact that the typefoundry dared to take on the investment required by such an extensive series of types as the Lectura, is proof of their confidence in the vitality of metal type for a long time to come.’92 This quickly proved a poor assessment, however, for the metal-type era was on its last legs. Phototypesetting could not be held back. Lectura was not a great commercial success. In spite of the press release quoted above and the good profits that were still to be made with metal type in the sixties, the company realized that the future lay with offset printing and phototypesetting. In order to familiarize themselves with this new territory, they set up a research department. They also expanded their machine manufacturing with a variety of specialized machines. Part of the foundry’s personnel could be set to work in these areas. In 1963, the firm merged with Bührmann’s Papiergroothandel (Typefoundry Amsterdam had been split into a parent and subsidiary the year

before), leading to the establishment of a new limited company, Bührmann-Tetterode nv. Dick Dooijes left the foundry in 1968 to become director of the Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam, and G.W. Ovink retired in 1977. A few years later, in 1981, Tetterode-Nederland (as it was now called) left its building complex in the Bilderdijkstraat and the Da Costakade. After being occupied by squatters for a long time, the buildings were converted into studio, office and living quarters. The firm, of which the typefoundry was now only a small and insignificant part, occupied a new building in the Willem de Zwijgerlaan in the west quarter of Amsterdam (Bos en Lommer). Casting continued on a limited scale for a few years to serve small printing offices and private presses. On 23 December 1988, however, the foundry was officially closed.93 Fundición Tipográfica Neufville in Barcelona took over some sets of matrices with the associated casting rights, and for some other sets they cast only on commission from the firm. In 1995 Tetterode’s deliveries of metal type came to a definitive end. The firm remains active in the field of type as an agent for Linotype Library GmbH. In the meantime, a number of designs from the Typefoundry Amsterdam collection have been issued on various generations of film and digital typesetting systems.

91. ‘De Lectura in Nederland verschenen’ (see note 88). 92. Press release, [14 May 1969] (cat.nr. 1679). 93. See Frits de Winter, ‘Weemoed bij het afscheid van het lood’, Compres, 24 January 1989, pp. 13–17. 94. Besides these sources and the Typefoundry Amsterdam house journals, I have had access to two matrix books in Tetterode’s Historisch Archief. These books, one of them called the ‘Bijzonderhedenboek’, record information con-

cerning the acquisition, production, and patenting of the types issued by Typefoundry Amsterdam. In 1968, partly on the basis of these books, the foundry compiled ‘Gegevens omtrent L.A.-letters, ornamenten en proeven’. Mr. W.W. Timmer kindly helped me consult this material from the Historisch Archief, to which I had limited access. For the post-War period, I am indebted to H. Gianotten and N. Klippel, both Tetterode employees.

References94 Voornaamste feiten uit de geschiedenis en voorgeschiedenis der n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, an 87 page commemorative book, with contributions by several employees, produced in an edition of two copies when F.L. Edema van der Tuuk left his position as director on 30 June 1941. One of the two copies, as well as a proof-copy without photographs, is now in the Amsterdam University Library. G.W. Ovink, Honderd jaren lettergieterij in Amsterdam, Amsterdam 1951. Emy Lankhof-Hoogenboezem, ‘Lettergieterij “Amsterdam”,’ in Industrie & vormgeving in Nederland 1850–1950, Ellinoor Bergvelt et al., editors, Amsterdam 1985, pp. 131–135 (an English edition appeared as, Industry & design in the Netherlands 1850–1950, Amsterdam 1986).

The making of the catalogue

The acquisition of the Tetterode collection in 1971 presented the Amsterdam University Library with a major cataloguing problem. They faced not only a large collection of international importance, but material not readily amenable to the library’s usual cataloguing rules and requiring cataloguers with specialised knowledge. Moreover, to catalogue thousands of small items in the University Library’s public catalogue would be unwieldy and (in spite of the growing use of computer networks) would not bring the information to the international audience that needs access to it: scholars, librarians, and antiquarian booksellers, many of whom can rarely if ever visit the library personally. For visitors to the library, the catalogue will serve as a guide for a look at the specimens themselves, helping them determine which ones will be most useful for their purposes. This will no doubt be the principal use of the catalogue among designers and those who wish to study the forms of the types, since they will need to see the specimens with their own eyes. Although the largest part of the catalogue is historical, it also includes a handful of firms supplying digital type for use today. In these cases, it therefore provides a guide to current Dutch firms and some of the types they offer for designers, typesetters, and even the private user of a personal computer and laser printer. The text of a type specimen being largely arbitrary, its ‘author’ (even when known) is not usually of primary importance. Many type specimens are undated, and many of their titles give the historical researcher or the designer little idea of what they contain – the present title index, useful primarily for those wishing to compare specimens in other collections with those catalogued, shows how many specimens (from various foundries and in various time periods) bear titles such as ‘Letterproef’ (type specimen) or ‘Proeve van letteren’ (specimen of printing types). Even the firms that issued the specimens are often difficult to define neatly, a change of owner(s) not necessarily resulting in a change of name and a change of name not necessarily signifying a new firm. Firms sometimes reissued specimens (or more often parts of specimens) of other firms they had acquired. Onnes, De Boer & Coers clearly demonstrates the continuity with their predeces-

sors by calling their first specimen in 1858 the eighth supplement (continuing the 1849 specimen of Oomkens, Van Bakkenes & Damsté and its seven supplements to 1856), in spite of the new owners and new name. The (usually unnumbered) leaves of a type specimen book have far more independence than the leaves of a normal book, many foundries issuing single leaves as specimens of individual types and assembling the same leaves (often originally issued at different dates, and sometimes even by different foundries) to make a general specimen book, with or without a title-page. Each time such leaves were assembled to make a book, the leaves included and their order might differ, so that two type specimens bearing the same titlepage may differ considerably. In the Netherlands, the specimens issued by De Passe & Menne in the years 1843–56, Enschedé 1856–69 (informally known as the ‘folio’ specimen, though most or all of the leaves are of large quarto format), and Tetterode 1867–ca. 1885 are especially difficult. To give some idea of the nature of these specimens, they are discussed briefly below. For all of the reasons outlined above, the bulk of the Tetterode collection remained uncatalogued for twenty-five years after the University acquired it. It clearly needed to be handled as a special project separate from the library’s normal cataloguing. The project was initiated by Marja Keyser, librarian of the Book Trade Association from 1984 to 1996, funded by a grant from the Ministry of Welfare, Health and Cultural Affairs. Although several people helped with the cataloguing before and after the grant came through, most was carried out by Mathieu Lommen beginning in 1992, and John Lane and Johan de Zoete who joined the project a year later. Illness forced Marja Keyser to relinquish oversight of the project in 1995, and her role was filled by Kees Gnirrep and Piet Visser for the project’s last months. The original grant proposal had requested funding for one year. It had been supposed that all of the type specimens could be catalogued in that time, and that an additional year would then be requested to expand the descriptions by indexing various elements, including all of the types shown in the specimens. A printed catalogue was then to be ‘automatically’ generated from the database,

the making of the catalogue 39

with the computer programmed to print out the descriptions in a chosen order, number all of the entries, compile numerous indexes, insert headings and cross-references, and expand abbreviations. Anyone searching for a particular typeface could, via an index, find every specimen in which it appeared. As Harry Carter wrote about the efforts to set up the Oxford University Press around 1670: ‘A measure of optimism is needed on setting out, but this was an excess of it.’1 The cataloguing of the specimens took more than three years. The printed catalogue is limited to the area in which the collections are strongest, namely specimens of Dutch typefounders. With the exception of a few items from Eastern Europe, the Middle East and Asia, some that had already been catalogued by the University Library, and some in special collections other than the kvb, the specimens of foreign typefounders and of Dutch and foreign printers have been catalogued in the kvb’s database, which can be consulted at the University Library. Problems with the University Library’s computer system, and the transfer of the entire database to their new system a few months before the (extended) grant expired, proved frustrating. Thanks to Jean Schiepers of the University Library’s computing services, the printed catalogue began to take shape. The typesetter Sander Pinkse kindly volunteered to carry out the final layout in collaboration with Gerard Unger. Unger also provided fonts of his Swift typeface, and the Dutch Type Library kindly provided fonts of Unger’s Argo typeface. The catalogue descriptions are intended to serve several (often very different) functions simultaneously. The entries in the database also had to serve for the printed catalogue, and selected specimens were to be included in the University Library’s public catalogue and pica, the Dutch national library database, as well. The descriptions were therefore to follow the library’s general cataloguing rules ‘as closely as possible’, and the printed catalogue was to be produced ‘more or less’ automatically from the database.2 Needless to say, the conversion of the database entries into a printed catalogue proved far from automatic. The criteria for inclusion in this catalogue

define ‘Dutch’ by the current boundaries of the Netherlands (excluding, for example, cities in present day Belgium that were a part of the Netherlands in the years 1815 to 1830). Specimens issued by Typefoundry Amsterdam’s Brussels subsidiary, Etablissements ‘Plantin’ s.a., for example, are excluded. ‘Typefounders’ is interpreted quite broadly to cover all specimens issued by suppliers of type, ornaments, vignettes, etc., for the printing trades. Specimens issued by punchcutters, wood-engraving firms that sold castings of vignettes, and producers of photo- or digital type are therefore included. Engraving or photo-etching firms supplying one-off pictorial blocks for relief printing rarely issued specimens, so they are excluded in practice, but a few specimens of similarly made vignettes offered from stock are included. A firm operating a foundry and printing office under one roof might issue separate specimens for the two functions, but in many cases the distinction is blurred. The catalogue therefore includes all specimens issued by such firms during the period in which they operated their foundries. When a specimen clearly represents only the printing office, as with Enschedé’s general specimen of 1951, that fact is noted. Specimens such as those issued by the Oomkens printing office in 1807 and its successors after 1857 are excluded however, because the firm operated a typefoundry only from 1843 to 1857. The advent of off-the-shelf type production programs for personal computers has made it possible for type designers to produce their types themselves if they wish, creating a sort of cottage industry. A few designers even sell fonts directly to the end user. A handful of type designers therefore appear among the most recent ‘typefounders’ included in the catalogue. Designers are included only if they have issued type specimens themselves rather than via another company. Any definition of a typefounder’s specimen will inevitably leave some gray areas, so an appendix provides space for some items that deserve a place in the catalogue but do not easily fit into its scheme. The present catalogue needs to serve several functions, and some compromises have been made between their differing demands. Since the descriptions were to serve not only for the printed catalogue, but also as a basis for entries in the

1. Harry Carter, A history of the Oxford University Press, vol. 1 (all published), Oxford 1975, p. 59. 2. For an excellent discussion of the differences between an on-line database and a printed catalogue, and for some of the

difficulties faced when producing one directly from the other, see Peter W.M. Blayney’s review article, ‘The numbers game: appraising the revised stc’, The Papers of the Bibliographical Society of America, 88 (1994), pp. 353–407, at pp. 387–394.

40 the making of the catalogue

University Library’s catalogue, all annotations had to be written in Dutch. This has no effect on the title transcriptions or the collational formulas, of course, so we hope that it will not cause serious problems for foreign users of the catalogue. For technical terms in the annotations and the binding descriptions, several good multi-lingual word-lists are available.3 The largest part of the material catalogued derives from the Tetterode collection acquired from Typefoundry Amsterdam, so that the catalogue gives a virtually complete record of specimens issued by that firm. For this reason, and because this collection was not previously catalogued by either the University Library or the Library of the Book Trade Association, the catalogue includes even some material such as drawings for type designs, correspondence files concerning their production, and miscellaneous ephemera issued by the firm. Not included are similar materials from the University Library’s department of manuscripts, including some additional drawings for types produced by Typefoundry Amsterdam, and a collection of drawings for many of Jan van Krimpen’s type designs issued by Enschedé and/or the English Monotype Corporation.

The structure of the catalogue and its descriptions Since a firm sometimes changes name without a significant change in its circumstances, since the number of firms represented is small enough that the table of contents can list them on one doublepage spread, and since the indexes provide alphabetical access, we have chosen an arrangement for the catalogue which we hope will be more informative and more conducive to browsing than the always arbitrary alphabetical order. Firms that form a linear succession are therefore grouped together, and the groups arranged by their date of establishment. Serious doubts about the correct chronological sequence arise only in the case of the Bruyn foundry, which may prove to deserve an earlier place. Such a chronological arrangement cannot represent 3. For bindings and the physical elements of books, see W.K. Gnirrep, J.P. Gumbert, & J.A. Szirmai, Kneep en binding: een terminologie voor de beschrijving van de constructies van oude boekbanden, The Hague 1992. For decorative paper, see Elly Cockx-Indestege, Carina Greven, Henk Porck, & Jan Storm van Leeuwen, Sierpapier & marmering: een terminologie voor het

branched successions (when an existing firm takes over another existing firm), but these can be seen in the family trees on pages 17–20. For each lineal sequence of firms, we first present a chronology of the firm names and addresses. This is followed by a brief history of the firms, and then the catalogue entries firm by firm. The definition of a single firm has been decided case by case and inevitably has an arbitrary element. There is little fundamental difference, for example, between the acquisition of the Ploos van Amstel foundry by Jan van Rijswijk in 1784, and the acquisition of the foundry of Oomkens, Van Bakkenes & Damsté by Onnes in 1857, but since Van Rijswijk kept the old name, and Onnes and his partners did not, the former are regarded as a single firm and the latter as two firms in a lineal succession. Within one firm, the specimens are generally listed in chronological order, followed by other items (price-lists without specimens, circulars, etc.). But the large number of specimens issued by Enschedé and Tetterode/Typefoundry Amsterdam after 1850 demands a more structured list. In the twentieth century, moreover, these foundries made a clear distinction between general specimens in the form of bound books giving a nearly complete picture of the materials they offered, and small folders, booklets, or leaves displaying one type or a handful of types. The specimens issued by these foundries after 1850 are therefore divided into categories: first come the general specimens and their supplements in chronological order (‘algemene proeven’), then specimens containing a small selection of types, also in chronological order (‘collectieve proeven’), then specimens of individual types arranged alphabetically by the name of the type (‘individuele proeven’). These are followed by several special categories: specimens of sans-serif types (‘antieken’), poster types (‘biljetletter’), type for bookbinders (‘binderijmateriaal’), numeric figures and miscellaneous signs (‘cijfers en tekens’), nonlatin types (‘exoten’), initials (‘initialen’), plain and ornamental rules, braces, etc. (‘lijnen’), flowers, border units, etc. (‘ornamenten’), borders and corners not included under flowers (‘randen’), titling capitals (‘titelkapitalen’), and vignettes beschrijven van sierpapier en marmering als boekbandversiering, The Hague & Brussels 1994. For a more general multi-lingual dictionary of printing terminology, see F.J.M. Wijnekus & E.F.P.H. Wijnekus, Elsevier’s dictionary of the printing and allied industries, 2nd edition, Amsterdam etc. 1983.

the making of the catalogue 41

(‘vignetten’). Finally comes the category ‘varia’, broken down into miscellaneous items, price lists (‘prijscourant’), and for Typefoundry Amsterdam also designs and working drawings (‘ontwerpen/ werktekeningen’), publicity material (‘presentatie’), specimens of metal or rubber stamps (‘stempels’), and business matters (‘zakelijk’). The requirement that the catalogue be produced ‘more or less’ automatically and that the catalogue numbers be generated by the system itself rather than be assigned by the compilers means that the special categories follow each other in alphabetical order. Within one category, specimens dating from a single year appear in a fairly arbitrary order dictated by the computer program. On rare occasions, this results in anomalies: the first specimen of Walter McKay’s Columbia, issued by Typefoundry Amsterdam in March 1956 (cat.nr. 584), for example, is preceded by some specimens issued later that year. Ideally, a catalogue description of almost any printed work should be sufficiently detailed that someone comparing a printed item in another collection with the published description can tell whether the item in hand is the ‘same’, and if not how it differs. With normal books, a basic title transcription and a collational formula are usually sufficient, and even collational formulas are (unfortunately) rarely included for twentiethcentury books. Type specimens are more problematic, however. For certain foundries and time periods, specimen books were made up of separate leaves, stabbed and oversewn, two ‘copies’ of the ‘same’ specimen rarely being identical in make-up. In these cases a description sufficient for bibliographical comparison would require a leaf by leaf record of the contents of each copy, something beyond the scope of the present catalogue. In other cases, however, a collational formula goes a long way toward providing a basis for comparison. The gatherings of most specimens are unsigned and the leaves unnumbered. Someone faced with a copy missing an entire gathering can therefore determine from the catalogue description that a

gathering is missing, but cannot determine which gathering. If only individual leaves are missing, however, the collational formula makes clear exactly which leaves are missing. Specimens issued before 1900 and selected specimens of later date (primarily the general specimens and their supplements), are provided with collational formulas unless they consist entirely of singleton leaves. In that case, only the number of singleton leaves is reported. In all of these cases, the format and paper size are indicated. It is sometimes difficult to be certain of the format and paper size, especially with trimmed specimens on unwatermarked wove paper, so an examination of additional copies will almost certainly turn up occasional errors. The large number of smaller twentieth-century specimens did not allow the addition of collational formulas, but these are usually more regular in their construction, so we hope the descriptions will be sufficient to uniquely identify them.

To understand the relation between the various specimens catalogued, and to make full use of them for historical study, one needs to know the history of the companies that issued them. The changes in the names and addresses of these companies also provide one of the most important clues for dating specimens. For that reason, the type specimens cannot easily and should not be divorced from the histories of the foundries. Moreover, much of the information needed to write the histories comes from the specimens themselves, and it was clear that the compilers of the catalogue, having all of the specimens in their hands, would be in a good position to extract the necessary information. Many of the firms are little known to specialists in the history of typefounding, let alone to other book historians or designers, and even for the best known, the existing literature rarely gives a coherent history.4

4. The standard work is Charles Enschedé, Typefoundries in the Netherlands, translated and revised by Harry Carter, Haarlem 1978. Besides the fact that it covers the history only to about 1800, the scheme of the original French edition, built around the materials surviving at Joh. Enschedé & Zonen, prevents it from being a representative overview, in spite of the extensive revisions made for the English edition. The arrangement by the dates of the types and by punchcutter also means that the information about any one typefoundry is scattered through the entire book. The book’s predecessor, [Charles Enschedé],

De lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen: gedenkschrift ter gelegenheid van haar honderdvijftig-jarig bestaan op 9 maart 1893, Haarlem 1893, carries the history a century further, but is even more explicitly Enschedé-centric, covering other foundries according to the date when Enschedé acquired their materials. While still an essential reference, much of its scholarship is also outdated after more than a hundred years. I.H. van Eeghen, De Amsterdamse boekhandel, 5 vols., Amsterdam 1960–78, provides a great deal of information about the Amsterdam foundries before 1800, primarily from

A note on the foundry histories

42 the making of the catalogue

Various restrictions of the project as originally conceived have had an influence on the form of

the catalogue descriptions. The rules followed therefore result from compromises between the preferences of the cataloguers and heads of the project, the rules used for the library’s public catalogue, and the expediencies of the computer programs. Each entry describes an ‘ideal copy’ (as far as that bibliographical notion can be defined for such difficult material), with departures from the ‘ideal copy’ and other copy-specific information at the end. Two specimens bound together, even when the foundry issued them that way, are given two separate entries. Each entry begins with the catalogue number in bold type, followed by a transcription of the title-page, with any edition statement and the imprint each beginning a new line. These are followed by a brief note of the pagination (or foliation), the abbreviation ‘ill.’ if the specimen is illustrated, and the height of the specimen. When appropriate, the words ‘plano’ (broadside) or ‘vouwblad’ (folder: that is, a single folded piece of paper) precede the height. For a specimen in a periodical or one in a named series, the title (and number when appropriate) of the periodical or series follows on a new line. Further details follow after a blank line. For specimens before 1900 and selected later specimens, these begin with the name of the paper size,7 bibliographical format, and collational formula with its notes. Any notes of a general nature come next. For

the municipal archives. The only extensive histories of nineteenth or twentieth-century Dutch foundries are G.W. Ovink, Honderd jaren lettergieterij in Amsterdam, Amsterdam 1951, and Abe Kuipers, A. van der Veen Oomkens: een Groninger lettergieterij in de negentiende eeuw, Groningen 1987. Max Caflisch, ‘Some peaks in type design in the Netherlands’, Gravisie, 14 (March 1989) provides a short survey of highlights in Dutch type design (in Dutch and English). 5. B.P.M. Dongelmans, Van Alkmaar tot Zwijndrecht: alfabet van boekverkopers, drukkers en uitgevers in Noord-Nederland 1801–1850, Amsterdam 1988. 6. The Naamregister ... Amstelredam, issued for the years 1766 to at least 1814 lists only selected merchants and prominent citizens, and rarely gives exact addresses. Its more complete successor, the Algemene adresboek der stad Amsterdam, does generally give exact addresses. Houses in Amsterdam were assigned ‘wijk’ (precinct) and house numbers for tax purposes in 1732 (the verpondingsnummers, not generally used outside of the relevant tax registers). The Verpondings-quohieren 1734–1805 give the owners of houses according to these numbers. An accidentally surviving register from 1742 gives residents by verpondingsnummer (listing only heads of households, and omitting the so-called back houses, which were treated as belonging to the front houses). It has been

published as Kohier van de personeele quotisatie te Amsterdam over het jaar 1742, 2 vols., Amsterdam 1945. Houses were numbered street by street for the first time in 1796 (the socalled kleinnummers), and the verpondingsnummers were revised in 1808. The Kadasternummers, introduced in 1820, have not been cited. New precinct letters and house numbers were introduced in 1852, and new house numbers by street in 1875. With occasional local revisions, the latter remain in use today. The various numbers can be related to each other through three registers, the ‘kohier-1805’ and the published Register van de nummering der stad Amsterdam, Amsterdam 1853, and Register van de nummering der stad Amsterdam, Amsterdam 1875. For these and other sources, see Handleiding voor huizenonderzoek in Amsterdam, Amsterdam 1996. The present-day situation of most of the historical addresses has been confirmed on site. Many of the buildings that housed the foundries survive, but the dating of buildings is too problematic to report them systematically. 7. Dutch paper sizes are more difficult than those of most countries, there being little difference, for example, between Klein Mediaan and Post. The difficulties are compounded by the fact that many of the specimens are on unwatermarked wove paper and their edges have been trimmed. Although some of the sizes reported may therefore be corrected by

A proposal to include histories of the foundries in the present catalogue was therefore accepted, shortly before completion of the cataloguing. Many of the sources for the chronology of names and addresses preceding each history are provided in the notes and in the literature list, but it has not been possible to cite all sources. Much information has been taken from the specimens themselves, reported in the catalogue descriptions. The annual directories of the Dutch book trade (which appeared under varying titles from 1848 to the present day) are also important, but their information is sometimes a few years out of date and they rarely give street addresses. For the period 1801 to 1850, Dongelmans brings together information from numerous directories, from surveys made by the French-controlled government in the years 1810 to 1812, and from other sources.5 For Amsterdam, several sources at the municipal archives have been used extensively, besides the city directories and the books issued to report the revised house numbering in 1853 and 1875.6

Rules and problems in the description of the specimens

the making of the catalogue 43

the specimens up to 1850, this includes a description of the paper. When necessary, the relationship with other specimens and the grounds for dating the specimen end the general notes. Next follows a report of any price list(s) included (whether separately catalogued or not), and for certain specimens also some indication of the contents. Inserted items not separately catalogued are also reported here if they are too closely associated with the specimen to be considered copy-specific. The copy-specific notes follow: any manuscript annotations or other miscellaneous notes; occasionally information about provenance; a description of the binding(s) or wrapper(s) when applicable; and a report of any defects in the copies catalogued. The descriptions end with the library’s shelf marks (omitted with specimens in periodicals). The library’s cataloguing rules require certain fields to be recorded in a fixed order. The order of the title, issuing firm, and address in the transcription may therefore differ from that on the titlepage itself, and punctuation has been standardized. An exception was allowed for specimens in and before the year 1850, whose titles are transcribed literally, except that dates of issue in roman numerals have been converted into arabic numerals.8 Every entry includes a title and imprint from some source. The principal source is the title-page if there is one. For a broadside specimen, it is the heading and/or relevant text at the foot. In other cases, the principal source is reported in a note, the most common being (in order of preference) a wrapper/binding title or printed label (if original), a drop-title, a heading or headings (from the types shown, for example), or some other text from the specimen itself. If the specimen itself provides no

acceptable title, one is borrowed from a closely related specimen or invented by the cataloguer. When a specimen has two title-pages of equal weight (for example, a Dutch and a French titlepage), both are transcribed with a note indicating their positions in the specimen. Multi-lingual titles on a single title-page are transcribed unless they become unwieldy, in which case only the principal title is transcribed, with the others reported in a note. The library’s cataloguing rules require that borrowed or invented titles not be set in square brackets, but the notes mention that they are borrowed (‘titel ontleend aan ...’ with a reference to the relevant source) or invented (‘fictieve titel’). Otherwise, all title or imprint information not taken from the specimen itself is set in square brackets. Information taken from the specimen itself, but not from the principal source used for the title and imprint, is set in parentheses. In many cases, type specimens have no imprint or an incomplete imprint, the information needed for the imprint field appearing in the title itself. Since the library’s rules require the imprint field to be filled in, the relevant information from the title is repeated in parentheses in the imprint field. If square brackets or parentheses in the title or imprint fields are transcribed from the specimen itself, this fact is reported in a note. The pagination follows that printed in the specimen itself, if any.9 If this is extremely complicated, a simplified form is given here, with full details following the collational formula. Final blanks are not included, and initial blanks only if they are implied by the printed pagination (in which case the blank leaves are reported in the notes). Unless otherwise reported, pages (p. or pp.) are indicated for specimens or sections of

further research, they have been included in hopes that they will help bring more awareness of, and encourage research in, this neglected area of bibliographical description. Henk Voorn, De papiermolens in de provincie Gelderland, Haarlem 1985, p. 74, gives a table of the Dutch paper sizes legally defined in 1922 and 1923. For the most part these seem to be valid from at least the first half of the eighteenth century, but Klein Mediaan was traditionally a bit wider. 8. The precise date 1850 is not always a convenient cut-off point. One specimen of 1851 (cat.nr. 1776) has therefore been described according to the 1850 rules, and one of 1850 (cat.nr. 1747) according to the post-1850 rules. 9. An exception has been made for the Oomkens specimen of 1849 and its fourteen supplements (cat.nrs. 1745, 1747–1752, 1754, 1761–1762, 1764–1765, 1767–1769). The 1849 specimen gives the contents of its leaves by number (from 1 to 160) on

the back cover, and our description uses these numbers. Only the leaves showing certain categories of type are numbered, however, and their printed numbers do not follow those of the contents list. Instead, each category of type has an independent sequence of leaf numbers beginning with 1, and these sequences continue through the fourteen supplements. The foundry apparently intended the user to insert the leaves of the supplements in the appropriate place among the leaves of the 1849 specimen, and perhaps to separate the whole collection of leaves into separate books, category by category, so that the leaves of each book would either be entirely unnumbered or numbered sequentially beginning with 1. Since the categories are not named on every leaf and are sometimes named inconsistently, the printed numbers are ambiguous without a description of the leaves’ contents, which is beyond the scope of this catalogue.

44 the making of the catalogue

specimens printed on both sides of the leaf; leaves (bl.) for those printed only on one side. A specimen described as illustrated contains a frontispiece portrait, views of the foundry, or something similar. For this purpose a vignette on the title-page, illustrations serving as part of a sample of a type in use, or specimens of illustrative material offered for sale are not considered illustrations to the specimen. The height is that of the binding, if any, with the width reported only for oblong specimens. For the most part, the format and collational formula follow the established rules as outlined by Bower, Tanselle, and others, but a few departures should be noted.10 A specimen comprising a single leaf of folio, quarto, octavo, etc. is described (naturally enough) as 2o, 4o, 8o etc., avoiding Bowers’ fractional formats. Bowers offers several alternatives for works in which no gatherings are signed, but his use of numbers for such gatherings should be avoided, because printed signature numbers appear in many twentieth-century works, and in many works printed in France or under French influence from the early nineteenthcentury on. Several specimens in the present catalogue have printed signature numbers. Unsigned gatherings (other than the usual π and χ) are therefore designated by letters in square brackets. Numerous inserted leaves with no letterpress (such as a copper-plate illustrations) can clutter a collational formula, but since few of the specimens described here contain more than one, they are included unless otherwise noted. Bower and Tanselle argue vehemently against uneven superior numerals in collational formulas. This is an understandable reaction against the ambiguity of uneven superiors greater than one, and against the misuse of a superior 1 for a gathering with all but one leaf cancelled. A superior 1 is a very useful way to indicate a singleton leaf unambiguously, however, something quite common in type specimens, where it is often inappropriate to describe singleton leaves as insertions. When a specimen consists of nothing but (unsigned) singleton leaves, no useful collational formula can be written, so it is replaced by an indication of the number of singleton leaves (‘enkelbladen’). A problem arises on rare occasions when a large part of a specimen consists of singleton leaves that are not later

insertions, and the rest of gatherings of conjugate leaves. In such cases, consecutive singleton leaves are treated as a group or groups, each assigned a single letter, with the leaves in each group numbered sequentially. The collational formula for a book containing a gathering of 4 leaves followed by 20 singleton leaves followed by three more gatherings of 4 leaves, could therefore be written [A]4 [B]1–20 [C]–[E]4. Another problem common in describing type specimens is that of folded leaves, most often double the size of the other leaves, such as a folded oblong 4o leaf in an 8o specimen. These are nearly always printed on one side only, even when the other leaves are printed on both sides. They might be attached by one edge, so that the leaf folds out, or by the fold, so that it forms a bifolium printed across the inside double-page spread. To avoid confusion about the number of leaves, such leaves are counted as single leaves however they are attached, but are recorded in the collational formula without a superior numeral. Their format is indicated in the notes. In principle, the description of a binding or wrapper belongs to the description of the ideal copy if the foundry issued the specimen in such a binding or wrapper, and otherwise belongs to the copy-specific information, but there is no provision for such a distinction in the library’s cataloguing rules. The bindings are therefore described along with the copy-specific information. Most of the specimens described are in the original bindings or wrappers as issued by the foundries, however, and we hope that the descriptions in context make it clear when that is not the case. The provenance of a specimen is only noted when it is given by an ownership inscription, stamp, bookplate, etc., and only at the discretion of the cataloguer. The printed catalogue does not report the fact that a specimen comes from the Tetterode collection, the Library of the Book Trade Association, or the Federatie der Werkgeversorganisatiën, the three largest collections included. Defects include any departures from the ‘ideal copy’ described. In the small number of cases where the collection contains only a photocopy of the specimen (or of part of it), that fact is also reported in the defects field. As noted above, specimens of certain foundries

10. The standard work is Fredson Bowers, Principles of bibliographical description, Princeton 1949, reprinted with a brief introduction by G. Thomas Tanselle in 1994. Tanselle discusses several problematic aspects in ‘Title-page transcription and

signature collation reconsidered’, Studies in bibliography, 38 (1985), pp. 45–81. A simplified summary (disagreeing with Bowers on some points) appears in Philip Gaskell, A new introduction to bibliography, Oxford 1972, pp. 328–332.

the making of the catalogue 45

during certain periods proved intractable for description within the scope of the present catalogue. Museum Enschedé has an advance copy without a title-page of the De Passe & Menne octavo specimen of 1843. It is made up of sheets and half sheets folded into gatherings of conjugate leaves, with more-or-less traditional impositions. Enschedé also has several copies of the specimen with the title-page, and our collection has two more (cat.nr. 1736). Each copy with the title-page contains most or all of the leaves in the advance copy, as well as additional (presumably later) leaves, though the make-up varies from copy to copy. Since all the leaves are printed on unwatermarked wove paper, it is very difficult to recognise a reprint from standing type, but there is no apparent difference between the leaves of the advance copy and the leaves showing the same types in the copies with the title-page. Yet in the copies with the title-page, these leaves are no longer in gatherings of conjugate leaves. The printed sheets were apparently cut up into separate leaves, and the leaves pasted together to make pseudo-conjugate pairs that were then sewn into ‘gatherings’ that contain leaves from different printed sheets. One of our copies is mostly in ‘gatherings’ of six leaves, while the other is mostly in ‘gatherings’ of eight leaves, even though most of the leaves appear in the same order. By assembling the specimens in this way, the foundry could add new leaves in the desired places as they were printed. Some of the leaves toward the end of these specimens (none of which appear in the advance copy) are traditionally imposed, folded, and gathered half sheets, printed work and turn. The leaves of these specimens are printed on the rectos only (as in most typefounders’ specimens before the twentieth century), so that the traditional impositions used left half of the pages in each form blank. If the printed sheets were to be cut up into individual leaves anyway, rather than folded, there was no need to follow these inefficient impositions. De Passe & Menne switched to quarto format for their specimens, apparently in 1846.11 The quarto specimens are also made up of singleton leaves pasted together in pairs and sewn in ‘gatherings’, with the leaves printed on the rectos only. Our collection contains a few untrimmed single leaves, however, in which the torn edge allows them to be fitted together with the formerly conjugate leaf. In each case, the two pages were printed side by side on the same

side of the half sheet. In one case, the point-holes can still be seen, showing that the form contained only these two leaves. This was probably the technique used for all of the quarto leaves. De Passe & Menne and Oomkens seem to have been the first Dutch foundries to abandon traditional folded gatherings in their type specimens. Some unnumbered singleton leaves in specimens of Enschedé (1856–69) and Tetterode (1867–ca. 1885) were also printed as pairs of pages side by side on one side of a half sheet (though of a larger format than De Passe & Menne’s). The collection includes several Enschedé and Tetterode specimen ‘books’ made up of large numbers of leaves from these periods (cat.nrs. 40, 41, 42, 46, 300, 310, 318), but most also include leaves from the earlier books or the later numbered series. These books are much less regular in their makeup than the earlier De Passe & Menne ones, however. In a strict bibliography, they would not be given entries of their own, for they are a hodgepodge of leaves from various books or series of sheets: in simpler cases, we have catalogued such items as several specimens bound together, each specimen having a separate entry. In a catalogue of the library’s collection, however, it is useful to have an entry giving a general description of what these more complicated volumes contain. Since some of the leaves come from specimen books with title pages, and others come from chronologically numbered series, the relevant leaves are also reported in the entries for these more manageable items. The leaves from the ‘difficult’ years noted above are catalogued in groups that appear to have been issued together, or at least issued at about the same time (cat.nrs. 36a, 39, 43–45, 47–50 for Enschedé, and cat.nrs. 304, 309, 314–316, 319 for Tetterode/ Typefoundry Amsterdam). Some of these groups of leaves have a sort of title, though the term becomes difficult to define, and it is rarely certain which leaves such a title was intended to cover. This attempt to bring order to these specimens certainly remains tentative, but it at least gives some degree of unity to an intractable collection of leaves. Since these leaves have no printed numbers, however, and since their order in any ‘book’ will be different, the catalogue can refer to them only by their places in our miscellaneous volumes. We hope this will some day serve as a basis for a more detailed study recording the contents of these groups leaf by leaf and

11. No title-page of this date is known, but some leaves in the 1847 quarto (cat.nr. 1738) are dated 1846, and one leaf in

some copies of the ‘1843’ octavo is dated 1845 (cat.nr. 1737).

46 the making of the catalogue

comparing them with similar leaves in other collections. In their Imperiaal 4o specimens from the years 1889 to ca. 1898 (cat.nrs. 56–61, 207) Enschedé printed the four pages of each gathering on one side of a sheet, but folded it with the blank pages inside (that is, with the printed pages on the rectos of the odd leaves and versos of the even leaves). They left the fold (at the head) uncut so that the leaves turn in pairs, each double leaf printed on the front and back. The Bruce foundry in New York had used the same system for their famous Specimens of printing types, 1882. Many of the collational formulas are by necessity more complex than those of most books. One (cat.nr. 301) is unfortunately so complex as to be very difficult to use. In this case, Tetterode reissued the leaves of their specimens of 1852 and 1856 (cat.nrs. 299, 302) in a single volume with a new title-page. To show the types in an appropriate order stylistically, the leaves of the two specimens were mixed together, many of the gatherings being divided into singleton leaves for this purpose. As with the specimens made up entirely of singleton leaves, only a leaf by leaf record of the contents would allow easy comparison with other copies, which are likely to differ in make-up. In the years 1870 to ca. 1887, Enschedé issued a series of numbered specimen sheets, informally known as the ‘maandelijksche’ (monthly) specimens but apparently issued in groups at irregular intervals. Tetterode/Typefoundry Amsterdam similarly issued a series, designated with letters and numbers, from sometime before 1891 (perhaps as early as 188212) to about 1903. Both firms issued groups of these sheets in book form, sometimes with and sometimes without titlepages. Four groups of leaves in the Enschedé series have individual catalogue entries because they clearly form coherent units (cat.nrs. 52, 188–190: three of these were issued with title-pages). The remaining leaves are all catalogued in one entry (cat.nr. 51), although they too could be broken down into more-or-less coherent groups. The Tetterode leaves designated by letter and number are more difficult because they were issued in numerous combinations. We have no bound collection of these leaves earlier than ca. 1897 (and have seen none earlier than ca. 1894),

but some leaves in these collections must have been printed before 1892, since they give the old Tetterode name. We also have a few loose leaves with the Tetterode name, some of which do not appear in the later collections. From the missing letter-number combinations in the earliest collections examined, and from the fact that many of the old leaves were demonstrably reprinted with the firm’s new name(s) over the years, I suspect that other leaves also existed before 1892. Of this series of leaves issued sometime in the years 1882 to 1891 (cat.nr. 317), however, only traces survive in our collection and in those visited. Until about 1903, the foundry continued to print leaves in this series, issuing both complete specimens made up of old and new leaves, and supplements containing only the more recent leaves for those who already had an earlier version. Although some of the specimens were issued with title-pages or title-labels, it would surely be difficult to find two copies with an identical make-up. Each title has a separate entry (cat.nrs. 321–323, 325, 327), as do several bound collections of leaves without titles (cat.nrs. 320, 324, 326). Two additional entries describe our miscellaneous loose leaves from this series (cat.nrs. 318, 1529, the leaves in the latter showing only vignettes). Many leaves in this series were printed as conjugate pairs, with specimens on the rectos, but since they have been separated in most copies they are reported here as singleton leaves. Some of these leaves were reprinted over the years, but this is usually apparent only when the name of the firm changes (Tetterode became Amsterdamsche Lettergieterij in 1892 and Lettergieterij ‘Amsterdam’ in 1901). In a few instances, there are changes besides the name of the firm: a Tetterode leaf labeled ‘b9 ... b10’, for example, is replaced around 1895 with a leaf labeled ‘b10’. Only one instance has come to light, however, where two leaves from this series bear the same designation but show different types: the original leaf n1 (fantasie hoeken 107–143) was replaced by an unrelated leaf n1 (titeltrekken 1–25). The older version (under the Tetterode name, and therefore issued before 1892) survives in a volume at Tetterode, Amsterdam. This series may be considered to end ca. 1903. The foundry apparently intended the numbering of some later leaves of

12. The sample settings in some of these leaves include the date 1882, but it is possible that they are reprints of an earlier version not designated by a letter and number. A few such forerunners can be found in specimens in the library’s collec-

tions (cat.nrs. 520, 1308, and with some differences in the settings nrs. 314, 315), and Tetterode has many for the leaves showing vignettes.

the making of the catalogue 47

vignettes (cat.nrs. 1534, 1556) to follow the numbering in this series, but it was not carried out consistently, so that the new leaf r17 is not related to leaf r17 in this series.

Âś Catalogue

nikolaas kis 51

Nikolaas Kis Nikolaas Kis 1684–1689 Address ca. 1688: (Nieuwezijds) Achterburgwal, ‘over de Brouwery van de Zwaan’, Amsterdam [now Spuistraat south of Palaisstraat, probably on the east side around no. 185]1 The Transylvanian Nikolaas Kis (Misztótfalu 1650–Klozsvár 1702), known in Hungary as Tótfalusi Kis Miklós, studied theology at Enyed in Transylvania. Like many Protestant intellectuals of that day, he intended to study further in Holland. The Transylvanian Reformed Church was making plans to have a Hungarian bible printed in Holland, and gave Kis the task of supervising its production. He was also to learn something more about printing in order to help improve that trade in Hungary on his return – instructions he ended up taking far beyond anything his superiors could have imagined (or desired). The bible was to be printed by Daniel Elsevier in Amsterdam, but his death one month before Kis reached Holland in November 1680 may have made his heirs reluctant to take on new work. Rather than simply find another printer as his superiors no doubt would have wished, the self-willed Kis began to learn printing, typefounding, and punchcutting himself. He apparently learned printing (presumably as a compositor rather than a pressman) in the Blaeu printing office, and his account allows us to infer with certainty that he studied typefounding and punchcutting with Dirck Voskens, who had acquired the bulk of the Blaeu foundry when it was sold in 1677, and whose own typefoundry was situated next to the Blaeu printing office and residence on the Bloemgracht, apparently in part of the Blaeu complex. In his Mentség, Kis recounts a conversation in which he described the difficulties Hungarian printers had acquiring type and (Joan ii?) Blaeu suggested that he learn to cast type himself. In January 1681, Kis wrote that he was already learning to cast type, and that he planned to learn punchcutting as well, because he did not have the financial means to acquire matrices. He surely would not have missed the famous sale of Daniel Elsevier’s typefounding materials two months later (including, most importantly, the punches and matrices of the famous punchcutter and typefounder Christoffel van Dyck), and this sale no

doubt reinforced the notion that it was futile to try to purchase sufficient materials for a good foundry with his limited means. An apprenticeship in a typefoundry normally lasted three to six years, with older apprentices tending to have shorter terms than younger ones (the difference was probably in the amount of time devoted to menial jobs).2 Kis was to study punchcutting with Voskens for only six months. This was not an apprenticeship in the normal sense, and Voskens agreed to it only because Kis was planning to return to Hungary rather than to set up a competing firm in Holland. In the years 1685 to 1687, he issued Hungarian bibles and psalms printed under his supervision – and set partly in types of his own cutting – at the printing office of Abraham Olofsz in Amsterdam. Kis cut numerous types as an independent punchcutter in the years 1684 to 1689. He never had a typefoundry, but issued a specimen to show the types for which he could offer strikes (unjustified matrices) or matrices (Typefoundries 27). While the technical execution of Kis’s types is not as good as that of some other punchcutters of the time, he clearly showed a remarkable talent. He cut all of his types within eight years of his first training in the trade, and as the work of a beginner their quality is very high indeed. They are even more impressive in their conception (what we would now call their design) than in their execution. His italics in particular are among the finest of the century, and seem to have been more widely used and more influential than his romans. Kis’s style is rather conservative by comparison with, for example, the contemporary types cut by Peter de Walpergen, who worked for John Fell at Oxford. Shortly before he returned to Transylvania, Kis supplied matrices to what was to become the Grand Ducal press in Florence. Several sets of Kis matrices came into the hands of the Amsterdam typefounders Adamsz and Ente around the time Kis left, and a nearly complete range descended to the Ehrhardt foundry in Leipzig, apparently the sets Kis left there on his way home. He took other sets back to Transylvania, where he set up a printing office and cast his own type. His work remained unappreciated during his lifetime – especially his punchcutting and typefounding – and he became very bitter. Hungarians revived his memory in the eighteenth-century, and have

52 nikolaas kis

Copperplate reproduction of a Georgian alphabet showing the civil script. From Nicolaes Witsen, Noord en oost Tartarye, Amsterdam 1705 (Amsterdam University Library: 300 A 18), vol. 2, p. 507 (original size).

nikolaas kis 53

Part of a copperplate reproduction of a letter written by King Artschil of Georgia (from Moscow, 17 December 1686) thanking Nicolaes Witsen in Amsterdam for his efforts to have a Georgian type cut there (reduced). It shows the Georgian civil script. From Nicolaes Witsen, Noord en oost Tartarye, Amsterdam 1705 (Amsterdam University Library: 300 A 18), vol. 2, facing p. 525. See also the 1692 edition (which does not include the copperplate), pp. 326—327. For information concerning the content of Artschil’s letter, we are grateful to Wim Lucassen and J.L. Vateishvili.

Two details from Nikolaas Kis, Literæ Georganicæ, [1687], showing the ecclesiastical script (left) and civil script (right). Cat.nr. 1 (reduced). Kis wrote in his 1698 Mentség that the king of Georgia wrote down the alphabet and some text and sent them to Amsterdam as exemplars for the type that Kis cut. As far as we know, Kis’s types were never used outside of this specimen, which is reproduced in full in György Haiman, Nicholas Kis, San Francisco 1983.

54 nikolaas kis

celebrated him ever since as one of their greatest printers. In the west his name was virtually forgotten, but some of his types survived at the Drugulin typefoundry in Leipzig, where they were revived around 1874. Since they were described as Dutch in a specimen of the Ehrhardt foundry, and since Ehrhardt is said to have acquired materials from the Leipzig typefoundry of the Dutchman Anton Janson, the Stempel foundry issued the types under the name ‘Janson’ in the 1920s. In the 1950s, Harry Carter for the first time identified the roman and italic types in Kis’s Amsterdam type specimen as the series formerly attributed to Janson. Most of the Janson types now on the market are based on Kis’s work, as is Monotype Ehrhardt. In addition to his roman and italic types, Kis cut many non-latin types, most of them commissioned. The Amsterdam University Library owns the only known copy of his 1687 Georgian specimen (cat.nr. 1 and ills.3) whose types were apparently never brought into use. They were cut at the instigation of King Archil of Georgia, who sent two letters written in the Georgian script, and perhaps a sample alphabet as well, to Nicolaes Witsen, a burgomaster of Amsterdam who had taken a great interest in eastern lands and their scripts. These letters are not known to survive, but the second edition of Witsen’s Noord en Oost Tartarye, published at Amsterdam in 1705, reproduces one of the letters (facing p. 525) and the sample alphabet (p. 507) in copperplate.4 Since Kis says in his Mentség that the models provided for his type were an alphabet and text written by the king of Georgia and sent to Amsterdam, it seems likely that he means some of the materials sent to Witsen, although he writes as though he received them directly from the king. The types of Kis’s specimen reproduce two different styles of Georgian script, called hutsuri and mhedruli. The sample alphabet reproduced by Witsen is of the mhedruli style, and could have served as Kis’s model for that type. Kis’s hutsuri type departs from normal Georgian writing, however, and seems likely to have been influenced by the Armenian Kis had cut two years earlier. Kis himself says he was not happy with the models provided for the Georgian and did not follow them closely. Perhaps the most remarkable thing about Kis is that he wrote a detailed account of his own life and work, something no punchcutter before him had ever done, as far as we know. He brags about his work and complains that it (and he himself )

have not been sufficiently appreciated. While such an account is inevitably a one-sided view, it neverthe-less gives us a remarkable picture of the life of a seventeenth-century punchcutter, though by no means a typical one. It also gives us a feeling for Kis’s personality, sometimes pompous and paranoid, but endearingly diligent and idealistic. jal References György Haiman, Nicholas Kis: a Hungarian punchcutter and printer 1650–1702, San Francisco 1983. John A. Lane, ‘The types of Nicholas Kis’, Journal of the Printing Historical Society, 18 (1985), pp. 47–75.5 A parallel Hungarian and English edition of Kis’s 1698 Mentség (Defense), the most important source of information about his life and work, is to be published by Charles Whitehouse, Zürich. Charles Enschedé, Typefoundries in the Netherlands, translated and revised by Harry Carter, Haarlem 1978, pp. 130–133. Notes 1. The Brewery ‘De Zwaan’ (The Swan) was probably at the modern Spuistraat 204 on the west side, and ‘over’ usually means ‘tegenover’ (across from), so the current no. 210 (replacing the earlier nos. 198–212) which carries a plaque commemorating Kis seems less likely than the east side. Kis’s Amsterdam bible, and evidently his other Amsterdam publications as well, were printed under his supervision in the printing office of Abraham Olofsz (d. 1686) on the Tuinstraat near the 1st Anjeliersdwarsstraat. These books were in press in the years 1684 to 1687. Whether Kis also used this address for his punchcutting work, or whether he was in the Achterburgwal house from the beginning, we do not know. 2. John A. Lane, ‘Arent Corsz Hogenacker ...’, Quærendo, 25 (1995), pp. 83–113, 164–191, at pp. 190–91 (appendix 3: apprenticeships in 17th-century Dutch typefoundries) 3. The Georgian specimen is reproduced in full in Haiman, loose enclosure no. IX. 4. The first edition, Amsterdam 1692, pp. 326–327, mentions these letters, but gives only a brief excerpt of one in Dutch translation. 5. I have supplemented and corrected my account of Kis’s Greek types in, ‘From the Grecs du Roi to the Homer Greek: two centuries of Greek printing types in the wake of Garamond’, in Greek letters: from tablets to pixels, New Castle, Delaware 1996, the proceedings of a congress held by the Greek Font Society, Athens, 7–10 June 1995.

alberts & uytwerf / brouwer & weyer / ploos van amstel 55

Proef

¶ 1 | Literæ Georganicæ, seu Grusinicæ vel Mingrelianæ, Christianorum Græcæ religionis, ... & antehac manuscriptis solum usurpatæ; nunc vero demum figuris & proportionibus secundum artis præcepta in ordinem redactis, in chalybe & cupro efformatæ, & laboribus typographicis aptatæ: ex commissione Regis (ejusdem nationis) Arschilli, per Nicol. Kis Hung. Amstelodami anno 1687. (Amstelodami) (Nicol. Kis) (1687). [1] bl.; 30,9 cm.

Bijenkorf 2o: 1 blad. Zonder koptitel. Bovenstaande titel ontleend aan annotatie in hs. (in kop). Gevergeerd papier zonder watermerk (in uba-ex.); schepranden kop en rechts, tranchefile rechts (afstand tussen kettinglijnen 26 mm). Voorbeelden lettertypen in het Georgisch; annotatie in hs. in het Latijn. Gevouwen in omslag (19e-eeuwse ringkiezelmarmering), 20 cm. º OG 96-1

Alberts & Uytwerf/Brouwer & Weyer/ Ploos van Amstel (& Pfeiffer) R.C. Alberts, H. Uytwerf, & I. van der Kloot 1727–1728 R.C. Alberts & H. Uytwerf 1728–1730 Hermanus Uytwerf 1730–1750? Brouwer & Weyer 1750–1754 Martin Weyer 1754–1762 Widow of Martin Weyer 1762–1763 Gebroeders Ploos van Amstel, 1763–1799 Govert Jan van Rijswijk, 1784–1799 (purchased by Enschedé 1799) Addresses 1727–1730: Spuistraat (south side)?, The Hague 1730–1742: Rokin (alongside the Beurs, wijk 8, no. 2139) [the former Rokin 39, 3rd house north of the St Pieterspoort, now part of no. 55], Amsterdam 1743–1750?: Keizersgracht near the (Nieuwe) Spiegelstraat, Amsterdam 1750–post-1757?: Voetboogstraat, Amsterdam post-1757?–1763?: Grote Ververspad (outside the Utrechtse Poort, in Nieuwer Amstel) [now Tolstraat], Amsterdam 1763–1773: Prinsengracht (west side, a few houses north of the Bloemgracht) [at or near wijk 42, no. 2586, now no. 146], Amsterdam 1773–1792: ‘De Lettergieterij’, Keizersgracht (east side, seventh house from the Leidsegracht, across from the Molenpad) [now no. 407], Amsterdam 1792–1799: Leidsegracht (across from Kerkstraat) [at or near wijk 34, no. 6282, now no. 52], Amsterdam

On 25 January 1763, one month after the death of the typefounder Martin Weyer, his nephew (an estate agent) offered for sale, ‘a long famous typefoundry that has carried on its business with great success for many years and continues to do so’. Less than two weeks later, the family Ploos van Amstel requested permission to install a typecasting furnace in the loft of their house on the Prinsengracht, and the brothers Ploos van Amstel (Adrianus, a wine merchant, and Jacob, since 1758 a medical doctor, with their mother as a silent partner) advertised that they had acquired the foundry of Jan Leonard Pfeiffer, who would remain as director of their new foundry. Two weeks later, they advertised that they had also acquired the foundry of the late Martin Weyer. Weyer was the successor to Alberts & Uytwerf, established at The Hague in 1727, and his foundry must be the anonymous one offered for sale in the first advertisement, given the emphasis on its age and the circumstantial connections with Weyer.1 In spite of the notice of the purchase of Pfeiffer’s ‘foundry’, it is tempting to think he never had a foundry of his own, although he had relations with at least four. A possible explanation is that the Ploos van Amstel brothers, coming from outside of the trade, needed an experienced typefounder to set up the new foundry in their house, move the Weyer materials, and direct the operations of the new firm. They therefore turned to Pfeiffer who had at least thirty-five years’ experience as a typefounder, even if he had no active foundry. His ‘foundry’ in the advertisement,

56 alberts & uytwerf / brouwer & weyer / ploos van amstel

may have been merely a collection of matrices, most of them purchased at the sale of J.F. Rosart’s foundry in 1760.2 Hermanus Uytwerf (The Hague 1698– Amsterdam 1754) and his original partners established their foundry in a contract with the punchcutter Jan (Michael) Smid on 28 July 1727. In September 1728, it was reorganized under Alberts and Uytwerf alone, who announced the establishment of their ‘new’ foundry on 18 February 1729. The contract with Smid was to last ten years, but it allowed the partners to dismiss him after two years should the foundry not prove successful, a clause they exercised with effect from 22 April 1730. Smid was understandably annoyed, for it was surely the hiring of the talented young punchcutter Joan Michael Fleischman in late November or early December 1728, rather than any lack of success, that motivated them. Alberts left the foundry early in 1730 and Uytwerf moved it to his Amsterdam house, where he had been established as bookseller and publisher since 1715, and apparently as printer since at least 1722. He was granted permission to install type-casting furnaces in the loft on 10 May 1730 and 15 January 1737. Jan Leonard Pfeiffer (Nürnberg ca. 1702– Amsterdam 1776) had been Smid’s foreman in The Hague, and may have come with him from Nürnberg in 1727. According to Fleischman’s account-book, he was a brother of the Nürnberg typefounder Ulrich Pfeiffer, for whom Fleischman made matrices in the years 1732–1752.3 He was to continue as foreman of the foundry at Amsterdam after Smid’s dismissal, and he may have remained with the foundry for many years (his nephew or cousin became foreman in 1754), so as director of the Ploos van Amstel foundry in 1763 he took charge of familiar materials. From 1743 on, Uytwerf’s foundry was probably on the Keizersgracht where he lived up to his death in 1754. The printer Rudolf Brouwer and notary Martin Weyer (Amsterdam 1717–1762) established a typefounding partnership in 1750, apparently for the purpose of acquiring the Uytwerf foundry, and they requested permission to install two typecasting furnaces in a house on the Voetboogstraat in that year. Weyer, who managed the operations of the foundry, broke off the partnership and took over the foundry himself in 1754, though the status remained in dispute until 1757, because Brouwer claimed Weyer had not paid back the money advanced for the partnership. When the Ploos van Amstel brothers purchased the foundry in 1763, it already had a large collec-

tion of matrices from various sources. Alberts & Uytwerf’s earliest specimens included some of the types offered for sale by Jacobus van de Velde in 1699 and 1700, some newly cut for them by Jan Michael Smid, and an unidentified series possibly cut by a member of the Cupy family. From 1729, they began to add new types cut for them by Fleischman. Besides these, Ploos van Amstel acquired some Rosart matrices, evidently from Pfeiffer, and Fleischman cut some new types for them as he had for their predecessors. In 1767, they expanded the foundry considerably by the purchase of the Van der Putte foundry, successors to Johannes Adamsz Coesvelt who had established a foundry of his own on the termination of his partnership with Dirck Voskens in 1682. Later in 1767, they issued their first full-fledged specimen (cat.nr. 2), the last leaves printed from the standing type of the Van der Putte specimens. It was an impressive collection for a four-year-old foundry, and Joh. Enschedé & Zonen may have seen a threat in this new and well capitalized competitor. The two foundries and their owners appear to have been on good terms, however, perhaps in part because the owners were of a higher social standing than those of most foundries. They made an agreement (rather like a bidding ring) under which they jointly bought up and divided the materials of the foundries of Jan Roman in 1767 and Willem Cupy in 1769. For a few years, Ploos van Amstel continued to expand, buying several sets of matrices from Mathias Rosart (son of Jacques François Rosart), and six lots of punches and matrices at the Voskens sale in 1780. In 1765, two years before the foundry issued its first specimen book, it issued a prospectus for a ‘complete description of the making or casting of printing types’. This was apparently a project of Jacob’s, and must have been inspired by the appearance in the previous year of the first volume of Pierre Simon Fournier’s Manuel typographique. Jacob clearly would not have had the technical knowledge to write the work on his own, and the punchcutter J.M. Fleischman is supposed to have contributed much of the text. The publication of the first instalment was announced for 1767, and it was at least printed, but the project was abandoned soon afterward, perhaps in part due to Fleischman’s illness, and his death in the following year.4 The foundry was situated in the house of Jacob Ploos van Amstel and his mother, and it was largely his concern in practice. In 1773, he and the foundry moved to larger premises on the Keizers-

alberts & uytwerf / brouwer & weyer / ploos van amstel 57

gracht, where the foundry had three casting furnaces instead of the original one (Enschedé also had three; the other Dutch foundries had one or two5). Although growing old, Pfeiffer may have directed the foundry up to his death in 1776. Jacob Ploos van Amstel’s mother died in 1777, and he formally acquired his brother Adrianus’s share of the foundry in 1778, so from that time he was sole owner. Whether he briefly managed the foundry himself, or immediately found a replacement for Pfeiffer is unclear, but Govert Jan van Rijswijk, taken on as an apprentice in 1781, was clearly not just to be another workman, and was perhaps intended as Pfeiffer’s successor. Jacob appears to have foreseen that he would have no successor to the foundry in his family, for Van Rijswijk’s contract included a clause that allowed him to purchase the foundry should Jacob die before the term ended. When Jacob died in 1784, the 19-yearold Van Rijswijk, half way through his six-year term, exercised this option and purchased the foundry from Jacob’s widow for 18,262 guilders 5 stuivers, retaining the name Gebroeders Ploos van Amstel. The specimen issued in that year (cat.nr. 4) was to be the firm’s largest. In 1792, Van Rijswijk moved the foundry to the Leidse Gracht, where he installed two casting furnaces and issued two supplements to the 1784 type specimen (cat.nr. 5 and Typefoundries 142). By this time, however, type styles were changing, and the foundry could not remain viable without a major new capital investment. For this, Van Rijswijk apparently lacked the means or will or both. He had meanwhile become deeply involved in the Mennonite church and accepted a position as a minister in another city. Enschedé purchased the foundry for 9000 guilders in 1799, but few of the Ploos van Amstel types ever appeared in the Enschedé specimens, and most of the punches and matrices were destroyed and sold as scrap metal beginning around 1808. As a capital investment, the purchase of the Ploos van Amstel foundry certainly did not pay off, but since A.G. Mappa had moved the former Voskens foundry to the United States in 1789, it gave Enschedé a virtual monopoly on typefounding in the Netherlands for the next thirty-five years. jal

References G. Ploos van Amstel, Portret van een koopman en uitvinder Cornelis Ploos van Amstel, Assen 1980, pp. 29–34, 37–39, 43–44, 48, 156. I.H. van Eeghen, De Amsterdamse boekhandel, 5 vols., Amsterdam 1960–78, vol. 4, pp. 148–149, 152, vol. 5, pp. 299–303. Charles Enschedé, Typefoundries in the Netherlands, translated and revised by Harry Carter, Haarlem 1978, pp. 88–89, 92–95, 123, 134–135, 144, 192–197, 231–233, 240–242, 244, 251–253, 259, 280, 380. [Charles Enschedé], De lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen: gedenkschrift ter gelegenheid van haar honderdvijftig-jarig bestaan op 9 maart 1893, Haarlem 1893, pp. 57–63. E.F. Kossmann, De boekhandel te ’s-Gravenhage tot het eind van de 18de eeuw, The Hague 1937, pp. 1, 5–6, 33, 203, 219–222, 415–419. E.F. Kossmann, De boekverkoopers, notarissen en cramers op het Binnenhof, The Hague 1932, pp. 49, 179, 187, 195. Notes 1. The advertisements appeared in the Amsterdamsche Courant for 25 January, 10 and 19 February, and the last two also in the Leydse Courant for 9 and 23 February. It has been supposed that Alberts & Uytwerf succeeded to the ‘foundry’ of Jacobus van de Velde. He is documented only as a bookseller at his marriage (1682) and death (1709), however, and did not call himself a typefounder when he offered matrices for sale in advertisements of 1699 and 1700 or in the associated specimen (Typefoundries 34), nor did he offer to cast type from the matrices. He merely acted as a merchant for the matrices and moulds, and the source of his materials is unknown, though the typefoundry of Hendrik Claesz may have closed around that time. 2. Van Eeghen notes that there is no record of a type-casting furnace being installed in Pfeiffer’s ‘foundry’ on St Jansstraat (wijk 5, no. 1201, now no. 23), and that he is recorded there as a ‘kruidenier’ (a small retailer of groceries, tobacco, or spices) in 1742 and 1753. According to Johannes Enschedé’s annotated copy of the 1760 auction catalogue of Rosart’s foundry, then operating under the name C. Noseman & Comp., the largest purchaser was ‘P’, with 14 or 15 sets of matrices (Typefoundries 104, Museum Enschedé 15 B III:2a. Enschedé purchased 11 sets, Bruyn 4, and De Groot 2). In other auction catalogues, Enschedé used a P to indicate Gebroeders Ploos van Amstel, but they did not exist as a company until 1763. It is possible that Jacob Ploos van Amstel already had plans to set up a foundry and therefore bought these matrices, or that Enschedé annotated the catalogue after 1763 and noted the new owner, but it is perhaps more likely that the P stands for Pfeiffer, and that Ploos van Amstel acquired these matrices from him. Pfeiffer bought one set of matrices from Fleischman less than a month before the Rosart sale (Fleischman’s account book, Museum Enschedé

58 ploos van amstel

ctv 298f). He is known to have issued one (undated) type specimen under his own name (Typefoundries 88) but it is so similar to an existing Rosart specimen (Typefoundries 85) that one must have been printed largely from the standing type of the other, though they are entirely independent printings (both include the date 1752 in some of the specimen settings). 3. Museum Enschedé ctv 298f. The entries for Ulrich Pfeiffer in Nürnberg are dated 1732–34, 1737, 1742–43, 1752. One includes a note, ‘van monsieur Leonard Pfeiffer voor zijn broeder’ (from Mr. Leonard Pfeiffer for his brother). 4. For the printed text and some manuscripts apparently intended to be used for later parts, see three accounts by Frans A. Janssen: ‘Ploos van Amstels Beschryving der lettergietery’, in Het oude en het nieuwe boek, de oude en de nieuwe bibliotheek, liber amicorum H.D.L. Vervliet, Kapellen 1988, pp. 255–269; ‘Ploos van Amstel’s description of type founding’, Quærendo, 20, 1990, pp. 96–110, and Fleischman on punchcutting, Aartswoud 1994. By comparison with Joseph Moxon’s Mechanick exercises on the whole art of printing, London 1683–84, and Fournier’s Manuel typographique, Paris 1764–66, the texts are somewhat disappointing.

5. B.P.M. Dongelmans, Van Alkmaar tot Zwijndrecht: alfabet van boekverkopers, drukkers en uitgevers in Noord-Nederland 1801–1850, Amsterdam 1988, under Buijn [sic], Harmsen, and Enschedé, records the number of furnaces as reported in an 1811 survey. One can see three furnaces in the view of Enschedé’s foundry published in their 1768 specimen (cat.nrs. 10, 10a) and this is confirmed by a description in 1780. See J.W. Enschedé, ‘Johannes Enschedé in 1780’, Het Boek, 3 (1914), pp. 23–27. For Amsterdam, requests and grants of permission for furnaces are recorded in the Minuutregister Rooimeesteren for the years 1709–1811, see GA Amsterdam: Arch. no. 5061 (Rechtelijk Archief), volgnr. 1287–1300, cited in Van Eeghen, vol. 4, pp. 148–149, 176–177, vol. 5, pp. 40–41, 299–303. The Dauu and Mappa foundries in Rotterdam had one furnace each, see GA Rotterdam: Resolutiën van de wet, vol. 75, fol. 60 (25 April 1778), and Rekestboek van de wet (19 December 1780), respectively. Two were offered for sale with Jacob Cambier’s foundry in 1755, and one with Jan Roman’s in 1767, see Register van de matrysen, stempels en gereedschappen, ..., Amsterdam [1755] (described together with the 1755 Catalogus ..., Typefoundries 94), and Catalogen van een extra fraaye letter-gietery, ..., Amsterdam 1767 (Typefoundries 110).

Ploos van Amstel Proeven

¶ 2 | Proef van letteren, bloemen, tekenen, en verdere vereischte voor eene drukkery: welke gegooten worden op de lettergieteryen van de Gebroeders Ploos van Amstel. Te Amsterdam, op de Prinzengraft by de Bloemgraft, 1767. [ii], [53] bl.; 21,3 cm.

Klein Mediaan 8o: π2 A-F8 G6(–G6) = 55 bl. ($1-2). G6 niet gezien: waarschijnlijk blanco. Gevergeerd papier met watermerk: ‘IV’ = fleur-de-lis op gekroond schild, boven spiegeldruk ‘4’, en ‘W Veenhuysen’. Met gegraveerd titelvignet (interieur drukkerij) gesigneerd ‘Cornz. Ploos van Amstel, inv. Harmz. Vinkeles, sculp. 1767’. De gedrukte brief van de lettergieterij (π2) bestaat in twee versies. De vermoedelijk originele versie (met 22 regels) vermeldt: ‘De proef van onze lettergieteryen was op het laatste blad na afgedrukt, wanneer wy koopers wierden van die van wylen den heer H. v.d. Putte, ’t geen de reden is, dat er na de bloemen weder kapitaalen en eene volkomene letterproef volgt, ...’. (Het Van der Putte-materiaal begint op D6.) Deze versie vermeldt ook dat ‘UE. voor ’t einde van dit jaar en vervolgens alle jaaren, eenig byvoegsel op deeze

proef te verwachten hebt.’ Van de uba-exemplaren is niet duidelijk of de vermoedelijk latere versie (met 9 regels) een cancel betreft. ‘Typefoundries’ 111. Ex. a met de brief (π2) van 9 regels; ex. b met die van 22 regels. Prov. ex. b (hs. annotatie (π2r)): ‘De Heer J:M: Fleichsman [sic]’ (kennelijk door de gieterij geschonken). Ex. b: halfperkament, platten bekleed met marmerpapier (kammarmering). Ex. a: halfleer met hoeken (kalfs), platten bekleed met marmerpapier (stroommarmering), rug met goudstempeling en met rood leren etiket (‘P.v.Am/Proef/van/lett’). Ex. a: hierachter gebonden ‘Vervolg van de proef ...’, ca. 1769 (cat.nr. 3). º O 96-4 (1) [= ex. a]; O 96-16 [= ex. b]

¶ 3 | Vervolg van de proef van letteren, bloemen, tekenen, en verdere vereischte voor eene drukkery: welke gegooten worden op de lettergieteryen van de Gebroeders Ploos van Amstel. (Amsterdam) (Gebroeders Ploos van Amstel) (Op de Princegraft by de Bloemgraft) [ca. 1769] [iv] p., [8] bl.; 20,7 cm.

ploos van amstel 59

Three old textura types perhaps from the Uytwerf foundry, in Gebroeders Ploos van Amstel, Proef van letteren, bloemen, tekenen, en verdere vereischte voor eene drukkery, 1767. Cat.nr. 2 (copy b) (original size). The Groote Canon is a French type of ca. 1504, with a later A, Z, and perhaps other letters. The Text is by Henrick Lettersnider ca. 1500. The Augustyn probably dates from the late seventeenth century.

60 ploos van amstel

en korte liniën, bloemen, vignetten, tekens, strikken, haaken, heele, halve en doorgeslagen cyffers, en ’t geen verder op eene boekdrukkery noodig is. Welke gegooten worden by Geb. Ploos van Amstel. Te Amsterdam, op de Keizersgraft, tegen over ’t Molenpad. [1784] [vii] p., [84] bl.; 20,7 cm.

Klein Mediaan 8o: π4 A-K8 L4 = 88 bl. ($1-2: –B2, C2, D2, I2, L2; +A3). Twee titelbladen: Nederlands (π1v) en Frans (π2r). Franstalige titel: ‘Epreuves de plusieurs sortes de caractéres; romains, italiques, flamands, allemands, hebreux, rabins, grecs, arabes, maleis, armeniens, karabatiques, financier, tant italiques qu’hebreux; et de diverses sortes de plein chant, de lignes, simples, doubles, long et court, fleurons, vignettes, signes, crochets, chifres entiers, á démi corps et tranchée, et ce qui apartient de plus á une parfaite typographie. Qui se fondent chez Les Fréres Ploos van Amstel. Binding of Geb. Ploos van Amstel, Proef van romeinsche, cursyfsche ... A Amsterdam, sur le Keizersgraft, vis à vis le en andere letteren, [1784]. Cat.nr. 4 (copy d). An early example of a Molenpad.’ Omslagtitel op voorplat in het binding with cover-papers printed from type. Nederlands, op achterplat in het Frans: ‘Proef van letteren, enz. die gegooten worden by Gebr. Ploos van Amstel. Te Amsterdam, op de Keizersgraft, tegen over Klein Mediaan 8o: π2 [A]8 = 10 bl. ’t Molenpad.’ en ‘Epreuve des caractéres, qui se fondent Adres op π2v. chez les Fréres Ploos van Amstel. A Amsterdam, sur le Watermerk (van vormkant): ‘IV’ = fleur-de-lis op gekroond Keizersgraft, vis à vis le Molenpad.’. schild, boven ‘W Veenhuijsen’ (d.w.z. Warner Jansz II, Gevergeerd papier met watermerk (A-I): ‘IV’ = fleur-de-lis op d.1777). gekroond schild, boven kruisboog; (π?, I-L): ‘IV’ = fleur-de-lis Datering: ‘Myn Heer!’ (π2r-2v) verwijst naar de (kennelijk op gekroond schild, boven spiegeldruk ‘4’, en ‘WR’. recente) dood van J.M. Fleischman (27 mei 1768); het Datering: ‘Proeve van eenige nieuwe schriften’, ca. 1792 tweede vervolg (‘Typefoundries’ 121) wordt vermeld in de (cat.nr. 5) verwijst naar ‘onze voorige letter-proef in 1784 ‘Amsterdamsche Courant’, 18 maart 1775. uitgegeven’. ‘Typefoundries’ 115. ‘Typefoundries’ 132. Prov. (hs. annotatie (π2r)): ‘De Heer .... Boon’ (kennelijk door Prov. ex. b (handtekening): ‘A: M: Ledeboer’ (op schutblad). Ex. b en d: oorspronkelijke papieren omslag met titel in het de gieterij geschonken). Nederlands en het Frans, en met rugtitel ‘Letterproef van Halfleer met hoeken (kalfs), platten bekleed met marmerGebroeders Ploos van Amstel’; ex. b met latere zwart linnen papier (stroommarmering), rug met goudstempeling en rug met (20e-eeuws) etiket. met rood leren etiket (‘P.v.Am/ Proef/van/ lett’). Ex. c: oorspronkelijk voor- en achterblad van omslag Gebonden achter ex. a van ‘Proef van letteren ...’, 1767 meegebonden in blauwe papieren band. Eerder met papier (cat.nr. 2). º O 96-4 (2) (kievitsmarmering) op omslag geplakt (door UB verwijderd). Ex. a gebonden met: Teeckelenburgh, ‘Proeve van letteren’, ¶ 4 | Proef van romeinsche, cursyfsche, Neder en 1796 en eerder ook met [anon.], ‘Proef of afdruksel’, 1754 Hoogduitsche, Hebreeuwsche, Rabynsche, (halfleer, platten bekleed met papier (kievitsmarmering), rug Grieksche, Arabische, Maleitsche, Armenische, met goudstempel en met etiket ‘Verzameling van boekdruk Karabatische, Italiaansche en Hebreeuwsche letteren’). º O 96-20 (2) [= ex. a]; O 96-23 [= ex. b]; O 96-24 [= ex. c]; schryf- en andere letteren, benevens allerhande soorten van psalmnooten, enkele, dubbele, lange O 96-25 [= ex. d]

fleischman / wetstein / enschedé 61

¶ 5 | Proeve van eenige nieuwe schriften, van eene nieuwe snede; welke onder anderen voorhanden zyn en gegooten worden, op de lettergietery, onder de firma Gebroeders Ploos van Amstel; op de Leydsche Graft, te Amsterdam. (Amsterdam) (Ploos van Amstel) [ca. 1792] 16 bl.; 22,2 cm. Klein Mediaan 8o: [A]16 = 16 bl. Bandtitel : ‘Vervolg op de letter-proef van Gebroeders Ploos van Amstel’. A2 (inleiding) tweezijdig bedrukt; velijnpapier met watermerk in linker- of rechterhelft aan lange rand: ‘J Whatman’ (van viltzijde) zonder datum, dus bijna zeker vóór 1794 gemaakt.

NB – Het ex. in de collectie van de St Bride Printing Library (20234) en dat van het Museum Enschedé (13 A I .18:1) zijn op gevergeerd papier met watermerk: [schrijfschrift] ‘F Dangme /B Sazerac Deforge’ = hoofd [?] (van viltzijde). Tenminste het titelblad is van hetzelfde zetsel gedrukt, zonder wijzigingen, maar het St. Bride-exemplaar zou enkele vervangende bladen kunnen hebben. Firma in 1792 naar dit adres verhuisd; papier vóór 1794 gemaakt. ‘Typefoundries’ 139. Ex. a: papieren band (stroommarmering; 20e-eeuws?). Ex. b: gele papieren band, bedrukt. º O 96-2 [= ex. a]; O 96-27 [= ex. b]

Fleischman/Wetstein/Enschedé Joan Michael Fleischman, 1732–1735 Rudolf Wetstein, 1735–1739 Rudolf & Hendrik Floris Wetstein, 1740–1742 Hendrik Floris Wetstein, 1742–1743 Izaak & Johannes Enschedé, 1743–17611 Johannes Enschedé 1761–1777 Joh. Enschedé & Zonen 1777–19322 Joh. Enschedé & Zonen (nv3) 1932–1972 Joh. Enschedé & Zonen (bv) 1972–1990 (materials transferred to Museum Enschedé) Addresses 1732–1735: Amsterdam 1735–1742: two houses under one roof on the Jonge Roelensteeg (wijk 24, no. 2906) [now no. 2], Amsterdam4 1742–1743: Fluweelen Burgwal/ Oude Beschuitmarkt (between Stoofsteeg and Hoogstraat, wijk 6, no. 1340) [now Oude Zijds Voorburgwal 149], Amsterdam 1743–1761: Groote Houtstraat (at or near the corner at the Markt), Haarlem 1761–1990: Koolmarkt/ Klokhuisplein [now no. 5], Haarlem5 The history of the Wetstein and Enschedé typefoundries actually begins with the short-lived foundry of the famous punchcutter Joan Michael Fleischman (Wöhrd, near Nürnberg 1707 – Amsterdam 1768). In 1727, after completing only four years of a six year apprenticeship with the punchcutter Konstantin Hartwig in Nürnberg, he

set off to gain experience in other foundries in Germany and abroad. He worked as a type caster in Frankfurt and for the Amsterdam foundry of Isaac van der Putte, but it was for the foundry of Alberts & Uytwerf (see pp. 55–58), which he joined in late November or early December 1728, that he first began work as a punchcutter, though he claimed to have made ‘great improvements’ to Hartwig’s range of types during his apprenticeship. Fleischman’s exclusive contract with the Uytwerf foundry ended in 1732, and he remained an independent punchcutter for the rest of his life. He cut types for numerous Dutch foundries, becoming the most celebrated punchcutter of his day. In 1733, however, at the suggestion of Rudolf Wetstein (Amsterdam 1679–1742), he began preparations to set up his own typefoundry as well. After operating it for ‘hardly more than a year’, he apparently found he preferred to stick to punchcutting, for he sold his foundry to Wetstein, continuing to cut many types for the foundry.6 At an early age, Wetstein had joined the printing office and publishing house of his father, Johann Heinrich Wetstein (Basel 1649–Amsterdam 1726), the son of a professor of Theology and Greek at Basel. Heinrich, as he often called himself, came to Amsterdam in 1671, where he was apprenticed to Daniel Elsevier. He registered as a member of the booksellers’ guild in 1676, and issued books with his own imprint beginning in that year. Although he originally set up as a

62 fleischman / wetstein / enschedé

bookseller, his master Daniel Elsevier had also had a printing office and acquired the typefoundry of the famous Christoffel van Dyck during Wetstein’s apprenticeship. From the types in the books Wetstein published, it appears that he either had his own printing office from at least 1685, or else had a printer who regularly worked for him.7 Although the Wetsteins had no typefoundry until 1735, they acquired matrices for some Greek types in the 1680s or 90s, some of them cut at their own expense. These were the first Greek types to abandon the highly ligatured style made popular in the sixteenth century by the types cut for Aldus Manutius by Francesco Griffo and for Robert Estienne by Claude Garamond. At least some of Wetstein’s Greek types were cut by the Hungarian Nikolaas Kis, who worked in Amsterdam in the 1680s (see pp. 51–54).8 The German punchcutter Samuel Jallason cut two Malay types for the printing office around 1730, but with only mediocre results.9 Rudolf Wetstein was therefore very pleased to discover the talented Fleischman, and declared that he had been looking for such a punchcutter for thirty years. Rudolf Wetstein died in 1742. His son Hendrik Floris Wetstein (Amsterdam 1712–The Hague 1791) must have intended to continue the printing office and typefoundry, for he moved them to a new building where he installed two casting furnaces for the foundry. For some reason, however, he decided to give up both trades less than a year later. He sold the entire typefoundry to the printers Izaak and Johannes Enschedé by private contract on 9 March 1743 and sold the printing office by public auction four days later. Izaak Enschedé (1681–1761) registered as a member of the book-trades guild on 21 June 1703 after an apprenticeship as a compositor, and must have set up as a master printer soon after. The first known piece of printing to bear his name is dated 1707. His printing office gradually expanded, and he also registered as a bookseller in 1715. An important addition to the printing office’s activities came in 1737, when he and his son Johannes (1708–1780) were granted the rights to print and publish the Oprechte Haerlemsche Courant. At the same time, Enschedé became official printer to the city of Haarlem. In 1743, Izaak and Johannes Enschedé were able to add a new branch to the firm by purchasing the Wetstein foundry. The most important materials acquired were the romans and italics cut for the Wetsteins by Fleischman, among the most desirable types of the day.10 When Enschedé

acquired the Wetstein foundry, they also took over its role as Fleischman’s most important patron. After 1757, he worked almost exclusively for them. In the introduction to his 1768 specimen, Johannes Enschedé loudly sings Fleischman’s praises. According to the 1893 Gedenkschrift, his purchases from Fleischman included, ‘a much greater number of types ... than he needed for the operation of his firm’.11 Jacques François Rosart (Namur 1714–Brussels 1777) had set up his own typefoundry in Haarlem in 1740, three years before Enschedé’s began. In the end, his firm could not withstand the competition from the local rival, but as a punchcutter Rosart was to supply several foundries. Enschedé soon began to make use of his services, especially for the cutting of larger types and flowers. Rosart moved his typefoundry to Brussels in 1759, but continued to work for Enschedé. His son Mathias (1743–1815) worked in Amsterdam from 1768 to 1774, and supplied Enschedé with ornamented, shadowed, and titling capitals, among other things. No other Dutch typefoundry has enriched its holdings so much as Enschedé by the acquisition of material from other foundries. Together with their Amsterdam rival Gebr. Ploos van Amstel, they bought and divided the materials of the foundry of Jan Roman & Comp. in 1767, a collection derived from the foundry of Christoffel van Dyck, and in 1769 they similarly divided that of Willem Cupy, which included an important collection of Hebrew types. In 1799 Enschedé also acquired the foundry of Ploos van Amstel. They were to continue to absorb other foundries till early in the twentieth century. By the end of the eighteenth century, Enschedé had built up an impressive quantity of matrices. By that time, however, the collection had lost much of its commercial value. In the 1790s, the types of Fleischman and Rosart were already losing ground on the market: printers wanted types in the style of Didot. In 1795, Enschedé bought a text type from Anthony Bessemer (1766–post-1840), an English punchcutter then working in Paris. He had cut punches for Didot, among others, and had lived in the Netherlands from 1777 to 1787.12 To raise money to buy more modern-cut types, Enschedé even sold a great deal of its historical materials (punches and matrices) as scrap metal beginning around 1808. In the 1811 government survey, they report 250 (sets of ) matrices, 120 of punches, 220 moulds, and three furnaces. They also report the names of the

fleischman / wetstein / enschedĂŠ 63

R. & H. F. Wetstein, Epreuve des caractĂ¨res, 1741. Cat.nr. 6 (reduced).

64 fleischman / wetstein / enschedé

foundry’s fifteen workmen, but not the annual profit.13 There is no question, however, that they were the largest foundry in the country, their only viable domestic competitor being Harmsen & Co. (see pp. 117–120), whom they bought out in 1818. In 1819, the German punchcutter F.W. Matthes came to work for Enschedé. He left after only three years, but in the meantime he had trained the Haarlemmer Martinus Hübner (1803/04–1871). Hübner was to continue with the firm until 1869, cutting among other things various oriental types, scripts, and titling capitals. In 1893, Charles Enschedé called him the last Dutch punchcutter.14 After that time, a few foreign (in particular German) engravers/punchcutters were to work for the foundry. Worth noting is Gotlieb Schlegelmilch (1857/58–post-1918?), whose work for Enschedé in the years 1874 to 1886 included the cutting of an Arabic and a Balinese type. In the nineteenth century, however, most of Enschedé’s types were acquired from abroad. The ‘complete’ specimen of 1841 (cat.nr. 27) for example shows types from the Brussels foundry of Th.S. Gando (absorbed by Enschedé in 1836), as well as from Laurent & Deberny, Petibon, Haenel, and Nies.15 The Enschedé foundry had 54 employees in 1841, the highest number before the middle of the century. In 1846, Enschedé began to copy types of other foundries electrolytically, which was not against the law in the Netherlands (then as now, most countries offered little or no protection for type designs). The first was from one of the English typefoundries, who refused to sell matrices (see cat.nrs. 31, 33). Enschedé themselves stopped cutting new punches – with the exception of nonlatin types – for fear of electrolytic copying by their competitors.16 Since electrolytic copying saved the great expense of making new punches, Enschedé was able to supply type cast in their electrolytic matrices at very competitive prices. Not infrequently, matrices were even specially made for printers who had seen something to their taste in foreign type specimens, but were prepared to wait if Enschedé could offer it to them cheaper. Charles Enschedé (1855–1919) became director of the foundry in 1887.17 He took a great historical interest in the typefounding trade, and in fact laid the foundations for the current Museum Enschedé. This museum began to take form after the 1903 exhibition commemorating the twohundredth anniversary of the foundation of the firm. Charles Enschedé’s researches resulted in a number of publications, the most important

among them certainly the (anonymous) Gedenkschrift in 1893, and Fonderies de caractères in 1908, which expanded on the earlier work.18 Fonderies was to contribute greatly to the importance attached to Enschedé’s historical typographic material. Much of this material had been displayed in their Specimen de caracteres typographiques anciens in 1867 (cat.nr. 83), more or less a remake of their famous 1768 specimen. They no longer sold type cast in the old matrices, but for a long time the Enschedé printing office attracted lucrative orders, especially from abroad, with these exclusive types.19 Meanwhile, the foundry was overtaken by the youthful zeal of its great domestic competitor: Typefoundry Amsterdam, successor to N. Tetterode, where S.H. de Roos had worked as artistic adviser since 1907. The type specimens designed by De Roos and the appearance of his Hollandse Mediæval text type in 1912 helped the Amsterdam firm become the trend-setter for Dutch typography. The German typefoundries held a large market share as well. The Enschedé typefoundry barely participated in new trends in typography at this time. Charles Enschedé always remained a great admirer of Fleischman, and detested, for example, the work of William Morris. His half brother, the leading book historian and typographic critic J.W. Enschedé, criticized him for this.20 Leo Hagedoorn, head of Enschedé’s photo-engraving department, wrote in his obituary of Charles Enschedé: ‘He rightly considered the uninspired filling in with distracting flourishes, or the forcing of words or lines of type into stiff rectangles to be expressions of passing fads. A swing away from them is already apparent. Occasionally, at the special request of a client or at the insistence of a technically unqualified traveller, some of that so-called “modern” setting was executed. Mr. Enschedé resigned himself to it – though only as an exception – and afterwards looked with even greater pleasure than before at the beautiful, distinguished old specimens in his collection.’21 This attitude was, of course, miles away from that of their Amsterdam competitor, who quickly took advantage of the latest market demands. Enschedé certainly didn’t fail to notice the success that Typefoundry Amsterdam had with the typography and type designs of S.H. de Roos. But it was only in 1925 that they brought out a contemporary text-type of their own. That was Nassau by their in-house draughtsman Dirk Scholten (1890–1940), a design following along the general lines of De Roos’s Hollandse Mediæval, which had meanwhile become immensely popular. The

fleischman / wetstein / enschedé 65

appearance in that same year of Lutetia, which Jan van Krimpen (1892–1958) had begun on commission from Enschedé late in 1923, attracted much more attention. The first sizes were ready in 1925 and, like Nassau, were hand cut by P.H. Rädisch (1891–1976). This accomplished German punchcutter, one of the last practitioners of his craft, worked at the foundry in the period 1910 to 1957.22 The Dutch and foreign reviews of Lutetia were all very enthusiastic. The most important thing about the appearance of this type, wrote one Dutch reviewer, was the fact ‘that the venerable firm of Enschedé has now come out, not with an ancient 15th- or 16th-century type, but with something new, something fresh, and at the same time, something good’.23 Van Krimpen worked in-house at Enschedé from 1925. Modernism was flourishing in the Netherlands at that time, with the Wendingen Style of H.Th. Wijdeveld, and the New Typography, whose most important (Dutch) exponent was Piet Zwart. Van Krimpen, however, wanted nothing to do with the modernist movement. He was to design refined, classical types for books, and had no interest in the world of advertising. From their own productions, Enschedé could supply the printer with only a limited selection of ‘high-brow’ types, in sharp contrast with Typefoundry Amsterdam. The foundry issued a general specimen in 1932 (cat.nr. 76), and a comparison with Typefoundry Amsterdam’s general specimen, probably from the same year (cat.nr. 342), is telling. The Enschedé specimen contains few contemporary book and text types, no contemporary display types, and shows no practical examples of the types in use. The types are displayed in settings of stories from an early nineteenthcentury collection, Camera obscura (1839) by Hildebrand (pen-name of Nicolaas Beets). The classic book typography can safely be attributed to Van Krimpen. The design of Typefoundry Amsterdam’s specimen is significantly more fashionable than Enschedé’s, with the preliminaries set in a contemporary sans-serif (Nobel). One or two samples are even designed following the principles of the New Typography. In contrast with Enschedé, Typefoundry Amsterdam also had the necessary types in house for modern layouts, such as Transito by Jan Tschichold and City by Georg Trump (the latter cast by Berthold for Typefoundry Amsterdam, who sold it under the name Métro). Their specimen also shows a wide assortment of borders, ornaments, vignettes, and initials. With his type designs and typography, Jan van Krimpen was to bring the Enschedé name renown

in the world of the book. In his company history in Het huis Enschedé (cat.nr. 78), he includes his own name in a list of specialists working for the firm, writing of ‘J. van Krimpen, whom Enschedé commissioned in 1923 to draw a new type (later named Lutetia), and who joined the firm in 1925; who added a notable number of new type designs to the foundry’s holdings, devoted much care and concern to their typography, and whose activities brought about many new contacts abroad – for both the foundry and the printing office – often resulting in many important commissions for the printing of books’.24 English and American bibliophile publishers in particular had Van Krimpen design books for them at Enschedé, many of them making use of their historical types. Enschedé issued several more Van Krimpen type designs after Lutetia, the best known being Romanée (roman 1929, italic 1952), Romulus with Cancelleresca Bastarda as an alternative italic (1937), and Spectrum (1952). Most of his types were also made available for hot-metal typesetting by the Monotype Corporation.25 In fact, after Lutetia, none of the foundry versions of his types was produced in a full range of sizes. Van Krimpen kept in close contact with Stanley Morison at Monotype’s London office. Enschedé also cast many Monotype faces for hand setting, including Baskerville, Century Schoolbook, Gill, Perpetua, and Times. The traditions established at Enschedé by Jan van Krimpen were carried on by Sem Hartz (1912–1995), best known as a designer of postage stamps, and Bram de Does (b. 1934). Enschedé produced one book-type by Hartz. This was Emergo (1949) – cast only in 12 point, and in the event never issued commercially – which became the exclusive type of Hartz’s own private press, the Tuinwijkpers.26 De Does, who worked for Enschedé as typographic designer from 1958, drew his Trinité (1982) for them on commission. This text type for photographic setting has a choice of lengths for its ascenders and descenders, and was produced in several versions finely incremented in weight and width. Trinité has become extremely popular in the Netherlands in its PostScript version.27 Enschedé’s last metal ‘type’ was commissioned by Bram de Does: the Kaba Ornaments (1987), which he designed for his own private press, the Spectatorpers. Henk Drost (b. 1932), who had studied under Rädisch, engraved the matrices for this set of six ornaments pantographically.28 Enschedé continued to sell metal type for hand setting until 1990. Although the foundry did not survive quite long enough to see the 250th

66 fleischman / wetstein / enschedé

anniversary of its foundation in 1993, a small book appeared for the occasion. In it Bram de Does wrote about his personal ‘Enschedé feeling’: ‘It was a pleasant, romantic combination of harmony, symmetry and quality in the field of letters, ornaments, music printing, wood-cuts, and engravings, mixed with the scent of seasoned paper with deckle edges; somehow special, sometimes quite old fashioned, and above all with a belief in the capabilities of the individual. For me there was no feeling of rigourous renewal, production, or functionalism, and certainly not of stateliness, authority, or power. Later, when I worked there, I realized that it was just this last in the eyes of many.’29 Joh. Enschedé in Haarlem is now active primarily in the field of security printing, postage stamps, and bank notes. In 1992, their commercial printing division moved to Amsterdam, where it joined Enschedé’s subsidiary Spin/Van Mantgem. ml & jal References Charles Enschedé, Typefoundries in the Netherlands, translated and revised by Harry Carter, Haarlem 1978. [Charles Enschedé], De lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen: gedenkschrift ter gelegenheid van haar honderdvijftig-jarig bestaan op 9 maart 1893, Haarlem 1893. Harry Carter, ‘A short history of the firm’, in The house of Enschedé 1703–1953, Haarlem 1953, pp. xxxi–lxi. J. van Krimpen, ‘Een korte geschiedenis van het bedrijf’, in Het huis Enschedé 1703–1953, Haarlem 1953, pp. xxxi–lii. J. van Krimpen, ‘The house of Enschedé, Haarlem 1703–1953’, The Penrose Annual, 47 (1953), pp. 24–27. Just Enschedé, Enschedé aan het Klokhuisplein, Haarlem 1991. I.H. van Eeghen, De Amsterdamse boekhandel, 5 vols., Amsterdam 1960–78, vol. 4, pp. 168–182, vol. 5, p. 298. John A. Lane, The Enschedé type specimens of 1768 and 1773: a facsimile with an introduction and notes, [Amsterdam, etc.] 1993. Huib van Krimpen, ‘Type design in the Netherlands and the influence of the Enschedé foundry’, in the ‘On type’ column in Fine print, 15 (1989), pp. 189–197. Adieu lettergieterij Enschedé: het einde van een bijna 250-jarig bestaan alfabetisch betreurd door 26 medewerkers, compiled and edited by Bram de Does and Henk Drost, Aartswoud 1993. Notes 1. According to agreements of 22 and 29 January 1751, cited in the Gedenkschrift, pp. 21–22, 68, the foundry and printing office operated on the account of Johannes Enschedé alone effective retroactively from the beginning of that year. The foundry’s 1757 specimen was still issued under both names,

however, as was the (music) printing office’s 1761 Haerlemse zangen (foreword dated 1 December 1760). In The house of Enschedé, p. xxxv, Harry Carter says that Johannes took over the foundry in 1758, perhaps relying on the fact that the 1757 specimen names Izaak and Johannes, while an undated specimen of Fleischman’s music type assigned to the year 1759 names Johannes alone. Another undated specimen of Fleischman’s music assigned to the year 1760, however, names both Izaak and Johannes. 2. With the death of Johannes Enschedé in 1780, the name Joh(annes) Enschedé & Zonen ceases to be a literal description of the heads of the firm and is therefore strictly a name for the firm itself. No particular form of the name was legally designated, however, until it became a limited company in 1932. The foundry nearly always used the abbreviation ‘Joh.’, but they did use the full form in print on occasion, as in a single leaf specimen of vignettes ca. 1833 (cat.nr. 21). 3. The words ‘Grafische Inrichting nv’ constituted an official part of Enschedé’s name from 1932, when it became a limited company, to at least 1953, but the foundry nearly always used the more traditional form. They briefly used the form ‘Lettergieterij Enschedé’ in their type specimens around 1972 when the firm’s status changed from ‘nv’ to ‘bv’. 4. The Jonge Roelensteeg houses, purchased in 1727, housed both the printing office and the foundry, the latter occupying two rooms in 1738. Lodewijk Kok, overseer of the printing office, and later associated with the foundry of Jacob Cambier and Jan Roman, lived there in 1741. The Wetstein family had earlier purchased a house on the Kalverstraat (wijk 24, no. 2862, now no. 10), and rebuilt it in 1728 after the purchase of the Jonge Roelensteeg houses behind it. The 1728 gable stone ‘De Wetsteen’ (The Whetstone) from the Kalverstraat house survives in the collection of the Koninklijk Oudheidkundig Genootschap, see O.W. Boers, ‘Een teruggevonden gevelsteen uit de Kalverstraat’, Amstelodamum: maandblad voor de kennis van Amsterdam, 46 (1959), pp. 221–224, and R. van der Meulen, ‘Het bibliopolium te Amsterdam’, Eigen haard, 1884 (no. 52), pp. 635–638. Fleischman moved to Edam for a time after Wetstein had taken over the foundry, and Wetstein apparently sent his casters there to assist him. 5. The Koolmarkt became known as the Klokhuisplein around 1800. Enschedé expanded its Klokhuisplein facilities over the years, and added buildings elsewhere for some of its printing activities. The foundry remained in the Klokhuisplein complex until it closed, but opened an office and stockroom at Oranjestraat 7 (near Noordeinde), The Hague, tel. 14727, in January 1925 (untitled house journal, December 1924). 6. A manuscript claimed to be in Fleischman’s own hand, published in Frans A. Janssen, Fleischman on punchcutting, Aartswoud 1994, includes some biographical information. 7. The on-line stc-Netherlands records several books for 1676. It first records the imprint, ‘ex off. Wetsteniana’ in

fleischman / wetstein / enschedé 67

1685. The Library of the Royal Dutch Book Trade Association at the Amsterdam University Library has J.H. Wetstein’s album amicorum, begun before he reached the Netherlands, but it gives only a vague idea that he had some interest in printing. 8. For the Greek types of Wetstein and Kis, see John A. Lane, ‘From the Grecs du Roi to the Homer Greek: two centuries of Greek printing types in the wake of Garamond’, in Greek letters: from tablets to pixels, New Castle, Delaware 1996, the proceedings of a congress held by the Greek Font Society, Athens, 7–10 June 1995. 9. Jallason was a partner in the Grover foundry in London from 1723 to 1725 (see Michael Treadwell, ‘The Grover foundry’, Journal of the Printing Historical Society, 15 (1980/81), pp. 36–53, at p. 48). For what little is known of the rest of his career, see Lane, The Enschedé type specimens of 1768 and 1773, [Amsterdam, etc.] 1993, p. 29. 10. Fleischman’s types were already imitated before or soon after his death (see Typefoundries, pp. 243–244, 385–386). In the course of the twentieth century, various interpretations of his roman and italic appeared: one by Georg Belwe in 1927 for Ludwig Wagner, and one for photosetting by Harald Brödel in 1985 for Typoart. A former Typoart employee, Erhard Kaiser, designed a digital version issued in late 1993 by the Dutch Type Library (see p. 291). 11. Gedenkschrift, p. 9. 12. For a brief biography of Bessemer, see ‘19th-century type-specimen books: no. 1 – Anthony Bessemer, London 1830’, Journal of the Printing Historical Society, 5 (1969), pp. [99]–[132]. See also Typefoundries, p. 409, note 1. 13. B.P.M. Dongelmans, Van Alkmaar tot Zwijndrecht: alfabet van boekverkopers, drukkers en uitgevers in Noord-Nederland 1801–1850, Amsterdam 1988, under Haarlem – Enschedé. The forms refer to the punches as counter-punches. 14. Gedenkschrift, p. 153. For Hübner, see also Nieuwsblad voor den boekhandel, 51, no. 19 (7 March 1884), which quotes (without date) a recent account of Hübner from the Algemeen Handelsblad. 15. Gedenkschrift, pp. 112–113. 16. Gedenkschrift, pp. 130–131. See also the history of Typefoundry Amsterdam in the present catalogue, p. 22. Enschedé apparently continued to make electrolytic copies of foreign type designs into the twentieth century. In a 1908 circular (with printer’s code 2500.27.3.08), J.G. Schelter & Giesecke complained that their Anker Romanisch had been brought on the market without permission under the name ‘Romein letter’: ‘We feel obliged to point out that we alone have the right of ownership over this type, and that Joh. Enschedé & Zonen has neither purchased matrices of our Romanisch, nor obtained the rights to copy this type’. Enschedé appears to have issued their copy as series 57 (see cat.nr. 66, ca. 1904). 17. J.W. Enschedé wrote an excellent biography of his halfbrother: Mr Charles Enschedé 1855–1919: geschetst voor familieleden, vrienden en bekenden, Haarlem (Christmas Eve) 1919,

34 pp. The Enschedé family probably found this piece too critical, with the result that it survives only in the form of proofs (in the collections of Museum Enschedé, Haarlem). Fragments are quoted in Mathieu Lommen, ‘Een “stille strijd” over William Morris: Charles en J.W. Enschedé’, Bulletin Stichting Drukwerk in de Marge, 19 (spring 1991), pp. 20–30. 18. A revised English edition of Fonderies by Harry Carter appeared in 1978 as Typefoundries in the Netherlands. 19. In a 1918 interview with M.J. Brusse, Charles Enschedé said that the ancient types were no longer sold because they demand a ‘worthy’ use: ‘We have repeatedly refused requests for printing in historic types for books that we consider inappropriate for them. One must hold a precious possession in esteem. Our forefathers have reminded us of this repeatedly in their memoranda.’ This as paraphrased in [M.J. Brusse], ‘Een eerwaardig oud bedrijf’, in his column ‘Onder de menschen’, Nieuwe Rotterdamsche Courant, 9 March 1918. 20. See Lommen (see note 17). 21. Leo Hagedoorn, ‘Mr. Charles Enschedé, de Meester’, Het illustratie-bedrijf, supplement to the weekly Graficus, 16 (2 September 1919), pp. 1–3. 22. His autobiography was published under the title, A tot Z: een autobiografie van P.H. Rädisch, staalstempelsnijder, with a foreword by P. Jacobs and an introduction by H.M. Drost, Haarlem 1979. See also John A. Lane, ‘Twentieth-century punchcutters’, Matrix, 11 (1991), pp. 7–23, with a brief addendum in Matrix, 12 (1992), pp. 221–222. 23. Ad Stok, ‘De Lutetia’, De tampon, 5 (1925), no. 12 (November), pp. 310–311. This review builds on that by P. Bausch, ‘De letter Lutetia’, Nieuwe Rotterdamsche Courant, 4 July 1925. The Dutch reviews have been collected in Over de Lutetia: de eerste drukletter van J. van Krimpen, compiled by Mathieu Lommen, Woubrugge, forthcoming 1998. The best known reviews are those by Stanley Morison, which appeared anonymously in The Fleuron, 5 (1926), pp. 191–192 (roman) and 6 (1928), pp. 215–216 (italic). 24 J. van Krimpen, ‘Een korte geschiedenis van het bedrijf’, Het huis Enschedé 1703–1953, Haarlem 1953, pp. xxxi–lii, at p. l. 25. Monotype also issued Spectrum in photo and digital form. More recent digital versions of Van Krimpen’s types include (up to the present time) Romanée (The Enschedé Font Foundry 1995) and Frank E. Blokland’s free interpretation of Haarlemmer (Dutch Type Library 1995). 26. After Hartz’s death, Jan Keijser in Woubrugge acquired his fount of Emergo type for his own private press, the Avalon Pers. Hartz also designed the text type Juliana for Linotype (1958) and drew a semi-bold version of Van Krimpen’s Spectrum for Monotype in 1972. 27. The Enschedé Font Foundry issued Trinité in digital form in 1992. In the same year, they also issued De Does’s Lexicon. 28. At the completion of the Kaba Ornaments in January 1987, Bram de Does’s Spectatorpers issued a broadside

68 wetstein / enschedé

specimen in an edition of ten copies, with the heading, ‘Ornamenten zijn de werkelijk zichtbare muziek. Goethe’. The Kaba Ornaments are reproduced in Mathieu Lommen, Letterontwerpers: gesprekken met Dick Dooijes, Sem Hartz,

Chris Brand, Bram de Does, Gerard Unger, with an introduction by John Dreyfus, Haarlem 1987, pp. 60, 64. 29. Bram de Does, ‘Het Enschedé-gevoel’, contribution C in Adieu lettergieterij Enschedé, Aartswoud 1993.

Wetstein Proeven

¶ 6 | Anno 1741. Epreuve des caractères de la nouvelle fonderie de R. & H.F. Wetstein à Amsterdam, & que l’on trouve à vendre chez euz. Num. 2. (Amsterdam) (R. & H.F. Wetstein) (1741) [1] bl.; plano (41,8 cm). Mediaan 2o: 1 blad. Gevergeerd papier zonder watermerk (in uba-ex.) Aangekondigd (met proef nr. 1 van 1740, ‘Typefoundries’ 67) in de ‘Haarlemsche Courant’ van 3 augustus 1741. ‘Typefoundries’ 70. Prov. (aantekening in inkt voorin): Archieves Deberny & Peignot (Paris). Met (1743?)-proef (cat.nr. 7) gebonden in papieren band (stroommarmering; 19e-eeuws); rood leren rug-etiket gestempeld ‘Fonderie Wetstein’. º OG 96-2 (1)

¶ 7 | Letterproef van de gietery van Hendrik Floris Wetstein, tot Amsterdam. (Amsterdam) (Hendrik Floris Wetstein) [1743?] [1] bl.; plano (53,1 cm). Mediaan 1o: 1 blad. Gevergeerd papier met watermerk: ‘IV’ = Strasbourg fleurde-lis. Volgens gegevens in ‘Typefoundries’ moet proef 1743 of laat 1742 worden gedateerd. ‘Typefoundries’ 72. Prov. (potloodaantekening voorin): Archieves Deberny & Peignot (Paris). Met 1741-proef (cat.nr. 6) gebonden in papieren band (stroommarmering; 19e-eeuws); rood leren rug-etiket gestempeld ‘Fonderie Wetstein’. º OG 96-2 (2)

Joh. Enschedé & Zonen Algemene proeven

¶ 8 | Epreuve de caracteres, qui se fondent dans la nouvelle fonderie de caracteres de Isaac & Jean Enschede à Haarlem. Deuxieme edition augmentée. Augmentée & ameliorée jusqu’ à l’an 1748. (Haarlem) (Enschede) (1748) [vi] p., [31] bl.; ill.; 22,3 cm.

Klein Mediaan 8o: π1 [= χ3?] 2π2 A4(A3+χ4(–χ3 [= π1?])) B-E4 F4(F2+2χ2) [G]2 = 34 bl. ($1-2). Katern 2χ is Schrijf 4o. Met 2 houtsneden: drukkersmerk op titelpagina (π1) en portret van Laurens Koster (2π1).

Gevergeerd papier met watermerk (2π, A-G, χ): ‘IV’ = [?] Strasbourg lelie; (2χ): ‘C & I Honig’ = [?] (van vilt- of vormkant); (π1): zonder watermerk (in uba-ex.). π1 in ex. b heeft horizontale kettinglijnen, maar is toch waarschijnlijk 8o. ‘Typefoundries’ 80. Katern 2χ bevat ‘Groote Canon Duyts.’ en ‘Kleyne Canon Duyts.’, respectievelijk 1748 en 1749 gedateerd. Ex. a: potloodtekening voorstellende een man op F4v. Ex. b: halfperkament, platten bekleed met papier (kammarmering). Ex. a: papieren band (stroommarmering). º O 96-32 [= ex. a]; O 96-39 [= ex. b]

enschedé 69

¶ 9 | Proef van letteren, welke gegoten worden in de nieuwe letter-gietery van Izaak en Joh. Enschede te Haerlem. Derde uytgave. Vermeerderd en verbéterd tot het jaar 1757. (Haarlem) (Enschede) (1757) [x] p., [42] bl.; ill.; 24 cm.

Groot Post 8o: π2 2π4(–π4) 3π1 [A]-[B]2 [C]4(C3 + χ1) 2χ1 [D]4(±D2) [E]-[G]4 [H]2 [I]4 [K]2 [L]4 [M]2 + 1 bl. met een kopergravure = 47 bl. Gevergeerd papier met watermerk: ‘P Thomas/Fin Angoumois’ = Strasbourg lelie. Met 3 kopergravures inclusief frontispice (π1) en vignet op titelblad (π2); de derde gravure (tussen 2π en 3π) is niet in de collatieformule opgenomen. Vervaardigd door Adolf van der Laan naar tekeningen van Van der Laan en Taco Hajo Jelgersma. Zie John A. Lane, ‘The Enschedé type specimens of 1768 and 1773’, 1993. ‘Typefoundries’ 100.

3π = Jan Olthoff, ‘Op de proeven der beroemde letter-gietery van Izaäk en Johannes Enschedé te Haarlem’ (gedicht); χ = Kleyne Paragon; 2χ = Kleyne Text. Halfperkament, platten bekleed met papier (kammarmering). º O 96-40

¶ 10 | Proef van letteren, welke gegooten worden in de nieuwe Haerlemsche lettergietery van J. Enschedé. (Haarlem) (Enschedé) 1768. Front., [xxxiv] p., [80] bl. + 6 verdere bl. met kopergravures; ill.; 22,2 cm.

Klein Mediaan 8o: π2 A-D4 [a]-[k]4 [l]6 [m]-[n]4 [o]4(o3 + χ1) [p]4 2χ1 [q]-[t]4 + 6 verdere bl. met kopergravures (inclusief één uitslaand blad) = 104 bl. ($1-3). Voor watermerken, zie Lane. Met 8 kopergravures inclusief vignet op titelblad (π1), en portret van Johannes Enschedé (π2); de andere zes gravures

Left: a portrait of the punchcutter J. M. Fleischman (Haarlem Gemeentearchief: 53-13749K). Photograph: Frank van der Wijden, Haarlem. Right: the copperplate etching made from the drawing, for insertion in J. Enschedé, Proef van letteren, 1768. Cat.nr. 10 (copy a) (both reduced). The etching was executed in 1769 by Cornelis van Noorde, who may have made the drawing as well. The etching is here shown in its earlier state, giving the year of Fleischman’s birth as 1700, changed to 1701 in the later state (both dates are incorrect).

70 enschedé

zijn niet in de collatieformule opgenomen. Vervaardigd door Adolf van der Laan en Cornelis van Noorde naar tekeningen door Van der Laan, Van Noorde en Taco Hajo Jelgersma (zie Lane). χ, 2χ, en portret van J.M. Fleischman, waarschijnlijk in 1769 toegevoegd. John A. Lane, ‘The Enschedé type specimens of 1768 and 1773’, 1993; ‘Typefoundries’ 114. Met gegraveerde portretten van Johannes Enschedé en J.M. Fleischman. ‘Lyst der pryzen’ achterin (afz. gecat., cat.nr. 235); ‘Oude Hollandse letteren.’ = katern t. Prov. ex. d (ex libris): Fred. Muller. Prov. ex. c (handtekening): Frederik Muller. Ex. d: rood geitenleer, goudgestempeld, vergulde snede, gemarmerde schutbladen. Ex. c: bruin kalfsleer (kievitsmarmering), goudgestempelde rug, blindgestempelde platten, snede met kievitsmarmering, sporen van leren rug-etiket: ‘Letter/gietery/van/ Enschedé.’, leeslint, gemarmerde schutbladen. Ex. b: groen halflinnen, blindgestempeld, platten bekleed met papier (ringkiezelmarmering), papieren rug-etiket. Ex. a: bruin gemarmerd kalfsleer, stijfselsnede, 1773 rugetiket (band door de gieterij zelf uitgegeven) (‘Vermeerdering ...’, 1773 (cat.nr. 11) meegebonden voor ‘Lyst der pryzen’). Ex. a en c: χ ontbreekt. Ex. b: 2χ ontbreekt. º O 96-1 (1) [= ex. a]; O 96-7 (1) [= ex. b]; O 96-29 (1) [= ex. c]; O 96-30 (1) [= ex. d]

¶ 10a | Epreuve de caractéres qui se fondent dans la nouvelle fonderie de lettres de J. Enschedé, à Harlem. (Harlem) (Enschedé) 1768. Front., [x] p., [78] bl. + 6 verdere bl. met kopergravures; ill.; 21,7 cm.

Klein Mediaan 8o: π2 A4 [a]-[k]4 [l]6 [m]-[t]4 + 6 verdere bl. met kopergravures (inclusief één vouwblad) = 90 bl. ($1-3). Voor watermerken, zie Lane. Met 8 kopergravures inclusief vignet op titelblad (π1), en frontispiece (π2); de andere zes gravures zijn niet in de collatieformule opgenomen. Vervaardigd door Adolf van der Laan en Cornelis van Noorde naar tekeningen door Van der Laan, Van Noorde en Taco Hajo Jelgersma (zie Lane). Dezelfde druk als de Nederlandse uitgave behalve π2 A4 i.p.v. π2 A-D4. Portret van J.M. Fleischman waarschijnlijk in 1769 toegevoegd, net als misschien Franse voorpagina’s. John A. Lane, ‘The Enschedé type specimens of 1768 and 1773’, 1993; ‘Typefoundries’ 114. Met gegraveerde portretten van J.M. Fleischman en Johannes Enschedé. ‘Lyst der pryzen’ achterin (afz. gecat., cat.nr. 235); ‘Oude Hollandse letteren.’ = katern t. Halfleer (kalfs), vergulde rug, rood geitenleren rug-etiket:

‘Epr/de/Cara’, later marmerpapier op platten, geverfde snede. Twee enkelbladen van de Nederlandse uitgave (χ en 2χ) komen soms ook in de Franse uitgave voor, evenwel niet in dit exemplaar. º O 96-19 [1]

¶ 11 | Vermeerdering van meest nieuw gesnedene letteren, in de Haarlemsche letter-gietery van Johannes Enschedé. Zedert 1768 tot 1773. [Haarlem] (Enschedé) (1773). [16] bl.; 21,9 cm.

Klein Mediaan 8o: [A]2 χ1 2χ1 [B]4 3χ1 [C]4 4χ1 = 16 bl. Voor watermerk, zie Lane. John A. Lane, ‘The Enschedé type specimens of 1768 and 1773’, 1993; ‘Typefoundries’ 119. Bruin gemarmerd kalfsleer, stijfselsnede, 1773 rug-etiket (band door de gieterij zelf uitgegeven). Gebonden met ‘Proef van letteren’, 1768 (cat.nr. 10) en ‘Lyst der pryzen’, 1769? (cat.nr. 235). º O 96-1 (2)

¶ 12 | Proeve van letteren, welke gegoten worden in de Haarlemsche lettergietery van Joh. Enschedé en Zoonen, [Haarlem] (Enschedé) 1806. [vi] p., [105] bl.; 21,7 cm.

Klein Mediaan 8o: π4(–π4) χ [A]4 2χ [B]-[D]4 [E]4(E3 + 3χ1) [F]4(±F4) [G]4 [H]4(–H4) [I]2(I2 + 4χ1) [K]-[2A]4 [2B]6 [2C]2 = 108 bl. χ en 2χ waarschijnlijk conjugaat. Gevergeerd papier met watermerk: ‘D & B/F DAngoumois’ = lelie (van vilt- of vormzijde). Met kopergravure als titelvignet. Gesign. m.o.: A. van der Laan inv. et fec. (zie cat.nr. 10). Proef is in gebruik van 1806 tot 1816, en met 1816-proef tot 1825. Fols χ, 2χ, en misschien ook andere bladen zouden van na 1806 kunnen zijn, maar lijken op hetzelfde papier gedrukt te zijn. ‘Typefoundries’ 146. Papieren band (kievitsmarmering). Ex. b met latere, rood linnen rug en 20e-eeuws bedrukt rug-etiket, en met 2 bladen van ca. 1809 (één blad tussen I2 en 4χ ingeplakt en één gevouwen en los ingevoegd tussen V3 en V4, cat.nrs. 13, 14). Ex. a: χ, 2χ, 3χ, 4χ, V-Z, 2B-2C ontbreken; A1, C2,4, E3, F1, G1, L4, M1,2 gecanceld (dus 71 bl.); M3,4 tussen N en O gebonden. º LP 20a; LP 20b

¶ 13 | Dubbelde kapitalen. [Haarlem] [Joh. Enschedé en Zoonen] [ca. 1809]. [1] bl.; 14,4 cm. Schrijf 4o?: 1 blad. Fictieve titel.

enschedé 71

Joh. Enschedé en Zoonen, Proeve van letteren, 1806. Cat.nr. 12 (original size). The roman and italic reproduced come from the foundry of Christoffel van Dyck and his successors. The roman can be safely attributed to Van Dyck himself, but puzzles remain concerning the italic. In their earlier specimens, Enschedé printed this roman and italic from the standing type of the specimens of Van Dyck and his successors, but here they use freshly cast type. They destroyed the matrices soon after.

72 enschedé

bloemen nr. 1-17 bevat. Waarschijnlijk ouder dan 3 bladen bij Museum Enschedé, ca. 1810 (‘Ornament bloemen, volgens de Fransche smaak.’, ‘Bloemen, volgens de Fransche smaak.’, en ‘Dubbelde kapitalen, volgens de Fransche smaak’), gebonden achterin hun 1768-proef (ex. 8). ‘[Dubbelde Paragon] Ornament-bloemen.’ nr. 1-2 en ‘Vervolg van Paragon [bloemen].’ nr. 18 (van deze drie komt alleen Paragon bloem nr. 18 in 1816-proef voor). Los in ‘Proeve van letteren’, 1806 (cat.nr. 12). º LP 20b

¶ 15 | Proeven van drukletteren, der lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen. Tweede gedeelte. Haarlem, (Enschedé) 1816. (1 Januari) [25] bl.; 21 cm.

Klein Mediaan 8o: [A]-[D]4 [E]4(E1 + χ1) [F]4 = 25 bl. ‘Mijne Heeren!’ (A2r) 1 januari 1816 gedateerd. Velijnpapier met watermerk beneden aan één lange rand, midden in een halfvel: ‘J Cool & Co’. Bevat ‘de drukletteren, welke wij ons sedert de laatste tien jaren hebben aangeschaft’; het betreft dus een supplement op de 1806-proef (cat.nr. 12). Enkelblad χ bevat Collonel & Nonparel romein & cursief nr. 2. Papieren band (kievitsmarmering; 20e eeuws). º LP 21

¶ 15a | Proeven, voortspruitende uit de eerste Joh. Enschedé en Zonen, Proeven van drukletteren, 1816. Cat.nr. 15.

Gevergeerd papier met watermerk: kroon (van Amsterdamse wapen?). Waarschijnlijk ouder dan 3 bladen bij Museum Enschedé, ca. 1810 (‘Ornament bloemen, volgens de Fransche smaak.’, ‘Bloemen, volgens de Fransche smaak.’, en ‘Dubbelde kapitalen, volgens de Fransche smaak’) achterin hun 1768proef (ex. 8) gebonden. Bevat alfabetten Augustijn en Mediaan dubbelde kapitalen zonder opschrift; mogelijk een vroegere versie van de Dubbelde Augustijn en Mediaan nr. 2 in de 1816-proef. In ‘Proeve van letteren’, 1806 (cat.nr. 12) tussen I2 en 4χ ingeplakt. 3-4 cm van marge schoongesneden (dus 14,4 x 9,6 cm). º LP 20b

¶ 14 | Ornament-bloemen ... Vervolg van Paragon. [Haarlem] [Joh. Enschedé en Zoonen] [ca. 1809] [1] bl.; 22,5 cm. Klein Mediaan 8o: 1 blad. Zonder titelblad. Bovenstaande titel samengesteld uit koppen. Gevergeerd papier met watermerk: ‘P Tomas/ Fin/[DAngoumois]’ = [?]. Supplement op de 1806-proef (cat.nr. 12), die Paragon

oprigting eener Javaansche drukkerij, naar het ontwerp van P. van Vlissingen, en onder deszelfs toezigt ter lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem vervaardigd. Te Haarlem, bij Johannes Enschedé en Zonen. 1824 22 p.; 30,8 cm. Groot Mediaan 4o: A-C4 = 12 bl. ($1-3: –A1,2), C4 blanco. Bijlage: Groot Mediaan 4o: [A]2 = 2 bl. Titel in het Nederlands op A1v en in het Frans op A2r: ‘Epreuves d’une première imprimerie Javanaise, dont les caractères ont été confectionnés, d’après le projet et sous la direction de P. van Vlissingen, a la fonderie de Jean Enschedé et fils a Harlem.’ Impressum van Franse titelblad: ‘A Harlem, chez Jean Enschedé et fils. 1824.’ Velijnpapier met watermerk beneden, midden aan één lange rand: [schrijfschrift] ‘Jan Kool & Co [hart]’ (van vormkant); bijlage gevergeerd papier met watermerk: ‘C & I Honig’. Met inleiding van P. van Vlissingen in het Nederlands en in het Frans. Met 1 bijlage (2 bl.): ‘Aanmerkingen voor den letterzetter.’ die tevens een letterkastindeling bevat. Ex. a en b: papieren band (kiezelmarmering), rug bruin. Ex. c: heelleer (rood geitenleer), gouden blindgestempeld, gemarmerde schutbladen, vergulde snede. Beide uitvoeringen van de band wellicht in opdracht van de gieterij gemaakt als gewone en luxe-uitgave. Bijlage alleen in ex. c.

enschedé 73

Ex. a: tweede schutblad uitgescheurd. º LPG 70a; LPG 70b; LPG 70c

¶ 16 | Nederlandsche wapens. Wapens der lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem. (Haarlem) (Enschedé) [1824?] [1] bl.; plano (43 cm). Klein Mediaan 2o: 1 blad. Kennelijk een afzonderlijke uitgave. Velijnpapier met watermerk beneden aan één lange rand, midden in een halfvel: ‘J Kool & Co’. Cat. typ. verz. dateert proef 1824. Dezelfde proef, maar zonder kader en met andere kop en onderschrift, in ‘Proeve van letteren ...’, 1825 (cat.nr. 17). Vignetten nrs. 1 tot 8. Stempels op achterzijde: ‘Bibliotheek Gemeente Archief Amsterdam’ en ‘Doublet’. º LPPL 36

¶ 17 | Proeve van letteren, welke gegoten worden in de Haarlemsche lettergietery van Joh. Enschedé en Zonen. Haarlem (Enschedé) 1825. (1 Julij) [42] bl.; 41,0 cm.

Klein Mediaan 2o: π2 [A]-[D]4 [E]2 [F]-[G]4 [H]2 [I]-[L]4 = 42 bl. Tweede titel op omslag: ‘Proeve van letteren der Haarlemsche lettergietery. 1825.’ Velijnpapier met watermerk beneden aan één lange rand, midden in linker halfvel: [schrijfschrift] ‘Hennessy hulpe’, behalve gevergeerd papier zonder watermerk of tranchefiles in de meeste bladen van ex. a (π, B2.3, C, E, H-L). ‘Voorbericht’ (π2r) 1 juli 1825 gedateerd. Gedrukt voor de Algemeene Tentoonstelling van Nederlandsche Nijverheid, Haarlem, juli 1825, waar deze proef met een gouden medaille werd bekroond (‘Nieuwsblad voor den Boekhandel’, 18 januari 1844). ‘Typefoundries’ 147. Prov. ex. c (stempels): ‘Bibliotheek Gemeente Archief Amsterdam’ en ‘Doublet’. Papieren band (rose); ex. b en c hersteld. Ex. c in 1826/27 heruitgegeven met ‘Proeve van letteren. Vervolg ...’, 1826 (cat.nr. 18); ‘Prijscourant’ [voor] 1827 (cat.nr. 236); gedrukte brief, 31 december 1826 (cat.nr. 227); ‘... Proef van eene nieuwe Text letter ...’, 1827 (cat.nr. 17a); alle afz. gecat. º LPF 13a; LPF 13b; 1318 A 1 [= ex. c]

¶ 17a | Proeve van binders-letteren, die in afgedeelde pakjes te bekomen zijn bij Johannes Enschedé en Zonen, lettergieters te Haarlem. (Haarlem) (Enschedé) [1825?] [4] bl.; 43,3 cm. Klein Mediaan 2o: [A]4 = 4 bl. Koptitel. Velijnpapier met watermerk (A1.4): ‘Hennessy’ (zoals ‘Proeve van letteren. Vervolg ...’, 1826, cat.nr. 18); (A2.3): [schrijfschrift] ‘Hennessy hulpe’ (zoals ‘Proeve van letteren’, 1825, cat.nr. 17). Datering op grond van Cat. typ. verz., en papier. Marmerpapieren band (20e-eeuws). º LPF 12

¶ 18 | Proeve van letteren. Vervolg op de letterproeven der lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem. (Haarlem) (Enschedé) [1826] [2] bl.; 39,0 cm. Klein Mediaan 2o: [A]2 = 2 bl. Koptitel.

Johannes Enschedé en Zonen, Proeve van binders-letteren, [1825?]. Cat.nr. 17a.

74 enschedé

Velijnpapier met watermerk beneden aan één lange rand, midden in linker halfvel: ‘Hennessy’. Datering op grond van aanbiedingsbrief 31 december 1826 (afz. gecat., cat.nr. 227). ‘Typefoundries’ 147 verwijst ook naar bladen vóór 1830 toegevoegd aan 1825-proef (cat.nr. 17). Prov. (stempels): ‘Bibliotheek Gemeente Archief Amsterdam’ en ‘Doublet’. Meegebonden in ex. c van ‘Proeve van letteren’, 1825 (cat.nr. 17). º 1318 A 1

¶ 18a | Haarlem den 5 Mei 1827. ... Proef van eene nieuwe Text letter, naar de engelsche smaak. ... Joh. Enschedé en Zonen. (Haarlem) (Enschedé) (1827) [2] bl.; vouwblad (25,9 cm). Klein Mediaan 4o: [A]2 = 2 bl. Titel ontleend aan tekst van brief op A1r. Velijnpapier met watermerk beneden aan één lange rand, midden in een halfvel: ‘J Kool & Co’. Ex. b meegebonden in ‘Proeve van letteren’, 1825, ex. c (cat.nr. 17). º LPBR 665; 1318 A 1 [= ex. b]

¶ 19 | Eerste vervolg op de proeve van letteren, welke gegoten worden in de lettergietery van Joh. Enschedé en Zonen. Haarlem (Enschedé) 1830 [19] bl.; 40,6 cm. Klein Mediaan 2o: [A]-[D]4 [E]-[F]2 = 20 bl., A1 blanco. Omslagtitel zonder ‘Haarlem’, maar verder gelijk aan hoofdtitel. Papier verschilt per exemplaar. Soort I: gevergeerd papier zonder watermerk of tranchefiles. Soort II: velijnpapier met watermerk beneden aan één lange rand: [schrijfschrift] ‘Hennessy hulpe’. Papieren band (grijs-paars); ex. b met latere zwart linnen rug met 20e-eeuws etiket. Ex. a papiersoort I (behalve katern F op soort II); ex. b papiersoort II. Ex. b: blanco A1 gecanceld; doorschoten met blanco bladen (velijnpapier met watermerk ‘J Kool & Co’ aan een lange rand, midden in één halfvel). º LPF 14a; LPF 14b

¶ 20 | Letterproef (Lettergieterij van Joh. Enschedé & Zonen, te Haarlem). (Haarlem) (Enschedé) [ca. 1832] [1] bl.; vouwblad (21,5 cm). Klein Mediaan 8o: [A]2 = 2 bl., A2 blanco. Fictieve titel. Velijnpapier met watermerk aan één lange rand, midden in het rechter halfvel: ‘J Kool & Co’ (van vormzijde). Alle lettertypen (plus een paar latere dubbelde kapitalen)

komen ook voor in ‘Tweede vervolg op de proeve van letteren’, 1836 (cat.nr. 23). Bevat: Garmond nr. 9 en twee soorten kapitalen (Dubbelde Parel nr. 2 en Dubbelde Robijn: romein en cursief). º LPBR 745

¶ 21 | Proef van vignetten en dubbelde kapitalen (Lettergieterij van Johannes Enschedé en Zonen, te Haarlem.). (Haarlem) (Enschedé) [ca. 1833] [1] bl.; 26 cm. Klein Mediaan 4o: 1 blad. Fictieve titel. Gevergeerd papier zonder watermerk (in uba-ex.). Vignetten volgen met nummering op ‘Eerste vervolg ...’, 1830 (cat.nr. 19). ‘Tweede vervolg ...’, 1836 (cat.nr. 23), laat nr. 311 tot 383 zien. Bevat: vignetten nr. 311 tot 322, drie soorten kapitalen (Dubbelde Parel nr. 2, Dubbelde Parel nr. 3, Dubbelde Robijn: romein en cursief), Nonparel Tremblés nr. 16, Brevier Handjes. Prov. beide exemplaren (stempel): ‘Bibliotheek Gemeente Archief Amsterdam’ (ex. b ook gestempeld ‘Doublet’). º LPBR 744a; LPBR 744b

¶ 22 | Tekst Syrisch met punten. ... Augustijn Arabisch met punten. ... Mediaan Noten. [Haarlem?] [Enschedé?] [ca. 1835?] [1] bl.; plano (21 x 25,8 cm). Oblong Klein Mediaan 4o: 1 blad. Titel uit koppen samengesteld. Velijnpapier zonder watermerk (in uba-ex.). Het is niet duidelijk of deze proef door de lettergieterij van Enschedé of door een drukkerij is uitgegeven. De drie lettertypen zijn van Enschedé en de teksten van het Syrisch en Arabisch zijn dezelfde als die in Enschedé, ‘Proeve van letteren’, 1825 (cat.nr. 17). º LPBR 747

¶ 23 | Tweede vervolg op de proeve van letteren, welke gegoten worden in de lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen. [Haarlem] (Enschedé) 1836 [6] bl.; 40,2 cm. Klein Mediaan 2o: [A]2(±A2) [B]-[C]2 = 6 bl. Bijlage Klein Mediaan 4o: 1 blad. Omslagtitel. Koptitel (A1): ‘Proeve van letteren. Vervolg op de letterproeven van 1825 en 1830’ (cat.nrs. 17 en 19). Velijnpapier met watermerk beneden aan één lange rand: [schrijfschrift] ‘Hennessy hulpe’. Bijlage velijnpapier met watermerk: zon (met, daarbinnen, [?] + hoofd, boven ‘[?]Y’) boven ‘[Van Ge]lder’. Bijlage: ‘Tabel-wit’ ingeplakt. Ex. a dwars doorgenaaid in omslag, ex. b oorspronkelijk

enschedé 75

dwars doorgenaaid, nu halflinnen met platten met oorspronkelijk omslag bekleed. º LPPL 20 [= ex. a]; LPF 15 [= ex. b]

¶ 24 | Proeve van letteren. ... Vignetten. Lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen, te Haarlem (Haarlem) (Enschedé) [ca. 1837] [2] bl.; 42 cm. Klein Mediaan 2o: [A]2 = 2 bl. Titel uit koptitels (A1 en A2) samengesteld. Velijnpapier met watermerk beneden aan één lange rand: [schrijfschrift] ‘Hennessy hulpe’. Deze proef bevat vignetten nr. 384-423. ‘Tweede vervolg op de proeve van letteren’, 1836 (cat.nr. 23) toont t/m nr. 383; ‘Proeve van drukletteren’, 1841 (cat.nr. 27) t/m nr. 644. Bevat: strikken aan een stuk, dubbelde kapitalen, vignetten. Prov. ex. b (stempels): ‘Bibliotheek Gemeente Archief Amsterdam’ en ‘Doublet’. Bij ex. b ontbreekt A1. º LPPL 21a; LPPL 21b

¶ 25 | Proeve van drukletteren. Lettergieterij van Joh. Enschedé & Zonen, te Haarlem. (Haarlem) (Enschedé) (1838) [4] bl.; 21,5 cm. Klein Mediaan 8o: [A]4 = 4 bl. Titel ontleend aan 1841-editie. Velijnpapier zonder watermerk. Onderaan A2-4 jaartal 1838, onderaan A1 jaartal 1836; bladen herdrukt in ‘Proeve van drukletteren’, 1841 (cat.nr. 27). Bevat: Dessendiaan nr. 9-14, Mediaan nr. 11-12. º LPBR 743

¶ 26 | Letterproef Lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen, te Haarlem (Haarlem) (Enschedé) [ca. 1840] [24] bl.; 26,5 cm. Klein Mediaan 4o: 24 enkelbladen. Fictieve titel. Firmanaam op elk blad; plaats ook op bl. [9], [12], [14], [24]. Velijnpapier zonder watermerk. Een supplement op de folio-proeven van 1825–1836. Vroeger dan de 1841-proef (cat.nr. 27) die dezelfde systematische ornamenten bevat. Een noot op bl. [7] vermeldt dat de Augustijn systematische ornamenten (nr. 1-13) de Augustijn bloemen nr. 13-25 in de ‘voorloopige proeven’ van begin 1838 vervangen. Bevat: kapitalen, fileten 45-48 en, voor het merendeel, systematische ornamenten (Groote Kanon 1-7, Klein Kanon 1-2, Dubbelde Augustyn 1-17, Augustyn 1-34, Half Augustyn 44-71). Bl. [3], [16]-[17], [21] komen in het uba-exemplaar niet voor, in het Museum Enschedé-exemplaar wel. Omdat deze bladen o.a. de hoogst genummerde systematische

ornamenten bevatten (Groote Kanon 6-7, Klein Kanon 1-2, Dubbelde Augustijn 12-17, Augustijn 31-34), zijn ze vermoedelijk van later datum dan de andere bladen. Verzameling losse bladen. Bl. [7] en de vermoedelijk latere bladen [3], [16]-[17], [21] ontbreken (wel aanwezig in het Museum Enschedéexemplaar, los achterin 13 B I: vóór 1, waar bladen [5], [6], [12], [14]-[15], [19], [20], [24] ontbreken). º LPBR 741

¶ 27 | Proeve van drukletteren. Lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen. Haarlem. (Haarlem) (Enschedé) 1841 [ii], [315] bl.; 22 cm.

Klein Mediaan 8o: π2 [A]-[L]8 [M]10 [N]-[Q]8 [R]4 [S]-[Y]8 [Z]4 [2A]-[2C]8 [2D]4 χ [2E]6(E1+2χ, E5+3χ) [2F]-[2G]8 [2H]4 [2I][2S]8 = 317 bl. χ, 2χ, 3χ zijn oblong 4o uitslaande bladen. Bandtitel: ‘Letterproef. 1841.’ Velijnpapier zonder watermerk. Ex. c: potloodaantekeningen van C. Le Blansch, houtgraveur, achterop K7, L1. Prov. ex. c (handtekeningen op titel- en schutblad): L. Loebenberg (uitgever), H. Le Blansch (auteur/houtgraveur), Corstiaan [= Christiaan] le Blansch (houtgraveur, met datum 1854). Ex. a en b: oorspronkelijk halflinnen met hoeken, gesprenkelde snede. Ex. c: contemporain zwart leer met gouden blindstempel, gesprenkelde snede. Ex. d: contemporain halfleer met hoeken, rug met goudstempel, platten met marmerpapier bekleed, gemarmerde snede. Ex. c: A2-5, A7-8, B1-4 ontbreken; K7, 2N8, 2O2, 2P2, 2P6, 2Q4-5 en het grootste deel van B7-8, 2B1 uitgescheurd; vele fragmenten uitgesneden; papier in eerste bladen beschadigd. º LP 22a; LP 22b; LP 22c; 1047 C 16 [= ex. d]

¶ 28 | Vervolg der letterproeven. Joh. Enschedé en Zonen. [Haarlem] (Enschedé) 1842 [11] bl.; 21,5 cm. Klein Mediaan 8o: [A]-[C] [D]-[G]2 = 11 bl. A-C zijn gevouwen 4o-bladen. Omslagtitel. Velijnpapier zonder watermerk. Losse bladen in blauw omslag. º LPBR 740a; LPBR 740b

76 enschedĂŠ

Cat.nr. 27 (original size).

enschedé 77

¶ 29 | Proeven ... van ... vereenvoudigde schrijfletters en ... rondes ... nogmaals proeven onzer Medianen nos. 11 en 12, ... tevens eene nieuwe curcijfsche letter ... Haarlem, October 1844. Joh. Enschedé en Zonen. (Haarlem) (Enschedé) (1844, October) [27] bl.; 21,6 cm.

Klein Mediaan 8o: π2 [A]-[D]2 [E]-[F] [G]-[O]2 = 28 bl., π1 blanco. E en F zijn gevouwen 4o bladen. Supplement Klein Mediaan 8o: [A]2 = 2 bl. Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan aanbiedingsbrief: ‘Hiernevens hebben wij de eer, HH. Boekdrukkers proeven aantebieden van drie soorten der nieuwe, thans algemeen in zwang zijnde “vereenvoudigde Schrijfletters” en daarbij behoorende “Rondes” ... Hierbij geven wij nogmaals proeven onzer Medianen nos. 11 en 12 ... waarbij wij tevens eene nieuwe curcijfsche letter hebben gevoegd ... Wij hopen eerlang een vervolg op onze Letterproef van 1841 uittegeven ...’ Velijnpapier zonder watermerk. Aanbiedingsbrief verwijst alleen naar de letters in katernen A-B. Katernen I-O vormen een supplement op ‘Platen voor Congrevischen druk’ 1-45 in ‘Vervolg der letterproeven’, 1842 (ex. bij Museum Enschedé: 13 B I: tussen 2 en 3). Bevat: schrijfletters (A1-B1); romein en cursief (B2-C1); vignetten (C2-D2); opgeslagen letters (E-F); ornamenten en 2 soorten versierde kapitalen (G1-H2); in kleur ‘platen voor congrevischen druk’ nr. 46-66 (I1-O2). De ornamenten zijn in de 1850-proef (cat.nr. 36) opnieuw genummerd. Supplement (bijlage) bevat Mediaan nr. 14, Garamond nr. 17 (met nieuwe cursief), Brevier nr. 13, Nonparel nr. 5. Losse dubbelbladen met aanbiedingsbrief. Ex. a: blanco π1 om de proefbladen gevouwen. Ex. a: E en supplement ontbreken. Ex. b: C en L ontbreken. º LPBR 738a; LPBR 738b

¶ 30 | Letterproef (Lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen, te Haarlem) (Haarlem) (Enschedé) [1845?] [6] bl.; 26,5 cm. Klein Mediaan 4o: 5 enkelbladen + 1 gevouwen oblong 2o. Fictieve titel. Velijnpapier zonder watermerk. De systematische ornamenten zijn een vervolg op die in de 8o-proef van oktober 1844 (cat.nr. 29); de nummers van de vignetten vallen tussen die in de proeven van 1844 en 1846; jaartal 1845 in vignet 941 (in druk). Bevat: ‘Nieuwste Fransche schriften’ (1 bl.), opgeslagen kapitalen 3 & 5 (1 bl.), Augustyn systematische ornamenten 60-75 (= 54-64 in de proef van 1850, cat.nr. 36) (2 bl.), filets 49-53 (1 oblong 2o bl.), en dubbelde kapitalen, rouwornamenten A-E en vignetten 941-942 (1 bl.). Verzameling losse bladen. º LPBR 737

¶ 31 | Engelsche drukletteren, welke gegoten worden ter lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen Haarlem (Enschedé) 1846 [4] bl.; 21,6 cm. Klein Mediaan 8o: [A]-[B]2 = 4 bl. Omslagtitel. Velijnpapier zonder watermerk. Bladen los in omslag (van hetzelfde papier). º LPBR 735

¶ 32 | Vignetten[.] Lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen, te Haarlem (Haarlem) (Enschedé) [ca. 1846] [4] bl.; 26,5 cm. Klein Mediaan 4o: waarschijnlijk [A]4 = 4 bl. Koptitel. Velijnpapier zonder watermerk. Vignetten nr. 943-1004. Datering op grond van vignettennummers in andere proeven: 1844 (cat.nr. 29) t/m nr. 940, (1845?) (cat.nr. 30) nr. 941-942, 1847 (cat.nr. 34) nr. 1025-1029. Ex. a: achterin halflinnen verzamelband met andere Enschedé-proeven, 1856–1878 (cat.nr. 41). Ex. b: losse bladen. Ex. a: bl. [1] uitgescheurd; restant bl. [1], en bl. [2] achter bl. [3]-[4] gebonden. Ex. b: bl. [2]-[3] ontbreken. º LPBR 791 (1) [= ex. a]; LPBR 736 [= ex. b]

¶ 33 | Elzevier-drukletteren (Joh. Enschedé en Zonen) (Haarlem) (Enschedé) (1847, Mei) [4] bl.; 21,7 cm. Klein Mediaan 8o: [A]4 = 4 bl. Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan inleiding. Velijnpapier zonder watermerk. Inleiding gedateerd mei 1847. Inleiding: ‘Deze gelegenheid nemen wij waar, om proeven te zenden van nieuwe “engelsche” drukletteren, en wel van een Dessendiaan, Garmond en Galjard romein en curcijf, behoorende tot de soort, thans algemeen bekend onder den naam van “Elzevier”-drukletteren ...’. Meldt ook verwerving lettergieterij Elix & Co. Bevat romein en cursief: Dessendiaan nr. 21, Garmond nr. 22, Galjard nr. 10. º LPBR 733

¶ 34 | Nieuwste Fransche drukletteren, welke gegoten worden in de lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem (Haarlem) (Enschedé) 1847 [6] bl.; 21,7 cm. Klein Mediaan 8o: [A]-[C]2 = 6 bl. Omslagtitel. Velijnpapier zonder watermerk.

78 enschedé

Inclusief 2 bladen vignetten. Bladen los in omslag (van hetzelfde papier). º LPBR 734

¶ 35 | Nieuwe proeven der lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen, te Haarlem. (Haarlem) (Enschedé) 1848 [6] bl.; 21,5 cm. Klein Mediaan 8o: [A]-[C]2 = 6 bl. Omslagtitel (dwars op omslag). Velijnpapier zonder watermerk. ‘Titel-trekken’ op binnenzijde omslag achterin. Bladen los in omslag (van hetzelfde papier). º LPBR 732

¶ 36 | Vervolg der letterproef van Joh. Enschedé en Zonen, te Haarlem (Haarlem) (Enschedé) 1850 [iii], [202] bl.; 21,6 cm.

Klein Mediaan 8o: π2 2π [A]-[B]8 [C]2 χ1 [D]4(D1+2χ1) [E]-[F]4 [G]4(G2+3χ1) [H]4(–H4; H2+4χ1) [I]4 5χ1 [K]4 [L]4(L2+6χ1, 7χ1) 8χ1 9χ1 [M]-[Q]4 10χ1 [S]2 [T]-[X]4 [Y]4(Y4+11χ1) 12χ [Z]-[2D]4 [2E]2 [2F]-[2Q]4 13χ [2R]-[2X]4 14χ [2Y]4 [2Z]2 [3A]2(3A1+[3B]2, [3C]2) = 206 bl., 3A2 blanco. 12χ, 13χ, 14χ zijn uitslaande bladen. Conjugatie van katernen G-I, L onzeker. 2π is gevouwen 4o blad. Bandtitel: ‘Letterproef. Tweede gedeelte. 1850.’ Vervolg op: ‘Proeve van drukletteren’, 1841 (cat.nr. 27). Op bl. iii (2π) prijscourant van 1 januari 1850. Velijnpapier zonder watermerk. Halflinnen met hoeken (bruin-paars), snede met kievitsmarmering. º LP 23a; LP 23b; 1047 C 17

¶ 36a | Tweede soort der titeltrekken gegoten en te bekomen ter lettergieterij van Joh. Enschedé & Zonen, lettergieters te Haarlem. Bijbel- en cour. drukkerij (Haarlem) (Enschedé) 1850 [8] bl.; 35,8 cm. Imperiaal 4o: [A]-[B]4 = 8 bl. Tevens ornamenten. Ex. a: bl. [118]-[125] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 41). Ex. b: bl. [84*]-[91*] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 42). º LPBR 791 (1) [= ex. a]; LPF 19 (1) [= ex. b]

¶ 37 | Vervolg der letterproef/ Joh. Enschedé & Zonen Haarlem, (Enschedé), 1853 (Julij) [19] bl.; 22,8 cm. Groot Mediaan 8o: 20 bl. (bl. [1] en [20] conjugaat, verder enkelbladen), bl. [20] blanco.

Omslagtitel. Aanbiedingsbrief (bl. [1]) juli 1853 gedateerd. Bevat letters, ornamenten, hoeken, schaakspel-figuren en vignetten. Gedrukte aanbiedingsbrief (bl. [1]); opgeplakt strookje verandert systematisch ornament nr. 38 (10 punten) in nr. 42. Bl. [2]-[16] dwars doorgenaaid met bl. [1] en [20] eromheen. Bl. [17]-[19] ontbreken (vignetten 1064-1081: vgl. 1855proef (cat.nr. 38) bl. [39]-[41]); omslag is fotokopie van ex. uit coll. Museum Enschedé (CTV 796). Bl. [1] en [20] los maar duidelijk eerder conjugaat. º LPBR 731

¶ 38 | Tweede vervolg der letterproef van Joh. Enschedé en Zonen, te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1855. [ii], [72] bl.; 21,6 cm.

Klein Mediaan 8o: π2 [A]4 [B]-[C]6 [D]-[E]4 [F]6 [G]-[Q]4 [R]2 = 74 bl. Bandtitel: ‘Letterproef. Derde gedeelte. 1855.’ Katernen L-R hebben een tweede titel op L1: ‘Proeve der Normale Lettergieterij, thans in het bezit van Joh. Enschedé en Zonen, te Haarlem. 1855.’ (eerder Fonderie Normale, Brussel); dit deel van de proef wordt vermeld in de inleiding (π2). Prov. ex. b (handtekening op schutblad): G.T.N. Suringar. Ex. b: oorspronkelijk halflinnen met hoeken (bruin-paars), snede met kievitsmarmering. Ex. a: contemporain(?) halflinnen met hoeken (zwart), papier met wolkenmarmering op platten, snede met kievitsmarmering. Ex. b: A2-3 ontbreken. º LP 24a; LP 24b

¶ 39 | Proeven van nieuwe drukletteren, ornamenten en vignetten waarmede wij dezer dagen het materieel onzer lettergieterij hebben vermeerderd/Haarlem, Joh. Enschedé & Zonen. (Haarlem), (Enschedé), 1856, December. [14] bl.; 35 cm. [Folio proef ]. Imperiaal 4o: 10 enkelbladen + één katern van 4 bl. = 14 bl. Sommige tweetallen enkelbladen waarschijnlijk samen als dubbelblad gedrukt. Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan aanbiedingsbrief. Bladen uit de zogenoemde ‘Folio proef’-reeks, ondanks formaat (‘Gedenkschrift’, 1893, p. 162). Het is niet zeker welke bladen in de bundels bij de aanbiedingsbrief horen. Hoewel december 1856 gedateerd, verwijst deze duidelijk naar o.a. bladen met data 1 juli 1857 en augustus 1857. Inclusief ‘Paragon Geschreven no.4’ (tevens aanbiedingsbrief december 1856) en ‘Prijs-courant der lettergieterij’, 1 juli 1857 (beide afz. gecat., cat.nrs. 228 en 238). Ex. a: bl. [20], [25], [29], [82], [107], [131]-[134], [140]-

enschedé 79

[143], [175] + 3 doubletten (bl. [95], [135], [149]) in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 41). Ex. b: bl. [11*]-[18*], [26*]-[29*], [42*]-[43*] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 42). Ex. c: losse bladen en dubbelbladen in verzameling losse bladen. Ex. c: bevat alleen 4 bl. en 1 doublet. º LPBR 791 (1) [= ex. a]; LPF 19 (1) [= ex. b]; LPPL 26 (1) [= ex. c]

¶ 40 | Proeven van nieuwe drukletteren, ornamenten en vignetten/Haarlem, Joh. Enschedé & Zonen. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1856–1869]. [21] bl.; 35 cm. [Folio proef]. Royaal, Super Royaal, en Imperiaal 4o: 17 enkelbladen en één katern van 4 bladen. Titel ontleend aan 1856-editie (cat.nr. 39). Verzameling van proefbladen. Ongenummerde bladen, kennelijk uit de jaren 1857–1869 (de zogenoemde ‘Folio proef’-reeks, ondanks formaat: ‘Gedenkschrift’, 1893, p. 162). Strookje op blad van ‘Geschaduwde Gotische Schriften’ geplakt: ‘M.M!/Tot het ontvangen uwer geëerde orders houdt zich beleefdelijk aanbevolen/Amsterdam. UWEd. Dv. dienaar, J.W. Schleijer.’ Losse bladen en dubbelbladen. Doublet van één blad. º LPPL 26 (1)

¶ 41 | Proeven van nieuwe drukletteren, ornamenten en vignetten/Haarlem, Joh. Enschedé & Zonen. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1856–1878]. [ca. 175] bl.; 35 cm. [Folio proef]. [Maandelijksche proef]. Royaal, Super Royaal, Imperiaal, en Olifants 4o: vnl. enkelbladen = ongev. 175 bl. Ongev. 119 ongenummerde bladen met 56 genummerde bladen (1-117, niet doorlopend) er tussendoor. Titel ontleend aan 1856-editie (cat.nr. 39). Bundel proefbladen. Ongenummerde bladen voornamelijk uit de jaren 1856–1869 (de zogenoemde ‘Folio proef’-reeks, ondanks formaat). Genummerde bladen uit de jaren 1870–ca. 1878 (de ‘Maandelijksche proef’-reeks, bl. 1-5, 710, 35-38, 40-45, 55-59, 63-84, 96-102, 105, 116-117). Zie ‘Gedenkschrift’, 1893, p. 162. Inclusief ‘Vignetten’, ca. 1846 (cat.nr. 32) (bl. [179]-[181]); ‘Tweede soort der titeltrekken’, 1850 (cat.nr. 36a) (bl. [118][125]); ‘Prijs-courant der lettergieterij’, 1 juli 1857 (cat.nr. 238) (bl. [25]); aanbiedingsbrief voor ‘Vervolg op onze letterproef’, december 1860 (cat.nr. 229) (bl. [22]); aanbiedingsbrief voor ‘Proeven van drukletteren, ornamen-

ten en vignetten’ met prijscourant, 1 januari 1863 (cat.nr. 230) (bl. [23]-[24]); ‘Vervolg der letterproef’ (titelblad?), mei 1865 (cat.nr. 45) (bl. [155]); ‘Prijs-lijst’, 1 januari 1870 (cat.nr. 240) (pp. [12]-[14]); ‘Prijs-lijst der haarspatiën in koper’, 1 september 1871 (cat.nr. 241) (bl. [21]); ‘Prijs-lijst’ met bijbehorende brief, 15 maart 1872 (cat.nr. 242) (bl. [7], pp. [8]-[10]); ‘Prijs-lijst’, januari 1874 (cat.nr. 243) (pp. [1]-[4]); ‘Prijslijst der biljet-letters’ met bijbehorende brief, 1 januari 1875 (cat.nr. 244) (bl. [5]-[6]); ‘Gewijzigde prijs-courant van boekletter’ met proeven (ook prijzen van interliniën en wit), februari 1888 (cat.nr. 85) (pp. [16]-[19] + [17:1]). Opeenvolgende bl./p.-nummers 1-181 in hs. Halflinnen verzamelband met Enschedé-proeven. º LPBR 791 (1)

¶ 42 | Proeven van nieuwe drukletteren, ornamenten en vignetten/Haarlem, Joh. Enschedé & Zonen. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1856–1884]. [91*], 160 bl. + bl. [23*b]; 39,1 cm. [Folio proef ]. [Maandelijksche proef ]. Tot en met 1869 Royaal, Super Royaal, en Imperiaal 4o enkelbladen; vanaf 1870 vnl. Olifants? 4o enkelbladen = 252 bl. Bl. [23*] en [23*b] op één zijde van een dubbelblad. Titel ontleend aan 1856-editie (cat.nr. 39). Bundel proefbladen. Ongenummerde bladen [1*]-[91*] voornamelijk uit de jaren 1856–1869 (de zogenoemde ‘Folio proef’-reeks, ondanks formaat). Genummerde bladen (en [86]-[95] die bij de genummerde bladen horen) uit de jaren 1870–ca. 1884 (de ‘Maandelijksche proef’-reeks). Zie ‘Gedenkschrift’, 1893, p. 162. Inclusief ‘Tweede soort der titeltrekken’, 1850 (cat.nr. 36a) (bl. [84*]-[91*]); aanbiedingsbrief voor ‘Proeven van drukletteren, ornamenten en vignetten’ met prijscourant, 1 januari 1863 (cat.nr. 239) (bl. [47*]-[48*]); ‘Vervolg op blad 32 der biljet-letters’, ca. 1876 (cat.nr. 189) (bl. [86][95]); alle afz. gecat. Donkerbruine halflinnen band. Bl. 11-32 (biljetletters), 39, 55, 156-157 ontbreken. Bl. 60-61 zijn achter 63 gebonden, en [95] is achter 121 gebonden. Een afwijkende versie van bl. 38 (ook 38 genummerd maar waarschijnlijk een latere herdruk) is achter bl. 50 gebonden. º LPF 19 (1)

¶ 43 | Vervolg op onze letterproef: behelzende de nieuwe lettersoorten, ornamenten en vignetten, welke in de laatste jaren in zwang zijn gekomen/ Joh. Enschedé & Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1860, December. [27] bl.; 35 cm. [Folio proef ].

80 enschedé

Super Royaal 4o: 27 enkelbladen. Sommige tweetallen bladen waarschijnlijk als dubbelblad gedrukt. Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan aanbiedingsbrief. Bladen uit de zogenoemde ‘Folio proef’-reeks, ondanks formaat (‘Gedenkschrift’, 1893, p. 162). Het is niet zeker welke bladen in de bundels bij deze aanbiedingsbrief horen. Inclusief aanbiedingsbrief, december 1860 (afz. gecat., cat.nr. 229). Ex. a: bladen [22], [32], [34], [45], [61], [72], [76]-[77], [90], [99]-[100], [105], [109], [115]-[117], [136]-[138], [161][162], [165]-[168] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 41). Ex. b: bladen [32*]-[41*], [65*]-[70*], [73*]-[77*], [80*][83*] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 42). Ex. c: 5 bladen in verzameling losse bladen (cat.nr. 40). Ex. a: 2 bladen ontbreken (bl. [37*], [67*]). Ex. b: 2 bladen ontbreken (bl. [22], [105]). Ex. c: bevat alleen 5 losse bladen. º LPBR 791 (1) [= ex. a]; LPF 19 (1) [= ex. b]; LPPL 26 (1) [= ex. c]

¶ 44 | Proeven ... van drukletteren, ornamenten en vignetten waarmede wij het materieël onzer lettergieterij hebben vermeerderd/Joh. Enschedé & Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1863, 1 Januarij. [18] bl.; 35 cm. [Folio proef]. Imperiaal 4o: 18 enkelbladen. Sommige tweetallen bladen waarschijnlijk als dubbelblad gedrukt. Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan aanbiedingsbrief. Bladen uit de zogenoemde ‘Folio proef’-reeks, ondanks formaat (‘Gedenkschrift’, 1893, p. 162). Inclusief aanbiedingsbrief en prijscourant, 1 januari 1863 (beide afz. gecat., cat.nrs. 230 en 239). Ex. a: bl. [23]-[24], [30]-[31], [51], [85], [106], [139], [150][154], [156]-[157], [159], [174], [176] in bundel Enschedéproeven (cat.nr. 41). Ex. b: bl. [19*]-[22*], [44*], [47*]-[58*] in bundel Enschedéproeven (cat.nr. 42). Ex. b: 1 blad ontbreekt (cat.nr. 41, bl. [139]). º LPBR 791 (1) [= ex. a]; LPF 19 (1) [= ex. b]

¶ 45 | Vervolg der letterproef van Joh. Enschedé & Zonen, te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1865, Mei. [11] bl.; 35 cm. [Folio proef]. Imperiaal 4o: 11 enkelbladen. Sommige tweetallen bladen waarschijnlijk als dubbelblad gedrukt.

Titelblad is tevens proefblad ‘Tiende soort systematische ornamenten’. Bladen uit de zogenoemde ‘Folio proef’-reeks, ondanks formaat (‘Gedenkschrift’, 1893, p. 162). Het is niet zeker welke bladen in de bundels bij dit titelblad horen. Ex. a: bl. [33], [35], [39]-[44], [155], [170]-[171] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 41). Ex. b: bl. [2*], [45*]-[46*], [62*]-[64*], [71*]-[72*], [78*][79*] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 42). Ex. c: 1 blad in verzameling losse bladen (cat.nr. 40); ex. d: bl. [10*], [12*]-[14*] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 46). Ex. b: 1 blad ontbreekt (cat.nr. 41, bl. [40]). Ex. c: 1 blad. Ex. d: 4 bl. º LPBR 791 (1) [= ex. a]; LPF 19 (1) [= ex. b]; LPPL 26 (1) [= ex. c]; LPF 20 (1) [= ex. d]

¶ 46 | Proeven van nieuwe drukletteren/Haarlem, Joh. Enschedé & Zonen. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1865–1882]. Pp. [i]-[iv], bl. [1*]-[12*], a-b, 3-10, 33-38, 40-85, 96-148 + [84a]-[84b], [98a]; 36 cm. [Folio proef ]. [Maandelijksche proef ]. Tot en met ca. 1869 Royaal en Imperiaal 4o enkelbladen. Vanaf ca. 1870 vnl. Olifants? 4o enkelbladen. Bij elkaar 131 bl. en 1 strookje. Titel ontleend aan 1856-editie (cat.nr. 39). Bundel proefbladen. Ongenummerde bladen [1*]-[12*] voornamelijk uit de jaren 1865–1869 (de zogenoemde ‘Folio proef’-reeks, ondanks formaat). Genummerde bladen plus [98a] uit de jaren ca. 1870–1882 (de ‘Maandelijksche proef’reeks: bl. a-b zijn herdrukken (ca. 1878?) van de ontbrekende bl. 1-2). Zie ‘Gedenkschrift’, 1893, p. 162. Inclusief ‘Vervolg der letterproef’ (titelblad?), mei 1865 (cat.nr. 45) (bl. [8*]); ‘Prijs-lijst’, januari 1874 (cat.nr. 243) (pp. [i]-[iv]); ‘Koperen strikken en hoeken’, januari 1874 (cat.nr. 201) en ‘Medailles, toegekend bij de Weener WereldTentoonstelling 1873’ (cat.nr. 219) (bl. [84a]-[84b]); ‘Fantasie-schrift no.2307a’, ca. 1875 (bl. [98a] = addendumstrookje voor bl. 98); ‘Tweede vervolg der biljet-letters’, ca. 1878 (bl. 123-124); (afz. gecat. behalve [98a]). Halflinnen, band onbestempeld. º LPF 20 (1)

¶ 47 | Vervolg der letterproef van Joh. Enschedé & Zonen, te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1866]. [8] bl.; 35 cm. [Folio proef ]. Imperiaal 4o: 6 enkelbladen + 1 dubbelblad = 8 bl. Het dubbelblad bestaat uit twee bladen op één zijde van een halfvel gedrukt.

enschedé 81

Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan 1865editie (cat.nr. 45). Bladen uit de zogenoemde ‘Folio proef’-reeks, ondanks formaat (‘Gedenkschrift’, 1893, p. 162). Het is niet zeker welke bladen in de bundels bij deze groep horen. Ex. a: bl. [26]-[27], [88]-[89], [97], [103]-[104], [178] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 41). Ex. b: bl. [7*]-[10*], [23a*]-[23b*] in bundel Enschedéproeven (cat.nr. 42). Ex. c: 4 bladen in verzameling losse bladen (cat.nr. 40). Ex. b: 2 bladen ontbreken (cat.nr. 41, bl. [26]-[27]). Ex. c: bevat alleen 4 bladen. º LPBR 791 (1) [= ex. a]; LPF 19 (1) [= ex. b]; LPPL 26 (1) [= ex. c]

Zonder titelblad. Bovenstaande titel samengesteld uit koppen bl. [1] en [2]. Bladen uit de zogenoemde ‘Folio proef’-reeks, ondanks formaat (‘Gedenkschrift’, 1893, p. 162). Bevat ‘Ouderwetsche Draadkapitalen.’ (bl. [1]), ‘Geschreven.’ (bl. [2]). Volgorde van bladen onzeker. Ex. a: bl. [101], [108] + 1 doublet (bl. [145]) in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 41). Ex. b: bl. [25*], [31*] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 42). Ex. c: 1 blad in verzameling losse bladen (cat.nr. 40). Ex. d: bl. [5*] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 46). Ex. c en d bevatten alleen bl. [2]. º LPBR 791 (1) [= ex. a]; LPF 19 (1) [= ex. b]; LPPL 26 (1) [= ex. c]; LPF 20 (1) [= ex. d]

¶ 48 | Vervolg der letterproef van Joh. Enschedé & Zonen, te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1867]. [5] bl.; 35 cm. [Folio proef].

¶ 50 | Systematische ornamenten, elfde soort/ Lettergieterij van Joh. Enschedé & Zonen, te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [1869?]. [6] bl.; 35 cm. [Folio proef ].

Imperiaal 4o: 5 enkelbladen. Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan 1865editie (cat.nr. 45). Bladen uit de zogenoemde ‘Folio proef’-reeks, ondanks formaat (‘Gedenkschrift’, 1893, p. 162). Het is niet zeker welke bladen in de bundels bij deze groep horen. Bevat: ‘Garmond no.36’, ‘Dessendiaan no.35’ (bl. [1]); ‘Classieke Schriften’, ‘Verlengde Antieke Kapitalen’ (bl. [2]); ‘Egyptische Schriften’, ‘Dubbelde Steenkapitalen’ (bl. [3]); ‘Vignetten.’ nr. 1281, 1346-1377 (bl. [4]-[5]). Volgorde van bladen onzeker. Ex. a: bladen [2], [4]-[5] (= bl. [98], [164], [169] in bundel Enschedé-proeven, cat.nr. 41). Ex. b: bladen [1]-[2], [4] (= bl. [60*], [59*], [24*] in bundel Enschedé-proeven, cat.nr. 42). Ex. c: bl. [3] (= 1 blad in verzameling losse bladen, cat.nr. 40). Ex. d: bl. [4] (= bl. [11*] in bundel Enschedé-proeven, cat.nr. 46). Ex. a: bl. [1], [3] ontbreken. Ex. b: bl. [3], [5] ontbreken. Ex. c: bevat alleen bl. [3]. Ex. d: bevat alleen bl. [4]. º LPBR 791 (1) [= ex. a]; LPF 19 (1) [= ex. b]; LPPL 26 (1) [= ex. c]; LPF 20 (1) [= ex. d]

¶ 49 | Ouderwetsche draadkapitalen ... Geschreven/ Lettergieterij van Joh. Enschedé & Zonen, te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1868]. [2] bl.; 33 cm. [Folio proef]. Royaal 4o: 2 enkelbladen.

Imperiaal 4o: 6 enkelbladen. Koptitel. Bladen uit de zogenoemde ‘Folio proef’-reeks, ondanks formaat (‘Gedenkschrift’, 1893, p. 162). Kalender voor januari-juni 1869 als zetvoorbeeld. Tevens herdrukken (ca. 1869) van 2 bladen uit 1860- en 1866-proef (cat.nrs. 43 en 47). Ex. a: bl. [144], [146]-[148] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 41). Ex. b: bl. [1*], [3*], [5*]-[6*] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 42). Ex. c: in verzameling losse bladen (cat.nr. 40). Ex. d: bl. [3*]-[4*], [6*]-[9*] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 46). Herdrukken van 2 bladen uit 1860- en 1866-proef alleen bij ex. d. º LPBR 791 (1) [= ex. a]; LPF 19 (1) [= ex. b]; LPPL 26 (1) [= ex. c]; LPF 20 (1) [= ex. d]

¶ 51 | Maandelijksche proef van Joh. Enschedé en Zonen, te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [1870–ca. 1887]. 183 bl. (niet doorlopend); 45 cm. [Maandelijksche proef ]. Olifants? en Imperiaal? 4o: 127 enkelbladen + 1 katern van 4 bl. + 7 vouwbladen = 138 bl. Bl. 1-10, 33-45, 55-85, 97-121, 125-183. Vnl. Olifants?, maar bl. 132-148 Imperiaal? Bl. 60-61, 72, 84, 96, 125-126 zijn elk op één zijde van een halfvel gedrukt en tot dubbelblad gevouwen; bl. 169-172 = 1 katern. Titel ontleend aan ‘Gedenkschrift’, 1893, p. 162: ‘men rekende elke maand een proefblad te kunnen verspreiden.

82 enschedé

Vandaar dat deze laatsten in de wandeling den naam hadden van de ‘maandelijksche proef.’ Sommige bladen bestaan ook als herdrukken: 1-2 als a-b; 38 en 98 als 38[bis] en 98[bis]. Bl. 39 (niet gezien) zou lettertype nr. 2114 moeten bevatten. Lettertypen 2001-2707, vignetten 1379-1598, ornamenten, medailles etc. Inclusief ‘Ornamenten voor kleurendruk’, (bl. 169-172, afz. gecat., cat.nr. 207). ‘Biljetletters’ (bl. 11-32, [86]-[95], 122-124) en ‘Nieuwe romeinen cursief-schriften’ (bl. 46-50, 38[bis], 51-54) afz. gecat. (cat.nr. 52, 188-190). Ex. a: losse bladen in bruine linnen doos (20e-eeuws). Ex. b-d respectievelijk in Enschedé-bundels (cat.nrs. 42, 41 en 46). Ex. a: behalve bladen 11-32, 46-54, [86]-[95], 122-124, ontbreken ook bladen 39, 61, 72-73, 81-84, 96, 99-101, 103-117, 120, 125-126, 132-143, 147-148. Er zijn doubletten van vele bladen. Ex. a: bladen 1-2, 76-77, 79-80 zijn fotokopieën. Ex. b-d: vele bladen ontbreken. º LPPLK 1 [= ex. a]; LPF 19 (1) [= ex. b]; LPBR 791 (1) [= ex. c]; LPF 20 (1) [= ex. d]

¶ 52 | Nieuwe romeinen cursief-schriften (harde letterspecie)/lettergieterij, stereotypie, galvanoplastie en graveer-inrigting van Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1872]. Bl. 46-50, 38 [herdruk], 51-54; 35 cm. [Maandelijksche proef ] Imperiaal 4o: 10 enkelbladen. Omslagtitel. Datering: in deze reeks tonen bl. 1 en 56 respectievelijk datum 1870 en datum 1873 in zetvoorbeelden; bl.11-32 zijn in 1871 uitgegeven. Dwars doorgenaaid; in omslag, linnen rug. Ex. c en d: bl. 46-54 (zonder omslag) in bundels Enschedéproeven (cat.nrs. 46 en 42). º LPPL 25a; LPPL 25b; LPF 20 (1) [= ex. c]; LPF 19 (1) [= ex. d]

¶ 53 | Proeve van de drukletteren, aanwezig in de lettergieterij van Joh. Enschedé & Zonen. Eerste deel. Haarlem, (Enschedé), 1877. [i], 70 bl.; 38,5 cm. [Generale proef]. Olifants 4o: 71 enkelbladen? De ‘Generale proef’ (‘Gedenkschrift’, 1893, p. 162). Formaat en layout komen overeen met de ‘Maandelijksche proef’, ca. 1870–1887, maar met lettertypen 101-648 (tweede deel 649-707) i.p.v. nr. 2001-2707. Inclusief textura, fraktuur, en niet-latijnse letters. Losse bladen.

Bl. 1-56, 58-61 ontbreken; titelblad en bl. 70 zijn fotokopieën uit ex. uit coll. Museum Enschedé (8 A II:8). Doublet van bl. 66. º LPPL 27

¶ 54 | Proeve van de drukletteren, aanwezig in de lettergieterij van Joh. Enschedé & Zonen. Tweede deel. Haarlem, (Enschedé), [ca. 1882]. Bl. 71-80; 38,5 cm. [Generale proef ]. Olifants 4o: 10 enkelbladen? Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan ‘Proeve ... Eerste deel’, 1877 (cat.nr. 53). Supplement op ‘Proeve ... Eerste deel’, 1877 (cat.nr. 53, de ‘Generale proef’: zie ‘Gedenkschrift’, 1893, p. 162). Formaat en layout komen overeen met de ‘Maandelijksche proef’, ca. 1870–1887, maar met lettertypen nr. 649-707 (eerste deel 101-648) i.p.v. nr. 2001-2707. Inclusief niet-Latijnse letters. Ex. a: losse bladen. Ex. b: 1 bl., ingevoegd in N. Tetterode, ‘Catalogue of oriental types’, 1882, ex. d (cat.nr. 1280). Ex. a: bladen 72, 74-75 ontbreken, die lettertypen 654-658, 663-673 bevatten (Arabisch, Javaans, Mandailings, Lampongs, Makassaars, Boeginees); doublet van bl. 71. Ex. b: alleen bl. 73 met kop, rand, en bladnummer weggesneden. º LPPL 28 [= ex. a]; LP 19d [= ex. b]

¶ 55 | Proef van romeinen cursiefschriften te bekomen aan de lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem. (Haarlem), (Joh. Enschedé en Zonen), 1883, (September). Bl. [i]-[iv], a-b, 1-56 + 4a, 11a, 16a, 25a, 32a, 38a; 37 cm. Imperiaal 4o: 68 enkelbladen? Bl. 4a genummerd 21a. Met gedateerd voorwoord. Met voorin: ‘Tabel ter vergelijking van de nummers, waaronder de schriften in deze letterproef en in onze andere letterproeven voorkomen’ (deze geeft een vergelijking met de proeven van 1841 (cat.nr. 27), 1850 (cat.nr. 36), 1855 (cat.nr. 38), en de ‘Maandelijkse proef’ t/m bl. 143 (ca. 1870–1881). Halflinnen; dwars doorgenaaid. º LPF 16a; LPF 16b

¶ 56 | Letterproef van Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1889–1897. 5 dln (iv, 59; iv, 184; iv, 182; iv, 116; iv, 126 bl.); 38,5 cm. Imperiaal 4o (deel I oblong):

enschedé 83

I: π4 [A]-[P]4 = 64 bl., P4 blanco. II: π4 [A]-[2Z]4 = 188 bl. III: π4 [A]-[2V]4 [2X]1,2 [2Y]-[2Z]4 = 186 bl. IV: π4 [A]-[2F]4 = 120 bl. V: π4 [A]-[2H]4 [2I]1,2 = 130 bl. Deel III, fols 2X1,2 en deel V, fols 2I1,2 met een kopvouw. Kopvouwen ongesneden en alleen oneven recto’s en even verso’s bedrukt. De ‘voorloopige’ uitgave van deel I is niet door een definitieve vervangen. Voor bijbehorende prijscouranten van delen III en V, zie cat.nr. 248 en 252. I. Romein- en cursief-schriften (voorloopige proef) (Maart 1895). II. Fantaisie-letter (Mei 1889). III. Ornamenten (Maart 1891). IV. Vignetten (Januari 1894). V. Titel- en biljetletter (October 1897). Prov. ex. a (etiket voorin): door Enschedé aangeboden aan de Vereeniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels. Prov. ex. b (etiket voorin): door Enschedé aangeboden aan de Amsterdamsche Lettergieterij (dln I, II, V) en G.J. Portielje (dl. III). In beide exemplaren ontbreken bl. 1-2 (A1-2) van deel III. º LPF 17a:1-5; LPF 17b:1-5

¶ 57 | Letterproef van Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij te Haarlem: deel ii: fantaisie-letter, eerste supplement behoorende bij de U toegezonden letterproef. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1892]. Bl. 185-200; 37,8 cm. Imperiaal 4o: [3A]-[3D]4 = 16 bl. Bijlage Groot Mediaan 8o: 1 blad. Omslagtitel. Kopvouwen ongesneden en alleen oneven recto’s en even verso’s bedrukt. Supplement op ‘Letterproef ...’, deel II (Fantaisie-letter), 1889 (cat.nr. 56); jaartal 1892 in zetvoorbeelden op bl. 196. Toont vele lettertypen met nummers 2812-2929, maar ook nummer 2945. Met 1 bijlage (2 p.): ‘Bladwijzer en prijzen der fantaisie-letter, voorkomende in het Eerste supplement op deel II.’ Gebrocheerd in grijs omslag. Bijlage achterin ex. a. º LPPL 23a; LPPL 23b

¶ 58 | Fantaisieschriften I/ lettergieterij van Joh. Enschedé & Zonen te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [1894?]. [16] bl.; 38,5 cm. Imperiaal 4o: [3E]-[3F]4 = 8 bl. Omslagtitel (het is niet zeker dat het omslag bij deze bladen hoort).

Kopvouwen ongesneden en alleen oneven recto’s en even verso’s bedrukt. 2e supplement op ‘Letterproef ...’, deel II (Fantaisie-letter), 1889 (cat.nr. 56). Datering: zetvoorbeeld ‘Internationale tentoonstelling te Antwerpen in 1894’. Toont vele lettertypen met nummers 2946-3310. Losse gevouwen vellen. Ex. b: omslag ontbreekt. Ex. b anders gevouwen dan ex. a. º LPPL 18a; LPPL 18b

¶ 59 | Letterproef: romeinen cursief-schriften/ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1894]. [8] bl.; 28,5 cm. Oblong Imperiaal? 4o: 8 enkelbladen. Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan 1895-editie (cat.nr. 56, deel I). Voorlopige proef van bladen in ‘Letterproef ...’, deel I (Romein- en cursief-schriften), 1895 (cat.nr. 56). Rechtsonder op elk blad: ‘Voorloopig Proefblad’. De voorlopige proefbladen komen grotendeels overeen met de volgende bladen in de 1895-editie: bl. 4, 5, 28, 29, 54/55, 56/57, 58, 59. Losse bladen. º LPBR 726

¶ 60 | Systematische ornamenten (lettergieterij Joh. Enschedé & Zonen, te Haarlem). (Haarlem), (Enschedé), [1896?]. [4] bl; 38,3 cm. Imperiaal 4o: [3A]4 = 4 bl. Fictieve titel, ontleend aan kopjes. Kopvouw ongesneden en alleen oneven recto’s en even verso’s bedrukt. 1e supplement op ‘Letterproef ...’, deel III (Ornamenten), 1891 (cat.nr. 56), die ornamenten t/m serie 72 (2625-2674) en hoeken (2675-2878) bevat. Jaartal 1896 komt twee keer voor in zetvoorbeelden. Systematische ornamenten serie 73 (2954-3101), serie 74 (3102-3151) en ornamenten 2930-2951 (tussen serie 72 en 73 dus). Ex. c: kopvouw gescheurd. º LPPL 29a; LPPL 29b; LPPL 29c

¶ 61 | Systematische ornamenten/Joh. Enschedé en Zonen. (Haarlem), (Enschedé), [1898?]. [4] bl; 38,2 cm. Imperiaal 4o: [3B]4 = 4 bl. Koptitel. Kopvouw ongesneden en alleen oneven recto’s en even verso’s bedrukt. 2e supplement op ‘Letterproef ...’, deel III (Ornamenten),

84 enschedé

1891 (cat.nr. 56); in zetvoorbeelden jaartal 1898 (4 keer) en almanak voor 1899. Systematische ornamenten serie 75 (3158-3207) en vignet nr. 6293. Ex. c: kopvouw gescheurd. º LPPL 30a; LPPL 30b; LPPL 30c

¶ 62 | Systematische ornamenten (Lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen). (Haarlem), (Enschedé), [1901?]. [8] bl.; 38,8 cm. Imperiaal 4o: [3C]-[3F]2 = 8 bl. Fictieve titel, ontleend aan kopjes. 3e supplement op ‘Letterproef ...’, deel III (Ornamenten), 1891 (cat.nr. 56); in zetvoorbeelden jaartallen 1900 en 1901. Kennelijk als 4 halfvellen gedrukt (registergaten aan bovenrand). Randen (2879-2926), systematische ornamenten serie 7683 (3224-3414), systematische ornamenten 3153-3158, 3211-3223 (tussen serie 75 en 76 dus). Met 1 bijlage: voorproef van dubbelblad met serie 76 en 79 (met jaartal 1900 i.p.v. 1901 en met letterstaafjes op hun kop i.p.v. serie nummer ‘79’). Losse dubbelbladen: volgorde onzeker. º LPPL 31

¶ 63 | Beknopte uitgave van de letterproef/ Lettergieterij Joh. Enschedé & Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), (1902–1907). 2 dln ([iv] bl., 215 p. + 5 enkelbl. deeltitels; [iv] bl., 360 p.); 30 cm. Colombier 8o: I: π4 χ1 [A]8 [B]8(B6+2χ1) [C]8(C6+3χ1) [D]8(D3+4χ1) [E]6(E3+5χ2) [F]-[M]8 [N]8(N5+6χ1) [O]4 = 117 bl. χ-4χ, 6χ zijn deeltitels. II: π4 [A]-[Y]8 [Z]4 = 184 bl. Aanbiedingsbrief deel I (π4r) vermeldt ‘de aanschaffing van het materiaal der vroegere firma’s Onnes, De Boer en Coers en Van der Wiel en Hooijer’, en tevens: ‘De vreemde schriften (grieksche, oostersche enz.) zullen mede een afzonderlijk deel vormen, evenals de biljetletter’ (‘Letterproef van oostersche schriften’ verscheen in april 1907, cat.nr. 196; onduidelijk welke biljetletterproef hier wordt bedoeld). Aanbiedingsbrief dl. II (π4r) vermeldt weer de aanschaffing van materiaal van Onnes, De Boer en Coers en van Van der Wiel en Hooijer ‘benevens dat van de Rotterdamsche Lettergieterij, dat sedert in onze verzameling is overgegaan’. Titel dl. II: ‘Beknopte uitgaaf der letterproef’. I. Boek- en fantaisie-letter, muziek, teekens enz. (januari 1902). II. Vignetten (januari 1907). Dl. II bevat vignetten t/m ongeveer nr. 8250, maar ook nr. 8269 (bl. 239) en nr. 8331 (bl. 343). Dl. I: groen linnen stempelband.

Title-page of Joh. Enschedé & Zonen, Beknopte uitgave van de letterproef, vol. 1, 1902. Cat.nr. 63.

Dl. II: grijs linnen stempelband. Bij dl. I, ex. b, op bl. 27 twee bladen ingeplakt: ‘Romein- en cursief-schriften’, serie 57 (cat.nr. 65). º LPG 72a:1-2; LPG 72b:1-2

¶ 64 | Halfvette schriften uit de lettergieterij van Joh. Enschedé & Zonen te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1903]. [4] p.; vouwblad (30,3 cm). Groot Mediaan 4o: [A]2 = 2 bl. Koptitel bl. [1]. Supplement op de ‘Beknopte uitgave van de letterproef’, deel I, 1902 (cat.nr. 63). Zetsel later gebruikt voor ‘Supplement op het eerste deel der letterproef (beknopte uitgaaf)’, ca. 1904 (cat.nr. 66), bl. 6-7 en 10-11. Halfvette schriften, pp. [1-2]; halfvette cursieven, pp. [3-4]. Lettertypen 3655-3682 (serie 9). º LPBR 727

¶ 65 | Romein- en cursief-schriften uit de lettergieterij van Joh. Enschedé & Zonen te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1903]. [2] p.; vouwblad (29 cm). Colombier 8o?: [A]2 = 2 bl. A1v en A2r bedrukt. Koptitel pp. [1] en [2].

enschedé 85

Deel van het zetsel later gebruikt voor ‘Supplement op het eerste deel der letterproef (beknopte uitgaaf)’, ca. 1904 (cat.nr. 66), bl. 4-5. Supplement op de ‘Beknopte uitgave van de letterproef’, deel I, 1902 (cat.nr. 63). Lettertypen 3655-3664 (serie 57 [eerder serie 9]). º LPBR 728; LPG 72b:1

¶ 66 | Supplement op het eerste deel der letterproef (beknopte uitgaaf )/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieters, Haarlem, telefoon (Intercomm.) 99, telegram-adres: johez. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1904]. 16 p.; 30 cm. Colombier 8o: [A]8 = 8 bl. ‘Beknopte uitgaaf’ staat tussen haakjes op titelpagina. 1e supplement op ‘Beknopte uitgave van de letterproef’, deel 1, 1902 (cat.nr. 63). Datering op grond van Cat. typ. verz.; jaartal 1905 in twee zetvoorbeelden. [1.] Romein- en cursiefschriften. [2.] Halfvette schriften en -cursieven. [3.] Breede grotesque-schriften. Met 1 bijlage: prijscourant breede grotesque schriften, serie 7 ... serie 8 ... halfvette schriften, serie 9. Geniet in omslag. Bijlage los in ex. a en c. º LPBR 676a; LPBR 676b; Inst.128:BOEK.2(Romein) [= ex. c]

¶ 67 | Letterproef, beknopte uitgaaf, eerste deel, 2e supplement: romein-schriften, initialen/ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem (tel. adres johez, Haarl.; telefoon 99 Intercomm.). (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1909]. 17 p.; 29,7 cm. Colombier 8o: [A]8 = 8 bl., binnenzijde achteromslag gepag. ‘17’. Omslagtitel. Telegram- en telefoongegevens op p. 1. 2e supplement op ‘Beknopte uitgave van de letterproef’, deel I, 1902 (cat.nr. 63). Datering op grond van Cat. typ. verz.; jaartal 1906 in twee zetvoorbeelden. Proef van serie 58 (pp. 3-13) en Moderne initialen naar tekening van J.G. Veldheer (pp. 14-15). Geniet in omslag. º LPBR 677a; LPBR 677b; Inst.128:BOEK.2(Letterproef)

¶ 68 | Schriften/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1909]. [7] bl.; 29,8 cm. Colombier 8o?: [A]1 [B]1 [C]-[D]2 [E] = 7 bl. C-D zijn op hun eerste verso en tweede recto bedrukt, katern E is een gevouwen oblong 4o blad op de binnenkant bedrukt. Volgorde onzeker. Fictieve titel.

Datering: serie 58 en 60 komen respectievelijk voor in het 2e (ca. 1909) en 3e (1910) supplement op de ‘Beknopte uitgave van de letterproef’, deel I, 1902 (cat.nrs. 67 en 69); serie 59 is dus waarschijnlijk ca. 1909 uitgegeven. De andere letters komen in het 1e supplement van ca. 1904 voor (cat.nr. 66), en de ornamenten serie 95 heeft het jaartal 1906 in een zetvoorbeeld. Deze bladen zouden dus vroeger kunnen zijn. Het formaat en de vormgeving van ‘Romein- en cursief-schriften’, ca. 1903 (cat.nr. 65), komen met deze proef overeen maar de nummers van de lettertypen zijn lager. Bevat: verlengde Etienne schriften, serie 7 (lettertypen 4351-4357); verkorte schriften, serie 8 (lettertypen 43654370); verkorte schriften, serie 9 (lettertypen 4340-4350, een andere letter dan serie 9 in ‘Halfvette schriften’, ca. 1903, cat.nr. 64); Romein-schriften, serie 59 (lettertypen 4377-4381); ornamenten serie 95. Met 1 bijlage (1 bl.): prijscourant voor de verlengde en verkorte schriften, series 7-9 (21,2 mm). Losse bladen. Ex. c: prijscourant ontbreekt. º LPBR 720a; LPBR 720b; LPBR 720c

¶ 69 | De ‘Caslon’, romein en cursijf-schriften, serie 60/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), (1910). [1] bl., xxiv p.; ill.; 30,3 cm.

Colombier 8o: π1 [A]12 = 13 bl. Omslagtitel: ‘De Caslon-letter’. Frontispice portret van William Caslon. Inleidingsbrief gedateerd 1910; op omslag na identiek met proef ‘De “Caslon”’ (cat.nr. 115). Op omslag: ‘3e supplement op deel 1 der beknopte uitgaaf onzer letterproef’, d.w.z. van de proef van 1902 (cat.nr. 63). Geniet in lichtgrijs omslag. º LPBR 621a; LPBR 621b

¶ 70 | Boekletter/ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1921]. 192 p.; 29,5 cm. Colombier 8o?: [A]-[M]8 = 96 bl. Naar deze proef wordt verwezen in die van 1922(?) (cat.nr. 71), aan het eind van het boekletter-gedeelte; beide laten lettertypen t/m nr. 4473 zien. Blauw linnen stempelband; op achterplat rechtsonder in blindstempel ‘J.B&Z-A’ (J. Brandt & Zoon, Amsterdam). º LPG 75a; LPG 75b

¶ 71 | Letterproef boeken fantasieletter, muziek, ornamenten, initialen, vignetten, spelen, wapens, koperen lijnen, schaduw-vignetten, enz./ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [1922?].

86 enschedé

295 p.; 27,2 cm. Klein Mediaan 4o: [A]-[S]8 [T]4 = 148 bl. Datum 17 januari 1922 in hs. op titelpagina ex. b; voorwoord zegt dat ‘deze letterproef ... als een voorlopige uitgave moet worden beschouwd ... Een meer uitgebreide proef is in bewerking’. Die is onder bijna dezelfde titel in 1925 verschenen met ongewijzigd voorwoord (cat.nr. 72). Het voorwoord zegt verder: ‘Van boekletter, houten biljetletter, oostersche schriften en ondergronden bestaan afzonderlijke proeven ...’ (resp. cat.nr. 70, 191, 198?, 212). Blauw linnen stempelband; op achterplat rechtsonder in blindstempel: ‘JB&Z-A’ (J. Brandt & Zoon, Amsterdam). º LPG 76a; LPG 76b

¶ 72 | Letterproef boeken fantasieletter, initialen, muziek, ornamenten, teekens, spelen, koperen lijnen, schaduwvignetten, wapens enz./ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), (1925). 383 p.; 26,6 cm. Klein Mediaan 4o: [A]-[2A]8 = 192 bl. Uitgebreide versie van bijna gelijknamige 1922(?)-proef (cat.nr. 71); voorwoord (ongewijzigd overgenomen) noemt het nog ‘voorlopige uitgave’. Bij inleiding onderaan code: 1-’25-1000. Blauw linnen stempelband, grotendeels identiek met bijna gelijknamige (1922?)-proef, echter zonder blindstempel van J. Brandt & Zoon, Amsterdam. º LPG 77a; LPG 77b; LPG 77c; LPG 77d

¶ 73 | Proef van te Weltevreden voorradige lettersoorten en afbeeldingen van in voorraad zijnde gereedschappen/Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, lettergieterij, machinehandel; alleenvertegenwoordiging voor Nederl.-Indië N.V. G.H. Bührmann’s Papiergroothandel, Weltevreden, Batavia, Semarang, Soerabaja. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1925]. 62 p.; 27,7 cm.

has been printed on Japanese paper. It consists of sixty copies of which forty are for sale.’ Velijnpapier met watermerk om hoek, beneden links (van vormzijde): ‘PANNEKOEK [fortuin] HOLLAND’. Blauwe papieren band met bedrukte etiketten. Boekhandelsetiket voorin: ‘B M Robert & Co’. º LPK 6

¶ 75 | A selection of types from six centuries in use at the office of Joh. Enschedé en Zonen at Haarlem, Holland: dedicated to the friends of the house. (2nd impr.). (Haarlem), (Enschedé), (1931). 102 p.; 19,8 cm. Klein Mediaan 8o: [A]-[G]8 = 56 bl., G8 blanco, G4-7 ongepag. Drukkerijproef, maar met materiaal uit de eigen gieterij. Vermelding van druk, jaar van uitgave en ‘Printed in Holland’ op keerzijde titelblad. Velijnpapier met watermerk om hoek, beneden links (van vormzijde): ‘PANNEKOEK [fortuin] HOLLAND’. 1e dr. 1930 (cat.nr. 74). Blauwe papieren band met bedrukte etiketten. º LPK 7

¶ 76 | Letterproef bevattende romein en cursief, schreefloos, compact, halfvet, nederduitsch, schrijfmuziek, teekens en koperen lijnen etc./ Joh. Enschedé en Zonen, grafische inrichting, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1932. [viii], 275 p.; 23,5 cm.

Groot Mediaan 8o: π8 [A]-[S]8 = 152 bl., π1-4 en S3-8 blanco; π1 en S8 als schutbladen gebruikt. Rugtitel: ‘Letterproef’. Rood linnen stempelband. º LP 30a; LP 30b; LP 30c

Klein Mediaan 4o: [A]-[D]8 = 32 bl., D8 blanco. Met Nassau (1925). Gebrocheerd in geel omslag. º LPBR 682

¶ 77 | Letterproef/Joh. Enschedé en Zonen, Grafische Inrichting N.V., boek- plaat- offset- en diep-drukkerij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1951. [vi], 184 p.; 27 cm.

¶ 74 | A selection of types from six centuries in use at the office of Joh. Enschedé en Zonen at Haarlem, Holland, printed & issued in the year mdccccxxx. (Haarlem), (Enschedé), 1930. 102 p.; 19,7 cm.

Drukkerijproef. Inleidende teksten bij letters waarschijnlijk van J. van Krimpen. Rugtitel: ‘Eerste deel, Monotype, Linotype’. [1.] Monotype. [2.] Linotype. Hoewel de inleiding een Linotype-gedeelte (pp. 189-211+) vermeldt, komt dit in geen van de uba-exemplaren voor. Rood linnen ringband, goudgestempeld. º LPG 79a; LPG 79b; LPG 79c

Klein Mediaan 8o: [A]-[G]8 = 56 bl., G8 blanco, G4-7 ongepag. Drukkerijproef, maar met materiaal uit de eigen gieterij. Op laatste pagina: ‘Of this specimen book a special edition

enschedé 87

¶ 79 | La maison Enschedé 1703–1953. Haarlem, Joh. Enschedé en Zonen, 1953. l, 147 p.; 19,7 cm.

Klein Mediaan 8o?: π10 2π8(2π5+3π) 4π8 [A]-[H]8 [I]10 = 101 bl. 3π is uitslaand blad (ongepag.). π1 blanco. Met portretten (houtgravures) door Sem Hartz. Franse ed. van ‘Het huis Enschedé’, 1953 (cat.nr. 78); imprimé en Hollande [Enschedé]. 1. Sept générations d’imprimeurs et de fondeurs de caractères. 2. Histoire succincte de la maison [par J. van Krimpen]. 3. Choix parmi les caractères de six siècles. Sierpapieren band met etiket op rug en voorplat. Er zijn ook exemplaren uitgegeven in een rode linnen stempelband. º LPK 9

¶ 80 | Letter-menu/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1959]. [95] p.; 28,6 cm.

Title-page of Joh. Enschedé en Zonen, Letterproef, 1932. Cat.nr. 76.

¶ 78 | Het huis Enschedé 1703–1953. Haarlem, Joh. Enschedé en Zonen, 1953. lii, 147 p.; portr., tab.; 19,7 cm.

Klein Mediaan 8o?: π10 2π8(2π4+3π) 4π8 [A]-[H]8 [I]10 = 101 bl. 3π is uitslaand blad (ongepag.). Met portretten (houtgravures) door Sem Hartz. Er bestaat ook een Franse (cat.nr. 79) en een Engelse editie; deze laatste is uitgegeven in een sierpapieren band met etiket op rug en voorplat, en in een gele linnen stempelband. 1. Zeven geslachten van drukkers en lettergieters. 2. Een korte geschiedenis van het bedrijf (door J. van Krimpen). 3. Een keuze uit de letters van zes eeuwen. Ex. a met in hs. (van Sem Hartz?) op schutblad de opdracht: Bibliotheek Lettergieterij Amsterdam/Joh. Enschedé en Zonen; tevens op voorplat: 31-7-53. Ex. a: lichtblauwe linnen stempelband. Ex. b: sierpapieren band met etiket op rug en voorplat. Ex. c: opnieuw gebonden in rood linnen. º 916 C 1 [= ex. a]; Inst.113: NED 655.1(492) ‘17/19’ [= ex. b]; ZKW: 74.ens.1 [= ex. c]

Colombier lang 12o? (agendaformaat, 28,6 x 14,0 cm): 48 enkelbladen. Inleiding ook in het Engels, Frans en Duits. Fictieve titel, ontleend aan inleiding: ‘Eigenlijk zou dit boekje dan ook beter “letter-menu” kunnen heten’; op omslag: ‘Spectrum, Romulus, Lutetia, Romanée, Open Kapitalen ...’. [Typografische verzorging binnenwerk Wim Bloem en Bram de Does; omslagontwerp De Does]. Datering: mondelinge mededeling Bram de Does (ondanks jaartallen t/m 1972 in zetvoorbeelden). Achterin: ‘Gietprogramma’. Uitsluitend toepassingen. Gebrocheerd in blauw omslag. º LPG 80; DOG 370

¶ 81 | Letterproef van de drukkerij/Enschedé. Haarlem, (Enschedé), 1968. Dln 1, 2, 2A ([x], 159; [x], 159; [ii], 18 p.); 26,5 cm. Imperiaal 8o: 1: [A]8(A5+χ1) [B]8-[I]8 [K]8(K2+2χ1) [L]8 = 90 bl., L6-8 blanco. Deeltitels χ (vóór p. 1) en 2χ (vóór p. 139) niet in paginering opgenomen. 2: [A]8(A6+χ1) [B]4 [C]-[E]8 2χ1 [F]-[I]8 3χ1 [K]10 [L]8 = 89 bl., A1 blanco. Deeltitels χ (vóór p. 1), 2χ (vóór p. 61) en 3χ (vóór p. 125) niet in paginering opgenomen. 2A: [A]10 = 10 bl. Drukkerijproef, maar handletter grotendeels uit de eigen gieterij. Titel ook in het Engels, Frans en Duits. [Typografische verzorging Bram de Does]. 1. Handzetletter. 2. Monotype, Monophoto, Linotype, Intertype. 2A. [suppl.] Monophoto Univers.

88 enschedé

Gebrocheerd; in originele, wijnrode cassette. º LPG 81a; LPG 81b

¶ 82 | Overzicht lettertypes van Bobst-Eurocat 150fotozetsysteem (Joh. Enschedé en Zonen). [Haarlem], (Enschedé), [ca. 1982]. [ca. 160] p.; 31,3 cm. A4 formaat: ca. 80 enkelbladen. Drukkerijproef, maar met achterin de in eigen opdracht geproduceerde Trinité (1982) van Bram de Does. Omslagtitel: ‘Letterproef Joh. Enschedé en Zonen’. Groene plastic ringband. º LPG 82

Collectieve proeven

¶ 83 | Specimen de caracteres typographiques anciens qui se trouvent dans la collection typographique de Joh. Enschedé et Fils imprimeurs à Harlem. (Harlem), (Enschedé), (1867, 16 Mars). [xiv] p., [62] bl.; ill.; 21,7 cm. Collection typographique. Schrijf 4o: π1 2π1 A2 χ2 B2 [C]-[R]4 [S]2 = 70 bl. ($1-2, –B2; χ1 = ‘A3’), S2 blanco.

Vertikale kettinglijnen wegens halfvellen papier van dubbelformaat. Drukkerijproef, maar met veel materiaal en voorbeelden uit 1768-proef (cat.nr. 10) van de gieterij (deels nagezet en deels van hetzelfde zetsel). ‘Notice sur les anciens caractères de la maison Jean Enschedé et Fils à Harlem’ (A1r-B1v) door A.J. Enschedé. Gevergeerd papier, Dubbel-Schrijf, met watermerk beneden aan de lange rand: ‘G’ (links) en ‘1857’ (rechts) (van vormzijde). Kopergravure (π1r) gesign. l.o.: T.H. Jelgersma invent; r.o.: A. vander Laan fecit (zie cat.nr. 10). Beneden op titelpagina: ‘Tiré a cent exemplaires nummerotés.’ ‘Notice’ gedateerd. Een tweede druk van vijftig exemplaren is vermoedelijk in hetzelfde jaar uitgegeven (CTV 796). ‘Typefoundries’ 150. Ex. a: nr. 52. Ex. b: nr. 72. Prov. ex. a (handtekening op schutblad weggekrabd): [...]tman. Papieren band (kammarmering) met etiket op voorplat. º LP 25 [= ex. a]; 1213 C 14 [= ex. b]

¶ 84 | Brevier half vette ... Nonparel half vette ... Parel zware compact ... Mediaan gothisch/ [Joh. Enschedé & Zonen, te Haarlem?]. [Haarlem?], [Enschedé?], [ca. 1870?]. [1] bl.; 14,7 cm. Klein Mediaan 8o?: 1 blad. Mogelijk geen proef van Enschedé maar van een of andere drukkerij: de Mediaan Gothisch komt in andere Enschedéproeven niet voor (het is de Pica ‘Ancient Black’ van de Fann Street Foundry in Londen). Er is ook uit deze periode geen Enschedé-proef in 8o bekend. Bovenstaande titel uit koptitels samengesteld. Datering lastig: de eerste drie lettertypen komen in de Enschedé-proef van 1855 voor (cat.nr. 38); het ubaexemplaar is samen met Enschedé-proeven uit de jaren 1856–ca. 1884 gebundeld (cat.nr. 42). Bl. [4*] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 42). Staartwit afgesneden? º LPF 19 (1)

¶ 85 | Gewijzigde prijs-courant van boekletter/ Lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1888, Februari. [4] p.; vouwblad (26,9 cm).

Title-page of Joh. Enschedé et Fils, Specimen de caracteres typographiques anciens, 1867. Cat.nr. 83.

Klein Mediaan 4o: [A]2 = 2 bl. Bevat tevens proeven van zes corpsen romeinen: Nonpareil nr. 12, Collonel nr. 12, Brevier nr. 22, Galjard nr. 17, Garmond nr. 32, Dessendiaan nr. 30. Prov. ex. a: op achterzijde geadresseerd aan P.W. van de Weyer, boekdrukker te Utrecht; datum poststempel 16 februari 1888.

enschedé 89

Prov. ex. b: op achterzijde geadresseerd aan G.B. ’t Hooft, boekdrukker te Rotterdam; datum poststempel 14 februari 1888. Ex. a: bl. [16-19] in verzamelbundel met andere Enschedéproeven (cat.nr. 41). º LPBR 791 (1) [= ex. a]; LPBR 746 [= ex. b]

Bijenkorf 8o: [A]16 = 16 bl. ‘Typefoundries’ 152. Herdruk van J.F. Unger, ‘Probe einer neuen Art Deutscher Lettern ...’, Berlin 1793. Met cahiersteek in omslag (boeketkammarmering). º LPBR 674a; LPBR 674b

¶ 86 | Epreuves des caractères de la fonderie de

¶ 88a | Zweite Probe neu veränderter Deutscher

N.P. Gando, graveur et fondeur. Premier recueil/ A Paris, Rue des Maçons, no. 21. [Haarlem], (Joh. Enschedé en Zonen), [1910?]. [13] bl.; 19,7 cm. Collection typographique.

Druckschrift: erfunden und in Stahl geschnitten von J.F. Unger, Berlin, 1794. (Haarlem), (Joh. Enschedé en Zonen), (1910, November). 13 p.; 20,7 cm. Collection typographique.

Klein Mediaan 8o: [A]12(A3+χ1) = 13 bl. Met ingeplakt etiket op achterzijde voorkant omslag: ‘Réimpression de Joh. Enschedé en Zonen’. Herdruk van N.P. Gando, ‘Epreuves’, Paris ca. 1810. Datering: ex. a met in hs. datum 1910 op etiket; verscheen zeker vóór ‘Specimen des caractères de la fonderie de N.P. Gando à Paris et de son fils Th.S. Gando à Bruxelles’, 1917 (cat.nr. 92), die naar deze proef verwijst. Met cahiersteek in rood omslag. º LPBR 672a; LPBR 672b; Br. 1919-6

¶ 87 | Specimen des nouveaux caractères de la Fonderie et de l’Imprimerie de P. Didot, l’Ainé ... dédié à Jules Didot, Fils ... A Paris, chez P. Didot, l’Ainé, et Jules Didot, Fils, rue du Pont de Lodi, no 6. mdcccxix. [Haarlem], (Joh. Enschedé en Zonen), [1910]. [20] bl.; 24,5 cm. Collection typographique. Super Royaal 8o: [A]20 = 20 bl. Verkorte titel op omslag-etiket: ‘Specimen des nouveaux caractères de P. Didot, l’ainé’. Etiket voorin: ‘Réimpression de Joh. Enschedé en Zonen’. Velijnpapier zonder watermerk. Nagezet van fols π1-2, 11-22, 24-42, 44, 71, 81, 83, 93, 101, 103 uit 1819-proef van Didot. Punten om herdruk van origineel te onderscheiden: geen drukkersmerk op titelpagina, verschil in opbouw, geen katernsignaturen, geen watermerk. Ex. a: op titelblad in handschrift: ‘Réimpression de Joh. Enschedé & Zonen 1910’. Met cahiersteek in omslag (spiralenkammarmering); omslag-etiket: ‘Specimen des nouveaux caractères de P. Didot, l’ainé’. Ex. a: ‘Réimpression ...’-etiket ontbreekt. º LPBR 673 [= ex. a]; Br.1919-14

¶ 88 | Die Ungerschen Druckschriften/ Schriftgiesserei Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1910, August. [ii] bl., 28 p.; 19 cm. Collection typographique.

Klein Mediaan 8o: [A]8 = 8 bl., A1 blanco. Omslagtitel: ‘Zweite Probe Ungerscher Druckschrift’. ‘Neu gedruckt von der Schriftgiesserei und Buchdruckerei Joh. Enschedé en Zonen in Haarlem’ (p.13). Herdruk van Nachricht 1794-editie. Met cahiersteek in omslag (boeketkammarmering). º LPBR 675

¶ 89 | Specimen des caractères de la Fonderie Normale à Bruxelles: provenant de la fonderie de Jules Didot et de son père Pierre Didot/à Haarlem chez Joh. Enschedé en Zonen. (Haarlem), (Enschedé), 1914. [95] p.; 24,5 cm. Collection typographique. Super Royaal 8o: [A]-[F]8 = 48 bl. Omslagtitel: ‘Specimen des caractères de la fonderie de P. Didot, l’ainé et de son fils Jules Didot’. De proeven van romeinse letters zijn meestal herdrukken van pagina’s uit ‘Specimen des nouveaux caractères ... P. Didot’, Paris 1819. Met ‘La préface du specimen de 1819 de Pierre Didot’. Gebrocheerd in omslag (boeketkammarmering) met etiket. º LP 26a; LP 26b; LP 26c

¶ 90 | Eenige letterseriën: Bradfort, Caslon, verlengde Etienne, verkorte schriften, mediaeval en grotesque schriften/ lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1915]. 15 p.; 25,6 cm. Geniet in bruin omslag. Pp. 11-14 ontbreken. º LPBR 679

¶ 91 | Eenige onzer letterseriën/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1915]. 16 p.; 30,7 cm. In vele zetvoorbeelden jaartallen 1914 en 1915. Bevat: Bradfort, romein-schriften serie 58 (8 soorten),

90 enschedé

magere grotesque (12 soorten), verlengde Etienne, serie 6 (7 soorten), Mediaeval Egyptisch, serie 1 (8 soorten), verkorte schriften, serie 9 (11 soorten), verkorte schriften, serie 8 (6 soorten). Met ingeplakte prijscourant. Geniet in lichtbruin omslag. º LPBR 680a; LPBR 680b

Pp. [1]-[2] = blanco A3. Titel ook in het Frans, Duits en Engels. Met getekende initialen van J. van Krimpen in rood gedrukt. Met achterin op schutblad geplakt blad met corrigenda. Papieren band met etiket; ex. a kiezelmarmering, ex. b granietmarmering. º LPG 78a; LPG 78b

¶ 92 | Specimen des caractères de la fonderie de

¶ 96 | Specimen des lettres françoises: dites caractères de civilité des xvime et xviime siècles dans la Collection Typographique de Joh. Enschedé en Zonen. Haarlem, (Enschedé), 1926. 40 p.; 24,6 cm. Collection typographique.

N.P. Gando à Paris et de son fils Th.S. Gando à Bruxelles/à Haarlem chez Joh. Enschedé en Zonen. (Haarlem), (Enschedé), 1917. [177] p.; 22,8 cm. Collection typographique. Groot Mediaan 8o: [A]-[K]8 [L]10 = 90 bl., L10 blanco. Omslagtitel: ‘Specimen des caractères de la fonderie de Nicolas Pierre Gando et de son fils Theodore Simon Gando’. Herdrukken van ‘Epreuves des caractères de la fonderie de N.P. Gando, graveur et fondeur’, premier recueil (ca. 1810) & second recueil (ca. 1818), a Paris, rue des Maçons, no.21; en ‘Epreuves des caractères de la fonderie de Th.S. Gando, fondeur a Bruxelles.’, premier recueil (ca. 1830?) & second recueil (ca. 1835?). Gebrocheerd in sierpapieren omslag met etiket (de 4 ubaexemplaren gebruiken 3 soorten sierpapier). º LP 27a; LP 27b; LP 27c; 1907 D 3

¶ 93 | Die hochdeutschen Schriften aus dem 15ten bis zum 19ten Jahrhundert der Schriftgiesserei und Druckerei von Joh. Enschede en Zonen in Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), (1919, Januar). [199] p.; 24,7 cm. Collection typographique. Bijenkorf 4o: [A]-[M]8 [N]4 = 100 bl. Datering ontleend aan voorwoord. ‘Typefoundries’ 153. Gebrocheerd in omslag (fonteinmarmering) met etiket. º LP 28a; LP 28b; LP 28c

¶ 94 | De breede en magere grotesque schriften van de lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen moeten in geen enkele drukkerij ontbreken. [Maandblad] Joh. Enschedé en Zonen, 1924 augustus. Bevat magere grotesque en breede grotesque serie 9.

¶ 95 | Proef van Nederduitsche letters en gothische initialen uit de xvde eeuw ... Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1925. 51 p.; 28,2 cm. Collection typographique. Imperiaal 8o: [A]-[C]8 [D]6 = 30 bl., A1-3 en D5-6 blanco, A1 en D6 als schutbladen gebruikt.

Bijenkorf 4o: [A]-[E]4 = 20 bl. Bandtitel: ‘Les caractères de civilité de Joh. Enschedé en Zonen’. Nawoord in het Nederlands, Frans, Duits en Engels. Ex. a, b: papieren band (adermarmering) met etiket (goud op zwart). Ex. c: band van gedrukt sierpapier met etiket (zwart op wit). º LP 29a; LP 29b; KG 84-49 [= ex. c]

¶ 97 | Lutetia, romein & cursyf ontworpen door J. van Krimpen; Houtsneeletter, gesneden door A. van der Vossen; Nassau, romein & cursyf ontworpen door D. Scholten/Joh. Enschedé en Zonen, Klokhuisplein, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [1927]. 8 p.; 27,4 cm. Bijlage bij: ‘De Reclame’, 6 (1927), nr. 10 (oktober). Bindwijze: cahiersteek. º LPBR 678

¶ 98 | Specimen des caractères de la Fonderie Normale à Bruxelles: provenant de la fonderie de Jules Didot et de son père Pierre Didot/à Haarlem chez Joh. Enschedé en Zonen. (deuxième impression). (Haarlem), (Enschedé), 1931. [95] p.; 23,9 cm. Collection typographique. Super Royaal 8o: [A]-[F]8 = 48 bl. Omslagtitel: ‘Specimen des caractères de la fonderie de P. Didot, l’ainé et de son fils Jules Didot’. Herdruk van eerste druk, 1914 (cat.nr. 89). Tekst van ‘Avantpropos’ herzien. Met ‘La préface du specimen de 1819 de Pierre Didot’. Gebrocheerd in omslag (boeketkammarmering) met etiket. Later halflinnen, met oorspronkelijk omslag meegebonden. º 2838 G 17

enschedé 91

¶ 99 | Letterproef/Joh. Enschedé en Zonen,

Individuele proeven

lettergieterij, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1965]. [10] p.; vouwblad (21,5 cm).

Antigone

Met op omslag getekende (kapitaal) E in groen. Fictieve titel. Incipit van het eerste blad: ‘Spectrum’; firmanaam en adres tevens in het Engels, Frans en Duits. Linksboven in hs. jaartal 1965. º LPBR 681

¶ 106 | Antigone: a new Greek type designed by J. van Krimpen / Haarlem, 1928, Joh. Enschedé en Zonen, typefounders. (Haarlem), (Enschedé), 1928. [4] p.; vouwblad (24,2 cm).

¶ 100 | Baskerville, Bodoni/Lettergieterij

Corps 12. º LPBR 649

Enschedé, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1972]. [4] p.; vouwblad (29,8 cm). [Typografische verzorging Gerard Unger]. º LPBR 689

¶ 101 | Gill, Times/Lettergieterij Enschedé, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1972]. [6] p.; vouwblad (29,9 cm). [Typografische verzorging Gerard Unger]. º LPBR 690

¶ 102 | Lutetia, Romanée, Romulus, Spectrum/ Lettergieterij Enschedé, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1972]. [12] p.; 29,7 cm. Tekst ook in het Engels. [Typografische verzorging Gerard Unger]. Geniet. º LPBR 687

¶ 103 | Spartan, Century Schoolbook, Cheops/ Lettergieterij Enschedé, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1972]. [6] p.; vouwblad (29,8 cm). [Typografische verzorging Gerard Unger]. º LPBR 688

¶ 104 | Pantotype: gegraveerde beletteringen en bewegwijzeringen/Joh. Enschedé en Zonen, Klokhuisplein 5, Haarlem; tel. 023-319240, toestel 270. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1973]. [6] p.; vouwblad (29 cm).

Astrée

¶ 107 | Astrée romein en cursief: serie 64/N.V. Machinehandel Mahez, N.Z. Voorburgwal 34-36, Amsterdam C. (Amsterdam), (Mahez), [ca. 1930?]. Ongepag.; vouwblad (21,3 cm). Alleenvertegenwoordiging Lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. º LPBR 612

Baskerville

¶ 108 | Baskerville romein, cursief: corps 6 8 10 12 14 16 24 28 36/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1963]. [8] p.; 26,5 cm. [Basisontwerp Sem Hartz, typografie Bram de Does]. Bindwijze: cahiersteek. º LPBR 613a; LPBR 613b; LPBR 613c

Bavo

¶ 109 | Bavo: 72 60 48 punten/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1959]. [4] p.; vouwblad (26,5 cm). [Bavo is Chisel van Stephenson Blake]. [Vormgeving Sem Hartz]. º LPBR 614

Bodoni

Proef van Panture (1973) van Sem Hartz, en Markeur (1972) van Gerard Unger. º LPBR 651

¶ 110 | Bodoni/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1933?]. Ongepag.; vouwblad (22,9 cm).

¶ 105 | Produkten-overzicht/ Lettergieterij

In zetvoorbeelden jaartallen tot 1933 (december). º LPBR 615

Enschedé, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1973]. [12] p.; vouwblad (21,6 cm). Met Panture (1973). º LPBR 686

92 enschedé

¶ 111 | Bodoni, normaal romein, normaal cursief, halfvet/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1935?]. Ongepag.; vouwblad (22,9 cm). Met 1 bijlage: ‘Aanvullingsblad bij Bodoni-letterproef’ met Bodoni normaal en halfvet; zetvoorbeeld fragment uit ‘Grondbeginselen van de typografie’ van Stanley Morison. º LPBR 616

Century Schoolbook

¶ 117 | Century Schoolbook/lettergieterij Enschedé, (Klokhuisplein 5, Haarlem, telefoon 15275). (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1969]. Ongepag.; vouwblad (26,5 cm).

[Basisontwerp Sem Hartz, typografie Bram de Does]. Bindwijze: cahiersteek. º LPBR 617a; LPBR 617b

Uit aanbiedingsbrief: ‘Aangezien de belangstelling voor dit lettertype gedurende de laatste jaren is toegenomen – en nog steeds toeneemt – heeft The Monotype Corporation Ltd. de door haar gevoerde versie van de Century Schoolbook onlangs uitgebreid, waardoor deze serie belangrijk aan bruikbaarheid heeft gewonnen’. [Vormgeving Bram de Does, getekende E op voorzijde van Sem Hartz]. Met 2 bijlagen: aanbiedingsbrief (ongedateerd) en Enschedé-visitekaartje (H. Groenink). º LPBR 624a; LPBR 624b

Bradford

Cheops

¶ 113 | Bradford, boekletter serie 58. [Maandblad] Joh. Enschedé en Zonen, 1924 mei.

¶ 118 | Cheops mager, halfvet, vet: 6 tot 72 punten/Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, lettergieterij. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1934?]. Ongepag.; vouwblad (23 cm).

¶ 112 | Bodoni, normaal romein, normaal cursief, halfvet romein, halfvet cursief, smal halfvet/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1966]. [12] p.; 26,5 cm.

Caslon

¶ 114 | Caslon, romeinen cursiefschriften serie 60. [Maandblad] Joh. Enschedé en Zonen, 1924 april.

[Cheops is Rockwell van Monotype Corporation]. º LPBR 628

serie 60/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), (1910 [= ca. 1925?]). [1] bl., xxiv p.; ill.; 30,3 cm.

¶ 119 | Cheops mager, halfvet, vet: 6 tot en met 72 punten/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1935?]. Ongepag.; vouwblad (22,3 cm.) º LPBR 625a; LPBR 625b

Frontispice portret van William Caslon. Inleidingsbrief gedateerd 1910; op omslag na identiek met proef ‘De ‘Caslon’’, 3e supplement op deel I van ‘Beknopte uitgave van de letterproef’, 1902 (cat.nr. 69). Geniet in bruin omslag met Enschedé spinnekop-vignet (van na 1925?); dus kennelijk heruitgave. º LPBR 622

¶ 120 | Cheops open kapitalen: corpus 24, 36 en 48 punten/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1935?]. [4] p.; vouwblad (23,1 cm). º LPBR 627a; LPBR 627b

¶ 115 | De ‘Caslon’, romein en cursijf-schriften,

¶ 116 | Caslon, boeken fantasieletter: romein en cursief (6-36 punten): serie 60/ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem, Amsterdam, ’s Gravenhage, Batavia. (Haarlem etc.), (Enschedé), (1926, September). [16] p.; 27,5 cm.

¶ 121 | Cheops open kapitalen: corps 24, 36, 48/ lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1935?]. [4] p.; vouwblad (21,9 cm). º LPBR 626a; LPBR 626b

Geniet in geel omslag. º LPBR 623

Compacte letters

¶ 122 | Compacte letters: serie 69/Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, lettergieterij, opgericht 1743. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1933?]. Ongepag.; vouwblad (23,3 cm).

enschedé 93

Datering: Compacte letters in 1932-proef (cat.nr. 76) tot serie 68. º LPBR 629

Emergo

¶ 123 | Benvenuto Cellini & Bembo: as usual rather late, T. & S. Hartz send you their best wishes for 1954. (Haarlem), (Hartz), (1954). [4] p.; ill.; vouwblad (27 cm). Met ill. van Sem Hartz. Met op p. [4] corpsoverzicht van de Emergo, ‘produced by the Typefoundry of Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, The Netherlands’. De Emergo is nooit door Enschedé in de handel gebracht, en werd later de eigen letter van De Tuinwijkpers, Hartz’ private press. º LPBR 630

¶ 124 | Emergo. [Haarlem], [Enschede?], [ca. 1960?]. [4] p.; vouwblad (20 cm). Fictieve titel. Incipit van het eerste blad: ‘Take those lips away ...’. Drie gedichten en corpsoverzicht van Emergo. º LPBR 631a; LPBR 631b

cursief, smal normaal romein, halfvet romein, halfvet cursief, verlengd romein, vet romein. Bindwijze: cahiersteek. º LPBR 634

¶ 128 | Gill schreefloos/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen. Haarlem, (Enschedé), [ca. 1965?]. [9] bl.; 21,7cm. Mager-cursief, halfvet-cursief, mager-romein, normaalcursief, normaal-romein, halfvet-romein, verlengd, cijferproef, vet. 9 losse vouwbladen. º LPBR 61

Grotesque [Breede]

¶ 129 | Breede grotesque, serie 9/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1912]. [32] p.; 14,5 x 22,2 cm. Omslagtitel: ‘Grotesque. Breede grotesque schriften, serie 9’. In zetvoorbeelden jaartallen 1912 en 1913. Gebrocheerd. º LPBR 619a; LPBR 619b

Grotesque [Verlengde]

Falstaff

¶ 130 | Verlengde grotesque serie 6. [Maandblad] Joh. Enschedé en Zonen, 1924 october.

¶ 125 | Falstaff, romein en cursief, corps 6, 8, 10,

Houtsneeletter

12: andere corpsen volgen/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1935?]. [4] p.; vouwblad (22 cm). Zetvoorbeeld fragment uit ‘Grondbeginselen van de typografie’ van Stanley Morison. º LPBR 632

¶ 126 | Falstaff, romein, cursief/ lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1935?]. Ongepag.; vouwblad (21,8 cm). º LPBR 633

¶ 131 | Genesis: Houtsneeletter van A. van der Vossen/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij. [Haarlem], (Enschedé), [ca. 1925]. [2] bl.; 41 cm. Bandtitel (etiket). Fragment uit Genesis, eerste hoofdstuk. Sierpapieren band. º LPF 18

¶ 132 | Onze Houtsneeletter. [Maandblad] Joh. Enschedé en Zonen, 1926 augustus. Koptitel.

Gill Sans

¶ 127 | Gill mager romein, mager cursief/ lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1965]. [24] p.; 26,5 cm. [Basisontwerp Sem Hartz, typografie Bram de Does]. Mager romein, mager cursief, normaal romein, normaal

¶ 133 | Houtsneeletter, ontworpen door A. van der Vossen/ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1940?]. [5] p.; vouwblad (22 cm). Met enkele gegevens in Romanée. º LPBR 635

94 enschedé

¶ 134 | Houtsneeletter/lettergieterij Enschedé, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1972]. [2] p.; ill.; 29,7 cm. Met houtsnede van André van der Vossen. º LPBR 636

work reproduced on pages 8 and 9 was done at The Harbor Press, New York ...’. In zetvoorbeeld p. 8 jaartal 1927. Bladen los in elkaar gestoken. º LPBR 792

¶ 139 | Lutetia, romein & cursyf, serie 63: Lutetia

¶ 135 | Hymne de la surdité à P. de Ronsard Vand. par Joachim du Bellay Angevin. Harlem, l’imprimerie Joh. Enschedé & Zonen, 1925. 7 p.; 24,7 cm. Toepassing van een vroege Lutetia-versie (corps 12), na deze uitgave vernietigd. Tevens op titelblad: ‘Composé en caractères ‘Lutetia’ de XII dessinés par J. van Krimpen’. Met getekende initiaal van J. van Krimpen in rood gedrukt. º LPBR 638

¶ 136 | Invocation à Minerve par Charles Maurras. Harlem, Joh. Enschedé & Zonen, 1925. [8] p.; 31,3 cm. Vroege toepassing van Lutetia corps 16. ‘En caractères ‘Lutetia’ de XVI, dessinés par J. van Krimpen’. Met getekende initialen van J. van Krimpen in rood gedrukt. º LPBR 639

¶ 137 | De arte typographica: an essay [by Walter Hayward Shewring] composed in Lutetia roman type: a book face designed for the typefoundry of Messrs. Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, Holland, by J. van Krimpen. (Haarlem), (Enschedé), 1926. [4] p.; vouwblad (27,2 cm). Tekst in het Latijn. Gedrukt voor ‘The Fleuron’, 5 (1926); verscheen als bijlage bij anonieme (aan Stanley Morison toegeschreven) recensie van de Lutetia romein. º LPBR 825

¶ 138 | First showing of the Lutetia roman & italic: designed by J. van Krimpen/ Typefoundry Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [1927?]. 9 p.; 31 cm. Exclusive American Agents Continental Typefounders Association, Inc., 216 East 45th Street, New York, N.Y. ... Op p. 9: ‘Page 3 has been designed by Mr. J. van Krimpen ... Page 4 containing Mr. Bruce Rogers’ letters on the Lutetia face has been designed by Mr. Rogers especially for this showing. Pages 6 and 7 have been designed especially for this showing by Mr. Daniel Berkeley Updike of Boston ... The

geteekend door J. van Krimpen/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1927. [4] p.; 27,7 cm. Ex. b met omslag-etiket in het Duits en ingeplakt letteroverzicht van Lutetia romein en cursief. Met cahiersteek in grijs, gemarbreerd omslag. º LPBR 640a; LPBR 640b; LPBR 640c

¶ 140 | Specimen of Lutetia roman and italic: designed by J. van Krimpen/Typefoundry Joh. Enschedé en Zonen, established mdccxxxxiii, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1927]. [4] p.; 27,7 cm. Op omslag: ‘Lutetia roman & italic’. Tevens op titelblad: ‘Cast on the American point system for the exclusive agents: Soldans Ltd., 44 Eagle Street, London W.C.1’. Engelse editie van ‘Lutetia, romein & cursyf ...’, 1927 (cat.nr. 139), maar zonder het kleinste corps van de romein (6 Didot). Met cahiersteek in grijs omslag. º KG 84-80

¶ 141 | Lutetia roman and italic designed by J. van Krimpen/Typefoundry Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, Holland, established anno domini mdccxliii. (Haarlem), (Enschedé), (1928). [1] bl.; plano (45,5 cm). Titel en bedrijfsgegevens rondom tekstblok(ken). Gedrukt voor ‘The Fleuron’, 6 (1928). º LPPL 40

¶ 142 | Lutetia, romein & cursief, serie 163/ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1932?]. [8] p.; vouwblad (21,7 cm). º LPBR 637

¶ 143 | Lutetia open kapitalen, corps 36 en 48/ lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1935?]. [4] p.; vouwblad (21,7 cm). º LPBR 641a; LPBR 641b; LPBR 641c

enschedé 95

¶ 144 | Lutetia open kapitalen, corpus 36 en 48

¶ 150 | Nassau romein en Nassau cursief.

punten/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1935?]. [4] p.; vouwblad (23 cm). º LPBR 643a; LPBR 643b

(Haarlem etc.), (Enschedé), (1925). [30] p.; 27 cm. [Maandblad] Joh. Enschedé en Zonen, 1925 december.

Op achterzijde ‘Hart en land’ van P.C. Boutens. º LPBR 642

Achterin prijscourant. Ex. b en c zonder vermelding ‘December-aflevering 1925’ op omslagetiket. Ex. a met ingeplakte mededeling over naamsverandering van dit als Grotius aangekondigde ontwerp; Lettergieterij ‘Amsterdam’ voerde sinds 1925 de vette Erasmus Mediaeval van S.H. de Roos onder deze naam. º LPBR 793a; LPBR 793b; LPBR 793c

Marina

Nederduits

¶ 146 | Marina, een echte Engelse schrijfletter: in samenwerking met de oude Caslongieterij van Stephenson Blake in Sheffield op Didotsysteem gegoten/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [1958?]. [4] p.; vouwblad (26,3 cm).

¶ 151 | Nederduits, omstreeks 1750 gesneden

¶ 145 | Lutetia, romein en cursief/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1940?]. [6] p.; vouwblad (21,8 cm).

[Vormgeving Sem Hartz]. Op voorzijde in hs.: 1958. º LPBR 644a; LPBR 644b

Mediaeval

¶ 147 | Mediaeval schriften (vijftien proefbladen)/ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1915]. 15 bl.; 35,6 cm.

door J.M. Fleischman/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1940?]. [6] p.; vouwblad (22 cm). Met toepassing Romanée. º LPBR 646

Olga

¶ 152 | Olga-romein, boeken fantaisieletter (serie 61), 12 corpsen/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1915]. 30 p.; 30,2 cm.

Omslagtitel. Aanbiedingsbrief met proef (in envelop) en 15 toepassingen. Grijze verzamelmap. º LPPL 24a; LPPL 24b

[Olga is Helga van Stempel]. Op omslag vermeld: 6-60 punten. In zetvoorbeelden jaartallen 1915 en 1916. Achterin prijscourant. Gebrocheerd in omslag. º LPBR 790a; LPBR 790b; Inst.128:BOEK.2(Olga)

Mediaeval Egyptisch

¶ 153 | Olga-letter: in toepassing met Olga- en

¶ 148 | Mediaeval Egyptisch als boekletter/ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [1915]. [8] p.; 23,4 cm. Datering: Cat. typ. verz. Geniet. º LPBR 645a; LPBR 645b

Nassau

¶ 149 | Nassau romein en Nassau cursief/ Lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, Amsterdam, ’s-Gravenhage, Batavia. [Maandblad] Joh. Enschedé en Zonen, 1924–25.

Kenau-versieringen/ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1923]. 64 p.; 26,8 cm. Ex. b met ingeplakt prijsverhoging. In zetvoorbeelden jaartal 1923. Ex. a met ingeplakt op titelpagina: ‘De hierin genoemde prijzen zijn niet meer geldig, wij verwijzen hiervoor naar onze letterproef met bijbehoorende prijscourant’. º LPBR 794a; LPBR 794b

¶ 154 | Olga, boeken fantasieletter: ornamenten, vignetten en initialen. [Maandblad] Joh. Enschedé en Zonen, 1924 januari.

96 enschedé

Open Kapitalen

¶ 155 | Dubbele augustijn Open Kapitalen romein en Grieksch, geteekend door J. van Krimpen/voor de lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1928. [4] p.; vouwblad (24,2 cm). Engelse uitgave onder de titel: ‘Twenty-four-point open roman and Greek capitals’, 1928 (cat.nr. 156). º LPBR 647

¶ 156 | Twenty-four-point open roman and Greek capitals: designed by J. van Krimpen/for the typefoundry Joh. Enschedé en zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1928. [4 p.]; vouwblad (24 cm). Nederlandse uitgave onder de titel: ‘Dubbele augustijn Open Kapitalen romein en Grieksch’, 1928 (cat.nr. 155). º LPBR 648

¶ 157 | Dubbele augustijn Open Kapitalen romein en Grieksch/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1940?]. [4] p.; vouwblad (21,6 cm). Op p. [3] fragment uit ‘The gospel according to Saint John, Chapter I’, op p. [4] fragment uit Homerus, ‘Ilias’, in Antigone. º LPBR 650a; LPBR 650b

Perpetua

¶ 158 | Perpetua, corps 36, 28, 24, 16: romein en cursief/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1935?]. [4] p.; vouwblad (21,7 cm). Zetvoorbeeld fragment uit ‘Grondbeginselen van de typografie’ van Stanley Morison. º LPBR 652a; LPBR 652b

¶ 159 | Perpetua, titelkapitalen: corps 72, 60, 48, 36/ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1935?]. [4] p.; vouwblad (21,7 cm). º LPBR 653

Voorwoord gedateerd: Jan. 1912. Ingeplakt: ‘Prijscourant van Romaansch’. Gebrocheerd. º LPBR 654a; LPBR 654b

¶ 161 | Romaansch romein, cursief, vette en verlengde/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1916]. 24 p.; 30,2 cm. In zetvoorbeelden jaartal 1916. Ingeplakt: ‘Prijscourant van Romaansch’. Gebrocheerd. º LPBR 618

¶ 162 | Romaansch, de letter welke door ons met steeds grooter succes wordt geleverd. [Maandblad] Joh. Enschedé en Zonen, 1924 februari. ¶ 163 | Nog altijd blijft onze Romaansch de beste boeken fantaisieletter. [Maandblad] Joh. Enschedé en Zonen, 1925 augustus. Romein, cursief, vette en verlengde.

¶ 164 | Romaansch romein, cursief, vette, verlengde. [Maandblad] Joh. Enschedé en Zonen, 1925 juli. ¶ 165 | Romaansch romein, cursief, vette, verlengde/Lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1937?]. [10] p.; vouwblad (23 cm). Bedrijfsnaam onderaan pagina’s in Romulus. Serie 157. º LPBR 655

Romanée

¶ 166 | Romanée romein/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1935?]. [4] p.; vouwblad (23 cm). º LPBR 656a; LPBR 656b; LPBR 656c ¶ 167 | Romanée, romein & cursief, klein-

Romaans

¶ 160 | De Romaansch, romein, cursief, vette en verlengde/Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, lettergieterij en koperenlijnenfabriek. (Haarlem), (Enschedé), (1912, Jan.). [36] p.; 30 cm.

kapitalen, sierkapitalen/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1968]. [4] p.; vouwblad (26,5 cm). [Basisontwerp Sem Hartz, typografie Bram de Does]. º LPBR 657a; LPBR 657b; LPBR 657c

enschedé 97

Romulus

¶ 168 | Cancelleresca Bastarda/Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1938?]. [1] bl.; plano (21,7 cm). Cancelleresca Bastarda is script bij Romulus. Koptitel. Zetvoorbeeld fragment uit ‘Grondbeginselen van de typografie’ van Stanley Morison. º LPBR 620a; LPBR 620b; LPBR 620c

¶ 169 | Romulus, romein en cursief/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1940?]. [8] p.; vouwblad (21,7 cm). Kan ook vlak na de Tweede Wereldoorlog zijn verschenen. º LPBR 658a; LPBR 658b; LPBR 658c

¶ 170 | Romulus halfvet: kapitaal, klein kapitaal, onderkast/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1946?]. [4] p.; vouwblad (21,7 cm). Zetvoorbeeld fragment uit ‘Grondbeginselen van de typografie’ van Stanley Morison. º LPBR 823

¶ 171 | Romulus, romein, cursief, halfvet romein, open kapitalen & Cancelleresca Bastarda/ lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1962]. [12] p.; 26,5 cm. [Basisontwerp Sem Hartz, typografie Bram de Does]. Bindwijze: cahiersteek. º LPBR 659a; LPBR 659b

Schoefferletter

¶ 172 | Peter Schoeffer von Gernsheim, 1420–1502: een romeinsch lettertype uit de vijftiende eeuw/ Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1926. 16 p.; 23,8 cm. Collection typographique. o

Groot Mediaan 8 : [A] = 8 bl. Titel ook in het Frans, Duits en Engels; omslagtitel: ‘Peter Schoeffer von Gernsheim MCCCCXX-MDII, zijn romeinsche letter’. Met getekende (tweede) titel en initialen van J. van Krimpen in rood gedrukt. Met cahiersteek in grijs omslag (ook verschenen in papieren band). º LPBR 789a; LPBR 789b; K 84-144; K 84-195

Front of Joh. Enschedé en Zonen, Romulus, romein, cursief, halfvet romein, Open Kapitalen & Cancelleresca Bastarda, [ca. 1962]. Cat.nr. 171.

Scriba

¶ 173 | Scriba, een kalandervaste, eenvoudige schrijfletter: serie 917/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1933?]. [4] p.; vouwblad (23 cm). [Scriba is Monoline van Monotype Corporation]. Ex. d op afwijkend papier. º LPBR 660a; LPBR 660b; LPBR 660c; LPBR 660d

Sonja

¶ 174 | Sonja: letterserie in 8 corpussen: 10-48 punten. [Maandblad] Joh. Enschedé en Zonen, 1924–25.

¶ 175 | Sonja: letterserie in 8 corpussen: 10-48 punten/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterijmachinehandel, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1925]. [16] p.; 27,5 cm.

98 enschedé

Met 1 bijlage: antwoordkaart. Geniet in omslag.

Spartan

¶ 176 | Spartan, normaal, vet, extra vet/ lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1965]. [8] p.; 26,3 cm. [Basisontwerp Sem Hartz, typografie Bram de Does]. Corps 5/6, 6/6, 10, 12, 20, 24; kapitalen, klein kapitalen. Bindwijze: cahiersteek. º LPBR 661a; LPBR 661b; LPBR 661c

Spectrum

¶ 177 | Spectrum romain et italique (lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, Pays Bas). (Haarlem), (Enschedé), [1958?]. 5, [9] p.; 28 cm. Inleiding J. van Krimpen. Omslagtitel; koptitel p. 3: ‘Spectrum, dessiné par J. van Krimpen pour Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, et The Monotype Corporation Limited: onze corps romain et italique’. ‘Ce spécimen a été composé sur la maquette de M. Will Carter’. Op omslag in hs.: 1958. Met cahiersteek in omslag. º LPBR 664

¶ 178 | Spectrum roman and italic (lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, Holland). (Haarlem), (Enschedé), [1958?]. 5, [9] p.; 28 cm. Inleiding J. van Krimpen. Omslagtitel; koptitel p. 3: ‘Spectrum, designed by Jan van Krimpen for Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, and The Monotype Corporation Limited: eleven sizes, roman and italic’. ‘A specimen designed by Will Carter’. Op omslag in hs.: 1958. Met cahiersteek in omslag. º LPBR 663

¶ 179 | Spectrum romein en cursief (lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Klokhuisplein 5, Haarlem, tel. 15275). (Haarlem), (Enschedé), [1958?]. 5, [9] p.; 28 cm. Inleiding J. v[an] K[rimpen]. Omslagtitel; koptitel p. 3: ‘Spectrum, geteekend door J. van Krimpen voor Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, en The

Monotype Corporation Limited: elf corpsen romein en cursief’. ‘Deze proef is ontworpen door Will Carter’. Op omslag in hs.: 1958. Met cahiersteek in omslag. º LPBR 662a; LPBR 662b

¶ 180 | Beschrijving verplaatst naar cat.nr. 18a. Times New Roman

¶ 181 | Times: corps 48, 36, 28, 24, 16/ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1935?]. [4] p.; vouwblad (21,7 cm). Zetvoorbeeld fragment uit ‘Grondbeginselen van de typografie’ van Stanley Morison. º LPBR 666

¶ 182 | Times vet: corps 48, 36, 28, 24, 16/ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1935?]. [4] p.; vouwblad (21,7 cm). Zetvoorbeeld fragment uit ‘Grondbeginselen van de typografie’ van Stanley Morison. º LPBR 667

¶ 183 | Times, romein, cursief, vet/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1960]. [12] p.; 26,2 cm. [Basisontwerp Sem Hartz, typografie Bram de Does]. Bindwijze: cahiersteek. º LPBR 668a; LPBR 668b

Trinité

¶ 184 | Trinité 1, 2, 3: a bookface in three variations designed in association with the firm of Joh. Enschedé for Autologic’s photosetters (Autologic sa, a subsidiary of Volt Information Sciences, Inc., ch-1030 Bussigny/Lausanne, Switzerland, tel. 021/892971, telex 26382 bgra ch). asa types, 1982 no. 2 [June]. De Trinité ontstond in opdracht van Enschedé, en werd door Autologic als eerste in licentie uitgebracht. Met een inleiding van Bram de Does: ‘The development of the Trinité series’, pp. 4-10. Omslagtitel; titel en tekst ook in het Frans en Duits. ‘Printed by Joh. Enschedé en Zonen ... Design and layout by Bram de Does, who designed the typeface.’ Ex. a met aanbiedingsbrief van augustus 1982: ‘... zenden wij u hierbij een brochure welke wij in samenwerking met de eerste licentienemer, Autologic S.A. in Lausanne, uitbrachten’.

enschedé 99

Biljetletter

¶ 188 | Biljet-letters uit de lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [1871]. Bl. 11-32; 46 cm. [Maandelijksche proef ]. Royaal 2o: 22 enkelbladen. Omslagtitel. Papier van verschillende kleuren. Datering: aanbiedingsbrief voor de prijslijst van biljetletters, 1 januari 1875 (cat.nr. 244, met dezelfde volgnummers als deze proef) hoort bij ‘de in 1871 daarvan uitgegeven proefbladen’. Biljetletters 5001 tot 5087. Met ingeplakte prijslijst der biljet-letters van 1 januari 1875 (afz. gecat., cat.nr. 244). Dwars doorgenaaid; in grijs-paars omslag, linnen rug. º LPPL 22

¶ 189 | Vervolg op blad 32 der Biljet-letters uit de

Front wrapper of Autologic sa, Trinité 1, 2, 3, 1982. Cat.nr. 184. The type was commissioned by Joh. Enschedé & Zonen.

Geniet in omslag. º LPBR 669a; LPBR 669b

¶ 185 | Trinité, een nieuw lettertype/ Joh. Enschedé en Zonen. Jez pers, 6 [1982]. ‘Jez pers’ is personeelsblad van Joh. Enschedé en Zonen. Los blad. º LPBR 670

¶ 186 | Beschrijving verplaatst naar cat.nr. 88a. Univers

¶ 187 | Univers/ lettergieterij Enschedé, Haarlem, Holland. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1972]. [4] p.; vouwblad (29,8 cm). [Typografische verzorging Gerard Unger]. Met 1 bijlage: Univers mager en Univers normaal breukcijfers. º LPBR 671

lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem. Van blad 86 tot 95. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1876]. Bl. [86]-[95]; 47,4 cm. [Maandelijksche proef ]. Royaal 2o: 10 enkelbladen. Omslagtitel. Papier van verschillende kleuren. Supplement op ‘Biljet-letters’, 1871 (cat.nr. 188). Hoewel de bladen ongenummerd zijn, passen ze wat de datum betreft precies in de reeks van de ‘Maandelijksche proef’, waarin de nummers 86-95 ontbreken. Biljetletters 5088 tot 6031. In willekeurige volgorde in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 42). Omslag is fotokopie van ex. uit coll. Museum Enschedé (4 A 12). º LPF 19 (1)

¶ 190 | Biljet-letters uit de lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1878]. Bl. 122-124; 47,4 cm. [Maandelijksche proef ]. Royaal 2o: 3 enkelbladen. Koptitel. Papier van verschillende kleuren. 2e supplement op ‘Biljet-letters’, 1871 (cat.nr. 188). Biljetletters 6032 tot 6038. Ex. a: als bl. 122-124 meegebonden in bundel Enschedéproeven (cat.nr. 46) Ex. b: als losse bladen opgenomen in bundel Enschedéproeven (cat.nr. 42). º LPF 20 (1) [= ex. a]; LPF 19 (1) [= ex. b]

100 enschedé

¶ 191 | Houten biljetletters: randen, hoeken, filets en handen/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1921]. 23 p.; 32,8 cm. Naar deze proef wordt verwezen in die van 1922 (?) (cat.nr. 71). Met 1 bijlage: prijs-courant. Geniet. º LPBR 762a; LPBR 762b

¶ 192 | Beschrijving verplaatst naar cat.nr. 17a. Cijfers en tekens

¶ 193 | Cijfers voor kalenderbladen. [Maandblad] Joh. Enschedé en Zonen, 1925 augustus. Exoten

¶ 194 | Beschrijving verplaatst naar cat.nr. 15a. ¶ 195 | Spécimen de caractères Javanais gravés et fondus chez Joh. Enschedé en Zonen. Harlem. (Harlem), (Enschedé), 1867. [15] bl.; 28,2 cm. Mediaan 4o: [A]-[H]2 = 16 bl., H2 blanco. Velijnpapier zonder watermerk. Later(?) halflinnen met hoeken (blauw), marmerpapier op platten. º LPG 71

¶ 196 | Letterproef van oostersche schriften uit de lettergieterij van Joh. Enschedé & Zonen te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), (1907, April). xii, 46 p.; 30 cm.

Colombier 8o: π6 [A]-[B]8 [C]2(C1+χ2) [D]4 = 30 bl., D4 blanco. Prijscourant: Groot Mediaan 8o: 1 blad. Bandtitel: ‘Oostersche schriften’. Voorwoord gedateerd. Met 1 bijlage (1 bl.): ‘Prijzen der oostersche schriften’. Op achterplat ex. b band/ omslag-ontwerp in potlood, zwarte inkt en grijze verf voor een letterproef: ‘Lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, Boek-letter’ (lijkt echter niet op band van ‘Boekletter’, cat.nr. 70); prijscourant in ex. a met in hs. datum juni 1907. Bruin linnen stempelband. Prijscourant alleen in ex. a. Ex. a = ex. nr. 456; ex. b ongenummerd.

Prov. ex. a (etiket voorin): door Enschedé aan Lettergieterij ‘Amsterdam’ aangeboden. º LPG 73a; LPG 73b

¶ 197 | Javaansch romein-schrift no.1494/ Lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen. [Haarlem], (Enschedé), (1912, Dec.). [12] p.; 29,8 cm. Voorwoord gedateerd: Dec. 1912. Met cahiersteek in omslag. Omslag is een driekleurendruk naar een sarong van Djokjakarta. º LPBR 758a; LPBR 758b

¶ 198 | Oostersche schriften/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1913]. 54 p.; 30,3 cm. Colombier 8o: [A]-[G]4 = 28 bl., G4 blanco. Datering: omslagpapier, schutbladen, randen, en zetsel van Javaansch nr. 1494 ook (en waarschijnlijk voor het eerst) gebruikt in ‘Javaansch romein-schrift no.1494’, december 1912 (cat.nr. 197); evenwel niet in Cat. typ. verz. Naar deze proef wordt kennelijk verwezen in die van 1922(?) (cat.nr. 71). Met 1 bijlage: ‘Prijs-courant Oostersche Schriften’. Gebrocheerd in sierpapieren omslag, met versierde schutbladen. º Br. 4 O GS 10

¶ 199 | Hebreeuwsche schriften/Lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [1926]. [1] bl.; plano (20,4 x 26,8 cm). Ook verschenen als bijlage in huisorgaan van oktober 1926. º LPBR 753

Initialen

¶ 200 | Coster-initialen, -ornamenten en hoofdlijsten/Haarlem, Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij. (Haarlem), (Enschedé), [1915]. 31 p.; 25,7 cm. Datering: Cat. typ. verz. Gebrocheerd in omslag. º LPBR 752a; LPBR 752b; Inst.128:BOEK.2(Coster)

Lijnen

¶ 201 | Koperen strikken en hoeken uit de lettergieterij van Joh. Enschedé & Zonen te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1874, Januarij. [1] bl.; plano (38,5 cm).

enschedé 101

Olifants? 4o: 1 blad. Koptitel. Waarschijnlijk gedrukt samen met ‘Medailles ... Weener wereld-tentoonstelling 1873’ (cat.nr. 219). Ex. b = bl. [84a] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 46). Ex. c = bl. [130] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 41). Ex. d = bl. [61*] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 42). º LPPL 35; LPF 20 (1) [= ex. b]; LPBR 791 (1) [= ex. c]; LPF 19 (1) [= ex. d]

¶ 202 | Koperen lijnen: letterproef van Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [1895?]. 30 p.; 27,4 cm. Imperiaal 4o: [A]-[B]8 = 16 bl., B8 blanco. Omslagtitel. Koptitel p.1: ‘Koperen lijnen uit de lettergieterij van Joh. Enschedé & Zonen, Haarlem’. Datering: in hs. opdracht in ex. c. Met 1 bijlage: ‘Prijsnoteering van koperen lijnen uit de lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen, te Haarlem’ (8o, 4 p.). Ex. c in hs. voorin: ‘Geschenk van de firma Joh. Enschedé en Zonen, 29 November 1895’. Prov. ex. c (stempel): Museum van Kunst-Nijverheid, Haarlem. Gekartonneerd. Bijlage in ex. c. º LPG 83a; LPG 83b; Inst.128: BOEK.2(Letterproef) [= ex. c]

¶ 203 | Proef van koperen lijnen, hoeken, filets enz/Lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1909]. 31 bl.; 30,2 cm. Voorin geplakt: ‘Prijsnoteering van koperen lijnen’ (4 p.). Datering mede gebaseerd op jaartal 1909 in zetvoorbeeld op bl. 26. In (niet originele?) papieren band; omslag op voorplat geplakt. º LPG 74

¶ 204 | Koperen lijnen, hoeken, filets en accoladen/Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1910]. 18 p.; 27,3 cm. Achterin geplakt ‘Prijs-courant koperen lijnen, filets en accoladen’. Geniet in omslag. º LPBR 756

¶ 205 | Koperen lijnen, alle soorten uit voorraad leverbaar. [Maandblad] Joh. Enschedé en Zonen, 1925 februari.

¶ 206 | Koperen lijnen, accolades, hoeken, filets, enz/Lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1950. 19 p.; 22,1 cm. Met 1 bijlage: Golflijnen, diverse hoeken. Aanvullingsblad A bij proef koperen lijnen van juni 1950. Geniet in omslag. º LPBR 757

Ornamenten

¶ 207 | Ornamenten voor kleurendruk/ Joh. Enschedé & Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [1887]. [4] bl.; 38,2 cm. [Maandelijksche proef ], 169-172. Imperiaal 4o: [A]4 = 4 bl. Op oneven recto’s en even verso’s bedrukt. Datering ontleend aan prijscourant (afz. gecat., cat.nr. 246) Een herdruk met nieuwe paginanummers is opgenomen in ‘Letterproef ...’, dl. III, 1891 (cat.nr. 56), bl.68-72. º LPPLK 1

¶ 208 | Ornamenten, hoofdlijsten en sluitstukken/ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, koperenlijnenfabriek, graveer-inrichting, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), (1904, Januari). [ii] bl., 28 p.; 29,8 cm. Ex. a = nr. 22; ex. b = nr. 456; ex. c = nr. 429. Datering ontleend aan voorwoord. Serie 76 tot 91. Met 1 bijlage: ‘Prijzen van ornamenten, hoofdlijsten en sluitstukken’ (1 8o blad). Gebrocheerd in blauw omslag, ex. c zonder omslag. º LPBR 749a; LPBR 749b; LPBR 749c

¶ 209 | Serie nr 92/Joh. Enschedé & Zonen, Haarlem; lettergieterij, galvanoplastie, stereotypie, zinkografie. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1904]. [2] p.; vouwblad (29,8 cm). In zetvoorbeeld jaartal 1904. Ornamentnummers 3622 tot 3641. º LPBR 729

¶ 210 | Ornament-seriën, eerste vervolg/ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem (telegr.-adres: johez; telef. int. 99 en 194). (Haarlem), (Enschedé), (1908). Pp.1-8, [8a-d], 9-16; 29,7 cm. Colombier 8o: [A]8(A4 +χ2) = 10 bl. Vermelding telegraaf en telefoon op omslag.

102 enschedé

Supplement op ‘Ornamenten ...’, 1904 (cat.nr. 208); voorwoord gedateerd 1908. Serie 92 tot 97. Ex. b. met 1 bijlage: ‘Prijslijst van ornamenten’ (1 8o blad). Geniet in omslag. º LPBR 760a; LPBR 760b; Inst.128:BOEK.2(Ornament)

¶ 211 | Moderne ornamenten/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1913]. 16 p.; 26,2 cm. In zetvoorbeelden jaartal 1913. Met 1 bijlage: koperen tintlijnen. Geniet in donkerbruin omslag. º LPBR 751a; LPBR 751b

¶ 212 | Ornamenten voor ondergronden/ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1915]. 18 p.; 14,7x22,9 cm.

Randen

¶ 216 | Moderne randen: krachtige silhouetteornamenten naar ontwerpen van den sierkunstenaar K. van Leeuwen/Lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), (1909, Januarij). [7] bl.; 31 cm. Bl. 1, 4, 6, 7 tweezijdig bedrukt; bl. 2-3, 5-6 uitslaande bl. Datering ontleend aan inleiding, verso van bl. [1]. Inleiding: ‘Wij hebben de eer U hierbij aan te bieden een bundeltje, bevattende onze jongst verschenen: Moderne randen naar ontwerpen van den sierkunstenaar K. van Leeuwen, annex een reeks toepassingen dezer sierlijke, krachtige Silhouette-ornamenten ...’. Met ingeplakt op keerzijde omslag: ‘Prijzen van ornamenten’. Geniet in blauw omslag. º LPBR 750

Naar deze proef wordt verwezen in die van 1922 (?) (cat.nr. 71). Op p. [19]: prijscourant. Met cahiersteek in omslag. º LPBR 761

¶ 217 | Nieuwe randen en schaduwvignetten in toepassing: serie B/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1917]. 48 p.; 29,6 cm.

¶ 213 | Ornamenten/lettergieterij Joh. Enschedé

In zetvoorbeelden jaartal 1917. Met ingeplakte prijscourant. º LPBR 763a; LPBR 763b

en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1935?]. [4] p.; vouwblad (21,7 cm). Met kerstornamenten. º LPBR 683a; LPBR 683b

¶ 214 | Sterren/Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1940?]. [1] bl.; plano (21,7 cm). Fictieve titel. In kop bedrijfsnaam: ‘Joh. Enschedé en Zonen’. Toepassing Lutetia. º LPBR 685

¶ 215 | Sterren, stembiljetblokjes, blikvangers/ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1940?]. [4] p.; 22 cm. Toepassing Lutetia. º LPBR 684

Vignetten

¶ 218 | Vignetten/Lettergieterij van Joh. Enschedé & Zonen, te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [1861]. [1] bl.; plano (27,3 cm). Imperiaal 8o: 1 blad. Koptitel. 5 vignetten: nr. 1266 tot 1270, uitgegeven ter gelegenheid van de Algemeene Nationale Tentoonstelling van Nijverheid, 1861. º LPBR 719

¶ 219 | Medailles toegekend bij de Weener wereld-tentoonstelling 1873/uit de lettergieterij van Joh. Enschedé & Zonen te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [1874?]. [1] bl.; plano (38,4 cm). Olifants? 4o: 1 blad. Koptitel. Waarschijnlijk gedrukt samen met ‘Koperen strikken en hoeken’, januari 1874 (cat.nr. 201). Medailles nr. 1 tot 18.

enschedé 103

Ex. a = bl. [84b] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 46). Ex. b als bl. [173] opgenomen in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 41). Ex. c = bl. [30*] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 42). º LPF 20 (1) [= ex. a]; LPBR 791 (1) [= ex. b]; LPF 19 (1) [= ex. c]

¶ 220 | Vignetten uit de lettergieterij van Joh. Enschedé & Zonen te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1908]. [2] p.; vouwblad (29,8 cm). Datering: 1907-proef (cat.nr. 63, deel II) bevat o.a. vignet nr. 8331 (bl. 343). Bevat ‘Nederlandsche Wapens’ (vignetten nr. 8332-8343, 8345-8346). º LPPL 41a; LPPL 41b

¶ 221 | Vignetten uit de lettergieterij van Joh. Enschedé & Zonen te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1910]. [2] p.; vouwblad (29,8 cm). Bevat ‘Nederlandsche wapens’ (vignetten 8590-8603). º LPBR 730

¶ 222 | Schaduwvignetten, serie A/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1912]. 39 p.; 17 cm. Datering: Cat. typ. verz.; in zetvoorbeeld jaartal 1913. Gebrocheerd. º LPBR 755a; LPBR 755b

¶ 223 | Schaduwvignetten, serie C/Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1920]. 48 p.; 23 cm. In zetvoorbeelden jaartal 1920. Gebrocheerd. º LPBR 754

¶ 224 | St. Nicolaasvignetten. [Maandblad] Joh. Enschedé en Zonen, 1924 october.

¶ 225 | Vignetten in toepassing. [Maandblad] Joh. Enschedé en Zonen, 1924–25.

¶ 226 | Dierenriemvignetten. [Maandblad] Joh. Enschedé en Zonen, 1925 augustus.

Varia

¶ 227 | Aanbiedingsbrief van eenige proeven van nieuwe schriften en prijscourant (Haarlem den 31 December 1826. Joh. Enschedé en Zonen.) (Haarlem) (Enschedé) (1826, 31 December) [2] bl.; 39,0 cm. Klein Mediaan 4o: 1 blad. Fictieve titel. Velijnpapier zonder watermerk (in uba-ex.). Hoort bij ‘Prijs-courant van drukletteren’, [voor] 1827 (cat.nr. 236), en ‘Proeve van letteren. Vervolg ...’, 1826 (cat.nr. 18). Brief: ‘Wij hebben de eer UEd. hiernevens toe te zenden eenige proeven van nieuwe schriften, waarmede wij onze lettergieterij hebben vermeerderd; terwijl wij ons bezig houden met nog andere nieuwe schriften gereed te maken, van welke wij UEd. de blijken nader zullen aanbieden. Wij voegen hiernevens eene Prijs-courant voor 1827.’ Prov. (stempels): ‘Bibliotheek Gemeente Archief Amsterdam’ en ‘Doublet’. Meegebonden met ex. c van ‘Proeve van letteren’, 1825 (cat.nr. 17). º 1318 A 1

¶ 228 | Paragon geschreven no.4: bekend onder den naam van (express of loopend schrift)/ Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1856, December. [1] bl.; plano (34,6 cm). Imperiaal 4o: 1 blad. Koptitel. ‘express ... schrift’ staat tussen ronde haakjes in titel. Tevens aanbiedingsbrief: ‘Behalve deze loopende schrijfletter en ronde, hebben wij de eer Heeren boekdrukkers nog eenige proeven van nieuwe drukletteren, ornamenten en vignetten aantebieden, waarmede wij dezer dagen het materieel onzer lettergieterij hebben vermeerderd.’ Ex. a als bl. [20] opgenomen in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 41). Ex. b als bl. [11] opgenomen in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 42). º LPBR 791 (1) [= ex. a]; LPF 19 (1) [= ex. b]

¶ 229 | Aanbiedingsbrief van vervolg op letterproef/Joh. Enschedé & Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1860, December. [1] bl.; plano (35,1 cm). Imperiaal 4o: 1 blad. Fictieve titel. Hoort bij ‘Vervolg op onze letterproef’, 1860 (cat.nr. 43) Brief: ‘Wij hebben de eer HH. boekdrukkers en verdere belangstellenden weder een vervolg op onze letterproef

104 enschedé

aantebieden, behelzende de nieuwste lettersoorten, ornamenten en vignetten, welke in de laatste jaren in zwang zijn gekomen.’ Vermeldt verder ‘dat ons etablissement eene belangrijke uitbreiding heeft erlangd, vermits wij aan hetzelve onder anderen eene plaatdrukkerij hebben toegevoegd’ en ‘Onze inrigtingen voor de stereotypage en de vervaardiging van galvanoplastische werken zijn geheel op de hoogte van den tegenwoordigen tijd ...’. Opgenomen als bl. [22] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 41). º LPBR 791 (1)

[21] bl.; 14,5x21,8 cm. Omslagtitel. Datering: Cat. typ. verz. Bindwijze: met koord dwars door omslag. º LPBR 759

¶ 234 | Chalcographia: sive typi aenei, et matrices plumbeae/Collection typographique Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1926. [2] p.; 43x52,4 cm. Collection typographique.

¶ 230 | Aanbiedingsbrief van proeven van drukletteren, ornamenten en vignetten, en prijs-courant/Joh. Enschedé & Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1863, 1 Januarij. [1] bl.; plano (35,2 cm).

Plano; op keerzijde: Pater noster qui es in coelis. Koptitel. º LPPLG 4a; LPPLG 4b

Imperiaal 4o: 1 blad. Fictieve titel. Hoort bij ‘Proeven ... van drukletteren...’, 1863 (cat.nr. 44). Brief: ‘Wij zijn weder in staat Heeren boekdrukkers proeven aantebieden van drukletteren, ornamenten en vignetten, waarmede wij het materieël onzer lettergieterij hebben vermeerderd. Deze proeven zullen weldra door andere worden gevolgd.’ J.W. Schleijer, boekhandelaar te Amsterdam, wordt als correspondent voorgesteld. Ex. a als bl. [23] opgenomen in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 41). Ex. b als bl. [47*] opgenomen in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 42). º LPBR 791 (1) [= ex. a]; LPF 19 (1) [= ex. b]

Prijscouranten

¶ 231 | Aanbiedingsbrief. Haarlem, Joh. Enschedé & Zonen, 1869, December. [1] bl.; 20 cm. Klein Mediaan 8o: [A]2 = 2 bl., A2 blanco. Fictieve titel. Uitgegeven met ‘Prijs-lijst’ van 1 januari 1870 (cat.nr. 240). º LPPL 32

¶ 232 | Wij hebben de eer u hiernevens aan te bieden de proeven ... van de medaille der Internationale Koloniale en Uitvoerhandel Tentoonstelling ... Uwe dienstw. dienaren Joh. Enschedé & Zonen. Haarlem, (Enschedé), 1884, Februari. [1] p.; vouwblad (21,1 cm). Klein Mediaan 8o: [A]2 = 2 bl., A2 blanco. Aanbiedingsbrief behorende bij bl. 157 van de ‘Maandelijkse proef’ (cat.nr. 51). Titel ontleend aan tekst. º LPBR 724

¶ 233 | Proeven van stempeldruk/ Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [1913].

¶ 235 | Lyst der pryzen van alle de uitmuntende letteren, door wylen den Heer J.M. Fleischman, en andere konstenaars, gesneeden, dewelke in de Haerlemsche lettergietery van Joannes Enschede gegooten worden, alle gesteld op Hollands courant geld. (Haarlem) (Enschedé) [1769?]. 8 p.; 22,2 cm. Klein Mediaan 8o: A4 = 4 bl. ($1-3). Koptitel. Voor watermerk, zie Lane. Vermeldt o.a. lettertypen die begin 1769 zijn aangekocht. John A. Lane, ‘The Enschedé type specimens of 1768 and 1773’, 1993. ‘Typefoundries’ 114. Ex. b, d en e gebonden in ‘Proef van letteren’, 1768 (cat.nr. 10), achter katern t. Ex. a gebonden achter ‘Proef van letteren’, 1768, en ‘Vermeerdering’, 1773 (cat.nrs. 10 en 11). Ex. c gebonden in ‘Epreuve de caractéres’, 1768 (cat.nr. 10a), achter katern t. º O 96-1 (3) [= ex. a]; O 96-7 (2) [= ex. b]; O 96-19 (2) [= ex. c]; O 96-29 (2) [= ex. d]; O 96-30 (2) [= ex. e]

¶ 236 | Prijs-courant van drukletteren der lettergieterij van Johannes Enschedé en Zonen te Haarlem. (Haarlem) (Johannes Enschedé en Zonen) 1827. [4] p.; 20,2 cm. Klein Mediaan 8o: [A]2 = 2 bl. Koptitel. Velijnpapier (geen watermerk in uba-ex.). Aanbiedingsbrief van ‘eenige proeven van nieuwe schriften’ en prijs-courant, 31 december 1826 (afz. gecat., cat.nr. 227). Prov. (stempels): ‘Bibliotheek Gemeente Archief Amsterdam’ en ‘Doublet’.

enschedé 105

Opgenomen in ex. c van ‘Proeve van letteren’, 1825 (cat.nr. 17). º 1318 A 1

¶ 237 | Wapens en vignetten (Joh. Enschedé en Zonen). (Haarlem) (Enschedé) (1840, 1 Maart). [3] p.; vouwblad (21,3 cm). Klein Mediaan 8o: [A]2 = 2 bl. Fictieve titel. Velijnpapier zonder watermerk. Prijzen voor Nederlandse wapens nr. 1 tot 12, vignetten nr. 1 tot 694. º LPBR 742

¶ 238 | Prijs-courant der lettergieterij Joh. Enschedé & Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1857, 1 Julij. [1] bl.; plano (35,2 cm). Imperiaal 4o: 1 blad. Hoort kennelijk bij ‘Proeven van nieuwe drukletteren’, 1856 (cat.nr. 39). Ex. a als bl. [25] opgenomen in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 41). Ex. b als bl. [18] opgenomen in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 42). º LPBR 791 (1) [= ex. a]; LPF 19 (1) [= ex. b]

¶ 239 | Prijs-courant der lettergieterij Joh. Enschedé & Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1863, 1 Januarij. [1] bl.; 35,2 cm. Imperiaal 4o: 1 blad. Aanbiedingsbrief (1 januari 1863) van letterproeven; tevens aankondiging van J.W. Schleijer als correspondent (afz. gecat., cat.nr. 230). Hoort bij ‘Proeven ... van drukletteren’, 1863 (cat.nr. 44). Ex. a als bl. [24] opgenomen in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 41). Ex. b als bl. [48] opgenomen in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 42). º LPBR 791 (1) [= ex. a]; LPF 19 (1) [= ex. b]

¶ 240 | Prijs-lijst van Joh. Enschedé & Zonen, lettergieterij, stereotypie, galvanoplastie en graveer-inrigting te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1870, 1 Januarij. [3] p.; 38,4 cm. Olifants? 4o: [A]2 = 2 bl. Uitgegeven met aanbiedingsbrief van december 1869 (afz. gecat., cat.nr. 231). Ex. b als bl. [12]-[15] opgenomen in bundel Enschedéproeven (cat.nr. 41). º LPPL 32; LPBR 791 (1) [= ex. b]

¶ 241 | Prijs-lijst der haarspatiën in koper van één punt dikte en dunner uit de lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen, te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1871, 1 September. [1] bl.; vouwblad (21,3 cm). Klein Mediaan 8o: [A]2 = 2 bl., A2 blanco. Aanbiedingsbrief van 1 september 1871 met prijslijst van koperen haarspatiën. Koptitel (onder aanbiedingsbrief). Blauw papier. Als bl. [21] opgenomen in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 41). º LPBR 791 (1)

¶ 242 | Prijs-lijst van Joh. Enschedé & Zonen, lettergieterij, stereotypie, galvanoplastie en graveer-inrigting te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1872, 15 Maart. [3] p.; vouwblad (36,7 cm). Prijs-lijst Imperiaal 4o: [A]2 = 2 bl. Aanbiedingsbrief Klein Mediaan 4o: 1 blad. Papier van aanbiedingsbrief blauw. Met 1 bijlage: aanbiedingsbrief van maart 1872 (1 p.). Ex. b als bl. [8]-[11] opgenomen in bundel Enschedéproeven (cat.nr. 41). º LPPL 33; LPBR 791 (1) [= ex. b]

¶ 243 | Prijs-lijst van Joh. Enschedé & Zonen, lettergieterij, stereotypie, galvanoplastie en graveer-inrigting te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1874, Januarij. [3] p.; vouwblad (36 cm). Imperiaal 4o: [A]2 = 2 bl. Gevergeerd papier zonder watermerk. Ex. b en c resp. als bl. [1*]-[2*] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 46) en als bl. [1]-[4] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 41). º LPPL 34; LPF 20 (1) [= ex. b]; LPBR 791 (1) [= ex. c]

¶ 244 | Prijslijst der biljet-letters van de lettergieterij van Joh. Enschedé & Zonen te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1875, 1 Januarij. [1] bl.; plano (34,5 cm). Prijslijst Colombier 4o?: 1 blad. Begeleidende brief Klein Mediaan 4o: 1 blad. Hoort bij proefbladen uit 1871 (cat.nr. 188). Met 2 bijlagen: begeleidende brief van 1 januari 1875, en prijslijst koperen fijne liniën op specie-voeten. Ex. a als bl. [5] opgenomen in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 41). Ex. b voorin geplakt in ‘Biljet-letters’, 1871 (cat.nr. 188). Ex. b: begeleidende brief ontbreekt. º LPBR 791 (1) [= ex. a]; LPPL 22 [= ex. b]

106 enschedé

¶ 245 | Prijslijst van Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, sterotypie, galvanoplastie, graveerinrichting, boekdrukkerijbenoodigdheden. Haarlem, (Enschedé), 1887, Januari. 26 p.; 23,5 cm. Geniet in omslag. º LPBR 766

¶ 246 | Wij hebben de eer u hiernevens aan te bieden proeven van onlangs door ons vervaardigde ornamenten voor twee en meer kleuren, waarvan de minimums en prijzen zijn als volgt: ... Joh. Enschedé & Zonen. Haarlem, (Enschedé), 1887, Mei. [1] p.; vouwblad (21,2 cm). Klein Mediaan 8o: [A]2 = 2 bl., A2 blanco. Aanbiedingsbrief en prijscourant behorende bij ‘Ornamenten voor kleurendruk’ (cat.nr. 207). Titel ontleend aan tekst. Serie 49 tot 57. º LPBR 725

¶ 247 | Prijzen van interliniën (hoogte ongeveer 52 punten) ... prijzen van wit/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1888]. [1] bl.; 21,3 cm. Klein Mediaan 8o: 1 blad. Zonder titelblad. Bovenstaande titel samengesteld uit koppen; ‘hoogte ...’ staat tussen ronde haakjes onder kop. Datering: ingevoegd in ‘Gewijzigde prijs-courant’, 1888. Bl. [17:1] in bundel Enschedé-proeven (cat.nr. 41). º LPBR 791 (1)

¶ 248 | Prijslijst op de letterproef van Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem. Deel iii ornamenten. (Haarlem), (Enschedé), 1891, Maart. 7 p.; 21,3 cm. Klein Mediaan 8o: [A]4 = 4 bl. Omslagtitel. Prijscourant bij proef ‘Ornamenten’, 1891 (cat.nr. 56, deel III). Met cahiersteek in omslag. º LPBR 767

¶ 249 | Prijslijst van Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, stereotypie, galvanoplastie, zincographie, photozincographie, houten metaalgraveerinrichting, boekdrukkerijbenoodigdheden. Haarlem, (Enschedé), 1892, Februari. 28 p.; 23,2 cm. Groot Mediaan 8o: [A]14 = 14 bl. Met cahiersteek in omslag. º LPBR 770

¶ 250 | Vervallen. ¶ 251 | Prijsnoteering van koperen lijnen uit de lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen, te Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [ca. 1895]. 4 p.; vouwblad (22,7 cm). Groot Mediaan 8o: [A]2 = 2 bl. Koptitel. Prijscourant bij proef ‘Koperen lijnen’, ca. 1895 (cat.nr. 202); een iets andere versie, met dezelfde titel, is ingeplakt in: ‘Proef van koperen lijnen, hoeken, filets enz.’, ca. 1909 (cat.nr. 203). º LPBR 768a; LPBR 768b

¶ 252 | Prijslijst op de letterproef van Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem. Deel V. titel- en biljetletter. (Haarlem), (Enschedé), 1897, December. 8 p.; 22,7 cm. Groot Mediaan 8o: [A]4 = 4 bl. Omslagtitel. Prijscourant bij proef ‘Titel- en biljetletter’, 1897 (cat.nr. 56, deel V). Prov. (stempel): Museum van Kunst-Nijverheid, Haarlem. Met cahiersteek in omslag. º Inst.128: BOEK.2(Broc)1

¶ 253 | Prijslijst van Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, stereotypie, galvanoplastie, zincographie, photozincographie, houten metaalgraveerinrichting, boekdrukkerijbenoodigdheden. Haarlem, (Enschedé), 1900, Juli. 27 p.; 22,7 cm. Groot Mediaan 8o: [A]14 = 14 bl. 2 bl. (pp. 15-18) los. º LPBR 769

¶ 254 | Prijslijst op de beknopte uitgave van de letterproef van Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem. Deel I. Boek- en fantaisie-letter, muziek, teekens, enz. (Haarlem), (Enschedé), 1902, Maart. 12 p.; 23 cm. Omslagtitel. Prijscourant bij proef ‘Beknopte uitgave van de letterproef’ deel I, 1902 (cat.nr. 63, deel I). Ex. b met ingeplakte prijslijst ‘Halfvette schriften. Serie 9’. Met cahiersteek in omslag. º LPBR 771a; LPBR 771b; LPBR 771c

enschedé 107

¶ 255 | Prijslijst van Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, stereotypie, galvanoplastie, koperenlijnen inrichting, zincographie, photozincographie, vierkleurendruk, houten metaalgraveerinrichting, boekdrukkerijbenoodigdheden. Haarlem, (Enschedé), 1905, Mei. 32 p.; 22,2 cm. Geniet in omslag. º LPBR 772

¶ 256 | Prijs-courant Javaansch, Arabisch, Maleisch, Balineesch, Mandailingsch enz. ... Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), (1922, 1-6). [4] p.; vouwblad (25,9 cm). Op p. [3] in druk: 1-6-’22. º LPBR 773

¶ 257 | Prijs-courant/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), [1922?]. 20 p.; 25,6 cm. Ingeplakt: prijswijziging. P. 7 is overplakt met p. 7 van de 1923-herdruk (cat.nr. 257a). In hs.: ‘ontv. 17/3 ’22’. Geniet in omslag. º LPBR 776a

¶ 257a | Prijs-courant/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), (1923, 1-11). 20 p.; 25,6 cm. Een herdruk van de gelijknamige prijs-courant van 1922(?) (cat.nr. 257), met wijzigingen op pp. 7, 8, 19, 20 en op de ingeplakte prijswijziging. Op p. 20 in druk: 1-11-’23. Ingeplakt: prijswijziging. Geniet in omslag. º LPBR 776b

¶ 258 | Prijs-courant/ lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), (1925, 1-3). 18 p.; 25,3 cm. Op p. 18 in druk: 1-3-’25. Geniet in omslag. º LPBR 774

¶ 259 | Prijs-courant houten biljetletters, randen, hoeken, filets en handen/ Joh. Enschedé en Zonen, lettergieterij, Haarlem, Amsterdam, ’s-Gravenhage, Batavia. (Haarlem etc.), (Enschedé), (1926, 1-7). [3] p.; vouwblad (27,2 cm). Op p. [3] in druk: 1-7-’26. º LPBR 775

¶ 260 | Prijscourant/lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem, Amsterdam, ’s-Gravenhage, Batavia. (Haarlem etc.), (Enschedé), (1926, 1-4). 16 p.; 25,4 cm. Op p. 16 in druk: 1-4-’26. Geniet in omslag. º LPBR 777

¶ 261 | Prijscourant boeken fantasieletter, letterwit, koperen lijnen enz./Machinehandel ‘Mahez’, Amsterdam, ’s-Gravenhage. (Amsterdam etc.), (Mahez), 1927. 16 p.; 26 cm. Alleenverkoop voor Nederland lettergieterij Enschedé Haarlem. Op p. 16 in druk: 1-7-’27. Geniet in omslag. º LPBR 778

¶ 262 | Prijscourant boeken fantasieletter, letterwit, koperen lijnen enz./Machinehandel ‘Mahez’ Amsterdam, N.-Z. Voorburgwal 34-36, telefoon 48228. (Amsterdam), (Mahez), (1928, 15-10). 15 p.; 25,5 cm. Alleenverkoop voor Nederland Lettergieterij Enschedé Haarlem. Op p. 15 in druk: 15-10-’28. Geniet in omslag. º LPBR 779

¶ 263 | Prijscourant behoorende bij de letterproef van de lettergieterij ... Joh. Enschedé en Zonen, Grafische Inrichting N.V., Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1932. 13 p.; 28,3 cm. Gestencild. Prijscourant bij ‘Letterproef’, 1932 (cat.nr. 76). Van deze prijscourant bestaat ook een gedrukte versie (cat.nr. 264). º LPBR 764

¶ 264 | Prijscourant behoorende bij de letterproef van de lettergieterij ... Joh. Enschedé en Zonen, Grafische Inrichting N.V., Haarlem. (Haarlem), (Enschedé), 1932. 15 p.; 22,2 cm. Prijscourant bij ‘Letterproef’, 1932 (cat.nr. 76). Van deze prijscourant bestaat ook een gestencilde versie (cat.nr. 263). Met cahiersteek in omslag. º LPBR 765a; LPBR 765b

108 bruyn / eyben / elix

Bruyn/Eyben/Elix Anthony & Hendrik Bruyn 1729/46–1766 Hendrik Bruyn 1766–1778? Hendrik Bruyn & Comp. 1778–1828 Hendrik Bruyn 1778–1788 Pieter Bruyn 1789–1801 Aletta Kemper (widow of Pieter Bruyn) 1801–1802 Christiaan Woudman for the widow Bruyn 1802–1820 Christiaan Woudman for Frederik Gerhard Eyben 1821–1826 Frederik Gerhard Eyben? 1826–1828 Frederik Gerhard Eyben ca. 1829–1837 dormant? ca. 1829–1836 Kornelis Elix 1836–1837 Elix & Co. 1837–1847 Kornelis Elix 1837–1845 (auctioned 20 April 1847: modern matrices purchased by Enschedé; old by ‘Janzen’, possibly T.E. Jansen) Addresses 1729/46–1748: Bloemgracht (wijk 43, no. 2973) [now no. 130], Amsterdam1 1748?–1762: ‘De Witte Molen’/’De Roode Molen’ (in the gable), Singel (at the corner of Gasthuismolensteeg, wijk 30, no. 5040) [now no. 278], Amsterdam2 1762–1791: ‘De Zevenster’ (in the gable and on a hanging sign-board), Stilsteeg (south side, wijk 24, no. 2948) [the former Paleisstraat 29, now part of no. 105], Amsterdam 1791–1847: Rokin (wijk 26, no. 3461, from 1796 no. 161) [now no. 98], Amsterdam, with warehouses behind it opening on the Watersteeg (wijk 26, no. 3464–3465, from 1796 nos. 2–3) [now nos. 4–6] Dirck (De) Bruyn (Amsterdam 1657–1708) and his brother Hendrik (Amsterdam 1664/ 65–1737), printers since 1685, came from a Lutheran family, and many of their earliest publications were for a Lutheran market. Quickly outgrowing their original equipment and premises, they were the largest purchasers at the auction of the type and equipment of the Blaeu printing office in 1695, and they bought a large part of the Bloemgracht complex that housed that firm in 1696. The Blaeu auction catalogue includes only one set of matrices, the other typefounding materials having been sold in 1677, mostly to Dirk Voskens &

Johannes Adamsz.3 Van Eeghen plausibly suggests that the Voskens typefoundry was housed in part of the old Blaeu complex from 1677 until it moved to the Lauriergracht in 1714, and that Bruyn set up his own foundry after that. Hendrik Bruyn is recorded as a book printer on the Bloemgracht in a notice in the Amsterdamse Courant of 11 January 1720, but there is no mention of a typefoundry and he offers a wide variety of about half worn-out type (‘verscheyde schriften van letteren, omtrent half sleet’), so perhaps he still had no commercial foundry, or had insufficient business to warrant melting down the old type for metal. It is never-the-less possible that the Bruyn printing office owned matrices at an earlier date, and by the time they issued two (complementary) type specimens, probably between 1729 and 1748, they were clearly operating a commercial typefoundry.4 The matrices for some of the types in these first known specimens of the foundry probably came from the auction of the Hogenacker typefoundry at Leiden in 1672, but we don’t know who owned them in between.5 Hendrik Bruyn’s sons, Anthony (Amsterdam 1697–1766) and Hendrik ii (Amsterdam 1699–1788), took over the printing office in 1729, but separated in 1746, when Anthony inherited the house on the Bloemgracht and Hendrik another house that their father owned on the Singel. Hendrik’s request to install a printer’s furnace in the Singel house was accepted on 20 November 1748, and it’s tempting to think that this was also intended for the foundry, although no type specimen from this address is known. Anthony and Hendrik appear separately in imprints from 1746, presumably as a result of Hendrik’s opening his printing office on the Singel at that date. The foundry was probably housed in this building from 1748, and was certainly later housed in Hendrik’s printing office on the Stilsteeg, purchased in 1762. We can suppose he managed its affairs in practice, but an advertisement in the Amsterdamsche Courant of 25 June 1767 indicates that it operated under the names of both brothers until Anthony’s death in 1766, after which Hendrik continued it on his own. Charles Enschedé reports that the printing office was (or was to be) sold on 2 October 1771,6 but if it closed it reopened soon after. Bruyn’s joint testament with his wife in 1778 records both the printing office and the typefoundry under the name Hendrik Bruyn & Comp., a new partnership

bruyn / eyben / elix 109

established at the old address, apparently in that year.7 In Hendrik’s 1782 testament, he bequeathed the foundry to his son Pieter, but the building that housed it to his three children jointly.8 The foundry and printing office were appraised at 4000 and 6000 guilders respectively. At the same time, he empowered Pieter and the booksellers Adam Meyer and Petrus Schouten to operate the foundry, so they may have had some connection with the partnership. The 1778 testament also says that Meyer would help the widow with the firm in the event of Bruyn’s death. The Bibliothèque Nationale has an undated broadside specimen issued by the partnership before Hendrik’s heirs sold the Stilsteeg building on 7 September 1791.9 On 1 June 1791 Pieter Bruyn (1744–1801) purchased a new building for the foundry on the Rokin (with two buildings behind it, opening on the Watersteeg), and it remained there until its materials were sold in 1847. In the year after Pieter’s death, his widow Aletta Kemper (1753–1820) married Christiaan Woudman (1747–1826), who took charge of the foundry. Aletta’s daughter Catharina Henrietta Bruyn (1787–1810) married Hermanus Frederik Eyben (1783–1849) in 1807. Their son Frederik Gerhard Eyben (1809–1876) therefore inherited the foundry from his grandmother on 25 April 1821, when he was about eleven years old, but Woudman continued to run it, apparently until his death in 1826. The last known specimens of Hendrik Bruyn & Comp. are two undated octavo editions (both described in our entry for the later one, cat.nr. 265). Both include types acquired in 1795, and probably date from the early nineteenth century. Most of the types were already oldfashioned by that time, however, and were not even the best of their period. The foundry was always a small one, with only one casting furnace. According to the 1811 government survey, they employed two workmen and a ‘knecht’ (in this context, probably an apprentice), and had an annual profit of about 2600 francs (1222 guilders).10 The same survey reports that the foundry’s business had diminished since 1801, and both foundry and printing office must have declined severely and quickly after 1811. Woudman, the aging foreman of the foundry, seems never to have been replaced. Eyben, the owner by inheritance since 1821, became a sugar refiner by trade. Although Hendrik Bruyn & Comp. issued a couple of books in 1827 and 1828, after the death of Woudman, Eyben appears to have taken little interest in the printing

office, and the foundry probably remained dormant for nearly a decade.11 Eyben is not known to have issued a specimen of the foundry, although he issued a specimen of the printing office in 1831 (cat.nr. 267). Not surprisingly, he planned to sell the printing office and foundry at that time, as we know from the surviving catalogue (cat.nr. 266), but for some reason, the sale did not go through. Eyben himself lived in the building, at least in the years 1832 to 1835, but rented it to Kornelis Elix (1806–1845) before 1 July 1836. Elix had studied at the University of Leiden from 1827 to 1830, taking a doctorate in literature in the latter year.12 He wrote or edited a few books, but certainly had no practical experience in printing or typefounding. He may have read up on it when he began to consider embarking on his venture, for when his library was sold in 1846, it included a copy of Pierre Simon Fournier’s Manuel typographique, Paris 1764–66, the best practical account of the subject.13 In any case, Elix knew that the Bruyn/Eyben foundry and printing office had declined, and he knew where to turn for renewal: Belgium, England, and France. He tried to purchase the Brussels foundry of T.S. Gando, but was blocked by the combined efforts of the Spin printing office and Enschedé typefoundry, the latter purchasing the foundry in November 1836.14 In the same year, or early in the following year, however, he visited England and France, where he had better luck. After his return, he bought the Bruyn/Eyben printing office and foundry outright and officially reopened it under his own name in February 1837. His first type specimen (of the printing office, 1 January 1838; cat.nr. 268) describes its types as English, and he presumably acquired them during or as a result of his travels (apparently from Caslon, Son & Livermore – later Henry Caslon – in London: see cat.nr. 275). For the foundry, however, France proved the most important source of renewal. In a circular of January 1838, Elix announced that he had added the Paris foundry of the late Cronier, and tools and moulds made by (Firmin or Pierre?) Didot, also of Paris, to the ‘rich but out-dated’ collection of Bruyn and Eyben. At some point, he also expanded the capacity of the foundry, for when it was sold in 1847, it included two casting furnaces in place of the single furnace recorded in 1811.15 Cronier was the successor to the foundry of Vibert fils, whose father had established his Paris foundry in 1797 and cut type for Pierre Didot from ca. 1809 to 1819.16 The Vibert/Cronier matrices

110 bruyn / eyben / elix

formed the core of the Elix foundry for the rest of its existence. In the 1838 circular, Elix also announces that he now has an engraver in his employ who has made ‘important advancements in typographic punchcutting’. This punchcutter was most likely Jean Baptist De Passe (Brussels 1806?–Amsterdam 1844) whom Charles Enschedé says was foreman of the Elix foundry. Although De Passe came from Brussels, and may have been apprenticed in any of several foundries active there in the 1820s, he was in Paris in 1835 and 1836 where he worked as foreman in the foundry of Firmin Didot (see De Passe & Menne, pp. 251–252). Elix no doubt met him there when he visited France in 1836/37, and arranged for him to move to Amsterdam. Enschedé blames De Passe’s lack of proficiency in Dutch and his supposed ‘bad behaviour’ and bad management for the eventual failure of the Elix foundry, but he supposed that De Passe remained with the firm and succeeded to it. The foundry seems more likely to have suffered from De Passe’s departure to establish a foundry of his own in 1841, and from the death of Elix in 1845. The foundry issued no general specimen after that of 1840 (reissued with additions in 1841, cat.nr. 271) and, as far as we know, no specimens at all after about 1842.17 On Elix’s death, his brother Coenraad took charge of the firm until it could be liquidated, handling any urgent matters still outstanding. The printing office and foundry were auctioned in 1846 and 1847 respectively (see cat. nrs. 275, 276). The auctioneer’s copy of the catalogue of the foundry indicates that Enschedé’s purchases included lot 1, ‘a chest of drawers, filled with more than 8000 modern matrices, such as roman, italic, Greek, Hebrew, braces, fillets, flowers, etc. manufactured by Didot at Paris’ (‘een kast met laden, gevuld met ruim 8000 moderne matrijzen, als: romeinsche, curcijfsche, Grieksche, Hebreeuwsche, accolades, fileten, bloemen, enz. vervaardigd bij Didot te Parijs’). This must be the Vibert/ Cronier material, in spite of the attribution to the more famous Didot, for whom Vibert had worked. Lot A, ‘a chest containing more than fifty boxes with various old matrices’ (‘een kist, waarin ruim vijftig dozen met diverse oude matrices’), that is, the material from Bruyn, was bought by ‘Janzen’, perhaps T.E. Janssen (see pp. 268–270), or perhaps merely a scrap-metal merchant. In some way, however, some of this older material also descended to Enschedé, although it was not displayed in their specimens until revived out of historical interest at the beginning of the twentieth century.18 The

catalogue does not report the number of old matrices: the 1811 survey reports 11,609 which gives a total of about 20,000 as reported in Elix’s 1838 circular (cat.nr. 277), but many may have been melted down for the valuable copper in the following decade. The survey also reports 3191 ‘contra-stempels’, apparently an error for ‘stempels’, that is, punches.19 jal References I.H. van Eeghen, De Amsterdamse boekhandel, 5 vols., Amsterdam 1960–78, vol. 3, pp. 23, 54–59, vol. 5, pp. 112, 304. J.H.A. Ringeling, ‘De bewogen geschiedenis van de familie Elix’ in Jaarboek van het genootschap Amstelodamum, 60 (1968), pp. 119–146, at pp. 136–144. [Charles Enschedé], De lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen: gedenkschrift ter gelegenheid van haar honderdvijftig-jarig bestaan op 9 maart 1893, Haarlem 1893, pp. 111–112. Mathieu Lommen, ‘Lettergieten in de Jordaan: Amsterdamse lettergieterijen in de negentiende eeuw’, Net geperst, in-house magazine of Tetterode Nederland, May 1995, pp. 3–11 of the loose insert. Charles Enschedé, Typefoundries in the Netherlands, translated and revised by Harry Carter, Haarlem 1978, pp. 136–143, 276–278, 402–403. Notes 1. From 1637 to 1695, this building housed the famous printing office (and until 1677 also the typefoundry) of the Blaeu family. Hendrik and Dirck Bruyn bought the printing office building in 1696, including the Blaeu residence next to it and at least some of the buildings behind them extending to the Nieuwe Leliestraat. The Blaeus sold another building in the complex, immediately to the east of these two, to another party. It would hardly seem necessary to comment on the Bloemgracht 130 location if it weren’t for the plaque on Bloemgracht 76 identifying it as the famous printing office. Filips von Zesen, Beschreibung der Stadt Amsterdam, Amsterdam 1664, pp. 215–216 of the 4o edition and pp. 296–297 of the 12o edition (with no substantive differences) gives a very detailed description of the complex, at the third of four bridges, and at the corner of the third cross street. This is confirmed by Hendrik Bruyn’s testament of 6 September 1729 (GA Amsterdam: NA 7834, no. 124, not. Pieter Blom), which says at the last cross street. These can only refer to the current Bloemgracht 130 at the corner of the 3de Leliedwarsstraat, rather than Bloemgracht 76 at the corner of the 2de Leliedwarsstraat. Van Eeghen quotes a document of 1683 that says at the corner of the ‘Roode Lelyestraet’. The confusion must arise from the record of the sale in 1696 (Van Eeghen vol. 3, p. 23; see also vol. 5, p. 112,

bruyn / eyben / elix 111

note 186) which says at the corner of the second cross street at the third bridge. This document must count the cross streets on the south side of the Bloemgracht, where the second cross street is at the third bridge, even though the house was on the north side. In Von Zesen’s 1664 account, Blaeu’s typefoundry was in the same building as the printing office (two flights up, at the very back), but it was a long building – or perhaps several joined together – running nearly to the Nieuwe Leliestraat. Since the printing office and the residence next to it (both wijk 43, no. 2973) were usually treated as a single property, the house where the Voskens family lived until 1714, ‘next to’ the printing office, was probably the third house from the corner, not acquired by Bruyn. Van Eegen may be correct, however, in suggesting that the Voskens typefoundry, which acquired Blaeu’s foundry in 1677, remained until 1714 in a part of the complex acquired by Bruyn. In 1742, Hendrik Bruyn lived in the old Blaeu residence (now Bloemgracht 128) and his brother Anthony about ten houses to the east (wijk 43, no. 2964, now Bloemgracht 108). 2. This site is now occupied by Café ’t Molentje, established there in 1892. The originally white windmill on the gable stone was apparently repainted red by 1762. 3. Museum Plantin-Moretus, Antwerp, has a copy of the 1695 Blaeu auction catalogue recording prices and purchasers for almost every lot (R. 30.14). Unfortunately, the purchaser of the one set of matrices is not recorded. 4. Typefoundries 102 and 103. The dating is problematic: Anthony’s name has been struck through in the only known copy of one of the specimens, suggesting that it was still in use after his death in 1766, but it gives the Bloemgracht address that was probably no longer valid after 1748. 5. John A. Lane, ‘Arent Corsz Hogenacker (ca. 1579–1636): an account of his typefoundry and a note on his types’, Quærendo, 25 (1995), pp. 83–113, 164–191. 6. Gedenkschrift, 1893, p. 112, perhaps based on an auction catalogue or a newspaper announcement. 7. The testament is GA Amsterdam: NA 14175, no. 623 (not. Huntum, 20 August 1778). Hendrik Bruyn & Comp. appear as dealers in type in the Naamregister ... Amstelredam for 1779 (probably issued late in 1778). 8. He also left Pieter his little hobby press (‘liefhebberij parsje’), virtually the earliest known reference to such a thing. See James Mosley & David Chambers, Charles Holtzapffel’s Printing apparatus for the use of amateurs, Pinner 1971. 9. Typefoundries 109, which must therefore have been issued between 1778 and 1791. 10. B.P.M. Dongelmans, Van Alkmaar tot Zwijndrecht: alfabet van boekverkopers, drukkers en uitgevers in Noord-Nederland 1801–1850, Amsterdam 1988, reports information from the 1811 survey, along with information from directories and other sources, under Amsterdam – Bruin, Bruijn, Buijn [sic], and Woudman. Dongelmans also has a listing for Elix, but none for Eyben. 11. The books of 1827 and 1828 are recorded in Louis G.

Saalmink (ed.), Nederlandse bibliografie 1801–1832, 3 vols., Houten 1993. The only other imprints he records for the firm are in the period 1806–1811, but they no doubt also printed books for other publishers. J.A. Gruys & C. de Wolf, Thesaurus 1473–1800: Nederlandse boekdrukkers en boekverkopers, Nieuwkoop 1989, records no imprints for the firm after 1780, when it is still recorded as Hendrik Bruyn. 12. Album studiosorum Academiæ Lugduno Batavæ, The Hague 1875, column 1276; and Album promotorum van de Rijksuniversiteit Leiden 1813–1900, Amsterdam and Rotterdam 1985, p. 58. 13. The auction was held by C. Weddepohl in Amsterdam, 12 October 1846, catalogue in the Library of the Royal Dutch Book Trade Association (Nv 1609). It contains only a few works concerning printing and printing history, and no trade type specimens (see 4o lots 255–257, 8o lots 1215, 1295–1301, 12o lots 84–85). 14. J.W. Enschedé, De boeken handelsdrukkerij C.A. Spin & Zoon te Amsterdam 1819–1919: gedenkboek bij haar honderdjarig bestaan, Amsterdam 1919, pp. 108–114. 15. According to the catalogue, the furnaces were capable of serving six casters each, but I wonder if this is an error for three each, making six altogether. 16. Marius Audin, Les livrets typographiques, reprinted with a 1952 supplement, Amsterdam 1964, pp. 146, 156–157, 189, 207–208, 210, gives two conflicting lineages for the foundry begun by Vibert in 1797. Birrell & Garnett, Ltd., Catalogue [no. 21] of ... typefounders’ specimens ..., London 1928, pp. 23–25 contains additional information. Without access to more of the relevant French directories, it is impossible to correct the information in Audin, but the following tentative chronology is based on Audin and Birrell & Garnett, on specimens at the UBA, and on specimens reported by others: Vibert 1797–1804, Vibert & Luy 1805, Luy & Vibert 1808–10, Luy 1811–23, J. Carez 1823, Vibert fils 1824–27, L. Starck 1827, Cronier 1828–34, Everat (printer) 1834–37. The Annuaire des imprimeurs ... for 1829 records Vibert fils and Staeck (an error for Starck?) only under punchcutters, not under typefounders, whereas Cronier appears under both headings. The introduction to Pierre Didot’s specimen of 1819 tells of Vibert’s work for that foundry, which may explain why the Vibert name disappears from his original firm for more than a decade. Elix’s 1838 claim to have acquired the Cronier foundry is supported by the survival of a copy of Cronier’s 1829 specimen in a binding covered with the printed wrappers of the 1838 specimen of Elix’s foundry (cat.nr. 269, cf. cat.nr. 270), and by the fact that much of the material in that specimen reappears soon afterward in Elix’s own specimens. The 1839 specimen of E. Tarbé & Cie (Fonderie Générale) claims, however, that they succeeded to Crosnier [sic] and Everat, among others (they do not mention Vibert). The UBA has a specimen of Vibert fils, ca. 1827 with eight leaves added at the end by the founder L. Starck (the same extra leaves appear in the Museum Enschedé copies, CTV 927). The ATF collection at Columbia University has a copy of

112 bruyn / eyben / elix

the 1829 Cronier specimen with its original wrappers, and R.A. Peddie, Subject index to modern books to 1880, new series, London 1948, lists it as well as specimens by L. Starck in 1827, and by Cranier [sic] in 1828 (he gives no locations). 17. Perhaps it was after De Passe’s departure that Elix unsuccessfully tried to hire one of Enschedé’s type casters, Salomon van Duym (the Gedenkschrift gives no date).

18. G.W. Ovink, Honderd jaren Lettergieterij in Amsterdam, Amsterdam 1951, and others, incorrectly state that De Passe & Menne bought the modern matrices in 1847 and Enschedé the old. See De Passe & Menne, note 5. 19. Dongelmans, op cit. (note 10).

The nearly identical title-pages of the two editions of Hendrik Bruyn en Comp., Verbeterde letterproef, both perhaps from the first decade of the nineteenth century. Left: the earlier edition at Museum Enschedé (CTV 533c, shelf mark 13 A II3). Right: the later edition in the Amsterdam University Library. Cat.nr. 265 (both reduced). Although the later version is printed mostly from the standing type of the earlier, the border has been replaced, the word ‘Comp.’ set in capitals instead of small capitals, and the last line reset in a larger type.

hendrik bruyn & comp. / f.g. eyben 113

Hendrik Bruyn & Comp. Proef

¶ 265 | Verbeterde letterproef, waar in verscheide nieuwe schriften, als mede diversche bloemen en vignetten te vinden zyn. Die gegooten worden te Amsterdam, by Hendrik Bruyn en Comp., boekdrukkers en lettergieters, op het Rockin, by de Langenbrug. (Amsterdam) (Hendrik Bruyn en Comp.) [ca. 1810?] [36] bl.; 20 cm. Klein Mediaan 8o: [A]-[D]8 [E]4 = 36 bl. Gevergeerd papier met watermerk: ‘I Honig/& Zonen’ = leeuw in cirkel met kroon en oranjeboom ‘VRIHEIT/PRO PATRIA EIUSQUE LIBERTATE’. De twee edities werden tot nog toe steeds als één vermeld. Beide bevatten een Paragon Duyts en een Text Duyts die

vermoedelijk in 1795 zijn gekocht (‘Typefoundries’, pp. 277279). Gezien het lettermateriaal zijn beide waarschijnlijk niet later dan 1810 uitgegeven. De hier beschreven editie is de latere. A7-C7 zijn bijna identiek met A6-22 in de vroegere editie (ca. 1805), maar er zijn toegevoegd letters op A2-6, bloemen op C8-D7, en vignetten op E2-3. Een exemplaar van de vroegere editie bevindt zich in Museum Enschedé (13 A II.3; Klein Mediaan 8o: [A]28 [B]1 = 29 bl.; B1 = prijs-courant; gevergeerd papier met watermerk: ‘J Sarade/[F Dangou]mois’ = hoofd (kijkt naar middenvel) boven ‘D & B’ (van viltzijde)). ‘Typefoundries’ 144 (2 edities door elkaar). Ex. a: latere, sierpapieren band (rose papier met zwarte en witte lijnen). Ex. b: in geel en bruin stijfselmarmeren omslag. º O 96-6 [= ex. a]; O 96-26 [= ex. b]

F.G. Eyben Proeven

¶ 266 | Catalogus van eene compleete goed gesorteerde en bijzonder uitgebreide boekdrukkerij, bestaande in: romeinsche, cursijfsche, Engelsche- en oud-geschrevene, Hoog- en Nederduitsche, Hebreeuwsche, Grieksche en andere soorten van letteren. Eene Columbiaansche geheel ijzeren en twee Hollandsche boekdrukpersen, alsmede een klein boekdrukpersje met letter, &c. Benevens eene bijzondere sterk werkende pletpers, ... en vele andere gereedschappen; alsmede eene compleete lettergieterij met al deszelfs toebehooren. Al hetwelk verkocht zal worden op Maandag den 19 September 1831 en volgenden dag, ... ten huize van A. Beerestrat, in het Logement: Het Wapen van Bern, op het Spui. De goederen zijn ... te zien, aan de boekdrukkerij, op het Rok-in, in de Watersteeg, ... [Amsterdam] (F.G. Eyben) (1831) [iv] p., [44] bl., [15] p.; 20,7 cm. Klein Mediaan 8o: π2 A-F8 [G]4 = 54 bl. ($1-2). Omslagtitel: ‘Catalogus der boekdrukkerij van F.G. Eyben.’

Gevergeerd papier met watermerk: ‘De Erven D. Blauw’ = wapen: schild met ‘e xX d/b’. Gebrocheerd in (oorspronkelijk) grijs papieren omslag. º dv 7

¶ 267 | Proeve van onderscheidene soorten van letteren, uit de boekdrukkerij van F.G. Eyben. Te Amsterdam, Rok-in no. 161. (1831). [i], [26] bl.; 39,6 cm.

Bijenkorf 2o: π2 [A]-[N]2 = 28 bl., π1 blanco. Bandtitel: ‘Drukproef van verschillende soorten van letteren ... 1831.’ Velijnpapier; ( A-N) met watermerk beneden aan één lange rand: ‘J Honig & Zoonen’ (van zeefzijde); (π): zonder watermerk. Drukkerijproef, maar met materiaal uit de eigen gieterij; de lettertypen komen deels overeen met die van Eybens voorgangers en navolgers. Prov. ex. c (annotatie): Van Stockum catalogus, augustus 1931. Papieren band (ex. a paars; ex. b blauw; ex. c groen). º LPF 1a; LPF 1b; LPF 1c

114 elix & co.

Elix & Co. Proeven

¶ 268 | Drukproef van verschillende lettersoorten der classische boekdrukkerij van Elix & Co., lettergieters, boekdrukkers en uitgevers, te Amsterdam, op het Rok-in bij de Watersteeg, no.161. Prijs .... ƒ 4.50. (Eerste gedeelte.) (Amsterdam) (Elix & Co.) (1838, 1 January) [38] bl.; 26,5 cm. Klein Mediaan 4o: π2 2π1 1-94 = 39 bl. ($1-2; $2 gesign. ‘*’). Rugtitel en Franse titel: ‘Eerste gedeelte. (Engelsche lettersoorten.)’; ‘....’ staat zo op titelpagina; ‘Eerste gedeelte.’ staat tussen ronde haakjes op titelpagina. Woord vooraf: ‘Later hopen wij deze Drukproef door eene tweede te doen volgen, lettersoorten bevattende, meer in den Franschen en Hollandschen trant gesneden ...’. Velijnpapier zonder watermerk. Datering ontleend aan woord vooraf. Drukkerijproef, maar vermoedelijk met materiaal uit de eigen gieterij. Blauwe papieren band (op voorplat firmanaam en adres, op achterplat ‘De Stanhope Pers.’). º LPG 6

¶ 269 | Proef van letteren, vervaardigd en te bekomen bij Elix & Co., lettergieters, boekdrukkers en uitgevers. Amsterdam, (Elix & Co) Rok-in bij de Watersteeg no.161. 1838. (Eerste aflevering.) [47] bl.; 24,5 cm. Main of Cloche 4o: 14 *1 2-114 122 = 47 bl. ($1; 12 gesign. ‘*’). Blanco blad voor 11 mogelijk met *1 conjugaat. Bandtitel. Op achterplat: ‘Berigt.’ Velijnpapier met watermerk beneden links aan lange rand: ‘KE’. Zetsel band identiek met zetsel omslag cat.nr. 270. Binnenwerk bestaat evenwel uit ‘Épreuves des caractères gravés et fondus par Cronier, rue des Maçons-Sorbonne, no 1, a Paris. [monogram: ‘V[?]C’] Paris, Imprimerie de Decourchant, rue d’Erfurth, no 1, près de l’Abbaye 1829’; het oorspronkelijk omslag waarin titel en lettergieterij vermeld zijn, ontbreekt. Elix meldt in 1838 dat hij materiaal van Cronier heeft overgenomen. Het is niet duidelijk of Elix de Cronier-proef zo heeft verspreid. In de ATF-verzameling van Columbia University Library (ATF Z-2-18) bevindt zich een exemplaar van de Cronier-proef met het oorspronkelijk omslag meegebonden, en met nog één katern: [13]4. Vibert fils, ‘Épreuves des caractères’, Paris ca. 1827, in de ubacollectie is een vroegere proef van het materiaal in de Cronier-proef. Vermelding ‘Eerste aflevering’ op band in hs. (inkt) doorgestreept; met in proef in inkt doorhalingen en opmerkin-

gen (‘N’existe plus’). Tevens met aantekeningen in potlood (vermoedelijk van de hand van G.W. Ovink). Groene papieren band. º LP 1

¶ 270 | Proef van letteren, vervaardigd en te bekomen bij Elix & Co., lettergieters, boekdrukkers en uitgevers. Amsterdam, (Elix & Co.) Rok-in bij de Watersteeg no. 161. 1838. (Eerste aflevering.) [39] bl.; 29 cm. Post 4o: collatie onzeker, waarschijnlijk [A]-[D]2 [E]4 [F]-[S]2 [T]1 = 39 bl. (C2 gesign. ‘1’). Sporen van puncturen aan voet van L1-2, Q1-2?, S1-2. Omslagtitel; ‘Eerste aflevering.’ staat tussen ronde haakjes op omslag. Velijnpapier zonder watermerk. Op achterzijde omslag: ‘Berigt’. Laatste blad (T1) ook 1838 gedateerd. Zie ook cat.nr. 269. Papieren band (20e-eeuws), oorspronkelijk omslag (rose) meegebonden. º LPG 7

¶ 271 | Proef van letteren, vervaardigd en te bekomen bij Elix & Co., lettergieters, boekdrukkers en uitgevers. Amsterdam, (Elix & Co.) Rok-in bij de Watersteeg, No. 161. 1840.

Front wrapper of Elix & Co., Proef van letteren, 1838. Cat.nr. 270.

elix & co. 115

[124] bl.; 28,7 cm.

Post 4o: π2 [A]-[N]2 [O]4 [P]2 [Q]4 [R]2(R1+χ1) 2χ-4χ1 [S]2 [T]4 [V]4(V1+5χ1, 6χ2) [X]-[2A]2 [2B]-[2F]4 [2G]-[2K]2 [2L]4 [2M][2R]2 7χ1 [2S]-[2V]4 [2X]2 = 124 bl. Op voorplat titel ook in het Frans: ‘Epreuve des caractères, de la fonderie de Elix & Co., fondeurs, imprimeurs-editeurs.’, met impressum ‘Amsterdam, Rok-in, no. 161, & Watersteeg, no. 2-3.’, en bovenaan ‘1841.’ Rugtitel: ‘Lettergieterij & boekdrukkerij, Elix & Co.’ Velijnpapier zonder watermerk. Behalve prijscourant, aanbiedingsbrief en 1841-plano, zijn waarschijnlijk tevens 6χ en andere bladen na 1840 toegevoegd. Links van titelblad, meegebonden: prijscourant van 1 januari 1841. Op schutblad geplakt: gedrukte aanbiedingsbrief van 1 augustus 1841 (beide afz. gecat., cat.nrs. 281 en 278). Op achterplat ‘Avis.’ en ‘Berigt.’. Prov. (hs. annotatie op aanbiedingsbrief): aan ‘Den Heer G.T.N. Suringar, boekhandelaar te Leeuwarden. p.c. de Heeren J.H. & G. van Heteren.’ Beige papieren band. Plano ‘Fantaisie bloemen’, 1841 (cat.nr. 273) gevouwen en toegevoegd tussen H en I. º LPG 8

¶ 272 | Binders kapitalen, der lettergieterij, Elix & Co., Rok-in, no.161, te Amsterdam. (Ingang van het magazijn, Watersteeg no.2.) (Amsterdam) (Elix & Co.) [1841?] [12] bl.; 26,3 cm. Imperiaal? 8o: [A]-[C]4 = 12 bl. Kop- en omslagtitel. Velijnpapier zonder watermerk. Aangekondigd in aanbiedingsbrief voor een proef van de lettergieterij, 1 augustus 1841 (cat.nr. 278), geplakt voorin ‘Proef van letteren’, 1840 (cat.nr. 271): ‘Weldra zullen wij UEd. ook eene proef voor Bindersletters toezenden ...’. Papieren band (20e-eeuws), oorspronkelijk omslag meegebonden. º LPG 9

¶ 273 | Fantaisie bloemen Amsterdam, 15 Mei, 1841. Lettergietery en boekdrukkery Elix & Co. [1] bl.; plano (57,5 cm). Groot Mediaan 1o: 1 blad. Colofon: ‘Eerepoort, op de Reguliersbreestraat te Amsterdam, by gelegenheid der inhuldiging van Z.M. Willem II, November 1840.’ (de erepoort is opgebouwd uit typografisch materiaal). Velijnpapier zonder watermerk. Bestaat met afwijkende tekst als koppermaandagprent, 1841 (De Zoete en Versteeg: ‘Koppermaandagprenten’, nr. 109). Bevat: 1 nompareil of 6 punten nr. 1-42, 2 nompareil of

12 punten nr. 101-119, 3 nompareil of 18 punten nr. 151152, 4 nompareil of 24 punten nr. 201-204. Ex. c in ‘Proef van letteren’, 1840 (cat.nr. 271). º LPPLG 3a; LPPLG 3b; LPG 8 [= ex. c]

¶ 274 | Proef van letteren, vervaardigd en te bekomen bij Elix & Co. (Amsterdam) (Elix & Co.) [1842?] [8] bl.; 28,5 cm. Post 4o: [A]-[B]4 = 8 bl. Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan 1840-editie. Naam en adres in zetvoorbeelden: ‘Elix & Co. lettergieters, boekdrukkers en uitgevers, Rok-in bij de Watersteeg, no. 161.’ Velijnpapier zonder watermerk. In zetvoorbeeld jaartal 1842. ‘Fantaisie bloemen’ nr. 153-157 en vignetten nr. 136-146 sluiten aan bij resp. plano-proef van 1841 (cat.nr. 273) en 4o-proef van 1840 (cat.nr. 271). Bevat: kapitalen, vignetten, bloemen. Prijs van ‘Fantaisie kapit:’ in hs. verhoogd. Losse katernen; kopvouwen niet opengesneden; puncturen in kopvouwen. º LPBR 21

¶ 275 | Catalogus van eene moderne en nette boekdrukkerij, bestaande in kapitale goed geconserveerde ijzeren en andere boekdrukpersen, fraaije sterkwerkende ijzeren pletpers en groote corrigeerplaat, ... benevens eene uitgebreide verzameling van boekdrukletters, ... enz. De Engelsche letters, afkomstig van de fabriek van H. Caslon, te Londen, en de overige meerendeels vervaardigd in eigen gieterij. ... Alles afkomstig van de boekdrukkerij opgerigt en gedreven door wijlen den heer Dr. K. Elix. (onder de Firma Elix & Co., te Amsterdam.) Al hetwelk onder heeren boekdrukkers verkocht zal worden, op woensdag den 13den mei 1846, en volgende dag, ... Te Amsterdam, bij S. De Grebber en C. Weddepohl, alwaar de catalogus gratis wordt uitgegeven. 1846. (25 April) [64] p.; 22 cm. Post 8o: π2 1-74 [8]2 = 32 bl. ($1). Titel op voorplat: ‘Catalogus der boekdrukkerij van wijlen Dr. K. Elix, onder de firma Elix & Co.’ Velijnpapier zonder watermerk. Belastingstempels achterop eerste blad van katernen π, 2, 4 (‘1 1/2 C. Noord Holland.’) 1, 3, 5, 6, 7 (‘1 C. Noord-Holland.’). Catalogus van de drukkerij, maar met materiaal van de eigen gieterij. Brief (π1v) 25 april 1846 gedateerd. Met in potlood aantekeningen van prijzen en kopers. Blauw papieren omslag (later gekartonneerd). Katern 4 vóór katern 3 ingebonden. º dv 7ha

116 elix & co.

¶ 276 | Notitie van eene complete collectie goed geconserveerde gereedschappen, behoord hebbende tot eene sedert weinige jaren geheel nieuw opgerigte lettergieterij, bestaande in meer dan 8000 moderne matrijzen, vormen, kapitalen, quiopoir met 12 schaven, (vervaardigd bij Didot te Parijs) alsmede bijtels en meer andere voorwerpen tot deze fabrijk gebezigd. Mitsgaders eene aanzienlijke voorraad van ruim 8000 Ned. ponden boekdrukletters, ... Alles afkomstig van de gieterij, en gedreven door wijlen den heer K. Elix, (onder de firma Elix & Co., te Amsterdam.) Al het welk publiek verkocht zal worden door den boekhandelaar C. Weddepohl, ten overstaan van de notarissen Santhagens en Van Houten, op dingsdag den 20sten april 1847, ... ter plaatse, alwaar deze fabrijk is uitgeoefend. (Ingang in de Watersteeg, bij het Rok-In, te Amsterdam.) ... Te Amsterdam, bij C. Weddepohl, bij wien de notitie (à 10 cents) is te bekomen. 1847. 15 p.; 20,2 cm. Klein Mediaan 8o: [A]8 = 8 bl. Gevergeerd papier met watermerk: – = fleur-de-lis, of ‘C & I Honig’ = hoorn op gekroond schild boven bijenkorf boven ‘C & I Honig’ (beide van viltzijde). Veilingscatalogus zonder proeven. ‘Typefoundries’ 149. Ex. a: Honig papier; ex. b: fleur-de-lis papier; ex. a doorschoten en met in hs. kopers en prijzen. Ex. a met cahiersteek in Spaans marmer omslag met tweede ex. van titelblad opgeplakt. Ex. b met cahiersteek, zonder omslag. º dv 9a; dv 9b

Varia

¶ 277 | Circulaire/ Elix & Co., lettergieters, boekdrukkers en uitgevers, Rok-in, No. 161. Amsterdam, (Elix & Co.), 1838, Januarij. [2] p.; 23,8 cm. Klein Mediaan 4o: 1 blad. Fictieve titel. Velijnpapier zonder watermerk. ‘Wij behoeven UEd. niet te verzekeren, dat vooral het oprigten eener Lettergieterij, tallooze zwarigheden aanbiedt, althans indien zij eenigzins zal kunnen wedijveren met hetgeen Buiten- en Binnen ’s lands kan geleverd worden. Het aantal jaren, dat de Heeren Enschedé hiervan in ons land den roem inoogsten, geeft genoegzame overtuiging dat, zoo het daarstellen eener Lettergieterij al geene onoverkomelijke zwarigheden oplevert, dit althans met zeer groote opofferingen van zorg en geld gepaard gaat. Dank zij echter de aanmoediging, die wij van vele kanten, en vooral van onze stadgenooten ontvingen ... en de inderdaad rijke doch verouderde verzameling van lettersoorten der Heeren

H. Bruin en Comp., later F.G. Eijben alhier, zoodanig in verband te stellen met die van den overleden Cronier te Parijs, onder bijvoeging van werktuigen en vormen van latere uitvinding voor ons vervaardigd door de Heeren Didot aldaar, dat wij thans eene lettergieterij bezitten, welke meer dan 20,000 matrijzen telt, en eene keuze van meer dan zestig moderne (zoowel romein als cursijf), en eens zoo veel vroegere lettersoorten van verschillende talen aanbiedt, meer dan 300 bloemsoorten voor randen enz., in een woord, al wat slechts voor den druk kan begeerd worden. ... Inmiddels gelukte het ons, eenen graveur aan onze Inrichting te verbinden, die inderdaad reeds belangrijke vorderingen in het stempelsnijden voor letters gemaakt heeft ...’. º LPBR 831

¶ 278 | Aanbiedingsbrief. Elix & Co. Amsterdam, (Elix & Co.) 1 Augustus 1841. [1] p.; vouwblad (20,9 cm). Post 8o: [A]2 = 2 bl., A2 blanco. ‘Wij zijn zoo vrij UEd. hiernevens een exemplaar der letterproef van onze gieterij toe te zenden’, d.w.z. ‘Proef van letteren’, 1840, met bandtitel 1841 (cat.nr. 271). ‘Weldra zullen wij UEd. ook eene proef voor bindersletters toezenden, benevens later de nieuwe losse bladen, welke van andere soorten van tijd tot tijd in het licht zullen verschijnen’, d.w.z. ‘Binders kapitalen’, ca. 1840 (cat.nr. 272) en ‘Proef van letteren’ [fictieve titel], (1842?, cat.nr. 274). Fictieve titel. Velijnpapier zonder watermerk. Prov. (hs. annotatie): aan ‘Den Heer G.T.N. Suringar, boekhandelaar te Leeuwarden. p.c. de Heeren J.H. & G. van Heteren.’. Voorin ‘Proef van letteren’, 1840 (cat.nr. 271). º LPG 8

¶ 279 | Vertegenwoordigerskaartje. Polychromatische drukkerij, Elix & Co.; Amsterdam. [ca. 1845] [2] p.; kaartje (6,3x11,1 cm). Fictieve titel. Op voorzijde congrevische druk. Op keerzijde: ‘HH. Boekdrukkers worden bij deze berigt, dat de ondergeteekende zich ten gerieve van de heeren Elix & Co. wel heeft willen belasten met de opname van orders voor HEd. lettergieterij, en dat bij den ondergeteekende steeds de letterproeven hiervoor ter inzage zullen voorhanden zijn. UEd. dw. dienaar,’ (geen naam ingevuld). º LPBR 22a; LPBR 22b

Prijscouranten

¶ 280 | Prys-courant der lettergieterij, Elix & Co., Rok-in, no.161. [Amsterdam] (Elix & Co.) [1837?] [1] bl.; plano (23,9 cm).

de groot / van staden / harmsen 117

Bijenkorf? 4o: 1 blad. Koptitel; titel (en tekst) ook in het Frans: ‘Prix-courant de la fonderie, Elix & Co.’ Velijnpapier zonder watermerk. Inhoud lijkt vroeger te zijn dan 1838-proeven. º LPBR 23

¶ 281 | Prijs-courant der lettergieterij, Elix & Co. Rok-in no. 161, te Amsterdam. (Amsterdam) (Elix & Co.) 1o. Januarij 1841. [1] bl.; 27,7 cm.

Post 4o: 1 blad. Koptitel: rechter kolom Nederlands, linker kolom Frans (‘Prix-courant de la fonderie, Elix & Co. Rok-in no. 161, à Amsterdam.)’. Velijnpapier zonder watermerk. Prov. (hs. annotatie op aanbiedingsbrief): aan ‘Den Heer G.T.N. Suringar, boekhandelaar te Leeuwarden. p.c. de Heeren J.H. & G. van Heteren.’. In ‘Proef van letteren’, 1840 (cat.nr. 271), tegenover titelblad. º LPG 8

De Groot/Van Staden/Harmsen Antony de Groot 1733/39–1746 Antony de Groot & Zoonen 1746–1755 ?Willem de Groot 1755–1756/63? Johannes de Groot 1756/63?–1789 Hendrik van Staden 1788/92–1798 Harmsen & Co. 1798–1818 Gerrit Harmsen 1798–1817 (matrices purchased by Enschedé 1818) Addresses 1733/39–1771: Zuylingstraat (south side next to the Latijnse School on its west side, north of Heerestraat, south of the Weeshuis), The Hague. 1771–1788: Harderstraat (south side, 3rd house from the Olykansbrug [i.e. from Paviljoensgracht]), The Hague. 1788–1789: Mechelen. 1788/92–1798: ‘De Oude Bergh van Calvarie’ (on a hanging signboard) and ‘De Zwarte Waterhond’ (in the gable), Rokin (west side, between Gapersteeg and Dui¤essteeg, wijk 25, no. 3070) [now no. 52], Amsterdam (and/ or the adjoining buildings)1 1799–1802: Prinsengracht no. 196 [now no. 703]2 (near Leidsestraat), Amsterdam. 1803–1806: address unknown, but not those of 1802 or 1811. 1811–1812: Lauriergracht no. 134 [now no. 13], Amsterdam. 1817–1818: Prinsengracht no. 242 (near Runstraat) [now no. 573], Amsterdam. Antony de Groot (Amsterdam 1698?3–The Hague 1755) and his family were Roman Catholics, and some of Anthony’s children were baptised in the Spanish Catholic chapel in The Hague. He apparently worked there in the printing office of

Willem Blijvenburg, marrying the daughter of the foreman in 1724. In 1732 and 1733, after Blijvenburg’s death, he bought two adjoining houses on the Zuylingstraat, where he installed special lighting and made other improvements and set up his own printing office. On 20 July 1733 the booktrades guild in The Hague admitted him as a printer,4 but he had already taken on a contract for the printing of a breviary on 12 January of that year. He printed the city newspaper from 1739, receiving the formal title of city newspaper publisher in 1741. The first typefoundry in The Hague, that of Alberts & Uytwerf (see pp. 55–58), had moved to Amsterdam in 1730 after three years’ operation, leaving the city’s printers dependent on Amsterdam for their type. It’s not clear whether De Groot’s printing office had its own typefoundry from its establishment in 1733,5 but it certainly did by 1739, when he even had a new type cut for his newspaper: in the ’s Gravenhaegse Courant for 1 January 1740 he announces, ‘the types with which this newspaper has been printed from the beginning of this year, I have had specially cut and manufactured in my own typefoundry. I doubt not that they are as beautiful and clear as any have ever been. And even though they have a larger x-height (‘oog’), more letters fit into a line than in our previous newspapers, as well as at least as many lines on every page.’ This was not strictly an in-house typefoundry, but it was clearly ancillary to the newspaper printing office.6 Typefoundries, pp. 252–253, gives evidence to suggest that some of De Groot’s matrices (for types cut by J.F. Rosart) were made between the years 1747 and 1756. The cutter of the new roman and italic used for De Groot’s newspaper from 1 January 1740 has not

118 de groot / van staden / harmsen

been identified. They appear as types 65 and 66, Brevier roman and italic, in Johannes de Groot’s 1781 specimen (cat.nr. 282).7 The flower used to make the border around the announcement introducing the new type also appears in the specimen, as no. 121 (no. 88–126 are cast on an Augustyn body, but this one is oblong, measuring about 63 mm/20 lines (Galjart?) in its short dimension.8 In 1748, Anthony de Groot remarried (with one of the heirs of the printing office of the widow Stichter in Amsterdam), and his oldest son Christiaen married another Stichter heir in the same year. Christiaen worked as a bookseller in Amsterdam, and does not appear to have become involved in the family typefoundry. According to Anthony’s 1754 testament, his youngest son Willem (The Hague 1732–1769) should have inherited both the general printing office and the foundry on his father’s death in 1755, but he seems to have taken no active interest in either, and officially withdrew from the family firm in 1763.9 The second son Johannes (The Hague 1730–1800) is supposed to have worked in the printing office as a boy, but the only evidence is Anthony’s addition of ‘sons’ to his imprints beginning in 1746. Johannes is described as a painter in Anthony’s 1754 testament, but with Willem’s lack of interest in the printing office and typefoundry, Johannes seems to have fallen into the void. He appears in imprints already in 1754, before his father’s death. As printer/publisher of the city newspaper, Antony was succeeded by his third son Stephan, but when Stephan died in 1770, the city refused to recognise Johannes’s claim to his brother’s position. This blow to the family’s printing activities may have led them to make the foundry into more of a commercial operation. In 1771, they sold two presses, a great deal of type, and many wood-cuts, and moved the printing office and foundry to Harderstraat. The ’s Gravenhaegse Courant for 17 May 1771 announces the reopening of both, and the foundry seems to have become more active at this time. It was probably around this time that they issued their first type specimen, not known to survive. In 1781 they issued what they call their second specimen (cat.nr. 282).10 Johannes married Catharina Coller in The Hague in 1771, and is regularly recorded as a printer and typefounder there from that time to 1787. The introduction to the 1781 specimen claims that its types were cut by the greatest masters, including J.M. Fleischman. Ploos van Amstel clearly had this claim in mind when they wrote in

the introduction to their 1784 specimen (cat.nr. 4) that no domestic or foreign foundry except theirs and Enschedé’s owned Fleischman types, ‘so what others dare to boast, that their factory is also stocked with them, is a false pretence’.11 It may well be that De Groot was not being honest: Typefoundries suggests that his texturas were close copies of Fleischman’s, and that he meant to pass them off as the original. There is certainly no mention of De Groot in Fleischman’s surviving account book, but it begins only in 1743 and is not complete even after that.12 A.J. Enschedé, in his introduction to the 1867 Enschedé specimen of the foundry’s ancient types (cat.nr. 83), and Charles Enschedé after him, speculated that De Groot might have acquired at least some materials of the Rotterdam foundry of Johannes Dauu and Jan Smid (established 1778) soon after its only known specimen of 1780, but this remains to be investigated.13 As publishers and printers of the city newspaper, the De Groot family had become involved in the politics of the day, and Johannes sided with the (revolutionary Republican) Patriots against the (more traditional) Orangists. After the failed democratic revolution of 1787, he therefore had to leave the Netherlands. On 22 October 1787, he gave his wife power of attorney to manage his affairs in The Hague. He reissued his 1781 type specimen with a new title-page and preliminaries in Mechelen in 178814 and was described as a typefounder there in 1789. He returned to The Hague around May 1790, and regained his family’s title as official city newspaper printer when the Patriots got the upper hand as a result of the French invasion in 1795, but he is no longer recorded as a typefounder after his return. It’s hard to know how much if any of his typefounding equipment Johannes actually took to Mechelen. His wife moved the De Groot printing office to the Groenmarkts Burgwal in 1788, and it was probably at that time that Hendrik van Staden (Kudelstaart 1749–Amsterdam 1822) moved whatever typefounding materials remained in The Hague to Amsterdam, where he operated the foundry soon afterward. Van Staden had become one of the heirs to the printing office of the widow Stichter in 1775 by marrying Apollonia Maria de Groot, daughter of Johannes’s late older brother Christiaan who had inherited half of the Stichter printing office. In 1786 Van Staden had inherited the other half from her mother’s cousin, Cornelis Willibrordus, who was also her father’s stepbrother. Van Staden also bought the building that housed the printing office and another adjoining it

de groot / van staden / harmsen 119

in that year, adding a third soon after. He must have operated his foundry in these buildings as well, and he issued a single-leaf specimen of one newly cut type in the Didot style in or shortly before 1792, three years before Enschedé introduced their first types in the new style.15 The Stichter heirs twice served as auctioneers for printing material, in 1793 and 1794. The catalogues (cat.nrs. 1844, 1845) do not name the printing office(s) from which the materials derive, but the second one has been attributed to the heirs of Harmen Aaltsz,16 and the first shows some of the same types and woodcuts. Many of the types are marked with asterisks, and both catalogues indicate that the purchasers of types so marked can acquire as much as they wish, cast to match it in body and alignment. The 1794 catalogue adds that these are to be cast in the typefoundry of Van Staden. Since Van Staden is not known to have issued a general type specimen, these two auction catalogues are our best evidence of the types he cast. Most of them match types in the 1781 specimen of De Groot, and are surely cast from the same matrices (many of them for types cut by J.F. Rosart). The Stichter printing office soon came into financial straits and was declared insolvent in 1796. In 1798, the typefoundry was sold to a partnership established for the purpose by Gerrit Harmsen (Zutphen 1758/59–Amsterdam 1817), who served as master typefounder (‘lettergietersbaas’). He may have begun in partnership with his fatherin-law, Petrus Denijssen (Haarlem 1711–Amsterdam? 180317) – when the foundry was sold in 1818 at least, it was jointly owned by Harmsen’s heirs and Denijssen’s widow, Elisabeth Haffman (Amsterdam 1746–1821). Since Denijssen was about 87 when the foundry began, his contribution to the partnership was no doubt monetary. In the 1811 government survey, the foundry reported that they had nearly 14,000 matrices, 6000 punches, 86 moulds, and two type-casting furnaces. The number of employees was variable, depending on the orders, and they report neither the turnover nor the names of the employees, but four of the workmen witnessed Elisabeth Haffman’s testament in 1812.18 Circumstantial evidence suggests that Carolus Jacobus Hartung (Amsterdam 1794–Antwerp? post-1838) worked there as well, at least by the time the foundry was sold in 1818.19 Their specimen of 1804 (cat.nr. 285) continued to show primarily the old types of De Groot, by this time rather out of date, but they added a few new decorated types. Their last specimen was simply a reissue of the 1804

specimen with a new title-page and introductory letter, omitting the date and (for some reason) dropping all mention of Amsterdam as their location (cat.nr. 286). Although Harmsen’s foundry can hardly be called a flourishing concern, it was Enschedé’s only viable competitor in the Northern Netherlands during the first two decades of the nineteenth century. In fact, Harmsen’s specimen of 1804 was more up-to-date than Enschedé’s of 1806. The foundry probably lacked the capital for the fundamental renewal needed at this date, however, whereas Enschedé was able to start almost from scratch by selling a vast quantity of their historical matrices as scrap metal around 1808. Harmsen’s heirs and his mother-in-law’s deputy put the foundry up for public auction on 9 November 1818, when Enschedé bought it for 1219 guilders, but no catalogue of the auction is known. The types were by this time so out-of-date that Enschedé showed few of them in their specimens until they revived some out of historical interest in the late nineteenth century.20 Many sets of matrices survive at Museum Enschedé today. jal

References E.F. Kossmann, De boekhandel te ’s-Gravenhage tot het eind van de 18de eeuw, The Hague 1937, pp. 162–171. W.P. Sautijn Kluit, ‘De ’s Gravenhaagsche Courant’, Mededeelingen gedaan in de vergaderingen van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden, 1874–1875, pp. 1–178, at pp. 34–58, 64. Charles Enschedé, Typefoundries in the Netherlands, translated and revised by Harry Carter, Haarlem 1978, pp. 243–244, 252–256, 291–295, 315, 384–387, 391–393.21 I.H. van Eeghen, De Amsterdamse boekhandel, 5 vols., Amsterdam 1960–78, vol. 5, p. 303. Lienke Paulina Leuven, De boekhandel te Amsterdam door Katholieken gedreven tijdens de Republiek, Epe 1951, pp. 39, 47–48, 63–64, 67–68, 70, 74–75. [Charles Enschedé], De lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen: gedenkschrift ter gelegenheid van haar honderdvijftig-jarig bestaan op 9 maart 1893, Haarlem 1893, pp. 85–87. Notes 1. Since 1714, this building had housed the printing office of the heirs of the widow of Cornelis Stichter. Van Staden inherited the printing office in 1786, bought this house and an adjacent one (wijk 25, no. 3069, now no. 54) in that year, and bought the next house (wijk 25, no. 3068, now no. 56) in

120 de groot / van staden / harmsen

1791. The typefoundry was no doubt housed in part of this complex. 2. Coffee and tea tax register, GA Amsterdam 5049: 1800 vol. A5, fol. 41v; 1802 vol. A5, fol. 46v; 1803 vol. A5, fol. 822v. In Typefoundries, p. 315, Charles Enschedé locates the foundry on the Leidsegracht near the Herengracht, but cites no source. This may well have been Harmsen’s residence when he acquired the Van Staden foundry in 1798, for he seems to be the Gerrit Harmsen who buried two children from that address in 1791, but he is unlikely to have had an operational foundry before he installed two furnaces for it in the Prinsengracht house in 1799. 3. By his own account in several documents, it appears that Antony de Groot was born in Amsterdam ca. 1696. The most likely baptismal record I have found there is from 1698, but I have not been able to confirm his parents’ names from other documents, and I have not found a baptismal document for his brother Arnoldus. 4. GA The Hague: archive 376, no. 15, ‘Boekverkopers gildeboek 1702–’. A later guild book (archive 376, no. 16, begun ca. 1785?) lists him under ‘courantiers’ (newspaper publishers) but gives the date 20 July 1730, perhaps an error for 1733. 5. The contract of 12 January 1733, mentioned above, specifies that he is to use a type ‘to be newly cast’, but it does not name the founder. 6. The complete text of the announcement, surrounded by a border of cast flowers, reads, ‘Gunstige Leezer, om was ’t mogelyk, zo in ’t eene als andere te voldoen; heb ik de Letters, waer meede deze Courant, met den aenvang van dit jaer, begonnen is, op myne Letter-Gietery expres laeten snyden en vervaerdigen; wil niet twyffelen, of dezelve zal zo fraey en duydelyk, als ’er nog ooyt een geweest is, voorkoomen; en schoon die grooter van oog is, gaen ’er egter in ieder regel meer letteren dan in onze vorige Couranten; als ook voor het minste zoo veel regels op ieder pagina. Men zal telkens, als ’t maer eenigzints vereyst werd, een diergelyke nieuwe Letter gebruyken, en de Advertentien, om die des te beter, ieder afzonderlyk, in ’t oog te doen vallen, met eene linie separeeren.’ De Groot delivered type to the printer Adriaan Blyvenburg in the period 1 June 1739 to 17 July 1743. See GA The Hague: NA 2691, fols. 311v–312 (not. Jan Looten, 23 August 1743). 7. The other Brevier roman and italic, types 67 and 68, are very similar, and may be a revised version of the same face. 8. The rather crude Text roman of the newspaper’s heading does not appear in the 1781 specimen. De Groot had already been using it from his first issue of the paper on 31 August 1739 (it differs from the type used by his predecessor). 9. As early as 1757, he is recorded as a shopkeeper dealing in East Indian and other goods. Kossmann, perhaps relying on this fact, says that he left the family firm in 1756, though he also reports the 1763 date. 10. There is a 1771 auction catalogue[?] of the materials of

the newspaper printing office of the late A. & S. de Groot (Copy & Print, p. 131, not seen), but this is unlikely to be the first specimen referred to, since it is apparently not a specimen of the foundry. 11. ‘... en het dus een valsch voorgeeven is, zo anderen zwetzen durven, dat hunne fabricq daar ook van voorzien is.’ 12. Museum Enschedé CTV 298f. 13. Dauu received permission to install a small furnace for typefounding in the upper part of his house on the Scheepmakershaven on 25 April 1778 (GA Rotterdam: Resolutiën vande wet, vol. 5, fol. 60). The specimen is Typefoundries 128. 14. Typefoundries 134. 15. Typefoundries 138. 16. Leuven, pp. 39, 70. She gives no evidence for the attribution. 17. Although Denijssen apparently died at Amsterdam, he was buried at Haarlem (GA Haarlem: burial records 21 February 1803). 18. For the government survey, see B.P.M. Dongelmans, Van Alkmaar tot Zwijndrecht: alfabet van boekverkopers, drukkers en uitgevers in Noord-Nederland 1801–1850, Amsterdam 1988, under Amsterdam – Harmsen (the forms ask for the number of counter-punches when punches was surely intended and understood). Elisabeth Haffman made her testament of 14 January 1812 at the foundry on the Lauriergracht, no. 134, where she and Harmsen lived, and it describes each of the four witnesses as a workman in the typefoundry (‘lettergietersknecht’): Mynderd Tol (Egelantiersgracht no. 82), Jan Brinkman (Karthuizersstraat no. 34), Pieter Veen (Palmgracht no. 14), and Cornelis Jansen (Bloemgracht no. 22). Haffman’s testament and three codicils dated 11 October 1812, 6 November 1817, and September 1818 were registered with the notary J.F. Klinkhamer, GA Amsterdam: NA 19589, 1812, no. 6 and NA 19591, 1821, no. 86. The record of Haffman’s death (GA Amsterdam: burial register, 1821, part 4, fol. 46) is incorrectly dated 1813 in the cumulative index. 19. Hartung (see the account of Broese, pp. 123–125) moved from Amsterdam to Antwerp in 1818 to set up a typefoundry, and does not appear in the 1811 list of employees of the Bruyn foundry, the only other typefoundry in Amsterdam around this time. One of Harmsen’s typecasters worked for Enschedé after they purchased the foundry. This was Petrus Cornelisse (b. 1776/77), who had reported Harmsen’s death in 1817. 20. One leaf showing what appears to be one of the Harmsen textura types was inserted (with several specimen leaves from ca. 1810) in a copy of Enschedé’s 1768 specimen (Museum Enschedé, copy 8). 21. The editors of the English edition of Typefoundries were understandably sceptical of Charles Enschedé’s admittedly speculative claim that Van Staden succeeded to the foundry of De Groot, but in light of the additional information summarized here, it is clear he was right.

j. de groot 121

J. de Groot Proeven

¶ 282 | Proeve van letteren, welke gegooten worden in de lettergieterye van J. de Groot. In ’s Gravenhage. (’s Gravenhage) (De Groot) 1781. (1 Jan:) 4 p., [94] bl.; 20,4 cm.

Klein Mediaan 8o: π2 A-L8 M4 [N]2 = 96 bl. ($1-5: –M4). Gevergeerd papier met watermerk: fleur-de-lis op gekroond schild, boven ‘4’ en ‘WR’ = ? [slecht leesbaar]. ‘Bericht aan alle kunstbeminnaars’ (π2r-2v) 1 januari 1781 gedateerd. Aanbevelingsbrief noemt deze, ‘myne twede letter-proef’; een vroegere proef van de gieterij is evenwel niet bekend. ‘Typefoundries’ 129. ‘Lyst der prysen ...’, 1781 (afz. gecat., cat.nr. 284); gedrukte aanbevelingsbrief (1 bl. 14 x 14,6 cm).

Latere papieren band (stroommarmering); 20e-eeuws rugetiket; achterin gebonden ‘Vervolg van de letterproef’ (1781?, cat.nr. 283) en ‘Lyst der prysen ...’, 1781 (cat.nr. 284). C4, C5 en aanbevelingsbrief zijn fotokopieën uit ex. uit coll. Museum Enschedé (CTV 531). º O 96-13 (1)

¶ 283 | Vervolg van de letter-proef, van J. de Groot. [’s Gravenhage] (De Groot) [1781?] [4] bl.; 20,4 cm. Klein Mediaan 8o: [A]4 = 4 bl. Koptitel. Gevergeerd papier met watermerk: fleur-de-lis op gekroond schild, boven ‘4’ en ‘WR’ = ‘Giii[?]R’. Achterin sommige exemplaren van de 1781-proef meegebonden. ‘Typefoundries’ 129. ‘Lyst der prysen ...’, 1781 (afz. gecat., cat.nr. 284). Gebonden achter ‘Proeve van letteren’, 1781 (cat.nr. 282). º O 96-13 (2)

Prijscourant

¶ 284 | Lyst der prysen van alle de uitmuntende letteren, musiecq, psalm-nooten, medicyns- en alle andere teekens, bloemen en verdere cieraaden, dewelke door voornaame en kundige meesters zyn gesneeden en gegoten werden in de Haagsche letter-gieterye van Johannes de Groot Anth: Zoon, ... (’s Gravenhage) (De Groot) [1781] 4 p.; 20,4 cm. Klein Mediaan 8o: [A]2 = 2 bl. Koptitel. Gevergeerd papier zonder watermerk (in uba ex.). Achterin sommige exemplaren van de 1781-proef meegebonden. Hoewel ongedateerd, komt deze prijscourant wel voor in het Museum Enschedé-exemplaar van de 1781-proef, waar een aanbiedingsbrief van 16 februari 1781 achterin is gebonden. Gebonden achter ‘Proeve van letteren’, 1781 (cat.nr. 282) en ‘Vervolg van de letter-proef’ (1781?, cat.nr. 283). º O 96-13 (3)

J. de Groot, Vervolg van de letter-proef, [1781?]. Cat.nr. 283. The types reproduced were cut by J.F. Rosart.

122 harmsen & co.

Harmsen & Co., Letterproef, 1804. Cat.nr. 285 (original size). Harmsen seems to be the first Dutch foundry to introduce such decorated letters.

broese / tetterode / lettergieterij ‘amsterdam’ 123

Harmsen & Co. Proeven

¶ 286 | Letterproef van Harmsen & Co.

¶ 285 | Letterproef van Harmsen & Co. te

[Amsterdam?] (Harmsen & Co.) [ca. 1805] [iv], 191 p.; 21,1 cm.

Amsterdam. (Amsterdam) (Harmsen & Co.) (1804, 1 January) [iv], 191 p.; 21,1 cm.

Klein Mediaan 8o: π2 A-M8 = 98 bl. ($1-5). Eenzijdig bedrukt. Gevergeerd papier met watermerk (π, A-F, H-M): ‘D & B/F Dangoumois’ = fleur-de-lis boven hoofd; (G): druivels = –. Brief aan de ‘heeren boekdrukkers’ (π2r) 1 januari 1804 gedateerd. ‘Typefoundries’ 145. Ex. b: 1830(?)-inscriptie op schutblad (slecht leesbaar). Ex. b: papieren band (gruismarmering), hoogte 19,7 cm. Ex. a: oorspronkelijke blauwe, papieren platten, bedrukt, watermerk in schutbladen, o.a.: ‘Adriaan Rogge’. Latere linnen rug met (later?) etiket. Ex. c: bevat alleen een fragment van F4 (p. 77): [‘Augustyn Romein. n. 1.’, incipit:] ‘Natura non aliam ...’. º O 96-5 [= ex. a]; O 96-14 [= ex. b]; LPBR 832 [= ex. c]

Klein Mediaan 8o: π2(±π2) A-M8 = 98 bl. ($1-5). Eenzijdig bedrukt. Gevergeerd papier met watermerk (π, A-F, H-M): ‘D & B/F Dangoumois’ = fleur-de-lis boven hoofd; (G): druivels = –? Heruitgave van 1804-proef (cat.nr. 285) met cancel bifolium: ‘te Amsterdam’ uit titel weggelaten, en ‘Amsterdam, 1. January, 1804.’ uit brief aan de boekdrukkers; papier van herdrukte bifolium lijkt hetzelfde te zijn als dat van de 1804-proef. Katern G gevergeerd papier zonder watermerk, maar waarschijnlijk met watermerk druivels = – in andere exemplaren (zie 1804-proef). Blauwe, papieren band, platten bedrukt; bijna identiek met 1804-uitgave. Schutbladen met watermerk, o.a.: ‘Adriaan Rogge’. º O 96-8

Broese/Tetterode/Lettergieterij ‘Amsterdam’ Broese & Comp. 1837?–1851 N. Tetterode 1851–1892 Amsterdamsche Lettergieterij, voorheen onder de firma N. Tetterode nv 1892–1901 Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode nv 1901–1962 Lettergieterij en Machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland nv 1962–1972 Lettergieterij en Machinehandel vh N. TetterodeNederland bv 1972–1988

1903–1981: Bilderdijkstraat 163–165, Amsterdam (from 1913 also the adjoining Da Costakade 158–164; from 1919 also Da Costakade 152–156) (from 1921 also Bilderdijkstraat 157–1613) 1981–1988: Willem de Zwijgerlaan 334, Amsterdam

Addresses

Rotterdam branch 1909–1912: Wijnhaven 106 1912–1940: Leuvehaven 85 & 87 (from 1921 also Schiedamschedijk 104) May/June 1940: Statenlaan 21, Hillegersberg (temporary) 1940–1942: Westersingel 38 1942?–1945: Mathenesserlaan 299 1946–post-1965: Mathenesserlaan 297

1837?–1851: Grote Markt, wijk D, no. 11 [now no. 33], Breda 1851–1852: Steiger, wijk 9, no. 499, Rotterdam1 1852?–1856: Jaffakade [now Jaffadwarsstraat] and/ or Jaffa, wijk G, no. 31 (from some date, no. 75), Kralingen (on the Rotterdam border) 1857–1903: Bloemgracht, wijk mm, nos. 69 & 70 (from 1875, nos. 134 & 136), Amsterdam2

Other Amsterdam buildings ca. 1880?–post-1941: Rozengracht 102 & 104 1955–?: Da Costakade 188–192 ca. 1962–1981: Generaal Vetterstraat

124 broese / tetterode / lettergieterij ‘amsterdam’

The Hague branch 1917–1931: Laan van Nieuw Oost-Indië 2564 pre-1934–ca. 1964: Toussaintkade 52 ca. 1965: Toussaintkade 53 Subsidiaries and branch offices outside the Netherlands Etablissements ‘Plantin’ s.a., Brussels 1911: without address? 1911–post-1967: Rue de Jericho 12/Rue Antoine Dansaert 705 (from 1919 also Rue de Jerico 10) (1918–post-ca. 1927 also Rue de la Braie 15) n.o.i. division,6 Jakarta 1917–1919: Noordwijk 1919–post-1951: Tanah Abang West 4 (later no. 10), Weltevreden/Batavia-Centrum7 ?–post-1967: ? n.o.i division, Soerabaja 1922–1931: Societeitstraat 11 1931–1932: Donkersteeg 1 1932–1939: Paradestraat 1 1939–post-1941: Slomprettan ?–post-ca. 1957: ? Amsterdam Continental Types & Graphic Equipment, Inc.8 1948–ca. 1950?: 39 Pearl Street, New York 4, ny 1 August 1951: via American Type Founders Company, Elizabeth, New Jersey 1951–1955: 268–276 Fourth Avenue, New York 10, ny Société (Ofmi-)Garamont s.a.(r.l.) 1950–post-1951: 125 bis Avenue Parmentier, Paris pre-1964–post-1967: 36 Avenue Paul VaillantCouturier, La Courneuve/Saint-Ouen (Seine), near Paris Modern Printing Equipment, Ltd., Hong Kong 1952–post-1967: (in 1967) Pung Chong Fty building, 1ste floor, flat D, 659 King’s Road, North Point Pakistan Printing Equipment Comp., Ltd., Karachi 1954–post-1967: (in 1967) Spencers building 3d floor, McLeod Road, G.P.O. box 277 Manila 1952/ 54?–1957/ 64: ? Macchine e accessori per l’industria grafica (= Macchingraf S.p.A.), Milan 1964–post-1967: Via Mone Spluga, Bollate/Milano

The firm Broese & Comp. was established in Breda in 1828. In that year, Petrus Rudolphus Broese (Niekerk 1800–Breda 1853), the son of a minister of the church, took over the publishing house and book and newspaper printing office of F.B. Hollingerus Pijpers. Broese had been working for two years in their printing office, which can be traced back to 1784. He was able to acquire the firm thanks to the financial support of his half-brother Joachim Adolf Broese (1784–1839), a cloth manufacturer. With Joachim’s death, Petrus continued as sole owner, retaining the name Broese & Comp. Broese added a typefoundry to the firm, probably in 1837.9 In the beginning, however, it was not given a great deal of publicity. A circular of January 1840 (cat.nr. 288) announces: ‘Two years ago, we established our typefoundry without making much mention of it, simply because we first wished to furnish it in such a manner that we could vie with every other typefounder.’ An important portion of their matrices must have come from the Antwerp foundry of C.J. Hartung, which had closed in 1837.10 The uba copy of Broese’s 1838 Proeve van letteren en vignetten (cat.nr. 287) includes leaves from Hartung’s 1821 Épreuves des caractères, and the types shown appear later in Broese’s own specimens. The bulk of the matrices must have been French, for in the introduction to his 1821 specimen, Hartung says he has recently acquired a Paris typefoundry and brought it to Antwerp. Information about the typefoundry’s equipment in 1840 is to be found in an inventory of the entire company, made on 8 January of that year.11 This notarized statement and assessment was drawn up after the death of J.A. Broese. The matrices are described as ‘seventy strikes [i.e. sets of matrices], or drawers with matrices for casting type’, ‘two thousand and fifteen new matrices or seventeen strikes’, ‘fifty-two new ditto with systematic ornaments’, and ‘seven hundred and seventy-nine (dabbed) matrices12 for large decorated letters, English (ornamented) rules, and vignettes, with the patterns needed to make them’. This gives a total of about 10,000 matrices. There were also ‘thirty-two new type-casting moulds’ and an unspecified number not described as new. In addition, the inventory mentions thirty type specimens. The January 1840 circular comments on this material: ‘In the course of the past year, we have enriched our typefoundry with much new material, including very fine types, systematic ornaments and other flowers, vignettes, etc., etc., all by the best engravers ...’.

broese / tetterode / lettergieterij ‘amsterdam’ 125

It was probably due to poor health that P.R. Broese gave up the foundry in 1851. He sold it to N. Tetterode, who began his typefoundry in Rotterdam on 1 June of that year. The entire personnel of the foundry moved to Rotterdam with the materials. This included Henri F. Borremans, recorded as a type caster in Breda when he helped with the assessment of the foundry in 1840, who may have been the foundry’s foreman. For a few months in 1857, Borremans was to operate a foundry of his own in Rotterdam (see pp. 277–278). The Amsterdam bookseller J.F. Schleijer acquired Broese’s publishing house and printing office on 1 January 1853. The printing office still exists in Breda under the name Koninklijke Drukkerij Broese en Peereboom bv. Up to 1967, it was still housed at the original address on the Grote Markt. For the further history of the foundry under N. Tetterode and his successors, see pp. 21–37. jal & ml Reference F.A. Brekelmans, Twee eeuwen Broese: gedenkboek bij het 200-jarig bestaan van de Koninklijke Drukkerij Broese en Peereboom bv te Breda, 1784–1984, Breda 1984 (reprinted 1992). Notes 1. The Rotterdam civil register records Nicolaas Tetterode as a merchant on the Steiger, with a note that he moved to Kralingen on 7 September 1852. At his Jaffa address, it gives the previous location as Rotterdam and notes that he moved to Amsterdam on 15 April 1857, so this is clearly the later address, even though it indicates that he was established there on 29 April 1850 (? difficult to read). Perhaps this is the date of his establishment on the Steiger. 2. This is the old De Passe & Menne foundry, originally Bloemgracht wijk 43, no. 3025 & 3026, renumbered in 1852 and 1875. Tetterode bought these buildings on 20 October 1856. Although he officially opened there on 1 January 1857, his 1856 specimen (cat.nr. 302, see also nr. 301) gives Amsterdam as the foundry’s location.

3. These buildings were purchased on 31 January 1919 and brought into use between August 1920 and April 1921. See ‘De gebouwen der melkfabriek “Holland”,’ Typografische Mededeelingen 15 (1919), p. 24, and the issues of August 1920 and April 1921. 4. Besides the branch in The Hague, Tetterode acquired nearly all shares of the IJdo foundry in The Hague in 1919/20 (see pp. 270–272), but it continued under its old name and address. It was more likely used for the trade in machinery than for typefounding. 5. The street name changed from Rue de Jericho to Rue Antoine Dansaert in or soon after 1921. 6. ‘n.o.i.’ stands for Netherlands East Indies. 7. Weltevreden became Batavia-Centrum at a date between 1930 & 1936. 8. Amsterdam Continental became an independent firm in 1955, remaining at the old address until ca. 1959. At that time, they dropped the words ‘& Graphic Equipment’ from their name and moved to 276 Park Avenue South, New York 10, NY, where they remained until ca. 1970. 9. Brekelmans’ date of 1836 (p. 54) seems unlikely, since the circular quoted below says ‘two years ago’, that is, around January 1838. But since P.R. Broese was entered as a typefounder in a patent register for 1836/37 (Brekelmans p. 42), the foundry must have been established by 1837. 10. C.J. Hartung appears as a typefounder for the last time in the Antwerp city directory for 1837. In that for 1838, he appears as a private individual. He may have been working for the Harmsen foundry in Amsterdam when it closed in 1818 (see pp. 117–120). In any case, he moved from Amsterdam to Antwerp in that year to set up his own foundry. See H. de Groote, ‘De Antwerpse boekdrukkunst van 1794 tot 1830’ in Antwerpen in de XIXde eeuw, Antwerpen 1964, p. 456. 11. See appendix V in Brekelmans, pp. 157–167. 12. In the context of this inventory, ‘vormen’ clearly means dabbed matrices. It also includes a ‘clischeer’ (dabbing jig) to make them, as well as (ornamented) rules, vignettes, and poster letters cast from them, some already mounted and some not. The other matrices are called ‘matricen’ or ‘matrijzen’. The word ‘frappe’ (strike) can mean a single unjustified matrix or a set of matrices, but here it clearly means a set: one of the lots contains 17 strikes or 2015 matrices, giving an average of about 119 matrices per strike.

126 broese & comp.

Broese & Comp. Proeven

¶ 287 | Proeve van letteren en vignetten, welke gegoten worden in de lettergieterij van Broese & Comp. [Eerste cahier.] [bijenkorf vignet] Breda. (Broese & Comp.) 1838. [48] bl.; 27,3 cm.

Klein Mediaan 4o: π2(±π2) [A]2 χ1 [B]2(±B1) [C]-[E]2 [F]2 (–F1.2, +2χ) [G]2(–G1.2, +3χ) [H]-[I]2 4χ2 [K]-[R]2 [S] [T]2 [V]-[2D]1 = 48 bl., I2 blanco. S (bl. [XVII]) = 1 gevouwen oblong 2o eenzijdig gedrukt; 2χ en 3χ zijn uitslaande bladen. Bl. [i]-[ii], [1] 2-3 [3a] 4-10 13-17 [18]-[20], [I] II-XVI [XVII][XXVII] = 48 bl. ‘Eerste cahier.’ staat op titelpagina tussen vierkante haakjes. 9 papiersoorten (velijn, alleen nr. 8 gevergeerd papier): 1. gekroonde ‘W’ in zon, boven ‘Van Gelder’: bl. [1], 2, 4 (A-B). 2. ‘J Whatman’ (breed): bl. 5-8 (C-D). 3. ‘J Whatman/Turkey Mill/1831’: bl. 3, 9-10, 15-17, [18], VII-XVI, [XVII]-[XIX], [XXI] (χ, E, H-I, N-T, X). 4. ‘J Whatman’ (smal): bl. [I], II-VI (K-M).

5. Schaduwwatermerk: portret in krans, boven ‘WILLEM I./ Koning der Nederlanden’ = wapen (elk in een kwart vel), met m.o. ‘VG’: bl. [3a], [XX], [XXII]-[XXVII] (B1±, V, Y-2D). 6. Geen watermerk: bl. 13-14 (2χ-3χ). 7. Geen watermerk: bl. [i] (π1). 8. Geen watermerk: bl. [ii] (π2±). 9. ‘N. Pannekoek’: bl. [19]-[20] (4χ). Paginering, lettertype-nummers en papier doen vermoeden dat de twee uitslaande bladen 13 en 14 (2χ en 3χ) vier 4obladen 11-14 vervangen (waarschijnlijk twee katernen van 2 bladen). ‘Prijzen van drukletteren ...’ (π2±) tweezijdig bedrukt (afz. gecat., cat.nr. 294); ‘Hol gegoten formaat-goed, tabel-wit, enz.’ (4χ1-2). Halflinnen, platten bekleed met papier (ringkiezelmarmering), op voorplat opgeplakt titelblad (identiek met π1). Bl. [1]-[13], [23] uit C.J. Hartung, ‘Épreuves des caractères’, Antwerpen 1821, zijn ingevoegd tussen bl. XVI en [XVII] (tussen R en S). º LPG 1

¶ 288 | Proeve van letteren, bloemen, lijnen, accolades, enz. uit de lettergieterij van Broese & Comp., te Breda. (Breda) (Broese & Comp.) (Januarij 1840.) [30] bl.; 26 cm.

Klein Mediaan 4o: collatie onzeker, mogelijk π-2π1 [A]4 [B]2 [C]4(–C4) [D]2 χ-3χ1 [E]2 [F]4 4χ1 5χ 6χ [G]4 [H]1 = 30 bl. 5χ en 6χ zijn uitslaande bladen. Bl. [16] (3χ) is identiek aan titelblad. ‘Januarij 1840.’ tussen ronde haakjes op titelpagina. Velijnpapier; (2π1) met watermerk: ‘J Whatman’, maar verder zonder watermerk. Prijscourant (2χ1, afz. gecat., cat.nr. 296); circulaire van januari 1840 (2π1). Halflinnen (20e-eeuws). º LPG 2

¶ 289 | Proeve van letteren en vignetten, gegoten ter lettergieterij van Broese & Comp., te Breda. (Breda) Ter drukkerij van Broese & Comp. 1841 [91] bl.; 27,5 cm.

Title-page of Broese & Comp., Proeve van letteren en vignetten, 1838. Cat.nr. 287.

Klein Mediaan 4o: π1 [A]-[E]4 [F]2 [G]-[H]4 [I]4(I3+χ) [K]4 [L]2 [M]2(M1+2χ) [N]4 [O]2 [P]-[2A]4 = 91 bl. χ en 2χ zijn uitslaande bladen. Conjugatie van bladen M1 en M2 onzeker. Bandtitel: ‘Proeve van letteren vignetten, etc: van Broese & Comp -’ (voorplat); ‘Gieterij. Breda, 1841.’ (achterplat). Velijnpapier zonder watermerk (B-O, T-X, Z-2A, χ, 2χ witter; π, A, P-S, Y geler). Heelleer, donkerblauw of -groen; met goudstempel en

broese & comp. 127

Bevat vignetten nr. 401 tot 572 (religieuze). Gebrocheerd in lichtgroen omslag. º LPBR 2

¶ 292 | Proeve van vignetten, gegoten ter lettergieterij Broese & Comp., te Breda. (Breda) Ter drukkerij van Broese & Comp. 1842 [6] bl.; 27,5 cm. Klein Mediaan 4o: [A]4 [B]2 = 6 bl. Omslagtitel. Velijnpapier zonder watermerk. Vignetten nr. XVIII tot CV (seculiere). Blauwe papieren band (20e-eeuws); met oorspronkelijk omslag meegebonden. º LPG 4

¶ 293 | Vervolg der proeven van letteren enz., uit de lettergieterij van Broese & Comp., te Breda. (Breda) (Broese & Comp.) [ca. 1842]. [25] bl.; 27,3 cm. Binding of Broese & Comp., Proeve van letteren en vignetten, 1841. Cat.nr. 289. Probably a presentation binding.

vergulde snede; versierde, zilverpapieren schutbladen (presentatie band?). T4, V1-3 (bl. [75-78]) ontbreken, maar waarschijnlijk bevatten die dezelfde vignetten als bl. X-XIII in ‘Proeve van letteren en vignetten’, 1838 (cat.nr. 287). º LPG 3

Klein Mediaan 4o: [A]-[F]4 [E]1 = 25 bl. Omslagtitel; koptitels: ‘Letteren uit de lettergieterij van Broese & Comp., te Breda’. Velijnpapier zonder watermerk. Het grootste deel van de letters komt al voor in de proeven van 1840 en 1841 (alleen een Mediaan nr. 13 en 3 corpsen ‘Engelsche’ letters zijn toegevoegd). Deze proef is dus waarschijnlijk een supplement uit ca. 1842 op een proef van ca. 1839. Gebrocheerd in blauw omslag. º LPBR 3

¶ 290 | Proeve van letteren en vignetten, gegoten ter lettergieterij van Broese & Comp., te Breda. (Breda) Ter drukkerij van Broese & Comp. 1841 [11] bl.; 27,3 cm.

Klein Mediaan 4o: π1 [A]2 [B]4 [C]-[D]2 = 11 bl. Koptitels: ‘Letteren uit de lettergieterij van Broese & Comp., te Breda’, hoewel titel ook vignetten vermeldt (vgl. ‘Proeve van letteren en vignetten’, 1842, cat.nr. 291). Velijnpapier zonder watermerk. Prijscourant van 1844 voorin geplakt (afz. gecat., cat.nr. 297). Gebrocheerd in blauw, onbedrukt omslag. º LPBR 1

¶ 291 | Proeve van letteren en vignetten, gegoten ter lettergieterij van Broese & Comp., te Breda. (Breda) Ter drukkerij van Broese & Comp. 1842 [14] bl.; 27,5 cm. Klein Mediaan 4o: [A]-[C]4 [D]2 = 14 bl. Omslagtitel (op datum na identiek aan titel van 1841-proef, cat.nr. 290); koptitels: ‘Vignetten uit de lettergieterij van Broese & Comp., te Breda’, hoewel titel ook letters vermeldt (vgl. ‘Proeve van letteren en vignetten’, 1841, cat.nr. 290). Velijnpapier zonder watermerk.

Prijscouranten

¶ 294 | Prijzen van drukletteren, bloemen, vignetten, interlinien, fileeten, strikken, formaatgoed, tabelwit, enz. enz. der lettergieterij, van Broese & Comp. te Breda. (Breda) (Broese & Comp.) [1838?] [2] p.; 26,1 cm. Klein Mediaan 4o: 1 blad. Koptitel. Gevergeerd papier zonder watermerk. In ‘Proeve van letteren en vignetten’, 1838 (cat.nr. 287), bl. [ii] (π2±). º LPG 1

¶ 295 | Prijs-courant der lettergieterij van Broese & Comp., te Breda. (Breda) (Broese & Comp.) [ca. 1839] [1] bl.; plano (26 cm). Klein Mediaan 4o: 1 blad. Koptitel. Velijnpapier zonder watermerk.

128 lettergieterij ‘amsterdam’

Bijna identiek met voorzijde van ‘Prijs-courant’ (1840?, cat.nr. 296), waarvan de toevoegingen wel in de 1840-proef zijn opgenomen. In ‘Proeve van letteren ...’, 1840 (cat.nr. 288), bl. [15] (2χ). º LPG 2

¶ 296 | Prijs-courant der lettergieterij van Broese & Comp., te Breda. (Breda) (Broese & Comp.) [1840?] [2] p.; 26 cm. Klein Mediaan 4o: 1 blad. Koptitel. Velijnpapier zonder watermerk. Voorzijde bijna identiek met ‘Prijs-courant’, ca. 1839 (cat.nr. 295), maar voegt toe: bloemen in corpsen Palestine en groter, en Engelsche filet no.1*, die wel voorkomen in ‘Proeve van letteren ...’, januari 1840 (cat.nr. 288). Prijzen van vignetten in hs. doorgestreept. º LPBR 4

¶ 297 | Prijs-courant der lettergieterij van Broese & Comp., te Breda. (Breda), (Broese & Comp.), 1844 [1] bl.; plano (14,5 cm). Groot Mediaan 8o?: 1 blad. Koptitel. Velijnpapier zonder watermerk. Voorin ‘Proeve van letteren en vignetten’, 1841 (cat.nr. 290) op schutblad geplakt. Laagste 1⁄3 van blad (alleen staartwit?) afgesneden. º LPBR 1

¶ 298 | Prijs-courant van opgeslagen kapitalen, vignetten, Engelsche filets, enz. der lettergieterij van Broese & Comp., te Breda. Verminderde prijzen. (Breda) (Broese & Comp.) 1846 [2] p.; 27,6 cm. Klein Mediaan 4o: 1 blad. Velijnpapier zonder watermerk. º LPBR 5

N. Tetterode/Lettergieterij ‘Amsterdam’ Algemene proeven

¶ 299 | Proeve van letteren van N. Tetterode, lettergieter te Rotterdam. Eerste gedeelte. (Rotterdam), (Tetterode), 1852 [februari]. [68] bl.; 29,5 cm.

Groot Post 4o: π2 [A]-[C]4 [D]6(±D1) [E]-[P]4 [Q]6 = 68 bl. Bandtitel: ‘Letterproef N. Tetterode, Rotterdam’. Op titelblad: ‘Drukkerij van M. Wijt & Zonen’. Prijs-courant, Rotterdam, januari 1852 (π2); zie ook aanbiedingsbrief van februari 1852 (afz. gecat., cat.nr. 1619). Ex. a en b: paarsbruine linnen band, gouden blindgestempeld, gele schutbladen met bindersetiket: ‘H J Regeer, boekbinder, Rotterdam.’ Ex. c: titelblad ontbreekt; bladen verspreid in Tetterodebundel van ca. 1860 (cat.nr. 300). º LPG 22a; LPG 22b; LPG 25 (1) [= ex. c]

¶ 300 | Letterproef/ De Passe & Menne; N. Tetterode. (Amsterdam, etc.), (Tetterode), [1852–1860]. [v], [ca. 270] bl.; 28 cm. Fictieve titel. Verzamelbundel met bladen uit verschillende proeven (afz. gecat.). Meeste bladen uit Tetterode-proeven 1852–1860, maar ook

uit proeven van De Passe & Menne 1843–ca. 1855 (door Tetterode vanaf 1857 heruitgegeven); met prijscourant van januari 1874. [I.] bl. [i]-[ii] prijscourant (januari 1874; cat.nr. 1688). [II.] bl. [iii]-[v] aanbiedingsbrief, prijscourant, en specimina electrotypie (mei 1860; cat.nr. 1682). [III.] bl. [1], [2], [5], [11], [22], [44], [72]-[77], [82], [85][89], [93]-[94], [112], [115], [118]-[123], [139]-[152], [191], [196]-[202], [207]-[213], [215]-[221], [229], [236][239] ‘Proeve van letteren, tweede gedeelte’ (1856; cat.nr. 302). [IV.] bl. [3]-[4], [7], [214], [224]-[226], [119a], [119b] (+ doublet [‘8 en 9’], [10], [119a]) ‘Letterproef supplement’ (1858?; cat.nr. 304). [V.] bl. [6], [12]-[21], [32]-[43], [45]-[67], [79]-[80], [83][84], [92], [95]-[97], [105]-[106], [111], [113]-[114], [116], [185]-[186], [232]-[234], [253] (+ doublet [106a]) ‘Proeve van letteren, eerste gedeelte’ (1852; cat.nr. 299). [VI.] bl. [23]-[24], [132]-[133], [137]-[138], [152], [178], [192]-[195], [203]-[206], [227]-[228], [230]-[231] ‘Letterproef... 2e supplement’ (1860?; cat.nr. 305). [VII.] bl. [25]-[31], [68]-[71], [78], [81], [98]-[104], [107][110], [117], [124]-[131], [134]-[136], [181]-[184], [187][188], [190], [209], [241]-[252] + [31b], [69a], [117a], [123a], [131a], [187a], [249a], [250a], [250b], [252a],

lettergieterij ‘amsterdam’ 129

Op titelblad: ‘Drukkerij van M. Wijt & Zonen’; ‘Druk van M.H. Binger & Zonen’ (6χ1-2). Titeluitgave van Tetterode, ‘Proeve van letteren’, eerste (1852) en tweede (1856) gedeelte (cat.nr. 300, 302), met de bladen door elkaar (1852-prijscourant ontbreekt). Datering: Tetterode heeft zijn Amsterdamse gebouw 20 oktober 1856 gekocht, eerste supplement op deze proef maart 1857. Paarsbruine linnen band, gouden blindgestempeld, gele schutbladen (vrijwel identiek met band van Tetterode, ‘Proeve van letteren’, tweede gedeelte, 1856; cat.nr. 302). º LPG 24

¶ 302 | Proeve van letteren van N. Tetterode, lettergieter te Amsterdam. Tweede gedeelte. (Amsterdam), (Tetterode), 1856 [november]. [68] bl.; 29,7 cm.

Title-page of N. Tetterode, Proeve van letteren, 1852. Cat.nr. 299.

[252b] De Passe & Menne ‘Vervolg op de proeve van drukletteren’ (ca. 1855; cat.nr. 1740). [VIII.] bl. [90]-[91], [180], [222]-[223] ‘Letterproef ... 1e supplement’ (1857; cat.nr. 303). [IX.] bl. [153]-[159], [164]-[165], [168]-[177] + [154a](2x), [155a], [156a] De Passe & Menne, ‘Proeve van drukletteren’ (1843/45; cat.nr. 1736, 1737). [X.] bl. [254] ‘Verschillende vignetten’ (ca. 1860; cat.nr. 1518). [XI.] bl. [165a], [179a] en strookjes achterop bl. [139] (miscellanea: alleen [179a] afz. gecat. (cat.nr. 1262)). Proefbladen onregelmatig in hs. genummerd 1-253 (sommige nummers meer dan één keer gebruikt; nr. 160-163, 166-167, 235, 240 ontbreken). Halfleer. Uit vele bladen zijn fragmenten gesneden. º LPG 25 (1)

¶ 301 | Proeve van letteren van N. Tetterode, lettergieter te Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [1856?]. [134] bl.; 29,8 cm.

Groot Post 4o: π2 [A]-[B]4 [C]4(±C3,4) [D]-[L]4 [M]4(±M4) χ1 [N]4(–N4) 2χ1 [O]4(±O1) [P]4(P1 + 3χ1) [Q]2 [R]4(R2 + 4χ1; R3 + 5χ1) [S]2 [T]2(T1 + 6χ1, 7χ1) [U]4(±U3; –U4) 8χ2 [X]2(X1 + 9χ1) [Y]2(Y1 + 10χ1, 11χ1) [Z]2 [2A]-[2B]4 12χ1 [2C]2 [2D]4 13χ1 14χ1 [2E]-[2G]4 [2H]6 15χ1 [2I]8 = 136 bl. π1, 2I8 blanco. 6χ is Post 4o. Bandtitel: ‘Letterproef N. Tetterode’.

Groot Post 4o: π2 [A]2 χ1 2χ1 [B]2 [C]4 3χ1 [D]4 [E]2 [F]4 [G]2(G1 + 4χ1) 5χ2 6χ1 [H]-[I]2 [K]-[L]4 7χ1 [M]2 8χ1 [N]2 [O][Q]4 9χ1 [R]2 [S]8 = 70 bl. π1, S8 blanco. 5χ is Post 4o. χ/4χ, 3χ/7χ, 6χ/[Javaansche], 8χ/9χ mogelijk conjugaat gedrukt. Bandtitel: ‘Letterproef N. Tetterode’. Op titelblad: ‘Drukkerij van M. Wijt & Zonen’; ‘Druk van M.H. Binger & Zonen’ (5χ1-2). D1.4, F2.3, N, kennelijk heruitgaven van onbekend 1853supplement (bladen 7 mm korter; voorbeelden met jaartal 1853); jaartal 1853 ook in 8χ, jaartal 1855 in C en E. Alleen titelblad geeft ‘Amsterdam’ aan (gebouw op 20 oktober 1856 gekocht). Een blad Javaanse lettertypen is duidelijk voor deze proef gedrukt, maar pas uitgegeven in ‘Letterproef ... 3e supplement’, 1863 (cat.nr. 306). Zie ook aanbiedingsbrief november 1856 (afz. gecat., cat.nr. 1620). Ex. a-c: paarsbruine linnen band, gouden blindgestempeld, gele schutbladen (vrijwel identiek met band van Tetterode, ‘Proeve van letteren’, eerste gedeelte, 1852, maar ‘Rotterdam’ weggelaten). Ex. d: titelblad ontbreekt; bladen in Tetterode-bundel van ca. 1860 (cat.nr. 300). Ex. a: 6χ ontbreekt; R3 en R6 niet meer conjugaat. Ex. b: S4.5 ontbreekt. º LPG 23a; LPG 23b; LPG 23c; LPG 25 (1) [= ex. d]

¶ 303 | Letterproef ... 1e supplement/N. Tetterode (Bloemgracht 70, Amsterdam). (Amsterdam), (Tetterode), (1857, [Maart]). [6] bl.; 28,2 cm. Groot Post 4o: [A]-[C]2 = 6 bl. Titel op omslag-etiket. ‘Lettergieterij van N. Tetterode, inrichting voor houtgravure en glyphographie, Amsterdam, Bloemgracht, no. 70. 1857.’ (A1). Omslag-etiket komt in twee versies voor. De tweede

130 lettergieterij ‘amsterdam’

(waarschijnlijk latere) versie gebruikt gedeeltelijk hetzelfde zetsel als dat van het etiket voor het 2e supplement. Dikke lijnen in ‘LETTERPROEF’ 3 mm (1e) of 2 mm (2e); kapitaalhoogte in ‘N. TETTERODE’ 8,5 mm (1e) of 7 mm (2e); versierde fileet (1e) of gewone fileet (2e). Aanbiedingsbrief en prijscourant van maart 1857 (afz. gecat., cat.nr. 1681) horen bij deze proef. Prov. ex. c (stempel): ‘G B ’t Hooft/Elect. Handelsdrukkerij/ Haringvliet 99, R’dam./Telefoon 2040’. Blauw papieren omslag met bedrukt etiket (ex. a later gekartonneerd met zwartlinnen rug). Ex. a en b met omslag-etiket in 1e versie; ex. c: 2e versie. Ex. a: bladen uit De Passe & Menne proef, ca. 1855, achterin gebonden (afz. gecat., cat.nr. 1740) en vermelding ‘De Passe & Menne’ overplakt met strookjes ‘N. Tetterode’. Ex. d = bl. [223], [222], [90]-[91], [180] in Tetterode-bundel van ca. 1860 (cat.nr. 300). Titeletiket ontbreekt. Ex. c: A1 en achterkant omslag ontbreken; A2 na C2 ingebonden. Ex. d: omslag en C1 ontbreken. º LPG 26 [= ex. a]; LPBR 600a [= ex. b]; LPBR 600b [= ex. c]; LPG 25 (1) [= ex. d]

¶ 304 | Letterproef ... supplement/N. Tetterode (Bloemgracht 70, Amsterdam). (Amsterdam), (Tetterode), [1858?]. [9] bl.; 29,5 cm.

Groot Post 4o: collatie onzeker, mogelijk [A]-[B]2 χ1 [C]2 [D]2(D1 + 2χ1) = 10 bl., D2 blanco. Fictieve titel, gebaseerd op omslag-etiket van supplementen 1 en 2. Adres op A2, C2; ‘Gedrukt bij C.A. Spin & Zoon.’ (B1, B2); ‘Gedrukt bij Metzler & Basting te Amsterdam’ (D1). Datering: C1 met jaartal 1858 in kop (stemt overeen met andere bladen). Geen afzonderlijk exemplaar bekend, maar deze bladen zijn tussen supplementen 1 en 2 uitgegeven. Het is mogelijk dat ze aan supplement 1 waren toegevoegd, maar ze komen in de uba-exemplaren van supplement 1 niet voor. Bevat: Versierde Schrijfletter ... (A1), Gefigureerde Kapitalen (A2), Japansch Katakana ... (B1), Makassaarsch ... (B2), Mandailiengsch ... (χ), Renaissance-ornamenten (2e serie) (C1), Fantasie Bloemen nr. 51 (C2), Fantasie Bloemen nr. 52 (D1), Fantasie Bloemen nr. 53 (2χ). Ex. a: bl. [119a]-[119b], [3]-[4], [7], [214], [224], [225][226] (+ doubletten van A1, B1-2, genummerd [119a], [‘8 en 9’], [10])] in Tetterode-bundel, ca. 1860 (cat.nr. 300). Ex. a: blanco D2 ontbreekt; deel van marge afgeknipt (bladen in katernen A, B nog conjugaat). Ex. b: B, χ ontbreken; 10 doubletten (bladen in katernen A, C, D nog conjugaat). º LPG 25 (1) [= ex. a]; LPBR 599 [= ex. b]

¶ 305 | Letterproef ... 2e supplement/N. Tetterode (Amsterdam). (Amsterdam), (Tetterode), [1860?]. [20] bl.; 29,6 cm.

Groot Post 4o: collatie onzeker, mogelijk [A]-[E]2 χ 2χ1 [F]-[I]2 = 20 bl. χ is oblong 2o uitslaand blad. Titel op omslag-etiket; ‘Amsterdam’ op bijna elk blad. ‘Gedrukt bij Metzler & Basting.’ (D1, D2). Datering: onder vignetten komen ‘Almanak voor 1861’ en ‘Koppermaandag [januari] 1861’ voor (E2) maar ook ‘26 November 1860’ (E1); jaartal 1860 in zetvoorbeelden (B1-2, C1). Waarschijnlijk tegelijk uitgegeven met aanbiedingsbrief electro-typie en prijscourant, mei 1860 (cat.nr. 1682). Blauw papieren omslag met bedrukt etiket (ex. a later gekartonneerd). Ex. c: bl. [23]-[24], [132]-[133], [137], [178], [192]-[195], [227]-[228], [230]-[231], [138], [152], [203]-[206] (titeletiket ontbreekt): bladen in Tetterode-bundel, ca. 1860 (cat.nr. 300). Ex. a: fragment uit B2 gesneden. Ex. b: 5 bl. en achteromslag (+ doubletten: 2 bl. en 1 fragment) (bladen in A en I nog conjugaat). Ex. c: fragmenten uit B1-3, F2 gesneden (bladen niet meer conjugaat). º LPG 27 [= ex. a]; LPBR 598 [= ex. b]; LPG 25 (1) [= ex. c]

¶ 306 | Letterproef ... 3e supplement/N. Tetterode. (Amsterdam). (Amsterdam), (Tetterode), [1863]. [11] bl.; 28,4 cm. Groot Post 4o: collatie onzeker, mogelijk gedrukt als [A]1 [B]4 [C]-[E]2 = 11 bl. C1 en C2 zeker conjugaat, maar verder mogelijk enkelbladen. Strookje op D2 geplakt. Titel op omslag-etiket. ‘Gedrukt bij C.A. Spin & Zoon.’ (bl. [2], [6], [7]). Datering: prijzen in prijscourant met aanbiedingsbrief (afz. gecat., cat.nr. 1683) vervangen ‘zelfs die in het derde Supplement’. Exemplaren zonder prijscourant zijn dus mogelijk voor 15 maart 1863 uitgegeven. Jaartallen 1862 en 1863 in zetvoorbeelden. Blad 1 (Paragon Groot Javaansch ... Augustijn Javaansch ... N. Tetterode, Lettergieterij, Rotterdam) met Rotterdams adres voor 1856-proef bedoeld, maar pas hier uitgegeven (zie N. Tetterode, ‘De tegenwoordige stand van het lettergieters bedrijf’, 1861, pp. 4-5). Aanbiedingsbrief van 15 maart 1863 met prijscourant (afz. gecat., cat.nr. 1683). Prov. ex. a: ‘G.B. ’t Hooft/Elect. Handelsdrukkerij/Haringvliet 99 R’dam./Telefoon 2040’ (stempel). Blauw papieren omslag met bedrukt etiket, dwars doorgenaaid (ex. d later gekartonneerd met zwart linnen rug; achterblad omslag vervangen). Ex. d met aanbiedingsbrief en prijscourant voorin.

lettergieterij ‘amsterdam’ 131

Ex. a: hoek van bl. [3] afgescheurd; bladen los. Ex. b: bl. [1]-[2] ontbreken; fragment uit bl. [5] gesneden. Ex. c: alleen bl. [10]. º LPBR 597a; LPBR 597b; LPBR 597c; LPG 28 [= ex. d]

¶ 307 | Letterproef ... 4e supplement/N. Tetterode (Lettergieterij, Amsterdam). (Amsterdam), (Tetterode), [1864?]. [16] bl.; 30,9 cm. Groot Mediaan 4o: 16 enkelbladen + strookje (6,4 x 13,7 cm) voor bl. [1]. Garmond nr. 37, Galjard nr. 29, Mediaan nr. 21 en Dessendiaan nr. 31 worden ‘Laatste werk van den beroemden Stempelsnijder Franz Capitain’ genoemd (bl. [1]-[2]). Titel op omslag-etiket. ‘Gezet en gedrukt ter boeken handelsdrukkerij van J.C. Loman Jr., Amsterdam.’ (bl. [6]); ‘Gedrukt bij C.A. Spin & Zoon.’ (bl. [10]). Jaartallen 1865 en 1864 in zetvoorbeelden (bl. [6]) maar jaartal 1864 komt vaker voor (bl. [4], [5], [9]). Strookje aan bl. [1] geplakt: ‘Fantasie-letter no. 151 ... Fantasie-letter no. 152’. Ex. a en b: blauw papieren omslag met bedrukt etiket. Ex. c: later zwart halflinnen; platten bekleed met blauw papier; 8 bladen ingebonden na bl. [5] en [9], te weten [5a][5b], [5d]-[5f] en [9a] (uit Tetterode-proeven, 1852–1866), [5c] (uit De Passe & Menne-proef, ca. 1855; cat.nr. 1740) en [9b] (een proef met titel in hs.: ‘Fileten in specie’). Ex. b: achterblad omslag ontbreekt. Ex. c: bladen [8], [7] en [6] ingebonden na bl. [10]; bladen [1] en [16] los. Ex. d: bevat bladen [8], [9] en [14]. º LPBR 596a; LPBR 596b; LPG 29 [= ex. c]; LPBR 595 [= ex. d]

¶ 308 | Letterproef ... 5e supplement/N. Tetterode (Amsterdam). (Amsterdam), (Tetterode), [1866?]. [10] bl.; 30,5 cm. Groot Mediaan 4o: 10 enkelbladen. Bl. [6] oblong 2o uitslaand blad. Titel op omslag-etiket. Op bl. [5] in zetvoorbeeld jaartal 1867, maar hier ook de jaartallen 1768 en 1900! Verder vermelding van almanak voor 1867 (bl. [6]) en meermaals van jaartal 1866 (bl. [1], [5] (2x), [6], [10] (2x)); ook met jaartal 1865 (bl. [3]). Aanbiedingsbrief met prijscourant koperen lijnen en ‘verdeelingslijst’ (afz. gecat., cat.nr. 1684) hoort bij bl. [1]. Prov. ex. a: ‘G.B. ’t Hooft/ Elect. Handelsdrukkerij/ Haringvliet 99 R’dam./Telefoon 2040’ (stempel). Blauw papieren omslag met bedrukt etiket (ex. a later gekartonneerd met zwart linnen rug). Ex. d: losse bladen [1], [4], [6], [8]-[10]. º LPG 30 [= ex. a]; LPBR 594a; LPBR 594b; LPBR 582 [= ex. d]

¶ 309 | Letterproef/Lettergieterij, N. Tetterode, (Bloemgracht, mm, 69-70), Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1868]. [26] bl.; 32,8 cm. Royaal 4o: [A]-[N]2 = 26 bl. Fictieve titel. Impressum onderaan op bijna elk blad; adres op vele bladen na bl. [9]. Bladen in katernen A, B, N iets kleiner (32,1 cm). Jaartal 1867 of 1868 komt voor op bijna elk blad na eerste 9 bladen. Ex. a: = bl. [21]-[32], [37]-[38], [41], [49], [51]-[56] in Tetterode-bundel ca. 1868–1880 (cat.nr. 310); bladen één keer gevouwen en aan kimmen geplakt. Ex. b: ongebonden bifolia (+ 3 bl. en 1 fragment doubletten). Ex. a: bladen niet meer conjugaat; katernen G en N ontbreken (waar G hoort te staan ontbreken hs. bladnummers 33-36). Ex. b: N1 en N2 niet meer conjugaat. º LPG 31 (1); LPBR 592

¶ 310 | Specimens Maison N. Tetterode/fondeur en caractères, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1868–1880]. [67] bl.; 30,1 cm. Bandtitel. Verzamelbundel met bladen uit verschillende proeven (de 5 groepen zijn afz. gecat.). [I.] bl. [1]-[20] (ca. 1880; cat.nr. 316). [II.] bl. [21]-[32], [37]-[38], [41], [49], [51]-[56] (ca. 1868; cat.nr. 309). [III.] bl. [39]-[40], [42], [44], [50], [57], [59], [65]-[66] (ca. 1877; cat.nr. 314). [IV.] bl. [43], [45]-[48], [58], [61]-[64] (ca. 1879; cat.nr. 315). [V.] bl. [67] (1873; cat.nr. 1519). Halfleer, donkergroene linnen platten, goudgestempeld, Spaansmarmeren schutbladen. º LPG 31 (1)

¶ 311 | Fantasie-letter/ Lettergieterij, N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [1869?]. [5] bl.; 26,7 cm. Imperiaal 8o: [A]4 + bijlage 1 blad = 5 bl. Koptitel. In zetvoorbeeld op A1–2 en in bijlage jaartal 1869. Met 1 bijlage (1 bl., vignetten nr. 193-199): ‘Tentoonstelling van voorwerpen voor de huishouding en het bedrijf van den handwerksman. Amsterdam 1869.’ Ex. b: strookje (fantasie-letter nr. 151-152) ingevoegd; komt ook voor op los blad uit 1864-supplement (cat.nr. 307). Bijlage alleen in ex. a. º LPBR 591a; LPBR 591b

132 lettergieterij ‘amsterdam’

N. Tetterode, Letterproef ... 4e supplement, [1864?]. Cat.nr. 307 (copy a) (reduced). The heading says, ‘The last [or ‘latest’?] work of the famous punchcutter Franz Capitain’. This was presumably the Capitain who worked for the Dresler typefoundry in Frankfurt am Main and other foundries, and who died in St Petersburg in or soon after 1863.

lettergieterij ‘amsterdam’ 133

Papier van bl. [2]-[3] kleiner (24,4 cm). Datering: Tetterode had kennelijk geen octavo-proeven voor ca. 1869. Bevat: ‘Compacte Egyptienne.’(bl. [1]-[2]), ‘Nieuwste Gothisch.’(bl. [3]), ‘Versierde Fantasie.’(bl. [4]). Doublet van bl. [2] bij ex. b. º LPBR 589a; LPBR 589b

¶ 314 | Letterproef/Lettergieterij, N. Tetterode, (Bloemgracht, 134), Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1877]. [9] bl.; 30,1 cm (bladen 37,6 cm).

N. Tetterode, Tentoonstelling van voorwerpen voor de huishouding en het bedrijf van den handwerksman, 1869. Cat.nr. 311.

¶ 312 | Nieuwe Engelsche Tekst ... Engelsche Kleine Kanon ... Vette Letter/Lettergieterij N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1870?]. [3] bl.; 24,4 cm. Royaal 8o: 3 enkelbladen. Titel uit opschriften samengesteld. Datering: Tetterode had kennelijk geen octavo-proeven voor ca. 1869; corpsen bij broodletter niet genummerd, bij smoutletter wel. Doublet van bl. [3] (vette letter) bij ex. c. º LPBR 590a; LPBR 590b; LPBR 590c

¶ 313 | Voorloopige proef/ Lettergieterij N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1870?]. [4] bl.; 25,3 cm. Royaal 8o: oorspronkelijke collatie onzeker, mogelijk [A]4 = 4 bl. Titel op elk blad tussen ronde haakjes onder naam van letter. Impressum onderaan op elk blad.

Imperiaal of Olifants 4o: 9 enkelbladen. ‘Letter-Linten’ (bl. [9]) oblong Bijenkorf 1o uitslaand blad, 37,0 x 47,0 cm. Oorspronkelijke volgorde van bladen onbekend. Fictieve titel. Adres op bl. [7], [9]. Datering: adres Bloemgracht 134 geldig vanaf 1875; jaartallen t/m 1877 in zetvoorbeelden (1875 in bl. [3], [6]; 1876 in bl. [2], [9]; 1877 in bl. [3], [9]). Bevat: ‘Halfvette Verlengde Letter.’ (bl. [1]), ‘Compresse Letter.’ (bl. [2]), ‘Compacte Egyptienne.’ (bl. [3]), ‘Gefigureerde Italienne Letter’ (bl. [4]), ‘Gothische Letter.’ (bl. [5]), ‘Verlengde Mediaeval-Letter.’ (bl. [6]), ‘Breede Mediaeval Kapitalen’ (bl. [7]), ‘Nieuwe Fantaisie-Hoeken.’ (bl. [8]), ‘Letter-Linten’ (bl. [9]). Bl. [39]-[40], [42], [44], [50], [57], [59], [65]-[66] in Tetterode-bundel van ca. 1867–1880 (cat.nr. 310). Bladen één keer gevouwen en aan kimmen geplakt. º LPG 31 (1)

¶ 315 | Letterproef/Lettergieterij, N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1879]. [10] bl.; 30,1 cm (bladen 36,0 cm). Imperiaal 4o: 10 enkelbladen. Bl. [1]/ ?, [3]/[2], [4]/[5], [7]/ [8] op één zijde van een halfvel gedrukt (scheuren passen op elkaar en twee puncturen nog aan scheur te herkennen). Oorspronkelijke volgorde van bladen onbekend. Fictieve titel. Bl. [1]-[5] horen duidelijk bij elkaar. Datering: jaartal 1879 in zetvoorbeelden (bl. [4], [5]); bl. [6] kennelijk eerste proef van Mediaeval 2e serie, maar alleen kapitalen (kleiner corps met onderkast in opschriften van Tetterode, ‘Catalogue of oriental types’, 1882). Bevat: ‘Italienne schriften’ (bl. [1]), ‘Antieke schriften’ (bl. [2]-[3]), ‘Smalle ronde antieke’ (bl. [4]-[5]), ‘Mediaeval kapitalen, 1e en 2e serie.’ (bl. [6]), lijnen (bl. [7]-[9]), ‘Fantasie-Bloemen. No.66’ (bl. [10]). Bl. [43], [45]-[48], [58], [61]-[64] in Tetterode-bundel van ca. 1868–1880 (cat.nr. 310). Bladen één keer gevouwen en aan kimmen geplakt. º LPG 31 (1)

134 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 316 | Letterproef/Lettergieterij, N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1880]. [20] bl.; 30,1 cm (bladen 27,6 cm). Imperiaal 8o: [A]-[E]4 = 20 bl. Fictieve titel. Katernen A-D horen duidelijk bij elkaar; katern E op geler papier. Katernen B, D, E heruitgegeven als katernen B, A, D van 8o-proef van ca. 1885 (cat.nr. 319). Puncturen soms nog in bladen 3 en 4 van een katern te zien (aan buitenrand respectievelijk ongeveer 27 en 37 mm boven de voet – vaker te zien in exemplaar van Tetterode Nederland dan in ubaexemplaren). Ex. a = bl. [1]-[20] in Tetterode-bundel, ca. 1868–1880 (cat.nr. 310). Ex. a (verkeerd gebonden): A1.4 in A2.3; B1.4 in B2.3; C voor B; D4.1 in D3.2; C1-4 als enkelbladen ingebonden. Ex. b: bevat A en E2 (A ongesneden halfvel). º LPG 31 (1) [= ex. a]; LPBR 588 [= ex. b]

¶ 317 | Letterproef/Lettergieterij van N. Tetterode, Bloemgracht 134-136, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1882–1891]. [ca. 70?] bl.; 38,6 cm. Imperiaal 4o en oblong 2o: ca. 70 enkelbladen; volledige inhoud erg onzeker, mogelijk bl. A1-10, B1-8, ‘B9...B10’, C1, D1-2, E1-2, F1-8, G1-4, H1-2, J1-3, K1-2, L1-2, M1, N1, O1-4, Q1, R1-16, S1. Fictieve titel. Jaartal 1882 in zetvoorbeelden (bl. J1, K1, K2); ook 1883 (bl. K2); waarschijnlijk doorlopende uitgave t/m 1891. In coll. Tetterode Nederland zijn ongenummerde bladen die verder gelijk zijn aan R2-11 (vignetten 1-867), R1 (vignetten 868-899), en R13-14 (vignetten (wapens) 970-1085). Ex. a bevat alleen heruitgegeven bladen in de proef van ca. 1894 (cat.nr. 320, ex. a), namelijk bladen ‘B9...B10’, J1-3, K1-2, M1, N1, Q1, R1-16, S1. Ex. b bevat alleen heruitgegeven bladen in de proef van ca. 1897 (cat.nr. 320, ex. b), namelijk bl. M1, Q1 (ook in latere proeven heruitgegeven). Ex. c bestaat alleen uit bladen C1 (fotokopie), G1, O1, R13 (bladen in verzameling losse bladen, cat.nr. 318). º LPF 21a; LPF 21b; LPPL 44 [= ex. c]

¶ 318 | Letterproef/ N. Tetterode, lettergieterij, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), (Amsterdamsche Lettergieterij), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1882–1903]. [17] bl.; 36 cm. Imperiaal 4o en oblong 2o: 16 enkelbladen. Bl. C1, G1, G8, G9, G10, K5, K6, O1, O12, O13, O15-17, O23-24, R13. Bl. K5, O12, R13 zijn oblong 2o; verder 4o. Fictieve titel.

Losse bladen uit algemene proeven, ca. 1882–1903; bladen C1, G1, O1 (ca. 1882?) komen in uba-exemplaren van algemene proeven niet voor; het zijn latere versies van bladen [39], [57] en [64] (ca. 1877–ca. 1879) in Tetterodebundel (cat.nr. 310). Bl. G9/G10, O13/K6, O23/O24 op één zijde van een halfvel gedrukt. Doublet van G9, G10, K5, O12-13. G9/G10, O13/K6, O23/O24 nog conjugaat. Doublet van O12 kennelijk proefversie (zwart-wit op groter papier). C1 en J9 zijn fotokopieën van ex. uit coll. Tetterode Nederland (originelen van J9 in stukken in map losse proeven, cat.nr. 1625). º LPPL 44

¶ 319 | Letterproef supplement (Lettergieterij N. Tetterode, Amsterdam). (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1885]. [25] bl.; 25,7 cm. Imperiaal 8o: [A]-[D]4 [E]8 [F]1 = 25 bl. Fictieve titel. Incipit van het eerste blad: Engelsche Serie No.1. Katernen A, B, D heruitgaven van katernen D, B, E uit 8oproef van ca. 1880 (cat.nr. 316); katernen C-E horen duidelijk bij elkaar. Datering: laat volledige Mediaeval-serie zien, één corps gebruikt voor opschriften in Tetterode, ‘Catalogue of oriental types’, 1882. Later halflinnen (zwart); platten bekleed met blauw papier. Fragment uit D3 gesneden. º LPG 32

¶ 320 | Letterproef der Amsterdamsche Lettergieterij, voorheen onder de firma N. Tetterode, (Bloemgracht 134/36, Amsterdam). (Amsterdam), (Amsterdamsche Lettergieterij), [ca. 1892–1897]. [94] bl.; 38,6 cm. Imperiaal 4o en gevouwen oblong 2o: 94 enkelbladen; bl. A18, A11-15, B1-7, ‘B9...B10’, B12, C2-4, D1-4, E1-4, F1-5, F712, G1-4, H1-2, J1-10, K1-2, L1-2, M1-2, N1, O2-7, O11-12, Q1-2, R1-16, S1. Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan 1898editie (cat.nr. 321). Adres op o.a. bl. B9...B10. Bladen ‘B9...10’, J1-3, K1-2, M1, N1, Q1, R1-16 en S1 heruitgaven van bladen uit Tetterode-proef van ca. 1882–1891 (cat.nr. 317). Jaartal in zetvoorbeeld in de volgende bladen of in hun conjugaat – 1892: E2, G3-4, H2, J6-8, L1-2; 1893: C2, F9-10; 1894: J9; 1895: E3-4, O11; 1896: B7; 1897: O12. Strookjes op of tegenover bl. F9, H2. Ex. a uitgegeven ca. 1894; ex. b uitgegeven ca. 1897 waarbij bl. ‘B9...B10’ vervangen is door bl. B10 met het jaartal 1895. Ex. a: zwart linnen stempelband met rode rug en hoeken, gemarmerde snede; op voorplat gestempeld: Amsterdamsche Lettergieterij.

lettergieterij ‘amsterdam’ 135

M1-2, N1, O4-8, O10-12 (+ ongev. 11 bl. achter O12, mogelijk uit de volgende: Q1-2, QQ1, R1-16). Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan etiket op achterzijde voorplat. Dit ex. aangeboden op 7 november 1898 aan de heer E.J. de Groot, ‘Alhier’ (= Amsterdam) (gegevens op etiket in hs. ingevuld). Zwart linnen stempelband met rode rug en hoeken, gemarmerde snede; op voorplat gestempeld: Amsterdamsche Lettergieterij. Bl. M1, N1, O6-7, en ongeveer 11 bl. achter O12 verwijderd. º LPF 22

¶ 322 | Supplement op de letterproef der Amsterdamsche Lettergieterij, voorheen onder de firma N. Tetterode, (Bloemgracht, Amsterdam). (Amsterdam), (Amsterdamsche Lettergieterij), [1898]. [42] bl.; 37,7 cm.

Amsterdamsche Lettergieterij, Letterproef, ca. 1892-97, leaf J8. Cat.nr. 320. The typesetting for this page required 35 hours, according to an invoice dated 13 May 1893 in the records of the printing office of M.J. Portielje. See Marja Keyser, ‘De Amsterdamse drukkerij M.J. Portielje, 1841-1984’, Bulletin Stichting Drukwerk in de Marge 22, 1994, pp. 24-33 at p. 32.

Ex. b: halfleer (groen), goudgestempeld linnen op platten, gemarmerde snede, met goud bedrukte schutbladen; op rug en voorplat gestempeld: Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode (dus door gieterij na 1901 gebonden, ondanks inhoud). Ex. a: bladen B3-7, D3-4, E3-4, F12, O4, O11-12, Q2 en strookje op F9 ontbreken (meeste bladen hiervan zijn van na 1894); R11 is fotokopie uit ex. uit coll. Museum Enschedé (CTV 797). Ex. b: bladen F7-8, F11, H2, J1-3, J9, K1-2, M2, N1, O2-3, R116, S1 en strookje op H2 ontbreken (meeste bladen hiervan zijn van voor 1892). º LPF 21a; LPF 21b

¶ 321 | Letterproef der Amsterdamsche Lettergieterij, voorheen onder de firma N. Tetterode. [Amsterdam], (Amsterdamsche Lettergieterij), [1898]. [ca. 95] bl.; 39 cm. Imperiaal 4o en gevouwen oblong 2o: ca. 95 enkelbladen; bl. A1-8, A11-15, B1-8, B10, B12, C2-4, D1-4, E1-4, F1-5, F7-12, G1-7, H1-2, J4-12, J12a-b, J13-14, K3, K3a-b, K4, L1-2,

Imperiaal 4o en gevouwen oblong 2o: 42 enkelbladen; bl. B14, B7, B10, B12, C3-4, D3-4, E3-4, F1-2, F9-12, G1-2, G5-7, J9-12, J12a-b, J13-14, K3, K3a-b, K4, O8, O10-12, QQ1, Q2. Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan etiket op achterzijde voorplat. Adres op bl. QQ1. Supplement op ‘Letterproef’, ca. 1892–1897 (cat.nr. 320), kennelijk op een exemplaar uit ca. 1893 (bladen uit deze reeks met het jaartal 1893 in een zetvoorbeeld zijn soms wel en soms niet opgenomen). Het titeletiket sluit aan op dat van ‘Letterproef’, 1898 (cat.nr. 321). Dit ex. aangeboden op 17 oktober 1898 aan de heer B. Wijnperle, ‘Alhier’ (= Amsterdam) (gegevens op etiket in hs. ingevuld). Halflinnen (zwart); platten bekleed met paars linnen (niet origineel?). Rugtitel: ‘Amsterdamsche Lettergieterij’. º LPF 23

¶ 323 | 1e Supplement op de letterproef der Amsterdamsche Lettergieterij voorheen onder de firma N. Tetterode te Amsterdam. (Amsterdam), (Amsterdamsche Lettergieterij), [ca. 1899]. [ii], [30] bl.; 37,5 cm. Imperiaal 4o en gevouwen oblong 2o: 32 enkelbladen; bl. [i]-[ii], B8, F7-8, F11, G5-7, H2, J9, J11-12, J12a-b, J14, J14a, J14, K3, K3a-b, K4, M2, N1, O8-10, O14, O14a, O15, O16, QQ1. Supplement op algemene proef van 1892–1897 (cat.nr. 320), kennelijk op een exemplaar uit ca. 1896 (bladen met jaartal 1896 soms wel en soms niet opgenomen, maar niet consequent: bladen met data 1894 & 1895 ook opgenomen). Jaartal 1899 in zetvoorbeeld bl. O14a.

136 lettergieterij ‘amsterdam’

Dit ex. aangeboden aan een drukkerij (in hs. ingevuld op bl. i): G.B. ’t Hooft te Rotterdam. Gebrocheerd met linnen rug (rood). º LPF 24

¶ 324 | Letterproef der Amsterdamsche Lettergieterij, voorheen onder de firma N. Tetterode. (Amsterdam), (Amsterdamsche Lettergieterij), [ca. 1899]. [95] bl.; 28 cm. Imperiaal 8o: 95 gevouwen 4o of dubbelgevouwen oblong 2o enkelbladen (dus vaak identiek met bladen in Imperiaal 4o edities); bl. A1-8, A11-15, B1-8, B10, B12, C2-4, D1-4, E1-4, F1-5, F7-12, G1-7, H1-2, J4-12, J12a-b, J13-14, J14a, J15, K3, K3a-b, K4, L1-2, M1-2, N1, O2-12, 14a, 15-16, Q1-2, QQ1. Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan 1898editie (cat.nr. 321); incipit eerste blad (gemerkt A1): ‘Boekletter. Eerste (Elzevier) serie. Nonparel no. 1, corps 6’. Bladen M1, Q1 heruitgaven van bladen in Tetterode, ‘Letterproef’, ca. 1882–1891 (cat.nr. 317). Datering: jaartal 1899 in zetvoorbeeld bl. O14a. Halfleer (bruin); platten bekleed met zwart linnen (niet origineel). Bl. R13 met (wapen)vignetten in galvanisch koper uit de lettergieterij van N. Tetterode, Amsterdam, eerder los ingevoegd (zie Tetterode, ‘Letterproef’, ca. 1882–1891; cat.nr. 317). º LPG 33

¶ 325 | 1e Supplement op de letterproef der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode te Amsterdam (Bloemgracht 134-136). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1901–1903]. [ii], [35] bl.; 37 cm. Imperiaal 4o en gevouwen oblong 2o: 37 enkelbladen; bl. [i][ii], B8, F11, G5-10, J9, J11-12, J12a-b, J13-15, J24-25, K3/ 3a, K4, N1, O8, O10, O14, O14a, O15-24. Adres op bl. O18. Supplement op Amsterdamsche Lettergieterij, ‘Letterproef’, ca. 1892–1897 (cat.nr. 320), kennelijk op een exemplaar uit ca. 1897. Bl. B8, F11, G7-10, J9, J11-12, J12a-b, J14-15, K3/ 3a, N1, O8, O14, O14a, O15-20 heruitgaven van bladen van Amsterdamsche Lettergieterij (dus van voor 1901). In zetvoorbeelden jaartallen 1901 (O20), 1902 (O10, O22) en 1903 (O23-24). Gebrocheerd met linnen rug (rood). 2 bl. ‘Schrijfletter Vesta ... Mediaeval Schrijfletter’, ca. 1905, tussen blad K4 en N1 gebonden (afz. gecat., cat.nr. 393). º LPF 25

¶ 326 | Letterproef/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1901–1903].

[129] bl.; 28,0 cm. Imperiaal 8o: 129 gevouwen 4o of dubbelgevouwen oblong 2o enkelbladen (dus vaak identiek met bladen in Imperiaal 4o-edities); bl. A1-8, A11-15, AB1-6, B1-8, B9a, B9c, B10, B12, C2-4, D1-4, E1-4, F1-5, ‘F7/8’, F9-13, G1-11, H1-3, J412, J12a, J12b, J13-14, J14a, J15-17, J17a, J19-22, J24-25, ‘K3 /3a’, K3b, K4-6, K8, M1, N1, O2-13, O13a, O14, O14a, O15O24, P1-3, Q1-2 + strookje op of tegenover bl. A3, B9a, F9, G11. Fictieve titel; incipit eerste blad (gemerkt A1): ‘Boekletter. Eerste (Elzevier) serie. Nonparel, no. 1, corps 6’. Bladen M1, Q1 heruitgaven van bladen in Tetterode, ‘Letterproef’, ca. 1882–1891 (cat.nr. 317); vele bladen heruitgaven en enkele bladen herdrukken van bladen in Amsterdamsche Lettergieterij, ‘Letterproef’, ca. 1899 (cat.nr. 324); alleen bladen AB1-6, B9a, B9c, G5-7, J13, J16-17, J17a, J19-22, J2425, K4, O10, O21-24, P1-3 vermelden Lettergieterij ‘Amsterdam’. Datering: naam Lettergieterij ‘Amsterdam’ geldig vanaf 1901; in zetvoorbeelden jaartallen 1901 (O20), 1902 (O10, O22) en 1903 (O23-24). Halfleer, platten bekleed met groen linnen, rug en voorplat met goudstempeling: ‘Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode’. Tetterode bl. R13 eerder los ingevoegd (zie Tetterode, ‘Letterproef’, ca. 1882–1891; cat.nr. 317). Bl. J21 ontbreekt, al verwijst bl. J20 ernaar. º LPG 34

¶ 327 | Tweede supplement op de letterproef der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode (Bloemgracht 134-136, Amsterdam). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1903]. [i], [29] bl.; 36,5 cm. Imperiaal 4o en gevouwen oblong 2o: 30 enkelbladen; bl. [i], AB1-6, B8, B9a, B9c, G8-10, H3, J16-17, J17a, J24-25, 01724, P1-3. Tweede titel op omslag: ‘Nieuwe proefbladen en herdrukken. 2e supplement op de letterproef. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode’. Adres op o.a. bl. O18. Supplement op het ‘1e supplement’ van de Amsterdamsche Lettergieterij van ca. 1899 (cat.nr. 323). Bladen B8, G8-10, O17-24 nog van Amsterdamsche Lettergieterij, dus sommige bladen waarschijnlijk heruitgaven ondanks vermelding op omslag. Datering: jaartal 1903 in zetvoorbeeld bl. O23, O24. Halflinnen (rood) met grijze platten. ‘Prijscourant’ (cat.nr. 1695) hoort bij deze proef. 1 bl. ‘Schrijfmachine-letter’, 190[1?], en 2 bl. ‘Schrijfletter Vesta ... Mediaeval Schrijfletter’, ca. 1905, tussen J25 en O17 gebonden (afz. gecat., cat.nrs. 1107 en 393). º LPF 26

lettergieterij ‘amsterdam’ 137

¶ 328 | Voorloopige boekletterproef/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1905]. 42 p.; 31,5 cm. Groot Mediaan 4o: π2 [A]-[B]6 [C]8 = 22 bl. Pp. [1]-[4], 5-42, [43]-[44]. Pp. 5-42 zijn voorlopige versies van pp. A1, A3, A5-11, A1315, A21-24, A26/27, A28-29, A38-43, A50-57, A68-72 in ‘Letterproef’, 1907 (cat.nr. 330; zetsel soms veranderd, en 14de series veranderd in 16de series). Met op p. [44] prijscourant, gestempeld ‘vervallen’. Gebrocheerd in lichtblauw omslag. º LPBR 578

¶ 329 | Letterproef der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam, Bilderdijkstraat 163-165. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1907]. Pp. [Aiii-iv], A1-62, [Ciii-vi], C1-86, [1-4], [Diii-iv], D146; 31,3 cm.

Groot Mediaan 4o: [A]-[D]8 [L]8(L1 + χ1) [M]-[P]8 [Q]4 2χ2 [R][T]8 = 103 bl. (+ 1 blanco blad achter Q en achter T). Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan definitieve uitgave (cat.nr. 330). Bandtitel: ‘Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode’. Voorlopige uitgave (zonder titelblad, voorpagina’s, en delen B en E, en een paar andere bladen) van ‘Letterproef’, 1907 (dus voor 1 november 1907 uitgegeven); χ (pp. [Cv]-[Cvi]) en 2χ (pp. [1]-[4]) (= inhoudsopgave en prijscourant van deel C) zijn daar vervangen door inhoudsopgave en prijscourant voor alle delen. 2χ (pp. [1]-[4], achter p. C86) ‘Prijscourant van fantasieletter’. Halfleer, groen linnen op platten, goudstempeling. º LPG 35

¶ 330 | Letterproef der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode/ Amsterdam, Bilderdijkstraat 163-165. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1907, 1 Nov.). [365] p.; 31,3 cm.

Groot Mediaan 4o: π2 2π4 [A]-[G]8 [H]6 [I]8 [K]4 [L]8 χ1 [M]8(M2 + 2χ; M6 + 3χ) [N]8(N3 + 4χ2) [O]8(O4 + 5χ2 [P]8 (P4 + 6χ1) [Q]4(Q4 + 7χ1) [R]8 [S]8(S4 + 8χ2) [T]8(T4 + 9χ2) [V]4 [Y]8(–Y1) + 5 enkelbl. 2de deeltitels voor A, I, L, R, V = 185 bl. Pp. [i-xii], [Ai-iv], A1-120, [Bi-iv], B1-21, [Ci-iv], C1-87, [C88], [Di-iv], D1-46, [Ei-iv], E1-E21, 1-13 + C14a-b, C18a-b, C26ab, C36a-d, C54a-d, C70a-b, D22a-d, D38a-d= 365 pp. Blanco H6r-v, K4v, X4v, Y8v niet in paginering meegeteld. Katern π en enkelbladige deeltitels op dikker papier. Interne lijst L.A. (1968) vermeldt bij ontwerper proef: ‘onderdelen al van SHdR[oos]’.

‘Typografische mededeelingen’, 4 (1908), nr. 1 (januari), p. 12: ‘Het is ons een groot genoegen aan onze afnemers te kunnen mededeelen, dat in de afgeloopen weken de verzending van onze nieuwe Letterproef heeft plaats gevonden’. Pagina’s met ‘a’ enz. ook in inhoudsopgave. Voorwoord 1 november 1907 gedateerd. Prijscourant (pp. 1-13). Grijsblauwe linnen stempelband. Ex. a is nr. 1163, ex. b is nr. 1254, ex. c is nr. 1365. Ingevoegde bladen & strookjes: voor p. 2 en achter p. 14 (‘Nieuwe prijzen’ 1 januari 1909), voor pp. A51 (ex. c), A59 (ex. c), A64 (ex. c), A83, A85, B1 (zonder proeven), C10 (ex. c), tussen C12 en C13 (ex. c), voor C14a (1 ex. a, b; 4 ex. c), C16 (ex. c), C17, C20 (ex. c), C23, C26a (ex. c), C36a (ex. c), C36c (ex. c), C36d (ex. c), C37 (1 ex. a, b; 2 ex. c), C43 (ex. c), tussen C74 en C75 (ex. c), aan achter-schutblad (ex. b, c; zonder proeven); bifolia tussen C14b/15 (ex. b, c), C20/21 (ex. a), C22/23, C26b/27 (ex. c), C72/73 (ex. a, b), Div/D1 (ex. a) afz. gecat. (cat.nrs. 400, 1220, 1438, 921, 1159 en 1436) º LPG 36a; LPG 36b; LPG 36c

¶ 331 | Letterproef der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode/Amsterdam, Bilderdijkstraat 163-165; Rotterdam, Wijnhaven 106. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1910, Maart). xxxii, ‘396’ p., bl.H1-23; ill.; 21,5 cm.

Klein Mediaan 8o: π2 2π6 3π6(3π3+4π2) [1]8 [2]8(21+χ1) 38(37+2χ1) 3*4 4-68 78(73+3χ1; 74+4χ2) 8-108 5χ1 118 1210(125+6χ1) 7χ2 13-178 184 8χ2 194 20-228 236 24-268 = 254 bl. ($1). Bijlage Klein Mediaan 4o: 23 enkelbladen. Pp. [i-iv], v-xxxii, 1-396 (+ 18a-b, 46a-b, 48a-h, 102a/b, 104a-d, 160a-b, 185a-b, 192a-d, 280a-b, [280c-d]), bl. H123. Verder 8 enkelbladige deeltitels (voor 11, 41, 81, 165, 178, 191, 242, 261) en 3 enkelbladige (Franse) deeltitels (vóór eerste 3 deeltitels) – (laatste 5 (Franse) deeltitels integraal: 164, 177, 8χ2, 241, 288). Voorwoord gedateerd: maart 1910. Katern π en enkelbladige deeltitels op dikker papier. ‘Eenige kijkjes in onze fabriek’, xviii-xxxii. Interne lijst L.A. (1968) noemt S.H. de Roos als ontwerper proef. Voor toevoegingen t/m 1915, zie cat.nr. 332. Samenvatting van recensies in ‘Typografische mededeelingen’, 7 (1911), pp. 55-56. Met 1 bijlage: ‘Houten letter, Caractères en bois, Trästilar’, bl. H1-H23. Prijscourant, pp. 381-396 (op p. 381: 1-4-’10) (zie cat.nrs. 1706–1708). Ex. a in blauw linnen stempelband; ex. b in leren stempelband; bl. H1-23 apart in eigen omslag achterin.

138 lettergieterij ‘amsterdam’

Latere toevoegingen ex. a (t/m 1911/12) en ex. b (t/m 1915) onder cat.nr. 332 beschreven. º LP 4a; LP 4b

¶ 332 | Letterproef der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. Amsterdam, Bilderdijkstraat 163-165; Rotterdam, Wijnhaven 106. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1910[–1915]). Pp. 48a1-a12, [100a-d], 160c-h, 185aa-ah 224a-h, 2224gn, 238a-b, 250a-b, [260a]-260b, 286a-h, 294a-d, 300ap = [80] p.; 21,5 cm. Klein Mediaan 8o: (voor collatie van oorspronkelijke (1910) bladen, zie cat.nr. 331. Toevoegingen t/m 1911/12: pp. 48a1-a8 (χ4), 224a-d (χ2), 224e-f (χ1), 238a-b (χ1), 250a-b (χ1), 260a-b (χ1), 286a-h (χ4), 294a-d (χ2) = 16 bl. Verdere toevoegingen t/m 1915: pp. 48a9-a12 (χ2), [100a-d] (2 Klein Mediaan 4o uitslaande bl., eenzijdig bedrukt), 160c-h (χ2(χ1+2χ1)), 185aa-ah (χ4), 224g-h (χ1), 2224g-n (14*4), 300a-p (21*8) = 24 bl. + strookjes voorop pp. 100, 103. Voorwoord gedateerd: maart 1910. Doorlopende uitgave 1910–1915: oorspronkelijke (1910) versie onder cat.nr. 331 beschreven; hier alleen latere toevoegingen. Ex. a: toevoegingen t/m 1911/12; ex. b: alle toevoegingen. Ex. b: Zweeds ‘Att iakttaga!’ en ‘Register’ pp. 2i-iv (χ2 achter p. xvi) zijn verkorte vertalingen van de algemene opmerkingen en inhoud; Franstalige ‘Prix-courant’ en Zweedse ‘Priskurant’ achterin gebonden (afz. gecat., cat.nrs. 1708 en 1707). Ex. b: pp. 46a-b, 102a/b ontbreken. Ex. b: pp. 224a-h, 2224g-n verkeerd gebonden. º LP 4a; LP 4b

¶ 333 | Supplement op onze octavo-letterproef/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1915. [ii], 42 p. + pp. 6a-f; 20,8 cm.

Klein Mediaan 8o: [A]4 χ2(χ1 + 2χ1) [B]-[C]4 [D]2 [E]8 = 25 bl. Verschillende lettertypen uit de serienummers 1956 t/m 2122 (niet doorlopend); sommige komen ook voor, van hetzelfde zetsel gedrukt, in toegevoegde bladen in de 1910-proef (cat.nr. 332). Gebrocheerd in bruin omslag. Bij ex. b zijn op de pp. 29/ 30 en 41/ 42 fragmenten uitgeknipt. º LPBR 577a; LPBR 577b

¶ 334 | Letterproef der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Spécimen général de la Fonderie ‘Amsterdam’ successeur de N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1916]. xxxii, ‘720’ p.; ill.; 27,7 cm.

Klein Mediaan 4o: π2 2π6 3π8 1-68 6*6 7-198 2010(207+χ1) 21228 238(231+2χ2) 24-258 268(265+3χ1; 268+4χ1) 278(271+5χ2 288 298(293+6χ1) 308(301+7χ1) 31-358 368(362+9χ1) 36*4 3710 38-418 424 43-448 4510 = 398 bl. ($1). xxxii, 720 pp. + 96a-l, 310a-d, 314a-b, 354a-d, 410a-b, 416a-b, 418a-d, 454a-b, 466a-b, 564a-b, 576a-h (pagina’s met ‘a’ etc. wel in inhoudsopgave opgenomen). ‘Eenige afbeeldingen onzer fabrieken en werkplaatsen’ op pp. xvii-xxxii. [Ontwerper proef S.H. de Roos]. Reacties op proef in ‘Typografische mededeelingen’, 12 (1916), pp. 84-85. Strookje ‘Errata’, 1926, voorin hoog genummerde exemplaren. Exemplaren genummerd: ex. a is nr. 1, ex. b is nr. 18, ex. c is nr. 82, ex. d zonder nr. , ex. e is nr. 559, ex. f is nr. 5230, ex. g is nr. 5319. Zie ook cat.nr. 1633. Ex. a voor Th.J. Verrijn Stuart. Beige linnen stempelband (ex. f en g lichter dan a-e). Ex. a: goud-op-snee; pagina’s uit ‘Typografische Mededeelingen’ (11, 1915 en 12, 1916) na pp. 488, 578, 594 ingevoegd (sommige paginanummers verwijderd). Errata, 1926, alleen in ex. f en g. Ex. d: pp. t/m 110 ontbreken. º LPG 37a; LPG 37b; LPG 37c; LPG 37d; LPG 37e; LPG 37f; Inst 133 [= ex. g]

¶ 335 | Letterproef der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Spécimen général de la Fonderie ‘Amsterdam’ successeur de N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1920]. xvi, 136 p. + pp.16a-b, 34a-b; ill.; 27,2 cm.

Klein Mediaan 4o: π-2π4 18 χ1 28 38(31 + 2χ1) 4-88 94 = 78 bl. ($1). Titel(s) en voorwoord ook in het Frans. Op pp. [iv]-[vii] foto’s van bedrijfsruimten. Bladen 16a-b en 34a-b (wel in index opgenomen) betreffen Gravure serie I en II die pas voorkomen in de ‘Typografische mededeelingen’, 17 (1921), pp. 46-47 (juli) en p. 51 (september). Zie ook cat.nr. 1632. Bevat: ‘Corpsen-overzicht onzer meest gangbare boekletter’ (pp. 2-16b), ‘Fantasieletter’ (pp. 18-84), ‘Randen en ornamenten’ (pp. 86-118) en ‘Diversen’ (pp. 120-134). Ex. a met voorin ingeplakt blad: ‘De volgende letters, enz. worden voorloopig niet meer gegoten’ (oktober 1923). Grijsbruine linnen stempelband; vormgeving sluit aan bij 1916-proef. Bij ex. b ontbreekt fol.94 (pp. 135-6). º LPG 39a; LPG 39b

lettergieterij ‘amsterdam’ 139

Lettergieterij `Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Letterproef; Spécimen général, [1916]. Cat.nr. 334. Plantijn Mediæval and Amstel-Rand shown in sample settings of jobbing printing.

¶ 336 | Auszug aus der Hauptprobe der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode Amsterdam: Zierschriften und Einfassungen. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1924?]. xxxii p., pp. [299], 300-620h, niet doorlopend; ill.; 27,8 cm.

Klein Mediaan 4o: π4 3π8 196 ... 394 39*4 (zie verder algemene proef van 1916, cat.nr. 334). Op pp. xvii-xxxii ‘Eenige afbeeldingen onzer fabrieken en werkplaatsen’. Grotendeels uit algemene proef van 1916; alleen het eerste katern π, 1 enkelblad (pp. 454c-d) en katern 39* (pp. 620a-h) komen daar niet in voor. Strookje voorin (‘Untenstehende Zierschriften und Einfassungen werden vorläufig nicht mehr gegossen’) waarschijnlijk vroeger dan vergelijkbaar strookje (gedateerd 1926) in ex. f en g van 1916-proef. Dit ex. is nr. 200. Heellinnen; sluit in vormgeving aan bij 1916-proef (lichte kleur zoals ex. f en g). º LPG 38

¶ 337 | Letterproef/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Amsterdam, Rotterdam, Den Haag. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1924]. xii, 200 p. + pp. 8a-b, 16a-b, 56a-d, 122a-b, 128a-b; ill.; 27,2 cm.

Klein Mediaan 4o: π6 18(14+χ1) 2χ1 2-38 48(44+3χ2) 5-78 88(85+4χ1) 5χ1 9-108 114 12-138 = 112 bl. ($1). Verder 4 enkelbladige deeltitels (vóór 11, 2χ, 75, 111), niet in paginering opgenomen. Afbeeldingen van fabrieksgebouwen op pp. ii, vi, viii, xii. Datering: bevat vignet nr. 5300 (hoogste nummer in prijscourant 1924, zie cat.nr. 338) maar enkele lettertypen uit 1925 niet. Zwart linnen stempelband. Achterin gebonden proef ‘Hermes’ (afz. gecat., cat.nr. 814) en 7 bladen uit ‘Nieuwe letteren ornament-series’, (1924) (zie cat.nr. 338). Ex. b: ‘Supplément’, ca. 1927 (cat.nr. 341) eerder los ingevoegd. º LPG 40

140 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 338 | Nieuwe letteren ornamentenseries: (supplement-letterproef )/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1924). [viii], 84 p. + pp. 58a-d; ill.; 27,2 cm.

Klein Mediaan 4o: π4 1-38 48(45 + χ2) 510 = 48 bl. ($1) + Prijscourant achterin [A]2 = 2 bl. Omslagtitel: ‘Nieuwe letteren ornamentseriën; supplement letterproef’. Suppplement op cat.nr. 334. Zetsel pp. 58a-d (ook in inhoudsopgave opgenomen) is op kleine verschillen na gelijk aan dat van ‘Renaissance ornamenten’ in ‘Typografische mededeelingen’, 21 (1925) pp. 13-16 (cat.nr. 1417). Prijscourant (3 p.) achterin met op p. [3] linksonder code: 2000-9-’24. Gebrocheerd in grijs omslag. Bij ex. a en ex. c ontbreekt prijscourant. º LPG 42a; LPG 42b; LPG 42c

¶ 339 | Spécimen/Fonderie de caractères ‘Amsterdam’ anct. N. Tetterode, Amsterdam, Rotterdam, La Haye. (Amsterdam etc.), (Fonderie de caractères ‘Amsterdam’), [ca. 1924]. xii, 200 p. + pp. 8a-b, 16a-b, 56a-d, 122a-b, 128a-b; ill.; 27,2 cm.

Klein Mediaan 4o: π6 18(14+χ1) 2χ1 2-38 48(44+3χ2) 5-78 88(85+4χ1) 5χ1 9-108 114 12-138 = 112 bl. ($1). Verder 4 enkelbladige deeltitels (voor 11, 2χ, 75, 111), niet in paginering opgenomen. Afbeeldingen van fabrieksgebouwen op pp. ii, vi, viii, xii. Katern π en enkelbladige deeltitels in het Frans; verder hetzelfde als ‘Letterproef’, ca. 1924 (cat.nr. 337). Zwart linnen stempelband. ‘Supplément’, ca. 1927 (cat.nr. 341) eerder los ingevoegd. º LPG 41

¶ 340 | Nouvelles séries de caractères et ornements: (annexe à notre catalogue général)/ Fonderie de caractères ‘Amsterdam’ anct. N. Tetterode. (Amsterdam), (Fonderie de caractères ‘Amsterdam’), [ca. 1925]. 84 p. + pp. 58a-d; 27,1 cm. Franse titel: ‘Supplément à notre catalogue général’. Franse uitgave van cat.nr. 338. Ingeplakt: ‘Renaissance ornamenten: gevolgd naar beproefde oude voorbeelden’(58a-d), ca. 1925. Fotokopie (van ex. bij Tetterode Nederland). Gebrocheerd in lichtgrijs omslag. º LPBR 712

¶ 341 | Supplément (Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode). [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1927?]. Pp. [1S], 2S-32S; 26,5 cm. Klein Mediaan 4o: [A]16 = 16 bl. Omslagtitel. Supplement op cat.nr. 339. In zetvoorbeelden jaartal 1927 en almanak voor 1928; p. 12S gedeeltelijk hetzelfde zetsel als in ‘Typografische mededeelingen’, 21 (1926), p. 78; in hs. jaartal 1927 op p. 1S. Geniet. Eerder los ingesloten in ‘Spécimen’, ca. 1924 (cat.nr. 339). º LPBR 575

¶ 342 | Letterproef; Spécimen de caractères/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1932]. xx, 415 p. + pp. 114a-h, 210a-d; ill.; 26,8 cm.

Klein Mediaan 4o: π10 [1]8 2-78 88(81+χ4) 9-138 148(141+2χ2) 15-268 = 224 bl. ($1). Prijscourant Klein Mediaan 4o: [A]10 = 10 bl. Prijscourant 20 p. Titel en voorwoord ook in het Frans. Interne lijst L.A. (1968) noemt S.H. de Roos als ontwerper proef. Datering: Atlas (pp. 114a-h, wel in inhoudsopgave) in ‘Typografische mededeelingen’, 28 (1932), pp. 13-24 (april); Sirene (pp. 210a-d, niet in inhoudsopgave) in idem, 28 (1932), pp. 83-86 (december); beide in prijscourant januari 1933. Ex. a: met 1 bijlage, prijscourant van januari 1933, in eigen omslag. Ex. a en b: rood linnen stempelband. Ex. b: heruitgave of exacte herdruk van 1932-proef, met ‘Letterproef supplement’, ca. 1938 (cat.nr. 344). Ex. c: heruitgave of exacte herdruk van 1932-proef, met ‘Letterproef supplement’, ca. 1946 (cat.nr. 346) (heellinnen stempelband: platten grijs, rug en hoeken rood; rug identiek met ex. a en b). º LPG 43a; LPG 43b; LPG 43c

¶ 343 | Supplement/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1935]. Pp. [417], 418-432; 26,3 cm. Klein Mediaan 4o: [27]8 = 8 bl. Supplement op ‘Letterproef ...’ (1932, cat.nr. 342). Met Effect (1935). Geniet. º LPBR 574

lettergieterij ‘amsterdam’ 141

¶ 344 | Letterproef supplement/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1938]. Pp. [417]-[419], 420-455; 26,2 cm. Klein Mediaan 4o: [27]20 = 20 bl. Supplement op ‘Letterproef ...’ (1932, cat.nr. 342). In zetvoorbeeld jaartal 1938; met Flex (1937), zonder Libra (1938). Meegebonden in ex. b van ‘Letterproef ...’ (1932, cat.nr. 342). º LPG 43b

¶ 345 | Extract of type specimen book/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1940]. [74] p. (niet doorlopend gepag.); 27 cm. Met op omslag etiket. Meest recente letter Libra (1938). Fotokopie (van ex. bij Tetterode Nederland). Dwars doorgeniet; in rose omslag. º LPBR 710

Alleen fotokopie van titelblad (van ex. bij Tetterode Nederland). º LPBR 585

¶ 348 | Beknopte proef van drukletters; Choix de caractères modernes/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1947]. 104 p.; 30,5 cm. Groot Post 4o?: [1]8(12+χ1) 2-58 612 = 53 bl. ($1). χ (‘Aantal a/A in de Hollandse fantasiepolis’ en ‘rubriekclassificatie’) niet in paginering. Titelpagina komt in twee versies voor: met L.A.-vignet gelijk aan in binnenwerk toegepaste versie (L.A. op rondje) en afwijkend (L.A. zonder rondje). L.A.-vignet op titelpagina in ex. a op rondje en in ex. b zonder rondje. Lichtbruine linnen band, rood gestempeld. º LPG 44a; LPG 44b

¶ 346 | Letterproef supplement/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1946]. Pp. [417-419], 420-480; 26,8 cm. Klein Mediaan 4o: [27]20 [28]12 = 32 bl. + strookje vóór p. 429. Supplement op ‘Letterproef ...’ (1932, cat.nr. 342); datering: Studio verschijnt in ‘Grafische Mededeelingen’, 3 (1946), nr. 11-12 (april-mei). Heellinnen: platten grijs, rug en hoeken rood; rug identiek met ‘Letterproef ...’ (1932, cat.nr. 342). Meegebonden achter heruitgave of exacte herdruk van ‘Letterproef ...’ (1932, cat.nr. 342, ex. c). º LPG 43c

¶ 347 | Auslese moderner Druckschriften; Choix de caractères modernes/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1947]. 104 p.; 30,5 cm. Groot Post 4o?: [1]8(12+χ1) 2-58 612 = 53 bl. ($1). χ (‘Aantal a/A in de Hollandse fantasiepolis’ en ‘rubriekclassificatie’) niet in paginering. L.A.-vignet (L.A. zonder rondje) wijkt af van in binnenwerk toegepaste versie. Duits-Franse editie van ‘Beknopte proef van drukletters’, ca. 1947 (cat.nr. 348). Blauwe halflinnen band.

Lettergieterij `Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Beknopte proef van drukletters; Choix de caractères modernes, [ca. 1947]. Cat.nr. 348 (copy a). Rondo (1947) was designed by Stefan Schlesinger and completed after his death by Dick Dooijes.

142 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 349 | Choice of modern types; Urval av tidsenliga stilar/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1947]. 104 p.; 30,5 cm. Groot Post 4o?: [1]8(12+χ1) 2-58 612 = 53 bl. ($1). χ (‘Aantal a/A in de Hollandse fantasiepolis’ en ‘rubriekclassificatie’) niet in paginering. L.A.-vignet (L.A. zonder rondje) wijkt af van in binnenwerk toegepaste versie. Engels-Zweedse editie van ‘Beknopte proef van drukletters’, ca. 1947 (cat.nr. 348). Blauwe halflinnen band. Alleen fotokopie van titelblad (van ex. bij Tetterode Nederland). º LPBR 587

¶ 350 | Selección de tipos modernos; Colecção de tipos modernos/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1947]. 104 p.; 30,5 cm. Groot Post 4o?: [1]8(12+χ1) 2-58 612 = 53 bl. ($1). χ (‘Aantal a/A in de Hollandse fantasiepolis’ en ‘rubriekclassificatie’) niet in paginering. L.A.-vignet (L.A. zonder rondje) wijkt af van in binnenwerk toegepaste versie. Spaans-Portugese editie van ‘Beknopte proef van drukletters’, ca. 1947 (cat.nr. 348). Bruin linnen stempelband. Alleen fotokopie van titelblad (van ex. bij Tetterode Nederland). º LPBR 586

¶ 351 | Auslese moderner Druckschriften; Choix de caractères modernes/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. Zweite, vermehrte Auflage – deuxième édition, complétée. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1951?]. 124 p. + bl. [26a]; 30,5 cm.

Groot Post 4o?: [A]8 [B]8(B5+χ1) [C]-[G]8 [H]6 = 63 bl. Duits-Franse editie van ‘Beknopte proef van drukletters’, 1951 (cat.nr. 352), maar de meeste pagina’s zijn niet veranderd (let op Nederlands-Franse bijschriften); nog met aankondiging De Roos Halbfette. Met 3 bijlagen: Breite fette Grotesk (2 p.), Vette Antieke cursief (1 p.) en Lasso (2 p.). Donkerbruine linnen band, goud gestempeld. º LPG 47

¶ 352 | Beknopte proef van drukletters; Choix de caractères modernes/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. Tweede, vermeerderde druk – deuxième impression, augmentée. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1951]. 124 p. + bl. [26a]; 30,5 cm.

Groot Post 4o?: [A]8 [B]8(B5+χ1) [C]-[G]8 [H]6 = 63 bl. Ter inleiding: ‘Deze herziene en uitgebreide tweede druk van onze ‘Beknopte proef van drukletters’ mag onze relaties er van overtuigen dat wij de na-oorlogse moeilijkheden, die de omvang en de oplage van de eerste editie nog beperkten, grotendeels hebben overwonnen’. En op p. 9: ‘De De Roosserie zal met een halfvette worden uitgebreid. De onderstaande [twee] woorden geven een indruk van dit nieuwe type’. In ‘Grafische mededelingen’, 9 (1952), p. 78, wordt als verschijningsdatum proef vermeld eind 1951, en als ontwerper Dick Dooijes. Met 1 bijlage (3 bl.): vroegere versies van pp. 12-13 en pp. 21-22 van het ‘Supplement’, ca. 1957 (cat.nr. 364); het 1e en 3e blad komen wat vormgeving betreft overeen met bladen van deze proef uit 1951, het 2e blad meer met het ‘Supplement’, ca. 1957. Donkerbruine linnen band, goud gestempeld. Bijlage alleen in ex. a. Ex. c in lichtbruine band van 1e dr. Ex. b: pp. 77-78 ontbreken. Ex. c: pp. 113-124 en bl. 26a ontbreken. º LPG 45a; LPG 45b; LPG 45c

¶ 353 | Choice of modern types; Urval av tidsenliga stilar/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. Second, revised edition – andra, utvidgade upplagan. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1951?]. 124 p. + bl. [26a]; 30,5 cm.

Groot Post 4o?: [A]8 [B]8(B5+χ1) [C]-[G]8 [H]6 = 63 bl. Engels-Zweedse editie van ‘Beknopte proef van drukletters’, 1951 (cat.nr. 352); nog met aankondiging De Roos halfvet (p. 9). Donkerbruine linnen band, goud gestempeld. º LPG 46

¶ 354 | Choix de caractères modernes; Beknopte proef van drukletters/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. Deuxième impression, augmentée – tweede, vermeerderde druk. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1951]. 124 p. + bl. [26a]; 30,5 cm. Groot Post 4o?: [A]8 [B]8(B5+χ1) [C]-[G]8 [H]6 = 63 bl. Op p. 9: ‘De De Roos-serie zal met een halfvette worden

lettergieterij ‘amsterdam’ 143

uitgebreid. De onderstaande [twee] woorden geven een indruk van dit nieuwe type’. Frans-Nederlandse (i.p.v. Nederlands-Franse) editie van ‘Beknopte proef van drukletters’, 2e dr., 1951 (cat.nr. 352). Donkerbruine linnen band, goud gestempeld. Alleen fotokopie van titelblad (van ex. bij Tetterode Nederland). º LPBR 584

¶ 355 | Selección de tipos modernos; Colecção de tipos modernos/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. Segunda edicion, revisada – segunda edição, revisada. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1951?]. 124 p. + bl. [26a]; 30,5 cm. Groot Post 4o?: [A]8 [B]8(B5+χ1) [C]-[G]8 [H]6 = 63 bl. Spaans-Portugese editie van ‘Beknopte proef van drukletters’, 1951 (cat.nr. 352); nog met aankondiging De Roos halfvet (p. 9). Donkerbruine linnen band, goud gestempeld. Fragment uit pp. 41/42 gesneden. º LPG 48

¶ 356 | Catálogo conciso de tipos/Fundición de tipos ‘Amsterdam’, Holanda (Fundición de tipos ‘Amsterdam’, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-W., Holanda, tel. 81313, dirección telegráfica: Lettergieterij). (Amsterdam), (Fundición de tipos ‘Amsterdam’), (1953). 74 p.; 15 x 21,5 cm. Oblong Groot Post 8o: 37 enkelbladen. Omslagtitel. Representantes en Venezuela: Roberto Delfino & Ca. , Apartado 1351, Edificio Sociedad Ofic. 9, Teléfono 81.192, Carácas, Venezuela; op achterzijde: Impreso en Holanda. Op achterzijde code: Núm. 53.02.466.4-; op code en vertegenwoordiging na identiek met gelijknamige proef (cat.nr. 357). Spiraalband. Bl. 43/ 44 (Libra, Studio) ontbreekt; waarschijnlijk werden Libra en Studio door American Type Founders in Venezuela verkocht. º LPK 4

¶ 357 | Catálogo conciso de tipos/ Fundición de tipos ‘Amsterdam’, Holanda (Fundición de tipos ‘Amsterdam’, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-W., Holanda, tel. 81313, dirección telegráfica: Lettergieterij). (Amsterdam), (Fundición de tipos ‘Amsterdam’), (1953). 74 p.; 15 x 21,5 cm. Oblong Groot Post 8o: 37 enkelbladen.

Omslagtitel. Op achterzijde: Impreso en Holanda. Op achterzijde code: Núm. 53.02.006.4-. Op voorzijde ex. a in hs.: Spaans, Pica. Ex. a: spiraalband. Ex. b: in grijs papier gebrocheerd (geen code op omslag, maar binnenwerk identiek met ex. a, en op vertegenwoordiging na met cat.nr. 356). º LPK 3a; LPK 3b

¶ 358 | Handy catalogue of printing types/ Typefoundry Amsterdam, Netherlands (Typefoundry Amsterdam, 163 Bilderdijkstraat, Amsterdam-W., Netherlands, tel. 81313, telegrams: Lettergieterij). (Amsterdam), (Typefoundry Amsterdam), (1953). 80 p.; 14,5 x 21 cm. Oblong Groot Post 8o: 40 enkelbladen. Omslagtitel. Op achterzijde: Printed in the Netherlands. Op achterzijde code: No 53.02.007.1-; Engelse editie voor buiten Amerika van cat.nr. 359: met ATF-lettertypen. Gebrocheerd in omslag. º LPK 2

¶ 359 | Handy catalogue of printing types/ Typefoundry Amsterdam, Netherlands (163 Bilderdijkstraat, Amsterdam-W., Netherlands, tel. 81313, telegrams: Lettergieterij). (Amsterdam), (Typefoundry Amsterdam), (1953). 50 p.; 14,7 x 21,1 cm. Oblong Groot Post 8o: 25 enkelbladen. Omslagtitel. Op achterzijde: Printed in the Netherlands. Op achterzijde code: No 53.02.005.1-; editie voor Verenigde Staten van cat.nr. 358: zonder ATF-lettertypen. Op voorzijde rechtsboven in hs.: ‘alleen voor Amerika’. Gebrocheerd in omslag. º LPK 1

¶ 360 | A survey of types produced by Typefoundry Amsterdam, (163 Bilderdijkstraat, Amsterdam-W., Netherlands; tel. 81313, telex address: Ella Asd, nr. 11333). (Amsterdam), (Typefoundry Amsterdam), (1955). [12] p.; vouwblad (21,7 cm). Gevouwen Schrijf 1o? Op voorzijde: ‘Distributors all over the world’. Op achterzijde linksonder code: 55.7.00.0.1-. º LPBR 422

¶ 361 | Beknopte letterproef/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1956).

144 lettergieterij ‘amsterdam’

107 p. + pp. [1a], 2a, 3a, 4a; 14,5 x 21 cm.

132 p. + pp. 50a-[h], 98a-b; 24,9 cm.

Oblong Groot Post 8o: [A]-[2E]2? = 56 bl. Omslagtitel. Interne lijst L.A. (1968) noemt Dick Dooijes als ontwerper proef. Op achterzijde rechtsonder code: no. 56.3.10.1.0.-. Gebrocheerd. º LPK 5

Royaal 8o: 80 enkelbladen, inclusief 9 grijze deeltitels niet in paginering meegeteld. Interne lijst L.A. (1968) noemt Dick Dooijes als ontwerper proef. Op pp. 50a-[h] Mercator (1958), op pp. 98a-b Amazone (1958), beide in register opgenomen; Duitse editie van ‘Catalogue de caractères’, 1957 (cat.nr. 362); binnenwerk identiek met dat van Duitse versie van 1958 (cat.nr. 367) ondanks datum in hs. ‘1959’ op voorzijde ex. b. [1.] Realen. [2.] Garalden. [3.] Humanen. [4.] Didonen. [5.] Linealen. [6.] Mekanen. [7.] Manuären. [8.] Scripten. [9.] Ornamente, Messinglinien, verschiedene Zeichen, Vignetten. Ex. a met 3 bijlagen (Columbia schmal fett, Promotor, Pascal); ex. b met 7 bijlagen (Columbia schmalfett, Columbia demi-gras étroit, Mercator kapitaaltjes, Mercator schmalfett, Promotor/Orator, Pascal, Choc). Ex. a in blauwe integraalband. Ex. b gebrocheerd in omslag. º LP 10a; LP 10b

¶ 362 | Catalogue de caractères de la Fonderie de caractères ‘Amsterdam’, Amsterdam, Pays-Bas. (Amsterdam), (Fonderie de caractères ‘Amsterdam’), (1957). 146 p. + pp. 110a-[b]; 24,2 cm. Royaal 8o: 74 enkelbladen. Op p. 110a: Mistral (ook in register). Op achterzijde code: 57.23.01.1.2-. [1.] Réales. [2.] Garaldes. [3.] Humanes. [4.] Didones. [5.] Linéales. [6.] Mécanes. [7.] Manuaires. [8.] Scriptes. [9.] Ornements, matériel en cuivre, signes divers, vignettes. Gebrocheerd in omslag. º LP 5

¶ 363 | Catalogue de caractères de la Fonderie de caractères ‘Amsterdam’. [Amsterdam], (Fonderie de caractères ‘Amsterdam’), (1957). 146 p. + pp. 110a-[b]; 24,5 cm. Royaal 8o: 74 enkelbladen. Rappresentante per l’Italia: Commerciale Macchinario Grafico, Milano, Via Nino Bixio 32, telefono N. 222826. Op binnenzijde achterplat code: 57.23.51.1.10-; titeluitgave van gelijknamige proef met Amsterdams impressum (cat.nr. 362). Blauw linnen integraalband. º LP 6

¶ 364 | Supplement op onze beknopte proef van drukletters/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1957]. 23 p.; 29,7 cm. Groot Post 4o?: [A]12 = 12 bl. Omslagtitel: ‘Supplement’ (nl. op cat.nr. 352). Met o.a. Columbia (McKay) uit 1956 maar zonder Mercator (1958). Geniet in oranje omslag. º LPBR 583a; LPBR 583b; LPBR 583c; LPBR 583d

¶ 365 | Schriftenkatalog der n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’). Amsterdam, (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1958?].

¶ 366 | Schriftenkatalog der n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’), Amsterdam, die Niederlande. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1958). 132? p.; 24,5 cm. Royaal 8o: 75? enkelbladen, inclusief 9 grijze deeltitels niet in paginering meegeteld. Kennelijk zijn pp. 50a-h (Mercator) en pp. 98a-b (Amazone) nooit in deze proef opgenomen. Als pp. 125-132 er ooit waren, waren ze mogelijk in een vroegere versie dan in de gelijknamige proeven met deze bladen (cat.nr. 365). Op achterzijde omslag code: 58.2.03.1.3-; (vroegste versie van?) Duitse editie van ‘Catalogue de caractères’, 1957 (cat.nr. 362). [1.] Realen. [2.] Garalden. [3.] Humanen. [4.] Didonen. [5.] Linealen. [6.] Mekanen. [7.] Manuären. [8.] Scripten. [9.] Ornamente, Messinglinien, verschiedene Zeichen, Vignetten. Gebrocheerd in omslag. Verwijderd: pp. 4-5, 15-18, 47-[48], 67-70, [73-74], 81-82, [125]-132 plus grijze deeltitel na p. 2?; fragmenten van pp. 109-112 uitgescheurd. º LP 8

¶ 367 | Schriftenkatalog der n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’), Amsterdam, die Niederlande. Amsterdam, (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1958). 132 p. + 50a-[h], 98a-b; 24,2 cm. Royaal 8o: 80 enkelbladen, inclusief 9 grijze deeltitels niet in paginering meegeteld. Interne lijst L.A. (1968) noemt Dick Dooijes als ontwerper proef.

lettergieterij ‘amsterdam’ 145

Op achterzijde rechtsonder code: 58.2.04.1.3-; op code na identiek met gelijknamige proef zonder code (cat.nr. 365). Duitse editie van cat.nr. 362. [1.] Realen. [2.] Garalden. [3.] Humanen. [4.] Didonen. [5.] Linealen. [6.] Mekanen. [7.] Manuären. [8.] Scripten. [9.] Ornamente, Messinglinien, verschiedene Zeichen, Vignetten. Op pp. 50a-h: Mercator; op p. 98a: Amazone (ook in register). Gebrocheerd in omslag. Verwijderd: pp. 15-18, 39-40, 91-94, 98a-b. º LP 9

¶ 368 | Type specimen book of n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode (Typefoundry ‘Amsterdam’). Amsterdam, (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1958). 132 p. + 50a-[h], 74a-[d], 98a-b; 25 cm. Royaal 8o: 82 enkelbladen, inclusief 9 grijze deeltitels niet in paginering meegeteld. Op binnenzijde achterplat code: 58.33.1.1-; titeluitgave van ‘Schriftenkatalog’, 1958 (cat.nr. 367), met toegevoegd pp. 74a-d en een herzien register dat in de uba-exemplaren van de Duitse uitgave niet voorkomt. [1.] Realen. [2.] Garalden. [3.] Humanen. [4.] Didonen. [5.] Linealen. [6.] Mekanen. [7.] Manuären. [8.] Scripten. [9.] Ornamente, Messinglinien, verschiedene Zeichen, Vignetten. Op pp. 50a-[h] Mercator, op pp. 74a-[d] Atlas, op pp. 98a-b Amazone (ook in register). Met 4 bijlagen: Mercator-Kursiv schmalfett, Columbia schmalfett, Promotor, Pascal. Blauwe integraalband. º LP 7

¶ 369 | Type specimen book of Typefoundry Amsterdam (n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, 163, Bilderdijkstraat, Amsterdam, Netherlands). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1960). [iv], 103 p. + pp. 4a-[b]; 24,9 cm. Royaal 8o: 55 enkelbladen + 1 uitslaand blad (achter p. [104]) + 8 grijze enkelbl. deeltitels. Uitslaand blad en deeltitels (voor pp. 3, 9, 15, 41, 59, 67, 75, 93) niet in paginering meegeteld. Distributeur: Graphic Arts Equipment, 3, Wadsworth Road, Perivale, Greenford, Middlesex; achterin: ‘Printed by Typefoundry “Amsterdam” – Holland’. Interne lijst L.A. (1968) noemt Dick Dooijes als ontwerper proef. Op binnenzijde achterplat het jaartal 1960; op de distributeur (op p. [ii]) na identiek met gelijknamige proef (cat.nr. 370).

Engelse editie van ‘Catalogue de caractères’, 1957 (cat.nr. 362). [1.] Medians. [2.] Garaldians. [3.] Didonians. [4.] Lineals. [5.] Mecanians. [6.] Manuals. [7.] Scripts. [8.] Borders, dashes, ornaments. Achterin: fount schemes. Op p. 4a: Columbia condensed bold uit 1959/60 (ook in register). Blauw linnen integraalband (achterin: ‘bound in integral – cover’). º LP 11

¶ 370 | Type specimen book of Typefoundry Amsterdam (Typefoundry Amsterdam, 163, Bilderdijkstraat, Amsterdam-W., Netherlands, telephone 81313, telegrams: Lettergieterij). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1960). [iv], 103 p. + pp. 4a-[b]; 23,9 cm. Royaal 8o: 55 enkelbladen + 1 uitslaand blad (achter p. [104]) + 8 grijze enkelbl. deeltitels. Uitslaand blad en deeltitels (voor pp. 3, 9, 15, 41, 59, 67, 75, 93) niet in paginering meegeteld. Interne lijst L.A. (1968) noemt Dick Dooijes als ontwerper proef. Op achterzijde omslag of binnenzijde achterplat het jaartal 1960. Engelse editie van ‘Catalogue de caractères’, 1957 (cat.nr. 362). [1.] Medians. [2.] Garaldians. [3.] Didonians. [4.] Lineals. [5.] Mecanians. [6.] Manuals. [7.] Scripts. [8.] Borders, dashes, ornaments. Achterin: fount schemes. Op p. 4a: Columbia condensed bold uit 1959/60 (ook in register). Ex. a: blauw linnen integraalband (achterin: ‘bound in integral – cover’). Ex. b: gebrocheerd in omslag. º LP 12a; LP 12b

¶ 371 | Druckschriften der Schriftgiesserei Amsterdam; Caractères typographiques de la Founderie de caractères Amsterdam; Typefaces of Typefoundry Amsterdam (n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1961?]. 158 p.; 30,9 cm. Ongeveer A4-formaat: 80 enkelbladen, laatste blad ongepag. Rugtitel: ‘Druckschriften, types, caractères’. Interne lijst L.A. (1968) noemt Dick Dooijes als ontwerper proef. Duits-Frans-Engelse editie van ‘Lettertypen’, 1e editie, 1961 (cat.nr. 372).

146 lettergieterij ‘amsterdam’

[1.] Realen. [2.] Garalden. [3.] Humanen. [4.] Didonen. [5.] Linearen. [6.] Mekanen. [7.] Manuaren. [8.] Scripten. Groene plastic integraalband. º LPG 50

¶ 372 | Lettertypen van de n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. Haarlem, De Technische Uitgeverij H. Stam, [1961]. 158 p.; 30,8 cm. Ongeveer A4-formaat: 80 enkelbladen, laatste blad ongepag. Op p. [160]: ‘Gedrukt op een Heidelberger Cylinderautomaat ter proefdrukkerij van de n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west. Interne lijst L.A. (1968) noemt Dick Dooijes als ontwerper proef. Datering: Brinkman (uba-ex. b van de uitgever gekocht 15 augustus 1961). Groene plastic integraalband. º LPG 49a; LPG 49b

¶ 373 | Druckschriften der Schriftgiesserei Amsterdam; Caractères typographiques de la Fouderie de caractères Amsterdam; Typefaces of Typefoundry Amsterdam (n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1962?]. 164 p.; 31 cm. Ongeveer A4-formaat: 83 enkelbladen, laatste blad ongepag. Rugtitel: ‘Druckschriften, types, caractères’. Interne lijst L.A. (1968) noemt Dick Dooijes als ontwerper proef. Met Pascal (1961) en Orator (1961) als meest recente letters; Duits-Frans-Engelse editie van ‘Lettertypen’, 2e ed., 1962 (cat.nr. 374). [1.] Realen. [2.] Garalden. [3.] Humanen. [4.] Didonen. [5.] Linearen. [6.] Mekanen. [7.] Manuaren. [8.] Inzisen. [9.] Scripten. Groene plastic integraalband. º LPG 52

¶ 374 | Lettertypen van de n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. Tweede herziene en vermeerderde druk. Haarlem, De Technische Uitgeverij H. Stam, [1962]. 164 p.; 30,8 cm. Ongeveer A4-formaat: 83 enkelbladen, laatste blad ongepag. Achterin op schutblad: ‘Gedrukt op een Heidelberger Cylinderautomaat ter proefdrukkerij van de n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west’.

Interne lijst L.A. (1968) noemt Dick Dooijes als ontwerper proef. Eerste editie 1961 (cat.nr. 372); datering Brinkman. Groene plastic integraalband. º LPG 51

¶ 375 | Muestras de tipo de Lettergieterij ‘Amsterdam’ (Fundición de tipos ‘Amsterdam’, 163 Bilderdijkstraat, Amsterdam-w., Holanda, telegramas: Lettergieterij). (Amsterdam), (Fundición de tipos ‘Amsterdam’), (1962). [ii], 109 p.; 24,1 cm. Royaal 8o: 64 enkelbladen, inclusief 8 grijze deeltitels niet in paginering meegeteld. Op achterzijde code: 1962 – 2650; Spaanse editie van ‘Catalogue de caractères’, 1957 (cat.nr. 362). [1.] Réales. [2.] Garaldes. [3.] Didones. [4.] Linéales. [5.] Mécanes. [6.] Manuaires. [7.] Scriptes. [8.] Ornamentos, materiales de bronce, registro. Gebrocheerd in omslag. º LP 13

¶ 376 | Handboek van moderne drukletterseries/ nv Lettergieterij en Machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1964). 192 p. + p. 160a; 24,5 cm.

Royaal 8o: [A]-[I]4 [K]-[L]2 [M]-[X]4 χ1 [Y]-[2B]4 = 97 bl. + 11 enkelbladige deeltitels (voor pp. 5, 21, 29, 41, 75, 121, 129, 133, 145, 161, 189) niet gepag. Keerzijde p. 160a blanco. Achterin (ex. in rode band): ‘Huisdrukkerij der n.v. Lettergieterij en Machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland’. Ontwerp proef Dick Dooijes (aanbiedingsbrief). Op binnenzijde achterplat (ex. in rode band) jaartal 1964; ex. in blauwe band mogelijk latere heruitgave. Ex. a met aanbiedingsbrief aan ‘Nieuwsblad voor de Boekhandel’, gedateerd 6 april 1964. Integraalband. Ex. a-b: rood linnen band (achterin in druk jaartal 1964). Ex. c-d: blauw linnen band met bandtitel ‘Letterproef’. º LP 14a; LP 14b; LP 14c; LP 14d

¶ 377 | Lettertypen van de nv Lettergieterij en Machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland. Derde herziene en vermeerde druk. Haarlem, De Technische Uitgeverij H. Stam, [1964]. 165 p.; 30,7 cm. Ongeveer A4-formaat: 84 enkelbladen, laatste blad ongepag. Op p. [167]: ‘Gedrukt op een Heidelberger Cylinderautomaat ter proefdrukkerij van de nv Lettergieterij en

lettergieterij ‘amsterdam’ 147

Machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west’. Eerste editie 1961 (cat.nr. 372); datering Brinkman. Blauwe plastic integraalband. Alleen fotokopie van titelblad. º LPBR 830

Blauwe plastic integraalband. º LPG 53

¶ 378 | Catalogue de caractères modernes/ Fonderie de caractères ‘Amsterdam’, (163, Bilderdijkstraat, Amsterdam-W, Pays-Bas). (Amsterdam), (Fonderie de caractères ‘Amsterdam’), [ca. 1965]. 156 p.; 24,2 cm.

Formaat 23,8 x 21,7 cm: [A]-[K]8 = 80 bl. Titel en inleiding ook in het Frans, Duits, Italiaans, Engels, Spaans, Portugees, Zweeds, Fins, Noors en Deens. Ontwerp proef Harm Hagedoorn; foto’s Dolf Kruger. Eén van de ‘50 bestverzorgde boeken’ van 1968; zie ‘Letter & Zetter’, nr. 1 (winter 1969). Zonder de drie bijlagen. Halflinnen. º LP 16

Royaal 8o: 78 enkelbladen. Interne lijst L.A. (1968) noemt Dick Dooijes als ontwerper proef. Franse editie van ‘Handboek van moderne drukletterseries’, 1964 (cat.nr. 376); hier met als meest recente letter Contura (1965). [1.] Garaldes. [2.] Reales. [3.] Didones. [4.] Linéales. [5.] Mécanes. [6.] Incises. [7.] Manuaires. [8.] Scriptes. [9.] Ornements, vignettes, signes divers, matériel en cuivre. Met plastic kam. º LP 15

¶ 379 | Catalogue de caractères modernes/ Fonderie de caractères ‘Amsterdam’; caratteri Amsterdam ... [Amsterdam], (Fonderie de caractères ‘Amsterdam’), [1966?]. 156 p.; 24,2 cm. Royaal 8o: 78 enkelbladen. Omslagtitel; op rug alleen: ‘Caratteri Amsterdam’. Interne lijst L.A. (1968) geeft als verschijningsjaar proef 1966. Frans-Italiaanse editie van cat.nr. 376. Fotokopie (van ex. bij Tetterode Nederland). Op titelpagina gestempeld: ‘Macchingraf S.p.A., Via Monte Spluga, 58, 20021 Baranzate di Bollate’. Met plastic kam; voor- en achterzijde gele bladen. º LPBR 708

¶ 380 | Lettertypen van de nv Lettergieterij en Machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland. Vierde herziene en vermeerde druk. Culemborg etc., De Technische Uitgeverij H. Stam, [1966]. 151 p.; 30,7 cm. Ongeveer A4-formaat: 76 enkelbladen. Op p. [152]: ‘Gedrukt op een Heidelberger Cylinderautomaat ter proefdrukkerij van de nv Lettergieterij en Machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west’. Eerste editie 1961 (cat.nr. 372); datering Brinkman; isbn 90 11 20450 6 .204, alleen ‘20450’ op titelpagina.

¶ 381 | Internationale catalogus van drukletters/ Lettergieterij Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1968]. 160 p.; 24,4 cm.

¶ 382 | Lettertypen van de nv Lettergieterij en Machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland. Vijfde herziene en vermeerderde druk. Culemborg-Keulen, Technische Uitgeverij H. Stam, [1968]. 151 p.; 30,7 cm. Ongeveer A4-formaat: 76 enkelbladen. Op p. [152]: ‘Gedrukt op een Heidelberger Cylinderautomaat ter proefdrukkerij van de nv Lettergieterij en Machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west’. Eerste editie 1961 (cat.nr. 372); datering Brinkman; isbn 90 11 20450 6 .205, alleen ‘20450’ op titelpagina. In de inhoudsopgave van deze editie (pp. 148-151) wordt voor de eerste keer vermeld welke letters beschikbaar zijn op transfersysteem of fotozetapparatuur. Blauwe plastic integraalband. Fotokopieën van 9 bl. (van ex. bij Educatieve Partners Nederland, Houten). º LPBR 581

¶ 383 | Internationale catalogus van drukletters/ Tetterode Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1970]. 154 p.; 23,8 cm. Formaat 23,7 x 21,8 cm: [A]-[N]6 = 78 bl., N6 blanco. Titel en inleiding ook in het Frans, Duits, Italiaans, Engels, Spaans, Portugees, Zweeds, Deens, Noors en Fins. Ontwerp proef Harm Hagedoorn; foto’s Aart Klein en Dolf Kruger. Tweede editie; eerste editie 1968 (cat.nr. 381). Met Lectura (1969) en filmletter Revue (1969, ontwerp L.H.D. Smit). Gebrocheerd. º LP 17

148 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 384 | Lettertypen van de nv Lettergieterij en Machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland. Zesde herziene en vermeerderde druk. Culemborg – Keulen, Technische Uitgeverij H. Stam, [1970]. 156 p.; 30,3 cm.

¶ 387 | Lettertypen van Lettergieterij en Machinehandel vh N. Tetterode-Nederland bv/ Tetterode. Achtste herziene druk. Culemborg etc., Stam Technische boeken, [1975]. 155 p.; 30,4 cm.

Ongeveer A4-formaat: 78 enkelbladen. Inleiding Realen (p. [5]) vermeldt dat de Revue van L.H.D. Smit in 1969 als filmletter verscheen. Op p. [156]: ‘Gedrukt op een Heidelberger Cylinderautomaat ter proefdrukkerij van de nv Lettergieterij en Machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west’. Eerste editie 1961 (cat.nr. 372); datering Brinkman; op rug: isbn 90 11 20450 6 [.206], alleen ‘20450’ op titelpagina. Blauwe plastic integraalband. º LPG 54

Ongeveer A4-formaat: 78 enkelbladen. Op p. [156]: ‘Gedrukt op een Heidelberger offsetpers, formaat 52 x 74 cm, type sorm op het voorlichtingscentrum van Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west’. Eerste editie 1961 (cat.nr. 372); datering Brinkman; op rug: [isbn] 90 11 20450 6 .208. Blauwe plastic integraalband. º LPG 55

¶ 385 | Lettertypen van nv Lettergieterij en Machinehandel vh N. Tetterode-Nederland. Zevende herziene druk. Culemborg/Keulen, Technische Uitgeverij H. Stam, [1973]. 155 p.; 30,3 cm. Ongeveer A4-formaat: 78 enkelbladen. Op p. [156]: ‘Gedrukt op een Heidelberger offsetpers, formaat 52x74 cm, type sorm op het voorlichtingscentrum van Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west’. Eerste editie 1961 (cat.nr. 372); datering ‘Brinkman’s cumulatieve catalogus van boeken 1973’ (1974); op rug: [isbn] 90 11 20450 6 .207, ‘20450’ ook op titelpagina. Blauwe plastic integraalband. Fotokopieën van 10 bl. (van ex. bij Educatieve Partners Nederland, Houten). º LPBR 580

¶ 386 | Internationale catalogus van drukletters/ Lettergieterij Tetterode Amsterdam, (bv Lettergieterij en machinehandel vh N. TetterodeNederland, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-w., telefoon (020) 129677). (Amsterdam), (Tetterode-Nederland), [ca. 1975]. 71 p.; 23,7 cm. Formaat 23,6 x 21,8 cm: [A]-[F]6 = 36 bl. Titel en inleiding ook in het Frans, Duits, Engels, Spaans, Italiaans en Portugees. Foto’s Aart Klein, Dolf Kruger en Sepp Weber. Derde editie; eerste editie 1968 (cat.nr. 381). Firmanaam en -adres geldig 1972–1981. Ex. b met typografische aanwijzingen in hs. Ex. a op wit papier en gebrocheerd in geel omslag; ex. b op lichtgetint papier en in wijnrood omslag. º LP 18a; LP 18b

¶ 388 | Lettertypen van Lettergieterij en Machinehandel vh N. Tetterode-Nederland bv/ Tetterode. Negende druk. Culemborg, Educaboek, Stam Technische boeken, [1978]. 153 p.; 30,1 cm. A4-formaat: [A]-[H]8 [I]6 [K]8 = 78 bl., K8 blanco. Eerste editie 1961 (cat.nr. 372); datering Brinkman; op rug: [isbn] 90 11 20450 6 .208, alleen 2045 op titelpagina. Blauwe plastic integraalband. º LPG 56

¶ 389 | Lettertypen van Lettergieterij en Machinehandel vh N. Tetterode-Nederland bv/ Tetterode-Nederland. Tiende druk. [Culemborg], Educaboek, Stam Technische boeken, [1982]. 153 p.; 29,7 cm. A4-formaat: [A]-[P]4 [Q]6 [R]-[T]4 = 78 bl., T4 blanco. Op p. 153: ‘Door inkrimping van ons gietprogramma zijn veel lettertypen die in dit boek getoond worden niet meer leverbaar. Toch hebben wij gemeend dit boek – voor studiedoeleinden en als historisch document – ongewijzigd te moeten herdrukken. Diverse van de hier afgebeelde letterseries zijn overigens in fotozetprogramma’s opgenomen’. Eerste editie 1961 (cat.nr. 372); datering en plaats Brinkman; op titelpagina en rug: [isbn] 90 11 204506 .210. Blauwe plastic integraalband. º LPG 57

¶ 390 | Lettertypen van Lettergieterij en Machinehandel vh N. Tetterode-Nederland bv/ Tetterode-Nederland. Tiende druk, tweede oplage. [Culemborg], Educaboek, Stam Technische boeken, [ca. 1987]. 153 p.; 29,7 cm.

lettergieterij ‘amsterdam’ 149

A4-formaat: [A]-[P]4 [Q]6 [R]-[T]4 = 78 bl., T4 blanco. Op p. 153: ‘Door inkrimping van ons gietprogramma zijn veel lettertypen die in dit boek getoond worden niet meer leverbaar. Toch hebben wij gemeend dit boek – voor studiedoeleinden en als historisch document – ongewijzigd te moeten herdrukken. Diverse van de hier afgebeelde letterseries zijn overigens in fotozetprogramma’s opgenomen’ (onveranderd overgenomen uit eerste oplage). Tussen eerste (1982, cat.nr. 389) en derde (ca. 1993, cat.nr. 391) oplage; op titelpagina en rug: [isbn] 90 11 204506 .210 (als bij eerste oplage). Eerste editie 1961 (cat.nr. 372). Blauwe plastic integraalband. º LPBR 788

¶ 391 | Lettertypen van Lettergieterij Amsterdam vh N. Tetterode-Nederland bv. Tiende druk, derde oplage. [Culemborg?], Educaboek, [ca. 1993]. 153 p.; 29,7 cm. A4-formaat: [A]-[R]4 [S]6 [T]4 = 78 bl., T4 blanco. Op p. 153: ‘Door inkrimping van ons gietprogramma zijn veel lettertypen die in dit boek getoond worden niet meer leverbaar. Toch hebben wij gemeend dit boek – voor studiedoeleinden en als historisch document – ongewijzigd te moeten herdrukken. Diverse van de hier afgebeelde letterseries zijn overigens in fotozetprogramma’s opgenomen’ (onveranderd overgenomen uit eerste oplage). Eerste editie 1961 (cat.nr. 372); gezien het terugkeren naar de oude naam (i.p.v. Lettergieterij en Machinehandel) is deze ‘oplage’ waarschijnlijk na het opheffen van de lettergieterij uitgegeven, mogelijk zelfs na het opheffen van Stam Technische Boeken ca. 1993; op rug: isbn 90 11 204506 210 (hetzelfde als bij de eerste oplage). Gebrocheerd in paars omslag. º LPG 58

¶ 392 | Lettertypen van Lettergieterij Amsterdam vh N. Tetterode-Nederland bv. Tiende druk, vierde oplage. (Houten), Stam techniek, 1995. 153 p.; 29,7 cm. A4-formaat: [A]-[R]4 [S]6 [T]4 = 78 bl., T4 ongepag. Eerste editie 1961 (cat.nr. 372); op achterzijde isbn 90-401-0521-9; herdruk met herziene titelpagina, en op p. [156] toegevoegd gegevens over samenstelling fonds Educatieve Partners Nederland en copyright. Gebrocheerd in paars omslag. º LPG 59

Collectieve proeven

¶ 393 | Schrijfletter Vesta/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1901]. [2] bl.; 29,4 cm. Koptitel(s). Tevens ‘Mediaeval Schrijfletter’; schrijfletter Vesta (5 schriften): nr. 1197 (corps 16) tot nr. 1201 (corps 60); Mediaeval Schrijfletter (7 schriften): nr. 111 (corps 10) tot nr. 117 (corps 48). Ex. a in ‘2e Supplement op de letterproef’ (cat.nr. 327); ex. b in ‘1e supplement op de letterproef’ (1901–1903?, cat.nr. 325), tussen bl. K4 en N1. Bladen niet conjugaat. º LPF 26 [= ex. a]; LPF 25 [= ex. b]

¶ 394 | Moderne lettersoorten en ornamenten/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode (Bilderdijkstraat 163-165). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1903, Januari). [iv], 43 p.; 24,5 cm. Royaal 8o: [A]-[C]8 = 24 bl. + prijscourant [A]2 = 2 bl. Met achterin prijscourant (4 p.). Gebrocheerd. º LPBR 579

¶ 395 | Moderne lettersoorten: initialen, ornamenten/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1904]. [32] p.; 27,5 cm. Omslagtitel. Prijscourant achterin; met 1 bijlage: Florentijnse ornamenten. Dwars doorgeniet; in zwart omslag. º LPBR 434

¶ 396 | Letters voor visitekaarten. Typografische mededeelingen, 1 [1905] pp. 76-77.

¶ 397 | Letterproef/naamloze vennootschap Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; telegram-adres: ‘Lettergieterij’, intercomm. telefoonnummer 513, ..., Bilderdijkstraat 163-165. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1907]. [24] p.; vouwblad (19,5 cm). Fictieve titel. Datering: op voorzijde afbeelding van ‘Ons nieuwe fabrieksgebouw’; deze nieuwe verdieping kwam gereed in 1906.

150 lettergieterij ‘amsterdam’

Bevat: Plantijn Mediaeval, Plantijn, Titel-kapitaaltjes, Romaans, Tiffany, Hilda, Excelsior, Royal Antieke, Antieke Kapitaaltjes, Cheltenham en Columbia. º LPBR 423

¶ 398 | Muestrario de tipos/Fundición tipográfica ‘Amsterdam antes N. Tetterode, soc. anónima, (Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode), Direccion telegr.: Lettergieterij, Amsterdam, ..., Bilderdijkstraat 163-165, Amsterdam. (Amsterdam), (Fundición tipográfica ‘Amsterdam’), [ca. 1907]. [24] p.; vouwblad (19,7 cm). Fictieve titel. Datering: op voorzijde afbeelding van ‘los nuevos talleres de la casa’; deze nieuwe verdieping kwam gereed in 1906. Bevat: Plantijn Mediaeval, Plantijn, Titel-kapitaaltjes, Romaansch, Tiffany, Hilda, Schrijfletter ‘Excelsior’, Royal Antieke, Antieke kapitaaltjes, Cheltenham, Columbia. º LPBR 424

¶ 399 | Bestelkaarten (Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1909]. [10] bl.; 9 x 14 cm. Briefkaartjes (bestelkaart) met letterproef. Fictieve titel. Bevat: Plantijn, Plantijn Mediaeval, Hilda, Schrijfletter ‘Excelsior’, Royal Antieke, Antieke kapitaaltjes (brede magere en brede halfvette). In enveloppe van de L.A. º LPBR 416

¶ 400 | Circulaire-Romaansch/Lettergieterij ‘Amsterdam’ v.h. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1909]. [4] p.; 29,8 cm. Koptitel p. [1]. Zetsel ook gebruikt voor ‘Typografische mededeelingen’, 5 (1909), p. [36] (‘Circulaire Romaansch’), pp. 32-33 (‘Renaissance’ en toepassingen) en p. [24] (‘CirculaireCheltenham’). Ingeplakt in ‘Letterproef der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode’, 1907 (cat.nr. 330), ex. b en c, tussen C14b en C15. º LPG 36b; LPG 36c

¶ 401 | Eenige aanvullingen van bestaande letterseriën. Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. 19. Bevat vette Romaans en 7 Cheltenham-varianten.

¶ 402 | Kalender voor het jaar 1911/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam, Rotterdam. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1910]. [32] p.; 22,7 cm. Linker bladzijden kalender, rechter letterproef. Met overzicht Hollandsche Ornamenten. Met cahiersteek in omslag. º LPBR 610a; LPBR 610b

¶ 403 | Schrijfletter! Nieuwjaar nadert! ... Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [96]. Bevat: Excelsior, Vesta, Litho.

¶ 404 | Circulaire-Cheltenham. Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 163. Bevat tevens Circulaire-Romaansch.

¶ 405 | Rosalia-versieringen en fantasieletter Visite/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1911]. [12] p. + [1] bl.; 26,3 cm. Omslagtitel. Verscheen gepagineerd (maar zonder omslag) ook in ‘Typografische mededeelingen’, 7 [1911] pp. 161-172. Bevat tevens: Excelsior, Tiffany, Circulaire-Cheltenham, Circulaire-Romaans. Geniet in omslag. º LPBR 380

¶ 406 | Eenige der meest gangbare lettersoorten voor visite-kaartjes. Typografische mededeelingen, 12 [1916] pp. 156-157. ¶ 407 | Visite. Typografische mededeelingen, 14 [1918] p. 5. Bevat tevens Tiffany.

¶ 408 | Visite. Typografische mededeelingen, 14 [1918] p. 47. Bevat tevens Tiffany.

¶ 409 | Visite. Typografische mededeelingen, 15 [1919] p. 3. Bevat tevens Tiffany.

¶ 410 | Visite. Typografische mededeelingen, 16 [1920] p. [28b]. Bevat tevens Tiffany.

lettergieterij ‘amsterdam’ 151

¶ 411 | Lettersoorten die in dit jaargetijde in geen

¶ 416 | Niet overhangende cursiefschriften/

drukkerij mogen ontbreken voor kerstmis en nieuwjaar!/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Amsterdam, Rotterdam. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1922]. [4] p.; vouwblad (26,2 cm).

Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1928]. Ongepag.; vouwblad (29 cm).

Op achterzijde: ‘Hulst-rand’. In zetvoorbeeld jaartal 1922. Bevat onder andere: Stilo, Excelsior, Visite, Tiffany, KaartGothiek. º LPBR 456a; LPBR 456b

¶ 412 | Visite. Typografische mededeelingen, 19 [1923] p. [84d]. Bevat tevens Tiffany.

¶ 413 | Letterproef/Lettergieterij ‘Amsterdam’, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1925]. 8 bestelkaarten; 9 x 14 cm. Vertegenwoordiging: Aktiebolaget E.T. Gleitsmann, Trelleborg. Gevouwen kaarten met adres vertegenwoordiger en letterproef. Bevat: Cheltenham (normaal, vet, breed, circulaire), Visite, Tiffany, Firenze, Electa. In (niet originele) enveloppe. Ex. b incompleet. º LPBR 437a; LPBR 437b

¶ 414 | Einige Neuheiten/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Bilderdijkstraat, Amsterdam, (Holland). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1927]. 16 p.; 26,5 cm. Met Grotius (1925); in zetvoorbeeld jaartal 1927. Geniet in geel omslag. º LPBR 410

¶ 415 | Fantasieletters voor fijn smoutwerk/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1927]. 16 p.; 26,5 cm. In ‘Grafische Revue’, 12 [1927] nr. 6 (december), p. 113 als verschenen vermeld. Bevat: Diana, Tiffany, Ariadne, Juno en Visite. Geniet in omslag. º LPBR 411a; LPBR 411b; LPBR 411c

Omslagtitel. In zetvoorbeelden jaartal 1928. Geplakt in omslag. º LPBR 409a; LPBR 409b

¶ 417 | Niet overhangende cursieven. Typografische mededeelingen, 24 [1928] pp. 25-29. ‘Meer en meer wordt het feit erkend, dat hoofdjes van tijdschrift-artikelen, nieuwsberichten en advertenties zeer gunstig opvallen wanneer hiervoor Open Cursief [en] Annonce Cheltenham cursief gebezigd worden’ (p. 25). Koptitels: ‘Open Cursief’ (p. 26), ‘Annonce Cheltenham cursief’ (p. 28).

¶ 418 | Twee letters voor dezen tijd! Luna, Nero: twee letters voor dezen tijd van doeltreffende – dat is opvallende, duidelijke en aantrekkelijke – reclamehoedanigheden, worden u nu ter beschikking gesteld/Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1928]. 7 p.; 26,7 cm. Omslagtitel: ‘2 letters voor dezen tijd’. Beide letters (afkomstig van Berthold) voerde de L.A. vanaf 1928. Geniet in crèmekleurig omslag. º LPBR 258a; LPBR 258b

¶ 419 | Cursieven voor titels en opschriften!/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1929?]. [1] bl.; plano (17,4 x 23,9 cm). Koptitel. Rechtsboven in hs.: Febr ’29. Bevat Open Cursief en Annonce Cheltenham cursief. º LPBR 319

¶ 420 | Présentation des caractères: Mediaeval Hollandais, Mediaeval ‘Erasme’, Erasme Italique, Grotius, Zilvertype et Meidoorntype, dessinés par S.H. de Roos. [Amsterdam], (Soc. An. Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1929, Mars. [8] p.; 26 cm. Oplage 450 ex. Verscheen als bijlage bij: Ch.-L. van Halsbeke [= A.A.M. Stols], ‘L’art typographique dans les Pays-Bas depuis 1892’, 1929.

152 lettergieterij ‘amsterdam’

Bladen los in elkaar gestoken. º LPBR 444a; LPBR 444b

¶ 421 | De voordeelen eener mooie cursief worden meer en meer ingezien!/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1929?]. [1] bl.; plano (17,5 x 24 cm). Koptitel. Rechtsboven in hs.: Febr. ’29. Bevat Open Cursief en Annonce Cheltenham Cursief. º LPBR 320

¶ 422 | Two card types of distinction/Amsterdam Type Foundry. [Amsterdam], (Amsterdam Type Foundry), [1930]. 14 p.; 14,9 x 22,3 cm. Sole distributors: John Meerloo (Printing Material) Co. Ltd., Cleveland Works, Mile End, London, E.1. Bevat Select en Juno. Met 1 bijlage: prijslijst gedateerd juni 1930. º LPBR 389

¶ 423 | Eenige onzer nieuwe lettersoorten voor modern drukwerk: uwe cliënten vragen iets nieuws; doet daarom eens een flinke keuze uit de achterstaande letterseries der Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1931?]. Pp. 14-24; 26,7 cm.

¶ 426 | Kleine sortimenten reclameletter: wat het oog trekt/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1932]. [12] p.; vouwblad (23 cm). Met Sirene; deze letter van Berthold (Signal) werd door de L.A. vanaf 1932 doorverkocht. Bevat: Open Nobel kapitalen, Schaduw Nobel kapitalen, Sirene, Succes, Lux kapitalen, Select, Carlton, Hercules, Mercado. º LPBR 433

¶ 427 | Nobel, Transito, Blikvangers. Typografische mededeelingen, 28 [1932] pp. 56-57. Fictieve titel. Kopjes: Magere Nobel-Antieke, Nobel-Antieke, vette Nobel-Antieke, open Nobel-kapitalen, Transito, Blikvangers.

¶ 428 | Eenige rendabele lettersoorten welke in een moderne drukkerij niet mogen ontbreken/ Lettergieterij Amsterdam v/h N. Tetterode, Bilderdijkstraat 157-165, Amsterdam (W), tel. 81313 (3 lijnen) ... (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1933]. 24 p.; 18 cm. Zonder Egmont (1933). º LPBR 438

Verscheen in afwijkende versie in ‘Typografische mededeelingen’, 27 [1931] pp. [13]-24 (cat.nr. 424). Geniet. º LPBR 420

¶ 429 | Lettervoorbeeld ... [Lettergieterij ‘Amsterdam’ v.h. N. Tetterode]. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’], [ca. 1933]. [8] p.; 17,5 cm.

¶ 424 | Eenige onzer nieuwe lettersoorten voor modern drukwerk. Typografische mededeelingen, 27 [1931] pp. [13]-24.

Sprekende hoofdregel als titel. Egmont (1933) wordt als nieuw bestempeld. 8 lettervoorbeelden: Annonce, Nobel, Garamont, Bodoni, Erasmus Mediaeval, Grotius, Egmont, Atlas. Geniet. º LPBR 432

Tevens op p. [13]: ‘Uwe cliënten vragen iets nieuws. Doet daarom eens een flinke keuze uit de achterstaande letterseries ...’.

¶ 425 | Kersttijd nadert en daarmede een periode van intensieve reclame ... N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Amsterdam-W., Rotterdam, Den Haag. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1932]. [12] p.; vouwblad (21,4 cm). Omslagtitel: ‘Reclame-series’. Toepassing Atlas (1932). Bevat o.a. Kerstrand en Hulstrand. Met 1 bijlage: antwoordkaart. Vouwblad geplakt in zwart omslag. º LPBR 474a; LPBR 474b

¶ 430 | Voor uw kerstmis- en nieuwjaarscampagne/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Amsterdam, Rotterdam, Den Haag. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1933]. [6] p.; vouwblad (22,3 cm). In zetvoorbeeld jaartal 1933. º LPBR 459a; LPBR 459b

lettergieterij ‘amsterdam’ 153

¶ 431 | Letters en machines van dezen tijd (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1934]. [24] p.; 30,8 cm.

¶ 436 | Aigrette en Visite. Grafische mededeelingen, 1 [1939] p. [104c].

Ontwerp en foto’s van N.V. drukkerij ‘Vada’, Wageningen. Met vette Egmont (1934). Bevat: Nobel, Atlas, Egmont. Met cahiersteek in lichtgetint omslag. º LPBR 415

Keuze uit voorraad moderne reclameletters.

¶ 432 | Speciale Kerst-aanbieding van kleine sortimenten/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Amsterdam-W., telefoon 81313. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1934]. [12] p.; vouwblad (18 cm). Met Egmont (1933); in zetvoorbeeld jaartal 1934. º LPBR 460a; LPBR 460b

¶ 433 | Juleklokken lyder ... Skriftstøberiet ‘Amsterdam’. [Amsterdam], (Skriftstøberiet ‘Amsterdam’), [ca. 1937]. [16] p.; vouwblad (19,8 cm). Deze proef (op taal na) identiek met ‘De kerstklokken luiden ...’ (cat.nr. 434). Zetvoorbeelden in het Nederlands. Enerepraesentation for Danmark: Erik Levison A/S, Vesterbrogade 69-71, København V. Met Flex (1937); in zetvoorbeeld jaartal 1938. º LPBR 462

¶ 434 | De Kerstklokken luiden ... N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Amsterdam, ’s-Gravenhage, Rotterdam. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1937?]. [16] p.; vouwblad (19,8 cm).

¶ 437 | De herfstcampagne doet wederom haar entrée in het zakenleven ... Grafische mededeelingen, 1 [1939] p. 77. ¶ 438 | Moderne lettersoorten en vignetten/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam, Rotterdam, ’s-Gravenhage. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1939, Najaar). 48 p.; 24 cm. Voorwoord gedateerd: Najaar 1939. Met cahiersteek in geel omslag. º LPBR 418

¶ 439 | Moderne smalle lettersoorten: Iris, Arsis. Grafische mededeelingen, 1 [1939] p. 14.

¶ 440 | Utrecht (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Amsterdam, Rotterdam, ’s-Gravenhage). (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1939?]. [4] p.; vouwblad (20,7 cm). Twaalf-provinciëntocht, 8 [Iris, Arsis, Aigrette]. Op achterzijde rechtsonder in hs.: 1939. º LPBR 419

¶ 441 | Materiaal voor decemberdrukwerk/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh N. Tetterode, (Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-West, tel. k 2900-81313 (4 lijnen)). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1940]. Ongepag.; vouwblad (14,3 x 18,2 cm). Met Libra (1938) als meest recente letter. º LPBR 463

¶ 442 | Printing types/Amsterdam Type Foundry,

Met Flex (1937); in hs. op achterzijde: Oct.’37; in zetvoorbeeld jaartal 1938. º LPBR 461a; LPBR 461b

Amsterdam, Holland. (Amsterdam), (Amsterdam Type Foundry), [ca. 1940]. 47 p.; 24 cm.

¶ 435 | Reclame series/ Lettergieterij ‘Amsterdam’

In zetvoorbeeld jaartal 1940; meest recente letter Libra (1938). Fotokopie (origineel in coll. Tetterode). Met cahiersteek in geel omslag. º LPBR 713

voorheen N. Tetterode; Amsterdam, Rotterdam, ’s-Gravenhage. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1937]. Ongepag.; 25 cm. Omslagtitel. In zetvoorbeeld jaartal 1937. 16 losse proeven en 1 bestelkaart. Verzamelmap. º LPBR 417a; LPBR 417b; LPBR 417c

154 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 443 | Amsterdam stilar i prosa och poesi; Amsterdam types in prose & poetry/utgiven med anledning av den sjätte internationella mästertryckarekongressen och den internationella utställningen av maskiner för den grafiska industrien i Stockholm/av Stilgjuteriet ‘Amsterdam’. Amsterdam, Lettergieterij ‘Amsterdam’, 1948. 31 bl.; 30 cm.

Sole distributors for the U.S.A.: American Type Founders, Elizabeth, New Jersey. 6 losse proeven van Studio, Libra, Nobel light, Reiner Script, Egmont en Hidalgo. Met 2 bijlagen: bestelformulier en prijslijst (gedateerd 1 augustus 1951). Verzamelomslag. º LPBR 431

Colofon: ‘... The illustrations were reproduced after drawings by Frans Lammers (introduction) and Kurt Löb (specimen pages). Typographical design by Dick Dooijes’. Toepassingen. Spiraalband. Ex. a-c: titel op titelpagina ‘Amsterdams [sic] stilar ...’ in plaats van ‘Amsterdam stilar ...’; op omslagtitel alle ex. echter ‘Amsterdam stilar ...’. Vermoedelijk is deze variant slechts een (later gecorrigeerde) zetfout. º LPBR 413a [= ex. a]; LPBR 413b [= ex. b]; LPBR 413c [= ex. c]; LPBR 414a [= ex. d]; LPBR 414b [= ex. e]

¶ 449 | Arsis, Iris/n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1953). [6] p.; vouwblad (28,4 cm).

¶ 444 | Samengevoegd met cat.nr. 443. ¶ 445 | Beknopt overzicht van drukletters/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. Amsterdam, (Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1948 (September). 12 p.; 28,2 cm. Omslagtitel. Geniet in lichtgetint omslag. º LPBR 408a; LPBR 408b; LPBR 408c

¶ 446 | Handy catalogue of printing types/ Typefoundry ‘Amsterdam’ Ltd, Holland. Amsterdam, (Typefoundry ‘Amsterdam’), 1948 (November). 7 p.; 28,2 cm. Omslagtitel. Geniet in lichtblauw omslag. º LPBR 407

¶ 447 | Het is December voor u het weet ... Grafische mededelingen, 8 [1950] p. [15].

Op achterzijde linksonder code: No 53.10.101.0-. º LPBR 89

¶ 450 | Amsterdamer Schriften in Anwendungen (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam, Holland). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1954]. [4] p. + [17] bl.; 30,3 cm. Omslagtitel. ‘Diese Probe ist in unserer Hausdruckerei nach Entwurfen von Richard von Sichowsky hergestellt. Der Holzstich ist von Otto Rohse’. In zetvoorbeelden jaartallen 1953 en 1954. 16 losse bladen met toepassingen, deels opgeplakt. Oranje verzamelmap met inleiding en colofon ([4] p.); inleiding met cahiersteek in omslag vastgezet. º LPBR 435

¶ 451 | Kleinkapitaaltjes (n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-W.). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1954). [16] p.; 22,8 cm. Omslagtitel. Op achterzijde omslag code: ‘54.12.101.0-’ (ex. a); ‘no 54.12.101.0-’ (ex. b). Met cahiersteek in omslag. º LPBR 443a; LPBR 443b

Proef met materiaal voor ‘het specifieke drukwerk voor St. Nicolaas, Kerstmis en Oudejaar’.

¶ 452 | A concise survey of types: issued on the occasion of Ipex 1955/Typefoundry Amsterdam. [Amsterdam], (Typefoundry Amsterdam), 1955. [12] p.; vouwblad (21,4 cm).

¶ 448 | Refinement with a bang! (Typefoundry ‘Amsterdam’, 163 Bilderdijkstraat, Amsterdam-W, Netherlands). (Amsterdam), (Typefoundry ‘Amsterdam’), [ca. 1951]. Ongepag.; vouwbladen: 28,9 cm; omslag: 29,3 cm.

Sole distributors for Great Britain: Graphic Arts Equipment, 5-7 Russell Gardens, Kensington, London W.14; tel. BAYswater 7647/8. Op achterzijde linksonder code: 55.12.5.7.1-. Met 1 bijlage: antwoordkaart. º LPBR 425

Omslagtitel.

lettergieterij ‘amsterdam’ 155

¶ 453 | In het centrum der belangstelling ... De Roos-serie, Flambard, Polka. Grafische mededelingen, 12 [1955] pp. [231-238]. Toepassingen.

¶ 454 | Krachtig en modern. Grafische mededelingen, 13 [1955] pp. [37-40]. ‘De Egyptiennes doen thans opnieuw hun intrede in de typografie ...’. Bevat brede vette Egyptienne en smalle vette Egyptienne.

¶ 455 | Complete alphabetten groot corps. [Amsterdam], (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode), [ca. 1957]. [43] bl.; 31 cm. Titel in hs. op map. Met Columbia (McKay) uit 1956, zonder Mercator (1958). Alfabetten van (varianten van) Garamont, Nobel, Hidalgo, Hollandse Mediaeval, Egmont, Polka, Rondo, Arsis, Studio, Flambard, Reiner Script, Lasso, Annonce, De Roos, Bodoni, Atlas, Columbia (McKay). Bladen los in gele map. º LPBR 436

Franse uitgave verscheen als: ‘Les Caractères d’Amsterdam’, ca. 1960 (cat.nr. 458); met Columbia (McKay) uit 1956, zonder Promotor (1960) en Pascal (1961). Geniet in omslag. º LPBR 429

¶ 458 | Les caractères d’Amsterdam/la. [Amsterdam], (Fonderie de Caractères ‘Amsterdam’), [ca. 1960]. [16] p.; 21,6 cm. Omslagtitel. Agents pour la France: moitié Nord: Ofmi-Garamont ...; moitié Sud: Ollagnier & Cie ... Duitse uitgave verscheen als: ‘Amsterdamer Schriften’, ca. 1960 (cat.nr. 457). Geniet in omslag. º LPBR 428

¶ 459 | Letters from Amsterdam/nv Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1960 (juni). 48 p.; 24,8 cm.

¶ 456 | Overzicht van de meest voorkomende lettersoorten/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam, Bilderdijkstraat 163, telefoon 81313, Rotterdam, Mathenesserlaan 297, telefoon 38287, Den Haag, Toussaintkade 52, telefoon 337585-331453. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1957]. [1] bl.; plano (88 cm).

‘Letters from Amsterdam presented by Typefoundry Amsterdam to the members of the tenth International Congress of Master Printers held in the Netherlands in June 1960’. ‘Planned and designed by Theo Kurpershoek; composed and printed by Typefoundry Amsterdam, ...’ Gebrocheerd in bruin omslag. º LPBR 412a; LPBR 412b; LPBR 412c

Titel ontleend aan tekst. Met Columbia (McKay) uit 1956, zonder Mercator (1958). ‘Op dit blad vindt men een overzicht van de meest voorkomende lettersoorten gerangschikt in drie grote groepen. In de kolommen hierboven zijn die soorten samengebracht, die stuk voor stuk als basisletters beschouwd kunnen worden. In het veld links onder staan de typische utiliteitsletters, die zowel voor koppen als voor reklame-drukwerk onmisbaar zijn. Rechts vindt men de fijnere fantasieletters bijeen, die eveneens voor reklame-doeleinden maar tevens voor vele soorten drukwerk van meer representatieve aard hun toepassing vinden’. º LPPLG 9

¶ 460 | Materialen voor december-drukwerk.

¶ 457 | Amsterdamer Schriften/ (Lettergieterij ‘Amsterdam’, Amsterdam-W, Bilderdijkstraat 163, Niederlande; Ruf 81313, Telegramme: Lettergieterij). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1960]. [16] p.; 21,2 cm. Omslagtitel.

Grafische mededelingen, 17 [1960] p. [24a]. Binnenzijde omslag.

¶ 461 | la-materiaal voor feestelijk drukwerk/ nv Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, (Amsterdam, Bilderdijkstraat 163, telefoon (020) 81313; Rotterdam, Mathenesserlaan 297, telefoon (010) 38287 en 53647; Den Haag, Toussaintkade 52, telefoon (070) 337585 en 331453). (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1961]. Ongepag.; vouwblad (14,3 x 22,8 cm). Ontwerp proef Harm Hagedoorn. Gezet uit Pascal (1961) en Mercator (1958). Met 1 bijlage: antwoordkaart. º LPBR 468a; LPBR 468b

¶ 462 | Free lettering styles made by Typefoundry Amsterdam, Holland. [Amsterdam], (Typefoundry Amsterdam), (1962). 23 p.; 23,9 cm.

156 lettergieterij ‘amsterdam’

Imported and distributed by: Amsterdam Continental Types and Graphic Equipment, Inc., 276 Park Avenue South, New York 10, N.Y. ... Op achterzijde rechtsonder code: 15000-’62. Geniet. º LPBR 427

020-129677; Rotterdam ... telefoon 010-238287 en 253647; Den Haag ... telefoon 070-337585 en 331453). (Amsterdam etc.), (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [1965?]. [6] p.; vouwblad (22,7 cm).

¶ 463 | Veelgevraagde lettertypen, randen,

Op voorzijde in hs.: 1965. º LPBR 469

ornamenten en vignetten voor het najaarsdrukwerk ... n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode, (Amsterdam, Bilderdijkstraat 163, tel. 81313; Rotterdam, Mathenesserlaan 297, tel. 38287-53647; Den Haag, Toussaintkade 52, tel. 337585-331453). (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1963?]. 12 p.; 17 cm. Omslagtitel: ‘L.A.-materiaal voor feestelijk drukwerk’. In hs. op voorzijde: 1963. Met 1 bijlage: antwoordkaart. Geniet in omslag. º LPBR 467

¶ 464 | Letters: beknopte proef van onze letterseries/nv Lettergieterij en machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland. (Amsterdam), (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), (1964). [16] p.; 14,4 cm. Voorwoord: ‘Dit proefje bedoelt een indruk te geven van de veelzijdigheid van ons leveringsprogramma medio 1964 ...’. Geniet; (oblong) gevouwen. º LPBR 442a; LPBR 442b

¶ 465 | 4 letterseries voor compacte woordbeelden: smalle vette Egytienne, brede vette Egyptienne, vette annonce, vette antieke cursief/ nv Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode-Nederland (Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west; telefoon 020-129677). (Amsterdam), (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [1965?]. [16] p.; 24,2 cm. Omslagtitel. Bij 2 ex. in hs. op voorzijde jaartal 1965. Met 1 bijlage: bestelkaart. Geniet in omslag. º LPBR 439a; LPBR 439b; LPBR 439c

¶ 466 | Feest: geef uw december-drukwerk een feestelijk tintje! (nv Lettergieterij en machinehandel voorh. N. Tetterode-Nederland; Amsterdam, Bilderdijkstraat 163, telefoon

¶ 467 | Four bold types to build dense word images/Typefoundry Amsterdam, Holland. [Amsterdam], (Typefoundry Amsterdam), [1965?]. [16] p.; 24 cm. Omslagtitel. Sole importers and distributors for the U.S. and Canada: Amsterdam Continental Types and Graphic Equipment Inc., New York ..., Burbank ... Geniet in omslag. º LPBR 426a; LPBR 426b

¶ 468 | Vijf scripten ... altijd raak!/nv Lettergieterij en machinehandel voorheen N. TetterodeNederland. [Amsterdam], (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [1965?]. [8] p.; vouwblad (24 cm). Met Choc (L.A. 1964); in hs. op voorzijde jaartal 1965. Met 1 bijlage: antwoordkaart. º LPBR 441

¶ 469 | Lettergieterij Amsterdam/nv Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode-Nederland, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west, telefoon (020) 129677. (Amsterdam), (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [ca. 1966]. Ongepag.; vouwblad (21,7 cm). Op achterzijde: advertentie voor Filmletter, ‘een nieuw produkt van Lettergieterij Amsterdam’. Met Impact (1966), afkomstig van Stephenson Blake. º LPBR 440

¶ 470 | Filmletter/nv Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode-Nederland. [Amsterdam], (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [ca. 1970]. [6] p.; vouwblad (25,7 cm). Datering: Revue verscheen in 1969, firmanaam tot 1972 geldig. Met 1 bijlage (4 p.): nieuw op filmletter (Revue, Baskerville Old Face, Thorowgood italic, Amsterdam 698). º LPBR 196

lettergieterij ‘amsterdam’ 157

Individuele proeven Aigrette

¶ 471 | Aigrette, de moderne en elegante circulaire-letter/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode, Amsterdam, Rotterdam, ’s-Gravenhage. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1937?]. [6] p.; vouwblad (27 cm). [Aigrette is Bernhard Tango van American Type Founders]. Omslagtitel. In zetvoorbeelden jaartal 1938; op achterzijde in hs.: Nov.1937. º LPBR 71

¶ 472 | Aigrette/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1938]. [8] p.; vouwblad (24 cm).

Op achterzijde linksonder code: 58 5.00.0.1. º LPBR 75

¶ 478 | Amazone, een niet overhangende schrijfletter ... N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west, telefoon 129677. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1958]. [6] p.; vouwblad (29 cm). Engelstalige uitgave dateert uit 1958; in hs op voorzijde: 1959. º LPBR 74

¶ 479 | Een sortiment Amazone reeds voor ƒ 98,50 ... N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. Amsterdam, (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1961]. Ongepag.; 21,2 cm.

Omslagtitel. In zetvoorbeelden jaartal 1938; op achterzijde in hs.: Aug. ’38. º LPBR 72a; LPBR 72b

Omslagtitel. Binnenzijde vermeldt: ‘De aantrekkelijke sortimentsaanbieding à ƒ 98.50 geldt slechts tot 1 oktober 1961’. Bevat zes losse toepassingen en antwoordkaart. Verzamelmapje. º LPBR 73a; LPBR 73b

¶ 473 | Aigrette, de moderne en elegante

Amstel

circulaireletter. Grafische mededeelingen, 2 [1940] pp. [40a-d].

¶ 474 | Aigrette, de moderne schrijfletter, die terecht haar naam ontleent aan de gracieuze voornaamheid van den zilverreiger ... Grafische mededeelingen, 3 [1941] pp. [8a-d].

¶ 475 | Aigrette. Grafische mededelingen, 6 [1949] pp. [39-42]. Op p. [39] Aigrette initialen.

Aldine

¶ 476 | Vette Aldine cursief. Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [72j]. Amazone

¶ 477 | Amazone, a new script linked but unkerned ... Typefoundry Amsterdam, 163 Bilderdijkstraat, Amsterdam-W., Netherlands, tel. 81313, Telegrams: Lettergieterij. (Amsterdam), (Typefoundry Amsterdam), (1958). [6] p.; vouwblad (29 cm). Omslagtitel. Printed in the Netherlands.

¶ 480 | Amstel-romein: een letter-serie, door ons ontworpen en in elf grootten gegoten ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1911?]. [24] p.; 26 cm. [Matrijzen Amstel (merendeels) afkomstig van Wagner & Schmidt]. In zetvoorbeeld jaartal 1911; eerste katern verscheen gepagineerd ook in ‘Typografische mededeelingen’, 7 [1911] pp. 29-36; tweede katern, met titelblad ‘Amstel randen, ontworpen door S.H. de Roos’, verscheen (op afwijkend papier) gepagineerd ook in ‘Typografische mededeelingen’, 7 [1911] pp. 89-104. Met 1 bijlage: kaartje met de tekst ‘Inzending van de N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N.Tetterode’. Dwars doorgeniet; in grijs omslag. º LPBR 76

¶ 481 | Amstel-romein: een letter-serie, door ons ontworpen en in elf grootten gegoten ... Typografische mededeelingen, 7 [1911] pp. 29-36. ¶ 482 | Amstel-cursief. Typografische mededeelingen, 8 [1912] pp. 109-111. Koptitel p. 109.

158 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 483 | Amstel-romein en halfvette Amstelromein. Typografische mededeelingen, 8 [1912] pp. 13-20. Op p. 14 en p. 15: ‘Amstel-cursief bevindt zich in bewerking’.

¶ 492 | Annonce-Antieke. Typografische mededeelingen, 10 [1914] p. 82. ¶ 493 | Annonce-Antieke. Typografische mededeelingen, 11 [1915] p. 68.

¶ 484 | Amstel serie: Amstel-romein, halfvette Amstel-romein, Amstel-cursief. Typografische mededeelingen, 11 [1915] pp. 13-20.

¶ 494 | Annonce-Antieke. Typografische mededeelingen, 13 [1917] p. 39.

¶ 485 | Amstel. Typografische mededeelingen, 13 [1917] pp. 84-87.

¶ 495 | Annonce-Antieke. Typografische mededeelingen, 13 [1917] p. 71.

Fictieve titel. Koptitels: ‘Amstel-romein’ (pp. 84-85), ‘Amstel-cursief’ (p. 86), ‘Halfvette Amstel-romein’ (p. 87).

Amsterdam serie 698

¶ 486 | Amsterdam Series 698: a nineteenth century didone italic revived ... nv Lettergieterij en Machinehandel vh N. Tetterode-Nederland, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west; telefoon 020-129677. (Amsterdam), (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [1966?]. Ongepag.; vouwblad (9,3 x 25,5 cm). Bovenstaande titel in het midden; bovenaan: ‘It is wellknown that in contemporary advertising campaigns some typefaces which are regarded as most modern were taken from nineteenth century designs’. Rechtsboven in hs.: 1966. Met (geperforeerd) antwoordkaart. º LPBR 77a; LPBR 77b

Annonce

¶ 496 | Vette Annonce. Grafische mededelingen, 12 [1955] pp. [263-266]. Op p. [262]: ‘Door de hergieting van de ‘Vette Annonce’ breiden wij ons assortiment uit met een lettertype, dat door zeer vele hedendaagse typografen wordt beschouwd als een der bruikbaarste soorten’.

¶ 497 | Annonce fett/Schriftgiesserei ‘Amsterdam’ Niederlande. [Amsterdam], (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’), [ca. 1958]. [6] p.; vouwblad (29 cm). Titel en bedrijfsnaam ook in het Deens, Zweeds en Noors. Met Mercator (1958), die wordt bestempeld als ‘eine Familie neuer Grotesken’ (p. [4]). º LPBR 81

¶ 498 | Vette Annonce, de letter met decoratieve bandwerking/Lettergieterij ‘Amsterdam’. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1960]. [4] p.; 10 x 25 cm.

¶ 487 | Annonce Antieke. Typografische mededeelingen, 9 [1913] pp. 150-151.

Met (geperforeerd) antwoordkaart. º LPBR 79a; LPBR 79b

¶ 488 | Annonce Antieke, de advertentieletter

¶ 499 | Vette Annonce/nv Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, (Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west, telefoon (020) 81313). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1962]. [6] p.; vouwblad (29 cm).

voor courant en tijdschrift/ Lettergieterij Amsterdam v/ h N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1913]. [4] p.; vouwblad (27 cm). Verscheen gepagineerd ook in ‘Typografische mededeelingen’, 9 [1913] pp. 109-112. º LPBR 78

Op voorzijde in hs.: ca. 1962. Met 1 bijlage: antwoordkaart. º LPBR 80a; LPBR 80b

¶ 489 | Annonce Antieke, de advertentieletter voor courant en tijdschrift. Typografische mededeelingen, 9 [1913] pp. 109-112.

¶ 490 | Annonce-Antieke. Typografische mededeelingen, 9 [1913] pp. 162-163.

¶ 491 | Annonce-Antieke. Typografische mededeelingen, 10 [1914] p. 55.

Ariadne

¶ 500 | Ariadne/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1926]. [2] p.; 26,2 cm. [Ariadne is Invitation Shaded van American Type Founders]. Koptitel.

lettergieterij ‘amsterdam’ 159

Zetsel gelijk aan proef in ‘Typografische mededeelingen’, 21 [1926] pp. 134-135, maar zonder steunkleur. º LPBR 85

¶ 501 | Ariadne. Typografische mededeelingen, 22 [1926] pp. 134-135.

[4] p.; 26,8 cm. Datering: corpsen 10, 12 en 16 werden in 1949 toegevoegd; zetsel grotendeels gelijk aan proef in ‘Grafische mededelingen’, 6 [1949] pp. 55-[58]. 11 schriften: corps 10 tot 84/96. º LPBR 88

Koptitel p. 134.

¶ 508 | Arsis, de corpsen 10, 12 en 16 thans

¶ 502 | Ariadne/Lettergieterij ‘Amsterdam’

toegevoegd. Grafische mededelingen, 6 [1949] pp. 55-[58].

voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1926]. [2] p.; 26,8 cm. Koptitel. Vgl. ‘Typografische Mededeelingen’, 22 [1926] pp. 134-135, en idem, 23 [1927] pp. 56-57. º LPBR 84a; LPBR 84b

¶ 503 | Ariadne. Typografische mededeelingen, 23 [1927] pp. 56-57.

Atlas

¶ 509 | Atlas. Typografische mededeelingen, 28 [1932] pp. 70-72. [Atlas is Welt Antiqua van Ludwig & Mayer]. Fictieve titel. Koptitels: ‘Atlas mager’ (p. 70), ‘Atlas normaal’ (p. 71), ‘Atlas vet’ (p. 72).

¶ 510 | Atlas mager. Typografische mededeelingen, 28 [1932] pp. 40-41.

Koptitel p. [56].

Arsis

¶ 504 | Arsis (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode). [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1938?]. [4] p.; 28,3 cm. [Arsis is Onyx van American Type Founders]. Achterzijde voorkant: ‘Zij is ... opnieuw bewerkt, en wel zoodanig dat de nieuw ontstane letter een aanwinst genoemd mag worden voor de moderne typografie’. Op achterzijde in hs.: Dec. ‘38. Geniet in omslag. º LPBR 87

¶ 505 | Arsis: de Arsis brengt het succes binnen Uw bereik!/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1938?]. [6] p.; vouwblad (26,8 cm). Op achterzijde rechtsonder in hs.: 16 April ’38. º LPBR 86

¶ 506 | Arsis is een aparte, elegante, doch tegelijkertijd een forsche lettersoort ... Grafische mededeelingen, 2 [1940] pp. [8a-d]. ¶ 507 | Arsis/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam, Holland. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1949].

¶ 511 | Atlas, mager, normaal, vet. Typografische mededeelingen, 28 [1932] pp. [13-24]. ‘Wij hebben op de pagina’s 12-24 in dit nummer een overzicht eener nieuwe letterserie benevens eenige toepassingen afgedrukt en kondigen daarmede onze nieuwe letter aan, die wij ‘Atlas’ hebben gedoopt’ (p. 28).

¶ 512 | Herdenkingsrede ter herinnering aan Goethe’s sterfdag: 22 maart 1832/door J.H. Scholte. Amsterdam, (Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1932, 22 maart [= mei]. 45 p.; 26,5 cm. Colofon: ‘De Atlas-letter vindt hierin haar eerste toepassing als boekletter’. Geen vermelding van typograaf; vormgeving wijst in de richting van Charles Nypels. Proefdrukken bevatten alleen pp. 3-8, met oude paginering: [1]-[2], 3-6. Ex. a-c: gebrocheerd in crèmekleurig omslag. Ex. d en e zijn proefdrukken (in blauw omslag). º LPG 61a; LPG 61b; LPG 61c; LPBR 609a [= ex. d]; LPBR 609b [= ex. e]

¶ 513 | Atlas, de letter van heden en morgen ... N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1933]. [24] p.; 26,8 cm. Geniet in geel omslag. º LPBR 137a; LPBR 137b

160 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 514 | De Atlas-serie heeft door de toevoeging onzer nieuwe verlengde reclame-letters aan opvallendheid gewonnen/Lettergieterij Amsterdam v/h N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij Amsterdam), [1933?]. [6] p.; vouwblad (22,3 cm). Op achterzijde: ‘Een nieuwe service, Reclame-letters passend bij onze Atlas-series’. Op achterzijde rechtsonder in hs.: Aug. 1933. º LPBR 90

¶ 515 | Atlas, dat Atlas de wereld draagt is oude verbeelding ... (Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode). [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1935]. [8] p.; vouwblad (23,5 cm). º LPBR 93

¶ 516 | Atlas, een letter van fraaien snit: eenvoudig van vorm, goed leesbaar, effectvol en krachtig ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1935]. [4] p.; 21,5 cm. º LPBR 92a; LPBR 92b ¶ 517 | Atlas, de Atlas-letter ademt volkomen den geest van onzen tijd ... Lettergieterij Amsterdam voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij Amsterdam), [1938?]. [16] p.; 26,2 cm. Op achterzijde in hs.: Jan. 1938. Geniet. º LPBR 138a; LPBR 138b

¶ 518 | Zuiderzee-provincie (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode). (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1938?]. [4] p.; 20,6 cm. Twaalf-provinciëntocht, 12 [Atlas]. Op achterzijde rechtsonder in hs.: Oct. ’38. º LPBR 94a; LPBR 94b

¶ 519 | Wacht niet ... Atlas-serie/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1942]. [8] p.; 18,8 cm. Op achterzijde van ‘Deze pers ... Egmont’ in hs.: III ’42. Geniet; in blauw, onbedrukt verzamelmapje met ‘Deze pers ... Egmont’ (afz. gecat., cat.nr. 650). º LPBR 406 (1)

Biljetletter

¶ 520 | Biljetletter uit de Lettergieterij van N. Tetterode, Bloemgracht 134/36, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1885]. [1] bl.; plano (36,5 x 56 cm). Titel suggereert dat het hier zou gaan om biljetletter (grotere lettersoorten, voor aanplakbiljetten en dergelijke); dat is niet zo: het is hier kennelijk een type-naam. Koptitel. Op ontbrekende bladnummers na identiek met ‘Blad B9. ... Blad B10.’ van ‘Letterproef der Amsterdamsche Lettergieterij’, ca. 1892–1897 (cat.nr. 320, vgl. cat.nr. 317). 11 Eng[else]. schriften: nr. 689 (corps 13) tot nr. 699 (corps 48). º LPPL 54

Bodoni

¶ 521 | Bodoni, Antiqua und Kursiv/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1928]. 23 p.; 30,2 cm. [L.A.-Bodoni is Bodoni van Haas’sche Schriftgiesserei en van Berthold; tot 1941 geen eigen matrijzen]. Colofon: ‘Gedruckt in unserer Hausdruckerei’. Op impressum en colofon na identiek aan Berthold-Probe 251, ca. 1928. Zetvoorbeelden en letteroverzicht (gewone, magere, halfvette). Dwars doorgeniet; in wit omslag. º LPBR 96

¶ 522 | Bodoni, romein en cursief/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1932?]. 8 p.; 27 cm. Op achterzijde in handschrift ‘Maart 1932’, in zetvoorbeeld jaartal 1930. Geniet. º LPBR 97a; LPBR 97b

¶ 523 | Bodoni, de letter van blijvende waarde/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam, Rotterdam, ’s-Gravenhage. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1940]. 24 p.; 27,0 cm. Met 1 bijlage: kaartje. ‘De verschijning van de ... “Bodoni” leidde ertoe, dat ik de opdracht kreeg daarvoor een letterproefje te ontwerpen. Ik had al eerder, herhaaldelijk zelfs, meegewerkt aan de typografie van zulke uitgaven, maar dit werd de eerste die

lettergieterij ‘amsterdam’ 161

volledig mijn stempel zou dragen’, aldus Dick Dooijes in ‘Mijn leven met letters’, 1991, p. 31, afb. p. 32. In zetvoorbeeld jaartal 1941, maar waarschijnlijk net voor de oorlog gedrukt. Geniet in oranje omslag met opgeplakt etiket. º LPBR 99

¶ 524 | Bodoni, een klassieke letter in negen series. Grafische mededeelingen, 1 [1940] pp. [168a-d].

¶ 525 | Bodoni, een klassieke letter in negen series/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1940?]. [4] p.; 26,9 cm. Verscheen ook in ‘Grafische mededeelingen’, 1 [1940], pp. [168a-d]. º LPBR 100

In zetvoorbeelden jaartal 1949 en biografische gegevens t/m 1946. Geniet in omslag. º LPBR 101

¶ 531 | Bodoni/Fonderie de caractères ‘Amsterdam’ Holland, 163, Bilderdijkstraat, Amsterdam-W. (Amsterdam), (Fonderie de caractères ‘Amsterdam’), [ca. 1949]. [20] p.; 30,5 cm. Bij letterproef-gedeelte ook bedrijfsnaam van ‘Plantin’. Op p. [2] titel en tekst in het Engels. Colofon: ‘Imprimé en Hollande. Maquette typographique de Henri Friedlaender’. Franse uitgave van ‘Bodoni’ (cat.nr. 530). In zetvoorbeelden jaartal 1949 en biografische gegevens t/m 1946. Fotokopie (origineel in coll. Tetterode Nederland). Geniet in omslag. º LPBR 707

¶ 526 | Bodoni serie: 9 soorten. Grafische mededeelingen, 2 [1941] pp. [136a-d].

¶ 532 | Bodoni halfvet der N.V. Lettergieterij

Bevat: magere Bodoni, magere Bodoni cursief, Bodoni [normaal], Bodoni [normaal] cursief, halfvette Bodoni, halfvette Bodoni cursief, vette Bodoni, vette Bodoni cursief, smalle vette Bodoni.

‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1950?]. [1] bl.; plano (30,9 cm).

¶ 527 | De Bodoni.

Staarttitel. º LPBR 103

[Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’], [ca. 1941]. [1] bl.; 49,8 cm.

¶ 533 | Bodoni vet der N.V. Lettergieterij ‘Amster-

Rechtsonder: K 103. Romein, romein halfvet, cursief. º LPBR 98

dam’ vh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1950?]. [1] bl.; plano (30,9 cm).

¶ 528 | Bodoni, de beroemde, klassieke letter ...

Staarttitel. º LPBR 104

Grafische mededeelingen, 3 [1941] pp. [40a-d]. Op p. [40d]: ‘De 9 soorten onzer Bodoni-serie’.

¶ 529 | Bodoni, de Lettergieterij ‘Amsterdam’ heeft de gehele Bodoni-serie opnieuw in gieting genomen ... Grafische mededelingen, 6 [1948] pp. 7-10. Toepassingen.

¶ 530 | Bodoni/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-W. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1949]. [20] p.; 30,5 cm. Colofon: ‘Gezet en gedrukt door de N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode naar typografisch ontwerp van Henri Friedlaender’.

¶ 534 | Bodoni der N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1950?]. [1] bl.; plano (30,9 cm). Staarttitel. º LPBR 102

¶ 535 | Bodoni/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1953). [2] uitslaande bl.; 29,2 cm. Omslagtitel. Op achterzijde omslag code: No. 53.12.101.0-. Geniet in omslag. º LPBR 105a; LPBR 105b

162 lettergieterij ‘amsterdam’

Bristol / Carlton / Savoy

¶ 536 | Bristol/Stilgjuteriet ‘Amsterdam’. [Amsterdam], (Stilgjuteriet ‘Amsterdam’), [ca. 1929]. [2] p.; 31 cm. [Serie Bristol, Carlton, Savoy is door S.H. de Roos getekend naar Broadway van American Type Founders]. Op keerzijde proef van Carlton. Koptitel. Representant för Sverige: A.-B. Vilhelm Johnsen, Stockholm 3. º LPBR 108a; LPBR 108b

¶ 537 | Bristol & Carlton, elegant en modern/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1929?]. [16] p.; 29,7 cm. ‘Uitvoerige proef’ van Bristol en Carlton aangekondigd in ‘Typografische mededeelingen’, 25 [1929] p. 77. Geniet in zilverkleurig omslag. º LPBR 109a; LPBR 109b

¶ 538 | Bristol & Carlton, twee nieuwe origineele letterseries, waarmede gij aan uw werk een apart karakter kunt geven: elegant en modern/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1929]. Pp. 77-80; vouwblad (26,8 cm). Typografische mededeelingen, 25 [1929] pp. 77-80. ‘Binnenkort verschijnt onze uitvoerige proef’. º LPBR 112

¶ 539 | Bristol, Carlton: moderne en sprekende lettersoorten ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1932]. [8] p.; vouwblad (23,2 cm). Toepassing Atlas (1932) in zetvoorbeelden. Geplakt in zwart omslag. º LPBR 110a; LPBR 110b

¶ 540 | Carlton.

¶ 542 | Savoy (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam, Rotterdam, ’s-Gravenhage). (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1936]. [4] p.; vouwblad (18,2 cm). Op achterzijde in hs.: 1937. ‘De serie bestaat slechts uit 8 corpsen, alleen kapitalen ...’. º LPBR 113

¶ 543 | Gelderland (Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode). (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1939]. [4] p.; 20,8 cm. Twaalf-provinciëntocht, 3 [Bristol, Carlton, Savoy]. º LPBR 107a; LPBR 107b Bronletter

¶ 544 | Project no.2/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1949]. [1] bl.; 27,4 cm. 1 blad (33,5 cm ongevouwen). Omslagtitel. Proefblad met Missaal/Bronletter (1949–50), die Dick Dooijes voor uitgeverij Gooi en Sticht maakte; er bestonden plannen deze letter (werknaam Nieuw Romaans) voor algemeen gebruik op de markt te brengen. Gevouwen blad geplakt in bruin omslag met etiket. Ex. b: omslag ontbreekt. º LPBR 114a; LPBR 114b

Cheltenham

¶ 545 | ‘Cheltenham’ boekletter [‘Moderne Elzevier’]. Typografische mededeelingen, 2 [1906] pp. [28-29]. [Is Cheltenham van American Type Founders].

Typografische mededeelingen, 28 [1932] p. [68b].

¶ 546 | Moderne Elzevier. Typografische mededeelingen, 2 [1906] pp. [20-21].

Achterzijde omslag.

Moderne Elzevier heet later Cheltenham.

¶ 541 | Bristol/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1936]. [8] p.; 19,5 x 23,2 cm.

¶ 547 | Moderne Elzevier ‘Cheltenham’/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163-165, Amsterdam, Telefoon No. 513, (Interc.), Tel.-Adres ‘Lettergieterij’. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1906]. [2] p.; 25,3 cm.

Geniet. º LPBR 111

Koptitel. Bovenaan p. 1: ‘Bijlage van: Practische Modellen voor Zetter en Drukker’ [1906, bew. door A. Tamminga]. º LPBR 116

lettergieterij ‘amsterdam’ 163

¶ 548 | Moderne Elzevier ‘Cheltenham’ wordt in romein in tien, cursief in zes, en vette in negen verschillende grootten geleverd/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163-165, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1906]. [16] p.; 17,8 cm.

¶ 556 | Cheltenham, deze serie omvat thans 7 soorten: Cheltenham, breede Cheltenham, Cheltenham cursief, circulaire-Cheltenham, vette Cheltenham, smalle vette Cheltenham, breede vette Cheltenham. Typografische mededeelingen, 11 [1915] pp. [77]-88.

Proef in ‘Typografische mededeelingen’, 2 [1906] p. 96 (1 november) als verschenen vermeld. Achterin ingeplakt prijscourant (1 bl.). Met cahiersteek in groen omslag. º LPBR 115a; LPBR 115b

¶ 557 | Onze Cheltenham-seriën. Typografische mededeelingen, 11 [1915] pp. 104-105.

¶ 558 | Breede vette Cheltenham. Typografische mededeelingen, 12 [1916] pp. 92-93. Koptitel p. 92.

¶ 549 | Cheltenham, boeken fantasieletter/ gegoten door de Lettergieterij Amsterdam voorheen N. Tetterode te Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij Amsterdam), [1907]. 48 p.; 31,3 cm. Achter op titel: ‘Gedrukt in onze proefdrukkerij ...’. A.A.M. Stols, ‘Het werk van S.H. de Roos’, 1942: ‘... de met zooveel zorg gedrukte proef van de Cheltenham uit 1907, een der eerste, zoo niet de eerste door De Roos verzorgd’ (p. 16). Op p. 48 prijscourant. Gebrocheerd in lichtbruin omslag. º LPBR 117a; LPBR 117b; LPBR 117c

¶ 550 | Vette Moderne Elzevier. Typografische mededeelingen, 3 [1907] pp. [6-7]. Moderne Elzevier heet later Cheltenham.

¶ 551 | Cheltenham. Typografische mededeelingen, 5 [1909] pp. 50-51. Fictieve titel. Koptitels: ‘Cheltenham’ (p. 50), ‘Breede Cheltenham’ (p. 50), ‘Circulaire-Cheltenham’ (p. 51), ‘Vette Cheltenham’ (p. 51).

¶ 552 | Circulaire-Cheltenham. Typografische mededeelingen, 5 [1909] pp. [24-25].

¶ 553 | Circulaire-Cheltenham. Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 10.

¶ 554 | Cheltenham. Typografische mededeelingen, 8 [1912] pp. 36-37.

¶ 555 | Nos types Cheltenham: spécimen et applications/Fonderie ‘Amsterdam’ succr. de N. Tetterode. [Amsterdam], (Fonderie ‘Amsterdam’), [ca. 1912]. Ongepag.; vouwblad (23,8 cm). Bureau à Paris: M.J. Wolf, 2, Rue de la Chaussée d’Antin, Paris. In zetvoorbeelden jaartal 1912. º LPBR 118

¶ 559 | Cheltenham. Typografische mededeelingen, 13 [1917] pp. 66-67. Fictieve titel. Koptitels: ‘Cheltenham’, ‘Breede Cheltenham’, ‘Cheltenham cursief’, ‘Vette Cheltenham’, ‘Smalle vette Cheltenham’, ‘Br. vette Cheltenham’.

¶ 560 | Cheltenham. Typografische mededeelingen, 15 [1919] pp. 58-59. Fictieve titel. Koptitels: ‘Cheltenham’, ‘Breede Cheltenham’, ‘Cheltenham cursief’, ‘Vette Cheltenham’, ‘Sm. vette Cheltenham’, ‘Br. vette Cheltenham’.

¶ 561 | Annonce Cheltenham Cursief: niet overhangend. Typografische mededeelingen, 22 [1926] pp. 47-50. ‘Dit nieuwe lid van de zoo gunstig bekende Cheltenhamfamilie is ongetwijfeld een welkome aanwinst voor den lettervoorraad van hen die ook de andere typen reeds bezitten ...’.

¶ 562 | Annonce Cheltenham cursief: niet overhangend. Typografische mededeelingen, 22 [1926] pp. 68-69.

¶ 563 | Annonce Cheltenham Kursiv: Nicht überhängend ... Schrifgiesserei ‘Amsterdam’ vormals N. Tetterode. (Amsterdam), (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’), [ca. 1926]. [4] p.; 26,7 cm. º LPBR 119 ¶ 564 | Cheltenham, deze serie omvat thans 8 soorten ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1931]. 20 p.; 27 cm. In zetvoorbeeld jaartal 1931. Geniet in beige omslag. º LPBR 120

164 lettergieterij ‘amsterdam’

Choc

¶ 565 | Choc: een sortiment in drie corpsen voor ƒ 275,- (nv Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode-Nederland, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west, tel. 020-129677). (Amsterdam), (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [1964?]. Ongepag.; 21,2 cm. [Is Choc van Fonderie Olive]. ‘Choc onze nieuwe kopletter werkt als een specerij: een snufje doet wonderen!’. Op omslag ex. a gestempeld: 18 mrt. 1964. Verzamelmap met 9 toepassingen en antwoordkaart. º LPBR 121a; LPBR 121b

Clio

¶ 574 | ‘Columbia’, moderne en duidelijke lettersoort (Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163-165, Amsterdam, intercommunale telefoon no.513). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1905). 24 p.; 25,3 cm. Proef waarschijnlijk typografisch verzorgd door G.C.H. Dallmeyer, chef proefdrukkerij (zie cat.nr. 1629). Met cahiersteek in grijs omslag. º LPBR 123

¶ 575 | Columbia. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 4. ¶ 576 | Columbia. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. [88c].

¶ 566 | Halfvette Clio.

¶ 577 | Columbia. Typografische mededeelingen, 4 [1908] pp. [6-9].

Typografische mededeelingen, 1 [1905] pp. 28-29.

Koptitels: ‘Columbia’ (pp. 6-7), ‘Smalle Columbia’ (pp. 8-9).

¶ 567 | Halfvette Clio. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 6.

¶ 578 | Smalle Columbia. Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [28i].

¶ 568 | Clio en halfvette Clio.

¶ 579 | Columbia en open Columbia. Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 116.

Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [12a].

¶ 569 | Halfvette Clio. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [28g].

Columbia [McKay]

¶ 570 | Clio en halfvette Clio.

Onder dezelfde naam verscheen, omstreeks 1905, ook de Buffalo van H.C. Hansen Type Foundry bij Lettergieterij ‘Amsterdam’, zie cat.nrs. 571-579.

Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [52i]. Columbia [1905] Onder dezelfde naam verscheen in 1956 een letter van Walter H. McKay bij Lettergieterij ‘Amsterdam’, zie cat.nrs. 580-594.

¶ 571 | Columbia. Typografische mededeelingen, 1 [1905] p. 13. [Columbia is Buffalo van H.C. Hansen Type Foundry].

¶ 572 | Columbia/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1905]. [1] bl.; plano (33,3 cm). Koptitel. Verscheen ook in ‘Typografische mededeelingen’, 1 [1905] p. 13. º LPBR 122

¶ 573 | ‘Columbia’. Typografische mededeelingen, 1 [1905] pp. 4-5.

¶ 580 | Project no.3/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1949). [13] bl.; 23 cm. Dit project betreft de Columbia van Walter H. McKay. Omslagtitel. Onderaan bladen de data 11, 12 of 13 december 1949. 13 proeven van vroege versie van Columbia (corps 10), die in de jaren 1949 tot 1956 ontstond. Lichtblauwe verzamelmap met etiket. Ex. b: met 3 latere proefstrookjes (plus 4 doubletten): corps 8 halfvet (15 maart 1952); corps 8 normaal en vet (25 april 1952); corps 28 (1952?). Ex. b: 8 bl. ontbreken. º LPBR 124a; LPBR 124b

¶ 581 | Columbia/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode, Amsterdam, Bilderdijkstraat 163, telefoon 81313 ... (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1956].

lettergieterij ‘amsterdam’ 165

Gevouwen. º LPBR 134

¶ 586 | Columbia, een nieuwe letterfamilie in vier series. Grafische mededelingen, 14 [1956] pp. [4a]-12.

¶ 582 | Columbia gorda: an Amsterdam type face/

¶ 587 | Hierbij introduceren wij een nieuwe

made in the Netherlands by Typefoundry Amsterdam. [Amsterdam], (Typefoundry Amsterdam), 1956. [6] p.; vouwblad (21,8 cm).

letterserie die voor ons ontworpen werd door de bekende Amerikaanse kunstenaar Walter H. McKay ... gesneden in vier series: romein & cursief, vet & cursief/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1956]. [20] p.; 30 cm.

[1] bl.; plano (70 cm).

Op keerzijde: ‘Columbia cursiva gorda’. Koptitel. National Paper & Type Company, 129 Front Street, Nueva York 5, N.Y., E.U.A. Linksonder op keerzijde code: 56.13.24.6.4-. º LPBR 133

¶ 583 | Columbia vet/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode, Amsterdam, Bilderdijkstraat 163, telefoon 81313 ... (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1956]. [1] bl.; plano (70,5 cm). Titel diapositief in rood blok. Corps 6 tot 72; tevens Columbia vet cursief (corps 6 tot 60). Eerder gevouwen. º LPPLG 7

¶ 584 | Columbia, a new type-family: designed in America by Walter H. McKay/cast on American point system by Typefoundry Amsterdam. [Amsterdam], (Typefoundry Amsterdam), [1956, maart?]. [16] p.; 31 cm. Ontwerp proef Mart Kempers. Sole importers: Amsterdam Continental Types & Graphic Equipment, Inc. ... New York. Volgens ‘We herewith introduce a new type-family ... ‘, 1957 (cat.nr. 591), is de Columbia geïntroduceerd op een bijeenkomst van ‘the most important American typophiles’, 13 maart 1956; waarschijnlijk is deze proef voor die gelegenheid uitgegeven want McKay (overl. 19 maart 1956) wordt niet als overleden vermeld. Met cahiersteek in blauw omslag. º LPBR 125a; LPBR 125b

¶ 585 | Columbia, an Amsterdam type face/ made in the Netherlands by Typefoundry Amsterdam. [Amsterdam], (Typefoundry Amsterdam), 1956. [6] p.; vouwblad (21,8 cm). Op keerzijde: ‘Columbia cursiva’. Koptitel. National Paper & Type Company, 129 Front Street, Nueva York 5, N.Y., E.U.A. Op p. [1] linksonder code: 56.12.24.6.4-. º LPBR 132

Omslagtitel: ‘Columbia’. Met acht toepassingen als bijlage, en antwoordkaart. Op p. [20] wordt overlijden van McKay vermeld op 19 maart j.l. (= 1956); getypte aanbiedingsbrief van J.C. Koenders d.d. 1 oktober 1956 bij Columbia-documentatie: Columbia serie komt ‘binnenkort’ uit; ‘alvorens’ stuurt men ‘een der eerste exemplaren van de Columbia-proef, die zojuist van onze persen is gekomen’; de proef is toch later dan ‘Columbia, a new type-family ...’ (maart 1956?, cat.nr. 584); Franse en Duitse edities verschenen november 1956 (cat.nrs. 588, 589). Geniet in wijnrood omslag. º LPBR 129a; LPBR 129b

¶ 588 | Hiermit führen wir eine neue Schriftserie ein die für uns von dem bekannten amerikanischen Künstler Walter H. McKay entworfen wurde ... in vier Serien: gewöhnlich & kursiv, fett & fett-kursiv/Lettergieterij ‘Amsterdam’. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1956). [20] p.; 30 cm. Omslagtitel: ‘Columbia’. Op p. [20] onderaan code: 56.11.04.1.3-. Met 5 bijlagen: toepassingen. Geniet in wijnrood omslag. º LPBR 126

¶ 589 | Nous vous présentons un nouveau caractère dessiné pour nous par Walter H. McKay ... qui est gravé en romain & italique et en gras & gras italique/Lettergieterij ‘Amsterdam’. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1956). [20] p.; 30 cm. Omslagtitel: ‘Columbia’. Op p. [20] onderaan code: 56.11.01.1.2-. Met 9 bijlagen: toepassingen. Geniet in wijnrood omslag. º LPBR 127

166 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 590 | Columbia, the new type familie created

[8] p.; 29,5 cm.

by Typefoundry Amsterdam. [Amsterdam], (Typefoundry Amsterdam), 1957. [4] p.; 24,5 cm. Print in Britain, 5 [1957] no. 6 [October].

[Ontwerp van Dick Dooijes, die voor de onderkast uitging van zijn Bronletter]. Omslagtitel. De foto’s uit Sestri Levante zijn van Carel Blazer. Met 1 bijlage: bestelkaart. Geniet in omslag. Ex. b zonder omslag. º LPBR 135a; LPBR 135b

Op p. [1]: ‘Type specimen sheet issued by Print in Britain 1957’. º LPBR 130

¶ 591 | We herewith introduce a new type-family which has been designed for us by the well-known American artist Walter H. McKay ... cut in four series: roman & italic, bold & bold italic/ Typefoundry Amsterdam. (Amsterdam), (Typefoundry ‘Amsterdam’), (1957). [20] p.; 30 cm. Omslagtitel: ‘Columbia’. Met 7 bijlagen: toepassingen. Op p. [20] onderaan code: 57.11.00.0.1-. Geniet in wijnrood omslag. º LPBR 128

¶ 592 | De Columbia-familie uitgebreid met een smalle vette: een stevige kopletter. Grafische mededelingen, 17 [1960] pp. 2-7. [Deze variant van de Columbia werd ontworpen door Jeanette Kossmann-Markus].

¶ 593 | Columbia normal ... den praktiske skriftfamilie til alle trykmetoder og for alle trykpapirer fra Lettergieterij Amsterdam. De grafiske Fag, 1963 nr. 2. Eneforhandling for Danmark: Erik Levison a/s, København V, Vesterbrogade 69-71, Telf. Central 3018. º LPBR 521 (1)

¶ 594 | Columbia: Lettergieterij Amsterdam/ nv Lettergieterij en machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west, telefoon (020) 129677. (Amsterdam), (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [1967]. [10] p.; vouwblad (28,6 cm). Met 2 bijlagen bij ex. a: gedrukte aanbiedingsbrief (gedateerd januari 1967) en antwoordkaart. º LPBR 131a; LPBR 131b

Contura

¶ 595 | Contura: een vacantie reis revue/ nv Lettergieterij & machinehandel vh N. TetterodeNederland, Amsterdam-west, Bilderdijkstraat 163, telefoon 129677. (Amsterdam), (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [ca. 1965].

Das Antieke

¶ 596 | Das Antieke: de reclameletter bij uitnemendheid. Typografische mededeelingen, 16 [1920] pp. [77]-92. [Afkomstig van Wagner & Schmidt].

De Roos Romein

¶ 597 | De Roos Roman & De Roos Italic. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’], [ca. 1948]. Ongepag.; 33,8 cm. Etikettitel. Alfabet en toepassingen, op bladen geplakt. Ex. c met op omslag rechtsboven handtekening (G.W.) Ovink; vochtvlekken. Grijze map met etiket. Ex. a bevat 22 bladen en 2 niet opgeplakte toepassingen, ex. b 12 bladen, en ex. c 14 bladen. º LPBR 379a; LPBR 379b; LPBR 379c

¶ 598 | De Roos Roman & Italic/Lettergieterij ‘Amsterdam’. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1950]. [1] bl.; plano (32,8 cm). Fictieve titel, ontleend aan zetvoorbeelden. 12 schriften: 60 pt tot 6 pt. º LPBR 373

¶ 599 | De Roos Romein der N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1950]. [1] bl.; plano (30,9 cm). Staarttitel. º LPBR 377

¶ 600 | Algunos ejemplos de trabajos tipográficos: compuestos con nuestras nuevas series de tipos Romana De Roos y Cursiva De Roos/Fundición de Tipos ‘Amsterdam’. (Amsterdam), (Fundición de Tipos ‘Amsterdam’), [1951].

lettergieterij ‘amsterdam’ 167

[20] p.; 30,7 cm.

Identiek met Nederlandse versie gedateerd 1951 (cat.nr. 603), behalve pp. 1, 2, 7, 19, 20. Geniet in bruin omslag. Meegebonden met ‘De Roos Semibold and Inline Initials’, ca. 1954 (cat.nr. 602). º Br. fo C g 3 (1)

Colofon: ‘... first specimen book of De Roos Roman & Italic ... Lay-out by D. Dooijes’. Ex. b kleiner afgesneden; merk, typefoundry en plaats ontbreken op titelpagina. Geniet in grijsbruin omslag. º LPBR 372a; LPBR 372b; KG 71-14

¶ 601 | De Roos Romein: cursief, open initialen. Grafische mededelingen, 9 [1951] pp. [31-34].

¶ 606 | De Roos halfvet en open initialen. Grafische mededelingen, 11 [1953] pp. [9-16].

Proef op p. [34].

Proef en toepassingen.

¶ 602 | De Roos Semibold and Inline Initials/

¶ 607 | De Roos Romein halfvet der N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1954]. [1] bl.; plano (30,9 cm).

Typefoundry Amsterdam, 163 Bilderdijkstraat, Amsterdam, Netherlands. (Amsterdam), (Typefoundry Amsterdam), [ca. 1954]. [4] p.; 27,8 cm. Koptitel. Meegebonden met ‘Algunos ejemplos ... Romana De Roos’ (cat.nr. 600), tussen pp. 6 en 7. º Br. fo C g 3 (1)

¶ 603 | Enkele toepassingen van onze nieuwe series De Roos Romein en De Roos Cursief/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1951]. [20] p.; 30,7 cm. Ter inleiding: ‘Met vreugde bieden wij U in deze proef een volledig overzicht aan van het nieuwe lettertype dat door S.H. de Roos voor ons werd ontworpen’; halfvette is in bewerking. Datering af te leiden uit: ‘1851–LA–1951’ op titelpagina. Geniet in bruin omslag. º LPBR 371a; LPBR 371b; LPBR 371c

¶ 604 | Quelques applications de nos nouvelles séries De Roos Romain et De Roos Italique/ Fonderie de caractères ‘Amsterdam’. (Amsterdam), (Fonderie de caractères ‘Amsterdam’), [ca. 1951]. [20] p.; 30,7 cm. Omslagtitel: ‘Romain De Roos De Roos Italique’. Colofon: ‘Maquette de D. Dooijes’. ‘De De Roos-serie zal met een halfvette soort worden uitgebreid’ (p. [7]). Fotokopie (origineel in coll. Tetterode Nederland). Geniet in omslag. º LPBR 714

¶ 605 | Some examples of typography set in our new type series De Roos Roman en De Roos Italic/ Typefoundry ‘Amsterdam’, Amsterdam, Holland. (Amsterdam), (Typefoundry ‘Amsterdam’), [ca. 1951].

Staarttitel. Halfvette De Roos-serie kwam pas begin 1954 gereed. º LPBR 378

¶ 608 | De Roos Initials and Italic/T[ypefoundry] A[msterdam]. [Amsterdam], (T[ypefoundry] A[msterdam]), 1955, January. [4] p.; vouwblad (24 cm). Print in Britain, 1955. Published by Print in Britain, January 1955. º LPBR 374

¶ 609 | Leisure/William H. Davies. [Amsterdam], (Typefoundry Amsterdam), [ca. 1955]. Ongepag.; vouwblad (25,2 cm). Koptitel. Colofon: ‘This poem by William H. Davies has been set in De Roos semibold and printed on the presses of Typefoundry Amsterdam’. º LPBR 376

¶ 610 | De Roos serie: dat de De Roos serie met recht een goede naam heeft, willen wij nog eens demonstreren met dit vouwblad ... N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode, Amsterdam, Rotterdam, Den Haag. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1956). Ongepag.; vouwblad (28,5 cm). Op achterzijde: proef van De Roos op Intertype-zetmachine (corpsen 8, 10 en 12). Op achterzijde rechtsonder code: 56.2.10.1.0-. º LPBR 381a; LPBR 381b

168 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 611 | De Roos series: with this leaflet we want to demonstrate once more that the De Roos series deserves its excellent reputation ... Typefoundry Amsterdam, Amsterdam, Netherlands. (Amsterdam), (Typefoundry Amsterdam), (1956). Ongepag.; vouwblad (28,5 cm). Op achterzijde rechtsonder code: 56.2.00.0.1-. º LPBR 375

Dessendiaan no. 21

Vertreter für das Rheinland: Herm. Hölter, Ferdinandstrasse 7, M. Gladbach. In zetvoorbeelden jaartal 1927. Bindwijze: cahiersteek. º LPBR 140

¶ 617 | Fantasieletters voor fijn smoutwerk/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1926]. 4 p.; 27 cm.

¶ 612 | Drukproeve eener Dessendiaan letter genaamd Dessendiaan No. 21: op last der Nederlandsche Handelsmaatschappij gegoten, ten behoeve der Landsdrukkerij te Batavia, in het jaar 1861/door N. Tetterode, lettergieter te Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), (1861). [1] bl.; plano (32,4 cm).

Koptitel p. [2]: ‘Diana, een nieuw lettertype van ongemeene distinctie voor fijn smoutwerk’. In zetvoorbeelden jaartal 1927. º LPBR 139

Koptitel. Romein en cursief met accenten en almanak- en wiskundige tekens, etc. In staartwit in hs.: ‘Bovenstaande teekens worden ook op Garmond en Brevier geleverd’. Fragment uitgesneden. º LPBR 174

¶ 618 | Duplex kapitalen/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1936]. Ongepag.; vouwblad (18,8 x 20,6 cm).

Diamant no. 52

Duplex

[Duplex is Plastica van Berthold; alleen doorverkoop]. 4 schriften: nr. 2879 (corps 60) tot nr. 2876 (corps 28). º LPBR 142a; LPBR 142b

Diana

¶ 619 | Duplex, de uitstekende publiciteitsletter (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode). [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1937?]. Ongepag.; vouwblad (18,2 cm).

¶ 614 | Circulaireletter Diana: een nieuw

Op achterzijde in hs.: ’37. º LPBR 141a; LPBR 141b

¶ 613 | Diamant No. 52: 4e serie [corps 4]. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [13].

lettertype van ongemeene distinctie voor fijn smoutwerk. Typografische mededeelingen, 21 [1925] pp. 134-135. [Diana is Typo Roman Shaded van American Type Founders]. Koptitel p. 134.

¶ 615 | Circulaireletter Diana: een nieuw lettertype van ongemeene distinctie voor fijn smoutwerk. Typografische mededeelingen, 22 [1926] p. 97. ¶ 616 | Circulaireletter Diana: een nieuw lettertype van ongemeene distinctie voor fijn smoutwerk/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1926]. [8] p.; 21,7 cm. Met 1 bijlage: bestelkaart.

Effect

¶ 620 | Effect kapitalen/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Amsterdam, Rotterdam, Den Haag. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1936]. [4] p.; vouwblad (19,2 cm). Op titel na identiek met proef ‘Effekt Versalien’ (cat.nr. 621). º LPBR 143a; LPBR 143b

¶ 621 | Effekt Versalien/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Amsterdam, Rotterdam, Den Haag. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1936]. [4] p.; vouwblad (19,2 cm). Op titel na identiek met proef ‘Effect Kapitalen’ (cat.nr. 620). º LPBR 144a; LPBR 144b

lettergieterij ‘amsterdam’ 169

Egmont

¶ 622 | Egmont, boeken fantasieletter voor het betere werk: ontworpen door S.H. de Roos: voorlopige proef/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1934]. [38] p.; 30,3 cm. Bevat Egmont en magere Egmont; vette Egmont in voorbereiding. Gebrocheerd in crèmekleurig omslag met etiket. º LPBR 147

¶ 623 | Egmont, voorloopige proef: magere Egmont romein en cursief/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1934?]. [16] p.; 29,7 cm. Datering: ‘Jan. ’34’ in hs. achterop. Bindwijze: cahiersteek. º LPBR 146

¶ 624 | Egmont bold/Amsterdam Type Foundry, Amsterdam-Holland. (Amsterdam), (Amsterdam Type Foundry), [ca. 1935]. [16] p.; 30,3 cm. Grotendeels identiek met proef ‘Vette Egmont’, ca. 1935 (cat.nr. 627); pp. 1-6 wel in het Engels, zonder colofon. Met cahiersteek in omslag (met blauw etiket). º LPBR 150

¶ 625 | Egmont, a distinguished design for fine books and quality advertising, designed by S.H. de Roos ... Amsterdam Type Foundry, Amsterdam-Holland. (Amsterdam), (Amsterdam Type Foundry), [ca. 1935]. [18] p.; 30,1 cm. Achterin ingeplakt ‘14 point (supplementary)’: light en medium; 14 point bold op afzonderlijk blaadje. Geniet in crèmekleurig omslag. º LPBR 148

¶ 626 | Overzicht van de Egmont serie: magere Egmont, magere Egmont cursief, Egmont [normaal], Egmont [normaal] cursief, vette Egmont. Typografische mededeelingen, [31?] [1935?] [8] p. Egmont-nummer.

¶ 627 | Vette Egmont/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1935]. [16] p.; 30,3 cm. Colofon: ‘Gedrukt in onze proefdrukkerij ...’. Strookje aan p. 5 geplakt: vette Egmont, corps 14 (nr. 2952). Met cahiersteek in omslag (met blauw etiket). º LPBR 149

¶ 628 | Egmont, boeken fantasieletter voor het betere werk/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1936]. [12] p.; vouwblad (30,1 cm). 6 series. Ex. b ongevouwen. º LPBR 158; LPPL 15 [= ex. b]

¶ 629 | Egmont, charm and distinction (Amsterdam Type Foundry). [Amsterdam], (Amsterdam Type Foundry), [1936?]. [4] p.; 29,7 cm. Sole distributors: Helfred Jansen, Oslo. Op achterzijde in hs.: sept. ’36. º LPBR 153

¶ 630 | Egmont, charm and distinction (Amsterdam Type Foundry). [Amsterdam], (Amsterdam Type Foundry), [1936?]. [4] p.; 29,7 cm. Sole distributors: John Meerloo Co. Ltd., Mile End, London E1. Op achterzijde in hs.: sept. ’36. º LPBR 151

¶ 631 | Egmont, charm and distinction (Amsterdam Type Foundry). [Amsterdam], (Amsterdam Type Foundry), [1936?]. [4] p.; 29,7 cm. Sole distributors: A/B Vilhelm Johnsen, Stockholm 3. Op achterzijde in hs.: sept. ’36. º LPBR 152

¶ 632 | Egmont, charme et distinction (Fonderie ‘Amsterdam’). [Amsterdam], (Fonderie ‘Amsterdam’), [1936?]. [4] p.; 29,7 cm. Répresentation Générale pour la Suisse: Lüscher, Leber & Cie, S.-A., Berne. Op achterzijde in hs.: sept. ’36. º LPBR 157

170 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 633 | Egmont, Charme und Gediegenheit (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’). [Amsterdam], (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’), [1936?]. [4] p.; 29,7 cm. Generalvertretung: Erik Levison, Vesterbrogade 69-71, København V. Op achterzijde in hs.: sept. ’36. º LPBR 155

¶ 638 | Egmont, eine Buch- und Titelschrift für bessere Arbeiten ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1936]. [12] p.; vouwblad (30,1 cm). 6 series. º LPBR 159

(Schriftgiesserei ‘Amsterdam’). [Amsterdam], (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’), [1936?]. [4] p.; 29,7 cm.

¶ 639 | Kennen Sie schon die Egmont Schriften? ... (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’, AmsterdamHolland). (Amsterdam), (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’), [1936?]. [4] p.; 22,8 cm.

Generalvertretung: O.Y. Paperitukku A.B., Observatorie Gatan 8, Helsingfors. Op achterzijde in hs.: sept. ’36. º LPBR 156

In Schweden verkauft durch A./B. Vilhelm Johnsen, Stockholm, David Bagares Gata 5. Op achterzijde in hs.: 1936. º LPBR 160

¶ 635 | Egmont, Charme und Gediegenheit (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’). [Amsterdam], (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’), [1936?]. [4] p.; 29,7 cm.

¶ 640 | Kennen Sie schon die Egmont Schriften? ... (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’, Holland). [Amsterdam], (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’), [1936?]. [4] p.; 22,8 cm.

Generalvertretung für die Schweiz: Lüscher, Leber & Cie, A.-G., Bern. Op achterzijde in hs.: sept. ’36. º LPBR 154

In der Schweiz verkauft von Lüscher, Leber & Cie A.G., Bern, 16 Zeughausgasse, Tel. 27.922. º LPBR 161

¶ 636 | Egmont, diseñada por el artista holandés S.H. de Roos: ofrece a la tipografía moderna esa noble y clásica forma/Fundición tipográfica Lettergieterij ‘Amsterdam’, Amsterdam-Hollanda. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1936]. [12] p.; vouwblad (27,7 cm).

¶ 641 | Kennen Sie schon die Egmont Schriften? ... (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’, AmsterdamHolland). (Amsterdam), (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’), [1936?]. [4] p.; 22,8 cm.

¶ 634 | Egmont, Charme und Gediegenheit

Representantes exclusivos en el Uruguay: José Castiglioni (Hijo) S.A., Ituzaingó 1533, Montevideo, teléfono 8 95 01. º LPBR 168

¶ 637 | Egmont, diseñada por el artista holandés S.H. de Roos: ofrece a la tipografía moderna esa noble y clásica forma/ Fundición tipográfica Lettergieterij ‘Amsterdam’, Amsterdam-Hollanda. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1936]. [12] p.; vouwblad (27,7 cm). Representantes exclusivos en la Argentina: Gráfica Argentina S.A.C., Buenos Aires, Avenida L.N. Alem 679, T.A., 31: 7268, 7545 y 7766, 32: 0013 y 1002. º LPBR 167

In Dänemark verkauft durch Erik Levison, Kopenhagen, Vesterbrogade 69-71. Op achterzijde in hs.: 1936. º LPBR 162

¶ 642 | Kennen Sie schon die Egmont Schriften? ... (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’, AmsterdamHolland). (Amsterdam), (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’), [1936?]. [4] p.; 22,8 cm. In Norwegen verkauft durch Helfred Jansen, Oslo, Peder Claussøns Gate 3. Op achterzijde in hs.: 1936. º LPBR 163

lettergieterij ‘amsterdam’ 171

¶ 643 | Kennen Sie schon die Egmont Schriften? ... (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’, AmsterdamHolland). (Amsterdam), (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’), [1936?]. [4] p.; 22,8 cm. In Finnland verkauft durch O.Y. Paperitukku A.B., Helsingfors, Observatoriegatan 8. Op achterzijde in hs.: 1936. º LPBR 164

¶ 644 | 12 brievenhoofden voor handel en industrie: gezet met Egmont letter ... N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1937?]. [12] bl.; 29,5 cm. Omslagtitel. Achterop map in hs.: Oct 1937. Verzamelmap. º LPBR 165a; LPBR 165b

¶ 645 | Egmont, boeken fantasieletter voor het betere werk/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1937?]. [16] p.; 29,8 cm. Rechtsboven op voorzijde in hs.: 1937. Geniet. Ex. b alleen pp. [7-10]. º LPBR 169a; LPBR 169b

¶ 646 | Egmont in de praktijk/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1938?]. Ongepag.; 32,9 cm. Omslagtitel. Achterop map in hs.: Juni ’38. Verzamelmap met aanbiedingsbrief en 17 losse toepassingen. º LPBR 166

¶ 647 | Egmont normaal, Egmont mager. Grafische mededeelingen, 1 [1939] p. [104d].

¶ 648 | Groningen (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode). [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1939?]. [4] p.; 20,8 cm. Twaalf-provinciëntocht, 1 [Egmont]. Op achterzijde in hs.: 1939. 6 series Egmont. º LPBR 171

¶ 649 | Egmont, boeken fantasieletter: het oordeel van een vakman over de Egmont-Serie. Grafische mededeelingen, 3 [1941] pp. [68a-d]. Toepassingen.

¶ 650 | Deze pers ... Egmont/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1942?]. [8] p.; 18,8 cm. Op achterzijde in hs.: III ’42. Geniet; in blauw, onbedrukt verzamelmapje met ‘Wacht niet ... Atlas-serie’ (afz. gecat., cat.nr. 519). º LPBR 406 (1)

¶ 651 | Egmont, ‘goede wijn behoeft geen krans’. Grafische mededelingen, 8 [1950] pp. [23-26]. Proef op p. [26].

¶ 652 | Egmont, 6 complete series ... een letter van de N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1953). [8] p.; vouwblad (28,5 cm). Op achterzijde linksonder code: No 53.07.101.0-. º LPBR 145

Egyptienne (Verlengde)

¶ 653 | Verlengde Egyptienne. Typografische mededeelingen, 1 [1905] p. 53. ¶ 654 | Verlengde Egyptienne. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 5. ¶ 655 | Vette verlengde Egyptienne: een steeds bruikbare advertentieletter! Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [88e]. Electa

¶ 656 | Electa, boeken fantasieletter/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163-165, Amsterdam, Rotterdam, Wijnhaven 106. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1911]. [8] p.; 25,8 cm. [Electa is Avil van Inland Type Foundry]. Titel ook in het Frans: ‘Electa, caractères de labeur et de fantaisie’. Verscheen gepagineerd ook in ‘Typografische mededeelingen’, 7 [1911] pp. 129-136. Geniet in grijsblauw omslag. º LPBR 172a; LPBR 172b

172 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 657 | Electa, boeken fantasieletter. Typografische mededeelingen, 7 [1911] pp. 129-136. Op pp. 132-136: toepassingen. Titel ook in het Frans: ‘Electa, caractères de labeur et de fantaisie’.

¶ 666 | Ella-Cursief. Typografische mededeelingen, 14 [1918] pp. 2-3. Koptitel p. 2.

¶ 667 | Ella-Cursief. Typografische mededeelingen, 20 [1924] pp. 54-55.

¶ 658 | Electa/Lettergieterij ‘Amsterdam’,

Koptitel p. 54.

Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1912]. [4] p.; vouwblad (9,2x14,2 cm).

¶ 668 | Ella-Cursief, smoutletter in 8 corpsen gesneden naar teekeningen van S.H. de Roos. Typografische mededeelingen, 21 [1925] pp. 96-97.

Bestelkaart. Koptitel. Representant: Aktiebolaget E.T. Gleitsmann, Trelleborg. º LPBR 173a; LPBR 173b

¶ 659 | Electa. Typografische mededeelingen, 8 [1912] pp. 176-177. Koptitel p. 176.

¶ 660 | Electa, boeken fantasieletter. Typografische mededeelingen, 11 [1915] pp. 45-49.

¶ 661 | Electa. Typografische mededeelingen, 20 [1924] pp. 30-31. Koptitel p. 30.

Ella Cursief / Handels-Cursief

¶ 662 | Ella-Cursief, smoutletter in 8 corpsen gesneden naar teekeningen van S.H. de Roos. Typografische mededeelingen, 11 [1915] pp. 141-152.

¶ 663 | Ella-Cursief. Typografische mededeelingen, 12 [1916] pp. [0]-2.

¶ 664 | Ella-Cursief, smoutletter in 8 corpsen gesneden naar teekeningen van S.H. de Roos. Typografische mededeelingen, 12 [1916] pp. [32d]-33.

¶ 669 | Handels-Cursief, moderne letter voor advertenties en ander reclame-werk/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1925]. [4] p.; 26,5 cm. [Handels-Cursief, vette bij Ella-Cursief, werd geheel geproduceerd door Wagner & Schmidt]. Verscheen gepagineerd ook in ‘Typografische mededeelingen’, 21 [1925] pp. 105-108. º LPBR 232

¶ 670 | Handels-Cursief, moderne letter voor advertenties en ander reclame-werk. Typografische mededeelingen, 21 [1925] pp. 105-108. ¶ 671 | Handels-Kursiv: modern stil för reklam och annonser/Stilgjuteriet ‘Amsterdam’. [Amsterdam], (Stilgjuteriet ‘Amsterdam’), [ca. 1925]. [4] p.; 28,3 cm. Representant för Sverige: Vilhelm Johnsen. Zweedse uitgave van ‘Handels-Cursief, moderne letter ...’, 1925 (cat.nr. 669). º LPBR 233a; LPBR 233b

¶ 672 | Handels-Cursief. Typografische mededeelingen, 22 [1926] pp. 28-29. Koptitel p. 28.

Toepassingen.

¶ 665 | Ella-Cursief, smoutletter in 8 corpsen gesneden naar teekeningen van S.H. de Roos/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1917]. [8] p.; 26,5 cm. Met aantal zetvoorbeelden in het Zweeds. Datering: tekst in zetsel op p. 2 ook in ‘Typografische mededeelingen’ vanaf januari 1918 (andere tekst t/m januari 1916). Geniet. º LPBR 175

¶ 673 | Handels-Cursief. Typografische mededeelingen, 22 [1926] p. 91. ¶ 674 | Handels-Cursief, moderne letter voor advertenties en ander reclame-werk. Typografische mededeelingen, 22 [1926] pp. 36-37. Engelse Romein

¶ 675 | Engelsche romein/Lettergieterij, N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1868?]. [1] bl.; plano (32,6 cm?). Proefblad voor een letterproef; elk corps heeft een corps-

lettergieterij ‘amsterdam’ 173

aanduiding en een kopje ‘onderzoek naar echt meerschuim’, met een ondersteboven staand letterstaafje i.p.v. ‘K’, en soms i.p.v. ‘n’. Fictieve titel. Lettertype lijkt op wat Tetterode ‘Engelsche’ noemt. Datering: formaat en vormgeving komen overeen met bladen uit ca. 1868 (vgl. cat.nr. 309). Corpsen 6 t/m 14? Prijzen in hs. toegevoegd. 3 fragmenten, uit een blad gesneden. º LPBR 192

Erasmus Mediaeval / Grotius

¶ 676 | Eenige toepassingen van de ErasmusMediaeval uit de praktijk ... Wat men zegt van de Erasmus-Mediaeval ... Typografische mededeelingen, 19 [1923] pp. [95]-102. ¶ 677 | Erasmus en zijn drukkers-uitgevers: een fragment uit hun briefwisseling/bewerkt door B. Kruitwagen, o.f.m. Amsterdam, Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, 1923. 23 p.; ill.; 24,1 cm. Colofon: ‘De Erasmus-Mediaeval onze nieuwe boeken fantasieletter ontworpen door S.H. de Roos vindt in dit boekje haar eerste toepassing als boekletter. Zij wordt door ons gesneden in twaalf corpsen met daarbij passende cursief’. Met 1 bijlage in ex. b: aanbiedingsbrief, januari 1923. Met cahiersteek in omslag met etiket (ex. a bruin papier; ex. b en c gemarmerd papier). º LPBR 180a; LPBR 180b; LPBR 180c

¶ 678 | Erasmus-Mediaeval. Typografische mededeelingen, 19 [1923] pp. 58-59.

¶ 679 | Erasmus-Mediaeval, boeken fantasieletter ontworpen door S.H. de Roos: corpsen-overzicht benevens eenige beoordelingen. Typografische mededeelingen, 19 [1923] pp. [39]-46.

¶ 682 | Erasmus Mediaeval en Cursief/ (Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 157-165, Amsterdam). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1925?]. Ongepag.; 29,5 cm. Omslagtitel. In ‘Grafische revue’, 9 [1925], nr. 9 (maart), p. 150 als ontvangen vermeld. Letteroverzicht, negentien losse toepassingen en het boekje ‘Wat men zegt van de Erasmus-Mediaeval’ (afz. gecat., cat.nr. 1635). Verzamelmap met etiket (papieren steunkleuren afwijkend bij de verschillende exemplaren). º LPBR 181a; LPBR 181b; LPBR 181c

¶ 683 | Erasmus-cursief. Typografische mededeelingen, 21 [1925] pp. 36-37. Koptitel p. 36.

¶ 684 | Erasmus-Mediaeval. Typografische mededeelingen, 21 [1925] p. 103. ¶ 685 | Eenige brieven betreffende de eerste uitgave van Hugo de Groot’s De iure belli ac pacis [Parijs 1625] (bewerkt door A. Lysen, inl. Jacob ter Meulen). Amsterdam, (Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1926. 24 p.; 26 cm. [Grotius is vette bij Erasmus Mediaeval]. Eerste toepassing Grotius als boekletter. Bandtitel: ‘Hugo de Groot’s De iure belli ac pacis, 1625–1925’. Papieren, gemarmerde band met etiket. º LPG 62a; LPG 62b

¶ 686 | Erasmus, Grotius. Typografische mededeelingen, 22 [1926] pp. 128-131. Fictieve titel. Koptitels: ‘Erasmus-Mediaeval’ (p. 128), ‘Erasmus-Mediaeval romein en cursief’ (p. 129), ‘Grotius’ (pp. 130-131).

¶ 687 | Erasmus-Mediaeval. Typografische mededeelingen, 22 [1926] pp. 94-95.

¶ 680 | Erasmus-Mediaeval, een nieuwe boeken

Tevens op p. 95: ‘Erasmus-cursief’.

fantasieletter ontworpen door S.H. de Roos. Typografische mededeelingen, 19 [1923] pp. 11-18.

¶ 688 | Grotius, boeken fantasieletter ontworpen

¶ 681 | Erasmus-Mediaeval.

door S.H. de Roos. Typografische mededeelingen, 22 [1926] pp. [77]-84.

Typografische mededeelingen, 20 [1924] pp. 4-5. Koptitels: ‘Erasmus-Mediaeval’ (p. 4), ‘Erasmus-Mediaeval en Erasmus-Cursief’ (p. 5).

‘Evenals bij onze landgenooten van internationale beteekenis: Erasmus en Grotius, de geestelijke verwantschap niet valt te miskennen, zijn ook de beide naar hen genoemde lettertypen ten nauwste aan elkaar verwant. De ontwerper heeft den grondvorm van de lichte ‘Erasmus-Mediaeval’ als

174 lettergieterij ‘amsterdam’

uitgangspunt genomen voor de krachtige, doch niet minder sierlijke “Grotius” ...’. Corps 6 romein is in bewerking. Ex. b los; geniet. º LPBR 176 [= ex. b]

¶ 693 | Grotius, rubrik- och brödstil efter utkast av S.H. de Roos ... Stilgjuteriet ‘Amsterdam’, Amsterdam. (Amsterdam), (Stilgjuteriet ‘Amsterdam’), [ca. 1926]. 8 p.; 26,7 cm.

¶ 689 | Grotius, boeken fantasieletter ontworpen

Ingeplakt strookje met nr. 2393 (corps 6). Geniet in omslag. º LPBR 184

door S.H de Roos ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1926]. 8 p.; 26,8 cm. Verscheen met andere paginering ook in ‘Typografische mededeelingen’, 21 [1926] pp. 77-84. Ingeplakt strookje met nr. 2393 (corps 6). Geniet in crèmekleurig omslag. º LPBR 186

¶ 690 | Grotius, bog- og titelskrift efter udkast af S.H. de Roos ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1926]. 8 p.; 26,7 cm. Enerepraesentant: Erik Levison, København B, Vesterbrogade 69-71. Geniet in omslag. º LPBR 188

¶ 691 | Grotius, bok- og titelskrift tegnet av S.H. de Roos ... Skriftstøperiet ‘Amsterdam’, Amsterdam. (Amsterdam), (Skriftstøperiet ‘Amsterdam’), [ca. 1926]. 8 p.; 26,9 cm. Repraesentant for Norge Helfred Jansen, Oslo, Pilestraedet 13, tel. 60 158. Ingeplakt strookje met nr. 2393 (corps 6). Geniet in crèmekleurig omslag. º LPBR 187

¶ 692 | Grotius, rubrik- och brödstil efter utkast av S.H. de Roos ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1926]. 8 p.; 26,7 cm. Representant för Sverige: Vilhelm Johnsen, Stockholm 3, David Bagaresgata 5. Ingeplakt strookje met nr. 2393 (corps 6). Geniet in omslag. º LPBR 185

¶ 694 | Quelques lettres concernant la première édition du De iure belli ac pacis de Hugo Grotius [Paris 1625] (publiée par A. Lysen, avant-propos Jacob ter Meulen). Amsterdam, Lettergieterij ‘Amsterdam’, 1926. 22 p.; 25,8 cm. Avant-propos: ‘Dans ce petit livre, le nouveau type [Grotius] est présenté pour la première fois’, december 1925. Omslagtitel: ‘De iure belli ac pacis de Hugo Grotius, 1625–1925’. Met 1 bijlage: gedrukte aanbiedingsbrief, april 1926. Gebrocheerd in blauw omslag met etiket. º LPBR 189a; LPBR 189b

¶ 695 | Erasmus Mediaeval- & Cursief en Grotius: boeken fantasieletters ontworpen door S.H. de Roos/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1928?]. 32 p.; 31,2 cm. Op voorzijde ex. a in hs.: 1928; in zetvoorbeelden verschillende jaartallen tot 1929. Ex. b met (vermoedelijke) zetinstructie voor ‘Erasmus roman with italic and Grotius’, gedistribueerd door John Meerloo Co. Ltd., London. Gebrocheerd in omslag. º LPBR 182a; LPBR 182b

¶ 696 | Erasmus roman with italic and Grotius: book- and jobbing types designed by S.H. de Roos/ Amsterdam Type Foundry, Amsterdam. (Amsterdam), (Amsterdam Type Foundry), [ca. 1928]. 16 p.; 31 cm. Sole distributors: John Meerloo (Printing Material) Co. Ltd., Cleveland Works, Mile End, London E.1. Engelse versie van ‘Erasmus Mediaeval- & Cursief en Grotius’, ca. 1928 (cat.nr. 695). Geniet in blauwgrijs omslag. º LPBR 183

¶ 697 | Zuid-Holland (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode). [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1939].

lettergieterij ‘amsterdam’ 175

[4] p.; vouwblad (20,8 cm). Twaalf-provinciëntocht, 11 [Erasmus, Grotius]. º LPBR 177

¶ 698 | Erasmus, Grotius.

¶ 713 | Compresse Etienne. Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [20].

¶ 714 | Compresse Etienne. Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [72j].

Grafische mededeelingen, 3 [1941] pp. [56a-d]. Toepassingen.

¶ 715 | Compresse Etienne, verkrijgbaar in acht

¶ 699 | Erasmus Mediaeval, Grotius.

grootten ... Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [48a].

Grafische mededelingen, 8 [1951] pp. [39-42].

¶ 716 | Compresse Etienne, verkrijgbaar in acht Etienne (Compresse)

grootten ... Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [112a].

¶ 700 | Compresse Etienne. Typografische mededeelingen, 1 [1905] p. 61.

¶ 717 | Compresse Etienne, verkrijgbaar in acht

¶ 701 | Compresse Etienne.

grootten ... Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [96h].

Typografische mededeelingen, 1 [1905] p. 99.

¶ 702 | Compresse Etienne. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 10.

¶ 718 | Compresse Etienne, verkrijgbaar in acht grootten ... Typografische mededeelingen, 9 [1913] p. 181.

¶ 703 | Compresse Etienne. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 85.

¶ 719 | Compresse Etienne, verkrijgbaar in acht

¶ 704 | Compresse Etienne, verkrijgbaar in acht grootten ... Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 71.

¶ 720 | Compresse Etienne, verkrijgbaar in acht

grootten ... Typografische mededeelingen, 11 [1915] p. 34.

grootten ... Typografische mededeelingen, 13 [1917] p. 32.

¶ 705 | Compresse Etienne. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. 12.

Etienne (Moderne)

¶ 706 | Compresse Etienne. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [44f ].

¶ 721 | Moderne Etienne. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [60a].

¶ 707 | Compresse Etienne. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [76i].

Eureka

¶ 708 | Compresse Etienne. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [100d].

¶ 709 | Compresse Etienne, verkrijgbaar in acht grootten ... Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [20a].

¶ 710 | Compresse Etienne. Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [24a].

¶ 711 | Compresse Etienne. Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [52h].

¶ 712 | Compresse Etienne, verkrijgbaar in acht grootten ... Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [108a].

¶ 722 | Eureka. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [65]. [Eureka is vermoedelijk Studley van Inland Type Foundry; vgl. Globe, cat.nr. 787-789].

¶ 723 | Eureka. Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [5]. Excelsior

¶ 724 | ‘Excelsior schrijfletter’. Typografische mededeelingen, 2 [1906] pp. [100-105]. [Excelsior is Künstler-Schreibschrift van Stempel]. Titel ontleend aan inleiding. Koptitels: ‘Schrijfletter ‘Excelsior’’ (p. [102]) en ‘Halfvette schrijfletter ‘Excelsior’’ (p. [103]).

176 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 725 | Schrijfletter ‘Excelsior’. Typografische mededeelingen, 3 [1907] pp. [8-9]. Koptitels: ‘Schrijfletter ‘Excelsior’’ (p. [8]), ‘Halfvette schrijfletter ‘Excelsior’’ (p. [9]).

¶ 726 | Schrijfletter ‘Excelsior’. Typografische mededeelingen, 3 [1907] pp. [83-86]. Koptitels: ‘Schrijfletter ‘Excelsior’’ (p. [84]), ‘Halfvette schrijfletter ‘Excelsior’’ (p. [85]).

¶ 727 | Schrijfletter Excelsior en halfvette Excelsior. Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [108].

Koptitels: ‘Halfvette schrijfletter ‘Excelsior’’ (p. 66), ‘Schrijfletter ‘Excelsior’’ (p. 67).

¶ 737 | Schrijfletter ‘Excelsior’. Typografische mededeelingen, 19 [1923] pp. 110-111. Koptitels: ‘Schrijfletter ‘Excelsior’’ (p. 110), ‘Halfvette schrijfletter ‘Excelsior’’ (p. 111).

¶ 738 | Schrijfletter ‘Excelsior’. Typografische mededeelingen, 20 [1924] pp. 82-83. Koptitels: ‘Schrijfletter ‘Excelsior’’(p. 82), ‘Halfvette schrijfletter ‘Excelsior’’(p. 83).

Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. 74.

¶ 739 | Schrijfletter ‘Excelsior’. Typografische mededeelingen, 22 [1926] pp. 102-103.

Koptitels: ‘Schrijfletter Excelsior’, ‘Halfvette Schrijfletter Excelsior’.

Koptitels: ‘Schrijfletter ‘Excelsior’(p. 102), ‘Halfvette schrijfletter ‘Excelsior’(p. 103).

¶ 729 | Schrijfletter Excelsior.

¶ 740 | 2 klassieke schrijfletterseries: Schrijfletter Excelsior; halfvette Schrijfletter Excelsior. Grafische mededelingen, 10 [1952] pp. [7-10].

¶ 728 | Schrijfletter Excelsior.

Typografische mededeelingen, 7 [1911] pp. 138-139. Koptitels: ‘Schrijfletter Excelsior’ (p. 138), ‘Halfvette Schrijfletter Excelsior’ (p. 139).

¶ 730 | Schrijfletter Excelsior.

Proef op p. [10]. Op p. [7]: ‘Nu wij de Excelsior-serie aan een grondige technische revisie hebben onderworpen ...’.

Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 161. Tevens ‘Halfv. schrijfl. Excelsior’.

¶ 731 | Schrijfletter Excelsior. Typografische mededeelingen, 8 [1912] pp. 138-139. Koptitels: ‘Schrijfletter Excelsior’ (p. 138), ‘Halfvette Schrijfletter Excelsior’ (p. 139).

¶ 732 | Schrijfletter Excelsior. Typografische mededeelingen, 10 [1914] pp. 126-127. Koptitels: ‘Schrijfletter Excelsior’ (p. 126), ‘Halfvette Schrijfletter Excelsior’ (p. 127).

¶ 733 | Schrijfletter ‘Excelsior’. Typografische mededeelingen, 13 [1917] pp. 130-131. Koptitels: ‘Schrijfletter ‘Excelsior’’ (p. 130), ‘Halfvette schrijfletter ‘Excelsior’’ (p. 131).

¶ 734 | Schrijfletter ‘Excelsior’. Typografische mededeelingen, 17 [1921] pp. 18-19. Koptitels: ‘Halfvette schrijfletter ‘Excelsior’’ (p. 18), ‘Schrijfletter ‘Excelsior’’ (p. 19).

¶ 735 | Schrijfletter ‘Excelsior’. Typografische mededeelingen, 17 [1921] pp. 86-87. Koptitels: ‘Schrijfletter ‘Excelsior’’(p. 86), ‘Halfvette schrijfletter ‘Excelsior’’(p. 87).

¶ 736 | Schrijfletter ‘Excelsior’. Typografische mededeelingen, 18 [1922] pp. 66-67.

¶ 741 | Excelsior/n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode, (Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-West, tel. 81313). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1953). [6] p.; vouwblad (28,5 cm). Op achterzijde in hs.: designer [of specimen]: Hans Barvelink. Op achterzijde rechtsonder code: No. 53.11.101.0-. º LPBR 191

¶ 742 | Excelsior/Lettergieterij ‘Amsterdam’ (163 Bilderdijkstraat, Amsterdam-W, Netherlands). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1953). [6] p.; vouwblad (28,5 cm). Engelse versie. Ontwerp proef Hans Barvelink (zie Nederlandse versie, cat.nr. 741). Op achterzijde rechtsonder code: No. 53.11.001.1-. º LPBR 190

Figaro

¶ 743 | Figaro: duidelijk waarneembare stroomingen in de hedendaagsche reclame-kunst hebben Stefan Schlesinger bij het teekenen van deze nieuwe letter geïnspireerd ... n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1940]. [16] p.; 30 cm.

lettergieterij ‘amsterdam’ 177

Ontwerp letter en proef: Stefan Schlesinger. Aan ‘Nieuwsblad voor den boekhandel’ op 7 november 1940 verstuurd (evenwel jaartal 1948 in zetvoorbeeld). Met 1 bijlage: bestelkaart. Met 2 extra bijlagen in ex. a: aanbiedingsbrief van 7 november 1940, gericht aan de redactie van het ‘Nieuwsblad voor den Boekhandel’, en knipsel (recensie Figaro) uit ‘Nieuwsblad voor den Boekhandel’ van 20 november 1940. Geniet in crèmekleurig omslag. º LPBR 193a; LPBR 193b

¶ 744 | Figaro, ontworpen door Stefan Schlesinger: een nieuwe letter. Grafische mededeelingen, 2 [1940] pp. [88a-d]. ¶ 745 | De Figaro trekt de aandacht! Grafische mededeelingen, 2 [1941] p. [114]. Binnenzijde omslag.

¶ 746 | Figaro, deutlich erkennbare Strömungen in der gegenwärtigen Werbekunst haben Stefan Schlesinger bei der Gestaltung dieser neuen Schrift inspiriert ... n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1942]. [16] p.; 30,2 cm. Franse titel: ‘Een nieuwe L.A. letter’. ‘Entwurf Schriftprobe: Stefan Schlesinger.’ Identiek met Nederlandse versie uit 1940 (cat.nr. 743), behalve inleiding, opschrift in het Duits op p. [16], en strookjes. Ingeplakt strookje: ‘Deze letter wordt thans onder de naam Hidalgo geleverd’; ook strookjes met dezelfde tekst in het Duits en Engels. [Monotype Corporation voerde (en voert) vergelijkbaar ontwerp – met onderkast – onder de naam Figaro]. Geniet in crèmekleurig omslag. º LPBR 195a; LPBR 195b; LPBR 195c

¶ 747 | Figaro, een kloek, nieuw type voor pakkende reclame/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1942?]. [8] p.; ill.; 18,0 cm. Op voorzijde foto van een ontwerper (mogelijk Dick Dooijes) achter tekentafel. Op p. 6 en p. 8: K 103, en in hs.: sept. ‘42. º LPBR 194

Firenze

¶ 748 | Firenze. Typografische mededeelingen, 6 [1910] pp. [77-80].

[Firenze is Della Robbia van American Type Founders]. Koptitel p. [77].

¶ 749 | Firenze. Typografische mededeelingen, 6 [1910] pp. [104b-c]. ¶ 750 | Firenze/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam, Rotterdam. (Amsterdam, etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1910]. [2] bl.; 22,2 cm. Koptitel. Tevens proefbladen voor januari-deel van ‘Kalender voor het jaar 1911’; steunkleur en ornamentrand verschillen bij exemplaren. 9 schriften: nr. 1778 (corps 6) tot nr. 1788 (corps 48) (nr. 1782 ontbreekt) plus toepassing in kalender. º LPBR 197

¶ 751 | Firenze. Typografische mededeelingen, 7 [1911] pp. 57-64. Bevat ook proef van ‘Mediaeval-initialen’ (p. 60) en ‘Florentijnsche ornamenten’ (p. 61).

¶ 752 | Firenze, nieuwe boeken fantasie-letter/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1911]. [24] p.; 25,7 cm. Zetsel deels gelijk aan dat van proef in ‘Typografische mededeelingen’, 7 [1911] pp. 57-64 (cat.nr. 751). Geniet in oranje-bruin omslag. º LPBR 198a; LPBR 198b

¶ 753 | Firenze. Typografische mededeelingen, 10 [1914] p. 115. ¶ 754 | Firenze/Lettergieterij ‘Amsterdam’, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1915]. [4] p.; vouwblad (9,2 x 14 cm). Koptitel. Representant: Aktiebolaget E.T. Gleitsmann, Trelleborg. 8 schriften: nr. 1778 (6 Punkter) tot nr. 1786 (36 Punkter), nr. 1782 ontbreekt. Met 1 bijlage: bestelkaart van Aktiebolaget E.T. Gleitsmann, Trelleborg. º LPBR 199

¶ 755 | Firenze, boeken fantasieletter. Typografische mededeelingen, 13 [1917] pp. 53-60.

178 lettergieterij ‘amsterdam’

Flex

Garamont

¶ 756 | Flex (’n band, ’n letter): de bandletter (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode). [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1937]. [16] p.; 26,9 cm.

¶ 762 | Garamont, een der fraaiste letters, die ooit werd gesneden: Claude Garamont ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1926]. 8 p.; 26,4 cm.

‘Gedrukt in onze huisdrukkerij ...’ (p. 16). Interne lijst L.A. (1968) geeft 1937 als verschijningsjaar voor dit ontwerp van George Salter. Met cahiersteek in crèmekleurig omslag. º LPBR 203a; LPBR 203b

[Garamont is Garamond van American Type Founders]. ‘Binnenkort hopen wij een volledige proef met cursief en halfvette (tezamen 35 corpsen) te verzenden’. Eén katern; kop niet schoongesneden. º LPBR 207

¶ 757 | Flex (a ribbon, a type): a ribbontype (Amsterdam Type Foundry, Amsterdam-Holland). (Amsterdam), (Amsterdam Type Foundry), [ca. 1937]. [16] p.; 26,9 cm.

¶ 763 | Garamont, een der fraaiste letters, die ooit werd gesneden: Claude Garamont ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, (Bilderdijkstraat 157-165, Amsterdam, tel. int. 28500, 28501 en 28511 ... (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1927?]. 8 p.; 26,2 cm.

‘Printed in the Netherlands’ (achter op omslag). Met cahiersteek in crèmekleurig omslag. º LPBR 204a; LPBR 204b

¶ 758 | Flex, de vlotte bandletter. Grafische mededeelingen, 2 [1940] pp. 28-29. Fortuna

¶ 759 | Fortuna, Fortuna cursief: deze twee opvallende lettertypen die den indruk wekken alsof zij uit den hand geteekend zijn ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Rotterdam, Amsterdam, Den Haag. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1926]. 8 p.; 26,7 cm. [Fortuna is Announcement roman en Announcement italic van American Type Founders]. Verscheen met andere paginering ook in ‘Typografische mededeelingen’, 22 [1926] pp. 113-120 (cat.nr. 760). Geniet in omslag. º LPBR 205

¶ 760 | Fortuna, Fortuna cursief: deze twee opvallende lettertypen die den indruk wekken alsof zij uit de hand geteekend zijn ... Typografische mededeelingen, 22 [1926] pp. 113-120.

¶ 761 | Fortuna.

‘Binnenkort hopen wij een volledige proef met cursief en halfvette (tezamen 35 corpsen) te verzenden’ (zie cat.nr. 765). Verscheen met andere paginering ook in ‘Typografische mededeelingen’, 23 [1927] pp. 13-20 (cat.nr. 766). Geniet. º LPBR 206a; LPBR 206b

¶ 764 | Garamont, een der fraaiste letters die ooit werd gesneden: Garamont 13 corpsen, halfvette Garamont 12 corpsen, Garamont cursief 10 corpsen. Typografische mededeelingen, 23 [1927] pp. 45-52. ¶ 765 | Garamont, een der fraaiste letters, die ooit werd gesneden: Garamont 13 corpsen, halfvette Garamont 12 Corpsen, Garamont cursief 10 corpsen/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, (Bilderdijkstraat 157-165, Amsterdam, telefoon 28500, 28501 en 28511 ... telegram-adres: ‘Lettergieterij’ A.B.C. Code Vijfde Editie). (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1927?]. [16] p.; 30,8 cm. Datering: cursief en halfvette verschenen in ‘Typografische mededeelingen’, 23 [1927] pp. 45-52 (cat.nr. 764). Geniet in bruin omslag. º LPBR 208a; LPBR 208b

Typografische mededeelingen, 23 [1927] pp. 88-89. Koptitels: ‘Fortuna’ (p. 88), ‘Fortuna-Cursief’ (p. 89).

¶ 766 | Garamont, een der fraaiste letters, die ooit werd gesneden: Claude Garamont ... Typografische mededeelingen, 23 [1927] pp. 13-20.

lettergieterij ‘amsterdam’ 179

‘Binnenkort hopen wij een volledige proef met cursief en halfvette (tezamen 35 corpsen) te verzenden’ (zie cat.nr. 765).

¶ 772 | Garamont-Schriften/Lettergieterij ‘Amsterdam’. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1949). [8] p.; 21,6 cm.

¶ 767 | Garamont, een der fraaiste letters, die ooit werd gesneden: Garamont 13 corpsen, halfvette Garamont 12 corpsen, Garamont cursief 10 corpsen/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, (Bilderdijkstraat 157-165, Amsterdam, telefoon 81313 (3 lijnen) ... telegram-adres: ‘Lettergieterij’ A.B.C. Code Vijfde Editie). (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1931]. 16 p.; 26,7 cm.

Omslagtitel. ‘Text und Entwurf/textes et maquette: Walter Zerbe.’ ‘Generalvertretung für die Schweiz: Lüscher, Leber & Cie. AG., Bern, Zeughausgasse 16.’ Geniet in lichtgeel omslag. º LPBR 213

Inleiding in het Duits. Geniet in crèmekleurig omslag. º LPBR 209a; LPBR 209b

¶ 774 | Garamont der N.V. Lettergieterij ‘Amster-

¶ 768 | Overijsel (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode). [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1939]. [4] p.; 20,8 cm. Twaalf-provinciëntocht, 4 [Garamont]. º LPBR 210 ¶ 769 | Garamont, een der fraaiste letters, die ooit werden gesneden. Grafische mededeelingen, 2 [1941] pp. [184a-d]. ¶ 770 | Wat blijven zal kan slechts zijn, hetgeen innerlijke waarde heeft ... Garamont/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1941]. [4] p.; 17,9 cm. Op achterzijde rechtsonder: K 103. º LPBR 211

¶ 771 | Garamont, die klassische Type für den

¶ 773 | Garamont. Grafische mededelingen, 7 [1950] pp. [19-22]. dam’ vh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1950]. [1] bl.; plano (30,9 cm). Staarttitel. º LPBR 215

¶ 775 | Garamont halfvet der N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1950]. [1] bl.; plano (30,9 cm). Staarttitel. º LPBR 214

¶ 776 | Een nieuwe Garamont-serie. Grafische mededelingen, 9 [1952] pp. [87-90]. Proef van halfvette Garamont cursief.

¶ 777 | Durch Weines Kraft ... (Lettergieterij ‘Amsterdam’). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1954, Herbst). [10] p.; ill.; 26 cm.

Buchdruck/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1947). [12] p.; 30,6 cm.

Omslagtitel. Colofon: ‘Entwurf und Holzschnitte sind von Mart Kempers’. ‘Amsterdamer Garamont’. Met cahiersteek in grijsgroen omslag. º LPBR 216

Koptitel p. [1]. Titel en inl. ook in het Frans. Omslagtitel: ‘Garamont’. ‘Typographischer Entwurf/Projet et mise en page: Imre Reiner. Antiqua, kursiv, halbfett.’ Met cahiersteek in crèmekleurig omslag. º LPBR 212a; LPBR 212b

¶ 778 | Garamont (Fonderie de caractères ‘Amsterdam’, 163, Bilderdijkstraat, Amsterdam-W, Pays Bas, Tél. 813131). (Amsterdam), (Fonderie de caractères ‘Amsterdam’), (1956). Ongepag.; vouwblad (28,5 cm). Inleiding in het Frans. Op achterzijde rechtsonder code: 56.06.02.1.2-. º LPBR 218

180 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 779 | Garamont (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west, telefoon 81313). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1956]. Ongepag.; vouwblad (28,5 cm). Vrijwel identiek met latere versie (1957?, cat.nr. 780), maar in zetvoorbeeld wordt bij Josef Cantré hier nog niet jaar van overlijden vermeld (1957). º LPBR 217

¶ 780 | Garamont (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west, telefoon 81313). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1957]. Ongepag.; vouwblad (28,5 cm). Vrijwel identiek met vroegere versie (1956?, cat.nr. 779), maar in zetvoorbeeld onder Josef Cantré toegevoegd: ‘overleden ... 1957’. º LPBR 219a; LPBR 219b

¶ 781 | Garamont/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, tel. 81313, Rotterdam, Mathenesserlaan 297, telefoon 38287, Den Haag, Toussaintkade 52, telefoon 337585331453. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1960]. [1] bl.; plano (70,5 x 49,4 cm). Titel linksonder diapositief in rood blok. º LPBR 220

¶ 782 | Halfvette Garamont/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1960]. [1] bl.; plano (70,3 x 49,4 cm). Titel linksonder diapositief in rood blok. º LPBR 221

¶ 783 | Garamont, qu’a-t-il de particulier le Garamont de la Fonderie Amsterdam? ... Fonderie de Caractères ‘Amsterdam’, 163, Bilderdijkstraat, Amsterdam-W, Pays-Bas. (Amsterdam), Lettergieterij Amsterdam, [ca. 1961]. [8] p.; vouwblad (28,8 cm). º LPBR 224a; LPBR 224b

¶ 784 | Garamont, qu’a-t-il de particulier le Garamont de la Fonderie Amsterdam? ... Lettergieterij Amsterdam, Pays-Bas, 163, Bilderdijkstraat, Amsterdam-w, tél. 129677, télégrammes: Lettergieterij. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1962]. [8] p.; vouwblad (28,8 cm). º LPBR 223 ¶ 785 | Garamont, warum die Amsterdamer Garamont? ... Lettergieterij Amsterdam, Niederlande, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-w, Ruf 129677, Telegramme: Lettergieterij. (Amsterdam), Lettergieterij Amsterdam, [ca. 1962]. [8] p.; vouwblad (28,7 cm). º LPBR 222 ¶ 786 | Garamont/N.V. Lettergieterij en machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland, (Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west, telefoon (020) 129677). (Amsterdam), (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [1964]. [16] p.; 29,3 cm. Omslagtitel. Met 1 bijlage: bestelkaart. Ontwerp proef Henk Krijger, Den Haag. In bijdrage ‘Nieuws uit de lettergieterij’ in ‘LA ’64’, mei-juni 1964, vermeld als ‘nog niet klaar voor deze tentoonstelling, maar later in het jaar ...’. Ex. b met op achterflap in hs. kopij voor tekst achterflap. Geniet in omslag. º LPBR 225a; LPBR 225b

Globe

¶ 787 | Globe. Grafische mededeelingen, 1 [1939] p. 29. [Vgl. Eureka, cat.nr. 722-723].

¶ 788 | Globe, de reclameletter bij uitnemendheid. Grafische mededeelingen, 1 [1940] pp. [152a-d]. ¶ 789 | Globe, de reclameletter bij uitnemendheid. Grafische mededeelingen, 2 [1941] pp. [152a-d]. Gracia

¶ 790 | Gracia/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1927].

lettergieterij ‘amsterdam’ 181

[4] p.; 26,3 cm. Koptitel. ‘Corps 14 No.2408a is in bewerking’. Verscheen gepagineerd ook in ‘Typografische mededeelingen’, 23 [1927] pp. 77-80 (cat.nr. 791). º LPBR 228

¶ 791 | Gracia. Typografische mededeelingen, 23 [1927] pp. 77-80. Koptitel p. 77.

¶ 798 | Gracia. Typografische mededeelingen, 28 [1932] pp. 6-7. Koptitel p. 6. Op p. 7: ‘Gracia-versieringen’.

Gravure

¶ 799 | Overzicht en eenige proefpagina’s der Gravure-serie: letters en vignetten naar 18deeeuwsch voorbeeld. Typografische mededeelingen, 15 [1919] pp. 41-46.

¶ 792 | Gracia. Typografische mededeelingen, 23 [1927] pp. 96-97.

[Gravure is (Nicolas) Cochin van Peignot & Cie.].

Koptitel p. 96.

¶ 800 | Overzicht en eenige proefpagina’s van

¶ 793 | Gracia, een sterke, sierlijke schrijfletter

letter en vignetten der Gravure-serie. Typografische mededeelingen, 15 [1919] pp. [95]-102.

voor fijn smout- en familie-drukwerk/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1927?]. [4] p.; 15,3 x 23 cm. Op achterzijde in hs.: Juli 1927. Zonder corps 14. º LPBR 226a; LPBR 226b

¶ 794 | Gracia. Typografische mededeelingen, 24 [1928] p. 76. ¶ 795 | Gracia, een sterke en sierlijke schrijfletter voor fijn smout- en familiedrukwerk/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1930]. 16 p.; 28,4 cm. Ter inleiding: ‘Onmiddellijk na het verzenden van ons voorloopig proefblad dezer sierlijke letter en der Graciaversieringen mochten wij vele bestellingen uit binnenen buitenland ontvangen’. In hs. datum 1928; datum 1930 in twee zetvoorbeelden. Geniet in crèmekleurig omslag. º LPBR 229a; LPBR 229b

¶ 796 | Gracia, een sterke, sierlijke schrijfletter voor fijn smout- en familie-drukwerk/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1930]. [8] p.; vouwblad (15,5x23,3 cm).

¶ 801 | De Gravure, letters en vignetten naar 18deeeuwsch voorbeeld/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163-165, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1920]. [56] p.; 28,2 cm. Met ingeplakte toepassingen. ‘Gedrukt in onze proefdrukkerij’ (laatste pagina). Gevergeerd papier met watermerk: ‘Pannekoek’ en ‘LA’. Data in zetvoorbeelden 1918–1922. Prijscourant (1 bl.) achterin geplakt. Gebrocheerd in lichtbruin omslag. Ex. a: prijscourant ontbreekt. º LPG 63a; LPG 63b

¶ 802 | Gravure serie I: romein, cursief. Typografische mededeelingen, 17 [1921] pp. 46-47. Koptitel p. 46.

¶ 803 | De Gravure, letters en vignetten naar 18deeeuwsch voorbeeld/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 157-165, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1922]. Ongepag.; vouwblad (26,7 cm). º LPBR 230a; LPBR 230b

In zetvoorbeeld jaartal 1930. Met corps 14. º LPBR 227a; LPBR 227b

¶ 804 | Overzicht der Gravure-serie: letters en

¶ 797 | Gracia (nieuwe serie met gewijzigde H I J). Typografische mededeelingen, 27 [1931] p. 61.

¶ 805 | Gravure.

vignetten naar 18de-eeuwsch voorbeeld. Typografische mededeelingen, 20 [1924] pp. [11-18].

Typografische mededeelingen, 23 [1927] pp. 26-29. Fictieve titel; (kop)titels: ‘Gravure serie I’ (p. 26), ‘Open

182 lettergieterij ‘amsterdam’

Gravure’ (p. 27), ‘Versierde Gravure cursief’ (p. 27), ‘Gravure serie II’ (p. 28), ‘Gravure cursief serie II’ (p. 29).

¶ 806 | Gravure serie ii: naar 18e eeuwsch Fransch voorbeeld/gegoten ter Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1927]. [1] bl.; plano (50,3 cm). Koptitel. Druk: Leiter-Nypels, Maastricht. [Typografische verzorging Charles Nypels?]. 8 schriften: corps 66 tot 12. º LPPL 51a; LPPL 51b

¶ 807 | De Gravure: opvallend en voornaam type: voor boeken smoutwerk: bestaande uit 6 seriën met ornamenten en vignetten. Typografische mededeelingen, 26 [1930] pp. [13-24]. Op pp. [20-21]: ‘Gravure ornamenten’; ‘Gravure-vignetten en initiaal-kasten’.

¶ 812 | Hercules, striking, strong, clear/ Amsterdam type foundry. [Amsterdam], (Amsterdam Type Foundry), [ca. 1927]. 8 p.; 29,9 cm. Geniet in lichtgroen omslag. º LPBR 235a; LPBR 235b

Hermes

¶ 813 | Hermes. Typografische mededeelingen, 20 [1924] pp. 69-76. [Op aanwijzingen van S.H. de Roos uit vette Plantijn].

¶ 814 | Hermes/Lettergieterij Amsterdam voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij Amsterdam), [1924]. 8 p.; 26,6 cm. Verscheen met andere paginering ook in ‘Typografische mededeelingen’, 20 [1924] pp. 69-76 (cat.nr. 813). Met omslag meegebonden in ‘Letterproef’, ca. 1924 (cat.nr. 337). º LPG 40

¶ 808 | Noord-Brabant (Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode, Amsterdam, tel. 81313 ...). (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1939]. [4] p.; 20,8 cm. Twaalf-provinciëntocht, 7 [Gravure]. º LPBR 231

¶ 815 | Hermes. Typografische mededeelingen, 21 [1925] p. 28.

¶ 809 | Gravure, een zuivere stijl verloochent zich

¶ 817 | Hermes, nieuwe fantasieletter. Typografische mededeelingen, 21 [1925] p. 86.

nooit ... Grafische mededelingen, 8 [1951] pp. [71-74]. Tevens op p. [72]: Gravure randen en ornamenten.

Hercules

¶ 816 | Hermes. Typografische mededeelingen, 21 [1925] p. 57.

¶ 818 | Hermes, nieuwe fantasieletter. Typografische mededeelingen, 21 [1925] p. 112.

¶ 810 | Hercules, krachtig en opvallend/

¶ 819 | Hermes, nieuwe fantasieletter. Typografische mededeelingen, 22 [1926] p. 4.

Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1927]. 8 p.; 26,4 cm.

¶ 820 | Hermes. Typografische mededeelingen, 23 [1927] p. [64b].

[Hercules is Titanic van Ludwig Wagner]. Verscheen met andere paginering ook in ‘Typografische mededeelingen’, 23 [1927] pp. 105-112 (cat.nr. 811). Omslag bestaat in twee versies: Nederlandse (hier beschreven) en Duitse (met bedrijfsnaam: Schriftgiesserei ‘Amsterdam’, Amsterdam). Ex. c heeft omslag van Duitse versie. Geniet in beige omslag. º LPBR 234a; LPBR 234b; LPBR 234c

¶ 811 | Hercules, krachtig en opvallend. Typografische mededeelingen, 23 [1927] pp. 105-112.

Achterzijde omslag.

Hilda

¶ 821 | Hilda. Typografische mededeelingen, 3 [1907] pp. [72-73]. ¶ 822 | Hilda, smaakvolle fantasieletter ... Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. 59. ¶ 823 | Hilda, smaakvolle fantasieletter ... Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. 35.

lettergieterij ‘amsterdam’ 183

¶ 827 | Hollandsche Mediaeval, een boeken fantasieletter ontworpen door S.H. de Roos. Typografische mededeelingen, 8 [1912] pp. 141-148.

¶ 828 | Overzicht van zes corpsen en eenige toepassingen der Hollandsche Mediaeval: een boekletter door ons te snijden en te gieten in xii corpsen naar teekening van S.H. de Roos/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1912, mei. [8] p.; 26,3 cm. Typografische mededeelingen, 8 [1912], pp. 77-84. Geniet. º LPBR 237a; LPBR 237b

¶ 829 | Hollandsche mediaeval, een boeken fantasieletter ontworpen door S.H. de Roos: Hollandsche Mediaeval, Hollandsche Mediaeval cursief, halfvette Hollandsche Mediaeval. Typografische mededeelingen, 9 [1913] pp. 13-28.

¶ 830 | Hollandsche Mediaeval, een boeken Front of Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Aankondiging onzer Hollandsche Mediæval, 1912. Cat.nr. 824.

fantasieletter ontworpen door S.H. de Roos: Hollandsche Mediaeval, Hollandsche Mediaeval cursief, halfvette Hollandsche Mediaeval/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1913]. 16 p.; 27,4 cm.

Hollandse Mediæval

Verscheen met andere paginering ook in ‘Typografische mededeelingen’, 9 [1913] pp. 13-28 (cat.nr. 829). Met cahiersteek in blauw omslag. º LPBR 238a; LPBR 238b; LPBR 238c

¶ 824 | Aankondiging onzer Hollandsche Mediaeval: een nieuwe boek-letter door ons te snijden en te gieten in X corpsen naar teekening van S.H. de Roos/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1912, Nieuwjaar. Ongepag.; vouwblad (21,9 cm). Met 1 bijlage (1. bl.): gedeelte van tekst op kunstdruk. Bindwijze: cahiersteek; kop niet schoongesneden. º LPBR 236a; LPBR 236b; LPBR 236c

¶ 825 | Hollandsche Mediaeval.

¶ 831 | Mediaeval Hollandais: caractère de labeur et de fantaisie dessiné par S.H. de Roos: Mediaeval Hollandais, Mediaeval Hollandais italique, Mediaeval Hollandais demi-gras/ Fonderie ‘Amsterdam’ succr. de N. Tetterode. [Amsterdam], (Fonderie ‘Amsterdam’), [1913?]. 12 p.; 27,4 cm. Met cahiersteek in blauw omslag. º LPBR 239

¶ 832 | Hollandsche Mediaeval.

Typografische mededeelingen, 8 [1912] pp. 48-49.

Typografische mededeelingen, 10 [1914] p. 26.

Proef van Hollandse Mediaeval met schuine en met rechte ‘e’. Staarttitel.

Met ‘Holl. Mediaeval cursief’ en ‘Halfv. Holl. Mediaeval’.

¶ 826 | Hollandsche Mediaeval.

Fictieve titel. Koptitels: ‘Hollandsche Mediaeval romein en cursief’ (p. 120), ‘Halfvette en smalle halfvette Hollandsche Mediaeval’ (p. 121).

¶ 833 | Hollandsche Mediaeval. Typografische mededeelingen, 10 [1914] pp. 120-121.

Typografische mededeelingen, 8 [1912] pp. 164-165.

184 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 834 | Hollandsche Mediaeval initialen: in ‘Onze Kunst’ schrijft de heer J.F. van Royen in een uitvoerig artikel over de door De Roos ontworpen Hollandsche Mediaeval ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1914]. [4] p.; 26,7 cm.

Gepag. 164-316, niet doorlopend. Omslagtitel (etiket). Bladen uit de algemene proef van 1916 (cat.nr. 334); omslag-etiket identiek met dat van proef ‘Hollandsche Mediaeval’, ca. 1917 (cat.nr. 845). Gebrocheerd in blauw omslag met etiket. º LPBR 242

Verscheen gepagineerd ook in ‘Typografische mededeelingen’, 10 [1914] pp. 45-48 (cat.nr. 835). º LPBR 240

¶ 843 | Hollandsche Mediaeval. Typografische mededeelingen, 13 [1917] pp. 46-47.

¶ 835 | Hollandsche Mediaeval initialen: in ‘Onze Kunst’ schrijft de heer J.F. van Royen in een uitvoerig artikel over de door De Roos ontworpen Hollandsche Mediaeval ... Typografische mededeelingen, 10 [1914] pp. 45-48.

¶ 836 | Hollandsche Mediaeval met cursief en vette. Typografische mededeelingen, 10 [1914] p. 39. ¶ 837 | Hollandsche Mediaeval met cursief en vette. Typografische mededeelingen, 10 [1914] p. 67. ¶ 838 | Smalle halfvette Hollandsche Mediaeval behoorende bij onze Hollandsche Mediaeval ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode, Amsterdam, Rotterdam. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1914]. [4] p.; 26.8 cm. Verscheen gepagineerd ook in ‘Typografische mededeelingen’, 10 [1914] pp. 73-76 (cat.nr. 839). º LPBR 241

¶ 839 | Smalle halfvette Hollandsche Mediaeval behoorende bij onze Hollandsche Mediaeval ... Typografische mededeelingen, 10 [1914] pp. 73-76. ¶ 840 | Hollandsche Mediaeval. Typografische mededeelingen, 11 [1915] pp. 30-31. Fictieve titel. Koptitels: ‘Hollandsche Mediaeval romein en cursief’ (p. 30), ‘Halfvette en smalle halfvette Hollandsche Mediaeval’ (p. 31).

¶ 841 | Hollandsche Mediaeval cursief: ontworpen door S.H. de Roos. Typografische mededeelingen, 12 [1916] pp. 141-143.

¶ 842 | Hollandsche Mediaeval, uittreksel uit onze groote proef/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1916]. [26] p.; 26,8 cm.

Fictieve titel. Koptitels: ‘Hollandsche Mediaeval romein en cursief’ (p. 46), ‘Halfvette en smalle halfvette Hollandsche Mediaeval’ (p. 47).

¶ 844 | Hollandsche Mediaeval met cursief en vette. Typografische mededeelingen, 13 [1917] p. 3. ¶ 845 | Hollandsche Mediaeval, een boeken fantasieletter: ontworpen door S.H. de Roos/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam, Rotterdam. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1917]. Pp.1-60 + 56a-b; 27,6 cm. In zetvoorbeelden op p. 8 en p. 25 jaartal 1919, op andere pagina’s data 1918 en 1917. ‘Prijscourant’ en ‘Prijsverhooging’ achterin geplakt. Ex. a, b, c, d: gebrocheerd in paars omslag. Ex. e: luxe-ex. in sierpapieren band, op Van Gelder en Zonen (met scheprand) en kunstdruk. Ex. c: ‘prijsverhooging’ ontbreekt, ‘prijscourant’ overstempeld met ‘prijzen niet meer geldig’; ex. d, e en f zonder ‘prijscourant’ en ‘prijsverhooging’. º LPBR 608a; LPBR 608b; LPBR 608c; Br. 4o M 09 [= ex. d]; LPG 64 [= ex. e]; Inst.128:BOEK.2(Roos) [= ex. f]

¶ 846 | Hollandsche Mediaeval, met bijbehoorende randen, vignetten en sierinitialen. Typografische mededeelingen, 14 [1918] pp. 63-68. ¶ 847 | Hollandsche Mediaeval. Typografische mededeelingen, 15 [1919] pp. 30-31. Fictieve titel. Koptitels: ‘Hollandsche Mediaeval romein en cursief’ (p. 30), ‘Halfvette en smalle halfvette Hollandsche Mediaeval’ (p. 31).

¶ 848 | Hollandsche Mediaeval, Werk- und Akzidenzschrift nach Zeichnungen von S.H. de Roos/Lettergieterij ‘Amsterdam’, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1920]. Ongepag.; vouwblad (18 cm). Met teksten en zetvoorbeelden in Deens, Noors en Zweeds.

lettergieterij ‘amsterdam’ 185

Met halfvette en smalle halfvette, initialen en sier-initialen, en randen. º LPBR 244

¶ 849 | Proef van onze Intertype-twee-lettermatrijzen Hollandsche Mediaeval: halfvette en cursief, gezet op de Intertype. Typografische mededeelingen, 19 [1923] p. [56d]. ¶ 850 | Hollandsche Mediaeval. Typografische mededeelingen, 21 [1925] p. 102.

¶ 851 | Noord-Holland (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam, tel.81213, Rotterdam, tel.25335, ’s-Gravenhage, tel.337585). (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1939]. [4] p.; 20,8 cm. Twaalf-provinciëntocht, 6 [Hollandse Mediaeval]. º LPBR 245a; LPBR 245b

Met (geperforeerd) bestelkaart. ‘Designed by Geoffrey Lee; cast by arrangement with Messrs. Stephenson Blake, Sheffield’. 3 schriften: 16, 28, 48 punten. Ex. c op dunner papier en zonder antwoordkaart-gedeelte. º LPBR 248a; LPBR 248b; LPBR 248c

Independant

¶ 856 | L’Indépendant (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode). [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1930?]. Ongepag.; 32,7 cm. Aanbevelingsbrief ingeplakt. ‘Deze toepassingen werden in hoofdzaak vervaardigd onder leiding van onze filiaal-gieterij te Brussel (Etablissements ‘Plantijn’)’. Proef en één toepassing gedateerd 1930. Bevat proef en 15 losse toepassingen. Grijze verzamelmap. º LPPL 45

¶ 852 | Hollandsche Mediaeval/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode N.V., Amsterdam Rotterdam, ’s-Gravenhage. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1940]. [16] p.; 26,3 cm. In zetvoorbeeld op p. 15 jaartal 1940. Geniet. º LPBR 246

Ideaal

¶ 853 | ‘Ideaal’ is de ideale courantletter voor

Iris

¶ 857 | Iris, een frissche, decoratieve letter (Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode). [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1938?]. [6] p.; vouwblad (13,0 x 18,5 cm). [Iris is Empire van American Type Founders]. Op achterzijde in hs.: Dec ’38; Interne lijst L.A. (1968) geeft 1939 als verschijningsjaar. º LPBR 249a; LPBR 249b

de oogen! ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1927?]. [1] bl.; 29 cm.

¶ 858 | Iris, een frissche, decoratieve letter voor

[Ideaal is Ideal van Intertype]. Gezet uit Hollandse Mediaeval, zonder proef Ideaal. Rechtsboven in hs.: Nov. 1927. º LPBR 247

¶ 859 | Iris, een frissche, decoratieve letter voor

¶ 854 | Boek- en courantletter Ideaal: een Intertype zetmachineletter nu ook in handzetsel verkrijgbaar. Typografische mededeelingen, 27 [1931] p. 4.

het gedistingeerde reclamewerk. Grafische mededeelingen, 1 [1939] p. 95.

het gedistingeerde reclamewerk. Grafische mededeelingen, 2 [1940] pp. [56a-d].

¶ 860 | Iris, de lange, slanke vormen van de Iris wekken een indruk van bijzondere fijnheid en distinctie ... Grafische mededelingen, 8 [1950] pp. [7-10]. ‘De Iris is nu uit voorraad leverbaar in de corpsen 36 t/m 96’.

Impact

Juno

¶ 855 | Impact: immediate hit (Lettergieterij Amsterdam, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west, Netherlands). (Amsterdam), (Lettergieterij Amsterdam), [ca. 1966]. Ongepag.; vouwblad (9,3 x 24,4 cm).

¶ 861 | Juno. Typografische mededeelingen, 21 [1925] p. 2. [Op aanwijzingen van S.H. de Roos uit Titelkapitaaltjes].

¶ 862 | Juno. Typografische mededeelingen, 21 [1925] p. 67.

186 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 863 | Juno, met dezen aan klassieke elegantie herinnerenden naam ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1925]. [4] p.; 30,6 cm.

¶ 872 | Kaart-Antieke. Typografische mededeelingen, 10 [1914] p. 53.

In zetvoorbeeld jaartal 1925. º LPBR 170

¶ 874 | Kaart-Antieke. Typografische mededeelingen, 10 [1914] pp. 92-93.

¶ 864 | Juno.

Koptitels: ‘Kaart-Antieke kapitalen en halfvette Kaart-Antieke kapitalen’ (p. 92), ‘Kaart-Antieke’ (p. 93).

¶ 873 | Kaart-Antieke. Typografische mededeelingen, 10 [1914] p. [88a].

Typografische mededeelingen, 22 [1926] p. 57. Kaart Antieke

¶ 875 | Kaart-Antieke. Typografische mededeelingen, 11 [1915] p. 38.

¶ 865 | Kaart-Antieke. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. 3.

¶ 876 | Kaart-Antieke. Typografische mededeelingen, 13 [1917] p. [0].

[Kaart-Antieke is Blair van Inland Type Foundry]. Koptitels: ‘Kaart-Antieke’, ‘Halfvette Kaart-Antieke’.

Binnenzijde omslag.

¶ 866 | Kaart-Antieke. Typografische mededeelingen, 6 [1910] pp. [32-35]. Koptitels: ‘Kaart-Antieke’ (p. [32]), ‘Halfvette Kaart-Antieke’ (p. [33]). Toepassingen op pp. [34-35].

¶ 867 | Kaart-Antieke. Typografische mededeelingen, 6 [1910] pp. [72b-c]. Koptitels: ‘Kaart-Antieke’ (p. [72b]), ‘Halfvette KaartAntieke’ (p. [72c]).

¶ 877 | Kaart-Antieke kapitalen en halfv. KaartAntieke kapitalen. Typografische mededeelingen, 13 [1917] p. 134. ¶ 878 | Kaart-Antieke. Typografische mededeelingen, 14 [1918] p. [48d]. ¶ 879 | Kaart-Antieke. Typografische mededeelingen, 14 [1918] p. [104a].

¶ 868 | Kaart-Antieke.

¶ 880 | Halfv. Kaart-Antieke kapitalen. Typografische mededeelingen, 21 [1925] p. [7].

Typografische mededeelingen, 6 [1910] pp. [84j-k].

Bevat tevens ‘Kaart-Antieke’.

Koptitels: ‘Kaart-Antieke’ (p. [84j]), ‘Halfvette Kaart-Antieke’ (p. [84k]).

Kaart Gothiek

¶ 869 | Kaart-Antieke. Typografische mededeelingen, 7 [1911] pp. 178-179.

¶ 881 | Kaart-Gothiek. Typografische mededeelingen, 10 [1914] pp. 102-103.

Koptitels: ‘Kaart-Antieke’ (p. 178), ‘Halfvette Kaart-Antieke’ (p. 179).

[Kaart-Gothiek is Wedding Text van American Type Founders]. Koptitel p. 102.

¶ 870 | Kaart-Antieke/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ v.h. N. Tetterode. [Amsterdam], Lettergieterij ‘Amsterdam’ v.h. N. Tetterode, [1914]. 8 p.; 26,7 cm. Koptitel. Verscheen met andere paginering ook in ‘Typografische mededelingen’, 10 [1914] pp. 13-20. Bevat tevens: Tint-versiering in lettermetaal (pp. 5-8). Geniet. º LPBR 250a; LPBR 250b

¶ 871 | Kaart-Antieke.

¶ 882 | Kaart-Gothiek. Typografische mededeelingen, 11 [1915] p. 5. ¶ 883 | Kaart-Gothiek. Typografische mededeelingen, 11 [1915] p. 91. ¶ 884 | Kaart-Gothiek. Typografische mededeelingen, 11 [1915] pp. [128d]-129. ¶ 885 | Kaart-Gothiek. Typografische mededeelingen, 12 [1916] p. 128.

Typografische mededeelingen, 10 [1914] pp. 13-16. Koptitel p. 13.

¶ 886 | Kaart-Gothiek. Typografische mededeelingen, 13 [1917] pp. 114-115.

lettergieterij ‘amsterdam’ 187

Koptitel p. 114.

º LPBR 252

¶ 887 | Kaart-Gothiek. Typografische mededeelingen, 14 [1918] p. 42.

Kloosterschrift

¶ 893 | Lasso & Lasso fett: die heutige Reklametypographie verlangt neutrale Brotschriften für glatten Text und lebendige packende Akzidenzschriften für Titel und Schlagzeilen ... Lettergieterij ‘Amsterdam’. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1956). [6] p.; vouwblad (28,4 cm).

¶ 889 | Het Kloosterschrift, wordt in veertien

Op achterzijde rechtsonder code: 56.1.04.1.3-. º LPBR 253

¶ 888 | Kaart-Gothiek. Typografische mededeelingen, 16 [1920] p. 4.

verschillende grootten gegoten door de Lettergieterij Amsterdam voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij Amsterdam), [1904]. [28] p.; 24,8 cm. [Kloosterschrift is vermoedelijk Jenson van American Type Founders]. Wordt als verschenen vermeld in ‘Het weekblad voor den boekdrukker’, 4 (1904), nr. 13, 20 januari. Met Morris-initialen, ingeplakte zetvoorbeelden en prijscourant. Gebrocheerd in grijs omslag. º LPBR 251a; LPBR 251b

¶ 890 | Kloosterschrift. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [28a]. Lasso

¶ 891 | Lasso & vette Lasso: de huidige reclametypografie vraagt naar neutrale tekstletters voor de platte stukken en naar levendige, pakkende smoutletters voor koppen en slagregels ... N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1952?]. [6] p.; vouwblad (28,4 cm). [Lasso is Balloon van American Type Founders]. ‘Vele beschikbare corpsen, nl. 8-60’. Met 1 bijlage: antwoordkaart. In handschrift jaartal 1952. Met stempels Bibliotheek Vereeniging en ‘afgeschreven’. º LPBR 255

¶ 892 | Lasso, Lasso vet: in de laatste jaren valt een steeds sterkere neiging waar te nemen naar een groter contrast tussen de tekstletter en de typen voor opschriften ... N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1952]. [8] p.; 27 cm. Met 1 bijlage: losse prijscourant van april 1952. Geniet in omslag.

¶ 894 | Lasso & Lasso gorda: la composición moderna de titulares exige de carácter neutro para los trozos de texto, y viveza para atraer y fijar la atención en los encabezamientos ... Lettergieterij ‘Amsterdam’. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1956). [6] p.; vouwblad (28,4 cm). Op achterzijde rechtsonder code: 56.1.01.1.4-. º LPBR 254

Lectura

¶ 895 | Lectura salutem (nv Lettergieterij en Machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam, tel. 020-129677). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1969, mei]. [12] uitslaande bl.; 31,8 cm. Met tekst (van G.W. Ovink?) over de ontstaansgeschiedenis van de Lectura, en biografische gegevens van Dick Dooijes, de ontwerper. Omslagtitel. Proef in ‘Letter & zetter’, nr. 1 (winter 1969), vermeld als in medio mei aangeboden. Met 30 bijlagen: toepassingen en letterproeven. Ex. a met bladen in omslag bijeengehouden met elastiekje. Ex. b in (luxe) zwarte plastic band en met glanzend gelamineerde bladen. Bij ex. b tevens 3 extra bladen: ‘Dit is zijn verkoopsteun:’, ‘Dit is zijn prijs:’ en ‘Dit is zijn aanbod:’. Bandtitel: ‘Lectura’. º LPG 18a; LPG 18b; LPG 18c; LPG 18d

¶ 896 | Breng eens een beetje meer afwisseling in het menu met de Lectura (Tetterode). (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1975]. [8] p.; vouwblad (24 cm). Geperforeerd: bestelformulier met prijzen minima. Ex. a in originele (Lectura-)enveloppe, gericht aan Prof. Dr. G.W. Ovink. º LPBR 256a; LPBR 256b

188 lettergieterij ‘amsterdam’

Libra

º LPG 20

¶ 897 | Libra, normaal en mager/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1938, 1-12. [16] p.; 31 cm.

¶ 904 | Libra/L[ettergieterij] A[msterdam voorheen N. Tetterode]. [Amsterdam], L[ettergieterij] A[msterdam], [ca. 1940]. [17] bl.; 31,2 cm.

Op omslag: ‘voorlopige proef; 1-12-’38’. Geniet. º LPBR 262

Fictieve titel. Op het eerste blad sterrenbeeldvignet van Libra; incipit van het tweede blad: ‘Wilhelmus van Nassouwe ...’. Ingeplakte toepassingen. Cahiersteek met koord door bladen; op omslag L.A.-etiket. º LPBR 827

¶ 898 | De Libra groeit ... Grafische mededeelingen, 1 [1939] p. 78. ‘De corpsen 6 en 8 die wij hieronder voor de eerste maal toonen ...’.

¶ 899 | Libra normaal, Libra mager. Grafische mededeelingen, 1 [1939] p. [104a]. ¶ 900 | Libra, een nieuwe letter door S.H. de Roos. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode], [ca. 1939]. [8] p.; 31 cm. Koptitel. Geniet. º LPBR 263a; LPBR 263b

¶ 901 | Een aanwinst voor de Libra-serie. Grafische mededeelingen, 1 [1940] pp. [136a-d]. Verlengde Libra-letters passende bij de corpsen 60, 48, 36, 28.

¶ 902 | Eenige voorbeelden van drukwerk gezet uit de Libra/Lettergieterij Amsterdam voorh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1940]. [16] p.; 30,9 cm.

¶ 905 | Libra/L[ettergieterij] A[msterdam voorheen N. Tetterode]. [Amsterdam], L[ettergieterij] A[msterdam], [ca. 1940]. [17] bl.; 31,2 cm. Fictieve titel. Op het eerste blad sterrenbeeldvignet van Libra; incipit van het tweede blad: ‘de zuivere en rijke klank ...’. Ingeplakte toepassingen. Cahiersteek met koord door bladen; op omslag L.A.-etiket. º LPG 19a; LPG 19b

¶ 906 | Libra, een nieuwe letter/L[ettergieterij] A[msterdam]. [8] p.; 32 cm. Halcyon, 1 [1940] nr. 1. Op p. [7]: proef Libra-normaal en Libra-mager. Titel ook in het Frans, Engels en Duits. Colofon: ‘The present specimen composed for the review ‘Halcyon’ by S.H. de Roos...’. Printed by Messrs. Meyer, Wormerveer. Met 1 bijlage: over Koppermaandag. º LPBR 265

Titel op omslag-etiket. Ingeplakte toepassingen van de Libra. Geniet. º LPBR 260

¶ 907 | Libra, normaal en mager/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1940]. [24] p.; 31,3 cm.

¶ 903 | Libra/L[ettergieterij] A[msterdam

Met ingeplakte toepassingen. In zetvoorbeelden jaartallen 1939 en 1940. Dwars doorgeniet; in blauw omslag. º LPBR 261

voorheen N. Tetterode]. [Amsterdam], L[ettergieterij] A[msterdam], [ca. 1940]. [14] bl.; 31,6 cm. Fictieve titel. Op eerste blad toepassing met de (boek)titel: ‘season songs’. In zetvoorbeeld jaartal 1940. Ingeplakte toepassingen op losse bladen; op elk blad klein rond etiket met sterrenbeeldvignet van Libra. Zwarte, halflinnen map met L.A.-etiket op voorplat.

¶ 908 | De verlengde Libra-letters. Grafische mededeelingen, 1 [1940] p. 155. ‘Als aanvulling ... is thans nog corps 60 gereed gekomen, passend bij respectievelijk Libra en magere Libra corps 28 ...’.

lettergieterij ‘amsterdam’ 189

¶ 909 | Libra: vlot, duidelijk, sierlijk. Grafische mededeelingen, 2 [1941] pp. [120a-d]. Op pp. [120b-c] de titel: ‘Onze beide Libra-series’; op p. [120d] de titel: ‘Verlengde Libra letters’.

Luna

¶ 910 | Luna. Typografische mededeelingen, 24 [1928] pp. 50-51. [Luna is Tango-Antiqua van Berthold; alleen doorverkoop]. Koptitel p. 50.

Lux-Antieke

¶ 911 | Lux Antieke, de reclameletter bij uitnemendheid. Typografische mededeelingen, 20 [1924] pp. 43-46. [Op aanwijzingen van S.H. de Roos uit Das Antieke].

¶ 912 | Lux-Antieke. Typografische mededeelingen, 21 [1925] p. 56. ¶ 913 | Lux-Antieke, de reclameletter bij uitnemendheid. Typografische mededeelingen, 21 [1925] p. 63. ‘Men zie de toepassingen op pag. 62, 68, 88 en 89’.

¶ 914 | Lux-Antieke. Typografische mededeelingen, 22 [1926] p. 1. ¶ 915 | Lux-Antieke. Typografische mededeelingen, 22 [1926] pp. 60-61. ¶ 916 | Lux Antieke, gegoten in 8 corpsen/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1927?]. Ongepag.; vouwblad (16,3 cm). In zetvoorbeeld jaartal 1926; in ‘Grafische Revue’, 11 (1927), nr. 12 (juni), p. 226 als toegezonden vermeld. In enveloppe. Geplakt in omslag. º LPBR 259a; LPBR 259b; LPBR 259c

Mediaeval Egyptienne

¶ 917 | Mediaeval Egyptienne.

Mediaeval serie 9

¶ 919 | Mediaeval serie/Lettergieterij N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1880?]. [1] bl.; plano (30,6 cm). Royaal 4o?: 1 blad. Letter komt later voor als Mediaeval serie 9. Datering: Colonel corps (hier niet getoond) gebruikt voor hoofdjes in ‘Catalogue of oriental types’, 1882 (cat.nr. 1280). 6 schriften: nonparel tot tekst. º LPBR 269

Mediaeval [Halfvette]

¶ 920 | Halfvette Mediaeval. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [84c]. ¶ 921 | Halfvette-Mediaeval/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1910]. [4] p.; 29,6 cm. Typografische mededeelingen, 6 [1910] pp. [21-24]. Koptitel p. [1]; koptitel p. [2]: ‘Mediaeval, Serie 9’. In ‘Typografische mededeelingen’ op afwijkend (gevergeerd) papier. Bevat tevens ‘Mediaeval, Serie 9’. Ingeplakt in ‘Letterproef der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode’, 1907 (cat.nr. 330) tussen C26b en C27. º LPG 36c

¶ 922 | Halfvette Mediaeval. Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 22. ¶ 923 | Halfvette Mediaeval. Typografische mededeelingen, 13 [1917] pp. 158-159. Mercado

¶ 924 | Mercado. Typografische mededeelingen, 6 [1910] pp. [40-43]. [Mercado is vermoedelijk John Hancock van Keystone Type Foundry]. Koptitel pp. [40-41]. Toepassingen op pp. [42-43].

Typografische mededeelingen, 14 [1918] pp. 22-23.

¶ 918 | Mediaeval Egyptienne.

¶ 925 | Mercado. Typografische mededeelingen, 6 [1910] pp. [52b-c].

Typografische mededeelingen, 14 [1918] pp. 26-27.

¶ 926 | Mercado. Typografische mededeelingen, 6 [1910] pp. [64j-k].

190 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 927 | Mercado. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [104e]. ¶ 928 | Mercado. Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 47. ¶ 929 | Mercado. Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 143.

¶ 930 | Mercado. Typografische mededeelingen, 8 [1912] pp. 62-63. Koptitel p. 62.

¶ 931 | Mercado. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 126. ¶ 932 | Mercado. Typografische mededeelingen, 10 [1914] p. [144a]. ¶ 933 | Mercado. Typografische mededeelingen, 12 [1916] pp. 78-79. Koptitel p. 78.

Mercator

¶ 934 | Mercator, een nieuwe familie van neutrale schreeflozen/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1958?]. [4] p.; vouwblad (17,9 x 26,5 cm).

¶ 937 | Mercator/nv. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1963]. Ongepag.; vouwblad (28,7 cm). In zetvoorbeeld jaartal 1963; op voorzijde in hs.: 1959. Mager, normaal, cursief, vet, vet cursief, smal vet cursief. Met 1 bijlage: antwoordkaart. º LPBR 274a; LPBR 274b

¶ 938 | Mercator/Lettergieterij ‘Amsterdam’, (Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-W, Niederlande, Ruf 129677). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1963]. Ongepag.; vouwblad (28,7 cm). Inleiding in het Duits. In zetvoorbeeld jaartal 1963. Mager, normal, kursiv, fett, kursiv fett, schmalfett. º LPBR 273

¶ 939 | Een nuttige uitbreiding van de Mercator familie (nv Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode-Nederland, Amsterdam-W.1, Bilderdijkstraat 163, telefoon 129677). (Amsterdam), (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [ca. 1964]. Ongepag.; vouwblad (10,4 x 15 cm). Op voorzijde in hs.: 1964.

‘Voorlopige proef’. º LPBR 270

¶ 935 | Modellen van zetwerk uit de Mercatorserie van de nv Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1961]. [24] bl.; 29,1 cm. Omslagtitel. Titel ook in het Frans. Toepassingen. Met 1 bijlage: aanbiedingsbrief van mei 1961, gericht aan ‘Nieuwsblad voor de Boekhandel’. Losse bladen in papieren verzamelmap. º LPBR 278

¶ 936 | Satzproben aus der Mercator-Serie der Lettergieterij ‘Amsterdam’. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1961]. [24] bl.; 29 cm. Omslagtitel. Titel ook in het Engels. Losse bladen in papieren verzamelmap. º LPBR 279

Loose-leaf binder of Lettergieterij en Machinehandel vh N. Tetterode, Mercator, [1966]. Cat.nr. 940.

lettergieterij ‘amsterdam’ 191

Kapitaaltjes normaal en mager. º LPBR 277

Metro

¶ 940 | Mercator/nv Lettergieterij en machine-

¶ 944 | Métro. Typografische mededeelingen, 27 [1931] pp. 100-103.

handel vh N. Tetterode-Nederland. [Amsterdam], (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [1966]. Ongepag.; 30,8 cm. Voorin ordner 10 losse toepassingen. Typografische verzorging Wim Crouwel GKf, AGI, (Total Design). Met aanbiedingsbrief van 7 april 1966 en antwoordkaart. Witte ordner met apart, in losse map, blocnote Intertype Mercator. º LPG 21a; LPG 21b

¶ 941 | Smalle Mercator (nv Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode-Nederland, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-w, telefoon 020-129677). (Amsterdam), (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [ca. 1967]. Ongepag.; vouwblad (28,5 cm). In zetvoorbeeld jaartal 1967. Met 1 bijlage: antwoordkaart. º LPBR 280a; LPBR 280b

¶ 942 | Mercator/nv Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode-Nederland, (Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-w., tel. 020-129677). (Amsterdam), (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [ca. 1968]. [16] p.; 28,5 cm. Op pp. [13-16]: ‘Mercator op de zetmachine’; ‘Het succes, dat de Mercator als handletter heeft was voor HarrisIntertype Ltd. aanleiding haar in zetmachine-matrijzen te brengen’. Omslagtitel. Bij één ex. bedrijfsnaam op omslag afwijkend en in kleiner corps. Geniet in mosgroen omslag. º LPBR 272a; LPBR 272b

¶ 943 | Mercator/ Fonderie de caractères Amsterdam, (163, Bilderdijkstraat, Amsterdamwest, Pays-Bas). (Amsterdam), (Fonderie de caractères ‘Amsterdam’), [ca. 1968]. [16] p.; 28,6 cm. Op p. [13-16]: ‘Mercator op de zetmachine’; ‘Het succes, dat de Mercator als handletter heeft was voor Harris-Intertype Ltd. aanleiding haar in zetmachine-matrijzen te brengen’. Omslagtitel. Geniet in mosgroen omslag. º LPBR 271a; LPBR 271b

[Métro is City van Berthold; alleen doorverkoop]. Koptitels: ‘Magere Métro’ (p. 100), ‘Métro’ (p. 101).

Mistral

¶ 945 | Mistral/Lettergieterij ‘Amsterdam’, (163, Bilderdijkstraat, Amsterdam-W, Pays Bas, Tél. 81313, Telex: Ella Asd, nr. 11333). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1955). [6] p.; vouwblad (28,7 cm). [Is Mistral van Fonderie Olive]. Op achterzijde rechtsonder code: No. 55.4.01.1.2-. º LPBR 285

¶ 946 | Mistral: naturel, vif, spontané, moderne, original/Lettergieterij ‘Amsterdam’, (163, Bilderdijkstraat, Amsterdam, Pays-Bas ...). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1956]. [12] p.; 30 cm. Met 1 (oorpronkelijke?) bijlage: toepassing Mistral en Columbia (in drievoud aanwezig). Geniet in omslag. º LPBR 284

¶ 947 | Mistral, natuurlijk, actief, levendig, stijlvol, karaktervol/n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode, (Bilderdijkstraat 163, AmsterdamWest, telefoon 81313). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1956]. [12] p.; 29,9 cm. Geniet in omslag. º LPBR 283

¶ 948 | Mistral, a very attractive offer/ Typefoundry Amsterdam – Amsterdam – Holland. (Amsterdam), (Typefoundry ‘Amsterdam’), [1963?]. Ongepag.; 21 cm. ‘The natural, active, lively, stylish and characteristic script, designed by Roger Excoffon and cast by Typefoundry Amsterdam, is offered to you in a special assortment for £ 17.-.- only’. Sole distributors for United Kingdom: Graphic Arts Equipment, 3 Wadsworth Road, Perivale, Greenford, Middlesex ... ‘The special price for the attractive assortment is valid upto 30th September 1963’. Met 3 bijlagen: toepassingen. Papieren mapje.

192 lettergieterij ‘amsterdam’

º LPBR 286 Nassau Mediaeval

¶ 949 | Nassau-mediaeval. Typografische mededeelingen, 2 [1906] pp. 36-37. Nero

¶ 950 | Nero. Typografische mededeelingen, 24 [1928] pp. 52-53. [Nero is Lo Schrift van Berthold; alleen doorverkoop]. Koptitel p. 52.

Nobel

¶ 951 | Nobel/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode, Amsterdam, Bilderdijkstraat 157-165; Rotterdam, Leuvehaven 85; Den Haag, Laan van N.O.-Indië 271. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1930]. 11 p.; 28,8 cm. [Nobel is door S.H. de Roos bewerkte Berthold Grotesk]. ‘In bewerking zijn de smalle Nobel antieke, de Nobel antieke cursief en de magere Nobel antieke cursief’ (p. 11). 4 series. Geniet. º LPBR 312

¶ 952 | Nobel antieken. Typografische mededeelingen, 26 [1930] pp. 49-56. Tevens op p. 49: ‘Vergeet niet, dat onze Nobel-series op uwe zetterij niet mogen ontbreken; voor modern uitgevoerd drukwerk hebt u deze letter noodig’. ‘Open Nobel-kapitalen in bewerking’ (p. 56). Eerste aankondiging Nobel in ‘Typografische mededeelingen’, 25 [1929], p. 83. Mager, gewoon en vet.

¶ 953 | Nobel antieken, drie series van lijn en kleur en sterk van werking/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1930]. [16] p.; 29,8 cm. Uit de inleiding: ‘Met de hierbij in proef getoonde Nobelantieken hebben wij aan een sedert jaren gebruikte en geliefde lettersoort een edeler uiterlijk gegeven ...’. In zetvoorbeeld jaartal 1930; ex. b en c met in hs. jaartal 1929. Bij ex. a ontbreekt op voorzijde omslag de opdruk ‘Modern drukwerk vraagt deze letter’ en de bedrijfsnaam. Geniet in grijs omslag. º LPBR 314a; LPBR 314b; LPBR 314c

¶ 954 | Open Nobel kapitalen/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1930]. 4 p.; 26,7 cm. Verscheen met andere paginering ook in ‘Typografische mededeelingen’, 26 [1930] pp. 93-96. º LPBR 313

¶ 955 | Open Nobel kapitalen. Typografische mededeelingen, 26 [1930] pp. 93-96. Tevens op p. 93: ‘De reeds zoo populair geworden ‘Nobel’familie is met dit nieuwe lid uitgebreid ...’.

¶ 956 | 4 series Nobel-kapitalen: magere Nobelkapitalen, Nobel-kapitalen, vette Nobel-kapitalen, smalle Nobel-kapitalen/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1931]. [6] p.; vouwblad (23,5 cm). º LPBR 308a; LPBR 308b ¶ 957 | Nobel/Lettergieterij Amsterdam voorheen N. Tetterode. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1931]. Ongepag.; 30,6 cm. Uit aanbiedingsbrief: ‘De Nobel-serie zal nog worden uitgebreid met een smalle en met twee cursieven ...’. Omslagtitel. Eén toepassing met jaartal 1931. Bevat aanbiedingsbrief, letterproef en dertien losse toepassingen. Blauwe, papieren verzamelmap. Ex. b en c incompl. º LPBR 311a; LPBR 311b; LPBR 311c

¶ 958 | Nobel nieuws der N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 157-165, telefoon 81313 (4 lijnen). [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1931]. [4] p.; vouwblad (10,5 x 15 cm). Breukcijfers mager en normaal. º LPBR 310a; LPBR 310b

¶ 959 | Nobel-antieken, 7 series, de streng zakelijke richting in de typografie ... Typografische mededeelingen, 27 [1931] pp. 109-[124]. ¶ 960 | Nobel-antieken, niet slechts een mooie en duidelijke maar ook een veelzijdig bruikbare letter ... Lettergieterij Amsterdam voorh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1931].

lettergieterij ‘amsterdam’ 193

[4] p.; vouwblad (26,7 cm). 7 series. Verscheen gepagineerd ook in ‘Typografische mededeelingen’, 27 [1931] pp. 81-84. º LPBR 307a; LPBR 307b

Mager en normaal. º LPBR 298

7 series.

¶ 967 | Nobel antieken, de streng zakelijke richting in de typografie die tot het gebruik van onze zuiver gevormde Nobel-antieken dwingt ... N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1933]. Ongepag.; vouwblad (23,7 cm).

¶ 962 | Twee nieuwe Nobel-antieken: magere

8 series; met Schaduw Nobel. º LPBR 300a; LPBR 300b; LPBR 300c

¶ 961 | Nobel-antieken, niet slechts een mooie en duidelijke maar ook een veelzijdig bruikbare letter ... Typografische mededeelingen, 27 [1931] pp. 81-84.

Nobel-antieke cursief, Nobel-antieke cursief (Lettergieterij ‘Amsterdam v/h N. Tetterode). [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1931]. 8 p.; 26,8 cm. Verscheen met andere paginering ook in ‘Typografische Mededeelingen’, 27 [1931] pp. 49-56. Geniet. º LPBR 309a; LPBR 309b

¶ 968 | Nobel service: als een service aan de talrijke bezitters van de Nobel-Serie bieden wij tot geringen prijs aan speciale zeer kleine minima smalle Nobel kapitalen (A-Z) ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1933?]. [6] p.; vouwblad (22 cm).

¶ 963 | Twee nieuwe Nobel-antieken: magere

Rechtsonder in hs.: Aug. 1933. º LPBR 301a; LPBR 301b; LPBR 301c

Nobel-antieke cursief, Nobel-antieke cursief. Typografische mededeelingen, 27 [1931] pp. [49]-56.

¶ 964 | Nobel antieken, 7 series, de streng zakelijke richting in de typografie ... N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1932]. 15 p.; 26,8 cm. Zetsel grotendeels gelijk aan proef ‘Nobel-antieken’ in ‘Typografische mededeelingen’, 27 [1931] pp. 109-[124]. Geniet. º LPBR 305

¶ 965 | Nobel antieken, 7 series, die streng sachliche Richtung in der Typographie ... N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1932?]. 15 p.; 26,8 cm. Zetsel grotendeels gelijk aan proef ‘Nobel-antieken’ in ‘Typografische mededeelingen’, 27 [1931] pp. 109-[124]; op achterzijde in hs.: maart 1932. Geniet. º LPBR 306a; LPBR 306b

¶ 966 | De Nobel op de Intertype/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1932?]. [12] p.; vouwblad (19,7 cm). Op achterzijde rechtsonder in hs.: Maart ’32.

¶ 969 | Schaduw Nobel kapitalen, Nobelcursieven: onmisbaar voor hen die Nobel-antieken als standaard-smoutletter in hunne zetterij bezigen/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1933]. 8 p.; 26,7 cm. ‘Onze series Nobel-antieken, nu wederom uitgebreid met de fijne en bekoorlijke Schaduw-Nobel-Kapitalen ...’ (p. 2). Geniet. º LPBR 299

¶ 970 | Een nieuwe Nobel service: twee series Nobel-kapitaaltjes speciaal op klein corps gegoten/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1934]. [6] p.; vouwblad (18,3 cm). Minimale verschillen in tekst bij beide ex.: letters met en letters zonder accenten in zetvoorbeeld menu laatste pagina. In zetvoorbeeld jaartal 1934. Mager en normaal. º LPBR 302a; LPBR 302b

¶ 971 | Practische Nobel service: twee series Nobel-kapitaaltjes speciaal op klein corps gegoten/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1935].

194 lettergieterij ‘amsterdam’

[6] p.; vouwblad (18,3 cm). Bijna identiek met proef ‘Een nieuwe Nobel service’, ca. 1934. In zetvoorbeeld jaartal 1935. Mager en normaal. º LPBR 303a; LPBR 303b

¶ 972 | Smalle Nobel antieke/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1935]. [1] bl.; plano (65 x 50 cm).

¶ 976 | Smalle vette Nobel/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode N.V. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1936?]. [6] p.; vouwblad (22 cm). Pääedustaja: O.Y. Paperitukku A.B., Tähtitorninkatu 8, Helsinki. Smalle vette Nobel gepresenteerd in ‘Grafische mededeelingen’, 1 [1939] pp. [60]-[61]; op achterzijde rechtsonder in hs.: 1936. 11 series. º LPBR 295

Koptitel. 5 schriften: 8 tot 30 aug. º LPPLG 8

¶ 977 | Smalle vette Nobel/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode N.V. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1936?]. [6] p.; vouwblad (22 cm).

¶ 973 | Antique Noble grasse étroite/Lettergieterij

Eneforhandler for Norge: Helfred Jansen, Peder Claussønsgate 3, Oslo. Smalle vette Nobel gepresenteerd in ‘Grafische mededeelingen’, 1 [1939] pp. [60]-[61]; op achterzijde rechtsonder in hs.: 1936. 11 series. º LPBR 291

‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode N.V. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1936?]. [6] p.; vouwblad (22 cm). Représentant Général pour la Suisse: Lüscher, Leber & Cie S.A., 16, Rue de l’Arsenal, Berne. Smalle vette Nobel gepresenteerd in ‘Grafische mededeelingen’, 1 [1939] pp. [60]-[61]: ‘Voor hen, die reeds in het bezit zijn van de Nobel-antieken, is de smalle vette Nobel-antieke een welkome uitbreiding’; op achterzijde rechtsonder in hs.: 1936. 11 series. º LPBR 292

¶ 974 | Smalle vette Nobel/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode N.V., (Amsterdam, Bilderdijkstraat 157-165, telefoon 81313 (4 lijnen); ’s-Gravenhage ...; Rotterdam ...). (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1936?]. [6] p.; vouwblad (22 cm). Smalle vette Nobel gepresenteerd in ‘Grafische mededeelingen’, 1 [1939] pp. [60]-[61]; op achterzijde rechtsonder in hs.: 1936. 11 series. º LPBR 297a; LPBR 297b

¶ 975 | Smalle vette Nobel/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode N.V. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1936?]. [6] p.; vouwblad (22 cm). General-Vertretung für die Schweiz: Lüscher, Leber & Cie A.G., Zeughausgasse 16, Bern. Smalle vette Nobel gepresenteerd in ‘Grafische mededeelingen’, 1 [1939] pp. [60]-[61]; op achterzijde rechtsonder in hs.: 1936. 11 series. º LPBR 296

¶ 978 | Smalle vette Nobel/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode N.V. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1936?]. [6] p.; vouwblad (22 cm). Enerepraesentant for Danmark: Erik Levison, Vesterbrogade 69-71, København B. Smalle vette Nobel gepresenteerd in ‘Grafische mededeelingen’, 1 [1939] pp. [60]-[61]; op achterzijde rechtsonder in hs.: 1936. 11 series. º LPBR 293

¶ 979 | Smalle vette Nobel/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode N.V. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1936?]. [6] p.; vouwblad (22 cm). Representant för Sverige: A.-B. Vilhelm Johnsen, David Bagaresgata 5, Stockholm. Smalle vette Nobel gepresenteerd in ‘Grafische mededeelingen’, 1 [1939] pp. [60]-[61]; op achterzijde rechtsonder in hs.: 1936. 11 series. º LPBR 294

¶ 980 | Smalle vette Nobel-antieke/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1936]. [1] bl.; plano (22,8 cm). Koptitel.

lettergieterij ‘amsterdam’ 195

9 schriften: corps 10 tot 72; geen zetvoorbeelden bij de corpsen 6, 8, en 12. º LPBR 304

¶ 981 | Nobel-antieken, 16 series/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1937?]. [32] p.; 22,4 cm. Omslagtitel: ‘Onze Nobel antieken’. Rechtsboven op voorzijde in hs.: 1937. Geniet. º LPBR 289a; LPBR 289b

¶ 982 | Drente/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1939]. [4] p.; vouwblad (20,7 cm). Twaalf-provinciëntocht, 5 [Nobel]. º LPBR 290

¶ 988 | Lichtfette Kursiv, nicht überhängend: schon längst hat sich das Bedürfnis geltend gemacht nach einer mehr auffallenden und gefälligen Schrift für Schlagzeilen und Titel ... Schriftgiesserei ‘Amsterdam’ vormals N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’), [ca. 1926]. 8 p.; 26,2 cm. Vertaling van proef die met andere paginering ook verscheen in ‘Typografische mededeelingen’, 22 [1926] pp. [13]-20. Geniet. º LPBR 318

¶ 989 | Open Cursief. Typografische mededeelingen, 22 [1926] pp. 40-41. Koptitel p. 40.

¶ 990 | Open Cursief, niet overhangend. Typografische mededeelingen, 22 [1926] pp. [13]-20.

¶ 983 | Magere Nobel-antieke kapitaaltjes, Nobel-antieke kapitaaltjes. Grafische mededeelingen, 1 [1939] p. [104b]. Met vignet nr. 5622.

¶ 984 | Smalle vette Nobel-antieke, een van de mooiste series der Nobel-antieken ... Grafische mededeelingen, 1 [1939] p. [60]. ¶ 985 | Nobel, de alzijdige letterfamilie in tien series. Grafische mededelingen, 6 [1949] pp. [99-102]. Open Cursief

¶ 986 | Amerikansk Kursiv/Lettergieterij Amsterdam. [Amsterdam], (Lettergieterij Amsterdam), 1926. [2] bl.; 21,1 cm. [Open Cursief is Goudy Handtooled Italic van American Type Founders]. Koptitel. 6 schriften: nr. 114 (Tertia) tot nr. 119 (Fyracicero). º LPBR 136

¶ 987 | Lichtfette Kursiv/ Schriftgiesserei ‘Amsterdam’, Amsterdam. (Amsterdam), (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’), [ca. 1926]. [1] bl.; plano (27 cm). 8 schriften: nr. 2330 (corps 10) tot nr. 2337 (corps 48). º LPBR 317

‘Reeds lang deed zich de behoefte gevoelen aan een meer opvallend en aantrekkelijker lettertype voor slagregels en titels. In deze behoefte voorziet onze nieuwe serie Open Cursief ten volle, zooals de hierachter volgende toepassingen afdoende aantoonen’ (p. [13]).

¶ 991 | Open Cursief, niet overhangend/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 157-165, Amsterdam; tel. 28500. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1926]. 8 p.; 26,2 cm. Verscheen met andere paginering ook in ‘Typografische mededeelingen’, 22 [1926] pp. [13]-20. Geniet. º LPBR 315

¶ 992 | Open Cursief, niet overhangend. Typografische mededeelingen, 23 [1927] pp. 4-5. Koptitel p. 4.

¶ 993 | Open Cursief, niet overhangend. Typografische mededeelingen, 23 [1927] pp. 36-37.

¶ 994 | Open Cursief, niet overhangend, opvallend en aantrekkelijk lettertype voor slagregels en titels/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, (Amsterdam, Bilderdijkstraat 157-165, telefoon interc. 28500, 28501, 28511 ...). (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1930]. Ongepag.; vouwblad (16 cm). Geplakt in omslag. º LPBR 316

196 lettergieterij ‘amsterdam’

Oud-Hollands

¶ 995 | Oud-Hollandsch/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1910]. [4] p.; vouwblad (30,5 cm). [Oud-Hollands is Cloister Black van American Type Founders]. Koptitel p. [1]. Verscheen ook in ‘Typografische mededeelingen’, 6 [1910] pp. 57-61. º LPBR 323

11 schriften Oud-Hollands: nr. 1777 (corps 60) tot nr. 1766 (corps 6). º LPBR 326

¶ 1007 | Oud-Hollandsch/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Amsterdam, ’sGravenhage, Rotterdam. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1928]. [8] p.; 30,8 cm.

¶ 996 | Oud-Hollandsch. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [84b].

Omslagtitel. In zetvoorbeelden jaartallen 1928 (tweemaal) en 1929 (eenmaal); op omslag een van beide ex. in hs. jaartal 1927. Geniet in lichtblauw omslag. º LPBR 324a; LPBR 324b

¶ 997 | Oud-Hollandsch. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [96e].

¶ 1008 | Oud Hollandsch. Typografische mededeelingen, 28 [1932] p. 32.

¶ 998 | Oud-Hollandsch. Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 70.

¶ 1009 | Oud Hollands: een van onze mooiste en daarom ook van oudsher geliefde series ... Grafische mededelingen, 7 [1950] pp. [35-38].

¶ 999 | Oud-Hollandsch. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 2. ¶ 1000 | Oud-Hollandsch. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. [128a].

¶ 1001 | Oud-Hollandsch. Typografische mededeelingen, 12 [1916] pp. 30-31.

¶ 1010 | Oud-Hollands der N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1950]. [1] bl.; plano (30,9 cm). Staarttitel. º LPBR 325

Koptitel p. 30.

¶ 1002 | Oud-Hollandsch.

Pascal

Koptitel p. 112.

¶ 1011 | Bijzonderheden over de Pascal. Grafische mededelingen, 18 [1961] pp. 8-13.

¶ 1003 | Oud-Hollandsch.

Eerste presentatie van de Pascal, een ontwerp van José Mendoza y Almeida.

Typografische mededeelingen, 13 [1917] pp. 112-113.

Typografische mededeelingen, 14 [1918] p. 29.

¶ 1004 | Oud-Hollandsch. Typografische mededeelingen, 15 [1919] p. 85.

¶ 1005 | Oud-Hollandsch. Typografische mededeelingen, 16 [1920] p. [28a]. ¶ 1006 | Holländische Gotisch/ Schriftgiesserei ‘Amsterdam’, Amsterdam. (Amsterdam), (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’), (1926). [1] bl.; plano (27,3 cm). Koptitel. Onderaan: ‘Vertreterbesuch in Rheinland, Westfalen und Nord-Deutschland bereitwilligst’. Linksonder code: 250-4-26.

¶ 1012 | Pascal/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, (Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1961]. [12] p.; ill.; 29,2 cm. Omslagtitel. ‘Deze proef werd vervaardigd naar het ontwerp van José Mendoza y Almeida en Gérard Blanchard. De foto’s werden vervaardigd door Ito-Josué en Roger Catherineau’. Met 1 bijlage: antwoordkaart gedateerd 1961. Geniet in blauwgrijs omslag. º LPBR 327a; LPBR 327b; LPBR 327c

lettergieterij ‘amsterdam’ 197

¶ 1013 | Pascal/Fonderie de caractères ‘Amster-

Ongepag.; vouwblad (24 cm).

dam’, (163, Bilderdijkstraat, Amsterdam-w, PaysBas). (Amsterdam), (Fonderie de caractères ‘Amsterdam’), [1961]. [12] p.; ill.; 29,2 cm.

Amsterdam Continental Types, 276 Park Avenue South, New York 10, N.Y. ...; Burbank, Cal. ...; printed by Typefoundry ‘Amsterdam’ – Holland. In zetvoorbeelden jaartal 1965. º LPBR 331

Omslagtitel. ‘Plaquette de José Mendoza y Almeida, Gérard Blanchard’; foto’s: Ito-Josué, Roger Catherineau. Geniet in blauwgrijs omslag. º LPBR 328a; LPBR 328b

¶ 1019 | Pascal (Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-w.). (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1972]. [4] p.; vouwblad (34,2 cm).

¶ 1014 | De nieuwe letter, die hier getoond wordt, heet Pascal (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1962?]. [4] p.; vouwblad (31,5 cm). Op achterzijde: advertentie voor Orator (gepresenteerd december 1961). Koptitel p. [2]; incipit p. [1]: ‘Reeds sedert 5000 jaar ...’. Op p. [1] jaartal 1961. º LPBR 334

¶ 1015 | Pascal, le Pascal, qu’a dessiné José Mendoza y Almeida pour notre Fonderie ... Fonderie de caractères ‘Amsterdam’, 163, Bilderdijkstraat, Amsterdam-w, Pays-Bas; tél. 81313, télégrammes: Lettergieterij. (Amsterdam), (Fonderie de caractères ‘Amsterdam’), [ca. 1962]. [6] p.; vouwblad (28,5 cm). In zetvoorbeeld (wijnetiket) jaartal 1961. º LPBR 330a; LPBR 330b

¶ 1016 | Pascal, romein/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam, telefoon 129677. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1964]. [6] p.; vouwblad (28,5 cm). In zetvoorbeeld (wijnetiket) jaartal 1963; op ex. b in hs. jaartal 1964. º LPBR 329a; LPBR 329b

¶ 1017 | Pascal/nv Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode-Nederland. [Amsterdam], (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [ca. 1965]. [2] p.; 28,6 cm. Koptitel. º LPBR 332

¶ 1018 | Pascal, a monumental roman style sansserif: strong enough to be expressive by itself/ Typefoundry Amsterdam, Holland. [Amsterdam], [Typefoundry Amsterdam], [ca. 1965].

Incipit: ‘Een sleurbrekertje in familiedrukwerk met een pittig prijsvoordeel van vijfennegentig gulden’. In zetvoorbeelden jaartallen 1971 (eenmaal) en 1972 (tweemaal). Met 1 bijlage: blad (gevouwen) met, geperforeerd, bestelkaarten voor o.a. Pascal-aanbieding en Filmletter. º LPBR 333a; LPBR 333b

Plantijn

¶ 1020 | Plantijn. Typografische mededeelingen, 4 [1908] pp. [56-57]. [Plantijn is New Caslon, en Plantijn Mediaeval is Recut Caslon van Inland Type Foundry]. Eerste L.A.-proef van deze letter.

¶ 1021 | Vette Plantijn. Typografische mededeelingen, 4 [1908] pp. [84-85]. ¶ 1022 | Plantijn. Typografische mededeelingen, 5 [1909] pp. [4]-8. Koptitels: ‘Plantijn’ (p. [4]), ‘Vette Plantijn’ (p. [5]).

¶ 1023 | Plantijn. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [64b-c]. Koptitels: ‘Plantijn’ (p. [64b]), ‘Vette Plantijn’ (p. [64c]).

¶ 1024 | Proeve onzer Plantijn-serie: omvattende de volgende soorten: Plantijn Mediaeval, Plantin Mediaeval cursief, Plantijn, Plantijn cursief, vette Plantijn/ Deze lettersoorten worden gegoten door de Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1910]. 8 p.; 31 cm. Verscheen met andere paginering ook in ‘Typografische mededeelingen’, 6 [1910] pp. [5]-12. Geniet in wijnrood omslag. º LPBR 335

198 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 1027 | Plantin: Plantin mediaeval antikva, Plantin mediaeval kursiv, Plantin antikva, Plantin kursiv, fet Plantin antikva/Stilgjuteriet ‘Amsterdam’, Holland. [Amsterdam], (Stilgjuteriet ‘Amsterdam’), [ca. 1912]. [4] p.; vouwblad (27,7 cm). Representant för Sverige: Vilhelm Johnsen, Stockholm 3. º LPBR 336

¶ 1028 | Plantijn-serie: letterfamilie van blijvende waarde voor boeken smoutwerk/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Amsterdam, Rotterdam, Den Haag. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1925]. [1] bl.; plano (52 cm). Koptitel. Gevergeerd papier met watermerk: ossekop, en aan lange rand ‘Van Gelder Zonen’. In ‘Grafische Revue’, 10 [1925] nr. 4 (october) p. 66 als verschenen vermeld. Bevat Plantijn-Mediaeval, Plantijn Mediaeval cursief, Plantijn, Plantijn cursief, vette Plantijn. Tevens overzicht van Renaissance-ornamenten. º LPPL 57a; LPPL 57b

Title-page of Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Proeve onzer Plantijn-serie, [1910]. Cat.nr. 1025. See p. 27.

¶ 1029 | Plantijn cursief: 2de serie. Typografische mededeelingen, 24 [1928] pp. 61-64. ‘Wij twijfelen er niet aan, of deze aanwinst zal de Plantijn serie ten goede komen’ (p. 61).

¶ 1025 | Proeve onzer Plantijn-serie: omvattende de volgende soorten: Plantijn Mediaeval, Plantijn Mediaeval cursief, Plantijn, Plantijn cursief, vette Plantijn/Deze lettersoorten worden gegoten door de Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, (Amsterdam, Bilderdijkstraat 163-165, filiaal: Rotterdam, Wijnhaven 106). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1910]. 72 p.; 31,3 cm. In ‘Typografische mededeelingen’, 6 [1910] nr. 9-10 (september-october), p. [73], vermeld als ‘dezer dagen aan onze afnemers ... toegezonden’. Prijscourant op p. [73]. Gebrocheerd in crèmekleurig omslag; ex. c in iets afwijkend grijsgroen omslag en zonder prijscourant. º LPG 68a; LPG 68b; LPG 68c

¶ 1026 | Proeve onzer Plantijn-serie: omvattende de volgende soorten: Plantijn Mediaeval, Plantin Mediaeval cursief, Plantijn, Plantijn cursief, vette Plantijn. Typografische mededeelingen, 6 [1910] pp. [5]-12.

¶ 1030 | Repertorium Typorum: Plantijn og Plantijn kursiv serie ii/Lettergieterij ‘Amsterdam’, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1928]. [2] p.; vouwblad (28,8 cm). Koptitel. º LPBR 337

¶ 1031 | Plantijn en cursief (2de serie)/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Amsterdam, Rotterdam, s’-Gravenhage [sic]. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1929?]. 24 p.; 27 cm. Omslagtitel: ‘Plantijn en cursief’. Plantijn cursief 2de serie werd voor het eerst getoond in ‘Typografische mededeelingen’, 24 [1928] pp. 61-64; op omslag in hs.: 1929. Met cahiersteek in crèmekleurig omslag. º LPBR 338a; LPBR 338b

lettergieterij ‘amsterdam’ 199

¶ 1032 | Zeeland (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam, tel. 81313, Rotterdam, tel. 25335, ’s-Gravenhage, tel. 337585). (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1939?]. [4] p.; vouwblad (20,7 cm). Twaalf-provinciëntocht, 9 [Plantijn]. Op ex. a op achterzijde rechtsonder in hs.: 1939; op ex. b op achterzijde in hs.: Oct ‘38. º LPBR 339a; LPBR 339b

Polka

¶ 1033 | Polka/n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, (Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-West, telefoon 81313). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1954). [6] p.; vouwblad (28,6 cm). [Polka is Dom Casual van American Type Founders]. Op achterzijde linksonder code: 54.15.101.0-. º LPBR 341

¶ 1034 | Polka als kopletter. Grafische mededelingen, 12 [1954] pp. [209-211]. Toepassingen.

¶ 1035 | Polka, een nieuwe smalle reclameletter/ n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1954]. [4] p.; vouwblad (29,5 cm).

Post Antiqua

¶ 1037 | Post-Antiqua/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1938]. [12] p.; 20,9 cm. Berthold-Probendruck, 328. Vermoedelijk alleen doorverkoop. Serietitel: Berthold. Omslagtitel. Met cahiersteek in lichtgetint omslag. º LPBR 343a; LPBR 343b; LPBR 343c

Promotor / Orator

¶ 1038 | De nieuwe Promotor-serie. Grafische mededelingen, 17 [1960] pp. 4-7. Titel op p. 5.

¶ 1039 | Promotor/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdamw., Holland. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1960]. [8] p.; 10,9 x 20,6 cm. Bedrijfsnaam op omslag ook vermeld in het Spaans, Italiaans, Frans, Duits, Engels, Zweeds, Deens en Noors. Corps 48, 36, 28 en 24. Geniet. º LPBR 344

¶ 1040 | Promotor/Lettergieterij ‘Amsterdam’.

In zetvoorbeeld jaartal 1954. Met 1 bijlage in ex. a: bestelkaart. º LPBR 340a; LPBR 340b

[Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1961]. [16] p.; 15 x 23 cm.

¶ 1036 | Polka, das attraktive Schriftenpaket!:

Proef voor Duitse markt. 6 corpsen: 16 tot 48. Geniet in geel omslag. º LPBR 345a; LPBR 345b; LPBR 345c

eine Polka-Serie für dm 150.-/ Lettergieterij ‘Amsterdam’. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1962]. Ongepag.; 21 cm. Omslagtitel. Ihr Vertreter ist: H. Berthold, Messinglinienfabrik und Schriftgiesserei AG, Berlin SW 61, Mehringdamm 43 ... ‘Das attraktive Paket bis 1. Januar 1963 zum Verzugspreis von DM 150.-.’ 6 losse toepassingen. Verzamelmapje. º LPBR 342

¶ 1041 | Orator, aansluitend bij zijn Promotor, die reeds zeer kort na de publicatie bijzonder populair werd, ontwierp L.H.D. Smit voor ons de Orator ... nv Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1962?]. [6] p.; vouwblad (15,5 x 28,5 cm). Op ex. b en c in hs.: 1962. Ex. b in afwijkende kleurstelling en zonder adres. º LPBR 355a; LPBR 355b; LPBR 355c

200 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 1042 | Orator, im Anschluss an seine Promotor, die gleich nach ihrem Erscheinen grosse Beliebtheit erlangte, entwarf L.H.D. Smit die Orator ... nv Lettergieterij ‘Amsterdam’, Amsterdam-W, Bilderdijkstraat 163, Niederlande, Telegramme: Lettergieterij. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1962]. [6] p.; vouwblad (15,5 x 28,5 cm). º LPBR 356

¶ 1047 | Ter introduktie van twee nieuwe loten aan de Promotor-stam (nv Lettergieterij en machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland). (Amsterdam), (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [1964?]. [6] p.; vouwblad (7,3 x 10,5 cm).

¶ 1043 | Promotor corps 12 is gereed/ Lettergieterij ‘Amsterdam’. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1962]. [4] p.; vouwblad (20,5 cm).

¶ 1048 | Met de Orator kunt u alle kanten uit (nv Lettergieterij en machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-w.). (Amsterdam), (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [ca. 1965]. [4] p.; vouwblad (20,5 cm).

Met (geperforeerd) een bestelkaart. 7 corpsen: 12 tot 48. º LPBR 351a; LPBR 351b

¶ 1044 | Promotor für den verfeinerten Geschmack/Promotor eine Schrift von der Lettergieterij ‘Amsterdam’. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1962]. [4] p.; vouwblad (20,5 cm). Distributeur: H. Berthold Messinglinienfabrik und Schriftgiesserei AG., Berlin SW 61, Mehringdamm 43, StuttgartBad Cannstatt, Mercedesstrasse 9. 7 corpsen: 12 tot 48. Met (geperforeerd) bestelkaart. º LPBR 350

¶ 1045 | Promotor, attractive offer: three sizes of Promotor for £ 14/Typefoundry Amsterdam, (Amsterdam – Holland). (Amsterdam), (Typefoundry ‘Amsterdam’), [1963?]. Ongepag.; 21,4 cm. Omslagtitel. Sole distributors for United Kingdom: Graphic Arts Equipment, 3 Wadsworth Road, Perivale, Greenford, Middlesex. ‘This special offer remains open until 30th September 1963’. 7 corpsen: 14 tot 60 pt. Met 5 toepassingen en bestelkaart van Britse distributeur. Verzamelmapje. º LPBR 349

¶ 1046 | Promotor, Orator: stor eller lille: karakerfuld, som alle skrifter fra Lettergieterij ‘Amsterdam’. De grafiske Fag, 1963 nr. 2. Eneforhandling for Danmark: Erik Levison a/s, København V., Vesterbrogade 69-71, Telf. Central 3018. º LPBR 521 (1)

Introductie van de corpsen 10 en 8. Rechtsboven in hs.: 1964. Met 2 bijlagen: visitekaartje en antwoordkaart. º LPBR 348

Met (geperforeerd) antwoordkaart. º LPBR 354

¶ 1049 | Promotor, een van de succesvolste letters van de laatste tijd, royaal en modern ... nu ook c.8 en 10 (n.v. Lettergieterij en machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland). [Amsterdam], (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [1965?]. Ongepag.; vouwblad (20,7 cm). Op ex. a op voorzijde rechtsboven in hs.: 1965. 9 corpsen: 8 tot 48. º LPBR 347a; LPBR 347b

¶ 1050 | Promotor knipblaadjes (nv Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode-Nederland, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west, telefoon (020) 129677). (Amsterdam), (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [ca. 1966]. Ongepag.; 21 x 29,9 cm. Titel ook in het Frans, Duits en Engels: ‘Feuilles découpent, Schneideblätter, Cutting sheets’. 10 corpsen: 6 tot 48. Letteroverzicht (1 bl.), knipblaadjes voor het plakken van teksten op modellen (blocnote) en bestelkaart. Groene verzamelmap. º LPBR 353

¶ 1051 | Promotor nu ook in corps 6: met genoegen introduceren wij hier de Promotor corps 6 ... nv Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode-Nederland. Amsterdam, (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [1966?]. [4] p.; vouwblad (9,3 x 21 cm). Op voorzijde rechtsboven in hs.: 1966.

lettergieterij ‘amsterdam’ 201

10 corpsen: 6 tot 48. Met (geperforeerd) antwoordkaart. º LPBR 352

¶ 1052 | Promotor, vanaf het moment van haar introductie werd de Promotor een internationaal succes ... nv Lettergieterij en machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west, telefoon 020-129677. (Amsterdam), (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [ca. 1967]. Ongepag.; vouwblad (15,2 x 28,5 cm). Koptitel. In zetvoorbeeld jaartal 1967. 10 corpsen: 48 tot 6. º LPBR 346a; LPBR 346b

Reclame Kapitalen

¶ 1053 | Reclame kapitalen: het moderne reclame type/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1922]. [8] p.; 26,7 cm. Binnenwerk verscheen (gepagineerd) ook in ‘Typografische mededeelingen’, 18 [1922] pp. 33-39 ( cat.nr. 1054). Geniet in geel omslag. º LPBR 358a; LPBR 358b; LPBR 358c

¶ 1054 | Reclame kapitalen: het moderne reclame type. Typografische mededeelingen, 18 [1922] pp. 33-39. ¶ 1055 | Versalien ‘Reklame’/Schriftgiesserei ‘Amsterdam’, Amsterdam. (Amsterdam), (Schriftgiesserei ‘Amsterdam’), [ca. 1925]. [1] bl.; plano (26,9 cm). Koptitel. 12 schriften: nr. 2210 (corps 72) tot nr. 2209 (corps 60). º LPBR 359

Reiner Script

¶ 1056 | Reiner Script, a new, striking script with a strong personal character, by Imre Reiner/ Typefoundry ‘Amsterdam’, Netherlands, 163 Bilderdijkstraat, Amsterdam-W. (Amsterdam), (Typefoundry ‘Amsterdam’), [ca. 1951]. [12] p.; 29,4 cm. Titel en inleiding ook in het Spaans. Colofon: ‘Made and printed by Typefoundry ‘Amsterdam’, Netherlands. Typography and lettering by Imre Reiner’.

In zetvoorbeelden jaartal 1952. Fotokopie (origineel in coll. Tetterode Nederland). Geniet in lichtblauw omslag. º LPBR 715

¶ 1057 | Reiner Script, een nieuwe opvallende letter met een overtuigend persoonlijk karakter door Imre Reiner/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam-West. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1951]. [12] p.; 29,2 cm. Titel en inleiding ook in het Frans. ‘Deze proef werd gezet uit de Reiner Script en gedrukt ter proefdrukkerij van de N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, naar ontwerp van Imre Reiner’. In zetvoorbeelden jaartal 1952. Geniet in lichtblauw omslag. º LPBR 360a; LPBR 360b

¶ 1058 | Toepassingen van de Reiner Script: onze nieuwe smoutletter door Imre Reiner: opvallend, gedurfd, doeltreffend, karakteristiek. Grafische mededelingen, 9 [1951] pp. [11-14].

¶ 1059 | Reiner Script/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1953]. [6] p.; vouwblad (28,3 cm). Letter wordt in tekst nog als ‘nieuw’ bestempeld. º LPBR 361

Renaissance

¶ 1060 | Renaissance. Typografische mededeelingen, 5 [1909] pp. [32-33]. Romaans

¶ 1061 | Romaansch, corps 10/ Amsterdamsche Lettergieterij, v/ h N. Tetterode. (Amsterdam), (Amsterdamsche Lettergieterij), [ca. 1900]. [1] bl.; plano (12,7 x 17,0 cm). [L.A.-Romaans is deels afkomstig van Riegerl & Weissenborn, en deels van Barnhart Bros. & Spindler (DeVinne)]. Datering: firmanaam Amsterdamsche Lettergieterij geldig tot 4 mei 1901. Proef van een paar letters smalle vette Romaansch bijgevoegd. º LPBR 363

202 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 1062 | Romaansch, moderne boeken fantaisieletter/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1902]. [2] p.; 29 cm. Koptitel. De verschillende exemplaren zijn gedrukt op verschillende papiersoorten. 10 schriften: nr. 1345 (corps 6) tot nr. 1353 (corps 36); tevens Romania-ornamenten 1-10. º LPBR 364a; LPBR 364b; LPBR 364c

¶ 1063 | Smalle Romaansch/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1903]. [1] bl.; plano (29,8 cm). Koptitel. In zetvoorbeeld jaartal 1903. 9 schriften: nr. 1389 (corps 6) tot nr. 1456 (corps 42). º LPBR 365

¶ 1064 | Gezet uit Galjard en Dessendiaan Romaansch/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1904). [4] p.; vouwblad (44 cm). Fictieve krant ‘Overtoomsche Kerkbode’, 12 (1904), nr. 14 (3 april). Titel in rood dwars over tekst. Met 1 bijlage: ‘Hoeken en verbindingen’ (1 bl.). In lichtblauwe postwikkel van de L.A. º LPBR 366

¶ 1065 | Romaansch. Typografische mededeelingen, 1 [1905] pp. 84-85. Fictieve titel. Koptitels: ‘Verl. vette Romaansch en smalle Romaansch’ (p. 84), ‘Vette Romaansch en vette Romaansch cursief’ (p. 85).

¶ 1066 | Smalle Romaansch. Typografische mededeelingen, 1 [1905] p. 69.

¶ 1067 | Vette Romaansch cursief/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1905]. [1] bl.; 26,4 cm. Datering: in band met proeven waar data t/m 1903 in zetvoorbeelden voorkomen; pagina C14 in ‘Letterproef der Lettergieterij ‘Amsterdam’...’, 1907 (cat.nr. 329) gebruikt (ook in vooruitgave) hetzelfde zetsel maar met nr. 1404 toegevoegd.

10 schriften: nr. 1401 (corps 6) tot nr. 1410 (corps 42); bij nr. 1404 (corps 10) de vermelding: ‘In bewerking’. Toegevoegd achter bl. G11 in ‘Letterproef der Lettergieterij ‘Amsterdam’’, ca. 1901–1903 (cat.nr. 326). º LPG 34

¶ 1068 | Romaansch. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. [108c]. ¶ 1069 | Romaansch cursief. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 23. ¶ 1070 | Open vette Romaansch. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [23]. ¶ 1071 | Romaansch. Typografische mededeelingen, 3 [1907] pp. [92j-k]. ¶ 1072 | Romaansch. Typografische mededeelingen, 3 [1907] pp. [92b-c]. ¶ 1073 | Breede vette Romaansch. Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [4]. ¶ 1074 | Romaansch. Typografische mededeelingen, 4 [1908] pp. [24j-k]. ¶ 1075 | Romaansch. Typografische mededeelingen, 4 [1908] pp. [80j-k]. ¶ 1076 | ‘Romaansch’, de meest gezochte letter der laatste jaren ... Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [68]. ¶ 1077 | ‘Romaansch’, de meest gezochte letter der laatste jaren ... Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. 60. ¶ 1078 | Romaansch, boek-, couranten fantasie-letter/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1908]. 48 p.; 31,5 cm. Laatste blad: prijscourant. Op pp. 20-22: overzichten van Mediaeval-Initialen, Bilderdijk-Initialen en Morris-Initialen. In voorwoord verwijzing naar letterproef van 1907 (cat.nr. 330); in hs. op omslag en titel jaartal 1908; wordt in ‘Ons vakblad’, 1 [1909] nr. 5 (juli), p. 137, als ontvangen vermeld. Achterin drie bladen met houten letter Romaans en smalle Romaans. Gebrocheerd. º LPBR 367a; LPBR 367b

lettergieterij ‘amsterdam’ 203

¶ 1079 | Breede vette Romaansch. Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [28d]. ¶ 1080 | Circulaire-Romaansch. Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [36]. ¶ 1081 | Smalle vette Romaansch. Typografische mededeelingen, 5 [1909] pp. [48d-e]. Koptitels: ‘Smalle vette Romaansch cursief’ (p. [48d]), ‘Smalle vette Romaansch’ (p. [48e]).

¶ 1082 | Smalle vette Romaansch. Typografische mededeelingen, 5 [1909] pp. [112d-e]. Koptitels: ‘Smalle vette Romaansch cursief’ (p. [112d]), ‘Smalle vette Romaansch’ (p. [112e]).

¶ 1083 | Circulaire-Romaansch. Typografische mededeelingen, 12 [1916] pp. 124-125. Koptitel p. 124.

¶ 1084 | Eerste proef van onze Intertype-tweelettermatrijzen Romaansch: corps 9 met smalle vette Romaansch, gezet op de ‘Intertype’. Typografische mededeelingen, 12 [1916] p. 121. ¶ 1085 | Onze serie Romaansch-matrijzen voor de Intertype. Typografische mededeelingen, 19 [1923] pp. 4-5. ‘Onze welbekende serie Romaansch-matrijzen voor de “Intertype” zetmachine is thans compleet’.

¶ 1088 | Open Kapitalen, hiermit beehren wir uns, Ihnen eine Uebersicht sowie einige Anwendungen unserer Garnitur ... vorzulegen/ Lettergieterij ‘Amsterdam’, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1928]. [8] p.; 15,8 x 23,9 cm. Duitse uitgave van ‘Open Kapitalen’ (cat.nr. 1087). In zetvoorbeeld jaartal ‘192.’. Geniet in lichtblauw omslag. º LPBR 321

¶ 1089 | Limburg (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode). [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1939]. [4] p.; vouwblad (20,8 cm). Twaalf-provinciëntocht, 10 [Romaans]. º LPBR 368 Rondo

¶ 1090 | Rondo, vette Rondo/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1948]. [4] p.; vouwblad (27 cm). Margetitels op p. [1]. Verscheen afwijkend ingeslagen ook in ‘Grafische mededelingen’, 6 [1948] pp. [23]-[26]. Op p. [4]: ‘Enkele kenmerken van de Rondo-series’. º LPBR 369

¶ 1086 | Proef van onze Intertype-twee-lettermatrijzen Romaansch corps 10, 9 en 8: met smalle vette Romaansch en Romaansch cursief gezet op de ‘Intertype’. Typografische mededeelingen, 13 [1917] p. 64.

¶ 1091 | Ter inleiding van de Rondo series. Grafische mededelingen, 6 [1948] pp. 22-[26].

¶ 1087 | Open Kapitalen, hiermede hebben wij

¶ 1092 | Rondo (Lettergieterij ‘Amsterdam’, Bilder-

het genoegen een overzicht en enkele toepassingen aan te bieden onzer serie ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Amsterdam, Bilderdijkstraat 157-165; Leuvehaven 85, Rotterdam. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1928?]. [8] p.; 15,8 x 23,9 cm.

dijkstraat 157-165, Amsterdam-West, telefoon 81313). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1950]. [16] p.; 30,5 cm.

[Open kapitalen zijn gemaakt uit vette Romaans]. Op titelpagina in hs.: 1928. Geniet in lichtblauw omslag. º LPBR 322

Op p. [26]: proef Rondo en vette Rondo. Op p. [23]: ‘Enkele kenmerken van de Rondo-series’.

Omslagtitel. In zetvoorbeelden jaartal 1950. Fotokopie (origineel in coll. Tetterode Nederland). Met vette. Geniet in lichtgroen omslag. º LPBR 716

¶ 1093 | Rondo (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdamw., tel. 81313). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1957?]. [6] p.; vouwblad (28,4 cm).

204 lettergieterij ‘amsterdam’

Op voorzijde boven in hs.: 1957. Rondo, vette Rondo. º LPBR 370a; LPBR 370b

¶ 1094 | Rondo (Lettergieterij ‘Amsterdam’, 163 Bilderdijkstraat, Amsterdam-w., Netherlands, tel. 81313, telegrams: Lettergieterij). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1957]. [6] p.; vouwblad (28,4 cm). Rondo, Rondo bold. º LPBR 824

¶ 1102 | School-Mediaeval. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. 43. ¶ 1103 | School-Mediaeval met cursief en vette. Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [20]. ¶ 1104 | School-Mediaeval met cursief en vette. Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [88]. ¶ 1105 | School-Mediaeval met cursief en vette. Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. 95. Schrijfletter [Smalle vette]

Royal

¶ 1095 | Intertype Royal: opmerkelijk succes van een nieuwe krantenletter. Grafische mededelingen, 17 [1960] pp. 8-9. Proef op p. 9.

¶ 1106 | Smalle vette schrijfletter/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1928]. [4] p.; vouwblad (13,4 x 19,3 cm). Typografische mededeelingen, 24 [1928] pp. [76e-h]. º LPBR 387

Royal Antieke

¶ 1096 | Royal Antieke. Typografische mededeelingen, 4 [1908] pp. [106-107]. [Royal Antieke is Royal-Grotesk van Berthold].

¶ 1097 | Royal Antieke. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [64].

Schrijfmachineletter

¶ 1107 | Schrijfmachine-letter/Lettergieterij ‘Amsterdam’, voorheen N. Tetterode. Amsterdam, (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1901?]. [1] bl.; plano (27,3 cm).

Binnenzijde omslag.

Zonder koptitel. Bovenstaande titel staat in het midden van de als rondschrijven opgestelde proef. Datering: de naam ‘Lettergieterij “Amsterdam”’ werd gevoerd vanaf 4 mei 1901; rondschrijven ondertekend door J. Tetterode Nzn & G.W. Uhlenbroek (Uhlenbroek is op 23 maart 1902 overleden). Schrijfmachine-letter nr. 1324, corps 12. Ex. a ingevoegd in ‘Tweede supplement ...’, ca. 1903 (cat.nr. 327), achter bl. J25; ex. b ingevoegd in ‘Letterproef der Lettergieterij ‘Amsterdam’ ...’, ca. 1903 (cat.nr. 326), achter bl. J22. º LPF 26 [= ex. a]; LPG 34 [= ex. b]

¶ 1100 | Schaduw-Kapitalen. Typografische mededeelingen, 20 [1924] p. [28a].

¶ 1108 | Schrijfmachine-letter. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [42].

Schaduw Kapitalen

¶ 1098 | Schaduw-Kapitalen. Typografische mededeelingen, 17 [1921] pp. 36-39. Koptitel p. 36.

¶ 1099 | Schaduw-Kapitalen. Typografische mededeelingen, 18 [1922] p. [0].

School Mediaeval

¶ 1101 | School-Mediaeval/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/ h N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1903?]. [12] p.; 27,5 cm. Bij ex. a en b is prijslijst overstempeld: ‘Zie onze nieuwe Prijscourant van 1 April 1905’. Op omslag ex. a in hs.: 1903. Dwars doorgeniet; in lichtgetint omslag. º LPBR 385a; LPBR 385b; LPBR 385c

Bovenstaande titel ontleend aan tekst. Nr. 1324.

¶ 1109 | Schrijfmachine-letter. Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [94]. Bovenstaande titel ontleend aan tekst. 2 soorten: nr. 1324 en nr. 1696.

¶ 1110 | Schrijfmachine-letter. Typografische mededeelingen, 9 [1913] p. 63. Bovenstaande titel ontleend aan tekst. 2 soorten: nr. 1324 en nr. 1696.

lettergieterij ‘amsterdam’ 205

¶ 1111 | Schrijfmachine-letter. Typografische mededeelingen, 10 [1914] pp. 140-141. Koptitel p. 141. 4 soorten: nrs. 1324, 1696, 2121 en 2122.

¶ 1112 | Schrijfmachine-letter. Typografische mededeelingen, 12 [1916] p. [96a]. 4 soorten: nrs. 1696, 1324, 2121 en 2122.

¶ 1113 | Schrijfmachine-letter. Typografische mededeelingen, 15 [1919] p. 4. 4 soorten: nrs. 1696, 1324, 2121 en 2122.

In zetvoorbeelden jaartallen 1940, 1941/42. Geniet in lichtblauw omslag. º LPBR 392a; LPBR 392b; LPBR 392c

¶ 1119 | Simplex, halfvette Simplex ... N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1941]. [16] p.; 29,9 cm. In zetvoorbeelden jaartallen 1940, 1941/42. Geniet in lichtblauw omslag. º LPBR 391

Select

¶ 1114 | Select: een moderne kaartletter van

Sirene

distinctie/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1930]. 8 p.; 14,8 x 22,3 cm.

¶ 1120 | Sirene-nieuws van de Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1932). [4] p.; vouwblad (27 cm). Typografische mededeelingen, 28 [1932] pp. [83-86].

[Select is Albert Antiqua van Berlingska Stilgjuteriet]. Omslagtitel. In zetvoorbeeld jaartal 1932; in hs. op ex. a jaartal 1930. Geniet in lichtgetint omslag. º LPBR 388a; LPBR 388b

[Sirene is Signal van Berthold; alleen doorverkoop]. Letterproef Sirene, vette Sirene op p. [4]. º LPBR 394

Simplex

¶ 1115 | Simplex, het vereenvoudigde alfabet: harmonisch gesneden als ‘moderne antieke ...’. Grafische mededeelingen, 1 [1940] pp. [184a-d].

¶ 1116 | Simplex, ontworpen door S.H. de Roos ... N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1940]. [8] p.; 26,9 cm.

¶ 1121 | Friesland (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam, tel. 81313 ...). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1939?]. [4] p.; vouwblad (20,7 cm). Twaalf-provinciëntocht, 2 [Sirene]. Op achterzijde in hs.: 1939. Bevat magere Sirene, Sirene, vette Sirene. º LPBR 393

Smalle Reclame

¶ 1122 | Smalle Reclame. Typografische mededeelingen, 9 [1913] pp. 44-47.

Verscheen ook in ‘Grafische mededeelingen’, 1 [1940] pp. [120a-h]. Geniet. º LPBR 390

Koptitel p. 44. Op p. 53 als ‘nieuwe serie’ vermeld.

¶ 1117 | Simplex, ontworpen door S.H. de Roos ...

Koptitel p. 74.

¶ 1123 | Smalle Reclame. Typografische mededeelingen, 9 [1913] pp. 74-75.

Grafische mededeelingen, 1 [1940] pp. [120a-h]. ‘Met de hierbij in proef getoonde Simplex-letter voldoen wij aan het verlangen om ook in het z.g. ‘antieken’-type een samensmelting van kapitaal en onderkast te verkrijgen ...’.

¶ 1118 | Simplex, halbfette Simplex ... N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1941]. [16] p.; 29,9 cm.

¶ 1124 | Smalle Reclame. Typografische mededeelingen, 9 [1913] p. 182.

¶ 1125 | Smalle Reclame. Typografische mededeelingen, 12 [1916] pp. 80-81. Koptitel p. 80.

206 lettergieterij ‘amsterdam’

Sparta

Studio / Flambard

¶ 1126 | Reclame-letter ‘Sparta’.

¶ 1139 | Studio, een nieuwe letter met vele mogelijkheden ... Grafische mededeelingen, 3 [1946] pp. [127-129].

Typografische mededeelingen, 1 [1905] pp. 20-21. Stilo

¶ 1127 | Schrijfletter ‘Stilo’. Typografische mededeelingen, 16 [1920] pp. 30-31. [Schrijfletter ‘Stilo’ is Die Mode van Ludwig & Mayer]. Koptitel p. 30.

¶ 1128 | Schrijfletter ‘Stilo’.

Toepassingen. ‘Studio-nummer’. Bevat interview met A. Overbeek, de ontwerper (pp. [124-125]), en ‘Een oordeel van Dr G.W. Ovink over onze nieuwe letterserie Studio’ (p. [126]).

¶ 1140 | Studio, overzicht der corpsen en minima. Grafische mededeelingen, 3 [1946] p. [136]. ‘Studio-nummer’.

Typografische mededeelingen, 16 [1920] pp. 58-59.

¶ 1129 | Stilo, een moderne, zoo goed als niet overhangende, schrijfletter in 6 corpsen. Typografische mededeelingen, 16 [1920] pp. 11-18.

¶ 1130 | Schrijfletter ‘Stilo’. Typografische mededeelingen, 17 [1921] p. 1.

¶ 1131 | Schrijfletter ‘Stilo’.

¶ 1141 | Studio, de ‘Studio’ werd ontworpen om een meer persoonlijk woordbeeld te verkrijgen ... N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1948]. [16] p.; 30 cm. Met 1 bijlage: ‘Studio-fileten’. Met cahiersteek in lichtgetint omslag. º LPBR 395a; LPBR 395b

Typografische mededeelingen, 17 [1921] p. 108.

¶ 1132 | Schrijfletter ‘Stilo’. Typografische mededeelingen, 18 [1922] pp. 26-27. Koptitel p. 26.

¶ 1133 | Schrijfletter ‘Stilo’. Typografische mededeelingen, 18 [1922] p. [45].

¶ 1134 | Schrijfletter ‘Stilo’. Typografische mededeelingen, 19 [1923] pp. 78-79.

¶ 1142 | Studio/Typefoundry ‘Amsterdam’. [Amsterdam], (Typefoundry ‘Amsterdam’), [ca. 1949]. [12] p.; 30,2 cm. Omslagtitel. Sole agents for the U.K. and Eire: Graphic Arts Equipment, London; overplakt: F.A. Ridgewell & Co. Ltd London. In zetvoorbeeld jaartal 1949. Geniet in lichtgroen omslag. º LPBR 396

Koptitel p. 78.

¶ 1135 | Schrijfletter ‘Stilo’. Typografische mededeelingen, 20 [1924] pp. 24-25. Koptitel p. 24.

¶ 1136 | Schrijfletter ‘Stilo’. Typografische mededeelingen, 20 [1924] pp. 60-61. Koptitel p. 60.

¶ 1137 | Schrijfletter ‘Stilo’. Typografische mededeelingen, 21 [1925] pp. 140-141. Titel op p. 141: ‘Stilo: een moderne, zoo goed als niet overhangende schrijfletter in 6 corpsen’.

¶ 1138 | Schrijfletter ‘Stilo’. Typografische mededeelingen, 22 [1926] p. 127.

¶ 1143 | Studio/Lettergieterij ‘Amsterdam’. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1949]. [12] p.; 30,1 cm. Voorwoord in het Duits en in het Frans. Omslagtitel. Generalvertretung für die Schweiz/représentation Gén. pour la Suisse: Lüscher, Leber & Cie AG Bern, Zeughausgasse 16, Telephon 27921. Fotokopie (origineel in coll. Tetterode Nederland). Geniet in lichtgroen omslag. º LPBR 717

¶ 1144 | Studio, an expression of the modern continental artist in typographic means ... Typefoundry ‘Amsterdam’, 163 Bilderdijkstraat, Amsterdam-W, Netherlands. (Amsterdam), (Typefoundry ‘Amsterdam’), [1949?]. [6] p.; vouwblad (28,4 cm).

lettergieterij ‘amsterdam’ 207

Sole distributors for South Africa, Rhodesia, British East and West Africa: John Dickinson & Co. (Africa) Ltd, Croxley House: Cape Town, Johannesburg, Durban, Port Elizabeth, East London. Op achterzijde rechtsonder in hs.: 15.VIII.’49. º LPBR 398

¶ 1145 | Studio, an expression of the modern continental artist in typographic means ... Typefoundry ‘Amsterdam’, 163 Bilderdijkstraat, Amsterdam-W, Netherlands. (Amsterdam), (Typefoundry ‘Amsterdam’), [ca. 1949]. [6] p.; vouwblad (28,4 cm). Sole distributors for the U.K. and Eire: F.A. Ridgewell & Co., Ltd, 5, Gt. James Street, London W.C.1; Telephone: Holborn 3576. º LPBR 399

¶ 1146 | Studio is a lively type face that stands for modernity and freshness ... Typefoundry Amsterdam, 163 Bilderdijkstraat, Amsterdam-W., Netherlands. (Amsterdam), (Typefoundry ‘Amsterdam’), (1952). [6] p.; vouwblad (28,4 cm). Op achterzijde (overplakt) code: No. 52.03.185.1. Op achterzijde is ‘Typefoundry Amsterdam ...’ geplakt over het oorspronkelijke: ‘Sole distributors for the U.S.A.: American Type Founders ... Importers: Amsterdam Continental Types and Graphic Equipment, Inc. ... New York’. º LPBR 400

¶ 1147 | Flambard/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1954]. [8] p. + bl. 1-10, 15, 16; 30,7 cm. Omslagtitel. Titel ingesloten letterproef: ‘Flambard: een nieuwe krachtige penseelletter, expressief en levendig van karakter, daarom de ideale letter voor opvallende en moderne reclame’. Flambard is vette bij Studio. Op achterzijde in hs.: designer [of specimen]: Hans Barvelink. In zetvoorbeeld jaartal 1954. Bevat losse letterproef (8 p., cat.nr. 1149) en 12 losse toepassingen, genummerd Flambard 1-10, 15, 16. Rode verzamelmap. º LPBR 201

¶ 1148 | Flambard, een nieuwe krachtige penseelletter: expressief en levendig van karakter, daarom de ideale letter voor opvallende en moderne reclame. Grafische mededelingen, 11 [1954] pp. [61-68].

Proef op pp. [64-65].

¶ 1149 | Flambard, een nieuwe krachtige penseelletter: expressief en levendig van karakter, daarom de ideale letter voor opvallende en moderne reclame (Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, AmsterdamWest, telefoon 81313). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1954]. [8] p.; 29,8 cm. Ook opgenomen in rode verzamelmap ‘Flambard’, ca. 1954 (cat.nr. 1147). In zetvoorbeeld jaartal 1954. Geniet. º LPBR 200

¶ 1150 | Flambard/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode, (Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-W., tel. 81313, telex-adres: Ella Asd, nr. 11333). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1955). [6] p.; vouwblad (28,4 cm). Op achterzijde rechtsonder code: 55.15.10.1.0-. º LPBR 202

¶ 1151 | Studio, deze frisse letter geeft blijk van een zeer persoonlijke typografische visie van de ontwerper ... N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1957]. [6] p.; vouwblad (28,4 cm). Met Columbia (McKay) uit 1956. º LPBR 397

Succes

¶ 1152 | Succes. Typografische mededeelingen, 23 [1927] pp. 94-95. [Op aanwijzingen van S.H. de Roos uit Das Antieke]. ‘Zij wordt gegoten in 6 corpsen’ (p. 95).

¶ 1153 | Succes/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1928]. Ongepag.; vouwblad (18,3 cm). Tevens Kartel-randen en -lijnen serie 1 en 2, en Lux kapitalen. º LPBR 401

208 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 1154 | Succès: 4 séries créées par un dessinateur de lettres spécialiste en matière de publicité/ Lettergieterij ‘Amsterdam’, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1928]. 16 p.; 26,5 cm. Representantes para España: Planeta S.A. (overstempeld: Diputaciøin 253) Barcelona. In zetvoorbeeld jaartal 1928. Succès 6 corps; capitales Succès 6 corps; capitales grasses Succès 11 corps; capitales Lux 7 corps; tevens: bordure noire ‘Publicité’, série I, série II. Geniet in omslag. º LPBR 404

¶ 1155 | Succes, een door reclame-kunstenaars ontworpen serie sprekende reclame-letters ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1928?]. 16 p.; 26,5 cm. In zetvoorbeeld jaartal 1928; in hs. op omslag jaartal 1928. Succes 6 corpsen; Succes-kapitalen 6 corpsen; vette Succeskapitalen 11 corpsen; Lux-kapitalen 7 corpsen; tevens: Kartel-randen en lijnen serie I en II. Geniet in omslag. º LPBR 403

¶ 1156 | Wat zegt de vakman van de Succes? Typografische mededeelingen, 24 [1928] pp. 1-5. ‘Onder den suggestieven naam ‘Succes’ brengen wij een uitgebreide serie reclameletters op de markt, welke wij het genoegen hebben in dit nummer der ‘Typografische Mededeelingen’ voor het eerst compleet aan te bieden’ (p. 9). Met Lux Antieke als open variant.

¶ 1157 | Success: ‘advertising pays’ but your message will not attract many eyes if it is not clothed in the right form ... Amsterdam Type Foundry late N. Tetterode. [Amsterdam], (Amsterdam Type Foundry), [ca. 1930]. 16 p.; 29,7 cm. Titel ontleend aan p. 3. Success 18-72 point, Success Title 18-72 point, Success Bold 10-72 point, Success Bold Open 18-60 point. Geniet in grijs omslag. º LPBR 405

‘Op de volgende bladzijden toonen wij U eene nieuwe letterserie en eenige harer toepassingen ...’. Bovenstaande titel ontleend aan p. [94].

¶ 1159 | Tiffany/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1908]. [4] p.; vouwblad (29,7 cm). Inleidend schrijven op p. [1]; titel ontleend aan kop p. [2]. Verscheen ook in ‘Typografische mededeelingen’, 4 [1908] pp. [93-96]. Ingeplakt in ‘Letterproef der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode’, 1907 (cat.nr. 330) ex. a en b, tussen C72 en C73. º LPG 36a; LPG 36b

¶ 1160 | Tiffany, nieuwe, fraaie lettersoort voor visite-kaarten. Typografische mededeelingen, 4 [1908] pp. [100m-p]. Rechtsboven in druk: ‘Bijvoegsel Typ. Med. No.12 van 1 Dec. 1908’.

¶ 1161 | Tiffany, nieuwe, fraaie lettersoort voor Visite-Kaarten: hoe men Tiffany gebruikt en misbruikt/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1908]. [4] p.; 23 cm. Verscheen ook als bijvoegsel van ‘Typografische mededeelingen’, 4 [1908] nr. 12 (1 december). Ingeplakt in ‘Letterproef der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode’, 1907 (cat.nr. 330) ex. a, tussen C72 en C73. º LPG 36a

¶ 1162 | Tiffany. Typografische mededeelingen, 5 [1909] pp. [9-12]. Titel ontleend aan p. [9].

¶ 1163 | Tiffany en halfvette Tiffany. Typografische mededeelingen, 5 [1909] pp. [104-107]. Koptitel p. [105].

¶ 1164 | Tiffany. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. 13. Koptitels: ‘Halfvette Tiffany’, ‘Tiffany’.

Tiffany

¶ 1158 | Tiffany.

¶ 1165 | Tiffany en halfvette Tiffany. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [72].

Typografische mededeelingen, 4 [1908] pp. [93-96]. [Tiffany is Tiffany (Typo) shaded van American Type Founders].

¶ 1166 | Tiffany. Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 113.

lettergieterij ‘amsterdam’ 209

¶ 1167 | Tiffany. Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 147. ¶ 1168 | Tiffany. Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 162. Tevens ‘Halfvette Tiffany’.

¶ 1169 | Tiffany. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 157. ¶ 1170 | Tiffany en halfvette Tiffany. Typografische mededeelingen, 9 [1913] pp. 82-83.

Ook afzonderlijk verschenen met afwijkende steunkleur en in grijs omslag geniet. º LPBR 384a; LPBR 384b; LPBR 384c

¶ 1181 | Transito, moderne letter voor slagregels (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam, Bilderdijkstraat 157-165). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1930]. [8] p.; vouwblad (27 cm). ‘Ontwerp van letter en proef door Jan Tschichold’. º LPBR 382a; LPBR 382b

Koptitel p. 82.

¶ 1171 | Tiffany. Typografische mededeelingen, 10 [1914] p. 135.

¶ 1172 | Tiffany en halfvette Tiffany. Typografische mededeelingen, 10 [1914] p. 86.

Visite

¶ 1182 | Fantasieletter Visite. Typografische mededeelingen, 7 [1911] pp. 164-[164a]. [Visite is Title Shaded Litho van Inland Type Foundry].

¶ 1173 | Tiffany. Typografische mededeelingen, 11 [1915] p. 66.

¶ 1183 | Fantasieletter Visite. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 26.

¶ 1174 | Tiffany. Typografische mededeelingen, 11 [1915] p. 155.

¶ 1184 | Fantasieletter Visite. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 34.

¶ 1175 | Tiffany. Typografische mededeelingen, 13 [1917] p. 153.

¶ 1185 | ‘Visite’. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 93.

¶ 1176 | Tiffany. Typografische mededeelingen, 14 [1918] p. 101. ¶ 1177 | Tiffany. Typografische mededeelingen, 15 [1919] p. 111. ¶ 1178 | Tiffany. Typografische mededeelingen, 22 [1926] p. 107. Transito

¶ 1179 | Transito (Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode). [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1930?]. [4] p.; vouwblad (21,7 cm). Vermoedelijk eerste proef. Gedrukt in zwart en blauw op zilverkleurig papier. 7 corpsen. º LPBR 383a; LPBR 383b

¶ 1180 | Transito, moderne letter voor slagregels Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1930]. [8] p.; 27 cm. Typografische mededeelingen, 26 [1930] pp. [113-120].

Back of Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Transito, [ca. 1930]. Cat.nr. 1181.

210 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 1186 | Visite. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 157.

¶ 1204 | Visite. Typografische mededeelingen, 20 [1924] p. 22.

¶ 1187 | Visite-kaartjes: Nieuwjaar nadert! ... Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 161.

¶ 1205 | Visite. Typografische mededeelingen, 20 [1924] p. 33.

¶ 1188 | ‘Visite’. Typografische mededeelingen, 9 [1913] p. 35.

¶ 1206 | Visite. Typografische mededeelingen, 20 [1924] p. 81.

¶ 1189 | Visite. Typografische mededeelingen, 9 [1913] pp. 80-81.

¶ 1207 | Visite. Typografische mededeelingen, 21 [1925] p. 91.

Koptitel p. 80.

¶ 1190 | ‘Visite’.

¶ 1208 | Visite. Typografische mededeelingen, 21 [1925] p. 137.

Typografische mededeelingen, 9 [1913] p. 154.

¶ 1191 | Visite.

¶ 1209 | Visite. Typografische mededeelingen, 22 [1926] p. 106.

Typografische mededeelingen, 9 [1913] p. 136.

¶ 1192 | Visite. Typografische mededeelingen, 10 [1914] p. 87. ¶ 1193 | Visite.

Antieken

¶ 1210 | Antieke kapitaaltjes (breede halfvette). Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 7.

Typografische mededeelingen, 10 [1914] p. 133.

¶ 1194 | Visite. Typografische mededeelingen, 11 [1915] p. 159.

¶ 1195 | Visite. Typografische mededeelingen, 12 [1916] p. 55. ¶ 1196 | Visite. Typografische mededeelingen, 13 [1917] pp. 124-125.

¶ 1211 | Breede Antieke. Typografische mededeelingen, 2 [1906] pp. [76-77]. Fictieve titel. Koptitels: ‘Breede magere Antieke’ (p. [76]), ‘Breede halfvette Antieke’ (p. [77]).

¶ 1212 | Breede halfvette Antieke. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. [64c].

Koptitel p. 124.

¶ 1213 | Breede magere Antieke. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. [96a].

¶ 1197 | Visite. Typografische mededeelingen, 13 [1917] p. 153.

¶ 1214 | Smalle halfvette Antieke. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 79.

¶ 1198 | Visite. Typografische mededeelingen, 14 [1918] p. 101.

¶ 1215 | Antieke kapitaaltjes. Typografische mededeelingen, 3 [1907] pp. [16-17].

¶ 1199 | Visite.

Koptitel p. [17]. Bevat brede magere en brede halfvette. Toepassingen op p. [16].

Typografische mededeelingen, 15 [1919] p. 111.

¶ 1200 | Visite. Typografische mededeelingen, 17 [1921] p. 4. ¶ 1201 | Visite. Typografische mededeelingen, 17 [1921] p. 105. ¶ 1202 | Visite. Typografische mededeelingen, 18 [1922] p. 68. ¶ 1203 | Visite. Typografische mededeelingen, 19 [1923] p. 32.

¶ 1216 | Breede halfvette Antieke kapitaaltjes. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’], [ca. 1908]. [1] bl.; plano (32,7 cm). Titel ontleend aan bovenste kopje. Interne lijst L.A. (1968) geeft 1908 als verschijningsjaar Antieke, brede magere en halfvette. Bevat tevens ‘Breede magere Antieke kapitaaltjes’ en toepassingen. º LPBR 781

lettergieterij ‘amsterdam’ 211

¶ 1217 | Breede magere Antieke. Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [68k]. ¶ 1218 | Breede vette Antieke.

º LPBR 421a; LPBR 421b

¶ 1226 | Breede vette Antieke. Typografische mededeelingen, 6 [1910] pp. [44b-c].

Typografische mededeelingen, 4 [1908] pp. [16-17].

¶ 1219 | Breede vette Antieke kapitalen.

¶ 1227 | Smalle vette Antieke. Typografische mededeelingen, 6 [1910] pp. [52j-k].

Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [27].

¶ 1220 | Breede vette Antieke kapitalen/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1908]. [3] p.; 30 cm. Koptitel p. [1]; koptitels pp. [2-3]: ‘Breede vette Antieke’. Zetsel p. [1] ook gebruikt voor ‘Typografische mededeelingen’, 4 [1908] p. [27]. Ingeplakt in ‘Letterproef der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode’, 1907 (cat.nr. 330) tussen C20 en C21. º LPG 36a

¶ 1228 | Breede vette Antieke. Typografische mededeelingen, 7 [1911] pp. 80-81.

¶ 1229 | Breede halfvette Antieke kapitaaltjes, zeven lettersoorten voor circa ƒ 59.-. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 66.

¶ 1230 | Omlijnde Antieke. Typografische mededeelingen, 8 [1912] pp. 114-116. Koptitel p. 114.

¶ 1231 | Omlijnde Antieke. Typografische mededeelingen, 8 [1912] pp. 132-133. Koptitel p. 132.

¶ 1221 | Antieken. Typografische mededeelingen, 5 [1909] pp. [14-15].

¶ 1232 | Breede vette Antieke.

Fictieve titel. Koptitels: ‘Royal Antieke’ (p. [14]), ‘Breede magere Antieke’ (p.14), ‘Br. halfvette Antieke’ (p. [15]), ‘Breede vette Antieke’ (p. [15]).

Typografische mededeelingen, 9 [1913] pp. 100-101.

¶ 1233 | Omlijnde Antieke. Typografische mededeelingen, 9 [1913] pp. 122-123.

¶ 1222 | Antieken. Typografische mededeelingen, 5 [1909] pp. [41-44].

Koptitel p. 122.

Fictive titel. Koptitels: ‘Royal Antieke’ (p. [41]), ‘Breede magere Antieke’ (p. [42]), ‘Breede halfvette Antieke’ (p. [43]), ‘Breede vette Antieke’ (p. [44]).

¶ 1234 | Antiek toch modern (Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam, Bilderdijkstraat 163-165 en Da Costakade 158-164; Rotterdam, Leuvehaven 85. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1914?]. 24 p.; 19,8 cm.

¶ 1223 | Breede halfvette Antieke kapitaaltjes. Typografische mededeelingen, 5 [1909] pp. [88j-k]. Tevens ‘Breede magere Antieke kapitaaltjes’ (p. [88j]).

Koptitels pp. [102-103]: ‘Smalle vette Antieke’.

Omslagtitel. Afbeelding bedrijfspand op titelpagina toont uitbreiding van 1913; op verschillende plaatsen in hs. jaartal 1914. Schreeflozen. Geniet in lichtgetint omslag. º LPBR 430a; LPBR 430b

¶ 1225 | Antieken/ Lettergieterij ‘Amsterdam’

¶ 1235 | Antieken.

¶ 1224 | Onze Antieken zijn in den laatsten tijd met vele nieuwe seriën verrijkt ... Typografische mededeelingen, 5 [1909] pp. [101-103].

voorheen N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1910?]. 48 p., [8] bl., [ii] p.; 31 cm. Met achterin, op afwijkend papier, ‘Houten letter’ (bl. [1]-[8]), en prijscourant (pp. [i]-[ii]). In ‘Ons vakblad’, 1 [1910] nr. 12 (februari), p. 360 als ontvangen vermeld. Dwars doorgeniet; in geel omslag. In ex. b ontbreken polisoverzicht houten letter en prijscourant.

Typografische mededeelingen, 10 [1914] pp. 2-5. Fictieve titel. Koptitels: ‘Smalle vette Antieke’ (p. 2), ‘Breede halfvette Antieke’ (p. 3), ‘Breede vette Antieke’ (p. 4), ‘Annonce-Antieke’ (p. 5).

¶ 1236 | Breede vette Antieke. Typografische mededeelingen, 10 [1914] p. 83. ¶ 1237 | Smalle vette Antieke. Typografische mededeelingen, 11 [1915] p. [64a].

212 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 1238 | Breede vette Antieke. Typografische mededeelingen, 13 [1917] p. 38.

¶ 1248 | Brede vette Antieke, vette Antieke

¶ 1239 | Omlijnde Antieke.

Bovenstaande titel ontleend aan p. [106].

cursief. Grafische mededelingen, 9 [1952] pp. [105-108].

Typografische mededeelingen, 13 [1917] pp. 106-107. Koptitel p. 106.

¶ 1240 | Smalle vette Antieke. Typografische mededeelingen, 13 [1917] p. 70. ¶ 1241 | Halfvette Antieke. Typografische mededeelingen, 14 [1918] pp. 52-53. Fictieve titel. Koptitels: ‘Smalle halfvette Antieke’ (p. 52), ‘Breede halfvette Antieke’ (p. 53).

¶ 1242 | Smalle vette Antieke. Typografische mededeelingen, 14 [1918] p. [0]. Binnenzijde omslag.

¶ 1243 | Antieken. Typografische mededeelingen, 15 [1919] pp. 64-65, 68-69, 72-73, 76-77. Fictieve titel. Koptitels: ‘Royal Antieke’ (p. 64), ‘Breede magere Antieke’ (p. 64), ‘Breede halfvette Antieke’ (p. 65), ‘Breede vette Antieke’ (p. 68), ‘Annonce-Antieke’ (p. 69), ‘Smalle Antieke’ (p. 69), ‘Compresse Antieke’ (p. 72), ‘Verlengde vette Antieke’ (p. 72), ‘Smalle vette Antieke’ (p. 73), ‘Smalle halfvette Antieke’ (p. 76), ‘Omlijnde Antieke’ (p. 76), ‘Halfv. Kaart-Antieke Kapitalen’ (p. 77), ‘Kaart-Antieke’ (p. 77).

¶ 1244 | Onze Antieken mogen zeker om haar veelzijdige bruikbaarheid voor alle mogelijke drukwerken een der meest practische letterfamilies genoemd worden ... Typografische mededeelingen, 18 [1922] pp. [11]-18.

¶ 1245 | Antieken. Typografische mededeelingen, 19 [1923] pp. [54-55]. Fictieve titel. Koptitels: ‘Smalle vette Antieke’ (p. [54]), ‘Compresse Antieke’ (p. [55]), ‘Verlengde vette Antieke’ (p. [55]).

¶ 1249 | Ontwerpers en zetters: moesten zich vaak behelpen met een beperkte letterkeus ... (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode, Amsterdam-W., Bilderdijkstraat 163 ...). (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1952]. [4] p.; vouwblad (22 cm). Verscheen ook in ‘Grafische mededelingen’, 9 [1952] pp. [105-108]. Bevat brede vette Antieke en vette Antieke cursief. º LPBR 83a; LPBR 83b

¶ 1250 | Mercator en daarmee verwante schreeflozen (n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-w, telefoon 81313). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1958). 24 p.; 28,9 cm. Franse uitgave verscheen als: ‘Mercator et antiques apparentées’, 1958 (cat.nr. 1251). Rechtsonder op achterzijde omslag code: 58.4.10.1.0. Geniet in omslag. º LPBR 275

¶ 1251 | Mercator et antiques apparentées (Fonderie de caractères ‘Amsterdam’, Pays-Bas). (Amsterdam), (Fonderie de caractères ‘Amsterdam’), (1958). 24 p.; 29 cm. Titel ook in het Duits en Engels. Nederlandse uitgave verscheen als: ‘Mercator en daarmee verwante schreeflozen’, 1958 (cat.nr. 1250). Rechtsonder op achterzijde omslag code: 58.4.37.1.2. Geniet in omslag. º LPBR 276

Biljetletter

¶ 1246 | Vette Antieke cursief/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1938?]. [6] p.; vouwblad (22 cm). Op achterzijde in hs.: 25 X ‘38. º LPBR 82

¶ 1247 | Smalle Antieken. Grafische mededelingen, 8 [1951] pp. [55-58]. Bovenstaande titel ontleend aan p. [58].

¶ 1252 | Biljetletter- en houten letter-proef/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1907]. Pp. B1-21, E1-21; 30,5 cm. Omslagtitel. Verscheen ook als onderdeel van ‘Letterproef ...’, 1907 (cat.nr. 330). Met ‘Prijscourant van biljetletter en houten letter’. Gebrocheerd in omslag. º LPBR 607a; LPBR 607b

lettergieterij ‘amsterdam’ 213

¶ 1253 | Houten-letter/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1907]. Pp. E1-21; 30,4 cm. Verscheen ook als onderdeel van ‘Letterproef ...’, 1907 (cat.nr. 330). Dwars doorgeniet; in onbedrukt omslag. º LPBR 605

¶ 1258 | Hidalgo, Holland, smalle Nobel Antieke: 3 moderne houten letters. Grafische mededelingen, 7 [1949] p. [6a]. Meegebonden vouwblad. Koptitel: ‘Enige toepassingen van onze drie series houten letter’.

Binderijmateriaal

¶ 1254 | Proeven van houten letter/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode (Amsterdam, Rotterdam). (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1911]. [iv], 147 p.; 28,4 cm. Titel ook op omslag met toevoeging ‘Amsterdam, Rotterdam’. Op omslag toepassing van Amstel-romein (1911); waarschijnlijk titeluitgave van een buitenlandse (Duitse?) proef: alle bladen met kopregel ‘Holzschriften, Caractères en bois, Wood types, Caracteres de madera’. ‘InhaltsVerzeichnis’ op pp. 145-146. ‘Prijs-lijst in centen’ op p. [iii]. Geniet; in grijs omslag. Ex. b met meegeniet ‘Druckfehler-Berichtigung’. Ex. b: pp. [i-iv] ontbreken. º LPBR 606a; LPBR 606b

¶ 1255 | Proeven van houten letter en randen/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam; telef.interc. 28500, Rotterdam, telef.interc. 5335, Den Haag, telef.interc. 70424. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1925]. [32] bl.; 48 cm. Met Lux (1924). Aan kop geniet, in omslag. º LPPL 48

¶ 1256 | Houten letter van eigen fabrikaat: hard kopsch perenhout, krimpen trekvrij, scherpe snit: London-serie ... smalle Nobel-antieke ... N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1938?]. Ongepag.; vouwblad (50 cm). Koptitel (opengevouwen): ‘Houten letter’. Op twee ex. in hs. rechtsonder: Maart 1938. º LPPL 72a; LPPL 72b; LPPL 72c

¶ 1257 | Houten letter der L.A. voor uw aanplakbiljetten! Eigen fabrikaat: corpsen 6 t/m 60 aug. Grafische mededeelingen, 2 [1941] p. 128. Achterzijde omslag.

¶ 1259 | Letterproef voor boekbinders uit de lettergieterij van N. Tetterode, te Rotterdam. (Rotterdam), (Tetterode), 1851. [8] bl.; 21 cm. Klein Mediaan 8o: [A]8 = 8 bl. Omslagtitel. Met cahiersteek in omslag. º LPBR 601 See illustration p. 214.

¶ 1260 | Moderne letters voor persvergulden/ n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1952?]. 60 p.; 21,1 cm. ‘Om aan de veelvuldig herhaalde wensen van onze binnenen buitenlandse relaties te voldoen, hebben wij tot uitgave van deze beknopte letterproef voor persverguldletter besloten’. Op pp. 42-59: ‘Prijzen en condities’. In hs.: 14-2-52. Garenloos gebrocheerd in omslag. º LPBR 287a; LPBR 287b

¶ 1261 | Moderne verguldletter/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-West, telefoon 81313. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1960]. [2] p.; 27,8 cm. Koptitel. º LPBR 288

Cijfers en tekens

¶ 1262 | Diverse tekens. [Amsterdam?], [Tetterode?], [ca. 1860?]. [1] bl.; plano (30,3 cm). Groot Mediaan 4o: 1 blad. Zonder koptitel. Bovenstaande titel ontleend aan blad in ‘Letterproef ... 1e supplement’ (1857, cat.nr. 303). Datering: één ex. in Tetterode-bundel van ca. 1860 gebonden (cat.nr. 305); formaat komt overeen met ‘Letter-

214 lettergieterij ‘amsterdam’

º LPBR 503

¶ 1265 | Kalendertijd nadert: enkele voorbeelden uit onze groote collectie kalendercijfers ... Typografische mededeelingen, 22 [1926] p. [96b]. Achterzijde omslag.

¶ 1266 | Diverse teekens niet opgenomen in Letterproef 1932/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1933]. [20] p.; 23,5 cm. Royaal 8o: [A]10 = 10 bl. Geniet in omslag. º LPBR 499

¶ 1267 | Schaak- en damspel-figuren/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Amsterdam, Rotterdam, Den Haag. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1936]. [4] p.; vouwblad (19 cm). In zetvoorbeeld eindstand van partij tussen Aljechin en Euwe van 15 december 1935. Schaakspelfiguren serie I (corps 24) en serie II (corps 18); damspelfiguren serie B (corps 16) en serie C (corps 12). º LPBR 496a; LPBR 496b; LPBR 496c

N. Tetterode, Letterproef voor boekbinders, 1851. Cat.nr. 1259.

proef ... 4e supplement’ (1864?, cat.nr. 307) en ‘Letterproef ... 5e supplement’ (1866?, cat.nr. 308). º LPBR 504; LPG 25 (1)

¶ 1263 | Numeroteur proef. [Amsterdam], [Amsterdamsche Lettergieterij], [ca. 1900]. [4] p.; 49,3 cm. Fictieve titel. º LPPL 52

¶ 1264 | Breukcijfers ... teekens ... accolades in lettermetaal/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1905]. [3] bl.; 28,7 cm. Titel aan kopjes ontleend. Koppen, firmanaam etc., gezet uit Romaans (Amsterdamsche Lettergieterij ca. 1900). Accolades corps 6, nr. 1 tot 52; breuken en div. tekens. Fotokopie van origineel bij Tetterode Nederland.

¶ 1268 | Overzicht van tabel- en kalendercijfers/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode; Amsterdam, Rotterdam, Den Haag. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1959]. 35 p.; 24 cm. Met 2 bijlagen: aanbiedingsbrief gedateerd juli 1959 en antwoordkaart. Geniet in rood omslag. º LPBR 471

Exoten

¶ 1269 | Spécimen des caractères de la langue de Macassar et de la langue Bouguie (dans l’île de Célèbes, Indes Néerlandaises,) gravés et fondus par N. Tetterode, fondeur en caractères à Rotterdam, sous la direction de Mr. H.C. Millies, à Amsterdam. (Rotterdam), (Tetterode), [ca. 1852]. [1] bl.; plano (55,7 cm). Mediaan 1o: 1 blad. Koptitel. Druk: Rotterdam, Imprimerie de M. Wyt & Fils. º LPPL 71

lettergieterij ‘amsterdam’ 215

¶ 1270 | Spécimen des caractères de la langue des

In hs. onder titel: ‘voor N: Tetterode Amsterdam’.

Bataks, de l’île de Sumatra/gravés et fondus par N. Tetterode, fondeur en caractères à Rotterdam, sous la direction de Mr. H.C. Millies à Amsterdam. (Rotterdam), (Tetterode), [ca. 1855]. [1] bl.; plano (52,7 cm).

º LPBR 266

Klein Mediaan 1o: 1 blad. Koptitel. Druk: Rotterdam, Imprimerie de M. Wyt & Fils. ‘Proeven van oostersche schriften’, 1910 (cat.nr. 1285) vermeldt 1855 als het jaar van het snijden van het Bataks. Ex. a zonder ornamentrand (niet afgesneden) en vermelding drukker. º LPPL 70a; LPPL 70b

¶ 1271 | Types Japonais, dites Katakana/gravés et fondus par N. Tetterode, fondeur en caractères à Rotterdam, d’apres les dessins de Mr. J. Hoffmann, à Leide. (Rotterdam), (Tetterode), [1856]. [1] bl.; plano (34,5x43,9 cm). Oblong Schrijf 1o: 1 blad. Koptitel. Druk: Rotterdam. Imprimerie de M. Wyt & Fils. ‘Proeven van oostersche schriften’, 1910 (cat.nr. 1285) vermeldt 1856–1860 als de jaren van het snijden van het Japans Kata-kána. Alphabet Japonais; L’i-ro-fa Japonais. º LPPL 68

¶ 1272 | Types Japonais, dits Katakana/gravés et fondus par N. Tetterode, fondeur en caractères à Rotterdam, sous la direction de Mr. J. Hoffman, à Leide. (Rotterdam), (Tetterode), 1856, Juin. [1] bl.; plano (35,7x43cm). Oblong Schrijf 1o: 1 blad. Koptitel. Druk: Rotterdam. Imprimerie de M Wyt & Fils. Gedrukt op porseleinpapier. Alphabet Japonais; L’i-ro-fa Japonais. º LPPL 69

¶ 1273 | Mandailiengsch van het eiland Sumatra: gegraveerd onder toezigt van professor H.C. Millies. [Amsterdam], [Tetterode], [ca. 1857]. [1] bl.; plano (26,7 cm). Klein Mediaan 4o: 1 blad. ‘NB. Eene gravure van het Mandailiengsch en Bataksch op 2/ dezer grootte is bijna gereed’. 3 Koptitel. ‘Proeven van oostersche schriften’, 1910 (cat.nr. 1285) noemt 1855 als het jaar van het snijden van deze corpsen Mandailiengs en Bataks.

¶ 1274 | Proefdruk van een stel Chinesche drukletters: uit China ontboden door J. Hoffmann. Leiden, (Sythoff ), 1859, Januarij. 18 bl.; 26,6 cm. Klein Mediaan 4o: [A]-[D]4 [E]2 = 18 bl. Omslagtitel. Gedrukt bij A.W. Sythoff, Leiden. Geen gieterij-proef; Tetterode heeft het lettermateriaal wel gemaakt. Ex. b: aantekeningen in hs. Gebrocheerd in omslag. Ex. b later gekartonneerd. º LPBR 602a; LPBR 602b

¶ 1275 | Catalogus van Chinesche matrijzen en drukletters: krachtens magtiging van Z.M. den Koning en op last van Z.E. den minister van staat, minister van koloniën J.J. Rochussen vervaardigd onder toezigt van den hoogleeraar, translateur van het Nederlandsch Indisch gouvernement voor de Japansche en Chinesche talen Dr. J.J. Hoffmann/ Lettergieterij van N. Tetterode te Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), 1860. [ii] bl., 45 p.; 29 cm.

Groot Mediaan 4o: π2 [A]-[F]4 = 26 bl., F4 ongepag. Gedrukt bij A.W. Sythoff te Leiden. Bigmore & Wyman I, p. 334. Ex. b in blauw linnen stempelband, rondom verguld; ex. a en c gebrocheerd in grijs omslag. Ex. b en c met meegebonden ‘Mededeeling van J. Hoffmann, aangaande de Chinesche matrijzen en drukletters ...’, 1860 (afz. gecat., cat.nr. 1621). º LPBR 603a; LPBR 603b; 469 A 27 [= ex. c]

¶ 1276 | Chinese printing-types founded in the Netherlands: a new synopsis, with the addition of all the recently acquired characters/ by Dr. J. Hoffmann. Amsterdam, Type-foundry of N. Tetterode, 1864. x, 24 p.; 28,4 cm.

Groot Post 4o: collatie onzeker, waarschijnlijk π4 [A]-[G]2 = 18 bl., G2 blanco. Met inleiding van J. Hoffmann in het Nederlands en Engels. Engelse titel op p. [iii]. Tweede titelblad in het Nederlands: ‘Chinesche drukletters vervaardigd in Nederland ...’ (p. [ii]). Printed by A.W. Sythoff, Leiden. Met aantekeningen en nummering in hs. Later geniet in blauwe, voorbedrukte map; titel en jaartal in hs. π1.4, A, C, E, G niet meer conjugaat. º LPBR 604

216 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 1277 | Catalogue raisonné de types Egyptiens Hiératiques de la fonderie de N. Tetterode, à Amsterdam. Dessinés par W. Pleyte. Leide, E.J. Brill, 1865. Pp. [1*]-[4*], [i], ii-vi, [vii]-[viii], [1], 2-40, [41]-[46]; 28 cm. Klein Mediaan 4o: [*]4 2*2 1-44 52 62 [7] [8] [9] = 29 bl. ($1-2, $2 gesigneerde $*, –2*2, 52 en 62). Katernen 7-9 zijn eenzijdig bedrukte uitslaande bladen. Geen gieterij-proef maar waarschijnlijk wel eerste proef van dit lettertype. Ex. b en c gebrocheerd in grijsbruin omslag. Ex. a nieuw gebonden. º LPBR 453a; LPBR 453b; 367 B 23 [= ex. c]; LPG 67

¶ 1278 | Orientalische Schriften von N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [1865?]. [2] bl.; 26,5 cm. Royaal 4o: [A]2 = 2 bl. Retrograad gevouwen (Hebreeuwse vouwwijze); op A1r & A2v bedrukt. ‘Im Schnitt: Hieratisch. Hieroglyphisch. Coptisch. Syrisch.’ (A2). Koptitel. ‘Druck von C.A. Spin & Sohn.’ (A1). Datering: lettertypen ‘im Schnitt’ komen niet voor in ‘Letterproef ... 4e supplement’ (1864?, cat.nr. 307), maar wel in ‘Letterproef ... 5e supplement’ (1866?, cat.nr. 308); het Hieratisch is in 1865 verschenen. Eerder los ingesloten in bundel Tetterode-proeven (cat.nr. 300). Uit beide bladen fragment gesneden; bladen niet meer conjugaat: ontbrekende lettertypen ‘Arabisch. Doppel Bourgeois. (corps 18).’ en ‘Malaysch. Cicero. (corps 12).’ Zie bijgelegde fotokopie van ex. uit coll. Museum Enschedé (doos 46: TET). º LPBR 445

¶ 1279 | Chinese printing-types founded in the Netherlands: a new synopsis, with the addition of all the recently acquired characters by Dr. J.J. Hoffmann/ Type-foundry of N. Tetterode, Amsterdam; printed by E.J. Brill, Leiden. (Amsterdam), (Tetterode), 1875. [i] bl., 24 p.; 30,2 cm. Groot Mediaan 4o: π1 [A]-[C]4 = 13 bl. Gebrocheerd in crèmekleurig omslag. º LPBR 448

¶ 1280 | Catalogue of oriental types manufactured by N. Tetterode, Type-founder. Amsterdam, (Tetterode), [1882]. [vi] p., [31] bl.; 24,3 cm. Royaal 8o: [A]34 = 34 bl.

Prijscourant op pp. [v-vi]. Met 1 bijlage: aanbevelingsbrief in het Engels, gedateerd ‘... 1882’. Ex. d met op achterzijde titelpagina ingeplakt handgeschreven brief (juni 1899) over aanvraag Chinees. Prov. ex. e: monogram van S.H. de R[oos] op achterzijde voorplat gestempeld. Rood linnen stempelband. Ex. d: 2 bladen ingeplakt na bl. [17]: overzicht kastindeling ‘Onder- en bovenkast voor Augustijn Javaansch’ en bl. 73 uit Joh. Enschedé & Zonen, ‘Proeve van de drukletteren ...’, tweede deel, ca. 1882 (cat.nr. 54): 4 corpsen Javaans, met kop, rand en bladnummer weggesneden. Aanbevelingsbrief 1882 alleen in ex. c. º LP 19a; LP 19b; LP 19c; LP 19d; LP 19e

¶ 1281 | Stalen stempels en matrijzen van Boegineesch cijferschrift: in staal gegraveerd, in matrijs gebracht en gegoten voor rekening van de hh. C.A. Spin & Zn., onder leiding van den heer dr. B.F. Matthes, Juni 1883. [Amsterdam], [Tetterode], (1883, Juni). [1] bl.; plano (27,7 cm). Klein Mediaan 4o: 1 blad. Gevergeerd papier zonder watermerk (in uba-ex.). Gestempeld: ‘N. Tetterode, lettergieterij, stempelfabriek, Amsterdam, Jul 1883’. º LPBR 106

¶ 1282 | Chineesch op corps 16 of 14/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1905]. [1] bl.; plano (26,3 cm). Koptitel. º LPBR 452a; LPBR 452b

¶ 1283 | Nieuw Javaansch/gesneden door de Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163-165, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1909, Aug.). 20 p. + pp. [18a-d]; 22,6 cm. Schrijf 4o: [A]10 [B]2 = 12 bl. Voorwoord gedateerd: Aug. 1909. Nieuw Javaansch nr. 1 en Groot Javaansch cursief nr. 2. Met cahiersteek in bruin omslag. Ex. e: los achterin ‘Javaansch ontworpen door P.J.W. Oly’, 1908 (cat.nr. 1643), met ingeplakt doubletten van fols A1-2, 9-10, B1-2. º LPBR 451a; LPBR 451b; LPBR 451c; A.G. V 11; LPG 66 [= ex. e]

¶ 1284 | Proeve van een nieuw Javaansch schrift op Tekst corps (zuiver Didot-systeem) Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode.

lettergieterij ‘amsterdam’ 217

Met achterin ingeplakt prijscourant ([2] pp., 8χ). Los ingesloten in ex. a: fotokopieën van brieven etc. uit ex. van P.J.W. Oly in coll. Tetterode Nederland. Bruin linnen stempelband met op achterplat: ‘Boekdrukkerij E.J. Brill, Leiden’, ‘S.H. de R[oos]’, ‘Boekbinderij Stokkink & van Lith, Amsterdam’. Ex. d met ingeplakt ‘Nieuwe Javaansche drukletter no.3, corps 12’, 1912 (cat.nr. 1286). Pp. 40b-c alleen in ex. c en e. º LPG 65a; LPG 65b; LPG 65c; LPG 65d; 1070 A 15 [= ex. e]; 357 D 36; DOG 363; FG 87-212

¶ 1286 | Nieuwe Javaansche drukletter no.3, corps 12/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode, Amsterdam, Rotterdam. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1912, Juni). [8] p.; 22,6 cm.

N. Tetterode, Stalen stempels en matrijzen van Boegineesch cijferschrift, 1883. Cat.nr. 1281.

[Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1909]. [1] bl.; plano (26,2 cm). Koptitel. In hs. op voorzijde: 1909. Ex. b ingeplakt in ‘Javaansch ontworpen door P.J.W. Oly’, 1908 (cat.nr. 1643). º LPBR 449; LPG 66 [= ex. b]

¶ 1285 | Proeven van oostersche schriften/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163/ 165, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1910]. 133 p. + pp. 40a-c, 42a, 44a, 46a, 98[a]; 31,0 cm. Groot Mediaan 4o: [A]-[E]4 [F]4(F1+χ-3χ1, F2+4χ1, F3+5χ1, F4+6χ1) [G]-[M]4 [N]4(N2+7χ1) [O]-[R]4 8χ1 = 76 bl. A1 blanco; 8χ ongepag. Pp. 40a, 42a, 44a en 46a (χ, 4-6χ) komen ook in prijslijst voor; p. 98 [a] (7χ) komt wel in prijslijst voor, maar is daar kennelijk achteraf toegevoegd; pp. 40b-c (2χ-3χ) bevattende resp. Arabisch nrs. 13 en 14 komen in prijslijst niet voor en ontbreken ook in veel exemplaren. Proefbladen alleen op recto’s bedrukt. ‘Typografische Mededeelingen’, 6 [1910] nr. 4 (april), p. [29]: ‘Wij zijn zoo gelukkig eindelijk te kunnen aankondigen, dat onze complete proef van Oostersche Schriften na jaren van voorbereiding eindelijk gereed is gekomen ...’.

Uit de inleiding: ‘De Heer Penninga stelde een Javaansch schrift samen, vereenvoudigd van teekening en omvattende slechts een 40-tal verschillende soorten’. Inleiding gedateerd juni 1912. Geniet in lichtblauw omslag. Ex. b zonder omslag gebonden in ‘Proeven van oostersche schriften’, 1910 (cat.nr. 1285, ex. d), voor p. 91. º LPBR 450; LPG 65d [= ex. b]

¶ 1287 | Russisch. Typografische mededeelingen, 21 [1925] p. 24. Bevat Russisch Romaansch, Russisch Romaansch cursief en halfvette Russisch Romaansch.

¶ 1288 | Hebreeuwsch ... Rabbijnsch of Rassie/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1926]. [2] bl.; 22,5 cm. De L.A. kocht in 1917 de matrijzen van deze lettertypen van drukkerij Levisson, Amsterdam, opvolger van de familie Proops, die weer de opvolger was van de familie Athias. Zonder titelblad. Bovenstaande titel samengesteld uit koppen. Eén exemplaar van bl. [2] met in hs. jaartal 1926; nummers van lettertypen op bl. [1] (nrs. 2394-2396) wijzen op ca. 1927; koppen gezet in Hollandse Mediaeval. Losse (8o-)bladen (2 ex. van bl. [1], 3 ex. van bl. [2]). º LPBR 447

¶ 1289 | Techiyah Hebrew/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1939]. [1] bl.; plano (22,5 cm). Schreefloos Hebreeuws lettertype van Dick Dooijes. Koptitel (in Nobel).

218 lettergieterij ‘amsterdam’

Dick Dooijes, ‘Mijn leven met letters’, 1991, p. 35, noemt jaren 1935–1939 als ontstaansperiode van dit letterontwerp. 12 schriften: nr. 2953 (corps 6) tot nr. 2862 (corps 60). Met 1 bijlage: onder- en boven-vocalen (in hs.: corps 20). º LPBR 446

¶ 1290 | Nea Stoicheia: Lasso, Archaïka, Iris/ Stoicheiochutèriou Amsterdam, Ollandias; Lettergieterij ‘Amsterdam’. [Amsterdam], (Stoicheiochutèriou ‘Amsterdam’), [ca. 1955?]. [6] p.; vouwblad (21,7 cm). Onderaan achterzijde: ‘Sousmatzian & Kesisian, Thes/nikè tèl. 2709 – Athènai tèl. 25266’. Met Lasso (ATF Balloon), door L.A. in 1952 uitgegeven. Bevat 4 Griekse lettertypen: Lasso, Archaïka (= Kaart Antieke kapitaaltjes), Isis, Grotesk (= Smalle Vette Antieke kapitalen). º LPBR 454

¶ 1290a | Hadassah, a new Hebrew type/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1958]. [8] p.; 20,8 cm. Titel ook in het Hebreeuws (p. [8]). ‘In this leaflet we present a preliminary specimen of the ten point Hadassah Hebrew, cut by the Lettergieterij “Amsterdam” and designed by H. Friedlaender, director of the “Hadassah Apprentice School of Printing” at Jerusalem’ (p. [2]). Datering: ‘The Hadassah Apprentice School of Printing ... is happy and proud to introduce – in the year of Israel’s 10th anniversary celebration – a new Hebrew typeface ...’ (p. [4]). Bevat ‘normal’, ‘cursive’ en ‘bold’. º LPBR 838

¶ 1291 | Het nieuwe Hadassah-Hebreeuws van Henri Friedlaender. Grafische mededelingen, 17 [1960] pp. 10-11. Initialen

¶ 1292 | Florentijnsche initialen. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 61.

¶ 1293 | Mediaeval initialen/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163-165, Amsterdam; telegramadres: Lettergieterij; telefoonnummer 513. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1907]. [1] bl.; 32,7 cm.

Verscheen ook in ‘Typografische mededeelingen’, 3 [1907] p. [39]. Serie I (corps 48), serie II (corps 66). º LPBR 267

¶ 1294 | Mediaeval initialen. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [39]. ¶ 1295 | Bilderdijk-initialen. Typografische mededeelingen, 4 [1908] pp. [78-79]. ¶ 1296 | Bilderdijk-initialen, ontworpen door S.H. de Roos. Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [92]. ¶ 1297 | Initiaal-clichés (uitgehold). Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [44a]. ¶ 1298 | Initiaal-clichés (uitgehold). Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [64i]. ¶ 1299 | Initiaal-clichés (uitgehold). Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [96c]. ¶ 1300 | Circulaire initialen. Typografische mededeelingen, 22 [1926] p. 136. Serie 1 en 2.

¶ 1301 | De volgende initialen zijn op het ogenblik leverbaar: Erasmus initialen serie i ... Erasmus initialen serie ii ... Escrito initialen serie ii ... Aigrette initialen ... voorts uiteraard alle kapitalen van de leverbare letterseries ... Grafische mededelingen, 5 [1948] p. 51. ¶ 1302 | Raffia initialen, het in de laatste jaren toenemende gebruik van versierende elementen in de typografie ... Grafische mededelingen, 10 [1952] pp. [23-26]. ¶ 1303 | Raffia initialen (n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, AmsterdamW., Bilderdijkstraat 163, tel. 020-81313, Rotterdam, Mathenesserlaan 297, tel. 01800-38287, Den Haag Toussaintkade 52, tel. 07100-337585-331453). (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1959). [6] p.; vouwblad (21,2 cm). Op achterzijde rechtsonder code: 59.1.10.1.0-. Corps 36/42, 54/60 en 72/84. º LPBR 357

lettergieterij ‘amsterdam’ 219

Lijnen

¶ 1304 | Fileten in spetie. [Amsterdam?], [Tetterode?], [ca. 1864?]. [1] bl.; plano (27,2 cm). Bijenkorf? 2o: 1 blad. Koptitel in hs. Gevergeerd papier met watermerk: leeuw in gekroonde circel met motto: ‘Pro Patria/Eendragt maakt magt’. Opgenomen als bl. [9b] in ex. c van ‘Letterproef ... 4e supplement’ (1864?, cat.nr. 307), met bladen uit periode 1852–1866. Schoongesneden tot 27,2 x 19,1 cm. º LPG 29

¶ 1305 | Vervallen. ¶ 1306 | Lijnen in letterspecie/N. Tetterode, lettergieterij, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1875]. [1] bl.; plano (25,5 cm).

¶ 1310 | Proef van koperen materieel: tabellijnen, fantasielijnen, moderne ornamenten, hoeken, accolades, fileten/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, (Bilderdijkstraat 163-165, Amsterdam, telegram-adres: Lettergieterij, interc. telefoon no. 513). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1904]. 68, 16 p.; 27,5 cm. Datering: op achterzijde omslag afbeelding van het bedrijfspand zonder derde verdieping; deze kwam gereed in 1906. In zetvoorbeelden jaartal 1904. Met achterin ‘Prijscourant van koperen materiaal der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode’ (losse exemplaren afz. gecat., cat.nr. 1699). Gebrocheerd. º LPG 60a; LPG 60b

¶ 1311 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. [80c].

Nr. 1 (corps 2) tot nr. 28 (corps 20). º LPBR 828

¶ 1312 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat).

¶ 1307 | Letter-linten/N. Tetterode, Bloemgracht, 134 ... lettergieterij, stereotypie, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1876]. [1] bl.; plano (33x41,8 cm).

¶ 1313 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat).

Oblong Schrijf 1o: 1 blad. Gedrukt bij C.A. Spin & Zoon. In zetvoorbeelden jaartallen 1876 en 1877. ‘Een stel dezer letter-linten bestaat uit eene sortering systematische koperen lijntjes en de verbindingsstukken (nr. 1 tot 40)’. º LPPL 66

een sortiment wissellijnen bevat 15 stuks ... Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. [32f ].

Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 108.

Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 96.

¶ 1314 | Koperen wissellijnen op 16 en 20 punten:

¶ 1315 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [20b].

¶ 1316 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. 92.

¶ 1308 | Lijnen in letterspecie/N. Tetterode, lettergieterij, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1880]. [1] bl.; plano (25,7 cm).

¶ 1317 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat).

Klein Mediaan 4o: 1 blad. Nr. 1 (fijn, corps 2) tot nr. 28 (wijdere wissel-, corps 20). º LPBR 480

¶ 1318 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat).

¶ 1309 | Geelkoperen lijnen, enz. [Amsterdam], [Amsterdamsche Lettergieterij], [ca. 1894?]. [1] bl.; plano (35 x 54,8 cm). Oblong Klein Mediaan 1o: 1 blad. Datering: ex. a: gebonden in ‘Letterproef ...’ van ca. 1894 (cat.nr. 320). Ex. a met titel in paars. Ex. b in tweeën gescheurd. º LPF 21a [= ex. a]; LPPL 53 [= ex. b]

Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [68b].

Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. 35.

¶ 1319 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. 51.

¶ 1320 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [28c]. Bevat tevens ‘Machinaal gegoten wit en interliniën’.

¶ 1321 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [76b].

¶ 1322 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. 100.

220 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 1323 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [12c].

¶ 1341 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 76.

¶ 1324 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. 24.

¶ 1342 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 148.

¶ 1325 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. 32.

¶ 1343 | Koperen wissellijnen op 16 en 20 punten: een sortiment wissellijnen bevat 15 stuks. Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 113.

¶ 1326 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. 52. ¶ 1327 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [60c]. ¶ 1328 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [68c]. ¶ 1329 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [68j]. ¶ 1330 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [100d]. ¶ 1331 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat).

¶ 1344 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 57. ¶ 1345 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 127. ¶ 1346 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 186. ¶ 1347 | Tintlijnen in koper, systematisch gesneden. Typografische mededeelingen, 8 [1912] pp. 174-175. ¶ 1348 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 9 [1913] p. 62.

Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [20c].

¶ 1332 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat).

¶ 1349 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 9 [1913] p. 96.

Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [20j].

¶ 1333 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat).

¶ 1350 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 9 [1913] p. 156.

Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [72c].

¶ 1334 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat).

¶ 1351 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 11 [1915] p. 98.

Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [88b].

¶ 1335 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat).

¶ 1352 | Koperen lijnen. Typografische mededeelingen, 17 [1921] p. 50.

Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [96a].

¶ 1336 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat).

¶ 1353 | Koperen lijnen. Typografische mededeelingen, 17 [1921] p. [110a].

Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [112].

¶ 1337 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat).

¶ 1354 | Fileten in geelkoper. Typografische mededeelingen, 19 [1923] p. 88.

Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [16a].

¶ 1338 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [28c].

¶ 1339 | Koperen wissellijnen op 16 en 20 punten: een sortiment wissellijnen bevat 15 stuks ... Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [44a]. ¶ 1340 | Koperen lijnen (eigen fabrikaat). Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 1.

¶ 1355 | Koperen cirkels worden door ons vervaardigd in 20 maten ... Typografische mededeelingen, 19 [1923] p. [28e]. ¶ 1356 | Koperen lijnen. Typografische mededeelingen, 19 [1923] p. [56a]. ¶ 1357 | Koperen lijnen. Typografische mededeelingen, 19 [1923] p. [84b].

lettergieterij ‘amsterdam’ 221

¶ 1358 | Koperen lijnen. Typografische mededeelingen, 20 [1924].

¶ 1371 | Een keuze uit onze uitgebreide series.

Binnenzijde omslag.

Diverse lijnen, hoeken, Annonce-randen en golflijnen.

¶ 1359 | Koperen lijnen. Typografische mededeelingen, 20 [1924] p. [56a].

¶ 1372 | L.A. koperen lijnen: gegarandeerd

Grafische mededelingen, 9 [1951] p. [39].

nauwkeurig, vlot leverbaar. Grafische mededelingen, 8 [1950] p. [32].

¶ 1360 | Koperen lijnen. Typografische mededeelingen, 20 [1924] p. [56d].

Achterzijde omslag. Tevens: ‘Koperen hoeken’.

¶ 1361 | Moderne sluitlijnen (in geelkoper): serie

¶ 1373 | Typografisch hulpmateriaal (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-W., telefoon 81313). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1954). [8] p.; vouwblad (21,4 cm).

A corps 3. Typografische mededeelingen, 20 [1924] p. 49.

¶ 1362 | Koperen lijnen. Typografische mededeelingen, 21 [1925] p. 90. ¶ 1363 | Koperen lijnen. Typografische mededeelingen, 21 [1925] p. 120.

¶ 1364 | Moderne sluitlijnen (in geelkoper): serie A corps 3. Typografische mededeelingen, 21 [1925] p. 52.

Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan inleidende tekst op voorzijde. Ontwerp proef H. Molenaar. Op achterzijde rechtsonder code: No. 54.10.101.0-. Bevat: koperen lijnen en hoeken, fileten, accolades, pijltjes, blikvangers, enz.; formaatwit, onderlegwit. º LPBR 470a; LPBR 470b

¶ 1365 | Moderne advertentie-accolades. Typografische mededeelingen, 24 [1928] pp. 36a-d. ‘Onder dezen naam brengen wij practisch materiaal op de markt, dat door knappe advertentie-teekenaars reeds met succes in practijk gebracht werd’ (p. 36a).

¶ 1366 | Koperen lijnen. Typografische mededeelingen, 25 [1929] p. 24. ¶ 1367 | Moderne advertentie-accolades.

Ornamenten

¶ 1374 | Moderne ornamenten ‘Natura’ en fantasieletter ‘Preciosa’/Amsterdamsche Lettergieterij, voorheen N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Amsterdamsche Lettergieterij), [ca. 1898]. [1] bl.; plano (36 x 53,3 cm).

Typografische mededeelingen, 27 [1931] p. 36.

Oblong Imperiaal 2o: 1 blad. In zetvoorbeelden jaartal 1898. Met in hs. kilo- en prijsaanduiding ingevuld bij Naturaornamenten. º LPPL 56

¶ 1369 | Moderne advertentie-accolades.

¶ 1375 | Florentijnsche ornamenten.

Typografische mededeelingen, 27 [1931] p. 33.

Typografische mededeelingen, 1 [1905] p. 37.

¶ 1370 | Koperen lijnen l.a. fabrikaat: la koperen lijnen munten uit door hardheid, zuivere afwerking, practische indeeling, zeer lage prijzen, van A-Z Nederlandsch fabrikaat/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1932?]. [4] p.; vouwblad (29 cm).

¶ 1376 | Clio-ornamenten.

Typografische mededeelingen, 25 [1929] p. 57.

¶ 1368 | Koperen lijnen.

Gezet uit de Atlas (1932); op voorzijde rechtsonder in hs.: Sept 1932. Met 1 bijlage: ‘Beknopte koperen lijnenproef’ (1 bl.) met ophangkoordje. º LPBR 482a; LPBR 482b

Typografische mededeelingen, 2 [1906] pp. 52-53.

¶ 1377 | Florentijnsche ornamenten. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 13.

¶ 1378 | Pictura-ornamenten, serie 10 en 11. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 51. ¶ 1379 | Clio-ornamenten. Typografische mededeelingen, 3 [1907] pp. [96-97]. Tevens ‘Clio-rand’.

222 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 1380 | Pictura-ornamenten, serie 9/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1907]. [4] p.; vouwblad (26,3 cm). Op p. [1] linksboven: ‘Voorloopige proef’. Figuren 1 tot 38. º LPBR 486

¶ 1381 | Pictura-ornamenten, serie 9.

¶ 1389 | Hollandsche ornamenten. Typografische mededeelingen, 6 [1910] pp. [49-51]. Koptitel p. [49]. Serie 1 tot 3.

¶ 1390 | Regelvulstukjes. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. 54. ¶ 1391 | Regelvulstukjes. Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 44.

Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [100c].

¶ 1382 | Pictura-ornamenten, serie 9/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1907]. [1] bl.; plano (23,6 cm).

¶ 1392 | Rosalia-versieringen, gesneden door P. Schwieger. Typografische mededeelingen, 7 [1911] pp. 165-172. Koptitel p. 165. 58 figuren, toepassingen pp. 166-172.

Figuren 1 tot 40. º LPBR 487

¶ 1393 | Rosalia-versieringen. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 59.

¶ 1383 | Hollandsche ornamenten, ontworpen

¶ 1394 | Siermateriaal/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1912]. 92 p.; 31 cm.

door S.H. de Roos/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1908]. [12] p.; 31 cm. Verscheen (op kunstdruk) ook in ‘Typografische mededeelingen’, 4 [1908] pp. [37-47]. Ex. a geniet in grijs omslag, ex. b in wijnrood omslag. º LPBR 479a; LPBR 479b

¶ 1384 | Hollandsche ornamenten, ontworpen door S.H. de Roos. Typografische mededeelingen, 4 [1908] pp. [37]-[47].

¶ 1385 | Hollandsche ornamenten, ontworpen door S.H. de Roos. Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. 67.

¶ 1386 | Bilderdijk ornamenten ontworpen door S.H. de Roos/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1909]. [16] p.; 31,0 cm. Typografische mededeelingen, 5 [1909] pp. [53]-[68]. Geniet in grijs omslag. º LPBR 95a; LPBR 95b; Inst.128:BOEK.2(Roos)

¶ 1387 | Bilderdijk-ornamenten. Typografische mededeelingen, 6 [1910] pp. [68-69].

In zetvoorbeelden jaartal 1912; geen toepassing van Hollandse Mediaeval (1912). Bevat randen, ornamenten en vignetten. Gebrocheerd in lichtgetint omslag. Ex. b met vochtschade. º LPBR 502a; LPBR 502b

¶ 1395 | Venus-ornamenten. Typografische mededeelingen, 8 [1912] pp. 112-113. Koptitel p. 112.

¶ 1396 | Venus-ornamenten. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 153. ¶ 1397 | Venus-ornamenten. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 181. ¶ 1398 | Da Costa ornamenten/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1913]. [4] p.; vouwblad (27 cm). Verscheen gepagineerd ook in ‘Typografische mededeelingen’, 9 [1913] pp. 137-140. º LPBR 476

Koptitel p. [68].

¶ 1388 | Hollandsche ornamenten. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [16]. Serie 2 en 3.

¶ 1399 | Da Costa ornamenten. Typografische mededeelingen, 9 [1913] pp. 137-140.

lettergieterij ‘amsterdam’ 223

¶ 1400 | Da Costa-ornamenten/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1913]. [1] bl.; plano (28,2 cm). Koptitel. 5 ornamenten: nr. 1 (corps 3) tot nr. 5 (corps 12, 24 en 36). Waarschijnlijk proefzetsel: minimum-hoeveelheden en prijzen met nullen ingevuld. º LPBR 475

¶ 1401 | Da Costa-ornamenten. Typografische mededeelingen, 9 [1913] p. 158. 15 figuren.

¶ 1411 | Parel ornamenten. Typografische mededeelingen, 13 [1917] pp. 141-148. ¶ 1412 | Penversieringen. Typografische mededeelingen, 13 [1917] p. [72a]. ¶ 1413 | Potgieter-ornamenten. Typografische mededeelingen, 14 [1918] p. 51. 10 figuren.

¶ 1414 | Vakschool ornamenten: meetkundig combinatie-ornament ontworpen door D. Schuitmaker, leeraar-drukker aan de ambachtsschool te ’s-Gravenhage. Typografische mededeelingen, 14 [1918] pp. 83-94.

¶ 1402 | Venus-ornamenten. Typografische mededeelingen, 9 [1913] pp. 172-173.

22 series.

Koptitel p. 172.

¶ 1415 | Renässans ornament: efter gamla,

¶ 1403 | Da Costa ornamenten.

beprövade förebilder/Stilgjuteriet Amsterdam. [Amsterdam], (Stilgjuteriet Amsterdam), [ca. 1925]. [2] p.; 27,5 cm.

Typografische mededeelingen, 10 [1914] p. 63. 15 figuren.

¶ 1404 | Da Costa ornamenten. Typografische mededeelingen, 10 [1914] p. 122. 15 figuren.

¶ 1405 | Penversieringen. Typografische mededeelingen, 10 [1914] pp. 129-132d. ¶ 1406 | Penversieringen. Typografische mededeelingen, 11 [1915] pp. 26-27. ¶ 1407 | Penversieringen. Typografische mededeelingen, 11 [1915] p. 70. ¶ 1408 | Penversieringen.

Representant för Sverige: Vilhelm Johnsen, Stockholm. º LPBR 495a; LPBR 495b; LPBR 495c

¶ 1416 | Renaissance ornamenten: gevolgd naar beproefde oude voorbeelden/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1925]. 8 p.; 26,5 cm. Binnenwerk verscheen met andere paginering ook in ‘Typografische mededeelingen’, 21 [1925] pp. 13-20. Geniet in omslag. º LPBR 494

¶ 1417 | Renaissance ornamenten: gevolgd naar beproefde oude voorbeelden. Typografische mededeelingen, 21 [1925] pp. 13-20.

Typografische mededeelingen, 11 [1915] pp. 164-[164a].

¶ 1418 | Blikvangers voor de moderne reclame!

¶ 1409 | Da Costa-ornamenten. Typografische mededeelingen, 13 [1917] p. 34.

¶ 1419 | Blikvangers voor de moderne reclame!/

15 figuren.

¶ 1410 | Parel ornamenten/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1917]. 8 p.; 26,9 cm. Verscheen met andere paginering ook in ‘Typografische mededeelingen’, 13 [1917] pp. 141-148. Tevens Parel-randen. Geniet. º LPBR 485

Typografische mededeelingen, 25 [1929] pp. 13-20.

N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode te Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1930). 8 p.; vouwblad (24,3 cm). Op voorzijde linksonder code: 2000-9-’30. Fotokopie (origineel in coll. Tetterode Nederland). Geniet. º LPBR 706

¶ 1420 | Primula ornamenten. Grafische mededelingen, 6 [1949] pp. [71-74]. ‘In dit voorjaar brengen wij een nieuwe serie ornamenten, naar ontwerp van den bekenden graficus Imre Reiner ...’.

224 lettergieterij ‘amsterdam’

Op p. [74]: ‘Beeld- en corpsoverzicht’.

¶ 1421 | Infattning Primula/Stilgjuteriet ‘Amsterdam’. [Amsterdam], (Stilgjuteriet ‘Amsterdam’), [ca. 1950]. Ongepag.; vouwblad (12,2 cm). Begeleidende tekst in het Zweeds en Engels. Koptitel; titel tevens in het Engels: ‘Primula ornaments’. º LPBR 491

¶ 1422 | Ornamentos Primula: uma nova série de ornamentos ... Fundição de tipos ‘Amsterdam’. [Amsterdam], (Fundição de tipos ‘Amsterdam’), [ca. 1950]. Ongepag.; vouwblad (12,2 cm). Begeleidende tekst in het Portugees en Spaans. º LPBR 492

¶ 1423 | December ornamenten/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1955?]. [6] p.; vouwblad (21,7 cm). Toepassing Polka (1954); in zetvoorbeeld: ‘Veel geluk en voorspoed 1956’. Met 1 bijlage: antwoordkaart. º LPBR 466

¶ 1424 | Primula ornamenten/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1955]. [1] bl.; plano (29,9 cm). Dezelfde proef, met andere belettering, komt ook voor in: ‘Beknopte proef van drukletters’, 2e verm. dr., 1957, p. 81. Koptitel. Ornament nr. 114 tot nr. 190. º LPBR 493

Randen

¶ 1425 | N. Tetterode’s nieuwe koperen façon-

¶ 1426 | Moderne advertentie-randen van de Lettergieterij ‘Amsterdam’, voorheen N. Tetterode. Typografische mededeelingen, 1 [1905] pp. 44-45. ¶ 1427 | Moderne lijnenrand van de Lettergieterij ‘Amsterdam’. Typografische mededeelingen, 1 [1905] p. 52. ¶ 1428 | Morris-rand, series 1 en 2/Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1905]. [1] bl.; plano (18,4 x 27,2 cm). Datering: in band met proeven waar data t/m 1903 in zetvoorbeelden voorkomen; zetsel later gebruikt in ‘Typografische mededeelingen’, 2 [1906] nr. 2 (februari), p. 24. 22 figuren. Serie 1 (corps 24): 1 tot 11; serie 2 (corps 36): 12 tot 22. In ‘Letterproef ...’, ca. 1901–1903 (cat.nr. 326) achter bl. O24 ingevoegd. º LPG 34

¶ 1429 | Moderne advertentie-randen van de Lettergieterij ‘Amsterdam’, voorheen N. Tetterode. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 12. ¶ 1430 | Moderne lijnenrand van de Lettergieterij ‘Amsterdam’. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 11. ¶ 1431 | Moderne lijnenrand: 2e serie. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 45. Tevens ‘System. gesn. koperen lijnen’.

¶ 1432 | Morris-rand, series 1 en 2. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 24. ¶ 1433 | Randlijnen, serie 4. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [26]. ¶ 1434 | Randlijnen, serie 4. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [44f ].

hoeken. [Amsterdam], (Tetterode), [ca. 1866]. [1] bl.; plano (15,7 x 26,9 cm).

¶ 1435 | Bilderdijk-rand. Typografische mededeelingen, 4 [1908] pp. [28-29].

Oblong Imperiaal 8o?: 1 blad. In tekst verwijzing naar ‘Letterproef ... 5e supplement’ (1866?, cat.nr. 308), en naar ‘Proeven van rood- en geelkoperen accolades en fileten’. 10 hoeken: A-H, J, K. º LPBR 780

¶ 1436 | Bilderdijk-rand/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1908]. [4] p.; vouwblad (23 cm). Koptitel p. [1]; koptitel p. [2]: ‘Holland-rand’; koptitel p. [4]: ‘Randlijnen serie V’. Zetsel ook gebruikt voor ‘Typografische mededeelingen’,

lettergieterij ‘amsterdam’ 225

4 [1908] p. [28] (Bilderdijk-rand), pp. [20-21] (Holland-rand), p. [64] (Randlijnen serie V). Ingeplakt in ex. a van ‘Letterproef der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode’, 1907 (cat.nr. 330) op blad D1. º LPG 36a

‘Randlijnen serie V’ (pp.88-89), ‘Blok-randen’ (pp. [90-91]), ‘Holland-rand’ (pp. [92-93]), ‘Regelvulstukjes’ (p. [94]).

¶ 1449 | Advertentieranden. Typografische mededeelingen, 7 [1911] pp. 110-111.

¶ 1437 | Boek-randen.

Koptitels: ‘Advertentieranden (2e Serie)’ (p. 110), ‘Advertentieranden (3e Serie)’ (p. 111).

Typografische mededeelingen, 4 [1908] pp. [104105].

¶ 1450 | Amstel randen, ontworpen door

¶ 1438 | Boek-randen/Lettergieterij ‘Amsterdam’

S.H. de Roos: een serie siermateriaal ... Typografische mededeelingen, 7 [1911] pp. 89-104.

v/h N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1908]. [4] p.; 30 cm. Koptitel p. [1]; koptitel p. [3]: ‘Royal Antieke’. Zetsel ook gebruikt voor ‘Typografische mededeelingen’, 4 [1908] pp. [104-107]. Tevens ‘Royal Antieke’, pp. [3-4]. Ingeplakt in ‘Letterproef der Lettergieterij “Amsterdam” voorheen N. Tetterode’, 1907 (cat.nr. 330) tussen C22 en C23. º LPG 36a; LPG 36b; LPG 36c

Op pp. 94-104 toepassingen.

¶ 1451 | Randen en ornamenten/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode, Amsterdam, Rotterdam. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1911]. 67 p.; 21 cm. In zetvoorbeelden jaartal 1910; met Amstel-randen (1911). Gebrocheerd in lichtbruin omslag. º LPBR 455

¶ 1439 | Holland-rand. Typografische mededeelingen, 4 [1908] pp. [20-21].

¶ 1452 | Advertentieranden. Typografische mededeelingen, 8 [1912] pp. 30-31.

¶ 1440 | Holland-rand.

Koptitels: ‘Advertentieranden (2e serie)’ (p. 30), ‘Advertentieranden (3e serie)’ (p. 31).

Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [100j].

¶ 1441 | Holland-rand. Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [12l].

¶ 1442 | Randlijnen serie V.

¶ 1453 | Amstel randen, een uitmuntend bruikbare serie siermateriaal ... Typografische mededeelingen, 8 [1912] pp. 70-71.

Typografische mededeelingen, 4 [1908] pp. [64-65].

¶ 1454 | Clio-rand. Typografische mededeelingen, 8 [1912] pp. 90-91.

¶ 1443 | Randlijnen, serie 4.

Fictieve titel. Koptitels: ‘Clio-rand’ (p. 90), ‘Clio-ornamenten’ (p. 91).

Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [24e].

¶ 1444 | Randlijnen, serie 4.

¶ 1455 | Pijltjes-rand. Typografische mededeelingen, 8 [1912] pp. 182-183.

Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [68e].

Koptitel p. 182.

¶ 1445 | Holland-rand, prijzen en minima. Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [48b].

¶ 1456 | Stippel-randjes. Typografische mededeelingen, 8 [1912] pp. 94-95. Koptitel p. 94.

¶ 1446 | Holland-rand, prijzen en minima. Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [112b].

¶ 1457 | Stippel-randjes. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 99.

¶ 1447 | Hoeken en verbindingen. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [16h].

¶ 1458 | Ronde hoeken, in aansluiting met onze

¶ 1448 | Randen.

Hollandsche Ornamenten. Typografische mededeelingen, 9 [1913] p. 35.

Typografische mededeelingen, 6 [1910] pp. [87-94]. Fictieve titel. Koptitels: ‘Randlijnen, serie IV’ (p.87),

¶ 1459 | Stippel-randjes. Typografische mededeelingen, 9 [1913] pp. 118-119.

226 lettergieterij ‘amsterdam’

Koptitel p. 118.

¶ 1472 | Iduna-rand. Typografische mededeelingen, 12 [1916] p. 4.

¶ 1460 | Stippel-randjes. Typografische mededeelingen, 9 [1913] pp. 170-171.

4 figuren.

Koptitel p. 170.

¶ 1473 | Juliana-rand. Typografische mededeelingen, 12 [1916] pp. 36-37.

¶ 1461 | Tint-versiering in lettermetaal.

Koptitel p. 36.

Typografische mededeelingen, 10 [1914] pp. 17-20. Koptitel p. 17.

¶ 1462 | Zwart-grijs randen. Typografische mededeelingen, 10 [1914] pp. 104-105. Koptitel p. 104.

¶ 1463 | Sierlijsten (ontworpen door den heer A.F. Pieck). Typografische mededeelingen, 11 [1915] pp. 113-116. ¶ 1464 | Swastika-rand. Typografische mededeelingen, 11 [1915] pp. 50-52.

¶ 1474 | Juliana-rand, een veelzijdig toepasselijk siermateriaal. Typografische mededeelingen, 12 [1916] pp. 13-20. 38 figuren.

¶ 1475 | Sierlijsten (ontworpen door den heer A.F. Pieck). Typografische mededeelingen, 12 [1916] pp. 144-[145]. Koptitel p. 144.

¶ 1476 | Hulst-rand. Typografische mededeelingen, 13 [1917] pp. 154-155. Koptitel p. 154.

¶ 1465 | Tint-versiering in lettermetaal. Typografische mededeelingen, 11 [1915] p. 4.

¶ 1477 | Juliana-rand. Typografische mededeelingen, 13 [1917] pp. [6-7].

¶ 1466 | Tint-versiering in lettermetaal.

Koptitel p. [6].

Typografische mededeelingen, 11 [1915] pp. 160-161. Koptitel p. 160.

¶ 1478 | Leo Visser randen en vignetten.

¶ 1467 | Zwart-grijs randen.

Fictieve titel. Koptitels: ‘Leo Visser randen’ (p. [74]), ‘Leo Visser vignetten’ (p. [75]).

Typografische mededeelingen, 13 [1917] pp. [74-77]. Typografische mededeelingen, 11 [1915] pp. 122-125. Koptitel p. 122.

¶ 1468 | Grafische sierkunst: proeven van modern drukwerk van de N.V. Drukkerij De Pers/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1916]. Pp.517-524; 27 cm. Verscheen ook in ‘Letterproef der Lettergieterij “Amsterdam” voorheen N. Tetterode’, 1916 (cat.nr. 334). Overzicht en toepassingen Amstel-randen. Geniet. º LPBR 473

¶ 1469 | Hollandsche Mediaeval randen en vignetten: ontworpen door S.H. de Roos. Typografische mededeelingen, 12 [1916] pp. 45-52.

¶ 1470 | Hulst-rand. Typografische mededeelingen, 12 [1916] pp. 98-99.

¶ 1479 | Leo Visser randen en vignetten (auteursrecht gewaarborgd)/Lettergieterij Amsterdam voorheen N. Tetterode; Amsterdam, ’s-Gravenhage, Rotterdam. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1917]. 24 p.; 27 cm. Verscheen met andere paginering ook in ‘Typografische mededeelingen’, 13 [1917] pp. 13-28. Geniet in omslag. º LPBR 483

¶ 1480 | Leo Visser randen en vignetten (auteursrecht gewaarborgd). Typografische mededeelingen, 13 [1917] pp. 13-14h, 15-28. ¶ 1481 | Eenige randen voor aandeelen. Typografische mededeelingen, 14 [1918] pp. 36-41.

Koptitel p. 98.

¶ 1471 | Hulst-rand.

¶ 1482 | Eiken-rand. Typografische mededeelingen, 14 [1918] pp. 14-15.

Typografische mededeelingen, 12 [1916] p. [128d].

Serie I (corps 48), serie II (corps 24).

lettergieterij ‘amsterdam’ 227

¶ 1483 | Eiken-rand. Typografische mededeelingen, 14 [1918] pp. 44-45.

¶ 1494 | Hollandsche Mediaeval randen. Typografische mededeelingen, 18 [1922] pp. 2-3.

Serie I (corps 48), serie II (corps 24).

¶ 1484 | Juliana-rand. Typografische mededeelingen, 14 [1918] pp. 72-[72a].

¶ 1495 | Koperen advertentieranden. Typografische mededeelingen, 18 [1922] p. 70. Bevat tevens: ‘Koperen hoeken en verbindingen’ en ‘Koperen ronde hoeken op 1 augustijn’.

Koptitel p. 72.

¶ 1485 | Laurier-rand.

¶ 1496 | Koperen Annonce-randen. Typografische mededeelingen, 18 [1922] p. 71.

Typografische mededeelingen, 14 [1918] pp. 12-13. Koptitels: ‘Laurier-rand ontworpen door Leo Visser. Serie I, corps 48’ (p. 12), ‘Laurier-rand serie II, corps 24’ (p. 13). Serie I (corps 48), serie II (corps 24).

¶ 1486 | Eiken-rand. Typografische mededeelingen, 15 [1919] p. 108.

¶ 1497 | Waardepapier-rand. Typografische mededeelingen, 18 [1922] p. [65]. ¶ 1498 | Grijslijnen, moderne pagina-omlijsting: uiterst practisch, gegoten in hard lettermetaal. Typografische mededeelingen, 19 [1923] pp. 24-25. Koptitel p. 24.

¶ 1487 | Hollandsche Mediaeval randen en vignetten: ontworpen door S.H. de Roos. Typografische mededeelingen, 15 [1919] pp. 11-22.

¶ 1499 | Iduna-rand. Typografische mededeelingen, 19 [1923] p. 38.

Op p. [15]: ‘Om ook aan den wensch van vele onze afnemers naar een aantal groote en in modernen geest ontworpen randen te voldoen, hebben wij onze serie Hollandsche Mediaeval-Randen met eenige hierbij in proef vertoonde uitgebreid ...’.

4 figuren.

¶ 1500 | Waardepapier- en kalender randen: ontworpen door Léo Leon. Typografische mededeelingen, 20 [1924] pp. 86-87.

¶ 1488 | Hollandsche Mediaeval randen en

Titel op p. 87. Koptitel p. 86: ‘Waardepapier- en kalenderrand’.

vignetten: ontworpen door S.H. de Roos/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1919]. 12 p.; 26,5 cm.

¶ 1501 | Hulst-rand. Typografische mededeelingen, 22 [1926] p. [136b].

Verscheen ook in ‘Typografische mededeelingen’, 15 [1919] nr. 1 (februari), pp. 11-22. Geniet. º LPBR 243

¶ 1502 | Kerstrand. Typografische mededeelingen, 22 [1926] pp. 98-99.

¶ 1489 | Hulst-rand. Typografische mededeelingen, 15 [1919] p. [112a].

¶ 1490 | Laurier-rand ontworpen door Leo Visser. Typografische mededeelingen, 15 [1919] p. 109.

Achterzijde omslag.

Koptitel. Serie I en II, vignetten.

¶ 1503 | Zwart-grijs randen. Typografische mededeelingen, 22 [1926] p. 90. ¶ 1504 | Kerst. Typografische mededeelingen, 23 [1927] pp. [92e-h].

¶ 1491 | Hollandsche Mediaeval randen. Typografische mededeelingen, 16 [1920] pp. 24-25.

¶ 1492 | Waardepapier-randen ontworpen door Leo Léon. Typografische mededeelingen, 17 [1921] pp. [93-100].

¶ 1493 | Grijslijnen in lettermetaal. Typografische mededeelingen, 18 [1922] pp. 57-60. Koptitel p. 57.

Ingeplakt. Fictieve titel; (kop)titels: ‘Hulst-rand’ (p. [92e]), ‘Kerstrand Serie I’ (p. [92f]), ‘Kerstrand serie II’ (p. [92g]), ‘Kerst-vignetten’ (pp. [92g-h]).

¶ 1505 | Kerst. Typografische mededeelingen, 24 [1928] pp. [100a-d]. Ingeplakt. Fictieve titel. Koptitels: ‘Hulst-rand’ (p. [100a]), ‘Kerstrand serie I’ (p. [100b]), ‘Kerstrand serie II’ (p. [100c]), ‘Kerstvignetten’ (pp. [100c-d]).

228 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 1506 | Kerstranden serie iii (toepassingen): Kerst-ornamenten (corps 36 ...), Kerstranden serie iii (in één en twee kleuren) Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1939]. [2] p.; 26,8 cm. Fictieve titel, ontleend aan kopjes. In hs. op voorzijde: 1939? º LPBR 458

¶ 1507 | Apollo-randen ontworpen door S.H. de Roos/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1940]. [8] p.; 26,8 cm. Omslagtitel. Verscheen ook in ‘Grafische mededeelingen’, 2 [1940] pp. [104a-h]. Geniet. º LPBR 472

¶ 1508 | Apollo-randen ontworpen door S.H. de Roos. Grafische mededeelingen, 2 [1940] pp. [104a-h]. ¶ 1509 | Moderne kerstranden en -vignetten/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Amsterdam, Rotterdam, ’s-Gravenhage. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1940]. [8] p.; 26,9 cm. Omslagtitel: ‘Kerstranden en kerstvignetten’. Geniet in crèmekleurig omslag. º LPBR 464

¶ 1510 | Kerstmis 1945: vrede op aarde (n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode). [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1945). [8] p.; vouwblad (24,4 cm). Kerstranden en -vignetten. º LPBR 465a; LPBR 465b

¶ 1511 | Koperen hoeken/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-West, telefoon 81313. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1950?]. [2] p.; 25,5 cm. Koptitel. Op achterzijde in hs.: 1950. Bevat verlopende hoeken, aansluitende hoekjes, kwart-cirkel-hoekjes en rechte hoekjes. º LPBR 481

Titelkapitalen

¶ 1512 | Titel-kapitaaltjes. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [57]. ¶ 1513 | Titel-kapitaaltjes. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [68a]. ¶ 1514 | Titel-kapitaaltjes. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. [76a]. ¶ 1515 | Titel-kapitaaltjes, deze kapitaaltjes zijn met elkander in lijn gegoten ... Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [88k]. ¶ 1516 | Titelkapitaaltjes. Typografische mededeelingen, 11 [1915] pp. 56-57. Koptitel p. 57.

¶ 1517 | Titelkapitaaltjes. Typografische mededeelingen, 28 [1932] p. 33. Vignetten

¶ 1518 | Verschillende vignetten voor rekeningen, dagbladen, enz. [Lettergieterij N. Tetterode, Amsterdam]. [Amsterdam], [Tetterode], [ca. 1860]. [1] bl.; plano (46 x 61,4 cm). Oblong Groot Mediaan 1o: 1 blad. Druk: Snelpersdruk van Binger & Co. Gebr. Binger wordt Binger & Co. in 1858; dit blad soms ook in Tetterode-proeven van ca. 1860. Vignetten nr. 1 tot 80. Ex. b met blindstempel: ‘Lettergieterij N. Tetterode, Amsterdam’. Ex. c in bundel Tetterode-proeven, 1852–1860 (cat.nr. 300). Ex. c: rechter helft afgescheurd. º LPPLG 6a; LPPLG 6b; LPG 25 (1) [= ex. c]

¶ 1519 | Medailles van Weenen, enz., niet voorkomende in de letterproef/N. Tetterode, Lettergieterij, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), 1873, October. [1] bl.; plano (50,6 x 65 cm). Oblong Royaal 1o: 1 blad. ‘De rand is door mij gecombineerd en gestereotypeerd van eene gravure van wijlen den heer J.F. Metzler, alhier’. ‘Gedrukt bij Gebr. van Asperen van der Velde, te Haarlem’. Medailles nr. 303a, 304-336, 338-341; ‘Verschillende vignetten’ nr. 256, 258, 342-364 (ondere andere drukpersen). Vouwen versterkt. Ex. c: gevouwen bl. [67] in Tetterode-bundel ca. 1868–1880 (cat.nr. 310).

lettergieterij ‘amsterdam’ 229

º LPPLG 5a; LPPLG 5b; LPG 31 (1) [= ex. c]

¶ 1520 | Medailles van de internationale koloniale en uitvoerhandel-tentoonstelling: te Amsterdam 1883 gehouden/van N. Tetterode, lettergieter, te Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [1883?]. [1] bl.; plano (34,2 cm). Schrijf 2o: 1 blad. Medailles nr. 1 tot 9. º LPPL 49

¶ 1521 | Afdrukken der clichés van de medailles der internationale landbouw-tentoonstelling, te Amsterdam 1884/graveerinrichting van N. Tetterode te Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [1884?]. [1] bl.; plano (29,4 cm). Royaal 4o: 1 blad. Koptitel (ook in het Engels, Frans en Duits). ‘Mercuur’-Stoomdrukkerij, Rokin 60, Amsterdam. ‘De graveerinrichting van N. Tetterode levert teekeningen, houtgravures, zincographiëen, cliches, enz. ten behoeve van illustratiën van allerlei aard, voorts caoutchouc- en andere stempels’. Medailles nr. 1933 tot 1944. Fotokopie (origineel in coll. Tetterode-Nederland). º LPPL 65

¶ 1524 | Afdrukken der clichés van de medailles der internationale tentoonstelling te Parijs 1889/ lettergieterij N. Tetterode Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [1889?]. [1] bl.; plano (33,2 cm). Imperiaal 4o: 1 blad. Betreft wereldtentoonstelling. Medailles nr. 1 tot 18. Fotokopie (origineel in coll. Tetterode-Nederland). º LPPL 62

¶ 1525 | Medailles van de bakkers tentoonstelling, gehouden te Bolsward 1889/N. Tetterode, Amsterdam, lettergieterij. (Amsterdam), (Tetterode), [1889?]. [1] bl.; plano (26,9 cm). Klein Mediaan 4o: 1 blad. Van 2 medailles voor- en achterzijde. Fotokopie (origineel in coll. Tetterode-Nederland). º LPPL 63

¶ 1526 | Voorloopige proef van N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1889]. [1] bl.; plano (30,2 cm). Imperiaal 4o: 1 blad. Vignetten nr. 1160 tot 1168. Fotokopie (origineel in coll. Tetterode-Nederland). º LPPL 61

¶ 1522 | Afdrukken der clichés van de medailles der tentoonstelling van voedingsmiddelen: gehouden te Amsterdam in 1887/de graveerinrichting van N. Tetterode te Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [1887?]. [1] bl.; plano (29,2 cm).

¶ 1527 | Nieuwe wapens voor hofleveranciers van H.M. de Koningin-Regentes ... Nieuwe handen in galv. koper/N. Tetterode, lettergieterij, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [1890]. [2] bl.; 30,2 cm.

Royaal 4o: 1 blad. Gedrukt bij C.A. Spin & Zoon, Amsterdam. Medailles nr. 1 tot 8. Fotokopie (origineel in coll. Tetterode-Nederland). º LPPL 67

Imperiaal 4o: 2 enkelbladen. Bl. [2]: 28,1 cm. Beide bladen ingeplakt achterin ‘Letterproef ...’, ca. 1892–1897 (cat.nr. 320). º LPF 21a

¶ 1523 | Nieuwe vignetten (voorloopige proef )/ N. Tetterode, lettergieterij en graveerinrichting, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1888]. [1] bl.; plano (27,8 x 33,7 cm).

¶ 1528 | Nieuwe serie wapens der Gemeente Amsterdam/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1901]. [1] bl.; plano (30,1 cm).

Oblong Klein Mediaan 2o: 1 blad. In titel staat ‘voorloopige proef’ tussen ronde haakjes. Bevat wapens nr. 333 tot 2228 (niet doorlopend), en portretten van Wilhelmina als prinses nr. 1 tot 3. Fotokopie (origineel in coll. Tetterode-Nederland). º LPPL 64

Fictieve titel, ontleend aan tekst in proef. Toepassingen Regina (1900) en Hansa (1901). Wapens nr. 3053 tot 3060. Met aantekeningen in hs. Fotokopie (origineel in coll. Tetterode-Nederland). º LPPL 60

230 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 1529 | Vignetten in galvanisch koper/ Amsterdamsche Lettergieterij, voorheen N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Amsterdamsche Lettergieterij), [1901]. Pp. R17-R20; 38,1 cm. Imperiaal 4o?: 4 bladen. Fictieve titel. Supplement op bladen R1-R16 in de algemene proeven van Tetterode (zie cat.nr. 317, 320). Datering: bl. R20 met portretten voor huwelijk van Koningin Wilhelmina (7 februari 1901) maar firmanaam alleen geldig tot 4 mei 1901; bl. R17 mogelijk van ca. 1896. Koptitels afzonderlijke bladen: ‘Quitantie-vignetten in galvanisch koper op houten voet, waar noodig met uitholling’ (R17); ‘Clichés in galvanisch koper van wapens voor ... H.M. de Koningin-Weduwe’ (R18); ‘Clichés ... voor ... H.M. de Koningin’ (R19); ‘Clichés in galvanisch koper naar houtgravure’ (R20). Vignet nr. 1257 uitgevoerd in anaglyptografie. Bevat: vignetten 1251-1263 (R17); 1188-1196, 1264-1266 (R18); 1267-1275 (R19); 1472, 1634, 1639-1640, 1642, 1699-1702 (R20). Bevat alleen bl. R20, met fotokopie van R17-19 (originelen in coll. Jan Tholenaar, Baambrugge, en Tetterode Nederland). º LPPL 43

¶ 1530 | Medailles Luik 1905: in galvanisch koper. Typografische mededeelingen, 2 [1906] p. 16.

¶ 1531 | Medailles Luik 1905: in galvanisch koper/ Lettergieterij ‘Amsterdam’, voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1906?]. [1] bl.; plano (17,6 x 22,5 cm). Zetsel ook gebruikt voor ‘Typografische mededeelingen’, 2 [1906] p. 16. Fotokopie (origineel in coll. Tetterode-Nederland). º LPBR 786

Datering: vignettennummers in ‘Typografische Mededeelingen’ springen van 2311 (juli 1909) naar 5010 (mei 1910), vanwege uitgave ‘Vignetten in galvanisch koper’, 1909 (cat.nr. 1556), maar de vignetten in bl. R25 zijn kennelijk vervangen door de nieuwe versies in ‘Typografische mededeelingen’, 4 [1908] p. [32a], ondanks de lagere nummers. Wapens voor de Koningin op R25 (nr. 2750-2758) en voor de Koningin-weduwe op R26 (nr. 2759-2770). Fotokopiëen (originelen in coll. Tetterode Nederland). º LPPL 42

¶ 1535 | Boekdrukkers vignetten: ter directe aflevering gereed ... Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [100]. ¶ 1536 | Dierenriem-teekens. Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [83]. ¶ 1537 | Het nieuwe Nederl. rijkswapen: vastgesteld bij Koninklijk Besluit. Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. 11. ¶ 1538 | Het nieuwe Nederl. rijkswapen: vastgesteld bij Koninklijk Besluit. Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [32k]. ¶ 1539 | Het nieuwe Nederl. rijkswapen: vastgesteld bij Koninklijk Besluit. Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [74]. ¶ 1540 | Het nieuwe Nederl. rijkswapen: vastgesteld bij Koninklijk Besluit/Lettergieterij ‘Amsterdam’, voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1908?]. [1] bl.; plano (16,8 x 21,7 cm).

Typografische mededeelingen, 3 [1907] pp. [48-49].

Koptitel. Zetsel ook gebruikt voor ‘Typografische mededeelingen’, 4 [1908] p. 11 en p. [32k]. Wapens nr. 2178 tot 2184. Fotokopie (origineel in coll. Tetterode-Nederland). º LPPL 58

¶ 1533 | Het nieuwe Nederl. rijkswapen: vastgesteld bij Koninklijk Besluit. Typografische mededeelingen, 3 [1907] p. 99.

¶ 1541 | Het nieuwe wapen voor hofleveranciers van H.M. de Koningin. Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [32a].

¶ 1534 | Vignetten in galvanisch koper van

¶ 1542 | Het nieuwe wapen voor hofleveranciers van H.M. de Koningin: vastgesteld bij Koninklijk Besluit. Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [75].

¶ 1532 | Moderne siervignetten.

wapens voor hofleveranciers van H.M. de Koningin: vignetten ... van H.M. de Koninginweduwe/ Lettergieterij ‘Amsterdam’, v/ h. N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1907?]. Pp. R25-R26; 37,2 cm. Imperiaal 4o?: 2 bladen. Bovenstaande titel samengesteld uit koppen van 2 bl.

¶ 1543 | Het nieuwe wapen voor hofleveranciers van H.M. de Koningin. Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [88a].

lettergieterij ‘amsterdam’ 231

¶ 1544 | Het nieuwe wapen voor hofleveranciers van H.M. de Koningin/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1908?]. [1] bl.; plano (24 cm).

¶ 1553 | Nieuwe wapens: zoowel van het Koninkrijk der Nederlanden als voor hofleveranciers van H.M. de Koningin en Z.K.H. Prins Hendrik der Nederlanden ... Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [36e].

Zetsel ook gebruikt voor ‘Typografische mededeelingen’, 4 [1908] p. [32a]. Wapens nr. 2204 tot 2211. Fotokopie (origineel in coll. Tetterode-Nederland). º LPPL 59

stellen zich gaarne disponibel ... Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [36k].

¶ 1545 | Het nieuwe wapen voor hofleveranciers

¶ 1555 | Volendammertjes: de Volendammertjes

van Z.K.H. den Prins der Nederlanden. Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [76].

stellen zich gaarne disponibel ... Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [96k].

¶ 1546 | Nieuwste cliché’s van H.M. de Koningin: uitgekomen 31 Augustus 1908. Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [73].

¶ 1556 | Vignetten in galvanisch koper/

Autotypieën.

¶ 1547 | De Volendammertjes stellen zich gaarne disponibel ... Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [100k]. [Volendammertjes mogelijk ontworpen door Cornelis André (‘André’) Vlaanderen].

¶ 1548 | De Volendammertjes stellen zich gaarne disponibel ... Typografische mededeelingen, 4 [1908] p. [12m]. Titel ontleend aan tekst.

¶ 1549 | Kalender-vignetten ontworpen door S.H. de Roos. Typografische mededeelingen, 5 [1909] pp. [76]-[77]. ¶ 1550 | Nieuwe wapens: zoowel van het Koninkrijk der Nederlanden als voor Hofleveranciers van H.M. de Koningin en Z.K.H. Prins Hendrik der Nederlanden ... Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [20b]. ¶ 1551 | Nieuwe wapens: zoowel van het Koninkrijk der Nederlanden als voor Hofleveranciers van H.M. de Koningin en Z.K.H. Prins Hendrik der Nederlanden ... Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. 27. ¶ 1552 | Nieuwe wapens: zoowel van het Koninkrijk der Nederlanden als voor hofleveranciers van H.M. de Koningin en Z.K.H. Prins Hendrik der Nederlanden ... Typografische mededeelingen, 5 [1909] p. [96a].

¶ 1554 | Volendammertjes: de Volendammertjes

Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode; Amsterdam, Bilderdijkstraat 163-5, int.telef. 513; Rotterdam, Wijnhaven 106, interc. telefoon 5353. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1909–1911]. [104] p.; 39,0 cm.

Imperiaal 4o?: π2 [A]1-4 [B]1-4 [C]-[H]2 [I] [K]-[Z]2 [2A]1-2 = 55 bl. ‘Katernen’ A, B, 2A bevatten enkelbladen, A waarschijnlijk niet als een katern gedrukt. I is een gevouwen oblong 2o. Bl./pp. [i]-[ii], R29, 17, 17a-b, 21, 30-35, 35a, 36, 55-137. R35a, 36 = fol. B4; R59 = fols. D1v+D2r; R75, 77 = fol. H2; R76 = katern I. Bladen i, ii, R17, 21, 29 eenzijdig bedrukt; R76 (dubbelblad) op binnenzijde bedrukt; verder tweezijdig bedrukt. Papier: geler van i-ii, R30-35, 35a, 36, 76, 118-137 (katern π, B, I, V-Z), witter van R17...29, 106-117 (katern A, R-T); papier van R126-137 (katern Y-Z) wijkt ook af. Bl. R17 heeft geen relatie met bl. R17 in cat.nr. 1529. Geen bladen zijn bekend met nummers R22-24, 27-28, 37-54. Datering: ‘Typografische mededeelingen’, 3 [1907] p. 99; 1908, pp. 11, 73-76. Nieuwe nummers boven 3000 (ook voor oude vignetten) vanaf 1909: R30-35, 35a, 36, 55-117 (katern B-T), 1909?; i-ii, R118-125 (katern π, V-X), 1909 (datering: ‘Typografische mededeelingen’, 5 [1909] pp. 55-58, 76-77); R126-137 (katern Y-Z, niet in inhoud vermeld), 1911 (datering: ‘Typografische mededeelingen’, 7 [1911] p. 184a; prinses Juliana ca. 2 jr, R127). Rotterdamse adres geldig 1909–1912; vignet 5050 (R136) met datum 1910; L.A.-logo op titelblad en band ook vanaf 1911 gebruikt op band van ‘Typografische mededeelingen’. ‘Ex. no.’ (op titelblad) niet ingevuld. Ex. a in groen linnen stempelband; ex. b in blauw linnen stempelband; ex. c: losse bifolia. Ex. a: R136-7 (fol. 2A2) ontbreken (mogelijk een latere toevoeging in ex. b). Ex. b: R58-60 (katern D) ontbreken. Ex. c: bevat R55-93, R98-101, R110-111 + doublet van R73-75, 77, 86-89. º LPF 27a; LPF 27b; LPPL 19 [= ex. c]

232 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 1557 | Boekdrukkers-vignetten. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [84i]. ¶ 1558 | Dierenriem-teekens en kalendervignetten. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [72d].

¶ 1559 | Dierenriem-teekens en kalendervignetten. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [72i].

¶ 1560 | Moderne siervignetten. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [96b].

¶ 1561 | Moderne sport-vignetten. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [72e].

¶ 1562 | Nieuwe wapens: zoowel van het Koninkrijk der Nederlanden als voor hofleveranciers van H.M. de Koningin en Z.K.H. den Prins der Nederlanden ... Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [36h]. ¶ 1563 | Nieuwste cliché’s van H.M. de Koningin. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [44]. Autotypieën.

¶ 1564 | Portret-vignetten van H.M. de Koningin der Nederlanden. Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [84]. ¶ 1565 | St. Nicolaas- en Kerstmis-vignetten.

¶ 1572 | Mode-cliché’s/Edw. Bacon & Co. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 58. ‘Londen, Januari 1912 – Wij berichten hiermede, dat onze gewone Voorjaars-catalogus met nieuwe mode-cliché’s weder verschenen is. Onze Alleen-Vertegenwoordiging, de Lettergieterij “Amsterdam” voorheen N. Tetterode te Amsterdam, zal op aanvrage gaarne onze collectie ter inzage verstrekken – Edw. Bacon & Co.’

¶ 1573 | Nieuwe boekdrukkerswapens. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 47. ¶ 1574 | St. Nicolaas- en Kerstmis-vignetten. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. [188a]. ¶ 1575 | Volendammertjes als rand en vignet. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 3. ¶ 1576 | Maand-vignetten naar teekening van Joh. Briedé/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1913]. [4] p.; vouwblad (27 cm). ‘Beschermd door de auteurswet 1912’. Verscheen gepagineerd ook in ‘Typografische mededeelingen’, 9 [1913] pp. 141-144. Serie I (5218-5229), serie II (5230-5241). º LPBR 488

¶ 1577 | Maand-vignetten naar teekening van Joh. Briedé. Typografische mededeelingen, 9 [1913] pp. 141-144.

Typografische mededeelingen, 6 [1910] p. [84i].

¶ 1566 | Automobiel-vignetten. Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. [184a].

¶ 1567 | Dierenriem-teekens en kalendervignetten. Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 153. ¶ 1568 | Firma-typen in lettermetaal. Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 147. ¶ 1569 | Firma-typen in lettermetaal. Typografische mededeelingen, 7 [1911] p. 152. ¶ 1570 | Dierenriem-teekens en kalendervignetten. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. [188a]. ¶ 1571 | Firma-typen in lettermetaal. Typografische mededeelingen, 8 [1912] p. 27.

¶ 1578 | Mode-cliché’s/Edw. Bacon & Co. Typografische mededeelingen, 9 [1913] p. 41. ‘Londen, Maart 1913 – Wij berichten hiermede, dat onze gewone Voorjaars-catalogus met nieuwe mode-cliché’s weder verschenen is’.

¶ 1579 | Verkiezings-materiaal. Typografische mededeelingen, 9 [1913] pp. [40e-f ]. ¶ 1580 | Verkiezings-materiaal. Typografische mededeelingen, 9 [1913] pp. 94-95. ¶ 1581 | Nederlandsch rijkswapen. Typografische mededeelingen, 11 [1915] pp. 94-95. ¶ 1582 | Maand-vignetten door Joh. Briedé. Typografische mededeelingen, 12 [1916] pp. 146-148. ¶ 1583 | Rosalia vignetten in aansluiting aan onze Rosalia-versieringen. Typografische mededeelingen, 12 [1916] pp. 109-116.

lettergieterij ‘amsterdam’ 233

3 series.

¶ 1584 | Eenige vignetten die in geen drukkerij mogen ontbreken! Typografische mededeelingen, 13 [1917] pp. 102-103. Vignetten: Onvangen, Debet, Zegge etc.

¶ 1585 | Moderne siervignetten.

¶ 1595 | Monogrammen serie ii: samengesteld uit twee kapitalen: in galvanisch koper op specie voet. Typografische mededeelingen, 19 [1923] p. 21. ¶ 1596 | Portret-vignetten van H.M. de Koningin der Nederlanden. Typografische mededeelingen, 19 [1923] p. [28d].

Typografische mededeelingen, 13 [1917] p. 160.

¶ 1597 | Vignetten van de L.A.

¶ 1586 | Rosalia vignetten.

Fictieve titel. Koptitels: ‘Automobielen’ (p. 67), ‘Electriciteit’ (p. 68), ‘Motor-rijwielen en rijwielen’ (p. 69), ‘transportwezen’ (pp. 70-71), ‘Voetbal’ (p. 72), ‘Korfbal en tennis’ (p. 73), ‘Gymnastiek en athletiek’ (p. 74).

Typografische mededeelingen, 19 [1923] pp. 67-74. Typografische mededeelingen, 13 [1917] p. 98. Serie II (p. 98) en III (p. 99).

¶ 1587 | Nieuwe wisselvignetten: ontworpen door Hans Dohmen. Typografische mededeelingen, 14 [1918] p. 104. Nr. 5270 tot 5274.

¶ 1588 | Rosalia vignetten. Typografische mededeelingen, 15 [1919] pp. 84-[84a]. Serie II (p. 84) en III (p. [84a]).

¶ 1589 | Automobiel- en rijwiel-vignetten. Typografische mededeelingen, 16 [1920] pp. 56-57. ¶ 1590 | Dierenriem-teekens en kalendervignetten. Typografische mededeelingen, 17 [1921] p. [82d].

¶ 1591 | Dierenriem-teekens en kalender-

¶ 1598 | Dans-vignetten in galvanisch koper: uit voorraad leverbaar/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1925]. [4] p.; vouwblad (26,3 cm). Fotokopie (origineel in coll. Tetterode Nederland). 31 vignetten: nr. 5360 tot 5390. º LPBR 709

¶ 1599 | Kerst-vignetten. Typografische mededeelingen, 21 [1925] pp. [120e-f ]. Ingeplakt blad. Op voorzijde linksonder code: 4000-11-’25. Tevens ‘Hulst-rand’.

vignetten. Typografische mededeelingen, 18 [1922] p. [72a].

¶ 1600 | Radio-vignetten. Typografische mededeelingen, 21 [1925] p. 118.

¶ 1592 | Schaakspel-figuren. Typografische mededeelingen, 18 [1922] p. 64.

¶ 1601 | Saison-vignetten. Typografische mededeelingen, 21 [1925] pp. [92e-h].

Tevens ‘Damspel-figuren’.

Ingeplakt.

¶ 1593 | Kerst-vignetten.

¶ 1594 | Kerst-vignetten/ Lettergieterij ‘Amster-

¶ 1602 | Sport-vignetten in galvanisch koper: uit voorraad leverbaar/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1925]. 16 p.; 30,9 cm.

dam’ v/ h N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1923). [2] p.; 29 cm.

Omslagtitel. Geniet in lichtblauw omslag. º LPBR 497a; LPBR 497b

Typografische mededeelingen, 19 [1923] pp. [84e-f ]. Ingeplakt blad. Tevens ‘Hulst-rand’.

Op achterzijde: ‘Hulst-rand’. Op lichtgroen papier. Verscheen ook ingeplakt in ‘Typografische mededeelingen’, 19 [1923] pp. [84e-f]; op voorzijde linksonder code: 4500-11-’23. º LPBR 457a; LPBR 457b

¶ 1603 | Kerst-vignetten. Typografische mededeelingen, 22 [1926] p. [136a]. Binnenzijde omslag.

¶ 1604 | Kerst-vignetten. Typografische mededeelingen, 22 [1926] p. [96d].

234 lettergieterij ‘amsterdam’

Binnenzijde omslag.

¶ 1605 | Radio-vignetten. Typografische mededeelingen, 22 [1926] p. 32. ¶ 1606 | Verkiezings-materiaal overeenkomstig wettelijk voorschrift. Typografische mededeelingen, 27 [1931] p. 32.

¶ 1607 | Hallo! Hallo! (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode). [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1932]. Ongepag.; vouwblad (20 cm). Koptitel: ‘Reclame-vignetten in duurzaam galvanisch koper uit voorraad leverbaar’. Tekst gezet uit de Atlas en de Sirene, beide letters bij de L.A. sinds 1932 in (door)verkoop. Serie I (5603-5608), serie II (5609-5614) en serie III (56155620). º LPBR 478a; LPBR 478b

¶ 1608 | Symbolisch cliché ‘Neerlands Blijde

¶ 1612 | Moderne vignetten – vignettes modernes /N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1947]. [12] p.; 29,8 cm. In zetvoorbeelden jaartal 1948; met toepassing Studio (1946). Bevat sport-, beroeps- en geboortevignetten. Geniet in zwart, gestanst omslag. º LPBR 489

¶ 1613 | Wapens van Nederland: een keuze uit onze collectie moderne heraldische vignetten. Grafische mededelingen, 5 [1947] pp. 5-8. Bevat rijkswapen, wapens voor hofleveranciers, provinciewapens en stedewapens.

¶ 1614 | Jubileumranden en vignetten: 1898 1948/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1948]. [6] p.; vouwblad (26,9 cm).

Gebeurtenis’ (symboliek: een nieuwe Oranje-appel wordt toegevoegd)/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1938?]. [2] p.; reclamekaart (13 x 17,6 cm).

Fotokopie (origineel in coll. Tetterode Nederland). Met wapens van de vijf grootste steden en de elf provinciën, met het rijkswapen en de koningskroon. º LPBR 711

In hs. op beide kaarten rechtsonder: ‘Jan.1938’. º LPBR 498a; LPBR 498b

¶ 1615 | Moderne L.A. vignetten. Grafische mededelingen, 7 [1950] pp. [51-54].

¶ 1609 | Moderne beroeps-vignetten: in

¶ 1616 | Vignetten-nieuws. Grafische mededelingen, 8 [1951] p. 43.

galvanisch koper, uit voorraad leverbaar/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam, Bilderdijkstraat 157-165, telefoon 81313; Rotterdam, Leuvehaven 85, telefoon 25335; ’s-Gravenhage, Toussaintkade 52, telefoon 337585. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1939). [4] p.; vouwblad (29,3 cm). Op voorzijde linksonder code: 2800-1-’39. Vignetten nr. 5621 tot 5653. º LPBR 484a; LPBR 484b

¶ 1610 | Onze moderne diervignetten geven aan uw drukwerk een sierlijk en opvallend karakter. Grafische mededeelingen, 1 [1939] p. 28.

¶ 1611 | Moderne diervignetten: deze geestig geteekende vignetten vormen de ‘Finishing Touch’ van het fijnere drukwerk. Grafische mededeelingen, 1 [1940] p. 190.

Vignetten nr. 5780-5783: biljart en atletiek.

¶ 1617 | Vignetten-nieuws. Grafische mededelingen, 8 [1951] p. 62. Vignetten nr. 5791-5793 (voor het reisseizoen).

¶ 1618 | Vignettenproef/N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh. N. Tetterode, (Amsterdam-west, Bilderdijkstraat 163, telefoon 81313; Rotterdam, Mathenesserlaan 297, telefoon 38287; ’s-Gravenhage, Toussaintkade 52, telefoon 337585). (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1951]. [24] p.; 29,5 cm. Omslagtitel. Adressen en telefoonnummers alleen achterin op roze omslag. Ex. a garenloos gebrocheerd in omslag. Ex. b met spiraal in rose bladen (met toepassing Reiner Script, 1951). º LPBR 500a; LPBR 500b

lettergieterij ‘amsterdam’ 235

Varia

¶ 1619 | Aanbiedingsbrief/N. Tetterode, Rotterdam. (Rotterdam), (Tetterode), 1852, Februarij. [1] bl.; 27,1 cm. Klein Mediaan 4o: [A]2 = 2 bl., A2 blanco. Fictieve titel. Aanbiedingsbrief voor ‘Proeve van letteren’, eerste gedeelte, 1852 (cat.nr. 299). º LPBR 569

¶ 1620 | Aanbiedingsbrief/N. Tetterode, Rotterdam. (Rotterdam), (Tetterode), 1856, November. [1] bl.; 27,6 cm. Klein Mediaan 4o: [A]2 = 2 bl., A2 blanco. Fictieve titel. Aanbiedingsbrief voor ‘Proeve van letteren’, tweede gedeelte, 1856 (cat.nr. 302). Vermeldt ook ‘dat ik door aankoop eigenaar ben geworden der met roem bekende lettergieterij van de Heeren De Passe & Menne te Amsterdam. ... Met primo Januarij 1857 ben ik voornemens mijne lettergieterij naar de hoofdstad over te brengen, en in de lokalen, vroeger door de Heeren De Passe & Menne gebezigd, voort te zetten.’ Prijst ook zijn inrichting voor houtgravure aan. º LPBR 570

¶ 1621 | Mededeeling van J. Hoffmann aangaande de Chinesche matrijzen en drukletters: krachtens magtiging van Z.M. den Koning en op last van Z.E. den Minister van Staat, Minister van Koloniën J.J. Rochussen vervaardigd onder toezigt van den hoogleeraar, translateur van het NederlandsIndisch gouvernement voor de Japansche en Chinesche talen/Dr. J. Hoffmann. Amsterdam, C.G. van der Post, 1860. 16 p.; 21,7 cm. Klein Mediaan 8o: [A]8 = 8 bl. Ex. a ingebonden bij: ‘Catalogus van Chinesche matrijzen en drukletters ...’, 1860 (cat.nr. 1275). º LPBR 603b [= ex. a]; Br. A.G. 40.5

¶ 1622 | Ik heb de eer u kennis te geven ... N. Tetterode. Amsterdam, (Tetterode), 1861, 29 Maart. [1] bl.; vouwblad (27,9 cm). Klein Mediaan 4o: [A]2 = 2 bl., A2 blanco. Circulaire. Titel ontleend aan tekst. Incipit: ‘Ik heb de eer u kennis te geven, dat ik van heden af bestellingen aanneem tot onderstaande prijzen op gewone boekletter, méchanisch gegoten’. º LPBR 701

¶ 1623 | Rondschrijven betreffende de overeenkomst met C. Ed. Taurel voor het leveren van houtgravures/N. Tetterode. Amsterdam, Tetterode, 1862, Maart. [1] bl.; vouwblad (26,4 cm). Klein Mediaan 4o: [A]2 = 2 bl., A2 blanco. Fictieve titel. Incipit: ‘Aangespoord door de behoefte welke ons land aan bekwame houtsnijders bezit ...’ Gedrukt bij Gebr. Binger, Amsterdam. º LPBR 698

¶ 1624 | Aanvangende met 1 november 1883, wordt de volgende regeling vastgesteld voor de werklieden van de lettergieterij met uitzondering van den timmerwinkel/Lettergieterij: N. Tetterode. Amsterdam, (Tetterode), 1883, October. [1] bl.; plano (48,5 cm). Klein Mediaan 1o: 1 blad. Koptitel. Fotokopie. Met in hs. de aantekening: ‘Origin. in Hist. Arch. Bührmann-Tetterode’. º LPBR 532

¶ 1625 | Materiaal voor vignetten-proeven. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1901–1920]. Ongepag.; 31,8 cm. Fictieve titel. Verzameling losse vignetten-proeven en lay-out materiaal voor vignetten-proeven; aantekeningen in handschrift; tevens vignetten-bladen van andere gieterijen. Losse bladen in halflinnen map. º LPBR 611

¶ 1626 | School-Mediaeval en Kloosterschrift/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163-165, Amsterdam, telegramadres: Lettergieterij, Amsterdam, telephoonnummer 513 (intercommunaal). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1903]. [1] p.; vouwblad (26,8 cm). Aanbiedingsbrief bij proef van School-Mediaeval en proef van Kloosterschrift. º LPBR 386a; LPBR 386b

¶ 1627 | Letterpolis. Amsterdam, Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, 1904, October. [1] bl.; plano (28,8 cm). Circulaire van Lettergieterij ‘Amsterdam’. Fictieve titel. Brief met citaat uit artikel E.J. de Groot in ‘Het vakblad’, 1904, nr. 22; over de Hollandse en (minder goede) Duitse letterpolis.

236 lettergieterij ‘amsterdam’

º LPBR 699

¶ 1628 | Moderne Mediaeval/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. (Amsterdam), [ca. 1904]. 16 bl.; 27,7 cm. Ontwerpschets voor een letterproef van de Moderne Mediaeval (is Moderne Elzevier/Cheltenham?). Omslagtitel. In een geschetst zetvoorbeeld komt het jaartal 1905 (of 1903?) voor. Met 2 bijlagen, waaronder ontwerpschets voor circulaire Moderne Elzevier. In hs. op bl. [1]: ‘Waarsch ontwerp van zetterijchef [G.C.H.] Dal[l]meyer’. 17 losse bladen in groen omslag. º LPBR 704

¶ 1629 | ‘Columbia’, moderne en duidelijke lettersoort/Lettergieterij Amsterdam voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163-165, interc. telefoon 513. (Amsterdam), (Lettergieterij Amsterdam), 1905. [17] bl.; 24,2 cm. Kopij/zetinstructie voor letterproef ‘“Columbia”, moderne en duidelijke lettersoort’, 1905 (cat.nr. 574); grotendeels in inkt uitgevoerd. Omslagtitel. Rechtsboven op omslag in hs.: ‘Waarsch ontwerp zetterijchef [G.C.H.] Dal[l]meyer’. 17 losse bladen in omslag. º LPBR 703

¶ 1630 | Automatische lettergietmachines: in de

Bedrijfsfoto’s, onder andere van bezoek Koningin Wilhelmina in 1908. º LPBR 700a; LPBR 700b; LPBR 700c

¶ 1632 | De volgende letters, enz. worden voorloopig niet meer gegoten, pagineering volgens de dunne letterproef/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1921, Januari. [1] bl.; plano (32,6 cm). Koptitel. Hoort bij ‘Letterproef ...’ (cat.nr. 335). Boekletter, fantasieletter, randen en ornamenten, tabelcijfers. º LPBR 566

¶ 1633 | De volgende letters, enz. worden voorloopig niet meer gegoten, pagineering volgens de groote letterproef/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1921, November. [2] p.; 26,5 cm. Koptitel. Hoort bij ‘Letterproef ...’ (cat.nr. 334). Boekletter, fantasieletter, randen en ornamenten; p. [2]: tabelcijfers. º LPBR 567

¶ 1634 | Gieterij-bericht no.1. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode), 1922, 31 mei. [2] p.; briefkaart (18 cm).

fabriek der N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’, voorheen N. Tetterode te Amsterdam. (Amsterdam), (Drukkerij Senefelder), [ca. 1910]. [1] bl.; ill.; plano (15 x 23 cm). Kijkjes in de Nederlandsche nijverheid, 4.

Koptitel; keerzijde als briefkaart. Met 2 bijlagen: defectenorder en circulaire over eerste ‘Gieterij-bericht’. º LPBR 695

Bijvoegsel van het ‘Tijdschrift v.d. Maatschappij van Nijverheid’. ‘Reproductie in fototypie van de N.V. “Drukkerij Senefelder” te Amsterdam’. Lichtdruk van gietmachines bij de L.A. º LPBR 530a; LPBR 530b; LPBR 530c; LPBR 530d

¶ 1635 | Wat men zegt van de ErasmusMediaeval: boeken fantasieletter ontworpen door S.H. de Roos/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1924]. 30 p.; 17,9 cm.

¶ 1631 | Fundicion tipografica ‘Amsterdam’, Amsterdam [Holanda]: capital social enteramente desembolsado ƒ 4.000.000 (Ptas 12.000.000). (Amsterdam), (Fundicion tipografica), [ca. 1915]. [4] p.; ill.; vouwblad (31,2 cm).

Opgenomen in verzamelmap ‘Erasmus Mediaeval en Cursief’, 1925? (cat.nr. 682). Brieven en recensies. Met cahiersteek in omslag. º LPBR 181a; LPBR 181b; LPBR 181c

Representada en España por: Planeta S.A., Calle Diputación, 253, Barcelona, (Avenida pi y Margall, 5.-10. A., Madrid). Gezet uit Hollandse Mediaeval (1912).

¶ 1636 | Grotius. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1926].

lettergieterij ‘amsterdam’ 237

[1] bl.; 27,3 cm. Fictieve titel. Incipit: ‘De Lettergieterij “Amsterdam”, die zulk een succes mocht oogsten met haar Hollandsche Mediaeval en Erasmus-lettertypen ...’. Proef van p. 5 van ‘Eenige brieven betreffende de eerste uitgave van Hugo de Groot’s De iure belli ac pacis...’, 1926; afwijkende tekst en typografie. 28 ex. op romandruk en 1 ex. op kunstdruk. º LPBR 705

¶ 1637 | Auszug aus einigen internationalen Urteilen über die Erasmus und Grotius Schriften: aus Amerika, Belgien, Deutschland, England, Frankreich, Holland, Italien und der Schweiz/ Lettergieterij ‘Amsterdam’, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1927]. 11 p.; 24,2 cm. Omslagtitel: ‘Urteile Erasmus Grotius Schriften’. Geniet in grijs omslag. º LPBR 178

¶ 1638 | Extracto de algunas opiniones internacionales acerca de los tipos Erasmus y Grotius: de Alemania, América, Belgica, Francia, Holanda, Inglaterra, Italia y Suiza/Lettergieterij ‘Amsterdam’, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1927]. 11 p.; 24,2 cm. Omslagtitel: ‘Opiniones Erasmus Grotius’. Representantes para España: Planeta S.-A., Diputación 255, Barcelona. Naam van straat overstempeld met nieuw adres: Viladomat, 275, teléf. 315?8 [? onleesbaar]. Geniet in grijs omslag. º LPBR 179

¶ 1639 | Amsterdam Type Foundry Amsterdam: entirely up to date typefoundry, many original designs, modern advertising faces a speciality. (Amsterdam), (Amsterdam Type Foundry), [ca. 1929]. [4] p.; vouwblad (32,7 cm). British Printer, suppl. ‘British sales agents required’. Advertenties voor Succes, Bristol, Carlton en Hercules. º LPBR 702

¶ 1640 | Maar dat is nauwelijks denkbaar in dezen modernen tijd ... een drukkerij waar noch de Atlas noch de Nobel aanwezig zijn! ... Lettergieterij Amsterdam v/ h N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij Amsterdam), [ca. 1935]. [2] p.; 10,4 x 14,5 cm.

Bestelkaart. Kaart 1. º LPBR 91

¶ 1641 | S.H. de Roos wiens idealisme, omgezet in bezielende woorden en scheppende daden, het meeste bijdroeg tot de verheffing van de Nederlandse drukkunst in deze eeuw, bieden wij enkele zijner uitspraken: gezet uit zijn letters, in dankbare bewondering aan, ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag op 14 september 1957/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, directeuren. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1957, 14 september. [10] bl.; 45 cm. Met cahiersteek in grijs, onbedrukt omslag. º LPPL 47

¶ 1642 | Ooit zien zetten op de diatype? Dat kan nu...! (nv Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode-Nederland, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west, tel. 020-129677). (Amsterdam), (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [ca. 1965]. [10] bl.; 13 x 25,4 cm. Omslagtitel. Vermeldt ook telefoonnummers Den Haag (070) 337585, 331453; Rotterdam (010) 238287, 253647; Eindhoven (04900) 25882. Mapje met antwoordkaart en 9 advertenties voor de diatype. º LPBR 694a; LPBR 694b

Ontwerpen/ werktekeningen

¶ 1643 | Javaansch ontworpen door P.J.W. Oly. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode], 1908. 18 bl.; 27,5 cm. Over Nieuw Javaansch, getekend door S.H. de Roos in samenwerking met P.J.W. Oly, en gegraveerd door Jan Wesselius. ‘Hierbij vindt U het oorspronkelijke werkstuk (manuscript) van “het Nieuw Javaansch”, zooals dit in 1908/1909 door mij werd ontworpen naar gegevens van den Zendeling P. Penninga te Lawang, die de ideën [sic] ervoor weer verkeeg [sic] van een zekeren Paulus Jansz. ook een zendeling die toentertijd reeds overleden was’. Met ingeplakt correspondentie van S.H. de Roos met Oly. Bandtitel. Met 9 bijlagen, onder andere: twee werktekeningen Javaans, ‘Nieuw Javaansch gesneden door de Lettergieterij “Amsterdam” voorheen N. Tetterode’ (cat.nr. 1283) en

238 lettergieterij ‘amsterdam’

‘Proeve van een nieuw Javaansch schrift op Tekst corps (zuiver Didot-systeem)’ (cat.nr. 1284). Heelleer, goudstempel op voorplat; in omslagdoos. º LPG 66

¶ 1644 | Mercado [versierd]-documentatie. [ca. 1910]. 1 map. Fictieve titel. Mercado (1910) is vermoedelijk John Hancock van Keystone Type Foundry. Twee ontwerpen, waarschijnlijk voor arcering; koperen plaatje met arcering (voor pantograaf?); proefdrukken van enkele woorden op papier, waarvan twee op calqueerpapier. º LPBR 813

¶ 1645 | Hollandsche Mediaeval-documentatie. [ca. 1911–1929]. 1 map. Fictieve titel. Ontwerptekening (door S.H. de Roos) van Hollandse Mediaeval in zwarte inkt (25,4x34 cm), met opgeplakt fotografische verkleining van ontwerptekening naar corps 10; werktekeningen in zwarte inkt, x-hoogte 20 mm en kapitaalhoogte 34 mm, van kapitalen, onderkast, leestekens en cijfers; werktekeningen sierinitialen met (kapitaal)hoogte 55 mm; fotografische verkleiningen. Blad met Hollandse Mediaeval en Old Style als vergelijkingsmateriaal; proefdrukken; correspondentie uit 1929 tussen Intertype Corporation, New York, en Etablissements ‘Plantin’, Brussel, over Hollandsche Mediaeval. º Hs XXXV D 14

¶ 1646 | Circulaire initialen-documentatie. [ca. 1926]. 1 map. Fictieve titel. Interne lijst L.A. (1968) noemt S.H. de Roos als ontwerper. Circulaire initialen in ‘Typografische mededeelingen’, 22 [1926] nr. 4 (november), p. 136. Schetsen; ontwerpen en werktekeningen in zwarte inkt op calqueer- en ruitjespapier; proefdrukken; proefbladen met ontwerpen hiervoor. Tevens drie proefbladen Vanity Initials gepag. 771-776, uit de 1923-letterproef van American Type Founders; Circulaire initialen lijken op dit ATF-ontwerp gebaseerd. º LPBR 802

¶ 1647 | Select-documentatie. [1929–1930]. 1 map. Fictieve titel. Select is Albert Antiqua van Berlingska Stilgjuteriet, en werd in 1930 uitgebracht door de L.A. Polissen voor matrijzen (alle met aantekening: ontvangen

20-11-’29); proef van kapitalen met aantekeningen gedateerd 8-4-’30. º LPBR 807

¶ 1648 | Nobel-documentatie. [ca. 1929–1932]. 1 map. Fictieve titel. Werktekeningen Berthold-Grotesk in potlood op calqueerpapier; werktekening fette Berthold-Grotesk (OHngo) in inkt en potlood; enveloppe ‘Kleine teekeningen v/d Sm. NobelAntieke’; enveloppe ‘Teekeningen v/d Nobel-Antieke (Berthold), Smalle [Nobel-Antieke] (L.A.)’; foto’s; (stel)proeven en proefbladen; Berthold-proeven met aanwijzingen voor bewerking tot Nobel; polissen voor matrijzen; Giesser-Akkordzettel; bladen met onder elkaar Berthold- en L.A./E.P.-varianten. º LPBR 815

¶ 1649 | Atlas-documentatie. [1931–1932]. 4 mappen. Fictieve titel. Atlas is Welt-Antiqua van Ludwig & Mayer (eerste varianten 1931), in 1932 uitgebracht door de L.A. Gietproeven Welt-Antiqua van Schriftgiesserei Ludwig & Mayer, Frankfurt am Main-Ost (1931–1932); Giesszettel; polissen voor matrijzen; gietproeven; drukproeven (voor letterproeven). º LPBR 808

¶ 1650 | Egmont-documentatie. [ca. 1931–1937]. 1 doos. Fictieve titel. Werktekeningen op calqueerpapier (niet volledig); gieten stelproeven; polissen voor matrijzen/schablonen/gemaakte tekeningen; proefzetsel. º LPBR 821

¶ 1651 | Flex-documentatie. [ca. 1936]. 1 map. Fictieve titel. Flex, een ontwerp van George Salter, lijkt geheel in 1936 bij de L.A. te zijn geproduceerd. Ontwerpen; werktekeningen (op calqueerpapier); foto’s (met correcties); stelproeven en proefzetsel; toepassingen; onderkast-romein in foto (niet uitgebracht). Tevens: het woord ‘gebelgd’ in getekende kapitalen in perspectief. º LPBR 819

¶ 1652 | Transito [versierd]-documentatie. [ca. 1937].

lettergieterij ‘amsterdam’ 239

1 map. Fictieve titel. Op vele bladen het jaartal 1937. Ontwerpen in inkt; proefdrukken (met dekwit gecorrigeerd); foto’s; glasplaatje; op vele bladen de aantekening: afgekeurd; tevens 1 blad letterproef Transito, van welke letter dit ontwerp duidelijk een bewerking is. Op één schets in hs. de aantekening: ontwerp Hr Dooijes. º LPBR 806

¶ 1653 | Libra-documentatie. [ca. 1937–1939]. 1 map. Fictieve titel. Werkfoto’s van/voor schablonen; gieten stelproeven; polissen voor matrijzen; proefzetsel. º LPBR 816

¶ 1654 | Milo-bewerking. [ca. 1940]. [2] bl. Fictieve titel. Notitie van d[ick] d[ooijes] met aanzet voor bewerking van Duplex kapitalen tot Milo-achtige, incipit: ‘“Milo” van Butter /een begeerlijke letter! Ik zou/zoo iets ook wel willen maken’; foto van één woord (BLOEMEN) in Duplex kapitalen, diapositief, met dekwit bewerkt. Eerder ingesloten in proefje ‘Milo’, 1940, van Schriftguss K.-G. vorm. Brüder Butter, Dresden, met codes R 4507. 40. 1040 en M/0549. º LPBR 814

¶ 1655 | Rondo-documentatie. 1941. 1 map. Fictieve titel. Brief van Stefan Schlesinger (in fotokopie) van 31 mei 1941 aan L.A.: ‘Uwe zending, bevattende de nieuwe proeven van 24.5.41, waarin de letters nauwer zijn gesteld, alsmede de fotografische verkleining van de schetstekening op corps 28 heb ik in dank ontvangen. ... Bijgesloten zend ik U de tekeningen van verschillende kapitalen en van enkele initialen ...’. Tevens 4 proeven (onderkast, niet compleet, en kapitaal H), gedateerd: 2-4-41 (9 ex., 3 versies met r-varianten); 9-5 ’41 (3 ex.); 19-5-41 (15 ex., 2 versies met r-varianten); 24-5-41 (15 ex., 2 versies met r-varianten). º LPBR 812

¶ 1656 | De Roos Romein-documentatie. [ca. 1943–1953]. 2 dozen. Fictieve titel. Schetsen; ontwerpen; werktekeningen; interne corres-

pondentie; films (negatief en positief); foto’s; stelproeven; letterpolissen. º LPBR 817; LPBR 818

¶ 1657 | Frank-Rühl Hebreeuws-documentatie. [ca. 1947–1948]. 1 map. Frank-Rühl Hebreeuws oorspronkelijk door Rafael Frank ontworpen en door gieterij C.F. Rühl, Leipzig, in 1908 voor het eerst gegoten; in 1918 door Berthold overgenomen. Fictieve titel. Interne correspondentie, gietproeven, ‘Fountscheme[s]’, ‘List of typespecimen[s] of 8/10 Hebrew with vocals [sic]’ (14 p.). º LPBR 809

¶ 1658 | Columbia [McKay]-documentatie. [ca. 1949–1956]. 1 doos. Fictieve titel. Correspondentie uit de periode ca. 1949–1956 tussen Walter H. McKay en de L.A. (met name met A.G.E. van der Tuuk en G.W. Ovink); interne correspondentie; stelproeven; proefzetsel; enkele werktekeningen; (kopieën van) recensies; lezing van McKay in typoscript (‘Notes on the aesthetics of type design’). º LPBR 822

¶ 1659 | Missaal cursief C 6: nieuwe stelling/ [N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode]. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’], 1952, 25-4. [1] bl.; plano (13,3 x 18,2 cm). Stelproef Missaal (Bronletter) van Dick Dooijes. Titel ontleend aan onderschrift. In onderschrift: 25-4-52. º LPBR 282a; LPBR 282b

¶ 1660 | Raffia-M. [ca. 1952]. [1] bl.; 25,5 x 37 cm. Initiaal M op film; Raffia initialen zijn een ontwerp van Henk Krijger. Fictieve titel. º LPBR 810

¶ 1661 | Levendige Egyptienne/ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ vh N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1962, 13 febr. [1] bl.; plano (26,8 cm). Proefzetsel. Koptitel. Foto (uitdraai fotozetmachine?).

240 lettergieterij ‘amsterdam’

Corps 36 en corps 10. º LPBR 811

Presentatie

¶ 1662 | Een kijkje in een interessant bedrijf/ door T. van Helden. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode), [ca. 1903]. [32] p.; ill.; 12,3 x 18 cm. Gedrukt bij Stoomdrukkerij Lourens Coster, Haarlem. Op titelpagina: ‘Overgedrukt uit “Het weekblad voor den boekdrukker” van woensdag 11 februari 1903, no.16’. Bedrijfsrondgang, met tekst en foto’s. Ex. a en b gebrocheerd in rood omslag, ex. c in wijnrood leer gebonden. º LPBR 522a; LPBR 522b; LPBR 522c

¶ 1663 | Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163-165, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1907). [40] p.; ill.; 15,8 x 24 cm. Voorwoord gedateerd: Augustus 1907. Verzameling foto’s van de kantoor- en bedrijfsruimten van Lettergieterij ‘Amsterdam’. Ex. a en b gebrocheerd; ex. c in lichtbruin leer gebonden, vergulde sneden, gouden blindstempeling op voorplat. º LPBR 520a; LPBR 520b; LPBR 528 [= ex. c]

¶ 1664 | Ons filiaal te Rotterdam, Wijnhaven no.106, telephoonnummer 5335. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1909). [4] p.; ill.; 22,7 cm. Omslagtitel: ‘Aankondiging betreffende ons filiaal te Rotterdam Wijnhaven No.106’. Ex. b met zetfout op omslag: Tetteorde. Met cahiersteek in omslag. º LPBR 514a; LPBR 514b

¶ 1665 | Uitnoodiging tot een bezoek aan ons nieuwe gebouw te Rotterdam aan de Leuvehaven 85A bij gelegenheid van de opening op maandag 17 juni 1912/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Leuvehaven 85 A, Rotterdam. (Rotterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1912). [20] p.; ill.; 13,4 x 19,2 cm. Foto’s van in tentoonstellingszaal te bezichtigen apparaten. º LPBR 517

¶ 1666 | Uitnoodiging tot een bezoek aan ons nieuwe gebouw te Rotterdam aan de Leuvehaven 85A/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Leuvehaven 85A, Rotterdam (tel.interc. 5335). (Rotterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1912]. [20] p.; ill.; 13,2 x 19,3 cm. Geniet in omslag. º LPBR 516a; LPBR 516b; LPBR 516c

¶ 1667 | Een rondgang door de fabrieken der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163-65, Da Costakade 158-64, Amsterdam. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1914]. [12] p.; ill.; 20,3 cm. Overzicht van het bedrijf. Met cahiersteek in crèmekleurig omslag. º LPBR 527a; LPBR 527b

¶ 1668 | Lettergieterij Amsterdam voorheen N. Tetterode, lettergieterij, galvanoplastiek, koperen-lijnenfabriek, machinale houtbewerking, rollengieterij en messenslijperij, machinehandel voor de grafische vakken ... (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1915]. [4] p.; ill.; vouwblad (12,2 x 14,8 cm). Bevat twee foto’s: ‘Een onzer tentoonstellingszalen van grafische machines’, ‘Een onzer gieterijzalen’. º LPBR 529

¶ 1669 | Onze fabrieken en werkplaatsen/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorh. N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1915]. [80] p.; ill.; 27,3 cm. Titel en voorwoord ook in het Frans. Zonder vermelding van het Haagse filiaal, dus vóór 1917. Boekje met foto’s van gebouwen, kantoren en werkplaatsen. Ex. b met ingeplakte, gedrukte bijlage: ‘Till Erindring om bogtrykkerklubbens besøg og Besigtigelse af vor Virksomhed den 12. Juni 1926 er dette Mindeblad fremstillet og sammen med vort Fabriksalbum overrakt de danske Bogtrykkere, som deltog i Klubbens Faelles-Studierejse med Tak, fordi de ofrede os en Dag af deres Rejse’. Gebrocheerd. º LPBR 524a; LPBR 524b

¶ 1670 | Belangrijk L.A. nieuws (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), (1938). [4] p.; vouwblad (11,9 x 15 cm). Uitnodiging voor de L.A. najaarstentoonstelling 1938.

lettergieterij ‘amsterdam’ 241

º LPBR 533

¶ 1671 | Een rondgang door het bedrijf der N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode: verslag van een bezoek door leerlingen van de Amsterdamsche Grafische School. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’], [ca. 1940]. [12] p.; ill.; 24 cm. Met cahiersteek in lila omslag. º LPBR 531a; LPBR 531b

¶ 1672 | A century’s progress in a graphic industry: a visit to the type foundry ‘Amsterdam’ Ltd formerly N. Tetterode/T[ype] F[oundry] A[msterdam]. (Amsterdam), (Type Foundry Amsterdam), [1951?]. [12] p.; ill.; 24,2 cm. Met cahiersteek in omslag. º LPBR 515

¶ 1673 | Van idee tot vorm in de lettergieterij (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam ...). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1954]. [6] p.; vouwblad (31,4 cm). Layout Mart Kempers. ‘Met als voorbeeld onze nieuwe letterfamilie De Roos Romein, Cursief en Halfvet tonen wij in deze bijlage enige van de bewerkingsfasen die de letter op deze weg doorloopt’; halfvette De Roos-serie kwam pas begin 1954 gereed. º LPBR 539

¶ 1674 | Gegevens betreffende de N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-West. (Amsterdam), [Lettergieterij ‘Amsterdam’], (1957, november). [3]+3 p.; vouwblad (20,3 cm). º LPBR 523 ¶ 1675 | ‘Wat doet eigenlijk de Lettergieterij “Amsterdam”? Wat maakt ze ...’ N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode ... Bilderdijkstraat 163 (West), telefoon nr 020-81313. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1957]. [42] p.; 23,1 x 25,6 cm. Verscheen ook in het Engels: ‘What are the principle functions of Typefoundry “Amsterdam”?’ (cat.nr. 1676). Ontwerp Mart Kempers. Datering: Columbia (McKay) uit 1956 wordt als nieuw vermeld.

Gebrocheerd. Ex. b in enveloppe. º LPBR 537a; LPBR 537b

¶ 1676 | What are the principle functions of Typefoundry ‘Amsterdam’? (N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1957]. [42] p.; 23,1 x 25,6 cm. Verscheen ook in het Nederlands: ‘Wat doet eigenlijk de Lettergieterij “Amsterdam”?’ (cat.nr. 1675). Layout Mart Kempers. Datering: Columbia (McKay) uit 1956 wordt als nieuw vermeld. Gebrocheerd. º LPBR 538

¶ 1677 | la ’64: gedrukt op een Heidelberger tweekleuren vellenrotatiepers 66 x 97 cm tijdens de L.A.-tentoonstelling op Houtrust, ’s-Gravenhage, 25 mei-3 juni 1964/N.V. Lettergieterij en machinehandel voorheen N. Tetterode-Nederland, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-w., tel. 129677; Mathenesserlaan 297, Rotterdam, tel. 38287; Toussaintkade 52, ’s-Gravenhage, tel. 337585. (Amsterdam etc.), (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), 1964, 25 mei-3 juni. Ongepag.; vouwblad (48,7 cm). Met de bijdrage: ‘Nieuws uit de lettergieterij’. º LPBR 692

¶ 1678 | Typefoundry Amsterdam/Typefoundry Amsterdam, holding company: n.v. Lettergieterij Amsterdam voorheen N. Tetterode (Division of Bührmann-Tetterode n.v.). [Amsterdam], (Typefoundry Amsterdam), [ca. 1967]. [16] p.; ill.; 20,9 cm. Omslagtitel. Algemeen gidsje over bedrijf en werkgebied L.A. º LPBR 526

¶ 1679 | Mededeling aan de pers: de lettergieterij Amsterdam heeft een nieuwe letter ontwikkeld: de Lectura (nv Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode-Nederland). [Amsterdam], (Lettergieterij en machinehandel vh N. Tetterode), [1969?]. [3], 2-6, [1] p.; 30,2 cm. Koptitel p. [1]. Op pp. 2-6: ‘De Lectura als uiting van zijn tijd’; inleiding uitgesproken door G.W. Ovink tijdens de presentatie op 14 mei 1969. Met 3 bijlagen: antwoordkaart, foto marketing team en vouwblad ‘Adressen van Lectura bezitters’ (april 1970).

242 lettergieterij ‘amsterdam’

Plastic bindrug. º LPBR 257

¶ 1680 | Wat doet de Lettergieterij? (Lettergieterij en Machinehandel vh N. Tetterode-Nederland, Bilderdijkstraat 163, Amsterdam-west). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1970]. [24] p.; ill.; 22,6 x 25,2 cm. Omslagtitel. Ontwerp proef Harm Hagedoorn. Toepassing Lectura (1969). º LPBR 536

Prijscouranten

¶ 1681 | Lettergieterij van Hollandsche en vreemde schriften, houtgravures, glyphographie/ N. Tetterode, Bloemgracht, mm 70, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), 1857, Maart. [2] bl.; vouwblad (27,1 cm). Klein Mediaan 4o: [A]2 = 2 bl. Koptitel (A2). Gedrukt bij C.A. Spin & Zoon. Blauw gevergeerd papier met watermerk aan bovenrand in één half-vel: ‘Lacroix Frères’. Hoort bij ‘Letterproef ... 1e supplement’ (cat.nr. 303). Op A1 aanbiedingsbrief van enige nieuwe proefbladen, op A2 prijscourant. Met 1 bijlage in ex. a (in hs.): ‘Nota van letters ... Passe & Menne’, ook op blauw gevergeerd papier. º LPBR 571a; LPBR 571b

¶ 1682 | Prijs-courant voor vignetten, wapens, tabaksplaten, enz. in galvanisch koper/ N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), 1860, Mei. [2] bl.; vouwblad (27,8 cm). Mediaan 4o: [A]2 = 2 bl. Koptitel (A2); incipit van A1: ‘Aan heeren boekdrukkers en uitgevers.’ Hoort bij ‘Letterproef ... 2e supplement’ (cat.nr. 305). Op A1 aanbiedingsbrief electro-typie en prijscourant, op A2 prijscourant en bijbelfragment in ‘letterdruk’ en electrotypie. Met 1 bijlage (1 bl.): ‘Electrotypie van N. Tetterode te Amsterdam’ met onderaan: ‘Stoomdrukkerij Gebr. van Es.’ (in sommige exemplaren afgesneden). Ex. c opgenomen in bundel Tetterode-proeven, ca. 1852–1860 (cat.nr. 300). º LPBR 572a; LPBR 572b; LPG 25 (1) [= ex. c]

¶ 1683 | Prijscourant der lettergieterij van N. Tetterode, Bloemgracht, mm 69 en 70, Amsterdam, houtgravures, stereotypie. (Amsterdam), (Tetterode), 1863, 15 Maart. [2] bl.; vouwblad (27,9 cm). Post 4o: [A]2 = 2 bl. Koptitel (A2). Gedrukt bij C.A. Spin & Zoon. Hoort bij ‘Letterproef ... 3e supplement’ (cat.nr. 306). Op bl. [1] aanbiedingsbrief nieuwe letterproeven, derde supplement; op bl. [2] prijscourant. Ex. b voorin ex. d van ‘Letterproef ... 3e supplement’, 1863 (cat.nr. 306). º LPBR 573; LPG 28 [= ex. b]

¶ 1684 | Prijs-courant koperen lijnen in lange banen en systematisch gesneden/van N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [1866?]. [3] p.; 27,3 cm. Post 4o: [A]2 = 2 bl. Koptitel (A1r). Datering: hoort bij bl. 1 (‘Koperen lijnen’, met datum 1866) van ‘Letterproef ... 5e supplement’ (1866?, cat.nr. 308). Op p. [1] aanbiedingsbrief, op p. [2] prijscourant koperen lijnen en op p. [3] ‘Verdeelingslijst’. Voorin geplakt in ex. a van ‘Letterproef ... 5e supplement’ (1866?, cat.nr. 308). Ex. d bevat alleen A1. º LPG 30 [= ex. a]; LPBR 594a; LPBR 594b; LPBR 593 [= ex. d]

¶ 1685 | Prijs courant van koperen letters voor boekbinders van N. Tetterode, te Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1870?]. [1] bl.; plano (26,4 cm). Klein Mediaan 4o: 1 blad. Koptitel. º LPBR 545

¶ 1686 | Prijscourant der lettergieterij van N. Tetterode te Amsterdam: boeken gewone letter, romein, cursief en hoogduitsch. (Amsterdam), (Tetterode), (1870, 1 Januari). [i] bl., [4] p.; 26,6 cm. Imperiaal 8o: [A]4 = 4 bl., A4 blanco. Koptitel. Prijscourant gevouwen in aanbiedingsbrief. º LPBR 541

¶ 1687 | Prijs-courant der lettergieterij van N. Tetterode, te Amsterdam: boeken gewone letter, romein en hoogduitsch. (Amsterdam), (Tetterode), 1872, 15 Maart. [4] p.; vouwblad (25,9 cm). Imperiaal 8o: [A]2 = 2 bl.

lettergieterij ‘amsterdam’ 243

Koptitel. º LPBR 542

¶ 1688 | Prijs-courant der lettergieterij van N. Tetterode te Amsterdam, januari 1874. (Amsterdam), (Tetterode), 1874, Januari. Ongepag.; vouwblad (28 cm). Gevouwen Imperiaal 2o: 1 blad. Gedrukt ter Nederl. Stoomdrukkerij, Amsterdam. Ex. b opgenomen in bundel Tetterode-proeven, 1852–1860 (cat.nr. 300). º LPBR 543; LPG 25 (1) [= ex. b]

¶ 1689 | Prijs-courant der lettergieterij van N. Tetterode te Amsterdam, juli 1883. (Amsterdam), (Tetterode), 1883, Juli. [8] p.; 25,1 cm. Super Royaal 8o: [A]4 = 4 bl. Koptitel. º LPBR 544

¶ 1690 | Prijscourant van caoutchouc stempels/ N. Tetterode, lettergieterij en stempelfabriek, Bloemgracht 134/6, Amsterdam. (Amsterdam), (Tetterode), 1884, 1 Juli. 8 p.; 26,8 cm. Klein Mediaan 4o: [A]4 = 4 bl. Prijscourant voor particulieren, vgl. prijscourant Amsterdamsche Lettergieterij, afdeling: Stempelfabriek, ‘Netto prijscourant voor H.H. agenten’, ca. 1895 (cat.nr. 1692). Koptitel. Bladen in vouw aan elkaar geplakt. Ex. b met defect. º LPBR 801a; LPBR 801b

¶ 1691 | Prijslijst van N. Tetterode, lettergieterij, stereotypie, galvanoplastie, graveer-inrichting, boekdrukkersbenoodigdheden. Amsterdam, (Tetterode), 1889, Maart. 31 p.; 23,5 cm. Groot Mediaan 8o: [A]-[B]8 = 16 bl. Ex. b met aantekeningen voor nieuwe uitgave, met op omslag gestempeld: ‘Amsterdamsche Lettergieterij, voorheen onder de firma N. Tetterode’; ex. c met aantekeningen (vertalingen) in het Frans. Gebrocheerd. º LPBR 546a; LPBR 546b; LPBR 546c

¶ 1692 | Netto prijscourant voor H.H. agenten (vgl. de prijscourant voor particulieren van 1 Juli 1884) Amsterdamsche Lettergieterij, voorheen onder de Firma N. Tetterode, afdeeling: Stempelfabriek. (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1895]. [2] p.; plano (26,2 cm).

Klein Mediaan 4o: 1 blad. Koptitel. º LPBR 803

¶ 1693 | Prijscourant der Amsterdamsche Lettergieterij, voorheen onder de firma N. Tetterode. Amsterdam, (Amsterdamsche Lettergieterij), 1895, Juni. [ii], 17 p.; 22,7 cm. Groot Mediaan 8o: [A]10 = 10 bl. ‘Voor persen en andere machines alsmede voor gereedschappen gelieve men de afzonderlijke prijscouranten aan te vragen’. Letters, lijnen en wit, galvano’s en stereo’s. Bindwijze: cahiersteek; omslag omgeplakt. º LPBR 547a; LPBR 547b

¶ 1694 | Prijscourant der Amsterdamsche Lettergieterij, voorheen onder de firma N. Tetterode. Amsterdam, (Amsterdamsche Lettergieterij), 1899, Februari. 22 p.; 24 cm. Royaal 8o: [A]12 = 12 bl., A12 blanco. ‘Voor persen en andere machines alsmede voor gereedschappen gelieve men de afzonderlijke prijscouranten aan te vragen’. Omslagtitel. ‘Letters, lijnen en wit, galvano’s, stereo’s en zinco’s’. Met cahiersteek in omslag. Alle exemplaren met aantekeningen in hs./stempels. º LPBR 548a; LPBR 548b; LPBR 548c; LPBR 548d; LPBR 548e; LPBR 548f

¶ 1695 | Prijscourant behoorende bij het 2de supplement op de letterproef van de Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode te Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1903]. [4] p.; vouwblad (23,6 cm). Hoort bij ‘Tweede supplement ...’ (cat.nr. 327). º LPBR 549a; LPBR 549b

¶ 1696 | Onze geheel nieuw ingerichte afdeeling voor galvanoplastiek en stereotypie is thans in gebruik genomen ... Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam, Bilderdijkstraat 163/5. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1903, Juli. [4] p.; vouwblad (20,2 cm). Fictieve titel, ontleend aan p. [1]. Overzicht van prijzen voor galvano’s en stereotypen op pp. [2]-[3]. º LPBR 550

244 lettergieterij ‘amsterdam’

¶ 1697 | Machinaal gegoten hol- en tabelwit van ongekende duurzaamheid en uiterst zuiver. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode], [ca. 1905]. [1] bl.; ill.; plano (23,5 cm). Prijscourant. Komt ook (ingeplakt) voor in ‘Prijs-courant van moderne lettersoorten en ornamenten’, 1905 (cat.nr. 1698). Koptitel. º LPBR 559

¶ 1698 | Prijs-courant van moderne lettersoorten en ornamenten (voorkomende in onze supplementen en speciale proeven) der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode te Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1905, 1 April. 14 p.; 24 cm. Met 1 bijlage (ingeplakt): ‘Machinaal gegoten hol- en tabelwit’ (afz. gecat., cat.nr. 1697). Met cahiersteek in omslag. º LPBR 553a; LPBR 553b

¶ 1699 | Prijscourant van koperen materiaal der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1905]. 16 p.; 26,8 cm. Ook meegebonden in ‘Proef van koperen materieel’, ca. 1904 (cat.nr. 1310). Koptitel. Geniet. º LPBR 552a; LPBR 552b

¶ 1700 | Stempels voor katoendruk (Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Bilderdijkstraat 163-165, Amsterdam, telegram-adres: Lettergieterij, intercomm. telephoon no. 513). (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1905]. [12] p.; 26,2 cm. Omslagtitel: ‘Prijs-courant van ... stempels voor katoendruk’. Met 1 bijlage in ex. a: gedrukte, niet gedateerde brief betreffende nieuwe prijscourant van India-rubber- en metalen stempels, lak-cachetten, numeroteurs enz. Geniet in groen omslag. º LPBR 551a; LPBR 551b

¶ 1701 | Prijscourant. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’], [1907]. 12 p.; 32,4 cm. Koptitel. Ex. a-c opgenomen in ‘Letterproef ...’, 1907 (cat.nr. 330). Op p. 2 overplakt met: ‘Nieuwe prijzen 1 Januari 1909’ (cat.nr. 1703).

º LPG 36a; LPG 36b; LPG 36c; LPBR 568

¶ 1702 | Prijscourant der Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. Amsterdam, (Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1907, 15 Februari. 15 p.; ill.; 22,5 cm. ‘Boek- en biljetletter, specie lijnen en interliniën, letterwit, hol- en tabelwit, breukcijfers en teekens, oostersche schriften, galvano’s, stereo’s en zinco’s’. Met 1 bijlage in ex. a: over inleveren oude letter (helspecie). Geniet in omslag. º LPBR 554a; LPBR 554b

¶ 1703 | Nieuwe prijzen 1 januari 1909. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode], 1909. [2] p.; 29,6 cm. In marge: ‘Te plakken in de Letterproef ter vervanging van de laatste pagina (geel) der prijscourant’; bedoeld wordt de ‘Letterproef ...’, 1907 (cat.nr. 330). Koptitel. Betreft letterwit, hol- of formaatwit, enz.; galvano’s, stereotypen, houtgravures en zincografieën. º LPBR 565

¶ 1704 | Prijscourant der fantasie-letter. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode], 1910. 13 p.; 21 cm. Omslagtitel: ‘Prijscourant 1910’. Geniet in omslag. º LPBR 558

¶ 1705 | Prijscourant (Prix-courant – Preisliste – Price-list)/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam. (Amsterdam), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1910]. [2] p.; 30,3 cm. Verscheen als bijlage bij ‘Proeven van oostersche schriften’, 1910 (cat.nr. 1285). Koptitel. º LPBR 564

¶ 1706 | Prijscourant. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’], (1910, 1-4). Pp. 381-396; 21,4 cm. Klein Mediaan 8o: 268 = 8 bl. ($1). Koptitel. Deel van ‘Letterproef ...’, 1910 (cat.nr. 331). Linksonder op p. 381: 1-4-’10. Ex. a en b: achterin ‘Letterproef ...’, 1910, ex. a en b. Ex. c: geniet. º LP 4a; LP 4b; LPBR 556 [= ex. c]

lettergieterij ‘amsterdam’ 245

¶ 1707 | Priskurant. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’], [1910?]. Pp. 381-412; 21,3 cm. Klein Mediaan 8o: 26-278 = 16 bl. ($1). Koptitel. Bedoeld om de Nederlandse prijscourant (cat.nr. 1706) in de algemene proef van maart 1910 te vervangen. Ex. a: twee losse katernen, afzonderlijk geniet. Ex. b: gebonden achterin ‘Letterproef ...’, 1910 (cat.nr. 332), ex. b. º LPBR 557 [= ex. a]; LP 4b [= ex. b]

¶ 1708 | Prix-courant. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’], (1910, 1-12). Pp. 381-394; 21,3 cm. Klein Mediaan 8o: 268 = 8 bl. ($1), 268 blanco. Koptitel. Bedoeld om de Nederlandse prijscourant (cat.nr. 1706) in de algemene proef van maart 1910 te vervangen. Linksonder op p.381: 1-12-’10. Ex. a: geniet. Ex. b: gebonden achterin ‘Letterproef ...’, 1910 (cat.nr. 332), ex. b. º LPBR 555 [= ex. a]; LP 4b [= ex. b]

¶ 1709 | Belangrijke prijsverlaging van ons holwit en tabelwit, regletten en tekstwit/Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode. [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [1914]. [1] bl.; plano (24,3 cm). Ook als ingeplakte bijlage verschenen in ‘Typografische mededeelingen’, 10 [1914] p. [60e]. Rechtsboven in hs.: Mei 1914. º LPBR 560

¶ 1710 | Belangrijke prijsverlaging van ons holwit en tabelwit, regletten en tekstwit. Typografische mededeelingen, 10 [1914] p. [60e]. Met 1 bijlage (ingeplakt).

¶ 1711 | Prijscourant van lettergieterij-producten/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam, Bilderdijkstraat 163-165, tel.int. z 3513, z 2586 ... (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1915. 31 p.; 26,8 cm. Linksonder op titelpagina code: 3000-’15. Geniet in omslag. º LPBR 561

¶ 1712 | Prijscourant van lettergieterij-producten/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam, Bilderdijkstraat 157-165, tel.int. z. 3513, z. 2586 ... (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1922, 15 Januari. 24 p.; 26,5 cm. Op titelpagina linksonder code: 750-1-’22. Met aantekeningen door de tekst. Geniet in grijs omslag. º LPBR 562

¶ 1713 | Prijscourant van lettergieterij-producten/ Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam, Bilderdijkstraat 157-165, telefoon 81313 (3 lijnen) ... (Amsterdam etc.), (Lettergieterij ‘Amsterdam’), 1928, September. 23 p.; 26,5 cm. Op titelpagina linksonder code: 500-9-’28. Geniet in grijs omslag. º LPBR 563

Stempels

¶ 1714 | Proeve van rood-koperen fabrieken kantoor-stempels: alhier verkrijgbaar. [Amsterdam?], [N. Tetterode?], [1870?]. [1] bl.; plano (36,2 cm). Imperiaal 4o: 1 blad. In 2 stempels jaartal 1870. Stempels nr. 1 tot 25. º LPBR 693

¶ 1715 | Catalogus van caoutchouc stempels (N. Tetterode). (Amsterdam), (Tetterode), [ca. 1880]. 4 p., [i] bl., 21 p.; 28,8 cm. Klein Mediaan 4o: [A]14 = 14 bl. Pagina’s in tweede reeks nummers heten ‘blad’ 1-21. Omslagtitel. Op omslag: bekroond te Arnhem 1879; zonder medaille Amsterdam 1881. Prijscourant en modellen van India rubber stempels (‘blad’ 1-21). Prijscourant gestempeld ‘vervallen’. Los in lichtrose omslag. º LPBR 800

246 lettergieterij ‘amsterdam’

Toepassingen

¶ 1716 | Toepassingen (Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode). [Amsterdam], (Lettergieterij ‘Amsterdam’), [ca. 1913]. [4] bl.; plano’s (25 cm). Onderaan bladen vermelding van gebruikte letter en bedrijfsnaam. Fictieve titel. [1.] Hollandsche Mediaeval en Hollandsche Ornamenten. [2.] Kaart-Antieke kap., Br. Magere Antieke en Tint-versieringen. [3.] Amstel-romein en Amstel-randen. [4.] Holl. Med. curs. en Penversieringen. º LPBR 799

¶ 1717 | Libra. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’], [ca. 1940]. [8] p.; 32 cm. Fictieve titel. Incipit van het eerste blad: ‘Wilhelmus van Nassouwe ...’. Toepassingen. º LPBR 264

¶ 1718 | Paas-Zondag. (Hilversum), (Gooi & Sticht), (1951). [16] p.; ill.; 16,5 cm. Bron van christelijken geest, 18-10-51. Vroege toepassing van de Missaal/Bronletter (1949–1950), die door Dick Dooijes speciaal voor deze uitgave werd ontworpen. Geniet. º LPBR 795a; LPBR 795b

¶ 1719 | Reiner Script. [ca. 1951]. Map. Fictieve titel. Groot aantal verschillende toepassingen van Reiner Script. º LPBR 804

¶ 1720 | De Roos Romein & Cursief. [ca. 1951–1952]. Map. Fictieve titel. Groot aantal verschillende toepassingen van De Roos Romein & Cursief. º LPBR 805

¶ 1721 | L’influence de l’esprit latin sur un pays nordique: discours prononcé le 17 avril 1953 à Paris à l’occasion du cinquantième anniversaire de la Chambre de Commerce Néerlandaise en France/ par J.W. Beyen. Amsterdam, N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, 1953. 26 p.; 20,9 cm. Colofon: ‘Ce discours a été composé d’après la maquette de D. Dooijes en caractères ‘De Roos’ Romain, Italique et DemiGras dessinés par S.H. de Roos et gravés par la Fonderie de Caractères ‘Amsterdam’, et imprimé sur les presses de l’éditeur. L’édition est hors commerce et destinée aux amis de la France et des Pays-Bas’. Met 1 bijlage: aanbiedingsbrief. Integraalband. º LPBR 796

¶ 1722 | A meditation upon a broom-stick [1704]/ Jonathan Swift. [Amsterdam], (Typefoundry Amsterdam), 1954. [4] p.; vouwblad (29 cm). Colofon: ‘This reprint has been designed ... by Imre Reiner and composed with his “Reiner Script” and “Primula Ornaments” ... Printed and published by Typefoundry Amsterdam for its friends and customers at the end of 1954’. Met 1 bijlage: nieuwjaarswens. º LPBR 362

¶ 1723 | Bientôt dix ans ... Maximilien Vox. [Amsterdam], [Fonderie de Caractères ‘Amsterdam’], [1959]. [4] p.; ill.; vouwblad (33,3 cm). Caractère, [1959 Noël]. Koptitel. Colofon: ‘Imprimé d’après la maquette de Dick Dooijes en Caractères De Roos et Ornements Primula de la Fonderie de Caractères “Amsterdam”, Pays-Bas, sur presses à cylindres “Heidelberg”, matériels distribués en France par: Ofmi-Garamont, Saint-Ouen (Seine).’ Met illustratie van Dick Dooijes. º LPBR 798

¶ 1724 | Ce divertissement alphabétique en cinq actes, Didone: tragédie typographique dans le goût de P. Corneille, a été représentée pour la première fois par la Compagnie Lursienne sur l’Amphithéâtre Marius à Lurs-en-Provence le 25 août 1960. Amsterdam, [Fonderie ‘Amsterdam’], 1961. 14 p.; 31 cm. Koptitel p. [4]: ‘Didone, divertissement alphabétique en cinq actes, par le sieur Richard Monod’ [= Maximilien Vox?]. Colofon: ‘Composé en caractères de la Fonderie

lettergieterij ‘amsterdam’ 247

“Amsterdam” aux Pays-Bas en l’honneur de la vieille amitié franco-batave sous la direction de Dick Dooijes, compagnon de Lure ...’. Matériels distribués en France par Ofmi-Garamont, Saint-Ouen/Seine. Geniet. º LPBR 797

¶ 1725 | Miel vert: poèmes inédits de Jean Albany. [Amsterdam], [Fonderie ‘Amsterdam’], [ca. 1961]. [12] p.; 31 cm. Omslagtitel. ‘Dans une mise en pages de Dick Dooijes ces poèmes ont été composés en caractères de la Fonderie ‘Amsterdam’’. Goodwill-uitgave voor Franse vertegenwoordiger: Ofmi-Garamont, St. Ouen (Seine). Op omslag toepassing van Pascal (1961). Garenloos gebrocheerd. º LPBR 697

Zakelijk

¶ 1726 | Statuten van de naamloze vennootschap Amsterdamsche Lettergieterij, voorheen onder de firma N. Tetterode ... [Amsterdam], [Amsterdamsche Lettergieterij], 1892. [4] p.; vouwblad (27,6 cm). Klein Mediaan 4o: [A]2 = 2 bl. ‘Opgericht bij akte, den 10den maart 1892 voor den notaris J. Evenblij te Amsterdam verleden, op het ontwerp waarvan de Koninklijke bewilliging is verleend bij besluit van den 8sten februari 1892, no. 40’. º LPBR 525a; LPBR 525b

¶ 1727 | Bestek en voorwaarden waarnaar door en voor rekening van de naamlooze vennootschap Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode zal worden aanbesteed het bouwen van eene fabriek op een terrein aan de Bilderdijkstraat te Amsterdam. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’], (1901). 65 p.; 21 cm. ‘Aanbesteding: de biljetten moeten 14 December vóór halftwaalf bezorgd ten kantore van de Vennootschap (...); Te Amsterdam, den 22 November 1901, J.W.F. Hartkamp Jr., architect’. Omslagtitel: ‘Bestek en voorwaarden voor het bouwen van eene fabriek aan de Bilderdijkstraat voor de ‘Lettergieterij “Amsterdam” voorheen N. Tetterode’. Op achterzijde omslag: druk van Ipenbuur & Van Seldam, Amsterdam. Gebrocheerd in lila omslag. º LPBR 540

¶ 1728 | Statuten der naamlooze vennootschap ‘Lettergieterij Amsterdam, voorheen N. Tetterode’, te Amsterdam opgericht blijkens akte deu [sic] 4 mei 1901 voor den notaris J. Evenblij te Amsterdam verleden, waarop de Koninklijke bewilliging is verleend bij besluit van den 3 juni 1901, no.70. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’], (1901). 15 p.; 21,4 cm. Op omslag: ‘Typ. en Lith. J.H. de Bussy, Amst.’ Geniet in omslag. Met in tekst wijzigingen in hs. º LPBR 519

¶ 1729 | Arbeids-overeenkomst, reglement van orde, reglement voor het ziekenfonds: vastgesteld door de directie der Lettergieterij ‘Amsterdam’, voorheen N. Tetterode, en hare werklieden, 19 november 1908. [Amsterdam], Lettergieterij ‘Amsterdam’, 1908. 23 p.; 21,5 cm. Met 1 bijlage (ingeplakt): blad met wijzigingen. Geniet in groen omslag. º LPBR 518

¶ 1730 | Statuten der naamlooze vennootschap ‘Lettergieterij Amsterdam, voorheen N. Tetterode’, te Amsterdam, opgericht blijkens akte den 4 mei 1901 ... [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’], [1909]. 15 p.; 21 cm. Geniet. º LPBR 512

¶ 1731 | Bestek en voorwaarden waarnaar door de Lettergieterij ‘Amsterdam’ v.h. N. Tetterode wordt aanbesteed het bouwen van een magazijn met kantoren, werkplaats en huisbewaarderswoning, op een terrein aan de Leuvehaven W.Z. no.85 en 87, kadaster sectie H. nos. 99-100-101 en 102/ Architecten: Pelt & Van der Heijden. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’], (1911). 46 p.; 18 cm. ‘Aanbesteding op donderdag 20 juli des morgens ten 11 ure ten kantore der Architecten’. Koptitel. Gebrocheerd in lichtblauw omslag. º LPBR 507

248 gebroeders tollenaar

¶ 1732 | Bestek en voorwaarden waarnaar door de Lettergieterij ‘Amsterdam’ v.h. N. Tetterode wordt aanbesteed het bouwen van een magazijn met kantoren, werkplaats en huisbewaarderswoning, op een terrein aan de Leuvehaven W.Z. no.85 en 87, kadaster sectie H. nos. 99-100-101 en 102/ Architecten: Pelt & Van der Heijden. [Amsterdam], [Lettergieterij ‘Amsterdam’], (1911). 47 p.; 17,4 cm. ‘Aanbesteding op 15 Augustus 1911 des morgens ten 11 ure in de bovenzaal van het Poolsch Koffiehuis aan het Beursplein’. Koptitel. In hs. op omslag: ‘7e aanbesteding’. Gebrocheerd in groen omslag. º LPBR 506

Gebroeders Tollenaar

Gebroeders Tollenaar ca. 1839–ca. 1858 (fate of materials unknown) Address 1839–1858?: Anjeliersgracht 164 (south side) [now Westerstraat 1411], Amsterdam The wood engravers and draughtsmen Antonie Vink Tollenaar (1805–1875) and Dirk Tollenaar (1808–1858) were both born in Amsterdam. Their father was the master carpenter and (architectural) draughtsman Wybrand Tollenaar. Among other things, the brothers made wood engravings for popular prints used by dustmen and night watchmen for New Year’s greetings, and they later executed work for various periodicals as well.2 Antonie Tollenaar also worked as a local community official. Under the name Gebroeders Tollenaar, the two brothers operated a firm making ‘woodcuts’ for their joint account and supplying cast poster

letters mounted on wooden (or metal) bases. The matrices for these large (often ornamented) letters were probably made by a technique that was also used for vignettes: the wooden patterns for the letters

or vignettes were fastened in a jig that allowed them to drop into molten type-metal just on the point of solidifying. The resulting matrices could then be used to make thin metal castings. P.M. van Cleef describes such a technique, known in English as dabbing or clichage, in his 1844 printer’s manual. He considered it so simple that he declared it unnecessary to explain how wood engravings could be duplicated electrolytically.3 From this time on, however, the latter technique became more and more common, though dabbing remained in use into the late nineteenth century, at least in England. The first specimen issued by the Tollenaar brothers was probably their December 1839 Proeve van opgeslagene letters (cat.nr. 1733). In the foreword, they announce that they will ‘proceed industriously with the design of new and different kinds of type, monograms [? ‘merkletters’], coats-of-arms, vignettes, etc.’ and offer their services for ‘casting from existing patterns, and for making all sorts of woodcuts, signatures [for printed letters, etc.] or facsimiles’. After that, they issued an undated supplement, Vervolg der proeve van opgeslagene letters (cat.nr. 1734), which includes capitals on a background, a category that doesn’t appear in the

1839 specimen. Material of this nature had been produced to a remarkably high standard in England as early as the 1820s. The Netherlands was clearly a follower rather than a leader in this area.4 Dirk Tollenaar died in February 1858, and the Algemeen adresboek voor den Nederlandschen boekhandel lists the foundry for the last time in the issue for that year.5 Gebroeders Tollenaar is listed under the category, ‘gieterijen van vignetten, bloemen, randen, hoeken, enz. alsmede van opgeslagen letters’ (casters of vignettes, flowers, borders, corner pieces, etc., as well as letters mounted [on wood]). Three other companies are also listed under this category at that time: T.E. Jansen in Nijmegen (see pp. 268–270), Oomkens, Van Bakkenes & Damsté in Groningen (see pp. 256–257), and N. Tetterode in Amsterdam (see pp. 21–37). Jansen’s firm was comparable with Gebroeders Tollenaar, offering only castings mounted on wood. The other two firms were traditional foundries who offered such material as well as cast metal type. ml References

gebroeders tollenaar 249

Gebroeders Tollenaar, Vervolg der proeve van opgeslagene letters, [ca. 1840]. Cat.nr. 1734 (reduced).

250 gebroeders tollenaar

C.H. van Fenema, ‘Hollandsche houtgraveurs in de 19e eeuw’, Historische avonden, 3 (1916), pp. 163–180, at p. 177. Mathieu Lommen, ‘Lettergieten in de Jordaan: Amsterdamse lettergieterijen in de negentiende eeuw’, pp. 3–11 of a loose insert in Net geperst, May 1995. Notes 1. The name was changed when the canal was filled in 1861. 2. Ad van der Blom, Tekenen dat het gedrukt staat: 500 jaar grafiek in Nederland, [Amsterdam] 1978, reproduces a wood engraving by Antonie Vink Tollenaar from ca. 1855. According to the author, this depiction of an annual fair is interesting as an historical source, but is further, ‘a good example of a print that is barely of interest artistically’ (p. 11). Dick van Lente seems to have a higher opinion of Dirk Tollenaar’s work in his, ‘De houtsnede en de houtgravure’, in De techniek van de Nederlandse boekillustratie in de 19e eeuw (special Christmas issue of Grafisch Nederland), compiled and edited by Ad Stijnman et al., Amstelveen 1995, pp. 17–26. Van Lente counts Dirk Tollenaar among the most important in the first generation of Dutch wood engravers (p. 23). 3. Pieter Marius van Cleef Jzn, Handboek ter beoefening der boekdrukkunst in Nederland ... 1844, photographic reprint with an introduction and indexes by Frans A. Janssen, Amsterdam 1974, pp. 218–220. See also Geoffrey Wakeman, Victorian book illustration, Newton Abbot 1973, pp. 21–22. 4. See James Mosley’s introduction to the type specimen, Ornamented types: twenty-three alphabets from the foundry of Louis John Pouchée, London 1993, which also gives a history of the technique. Nicolete Gray, Nineteenth century ornamented typefaces, second edition, London 1976, provides a good general overview. 5. It records the firm for the first time only in 1855, however, sixteen years after they issued their specimen.

Proeven

¶ 1733 | Proeve van opgeslagene letters, welke gegoten worden bij Gebroeders Tollenaar, houtplaatsnijders te Amsterdam. (Amsterdam) (Gebroeders Tollenaar) (1839, December) [8] bl.; 27,8 cm. Mediaan 4o: [A]6(A4 + χ2) = 8 bl. Titel ook op omslag. Volledig adres op A2r: ‘Angeliersgracht, Z.Z., no.164’. Velijnpapier zonder watermerk. Gedrukte brief (A2r) december 1839 gedateerd.

Bevat: opgeslagen kapitalen nr. 1 tot 21. Met cahiersteek in bedrukt papieren omslag. In ex. a eerder los ingevoegd (afz. gecat., cat.nr. 1734): ‘Vervolg der proeve van opgeslagene letters’ (ca. 1840). º LPBR 47a; LPBR 47b

¶ 1734 | Vervolg der proeve van opgeslagene letters, van Gebroeders Tollenaar, te Amsterdam. (Amsterdam) (Gebroeders Tollenaar) [ca. 1840] [7] bl.; 27,8 cm. Mediaan 4o: [A]8 = 8 bl., A1 blanco. Koptitel op A2r. Velijnpapier zonder watermerk. Vervolg op ‘Proeve van opgeslagene letters’, december 1839, die vermeldt: ‘Ons doel is, ijverig voort te gaan met het ontwerpen van nieuwe en andere lettersoorten, merkletters, wapens, vignetten, enz., die wij, zoodra dezelve gereed zijn, als vervolg op deze UEd. zullen doen toekomen’. Mogelijk dat bifolium A1.8 (met op A8 vignetten nr. 9 tot 23) later is toegevoegd. Bevat: opgeslagen letters nr. 22 tot 37, en vignetten nr. 1 tot 23. Eerder los ingesloten in ex. a van ‘Proeve van opgeslagene letters’, 1839 (cat.nr. 1733). º LPBR 48

De Passe & Menne

De Passe & Cie, 1841 De Passe & Menne, 1842–1856 (bought by N. Tetterode 1856) Address 1841–1856: ‘De Kalkoen’, Bloemgracht wijk 43, no. 3025 & 3026 (from 1852, mm 69 & 70) [now no. 134 & 136], Amsterdam The Amsterdam typefounder Kornelis Elix (see pp. 108–112) visited France in 1837 or late 1836, and his circular of January 1838 (cat.nr. 277) announces that he has acquired the Paris typefoundry of the late Cronier, and tools and moulds made by (Firmin or Pierre?) Didot, also of Paris, and that he

de passe & menne 251

now has an engraver in his employ who has already made ‘important progress in typographic punchcutting’. This punchcutter was very likely Jean Baptist De Passe (Brussels 1806?–Amsterdam 1844), whom Charles Enschedé says was the foreman of the Elix foundry.1 De Passe may have been apprenticed in one of the several typefoundries active in Brussels in the 1820s, but he was in Paris in 1835 and 1836, and notes in an advertisement of 31 May 1841,2 and in the introduction to the first specimen of his own foundry, that he had been foreman of the Paris foundry of Firmin Didot, where he had gone through all stages of the trade (‘alle de graden van het vak’). Elix probably met De Passe there in 1836 / 37 and arranged for him to come to Amsterdam. In 1841, De Passe left the Elix foundry to establish a typefoundry of his own. Originally under the name De Passe & Cie, the new foundry immediately issued a price list (cat.nr. 1741). At the beginning of 1842, however, apparently before any specimens had been printed, De Passe established a new partnership, De Passe & Menne.3 The foundry issued its first specimen in 1843, an extensive octavo with an impressive collection of types in the latest styles (cat.nr. 1735). According to the introduction, the types derive for the most part from the former T.H. Le Jeune [sic] foundry at Brussels, that is Th. Lejeune, active as a founder there during at least the years 1836 to 1838.4 De Passe’s 1843 specimen must have given the firm of Joh. Enschedé en Zonen something of a shock, for they had had very little competition in the Netherlands during the previous forty years, but De Passe died the year after he issued this first specimen. Menne unsuccessfully attempted to purchase the modern French matrices of Elix & Co. when their materials were auctioned in 1847, but they were outbid by Enschedé.5 The firm continued under the name De Passe & Menne, and issued a quarto supplement to their 1843 specimen in 1847 and an expanded version of the supplement in 1850 (cat.nr. 1738, 1739). Even though the foundry continued to expand their collection of matrices, De Passe’s death must have been a serious blow. De Passe had clearly been the working head of the foundry, and Menne no doubt entered the partnership solely as a financier. With De Passe’s death in 1844, the day to day operations of the foundry were probably taken over by his compatriot, Jan Batist Willaar (Brussels 1811– Amsterdam 1858) who may have been De Passe’s foreman from the beginning. In any case, he lived in the Bloemgracht building from 1840 and is

recorded as a typefounder or type-caster (‘lettergieter’) there in the 1851 civil register. In October 1856, Nicolaas Tetterode bought the buildings and foundry and moved his Rotterdam foundry and its workmen to Amsterdam, officially reopening in the Bloemgracht buildings on 1 January 1857 (see pp. 21–37). The workmen of the De Passe & Menne foundry printed a small card for ‘koppermaandag’ (an annual printers’ holiday) on 12 January 1857, a last hurrah after the foundry had actually closed.6 Willaar moved out of the building to another part of the Bloemgracht a few months later, but he may have continued to work for Tetterode, for he is still recorded as a typefounder or type-caster at his death in 1858. Charles Enschedé blamed the short lives of the Elix and the De Passe & Menne foundries on De Passe’s insufficient knowledge of Dutch, his ‘bad behaviour’, and his supposed bad management, but it seems more likely that the Elix foundry suffered from De Passe’s departure in 1841 (after which they issued virtually no new specimens) and the death of Elix himself, and that De Passe & Menne’s own foundry suffered from De Passe’s premature death. jal References J.H.A. Ringeling, ‘De bewogen geschiedenis van de familie Elix’, Jaarboek van het genootschap Amstelodamum, 60 (1968), pp. 119–146, at pp. 136–144. [Charles Enschedé], De lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen: gedenkschrift ter gelegenheid van haar honderdvijftig-jarig bestaan op 9 maart 1893, Haarlem 1893, pp. 111–112. Mathieu Lommen, ‘Lettergieten in de Jordaan: Amsterdamse lettergieterijen in de negentiende eeuw’, Net geperst, in-house magazine of Tetterode Nederland, May 1995, pp. 3–11 of the loose insert. Notes 1. De Passe gave his age as 34 when he reported his wife’s death (23 December 1840), which seems more likely than his reported age of 33 at his own death (16 February 1844). Both documents call him a typefounder (‘lettergieter’) (ga Amsterdam: death notices 1840, no. 9, fol. 37 and 1844, no. 2, fol. 56). For his son, Albert Joseph De Passe (b. Paris 1835, d. post-1874), see ga Amsterdam: pa 191 (the archive of the Roman Catholic orphanage), no. 268, fol. 159, and the

252 de passe & menne

1851 Bevolkingsregister ff 3, fol. 626. The son was baptised on 1 January 1836 in the parish church of St. Sulpicius in Paris, whose records might give more information on De Passe and his wife, Rosalie Grehij (Mons, Belgium 1810?–Amsterdam 1840). 2. Algemeen handelsblad, 31 May 1841, where they also advertise for an apprentice for the foundry, age 14 or older. 3. On 16 September 1856, Willem Menne (Amsterdam 1824–1862) advertised the foundry for sale. He is recorded as a grain dealer in the 1851 civil register, and as a commercial broker (‘commissionair’) at his death. He would have been only seventeen years old when De Passe & Menne was established, so perhaps the original partner was his father, the estate agent and commercial broker Hendrik Menne (Amsterdam 1798–1857). According to Charles Enschedé, De Passe had another partner named Stoelman, perhaps his partner in the short-lived De Passe & Cie. 4. Louis G. Saalmink (ed.), Nederlandse bibliografie 1801–1832, 3 vols., Houten 1993, records Galaud & Lejeune fils as publishers in Brussels in 1826 and Th. Lejeune in 1827. Lejeune opened a branch in The Hague by 1834, publishing books in both cities until at least 1838. Fernand Baudin, ‘Les fonderies typographiques à Bruxelles au XIXe siècle: une liste d’appel’, Le livre et l’estampe, 21 (1960), pp. 45–67, finds no listing for Lejeune under typefoundries in the directories of the Brussels book trades. He does note (p. 58) that they call themselves typefounders (as well as colour lithographers) in the imprint of a Brussels book in 1838, but supposes their foundry never operated commercially. In 1836, however, they issued a 4o type specimen of about twenty leaves, Établissement de Th. Lejeune, libraire-editeur, imprimeurlithographe, et fondeur en caractères ... Spécimen. Bruxelles, rue Royale neuve, section 6, no. 55. La Haye, même maison. 1836. (Harvard University Library: TypTS 830.36.515, not seen). This is clearly the same specimen (perhaps even the same copy) as item 36 in H.P. Kraus’s catalogue no. 89 [1960?], noted by Baudin (p. 55), even though Kraus transcribes the firm’s name as ‘Ch. Lejeune’. Since the specimen includes a price list, it apparently offers the foundry’s types for sale. It also includes a list of the firm’s publications, and an advertisement for their lithographic and engraving department. For Lejeune in The Hague, see B.P.M. Dongelmans, Van Alkmaar tot Zwijndrecht: alfabet van boekverkopers, drukkers en uitgevers in Noord-Nederland 1801–1850, Amsterdam 1988, under ’s-Gravenhage – Lejeune, and the sources cited there. 5. The rather strange ‘opbod’ and ‘afslag’ procedure of Dutch auctions has caused some confusion concerning the purchasers at this sale. The names next to the lots in the margins of the auctioneer’s copy of the catalogue (cat.nr. 276, copy a) give the highest bidders in the first (opbod) round. In that round, Menne was the highest bidder for the modern matrices (in a single lot), but in the second (afslag) round this lot was combined with several others and purchased by Enschedé.

6. Johan de Zoete & Martien Versteeg, Koppermaandagprenten, Amsterdam etc. 1991, item 263.

Proeven

¶ 1735 | De Passe & Menne. – Bloemgracht, 3026, te Amsterdam. Letterproef voor boekbinders. (Amsterdam) (De Passe & Menne) [1843] [1] bl.; plano (56,7 x 43,5 cm). Groot Post 1o: 1 blad. Koptitel. Velijnpapier zonder watermerk. In zetvoorbeelden veelvuldig jaartal 1843; zetsel komt deels overeen met dat in de 8o-proef van 1843 (cat.nr. 1736). º LPPL 39a; LPPL 39b

¶ 1736 | Proeve van drukletteren, uit de lettergieterij van De Passe & Menne. Amsterdam, (De Passe & Menne) 1843. (Julij) [iii], [95] bl.; 23,6 cm.

Groot Mediaan 8o: π1-3 [A]1-59 [B]-[E]4 χ1 [F]-[H]4 [I]-[P] = 98 bl. π1-3, A1-50, 52-59 zijn enkelbladen. Uitslaande bladen: A51 (bl. [51]) obl. 1o; I-L (bl. [89]-[91]) 2o; M-P (bl. [92]-[95]) 4o. Enkelblad A53 conjugaat gedrukt met A54, en A50 met A56. Titel ook op voorplat. Op achterplat: ‘Gedrukt bij C.A. Spin.’ Velijnpapier zonder watermerk. Uit het foutief gesneden bl. [71] (D4) van ex. c blijkt dat tenminste katern D ‘work-and-turn’ is gedrukt (dit geldt waarschijnlijk voor katernen B-H). Van de 59 bladen die hier als enkelbladen A1-59 vermeld zijn, komen 20 in katernen voor in een ongedateerde (voorlopige) proef zonder titelblad in coll. Museum Enschedé (CTV 797: 14 C I: 4, tussen januari 1842 en juli 1843): Mediaan 8o: [A]8(A5 + χ8(χ4 + 2χ)) [B]4 = 21 bl. (2χ is een gevouwen 2o bl.). Deze bladen komen in de 1843-proef voor als volgt: A1-8 = bl. [17], [12], [18], [25], [27], [20], [21], [22]; B1-4 = bl. [38], [30], [15], [14]; χ1-8 = bl. [29], [9], [31], [33], [35], [37], [5], [6]; 2χ = bl. [89]. Aanbiedingsbrief (bl. [ii]) en prijscourant (bl. [iii]) juli 1843 gedateerd. Uit de aanbiedingsbrief: ‘Met den aanvang van het gepasseerde jaar hebben wij ... alhier eene lettergieterij gevestigd, welke met het beste succes wordt voortgezet’. 19 toegevoegde bladen en 1 herdrukt blad zijn afz. gecat. als ‘Proeve van letteren’, (1845?, cat.nr. 1737). Ex. a: recente potloodaantekeningen. Ex. a en b: de enkelbladen zijn voornamelijk in tweetallen aan elkaar geplakt, en genaaid in pseudo-katernen (in ex. a van 8 bl., in ex. b van 6 bl.). Ex. a en b: halflinnen (linnen van ex. a bruin; van ex. b groen). Ex. a met toevoegingen stadium I en met herdrukt bl. [76]; ex. b met stadia I en II exclusief bl. [95a-d], en met origineel bl. [76] (zie cat.nr. 1737).

De Passe & Menne, Proeve van drukletteren, 1843. Cat.nr. 1736 (copy a) (reduced).

de passe & menne 253

254 de passe & menne

Ex. c = bl. [170], [154], [172], [159], [155], [154a], [171], [169], [168], [156], [156a], [157]-[158], [173]-[177] en doubletten [155 bis], [154a bis] in Tetterode-bundel van ca. 1860 (cat.nr. 300). Ex. b: π2-3, M-P (bl. [ii]-[iii], [92]-[95]) ontbreken. Ex. c: bevat alleen A45-46, 50, 52, 53-54, 56, 58-59, D, χ, H (bl. [45]-[46], [50], [52], [53]-[54], [56], [58]-[59], [68]-[71], [76], [85]-[88]) zonder titel, met doubletten van A53-54 (bl. [53]-[54]). º LP 31a; LP 31b; LPG 25 (1) [= ex. c]

¶ 1737 | Proeve van drukletteren, uit de lettergieterij van De Passe & Menne. Amsterdam (De Passe & Menne) [1845?] [20] bl.; 24 cm. Groot Mediaan 8o: [A]-[E]2 [F]-[P] = 20 bl. Uitslaande bladen: F-H 2o, I-L oblong 2o, M-P 4o. Conjugatie van katern E onzeker. Titel ontleend aan 1843-editie. Onderaan vrijwel elk blad: ‘Gedrukt bij C.A. Spin.’ Velijnpapier zonder watermerk (geler dan dat van de 1843proef). Supplement op de 1843-proef. Bladen [1]-[20] komen in sommige exemplaren van de 1843-proef voor als respectievelijk: bl. [a] (vóór bl. [1]), [16a-b], [30a], [7a], [40a], [71a], [75b-c], [76 (herdruk)], [75a] [89a-b], [91a-c], [95a-d]. Datering: jaartal 1845 in zetvoorbeeld (F); Spin wordt Spin & Zoon in 1845. Kennelijk in twee stadia gedrukt; I. (8 bl.): D-E, M-P (bl. [7]-[10], [17]-[20]); II. (12 bl.): A-C, F-L (bl. [1]-[6], [11]-[16]). Ex. a: losse bladen en dubbelbladen, eerder los in ‘Proeve van drukletteren’, 1843, ex. a (cat.nr. 1736). Ex. b = bl. [71a], [75b-c], [76 (herdruk)], [95a-d] in ex. a van 1843-proef; ex. c = bl. [a] (vóór bl. [1]), [7a], [16a-b], [30a], [40a], [71a], [75a-c], [89a-b], [91a-c] in ex. b van 1843proef. Ex. d = bl. [153], [155a], [164]-[165] in Tetterode-bundel van ca. 1860 (cat.nr. 300). Ex. a: E2, F-P ontbreken; doublet van D1. Ex. b: alleen bladen van stadium I (D-E, M-P). Ex. c: E2, M-P ontbreken. Ex. d: alleen D1-E1, F. º LPBR 739 [= ex. a]; LP 31a [= ex. b]; LP 31b [= ex. c]; LPG 25 (1) [= ex. d]

¶ 1738 | Vervolg op de proeve van drukletteren uit de lettergieterij van De Passe & Menne. Amsterdam, (De Passe & Menne) 1847. [38] bl.; 27,8 cm. Post 4o: 38 enkelbladen. Uitslaande bladen: [29] obl. 1o, [30]-[38] 2o. Enkelbladen in tweetallen aan elkaar geplakt, en genaaid in pseudo-katernen (het eerste van 6 bladen en de volgende vier van 8 bladen).

Tenminste een deel van de bladen in tweetallen op één zijde van een halfvel gedrukt (zeker bl. [10]/[17] en [15]/[16]). Bandtitel. Bovenaan bijna elk blad: ‘De Passe & Menne, Bloemgracht, 3026, te Amsterdam’; onderaan de meeste bladen: ‘gedrukt bij C.A. Spin & Zoon.’. Bl. [18]-[25], [29], [31]-[33], [38]: ‘gedrukt bij C.A. Spin.’ Bl. [6]: ‘gedrukt bij L.E. Bosch en Zoon.’ Bl. [30], [34]-[37]: zonder vermelding van drukker. Sommige bladen zijn heruitgaven van uitslaande bladen in 8o-edities (cat.nrs. 1736 en 1737) Velijnpapier zonder watermerk. Spin werd in 1845 Spin & Zoon. De 1847-proef is in 1850 heruitgegeven met nieuwe titel, prijscourant, en 16 toegevoegde bladen (cat.nr. 1739). Ex. b: puncturen in bl. [10]/[17] nog te zien. Ex. a: papieren band, rug met linnen hersteld. Ex. b: losse bladen (gescheurde rechter rand van bl. [10] en [15] passen op de linker rand van respectievelijk bl. [17] en [16]). Ex. b: alleen bl. [5], [9], [10], [13], [15]-[19], [21] (+ doublet bl. [5]). º LPG 84 [= ex. a]; LPBR 784 [= ex. b]

¶ 1739 | Vervolg op de proeve van drukletteren uit de lettergieterij van De Passe & Menne. Amsterdam, (Bloemgracht 3026,) (De Passe & Menne) 1850. [55] bl.; 26,3 cm. Post 4o: 55 enkelbladen. Uitslaande bladen: [46] obl. 1o, [47]-[55] 2o. Enkelbladen in tweetallen aan elkaar geplakt, en genaaid in pseudo-katernen (eerste van 6 bl., bl. [7] afzonderlijk, overige zes van 8 bl.). Bandtitel. Bovenaan bijna elk blad: ‘De Passe & Menne, Bloemgracht, 3026, te Amsterdam’; onderaan de meeste bladen: ‘gedrukt bij C.A. Spin & Zoon.’ Bl. [29]-[36], [46], [48]-[50], [55]: ‘gedrukt bij C.A. Spin.’ Bl. [8]: ‘gedrukt bij L.E. Bosch en Zoon.’ Bl. [11]: ‘gedrukt bij Metzler & Basting.’ Bl. [47], [51]-[54]: zonder vermelding van drukker. Velijnpapier zonder watermerk. Heruitgave van 1847-proef (cat.nr. 1738) met nieuw omslag, prijscourant (bl. [1]) en 16 toegevoegde proefbladen (bl. [5], [11]-[13], [15], [24]-[28], [40]-[45]). De toegevoegde proefbladen zijn in de proef van ca. 1855 (cat.nr. 1740) heruitgegeven als respectievelijk bl. [6], [12a], [13], [17], [20], [30], [36]-[38], [40], [15]-[20]. Fotokopie van omslag van ex. uit coll. Museum Enschedé (14 B 1). Fotokopie toont alleen omslag, maar alle andere bladen zijn in de uba-verzameling te vinden (prijscourant van 1850 en bladen uit proeven van 1847 en ca. 1855, cat.nrs. 1738, 1740, 1742). º LPBR 748

de passe & menne 255

¶ 1740 | Vervolg op de proeve van drukletteren uit de lettergieterij van De Passe & Menne (Bloemgracht 70), Amsterdam. (Amsterdam) (De Passe & Menne) [ca. 1855] [67] bl.+bl. [12a]; 29,1 cm. Post 4o: 68 enkelbladen. Uitslaande bladen: [39] obl. 1o, [41]-[46] 2o, [47]-[49] obl. 2o. Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan 1850-editie (cat.nr. 1739). Bovenaan vele bladen: ‘De Passe & Menne, Bloemgracht, 70, te Amsterdam’; onderaan bijna elk blad: ‘Gedrukt bij C.A. Spin & Zoon.’ Bl. [39], [43]-[44], [49], [51]-[58]: ‘Gedrukt bij C.A. Spin’. Bl. [12a]: ‘Gedrukt bij Metzler & Basting.’ Bl. [41], [45]-[48]: zonder vermelding van drukker. Velijnpapier zonder watermerk. Datering: Bloemgracht 3026 omgenummerd in 70 m.i.v. 1 november 1852; 1853 in zetvoorbeeld bl. [32]; De Passe & Menne in 1856 door Tetterode overgenomen. Bl. [8], [12], [21], [50] (huisnr. 3026) en bl. [1], [7], [9]-[11], [14]-[16], [18], [32] (huisnr. 70) bevatten letters die in de proef van 1850 niet voorkomen; verder heruitgave (en herdruk met gewijzigd huisnummer) van bladen in 1850-proef. Bij elkaar 15 bl. met huisnummer 70. Ex. a en b: strook met ‘N. Tetterode’ op elk blad geplakt over ‘De Passe & Menne’. Ex. a: bladen in hs. genummerd 1-27, 29-67 (24-27 in 25-28 omgenummerd, omdat er een blad na 23 ontbreekt en niet voor 29). Sommige enkelbladen in tweetallen aan elkaar geplakt, en genaaid in pseudo-katernen (van 4 of 6 bl.). Ex. a: halflinnen (bruin). Ex. b: achterin Tetterode, ‘Letterproef ... 1e supplement’, 1857 (cat.nr. 303). Ex. c: bladen verspreid in Tetterode-bundel van ca. 1860 (cat.nr. 300). Ex. d: losse bladen. Ex. a: bl. [12a], [24] ontbreken (fotokopieën van bladen uit ex. c ingevoegd). Ex. b: alleen 20 bl. Ex. c: bl. [34], [39], [49] ontbreken (doublet van bl. [6]). Ex. d: 1 blad en 2 fragmenten. º LPG 85 [= ex. a]; LPG 26 [= ex. b]; LPG 25 (1) [= ex. c]; LPBR 785 [= ex. d]

Prijscouranten

¶ 1741 | Prys-courant. Lettergieterij. De Passe & Cie., Bloemgracht, No. 3025, bij de laatste Dwarsstraat. Amsterdam. (Amsterdam) (De Passe & Cie.) (1841, Julij) [2] p.; 21,4 cm. Klein Mediaan 8o: 1 blad. Koptitel. Velijnpapier zonder watermerk. Datum onderaan p. 2. In bedrijfsnaam is ‘Cie.’ in hs. veranderd in ‘Menne’. º LPBR 782

¶ 1742 | Prijs-courant. De Passe & Menne. – lettergieterij, Bloemgracht, no. 3026, te Amsterdam. (Amsterdam) (De Passe & Menne) (1850, 7 Januarij) [2] bl.; vouwblad (28,8 cm). Mediaan 4o: [A]2 = 2 bl. Uit aanbiedingsbrief: ‘Bij dezen hebben wij de eer, Heeren Boekdrukkers eene nieuwe Prijs-Courant onzer Letteren te doen toekomen, alzoo wij de prijzen van eenige Lettersoorten aanzienlijk hebben verminderd en tevens eene verandering in Conditiën hebben gemaakt, in navolging van de Heeren Joh. Enschedé & Zonen’. Koptitel bl. [2]. Velijnpapier zonder watermerk. Belastingstempels ‘Te zegelen’ en ‘11/2 C. Noord Holland’. Datum bovenaan bl. [1]. º LPBR 783

Oomkens/Onnes, De Boer & Coers

A. van der Veen Oomkens 1843–1846 Van der Veen Oomkens & Van Bakkenes 1846–1848 Oomkens, Van Bakkenes & Damsté 1848–1857 Onnes, De Boer & Coers 1857–1894 (matrices purchased by Enschedé 1894) Addresses

256 oomkens / onnes, de boer & coers

1843–1858: Lopende Diep at the corner of the 3de Drift, wijk K, no. 192 [now no. 12], Groningen (from 1844 including a building behind it, Achter de Muur, wijk K, no. 179 [now Muurstraat]) 1858–1894: Oeverstraat, wijk B, no. 61 (later no. 27),1 Arnhem Alle van der Veen Oomkens (Groningen 1814– Berlin? post-1872) was the son of the leading printer and bookseller Jan Oomkens (ii). His father decided he was to become a typefounder and sent him to Germany, where he was apprenticed and worked in typefoundries in Hannover and Berlin. On 3 April 1843 Van der Veen Oomkens received permission from the city of Groningen to establish a typefoundry there. The personnel were, at least in the beginning, mostly German. The first specimen of the type and stereotype foundry, dated May 1843 (cat.nr. 1743), was printed in the (letterpress and lithographic) printing office of his father. He added an engraving department to the foundry one month later. The following advertisement appeared in the Groninger courant of 5 September 1843: ‘The undersigned announces that he has established a type and stereotype foundry and engraving firm. He commends himself to the favourable opinion of the printers, etc. He is equipped with the best and various types, flowers, vignettes, etc., etc., etc., and has skilled workers for the various departments. The first sheet of his specimen is now available, and will be supplemented with a new sheet every month ...’. In a circular offering specimens in January 1846 (cat.nr. 1755) Van der Veen Oomkens commends his genuine English types, not copies of English types, ‘for which no other foundry outside of Great Britain has matrices except perhaps for one or two in France and Germany’. On 9 October of that year, he established a partnership with H.C. van Bakkenes, and H. Beekhuis Damsté joined them less than two years later. This last was a grain merchant and director of a white lead (pigment) factory. The firm therefore continued from 1 July 1848 under the name Oomkens, Van Bakkenes & Damsté. Damsté supplied the capital and took responsibility for the partnership’s finances, Van der Veen Oomkens oversaw the works, and Van Bakkenes the business office. Besides the foundry and engraving shop, they had an artistic letterpress printing shop (including compound-plate printing, a process developed by Sir William Congreve), and dealt in printer’s equipment, from ink and composing sticks to iron presses. It was a fairly large foundry, employing 31

workers in 1855 (18 men, 10 boys, and 3 girls) and an additional 9 men in 1856. Apparently the firm was not doing well financially, however, and the partnership was dissolved in 1857. The auction catalogue Inventaris van de losse goederen (cat.nr. 1760) describes lot 1 as, ‘All of the materials belonging to the type and stereotype foundry, comprising 22,961 matrices for types, flowers, and vignettes, patterns for dabs and cast poster types, vignettes, and compound plates; 106 type-casting moulds, a type-casting machine, mechanical pumps (? ‘spuiten’), 5 casting furnaces; equipment belonging to the stereotype foundry, a pair of scales, planing benches, a hand truck, and further equipment from the cabinet-making division; engraving tools; the stock of type specimens, of paper, office furnishings, etc., etc.’ The printing office and the stocks of cast type were sold as lots 2 and 3 respectively. H.B. Onnes bought the complete inventory of the typefoundry. Harmannus Bartelds Onnes (1807–1864), a leading merchant from Groningen, planned to breathe new life into the foundry. He operated the firm with two partners: his son-in-law G.T. Coers, and the merchant and architect B.J. de Boer. Onnes, De Boer & Coers continued temporarily in their predecessor’s buildings. None of the new owners had any knowledge of typefounding, so it’s no surprise that they kept on Alle van der Veen Oomkens as foreman. They presented themselves as a continuation of the Oomkens, Van Bakkenes & Damsté foundry, following its 7th supplement to the 1849 specimen in 1856 (cat.nr. 1754) with an 8th supplement in 1858 (cat.nr. 1761), a series that continued at least to the 13th supplement in 1870 (cat.nr. 1768, see also no. 1769). Around May 1858, they moved the foundry from Groningen in the northernmost part of the Netherlands to the more centrally located Arnhem, where two of the partners (De Boer and Coers) already lived. Van der Veen Oomkens moved with the foundry, as did a few other employees. He was not to remain for long, however. He opened a printing office in Wageningen in 1860, probably taking over the old printing office of the foundry,2 and printed some of Onnes, De Boer & Coers’s type specimens.3 Van der Veen Oomkens appears to have had no more commercial success with his new printing office than he did with his old foundry. He sold it in 1871 (by which time it included facilities for music

oomkens, van bakkenes & damsté 257

printing) and left for Berlin with his family in the following year. In 1878, G.T. Coers was the only one of the original partners remaining. Onnes had died long before, and De Boer left in that year to set up on his own, having taken over a printing office and bookshop in Gorinchem. Coers continued the foundry and the trade in printing equipment on his own, retaining the old name. From the end of 1878, P. van Dijk served as Amsterdam agent for the firm, as he did for several foreign foundries. By at least the early 1880s, things were not going so well. Another typefoundry, by this time called Van der Wiel & Hooijer (see pp. 273–274) was apparently established in Arnhem shortly before Onnes, De Boer & Coers. It was originally a small affair, but began to expand in the 1860s, and came to enjoy a greater reputation than its rival. Even though the market for type was national (sometimes even international), two foundries practically next door to each other (both were in the Oeverstraat) must have been bad for business, and no Dutch city besides Amsterdam could be expected to support more than one. Onnes, De Boer & Coers closed in 1894, and Joh. Enschedé & Zonen (see pp. 61–68) bought their typefounding equipment in April of that year. Enschedé showed some of the newly acquired faces in their 1895 specimen of roman and italic types (cat.nr. 56, vol. i), but in a letter to the seller they expressed disappointment in the collection as a whole.4 They also took over a few of

Proeven

¶ 1743 | Proeve van letteren van A. van der Veen Oomkens, Groningen. (A. van der Veen Oomkens) Mei 1843. Gedrukt te Groningen bij J. Oomkens, boeken steendrukker. [8] bl.; 24,5 cm. Royaal 8o: 8 enkelbladen. Velijnpapier zonder watermerk. Bovenaan elk proefblad: ‘Letter- en Stereotyp-Gieterij van A. van der Veen Oomkens te Groningen.’. Bevat uitsluitend boekletters. Blauwe papieren band (20e-eeuws). º LP 3

the foundry’s employees. G.T. Coers set up as a printer in Arnhem. ml Reference Abe Kuipers, A. van der Veen Oomkens: een Groninger lettergieterij in de negentiende eeuw, Groningen 1987. Notes 1. The earlier number appears in the city directory for 1860, the later in that for 1890, probably a renumbering rather than a change of location. 2. He issued a circular advertising the printing office and bookshop, with a puff from his brother Jan Oomkens (III). The same advertisement appears in the Nieuwsblad voor den boekhandel, 31 January 1861. 3. Nieuwste letterproeven (negende vervolg), November 1859 (cat.nr. 1762), appears to be the last specimen Onnes, De Boer & Coers printed in-house. 4. Letter from Enschedé to G.T. Coers, 21 September 1894, quoted in Kuipers, p. 84.

Oomkens, Van Bakkenes & Damsté

¶ 1744 | Monsters van drukletteren, vignetten enz. (A. van der Veen Oomkens te Groningen) (Groningen) (A. van der Veen Oomkens) [1846] [ca. 93] bl.; 36,3 cm. Imperiaal 4o: ca. 93 bladen, conjugatie onbekend. Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan aankondiging (cat.nr. 1756). Bladen vermelden als drukker: A. v.d. Veen Oomkens. Velijnpapier zonder watermerk. In ‘Proeven ...’, 1849 (cat.nr. 1745) zijn deze bladen soms herdrukt en soms heruitgegeven (exemplaren verschillen) als bl. [2]-[13], [22], [29], [31]-[32], [34]-[35], [37]-[40], [42]-[55], [62]-[81], [83]-[89], [91]-[115], [128]-

258 oomkens, van bakkenes & damsté

Drukkersvermeldingen: A. v.d. Veen Oomkens; V.d. Veen Oomkens & V. Bakkenes; Oomkens, Van Bakkenes & Damsté. Velijnpapier zonder watermerk. Bladen in verschillende exemplaren niet altijd dezelfde druk (vgl. cat.nr. 1744). Op achterplat inhoudsopgave. Toevoegingen: aanbiedingsbrief van A. van der Veen Oomkens, januari 1846; circulaire betreffende oprichting firma Van der Veen Oomkens & Van Bakkenes, november 1846 (afz. gecat., cat.nr. 1757); ‘Nieuwe prijs-courant’ uit ‘Nieuwste letterproeven, eerste gedeelte’, 1850 (cat.nr. 1747; aldaar gecat.). Ex. a zwart halflinnen, platten met rose papier bekleed; ex. b lichtbruin halflinnen, platten met beige papier bekleed. Zetmateriaal van voorplatten verschilt: in ex. b bijvoorbeeld zijn de woorden ‘proeven’ en ‘eerste deel’ in een Italienne gezet tegenover een Toscaan en een achterover hellende geschaduwde schreefloze in ex. a. Ex. a: aanbiedingsbrief en circulaire 1846 vóór respectievelijk bl. [11] en [76]; ex. b: ‘Prijs-courant van boeken steendrukinkt en fijne zwartsel’ (ca. 1850?) (Post 4o: 1 blad) en ‘Afbeeldingen en prijs-courant van ijzeren boekdruk-, hoogdruk-, plet- en glad- of cilinderpersen ...’ (ca. 1850?) (Klein Mediaan 8o) voorin (niet gecat.); ‘Nieuwe prijs-courant’ vóór bl. [1]. Ex. a: bl. [44], [91] ontbreken; ex. b: bl. [158]-[160] ontbreken. º LPF 2a; LPF 2b

Title-page of A. van der Veen Oomkens, Proeve van letteren, 1843. Cat.nr. 1743.

[141], [158] (de voorloper van bl. [12] is ook voorloper van bl. [30]). Losse bladen. 20 bladen aanwezig, namelijk voorlopers van de volgende bladen in de 1849-editie: [12], [39]-[40], [42]-[43], [45][49], [69], [72]-[73], [86], [97]-[99], [132]-[134]. º LPPL 8

¶ 1745 | Proeven der letteren stereotyp-gieterij, graveerinrigting enz. van Oomkens, Van Bakkenes & Damsté te Groningen. Eerste deel, bestaande uit 160 bladen. (Groningen) (Oomkens, Van Bakkenes & Damsté) Compleet tot 1 Januarij 1849. [i], [160] bl.; 35 cm. Imperiaal 4o: 161 bladen, conjugatie onzeker. De inhoudsopgave vermeldt opeenvolgende nummers 1-160 voor de bladen in de proef. De bladen zelf vermelden deze nummers niet, maar soms wel bladnummers per afdeling (deze lopen door in de veertien supplementen). Titel ook op band.

¶ 1746 | Letter- en stereotyp-gieterij van Oomkens, Van Bakkenes & Damsté te Groningen. ... (Voorloopige proef.) (Groningen) (Oomkens, van Bakkenes & Damsté) [1849?] [1] bl.; plano (36,1 cm). Imperiaal lang 6o? (agendaformaat, 36,1x17,8 cm): 1 blad. Koptitel, met onder kopjes: ‘(Voorloopige proef.)’. Velijnpapier zonder watermerk. Supplement op ‘Proeven ...’, 1 januari 1849 (cat.nr. 1745), die versierde letter t/m nr. 35 bevat, verschenen vóór ‘Nieuwste letterproeven, eerste gedeelte’, november 1850 (cat.nr. 1747), die versierde letter nr. 36 tot 49 bevat. Bevat: ‘Paragon muzijk-noten.’, ‘Tekst geschreven.’, ‘Versierde letter.’ (nr. 36-38); biedt ook aan – zonder proef – ‘Schaakspel en dambord.’. º LPBR 40

¶ 1747 | Nieuwste letterproeven (eerste gedeelte van het tweede deel) van Oomkens, van Bakkenes en Damsté te Groningen. (Groningen), (Oomkens, van Bakkenes & Damsté), 1850, November. [25] bl.; 33,5 cm. Imperiaal 4o: 25 bl., enkelbladen behalve dubbelbl. [14]/[15]? Titel (en inhoudsopgave) op etiket; ‘eerste gedeelte van het tweede deel’ staat tussen ronde haakjes op etiket.

oomkens, van bakkenes & damsté 259

Rechtsonder op bladen [1]-[21]: ‘Gedrukt bij Oomkens, van Bakkenes & Damsté.’. Velijnpapier zonder watermerk. Zie aanbiedingsbrief 1 november 1850 (afz. gecat., cat.nr. 1758). De ‘Nieuwe prijs-courant’ bevat Dubbele Augustijn Snelschrift, Nonparel & Garmond Egyptienne en versierde letters nr. 50 tot 61, hoewel proeven van deze letters pas in het tweede gedeelte van het tweede deel (augustus 1851) voorkomen. ‘Nieuwe prijs-courant’ (bl. [25]). Blauwe halflinnen band (20e-eeuws). Ex. a: bl. [1]-[21] = bl. [9]-[12], [14]-[15], [19], [23]-[24], [26]-[32], [45]-[48], [43] in bundel Oomkens-proeven. Ex. b: losse bladen en etiket. Ex. a: etiket ontbreekt (fotokopie voorin geplakt). Ex. a: bl. [22]-[25] ontbreken. Ex. b: bl. [11], [13] ontbreken. º LPF 3 (1) [= ex. a]; LPPL 12 [= ex. b]

¶ 1748 | Nieuwste letterproeven (tweede gedeelte van het tweede deel) van Oomkens, Van Bakkenes & Damsté te Groningen. (Groningen), (Oomkens, Van Bakkenes & Damsté), 1851, Augustus. [11] bl.; 33,5 cm. Imperiaal 4o: 11 enkelbladen? Titel (en inhoudsopgave) op etiket; ‘tweede gedeelte van het tweede deel’ staat tussen ronde haakjes op etiket. Rechtsonder op elk blad: ‘Gedrukt bij Oomkens, Van Bakkenes & Damsté.’. Ex. a: blauwe halflinnen band (20e-eeuws). Ex. a: bl. [1]-[11] = bl. [13], [16]-[17], [20], [21], [33]-[35], [44], [49]-[50] in bundel Oomkens-proeven. Ex. b: losse bladen en los etiket. Ex. a: etiket ontbreekt (fotokopie voorin geplakt). º LPF 3 (1) [= ex. a]; LPPL 9 [= ex. b]

¶ 1749 | Nieuwste letterproeven (derde gedeelte van het tweede deel) van Oomkens, Van Bakkenes & Damsté te Groningen. (Groningen), (Oomkens, Van Bakkenes & Damsté), 1852, Julij. [8] bl.; 33,5 cm. Imperiaal 4o: 8 enkelbladen? Titel (en inhoudsopgave) op etiket; ‘derde gedeelte van het tweede deel’ staat tussen ronde haakjes op etiket. Rechtsonder op elk blad (behalve het laatste): ‘Gedrukt bij Oomkens, Van Bakkenes & Damsté.’. Ex. a: blauwe halflinnen band (20e-eeuws). Ex. a: bl. [1], [3]-[8] = bl. [1], [36]-[40], [22] in bundel Oomkens-proeven. Ex. b: losse bladen en los etiket. Ex. a: etiket ontbreekt (fotokopie voorin geplakt). In beide exemplaren ontbreekt (?) 1 blad: inhoudsopgave vermeldt ‘2 bladen Brevier, Garamond en Dessendiaan

romein en cursijf no.5’, maar deze komen alle op bl. [1] voor. Waarschijnlijk bevat bl. [2] verdere voorbeelden van dezelfde letters (het vierde gedeelte bevat dergelijke bladen). º LPF 3 (1) [= ex. a]; LPPL 10 [= ex. b]

¶ 1750 | Nieuwste letterproeven (vierde gedeelte van het tweede deel) van Oomkens, Van Bakkenes & Damsté te Groningen. (Groningen), (Oomkens, Van Bakkenes & Damsté), [1853 of 1854?]. [13?] bl.; 33,5 cm. Imperiaal 4o: 13(?) enkelbladen? Zonder titeletiket. Bovenstaande titel gereconstrueerd naar etiketten van gedeelten 3 en 5. Rechtsonder op elk blad (behalve op eerste drie bladen): ‘Gedrukt bij Oomkens, Van Bakkenes & Damsté.’. Derde en vijfde gedeelte gedateerd, respectievelijk juli 1852 en maart 1855. Ex. a: blauwe halflinnen band (20e-eeuws). Ex. a: bl. [2]-[5](?), [58]-[64], [41]-[42] (volgorde onzeker) in bundel Oomkens-proeven. Ex. a: etiket ontbreekt (en misschien ook enkele proefbladen). Ex. b: bevat 4 losse bl. º LPF 3 (1) [= ex. a]; LPPL 11 [= ex. b]

¶ 1751 | Nieuwste letterproeven (vijfde gedeelte van het tweede deel) van Oomkens, Van Bakkenes & Damsté te Groningen. (Groningen), (Oomkens, Van Bakkenes & Damsté), 1855, Maart. [18] bl.; 35,5 cm. Imperiaal 4o: 18 enkelbladen? Titel (en inhoudsopgave) op etiket; ‘vijfde gedeelte van het tweede deel’ staat tussen ronde haakjes op etiket. Rechtsonder op bladen [10]-[18]: ‘Gedrukt bij Oomkens, Van Bakkenes & Damsté’. Ex. a: halflinnen (20e-eeuws) met oorspronkelijk etiket opgeplakt. Ex. b: blauw halflinnen (20e-eeuws). Ex. b: bl. [5], [7]-[8] = bl. [6]-[8] in bundel Oomkens-proeven. Ex. b: bevat alleen 3 bl. º LPF 4 [= ex. a]; LPF 3 (1) [= ex. b]

¶ 1752 | Nieuwste letterproeven (zesde gedeelte Van het tweede deel)/Oomkens, Van Bakkenes & Damsté te Groningen. (Groningen), (Oomkens, Van Bakkenes & Damsté), 1855, Julij. [12] bl.; 35,5 cm. Imperiaal 4o: 12 enkelbladen? + bijlage 1 blad. Titel (en inhoudsopgave) op etiket; ‘zesde gedeelte van het tweede deel’ staat tussen ronde haakjes op etiket. Op enkele bladen de vermelding: ‘Gedrukt bij Oomkens, Van Bakkenes & Damsté’.

260 oomkens, van bakkenes & damsté

Met 1 bijlage, achter Phantasie-bloemen ingebonden: ‘Loterij-cijfers’ (1 bl., niet in inhoudsopgave). Ex. a: halflinnen (20e-eeuws) met oorspronkelijk etiket opgeplakt. Ex. b: blauw halflinnen (20e-eeuws). Ex. b: bevat alleen bl. [10] (= bl. [25] in bundel Oomkensproeven). º LPF 5 [= ex. a]; LPF 3 (1) [= ex. b]

¶ 1753 | Titel-kapitalen en versierde letter van Oomkens, Van Bakkenes & Damsté te Groningen. (Groningen), (Oomkens, Van Bakkenes & Damsté), [1855?]. [1] bl.; plano (54,7x72,6 cm). Oblong Imperiaal 1o: 1 blad. Koptitel. Titel-kapitalen t/m nr. 72, versierde letter t/m nr. 62. º LPPLG 1a; LPPLG 1b

¶ 1754 | Nieuwste letterproeven, zevende vervolg van het tweede deel van Oomkens, Van Bakkenes & Damsté, lettergieterij te Groningen. (Groningen), (Oomkens, Van Bakkenes & Damsté), 1856, September. [13] bl.; 37 cm. Imperiaal 4o: 13 enkelbladen? Uitslaand bl. [10] 2o (als 2 bl. geteld in inhoudsopgave). Titel (en inhoudsopgave) op etiket. Op meeste bladen rechtsonder: ‘Gedrukt bij Oomkens, Van Bakkenes en Damsté’. Halflinnen (20e-eeuws) met oorspronkelijk etiket opgeplakt. º LPF 6

Varia

¶ 1755 | Aanbiedingsbrief (A. van der Veen Oomkens, letteren stereotyp-gieterij en graveerinrigting te Groningen.). Groningen[.] Januarij 1846. A. van der Veen Oomkens. [1] p.; vouwblad (28,2 cm). Post 4o: [A]2 = 2 bl., A2 blanco. Fictieve titel. Velijnpapier zonder watermerk. Hoort kennelijk bij 3 bladen heruitgegeven als bl. [11]-[13] van ‘Proeven ...’, 1849 (cat.nr. 1745; zie ook cat.nr. 1744). Aanbiedingsbrief proeven ‘nieuwe echt Engelsche letters’. Ex. b ingeplakt in ex. a van ‘Proeven ...’, 1849 (cat.nr. 1745), voor bl. [11]. º LPBR 41; LPF 2a [= ex. b]

¶ 1756 | Aankondiging (A. van der Veen Oomkens te Groningen. Lettergieterij en stereotyp-gieterij ... Graveerinrigting en kunst-boekdrukkerij ...). 184[6]; Groningen[.] A. van der Veen Oomkens. [1] p.; vouwblad (28,3 cm). Post 4o: [A]2 = 2 bl., A2 blanco. Fictieve titel. Velijnpapier zonder watermerk. ‘Door dezen heb ik de eer U te berigten, dat ik het voornemen heb mij binnen eenige dagen met mijne “Monsters van drukletteren, vignetten enz.” (d.w.z. cat.nr. 1744) ten Uwen huize te vervoegen, als wanneer ik hoop door U met eene goede commissie vereerd te worden’. In kop ‘184 ’, in hs. met 6 aangevuld; onderaan in hs. gedateerd: 25 nov 46. º LPBR 42

¶ 1757 | Circulaire (A. van der Veen Oomkens; A. van der Veen Oomkens en H.C. van Bakkenes). Groningen[,] November 1846. A. van der Veen Oomkens. (Van der Veen Oomkens en Van Bakkenes) [2] bl.; vouwblad (28,2 cm). Post 4o: [A]2 = 2 bl. Fictieve titel. Velijnpapier zonder watermerk. Brief van A. van der Veen Oomkens en brief van nieuwe firma, geleid door A. van der Veen Oomkens en H.C. van Bakkenes. Ex. b ingeplakt in ex. a van ‘Proeven ...’, 1849 (cat.nr. 1745), voor bl. [76]. º LPBR 43; LPF 2a [= ex. b]

¶ 1758 | Aanbiedingsbrief (Oomkens, Van Bakkenes & Damsté). (Groningen) (Oomkens, Van Bakkenes & Damsté) (1850, 1 November) [1] bl.; plano (26,7 cm). Post 4o: 1 blad. Fictieve titel. Velijnpapier zonder watermerk. Aanbiedingsbrief voor ‘Nieuwste letterproeven (eerste gedeelte van het tweede deel)’, november 1850 (cat.nr. 1747). Circulaire. ‘Wij hebben de eer u hierbij te overhandigen 24 nieuwe proeven van letters, vignetten, enz. enz. ... Tevens geleiden wij hierbij eene nieuwe prijs-courant, welker verlaagde notering u in verhouding tot die onzer heeren concurrenten zullen bevinden ...’. º LPBR 44

onnes, de boer & coers 261

Prijscourant

Veilingcatalogus

¶ 1759 | Prijs-courant der verschillende letteren, bloemen, enz. enz. uit de letteren stereotypgieterij van Oomkens, Van Bakkenes & Damsté te Groningen. (Groningen) (Oomkens, Van Bakkenes & Damsté) [1849] [1] bl.; plano (35,8 cm).

¶ 1760 | Inventaris van de losse goederen, behoorende tot de letteren stereotyp-gieterij, graveerinrichting en boekdrukkerij van de heeren Oomkens, Van Bakkenes & Damsté, te Groningen, zoo en in diervoege die goederen ter verkoop zullen worden aangeboden, op dingsdag den 12 Mei 1857 ... ten huize van den kastelein E.J. Tiddens, te Groningen. (Groningen), (Oomkens, Van Bakkenes & Damsté), 1857, (12 Mei). 40 p.; 20,6 cm.

Imperiaal 4o: 1 blad. Bevat titel-kapitalen t/m nr. 57 en versierde letter t/m nr. 35, zoals ‘Proeven ...’, 1849 (cat.nr. 1745). º LPPL 14

Klein Mediaan 8o: [1]4 1*4 24 2*4 34 = 20 bladen ($1). In impressum: ‘Gedrukt bij Jan Oomkens’. Later dwars doorgenaaid en van (onbedrukt) omslag voorzien. º dv 15

Onnes, De Boer & Coers Proeven

¶ 1761 | Nieuwste letterproeven (achtste vervolg) van Onnes, De Boer & Coers te Arnhem. (Arnhem), (Onnes, De Boer & Coers), 1858, November. [10] bl.; 35,5 cm. Imperiaal 4o: 10 enkelbladen? Titel (en inhoudsopgave) op etiket; ‘achtste vervolg’ staat tussen ronde haakjes op etiket. Bl. [2] vermeldt rechtsonder als drukker: Onnes, De Boer & Coers. Met prijscourant (bl. 1). Halflinnen (20e-eeuws) met oorspronkelijk etiket opgeplakt. º LPF 7

¶ 1762 | Nieuwste letterproeven (negende vervolg) van Onnes, De Boer & Coers te Arnhem. (Arnhem), (Onnes, De Boer & Coers), 1859, November. [15] bl.; 36 cm. Imperiaal 4o: 15 enkelbladen. Titel (en inhoudsopgave) op etiket; ‘negende vervolg’ staat tussen ronde haakjes op etiket. Verschillende bladen vermelden rechtsonder als drukker: Onnes, De Boer & Coers. Bruin omslag (achterzijde omslag ontbreekt).

Bl. [14]-[15] ontbreken (Nieuwe vignetten nr. 1276 tot 1300, bladen genummerd 68-69). º LPPL 3

¶ 1763 | Voorloopige proef van Onnes, De Boer & Coers, lettergieterij, Arnhem. (Arnhem), (Onnes, De Boer & Coers), [1862?]. [1] bl.; plano (27,5 cm). Imperiaal 8o: 1 blad. Koptitel. Gedrukt bij A. van der Veen Oomkens, te Wageningen. Datering: in zetvoorbeeld jaartal 1862; supplement op negende vervolg, november 1859 (dat versierde letter nr. 88 tot 117 bevat); vóór tiende vervolg, april 1863 (dat versierde letter nr. 118 tot 143 bevat). Bevat 5 schriften Breede vette (Nonparel tot Mediaan) en versierde letter nr. 118. Op keerzijde poststempel: Leeuwarden 23 1 1862. º LPBR 37

¶ 1764 | Nieuwste letterproeven (tiende vervolg) van Onnes, De Boer & Coers, Arnhem. (Arnhem), (Onnes, De Boer & Coers), 1863, April. [13] bl.; 34,7 cm. Imperiaal 4o: 13 enkelbladen? Titel (en inhoudsopgave) op etiket; ‘tiende vervolg’ staat tussen ronde haakjes op etiket.

262 onnes, de boer & coers

Onnes, De Boer & Coers, Proeven der letteren stereotyp-gieterij en graveerinrigting, [ca. 1865]. Cat.nr. 1766 (reduced).

onnes, de boer & coers 263

Bladen vermelden rechtsonder als drukker: G.J. Thieme, Arnhem of A. van der Veen Oomkens, Wageningen. Ex. a: halflinnen (20e-eeuws) met oorspronkelijk etiket opgeplakt. Ex. b: losse bladen. Ex. a: bl. [13] ontbreekt (Nieuwe vignetten nr. 1328 tot 1340, blad genummerd 71). Ex. b: bl. [5]-[7], [12]-[13] ontbreken. º LPF 8 [= ex. a]; LPPL 4 [= ex. b]

¶ 1765 | Nieuwste letterproeven (elfde vervolg) van Onnes, De Boer & Coers te Arnhem. (Arnhem), (Onnes, De Boer & Coers), 1864, December. [5] bl.; 34,7 cm. Imperiaal 4o: 5 enkelbladen? Titel (en inhoudsopgave) op etiket; ‘elfde vervolg’ staat tussen ronde haakjes op etiket. Bladen vermelden rechtsonder als drukker: G.J. Thieme, Arnhem of A. van der Veen Oomkens, Wageningen. Halflinnen (20e-eeuws) met oorspronkelijk etiket opgeplakt. º LPF 9

¶ 1766 | Proeven der letteren stereotyp-gieterij en graveerinrigting van Onnes, De Boer & Coers, Arnhem. (Arnhem), (Onnes, De Boer & Coers), [ca. 1865]. [74] bl.; 26 cm.

Super Royaal 8o: π2 [A]8 [B]-[L]4 [M]-[N]8 [O]-[P]4 = 74 bl. Bandtitel: ‘Letterproef van Onnes, De Boer & Coers. Arnhem’. Op titelblad: ‘Gedrukt bij G.J. Thieme te Arnhem’. Van de letters in het twaalfde vervolg van mei 1868 komt alleen de Halfvette Aldine voor; dus waarschijnlijk verschenen kort na het elfde vervolg van december 1864 (cat.nr. 1765). Met prijscourant (π2) tweezijdig bedrukt. Zwart linnen stempelband, met gouden blinddruk; voorin etiket: ‘R.W. Paap, boekbinder. Arnhem.’. º LPG 11

¶ 1767 | Nieuwste letterproeven (twaalfde vervolg) van Onnes, De Boer & Coers, Arnhem. (Arnhem), (Onnes, De Boer & Coers), 1868, Mei. [17] bl.; 34,8 cm. Imperiaal 4o: 17 enkelbladen? Bl. 16 uitslaand. Titel (en inhoudsopgave) op etiket; ‘twaalfde vervolg’ staat tussen ronde haakjes op etiket. Bladen vermelden rechtsonder als drukker: A. van der Veen Oomkens, Wageningen. Ex. a: halflinnen (20e-eeuws) met oorspronkelijk etiket opgeplakt. Ex. b: losse bladen (met doubletten van bladen [3]-[5], [8]-[10]).

Ex. b: bladen [1]-[2], [6]-[7], [11]-[12], [15] ontbreken. º LPF 10 [= ex. a]; LPPL 5 [= ex. b]

¶ 1768 | Nieuwste letterproeven (dertiende vervolg) van Onnes, De Boer & Coers, Arnhem. (Arnhem), (Onnes, De Boer & Coers), 1870, September. [12] bl.; 33,4 cm. Imperiaal 4o: 12 enkelbladen? Titel (en inhoudsopgave) op etiket; ‘dertiende vervolg’ staat tussen ronde haakjes op etiket. Bladen vermelden rechtsonder als drukker: J.J. Coers, Arnhem of A. van der Veen Oomkens, Wageningen. Ex. a: halflinnen (20e-eeuws) met oorspronkelijk etiket opgeplakt. Ex. b: bevat alleen bl. [4]. º LPF 11 [= ex. a]; LPPL 6 [= ex. b]

¶ 1769 | Nieuwste letterproeven (veertiende vervolg) van Onnes, De Boer & Coers, Arnhem. (Arnhem), (Onnes, De Boer & Coers), [ca. 1872?]. [5?] bl.; 38 cm. Imperiaal 4o: 5 enkelbladen? Zonder titeletiket. Bovenstaande titel ontleend aan etiket van dertiende vervolg. Bladen vermelden rechtsonder als drukker: J.J. Coers, Arnhem. Later dan dertiende vervolg (dat Phantasie-bloemen bl. 20 bevat). Aanwezige bladen bevatten: Breede en Smalle Grotesque, Smalle Kapitalen, Nieuwe Biljet-letter nr. 18 tot 22, Advertentie-randen (2e serie), Nieuwe Phantasie-bloemen Lett. L (blad genummerd 21). Losse bladen. Behalve etiket ontbreken waarschijnlijk ook enige proefbladen. º LPPL 7

Prijscouranten

¶ 1770 | Prijsvermindering boekletter/Onnes, De Boer & Coers, Arnhem. (Arnhem), (Onnes, De Boer & Coers), 1861, 25 Maart. [1] p.; vouwblad (27,3 cm). Post 4o: [A]2 = 2 bl., A2 blanco. Fictieve titel. Circulaire. º LPBR 38

¶ 1771 | Prijsvermindering gewone boekletter/ Ued. Dienstw. Dienaren, Onnes, De Boer & Coers. Arnhem, (Onnes, De Boer & Coers), 1861, 25 Maart. [1] bl.; plano (27 cm).

264 h. & c. le blansch

Fictieve titel. ‘Deze prijsvermindering heeft niet alleen betrekking op de gewone corpus en hoogte, welke door ons wordt afgeleverd, maar strekt zich ook uit tot de verschillende corpussen en hoogten, waarop men van bovenstaande lettersoorten wenscht gegoten te hebben’. Betreft: Parel, Nonparel, Colonel, Brevier, Galjard, Garmond, Dessendiaan, Mediaan, Augustijn. º LPBR 829

¶ 1772 | Prijs-courant der lettergieterij van Onnes, De Boer & Coers te Arnhem. (Arnhem), (Onnes, De Boer & Coers), 1872, 15 Maart. [4] p.; vouwblad (26,7 cm). Post 4o: [A]2 = 2 bl. º LPBR 39

H. & C. Le Blansch H. & C. Le Blansch, 1846–1851 Le Blansch & Spaan, 1851–ca. 1853 (acquired by Tetterode 1854?) Addresses 1846: Prinsengracht, wijk V, no. 16 [probably the now empty site behind no. 186 and adjoining no. 188], The Hague1 1848–1850: Prinsengracht, wijk V, no. 44 [now no. 128], The Hague2 1850–ca. 1853: Hoogstraat, wijk 11, no. 256, Rotterdam ca. 1853: Haringvliet, wijk 12, no. 124, Rotterdam The wood-engraving firm of Hendrik Le Blansch (Blokzijl 1796–Amsterdam 1860) and his son Christiaan Le Blansch (The Hague 1827– Amsterdam 1886) appears to have been newly established when they issued their undated specimen (cat.nr. 1773). An accompanying letter from H. Le Blansch with one of the two known copies is dated 14 August 1846, but it is likely the same specimen still offered in a notice of 18 September 1849, even though the address would no longer have been valid.3 The title of the specimen mentions vignettes and letters, but the two known copies show only vignettes. The specimen makes no mention of casting, but the firm may have sold the cast types used on the titlepage, since the letter of 1846 says, ‘the types [or letters] on the title have been cut’ (this may merely refer to the word ‘proeve’, which may be printed from a wood-engraving). Moreover, if Le Blansch and his son were selling only original wood-engravings, the specimen would have been obsolete as soon as they began selling items from it. The technique of ‘dabbing’ or ‘clichage’ was by this time in common use in the Netherlands for

making thin metal castings from wooden patterns. These metal castings were then mounted on wood.4 Le Blansch, father and son, owned a copy of Enschedé’s 1841 specimen (cat.nr. 27), but do not appear to have copied any of its vignettes. Hendrik Le Blansch was a printer, and had published an imposition manual in 1844.5 Christiaan was a wood engraver, and their specimen tells us he had studied at the woodengraving school established (in 1840) by the Maatschappij van Schoone Kunsten in The Hague. The original director of the school was the English wood-engraver Henry Brown, ‘one of the most skilful craftsmen of the century’. After the dissolution of the Maatschappij in 1843 and a brief period under a temporary director, the school was bought in 1844 by Koenraad Fuhri, who wrote about it in the Nieuwsblad voor den Boekhandel.6 At that time he had 20 young workmen studying there, and was to give the direction of the school to ‘one of the most skilful Belgian artists’. H.F.C. ten Kate was responsible for the drawings, ‘which still have to be executed directly on the wood’. Fuhri notes that the school has 3000 woodcuts, and offers to show specimens, but these may have been merely samples of the work rather than formal specimens (e.g. in the periodical Kunstkronyk, established by the school in 1840 and continued by Fuhri from 1844). Fuhri adds, ‘I will later offer you a complete specimen for examination’, but no published specimen of the school’s woodcuts is known. On 1 May 1851, Hendrik and Christiaan Le Blansch, described as printers and wood-engravers, set up a company for a period of seven years with Pieter Johannes Spaan (1785–1866) of Rotterdam for artistic (as opposed to reproductive) woodengraving (‘kunsthoutgravuren’) with an associa-

h. & c. le blansch 265

ted book and commercial printing office (‘boeken kantoordrukkerij’).7 Hendrik and Christiaan Le Blansch left The Hague on 21 June 1850 and were registered on the Hoogstraat in Rotterdam on 22 June, almost a year before the partnership with Spaan was formally established there. Le Blansch & Spaan are still recorded as book printers at that address in the Rotterdam directory for 1852. Soon after, Hendrik and Christiaan moved to Haringvliet. The partnership was terminated prematurely, however.8 Hendrik Le Blansch is recorded as a typefounder, still at the Haringvliet address, in the directory for 1854. The firm had apparently been taken over by Tetterode, accounting for the woodengraving department added to their typefoundry ca. 1854. On 25 August 1854, after Christiaan returned to Rotterdam from a brief stay in Amsterdam in March and April, Hendrik and Christiaan moved to separate addresses in Kralingen (on the Rotterdam border). Hendrik’s new address was on the Jaffa, only about five houses from Tetterode, so he was no doubt working for the Tetterode foundry by this date.9 On 29 December 1856 he left Kralingen for Amsterdam, where Tetterode officially reopened in its new premises three days later. He is recorded as a typefounder in Amsterdam from his registration there on 7 January 1857 to his death on 19 November 1860, and probably worked for Tetterode during that entire period. Since Christiaan moved to Kralingen on the same day as his father, he may also have worked for Tetterode. In April 1857, he moved back to Amsterdam, where he died in 1886. He may also have worked for Tetterode in Amsterdam (his first address there was in the nearby Bloemstraat), but if so he did not remain with them for long. The Adresboek voor den boekhandel for 1860 records a new Amsterdam firm casting vignettes: Le Blansch, Vislaake & Co. After that year, the partners appear separately: F.W. Vislaake & Co as a caster of vignettes, 1861–86, and C. Le Blansch as a woodengraver, 1862–87 (although Le Blansch was back in Rotterdam from ca. 1871 to 1875). jal Notes 1. This address appears in the specimen, a copy of which was sent out in 1846 (cat.nr. 1773). The civil register for 1837–50 gives it as well as an earlier address (Groenewegge, wijk N, no. 430) and the later wijk V, no. 44. That for 1845–48 gives wijk V, no. 15 followed by no. 44, so H. & C. Le Blansch must have moved between 1846 and 1848. They probably

occupied nos. 15 and 16 simultaneously. Neither number existed in the 1850 census, so the new numbering introduced in 1859 skipped these parcels, which would have come between the new nos. 186 and 188. 2. This address appears in an advertisement in 1849 (see the following note). The 1850 census records the Le Blansch family’s departure from this address for Rotterdam on 21 June 1850. 3. Nieuwsblad voor den Boekhandel, 1849, no. 38 (20 September), column 6. The letter with the copy of the specimen at the Gemeentearchief in The Hague wryly refers to it as a specimen of ‘our fiddling’ (‘onze knoeyerijen’). 4. For the process in general, see the James Mosley’s introduction to Ornamented types, London 1993, a type specimen printed by I.M. Imprimit. In the Netherlands, the process is described in P.M. van Cleef Jzn., Handboek ter beoefening der boekdrukkunst in Nederland, 1844 (reprinted with an introduction by Frans A. Janssen, Amsterdam 1974), pp. 218–219. C.A. Spin & Zoon’s specimens of 1845 and 1849 show types described as ‘Haagsche’, that is, from the foundry at The Hague, but these are more likely to have been cast by IJdo at the Algemeene Landsdrukkerij than by Le Blansch. See p. 272, note 6. 5. H. Le Blansch, Beknopte en volledige handleiding tot het overslaan van drukvormen, ten gebruik van letterzetters, The Hague 1844. 6. Nieuwsblad voor den boekhandel, 11 (1844), no. 12 (21 March), columns 2–3; no. 18 (2 May), column 5; no. 22 (30 May), column 4. See also Haagse drukkers van de 16e tot en met de 19e eeuw, with an introduction by R.E.O. Ekkart, [The Hague 1983], pp. 56–62 (largely based on A.C. Kruseman, Bouwstoffen voor een geschiedenis van den Nederlandschen boekhandel, 2 vols., Amsterdam 1886–87, vol. 1, pp. 783–803), and De techniek van de Nederlandse boekillustratie in de 19e eeuw (special Christmas issue of Grafisch Nederland), compiled and edited by Ad Stijnman et al., Amstelveen 1995. 7. Nieuwsblad voor den Boekhandel, 1851, no. 19 (8 May), item 544. I have not discovered Spaan’s occupation. His son and grandson (the latter also named Pieter Johannes, but too young to be that of the contract) were both stone-cutters (‘steenhouwers’). GA Rotterdam, Bevolkingsregister 213–130, 213–133, 227–3604, 268–922, 401–116. 8. The firm of Le Blansch & Spaan disappears between the Rotterdam directories for 1852 and 1854. It only disappears from the Adresboek voor den boekhandel between the directories for 1856 and 1857, but this appears to be an error. 9. Hendrik had already moved to another address on the Jaffa, wijk 13, no. 329 in Rotterdam, probably around the time Christiaan went to Amsterdam. His address in Kralingen was wijk G, no. 70, while Tetterode’s was wijk G, no. 75 (both on the Jaffa). For Hendrik’s addresses and occupations in Rotterdam, see (besides the Rotterdam directories) GA Rotterdam, Bevolkingsregister 76–1795, 77–149, 83–585 (Rotterdam), 828–74 (Kralingen), and for Christiaan also

266 c.m. van bolhuis hoitsema

84–706, 85–1006, 272–1924, 272–1960 (Rotterdam), 828–13 (Kralingen).

Proef

¶ 1773 | Proeve van houtsneê-figuren en letteren, vervaardigd door H. & C. Le Blansch, te ’s Gravenhage. (’s Gravenhage) (Le Blansch) [1846?]. [ii], [6] bl.; 33 cm. Royaal 4o: 8 enkelbladen. Ook twee blanco bladen (oorspronkelijke positie onduidelijk; nu achterin). Gedrukte brief van H. Le Blansch (bl. [ii]): ‘In gemeenschap met mijn zoon, vroeger leerling aan de HoutsnêeSchool van de destijds alhier gevestigde Maatschappij van Schoone Kunsten, voor eigen rekening ter dezer stede eene Werkplaats voor de Houtgravure opgerigt hebbende ...’. Volledig adres (bl. [ii]): Prinsengracht, V. No 16. Velijnpapier zonder watermerk. In een bericht van 18 september 1849 melden H. & C. Le Blansch over ‘proeven hunner gravuren, enz.’: ‘deze, indien zij niet reeds ontvangen mogten zijn, met het einde dezer maand ontvangen zullen worden’ (‘Nieuwsblad voor den boekhandel’, 20 september 1849). In een brief in hs. van H. Le Blansch (14 augustus 1846) bijgelegd in een exemplaar in het Gemeentearchief Den Haag (H h 14) staat echter: ‘Hierbij een proeve van onze knoeyerijen, welke, zoo ik hoop niet geheel uEd. aandacht onwaardig zullen zijn, de letters op de titel zijn gesneden en bijgaand klein stukje nog onafgezaagd’. Biedt aan (bl. [ii]) ‘der fraaiste en nieuwste buitenlandsche, mitsgaders vele originele vignetten’. Proef bevat vignetten nr. 1 tot 50 maar ondanks de titel geen letters.

Title-page of H. & C. Le Blansch, Proeve van houtsneêfiguren en letteren, [1846?]. Cat.nr. 1773.

Bedrukt papieren omslag (groen). Met 1 bijlage: fotokopie van brief in hs. van H. Le Blansch, 14 augustus 1846. Losse bladen; omslag in vouw gescheurd. º LPBR 35

C.M. van Bolhuis Hoitsema C.M. van Bolhuis Hoitsema, 1847–1850 heirs of C.M. van Bolhuis Hoitsema, 1850–1862 (auction catalogue 15 March 1862, material purchased by Tetterode) Address 1847–1862: Oude Boteringestraat, wijk A, no. 246 [now no. 11], Groningen (with an entrance from Stalstraat)

In 1789, A.S. Hoitsema acquired a printing and publishing office that had been in his family since at least 1659 and that was best known as the printer and publisher of the Groninger Courant. In the same year, he moved the firm and his private residence to a site on the Oude Boteringestraat, erecting a building for the printing office at the rear of the property, with an entrance from the Stalstraat.

c.m. van bolhuis hoitsema 267

His son C.M. van Bolhuis Hoitsema took charge of the firm in 1823. He acquired matrices in or shortly before 1847, perhaps from abroad, but apparently had no facilities to make use of them. On 24 April 1847, he therefore wrote to Joh. Enschedé & Zonen in Haarlem, asking if he could acquire some equipment. Enschedé reluctantly sold him five moulds they had acquired at the auction of the Elix foundry four days before, as well as a ‘coupoir’ or dressing-brench (their old one, since they preferred to keep the larger Elix one, said to have been manufactured by Didot in Paris), all for 150 guilders. The moulds were for the sizes Bolhuis Hoitsema had requested, namely Mediaan, Dessendiaan, Garmond, Gaillard, and Brevier, so he presumably had matrices for these five sizes. By the time the collection was sold in 1862, they had other sizes and flowers as well. The foundry was probably in the same building as the printing office (opening on the Stalstraat), but it used the Oude Boteringestraat address, at least in 1854. Both buildings were destroyed by bombing in 1945. C.M. Bolhuis Hoitsema died in 1850, and his heirs continued the foundry. In 1858, it had 3 workmen and 1 apprentice. They advertised the foundry for sale in 1859, indicating that it had been used only for in-house casting, but it remained unsold until auctioned on 15 March 1862, the catalogue (with specimens; cat.nr. 1774) repeating the notice that it had been used only for in-house casting. The collection sold for 1000 guilders, and the 1885 edition of the catalogue of the Library of the Book Trade Association reports that Tetterode bought it.* Some of the flowers and vignettes do indeed match some in Tetterode’s Letterproef ... 4e supplement, [1864?] (cat.nr. 307). Some of the matrices in the auction catalogue are described as electros. This is no great surprise in 1862, but if they were among the materials owned in 1847, they represent an early example of electrolytic matrices in the Netherlands. jal

References Abe Kuipers, A. van der Veen Oomkens, een Groninger lettergieterij in de negentiende eeuw, Groningen 1987, pp. 53, 99–104. C. Hoitsema, De drukkersgeslachten Sipkes-Hoitsema en de Groninger Courant, Groningen 1953. * Our copy of the catalogue gives only the prices: the lots were apparently bought in three groups for a total of 1000 guilders. The note on Tetterode in the Catalogus der Bibliotheek van de Vereeniging ter Bevordering van de belangen des Boekhandels, Amsterdam 1885, p. 89, reports that he purchased the collection.

Proef

¶ 1774 | Catalogus van de matrijzen, gereedschappen en materialen, uitmakende de lettergieterij, voor eigen gebruik gediend hebbende van en behoorende aan de firma de erven C.M. van Bolhuis Hoitsema, te Groningen, welke ten overstaan van den notaris Mr. J.W. van Uildriks, te Groningen, op Zaturdag den 15 Maart 1862 ... ten huize van C. Struvé, aan de Groote Markt aldaar, publiek zullen worden verkocht ... (Groningen), (Bolhuis Hoitsema), (1862, 15 Maart). 20 p.; 20,3 cm. Klein Mediaan 8o: [A]10? = 10 bl. Conjugatie in dit exemplaar niet duidelijk. Sommige bloemen en ornamenten komen terug in N. Tetterode, ‘Letterproef ... 4e supplement’ (1864?, cat.nr. 307). Belastingstempels achterop A1 (‘te zegelen’ en ‘Groningen 2 C.’) en voorop A6 (‘te zegelen’ en ‘Groningen 1 C.’). Prijzen in potlood van nr. 1-12 (ƒ 350), 13-49 (ƒ 300) en 50-80 (ƒ 350). Dwars doorgenaaid; met (later) papieren omslag. º dv 19

268 t.e. jansen

T.E. Jansen T.E. Jansen 1850–18631 (some matrices acquired by Enschedé?) Address 1850–1863: Mugterstraat, wijk C, no. 287, Nijmegen Theodorus Everhardus Jansen (Nijmegen 1809–1863) was the son of a compositor, Johannes Adrianus Jansen. The son is also recorded as a compositor, from 1829(?) to 1850.2 Since he is not known to have had a printing office of his own in this period, he is likely to have been a journeyman compositor in a Nijmegen printing office.3 In 1850, Jansen moved to Mugterstraat, where he set up a business of his own. The city directories record him as a (letterpress) printer from that time to his death in 1863, but his specimens refer to him as ‘houtplaatsnijder’ (in this context, wood engraver). We know nothing about his training in this trade. The national directory of the book trade lists him under wood-engraving firms, casters of ‘opgeslagen’ type or poster type, and printers in the years 1852–1867. In the issue for 1852 he even offers a specimen on (postage paid) request, no doubt the 1850 specimen and its supplement (cat.nr. 1775, 1776). They are explicitly specimens of ‘opgeslagen’ type, that is, thin metal castings mounted on wood. Large types of this sort could be made by a process called dabbing or clichage, common in the Netherlands by at least about 1840 (see pp. 124, 248). The firms Gebroeders Tollenaar (see pp. 248–250) and apparently H. & C. Le Blansch (see pp. 264–266) had specialised in type and vignettes cast in this way several years before Jansen. He borrowed the first four paragraphs of the introduction to his 1850 specimen almost word for word from Tollenaar’s 1839 specimen. The dabbing process for making matrices from wood engravings gradually gave way to electrolysis, but since we rarely have a record of the technique used by a particular firm, it is difficult to know when the transition came. Dutch typefoundries used electrolysis for making matrices from cast type as early as 1846 (see pp. 22, 64), and the electrolytic reproduction of wood engravings was very well known in the Netherlands by at least 1849.4 Jansen could therefore have used electrolysis to produce matrices for his wood engravings, whereas Tollenaar must have still relied wholly on dabbing for the castings he

offered in his 1839 specimen and its supplement (cat.nrs. 1733, 1734). Their prices differ little, however, and the introduction to Jansen’s 1850 specimen recommends his services for ‘casting’ from his existing stock of patterns, so the blocks he supplied to printers were not electros. The types offered in his specimen of 1850 and its 1851 supplement are notably superior to those in Tollenaar’s specimen ten years earlier, but this has more to do with the quality of the wood-engraving than with the technique used (L. J. Pouchée produced excellent dabbed letters in England in the 1820s5). The introduction to Jansen’s 1850 specimen indicates that he had been supplying printers for some time, but makes it clear that this was his first specimen. Since he is recorded as a compositor up to 1850, and since he moved to the address given in the 1850 specimen in that year, it seems likely that his earlier work was a sideline, and he may have supplied wood engravings rather than castings. In any case, his full-fledged firm seems to date from 1850. It is possible that Jansen had acquired some matrices a few years earlier, for the auctioneer’s copy of the 1847 catalogue of the sale of the typefoundry of Elix & Co. (cat.nr. 276) indicates that its ‘old’ matrices – which derived from the foundry of Hendrik Bruyn & Comp. (see pp. 108– 112) – were purchased by ‘Janzen’. The name is too common to draw any firm conclusions (the materials could have been purchased by a printer, or even by a scrap metal merchant) but no one else by this name is known to have cast type around this time. Although the foundry remains in the booktrade directories for a few years after Jansen’s death in 1863, it never appears under the name of his heirs. The printing office does appear under the name of his heirs, who clearly continued to operate it for a few years after the foundry closed. The fate of the foundry’s materials is unknown, but circumstantial evidence suggests that some might have descended to Joh. Enschedé & Zonen.6 jal & ml Notes 1. The information in the national booktrade directories is often a few years out of date, making it difficult to know when the firm ceased trading. Jansen appears for the first

t.e. jansen 269

T.E. Jansen, Vervolg der proeve van opgeslagene letters, enz., 1851. Cat.nr. 1776 (reduced).

270 frijlink / ijdo

time (as an engraving firm) in the issue for 1852. His foundry is listed for the last time (under his own name, although he died in 1863) in the issue for 1867. The issues for 1854 to 1866 also list him under printers, succeeded by his heirs in those for 1867 to 1870. 2. We are grateful to W.J. Meeuwissen and F.M. Eliëns of the Gemeentearchief Nijmegen for supplying information from the records of Jansen’s birth and death, and from the city directories. 3. B.P.M. Dongelmans, Van Alkmaar tot Zwijndrecht: alfabet van boekverkopers, drukkers en uitgevers in Noord-Nederland 1801–1850, Amsterdam 1988, has no listing for Jansen, which means he is not recorded as having an independent printing office or related business in directories up to 1850. Dongelmans records only four letterpress printing offices active in Nijmegen in the years 1829 to 1850: D.J. Haspels, J.F. Thieme, C.A. Vieweg, and Langendam & Comp. (the last active only at the end of the period). A comparison of their addresses with those of Jansen (Voerweg, wijk C, no. 170 and Valkhof, wijk C, no. 186) may provide a clue as to where he worked. 4. Johan de Zoete, Zomaar een plaatje?: de introductie van nieuwe illustratietechnieken in Nederland in de negentiende eeuw, [Amstelveen] 1991, pp. 11–12. 5. See the account of Gebroeders Tollenaar, pp. 248–250. 6. If T.E. Jansen did acquire the Bruyn matrices at the Elix sale, then some of his materials must have been acquired in turn by Joh. Enschedé & Zonen (see pp. 61–68), because a good deal of Bruyn material can be identified in the Enschedé collection. We do not know when Enschedé acquired it, because they never made use of it until it was revived out of historical interest at the turn of the century.

Proeven

¶ 1775 | Proeve van opgeslagene letters, enz., welke vervaardigd worden bij T.E. Jansen, houtplaatsnijder te Nijmegen. (Mugterstraat, Wijk C, No.287.) (Nijmegen) (Jansen) (1850) [ii], [25] bl.; 20,7 cm. Schrijf 4o: [A]8 [B]-[E]4 [F]2 [G]= 27 bl. G oblong 2o uitslaand blad. Omslagtitel: ‘Proeve van letteren van T.E. Jansen, te Nijmegen. 1850.’ Velijnpapier zonder watermerk. Adres en datering ontleend aan woord vooraf. [1.] Plakkaat-letters. [2.] Opgeslagene cijfers. [3.] Plakkaathoeken en randen. [4.] Nederlandsche wapens. [5.] Vignetten. [6.] Opgeslagen fileten. Halflinnen (20e-eeuws); platten bekleed met oorspronkelijk papieren omslag (groen). º LPBR 33

¶ 1776 | Vervolg der proeve van opgeslagene letters, enz., welke vervaardigd worden bij T.E. Jansen, houtplaatsnijder te Nijmegen. (Mugterstraat, C, No.287.) (Nijmegen) (Jansen) (1851) [ii], [14] bl.; 22,3 cm. Schrijf 4o: [A]-[B]8 = 16 bl. Velijnpapier zonder watermerk. Adres en datering ontleend aan woord vooraf. [1.] Plakkaat-letters. [2.] Sigaren plaatjes. [3.] Tabakswapens. [4.] Vignetten. Genaaid, zonder omslag. º LPBR 34

Frijlink/IJdo J. Frijlink, 1851–1852 Gebr. IJdo, 1859?–ca. 1866? H.B. IJdo, 1867–1883 H.B. & J. B.H. IJdo, 1883–ca. 18871 H.B. IJdo, ca. 1887–1919 (acquired by Typefoundry Amsterdam, 1919/20 and continued as H.B. IJdo nv, The Hague 1920–1936)

ca. 1860–ca. 1866?: Hekkelaan, wijk L, no. 264?, The Hague 1867–1869: Turfmarkt 16, The Hague 1869–1877: Kramestraat 56, The Hague 1877–1882: Amsterdamse Veerkade 39, The Hague 1882–1919: Amsterdamse Veerkade 18a, The Hague (from ca. 1887 also no. 18)

Addresses 1851–1852: Bierstraat, wijk O, no. 197 [now no. 21], The Hague 1859?–ca. 1860?: Lagezand, wijk P, no. 189 [the former no. 62], The Hague

The IJdo family (also spelled Ydo) were typefounders in The Hague for nearly thirty years before 1867, when their independent typefoundry first appears in the city directory. When Hendrik IJdo (The Hague 1795–1857) married in 1814, he

frijlink / ijdo 271

was a compositor, apparently working for the Algemeene Landsdrukkerij (national printing office) in The Hague.3 He regularly appears as a compositor or journeyman-printer in the censuses and civil registers of the following twenty-five years. In 1839, the Landsdrukkerij confiscated the materials of the Normale Lettergieterij & Drukkerij, established in Brussels in 1828 as the Fonderie & Imprimerie Normale, which had moved to The Hague in 1837.4 The confiscation must have been the result of Joh. Enschedé & Zonen’s petition to the King. The Algemeene Landsdrukkerij was at least one of their largest customers, and they feared the competition of the ‘foreigner’ (Belgium had separated from the Netherlands in 1830), who they claim had told several people his prices would be so much lower that his competitors (meaning Enschedé, of course) would be finished. Pointing out the recent establishment of foundries at Breda and Amsterdam (those of Broese and Elix, see pp. 123–125 and 108–112, not mentioned by name), they claim there is no need for another foundry in the country. Charles Enschedé gives the impression that the foundry never really came back into operation after it moved to The Hague, the confiscated typefounding materials simply being stored in the basement of the Landsdrukkerij, but this seems to be incorrect. He says the confiscated materials were sorted and packed by a compositor from the Landsdrukkerij, and the (same?) compositor IJdo prepared the (already cast) type for use there. This must be our Hendrik IJdo, whom the 1840 census for the first time lists as a typefounder. The same census lists his sons Hendrik Willem IJdo (The Hague 1815–1886) as a compositor and Hendrik (Bernard) IJdo (The Hague 1822–1896) as a metal caster (‘metaalgieter’). Perhaps the elder Hendrik cast the type and the younger the less critical spaces and quads. The father is still listed as a typefounder in the 1850 census and 1850–61 civil register, and a younger son Adriaan Antonius (The Hague 1824–post-1850) as an apprentice typefounder, but this time Hendrik Bernard appears as a printer.5 It seems likely that Hendrik IJdo and his sons operated the foundry from its confiscation by the Landsdrukkerij in 1839 to its sale to Enschedé in 1850. Although an in-house foundry, it did not cast exclusively for the Landsdrukkerij: the 1845 and 1849 specimens of the Spin printing office show eleven types they describe as ‘Haagsche’ that is, from the foundry at The Hague.6 In 1850, the punches and matrices of the Normale Lettergieterij were auctioned, and Joh.

Enschedé & Zonen purchased the entire collection, including some equipment, for 3805 guilders, 70 cents. Type cast from these matrices appears in their 1855 specimen (cat.nr. 38), in a separate section with its own part-title and a short account of the origin of the matrices.7 The IJdo family clearly continued to work as typefounders in The Hague after Enschedé acquired the materials of the Normale Lettergieterij, but their circumstances in the next fifteen years are mysterious. J. Frijlink, presumably a relative of the Amsterdam publisher Hendrik A. Frijlink, issued the first and no doubt only specimen of his typefoundry at The Hague in 1852 with a printed introductory letter dated December 1851 (cat.nr. 1777).8 This must have been the IJdo foundry in all but name and financing from the beginning, Frijlink apparently having little or no active role and leaving the firm entirely soon after the specimen appeared. I can find no record of him in The Hague, and the civil register for 1850–61 records H.W. & H.B. IJdo at the address of Frijlink’s foundry. These two sons of the first Hendrik are presumably the IJdo brothers who substituted their own name and address for Frijlink’s in one of the two known copies of his specimen.9 H.B. IJdo’s advertisement in Sijthoff’s adresboek voor den Nederlandschen boekhandel for 1897 describes the firm as ‘established 1859’, so the IJdo brothers may have succeeded to Frijlink’s foundry in that year. By 1867, when the foundry first appears in the city directories, Hendrik Bernard IJdo was operating it on his own. He apparently retired around 1883 and turned the foundry over to his sons Hendrik Bernard (1854–1925) and Jan Bernard Hendrik (1858–1929). Jan Bernard Hendrik left the firm around 1887. After its liquidation in 1919, it was acquired by Typefoundry Amsterdam (see pp. 21–37) who established H.B. IJdo nv as a (wholly owned) subsidiary at the old address on 4 February 1920. They decided to dissolve it on 25 January 1936, but it continued to exist on paper until the dissolution was formally executed after 1941. The foundry does not appear to have ever been very active, and may always have been ancillary to the firm’s trade in printing equipment and their casting of spacing material and of vignettes, flowers, or poster-letters.10 Charles Enschedé, writing in 1893, refers to IJdo as a caster of spacing material (‘witgieter’), and they are not known to have issued type specimens in the nineteenth century, but they describe themselves as a typefoundry in advertisements in the years 1888 to 1897.11 An IJdo type specimen dating from ca. 1918

272 frijlink / ijdo

(cat. 1778), may be the only founder’s specimen they ever issued under their own name. jal Notes 1. The city directories continue to list the firm as H.B. & J.B.H. IJdo to ca. 1892, but their own advertisements in Brinkman’s adresboek voor den Nederlandschen boekhandel, the earliest I have found in the issue for 1888, all use the form H.B. IJdo. 2. This street no longer exists, but was on part of the site of the present Muziektheater. 3. Two compositors, a printer (pressman?), and a newspaper packer (‘pakker der Courant’) served as witnesses. The Algemeene Landsdrukkerij was established on 20 January 1814 and was merged soon after with the printing office of the Nederlandsche Staats-Courant (the official government newspaper) whose first number had appeared on 1 January 1814. See Maarten Schneider, De voorgeschiedenis van de ‘Algemeene Landsdrukkerij’, The Hague [1939], pp. 180–181, and W.P. Sautijn Kluit, ‘De Staats-Courant vóór 1814’, Handelingen en Mededeelingen gedaan in de vergaderingen van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden 1880–1881, pp. 3–86, at pp. 81–86. 4. [Charles Enschedé], De lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen: gedenkschrift ter gelegenheid van haar honderdvijftigjarig bestaan op 9 maart 1893, Haarlem 1893, p. 106, notes that the Normale Drukkerij was situated in the house of Vermeulen in the Zeestraat when it moved to The Hague in 1837. Its director Jean-Charles-Phillippe Weemaels (b. Brussels 1783/84, d. post-1840) is indeed found in the 1840 census lodging in the house of Martinus Vermeulen on the west side of the Zeestraat, wijk F, no. 274. 5. He also appears as a printer in the civil register for 1845–48. 6. A puzzle remains concerning these types, because they do not appear to match those of the Normale Lettergieterij shown in Enschedé’s 1855 specimen. The foundry operated by IJdo may therefore have had some matrices of its own. A less likely possibility is that H. & C. Le Blansch cast Spin’s ‘Haagsche’ types, but they were primarily casters of vignettes (see pp. 264–266). 7. For a history of the Normale Lettergieterij & Drukkerij, see Fernand Baudin, ‘Les fonderies typographiques à Bruxelles au XIXe siècle: une liste d’appel’, Le livre et l’estampe, 21,

1960, pp. 45–67; [Charles Enschedé], Gedenkschrift (see note 4), pp. 106–112, 132–136; Joh. Enschedé & Zonen, Specimens des caractères de la Fonderie Normale, 2nd ed., Haarlem 1931 (cat.nr. 98); and Paul Dupont, Histoire de l’Imprimerie, Paris 1854 (quoted in Enschedé’s 1855 specimen, cat.nr. 38). The royal sanction of 26 August 1828, statutes of 26 September 1828, and modifications of 4 November 1828 were published in Revue bibliographique du Royaume des Pays-Bas, 7, no. 41 (11 December 1828), pp. 498–510. Museum Enschedé has a copy of the 1850 auction catalogue (CTV 1002, not seen). 8. Hendrik A. Frijlink’s Amsterdam publishing house was taken over by his brother Abraham in 1869. See Nieuwsblad voor den boekhandel, 36 (1869), no. 1 bis (10 January). Hendrik is supposed to have written an autobiography ca. 1882 (not seen). 9. Hendrik William appears as a compositor in the civil registers for 1837–50 and 1850–61, and as an ink maker in that for 1861–79. The only indications that he worked as a typefounder are his appearance with his brother Hendrik Bernard at the foundry addresses, and the description of the foundry as ‘Gebr. IJdo’ (IJdo brothers). I do not know what became of their younger brother Adriaan Antonius after 1850. Our catalogue description refers to copies at the Gemeentearchief in The Hague and at Columbia University Library, our photocopies coming from the latter. J.W. Enschedé’s copy (Van Stockum 12–21 March 1927, lot 255), may be that now at Columbia (acquired by the ATF library between 1911 and ca. 1929) but the auctioneer’s copy of the Enschedé catalogue indicates the buyer only by number (114, struck through). 10. In the Algemeen adresboek voor den Nederlandschen boekhandel, Amsterdam, IJdo appears under these categories (beginning in 1873) rather than under typefounders. 11. Brinkman’s (and Sijthoff’s) adresboek voor den Nederlandschen boekhandel, in the issues for the years 1888 to 1897. That for 1888 calls the firm (among other things) ‘gieterij van letters’, and those for 1891 to 1897 describe the firm in large type as a ‘lettergieterij’. Most of the advertisements include a note, ‘book, fantasy, script, and poster type always available’. They offer a price list, but make no mention of specimens. IJdo also served as agents for the auction of the remaining stocks of type from the Van der Wiel & Hooijer foundry in 1898, and offered to cast type to supplement the stocks if desired, so they apparently had access to the Van der Wiel matrices before Enschedé acquired them (see pp. 273–274).

van der wiel 273

J. Frijlink Proef

¶ 1777 | Proeve van letters, liniën, vignetten en filets/Lettergieterij te ’s Gravenhage van J. Frijlink. Bierstraat, No. 197. (’s Gravenhage), (Frijlink), 1852. [iv], [54] bl.; 23,8 cm.

Royaal 8o: π4 [A]4 χ-2χ [B]-[G]8 = 58 bl. χ, 2χ zijn oblong 2o uitslaande bladen. π1-3, A, χ-2χ alleen recto’s bedrukt; π4 tweezijdig bedrukt; verder alleen oneven verso’s en even recto’s bedrukt. Omslagtitel: ‘Letterproef. 1852. Eerste gedeelte.’. ‘Aan heeren boekdrukkers.’ (π2), december 1851 gedateerd: ‘Aangemoedigd door het vertrouwen, dat ik van onderscheidene H.H. Boekdrukkers, zoowel uit deze stad als uit andere steden, heb mogen genieten, en meermalen tot het leveren eener proeve van de bij mij voorhandene lettersoorten,

liniën, enz., aangezocht zijnde, ben ik thans tot de zamenstelling hiervan overgegaan’. ‘Een vervolg op deze proeve, bestaande in een aantal gefigureerde biljetletters en vignetten, zal later volgen’ (ook, beneden op G8: ‘Hierop wordt gevolgd ...’). Evenwel ook deze proef bevat biljetletters en vignetten, en geen tweede gedeelte is bekend. Vermeldt verder dat ‘mijne prijzen verre beneden die van anderen gesteld zijn’ . ‘Prijs-courant.’ (π4r). Firmanaam en adres in hs. veranderd in ‘Gebr. Ydo’ en ‘Lagezand No.189’. Alleen fotokopie van omslag plus 9 bladen (π2-4, A1, 2χ, C45, G4-5) uit exemplaar uit ATF-collectie, Columbia University Library (ATF Z-1-23); collatie deels gebaseerd op exemplaar uit collectie Gemeentearchief Den Haag (T c 74) waarin echter χ ontbreekt. º LPBR 722

H.B. IJdo Proef

¶ 1778 | Boekletter, fantasieletter/Lettergieterij H.B. IJdo Den Haag. (Den Haag), (IJdo), [ca. 1918]. 22 p.; 24,8 cm.

Fictieve titel, ontleend aan deeltitels. In zetvoorbeeld jaartal 1918; als zelfstandig bedrijf is IJdo in 1919 opgeheven. [1.] Boekletter. [2.] Fantaisieletter. Geniet in lichtgroen omslag. º LPBR 32

Royaal 8o: [A]12 = 12 bl., A12 blanco.

Van der Wiel G.W. van der Wiel 1855?–1869 Van der Wiel & Co. 1870–1873? Van der Wiel & Hooijer 1873?–1898 (matrices purchased by Enschedé between 1898 and 1902) Address 1855–1898: Rijnstraat 72 (with a building behind it at Oeverstraat 11), Arnhem

Gijsbert Willem van der Wiel established his printing office in Arnhem in 1840. Three years later he acquired buildings in Rijnstraat and in Oeverstraat behind it. He is thought to have begun his typefoundry in 1855, adding it to the existing printing office, bindery, and (since 1843) publishing house. In a circular letter offering his type specimen and price list on 20 July 1861 (cat.nrs. 1779, 1789, 1791) he refers to his ‘newly established typefoundry’, but his circular of 2 January 1865

274 van der wiel

(cat.nr. 1790) says the foundry was established ‘a half-score years ago’. The Algemeen adresboek voor den Nederlandschen boekhandel does not list the foundry until its issue for 1863, but it was often a bit late in recording new firms. By that time, the type and stereotype foundry of Onnes, De Boer & Coers was also active in Arnhem (see pp. 256–257). The circular of 1865, signed by G.W. van der Wiel and by D.A. Thieme,1 also reports that they have acquired no less than 5000 new matrices in recent months. The firm now counted itself among the leading typefoundries in the Netherlands: ‘With regard to machines and type-metal, we have also introduced such improvements that we are now prepared to compete with both domestic and foreign foundries. Leading printers whom we have had the pleasure to supply with type, etc., for quite some time now can attest to this.’ The source of the new matrices is unknown, but they are likely to have come from Germany. The principal purpose of the circular, however, was to announce that Jan Oomkens (iii), a brother of the former typefounder Alle van der Veen Oomkens, was to set up in the city of Groningen as the Van der Wiel foundry’s principal agent in the north-east Netherlands (the provinces of Groningen, Friesland, Overijssel, and Drente). Tetterode and Enschedé had already been using travelling salesmen for several years by this date. Van der Wiel exported type to Belgium (1864) and Germany (1867); they later exported to the Dutch East Indies as well.2 H.J. Berends became a partner in the printing and publishing side of the business on 1 January 1870. It was probably at this time that Van der Wiel threw his lot in with his nephew G.F.A. Hooijer, for the foundry styled itself Van der Wiel & Co. from the same date. Hooijer was apprenticed in the Leipzig typefoundry of J.G. Schelter & Giesecke. In 1870, the Van der Wiel foundry employed twenty workers and had ten casting machines.3 G.W. van der Wiel withdrew from business entirely in 1873, and it was probably in that year that the foundry began to style itself Van der Wiel & Hooijer.4 The foundry, located on the ground floor of Oeverstraat 11, closed with the death of G.F.A. Hooijer in 1898. This department was liquidated (the rest of the firm continuing) and the bulk of the matrices came into the hands of Joh. Enschedé & Zonen in Haarlem (see cat.nr. 63). The stocks of cast type were auctioned on 12 October 1898, with the catalogue entitled, Catalogus van eene rijke collectie nieuwe lettersoorten enz., zijnde de geheele magazijnvoorraad der lettergieterij

van de firma Van der Wiel en Hooijer, te Arnhem.5 The auctioneer for the collection was the typefounder H.B. IJdo from The Hague (see pp. 270–272).6 A list at the beginning of the catalogue cites H.J. van de Garde & Co., Corn. Immig & Zn., and G.J. Thieme as ‘satisfied’ customers of the former foundry. A successor to the printing and publishing office is still active in Arnhem under the name Van der Wiel & Smit b.v. ml References R.E. Berends, 100 jaren Van der Wiel: gedenkschrift samengesteld ter gelegenheid van het gouden jubileum van de heer G. Berends als firmant van drukkerij en uitgeverij G.W. van der Wiel & Co. te Arnhem, Arnhem 1949. J.E. v[an] d[er] Sleesen, ‘Plaatsingslijst van het archief van de lettergieterij Van der Wiel en Hooijer, 1869–1898. Archiefbloknr.: 0682’, Arnhem (internal list of the Rijksarchief Gelderland) 1993. Notes 1. It’s not clear what share D.A. Thieme (1830–1879) had in the firm, but he signed another circular along with G.W. van der Wiel and G.F.A. Hooijer on 15 March 1872. He headed the Arnhemsche Courant from 1847 to 1864 and operated an Arnhem publishing house from 1852 to 1875. 2. Berends, p. 32. 3. Berends, p. 41. 4. This form of the foundry’s name first appears in the Algemeen adresboek voor den Nederlandschen boekhandel in the issue for 1875. 5. The Rijksarchief Gelderland in Arnhem has a copy of this catalogue, item 23 in J.E. van der Sleesen, ‘Plaatsingslijst ...’. They acquired the archive of the typefoundry, occupying 60 cm of shelves, in 1989. 6. The matrices were apparently not yet in Enschedé’s possession, because the introduction to the catalogue says that H.B. IJdo can always supply additional quantities of type.

Proeven

¶ 1779 | Proeve van drukletteren uit de lettergieterij van G.W. van der Wiel. Arnhem, (G.W. van der Wiel), [1861, 20 Julij]. [109] bl.; 27,7 cm.

Imperiaal 8o: π2 [A]-[2Z]2 [3A]-[3Q] = 110 bl., π1 blanco. 3A-3Q zijn gevouwen 4o-bladen, eenzijdig bedrukt. Bandtitel: ‘Letterproef. G.W. van der Wiel, Arnhem.’. Datering gebaseerd op aanbiedingsbrief en prijscourant van 20 juli 1861 (afz. gecat., cat.nr. 1789).

van der wiel 275

Ex. a: paars linnen stempelband met lichtblauwe schutbladen; ex. b: halflinnen. Ex. a met voorin ingeplakt: circulaire van 2 januari 1865 (afz. gecat., cat.nr. 1790); en achterin ingeplakt prijscourant van 10 januari 1865 (afz. gecat., cat.nr. 1793). Ex. a: blanco π1 ontbreekt. º LPG 13a; LPG 13b

¶ 1780 | Eerste vervolg der letterproef van G.W. van der Wiel, te Arnhem. (Arnhem), (G.W. van der Wiel), [ca. 1864]. [i], [29] bl.; 26,8 cm.

Imperiaal 8o: π2 [A]1-24 [B] χ-2χ [C] [D]1 = 31 bl., π1 blanco. B-C, χ-2χ zijn gevouwen 4o-bladen, eenzijdig bedrukt; het papierformaat van χ en 2χ lijkt Royaal te zijn, hoewel deze met onveranderd zetsel op Imperiaal in latere proeven voorkomen. Vervolg op de 1861-proef (cat.nr. 1779) hoewel boekletters nr. 1 tot 11 in beide proeven opgenomen zijn. De inhoud komt overeen met de prijscourant van oktober 1864 (cat.nr. 1792) behalve katernen B en C, waarvan de ornamenten pas in die van 10 januari 1865 (cat.nr. 1793) voorkomen. Voorin ingeplakt prijscouranten van oktober 1864 (afz. gecat., cat.nr. 1792), 20 juli 1861 (afz. gecat., cat.nr. 1791), 10 januari 1865 (afz. gecat., cat.nr. 1793) en april 1867 (afz. gecat., cat.nr. 1794). Heellinnen. º LPG 14

¶ 1781 | Eerste vervolg der letterproef van G.W. van der Wiel, te Arnhem. (Arnhem), (G.W. van der Wiel), [ca. 1866]. [i], [66] bl.; 27,3 cm. o

Imperiaal 8 : [A]-[D] [E] [F] [G]-[L] [M] [N]-[S] [T] [V] [X][2M]2 [2N]-[2Z] = 67 bl. Conjugatie van katernen B en C onzeker. E, G-L, N-S, V, 2N-2Z zijn gevouwen 4o-bladen, eenzijdig bedrukt. Zetsel van titelpagina identiek met dat van ‘Eerste vervolg ...’, ca. 1864 (cat.nr. 1780), maar het moet een herdruk betreffen gezien het verschil in hun conjugate blad. Een vervolg op een proef van ca. 1862/63, hoewel ook materiaal uit de 1861-proef (cat.nr. 1779) wordt getoond; waarschijnlijk uitgegeven tussen prijscouranten van 10 januari 1865 en april 1867, ondanks brief van 1870. Prov. ex. a: op achterzijde voorplat ingeplakt aanbiedingsbrief aan N. Tetterode, Amsterdam, van 20 april 1870: [in druk:] ‘Wij hebben de eer UEd. [in hs.:] te zenden de laatste nieuwe proefbladen onzer Gieterij’. Ex. a: halflinnen. Ex. a: geringe vochtschade. Ex. b: bevat alleen één 4o-blad (2T). º LPG 15 [= ex. a]; LPPL 17 [= ex. b]

¶ 1782 | Verkorten/Lettergieterij van G.W. van der Wiel, te Arnhem. (Arnhem), (G.W. van der Wiel), [ca. 1866]. [1] bl.; plano (27,8 cm). Imperiaal 8o: 1 blad. Koptitel. Komt met minder zetvoorbeelden voor in ‘Eerste vervolg ...’, ca. 1866 (cat.nr. 1781); geen verkorten in prijscourant van 10 januari 1865, wel in die van april 1867. Bevat 4 verkorte schriften: Colonel tot Text. Met in hs. prijsaanduidingen. º LPBR 59a; LPBR 59b

¶ 1783 | Tweede vervolg der letterproef van G.W. van der Wiel, te Arnhem. (Arnhem), (G.W. van der Wiel), [ca. 1867]. [i], [10] bl.; 27,5 cm. Imperiaal 8o: [A]-[D]2 [E]-[G] = 11 bl. Conjugatie van katernen B en C onzeker. E-G zijn gevouwen 4o-bladen, eenzijdig bedrukt. Vervolg op ‘Eerste vervolg ...’ van ca. 1866 (cat.nr. 1781), maar ook met vroeger materiaal. Inhoud komt overeen met die van prijscourant, april 1867. Prov.: op omslag stempel van L. van Giffen, boekhandel, Groningen. Heellinnen (20e-eeuws); voorblad van oorspronkelijk papieren omslag (grijs) voorin meegebonden. º LPG 16

¶ 1784 | Boekletter/Lettergieterij van G.W. van der Wiel, te Arnhem. (Arnhem), (G.W. van der Wiel), [1869?]. [2] bl.; vouwblad (27,2 cm). Imperiaal 8o: [A]2 = 2 bl. Fictieve titel. In kop alleen bedrijfsnaam. Werd met in kop gewijzigde bedrijfsnaam (Van der Wiel & Co.) herdrukt in ‘Proeven van 1 Januari 1870’ (cat.nr. 1785), A1 met in kop afwijkend ornament, A2 met afwijkende rand. Bevat 4 schriften: Garmond nr. 30 tot Dessendiaan nr. 42. º LPBR 55

¶ 1785 | Proeven van 1 Januari 1870/ Lettergieterij van Van der Wiel en Co., te Arnhem. (Arnhem), (Van der Wiel & Co.), (1870, 1 Januari). [6] bl.; 28,3 cm. Imperiaal 8o: [A]2(A1 + χ-2χ2) = 6 bl. Bladen los in elkaar gestoken. º LPBR 56

¶ 1786 | 12de soort syst. ornamenten/ Van der Wiel en Co., lettergieterij, Arnhem. (Arnhem), (Van der Wiel & Co.), [1871?]. [9] bl.; 27,9 cm. Imperiaal 8o: [A]-[D] [E]1 = 9 bl.

276 van der wiel

A-D zijn gevouwen 4o-bladen eenzijdig bedrukt. Oorspronkelijke volgorde bladen onduidelijk. Titel op A. In zetvoorbeelden jaartal 1871 op B-D. Losse bladen. º LPPL 46

¶ 1787 | Dubbelde kapitalen ... systematische ornamenten 11de soort ... ondergrond voor wissels enz./Lettergieterij van Van der Wiel en Co. te Arnhem. (Arnhem), (Van der Wiel & Co.), [1871?]. [2] bl.; vouwblad (26,3 cm). Imperiaal 8o: [A]2 = 2 bl. Zonder titelblad. Bovenstaande titel samengesteld uit kopjes. Datering: prijscourant van 1 januari 1870 bevat systematische ornamenten tot de tiende soort, ‘Proeven van 1 Januari 1870’ bevat dubbelde kapitalen nr. 127 tot 141 (prijscourant van 15 maart 1872 bevat systematische ornamenten tot de twaalfde soort, en dubbelde en versierde kapitalen tot nr. 159). Bevat Dubbelde kapitalen nr. 142 tot 144, systematische ornamenten elfde soort, ondergrond voor wissels enz. Snijoor laat aan kop 0,8 cm schoonsnede zien, en aan voet tenminste 0,4 cm; in hs. naast dubbelde kapitalen nr. 142: ‘Mediaan Gothieke’. º LPBR 57

¶ 1788 | Dubbelde kapitalen/Lettergieterij van Van der Wiel & Hooijer, te Arnhem. (Arnhem), (Van der Wiel & Hooijer), [ca. 1874]. [1] bl.; plano (26,2 cm). Imperiaal? 8o: 1 blad. Koptitel. Datering: prijscourant van 1872 bevat dubbelde kapitalen t/m nr. 159; Van der Wiel & Co. werd Van der Wiel & Hooijer in 1873/74. 3 schriften: nr. 161 (10 punten), nr. 162 (16 punten) en nr. 163 (24 punten). º LPBR 58

Varia

¶ 1789 | Aanbiedingsbrief/ G.W. van der Wiel, Arnhem. (Arnhem), (G.W. van der Wiel), 1861, 20 Julij. [1] bl.; plano (21,9 cm). Post 8o: [A]2 = 2 bl., A2 blanco. Fictieve titel. Aanbiedingsbrief voor ‘Proeve van drukletteren’, 1861 (cat.nr. 1779) en prijscourant 20 juli 1861 (cat.nr. 1791). ‘Hiernevens heb ik de eer UEd. te doen toekomen eene

proeve en prijs-courant mijner nieuw opgerigte lettergieterij’. º LPBR 60

¶ 1790 | Circulaire/G.W. van der Wiel & D.A. Thieme. (Arnhem), (Van der Wiel & Thieme), 1865, 2 Januari. [1] bl.; plano (27,3 cm). Post 4o: 1 blad. Fictieve titel. Over de benoeming van J. Oomkens Jz. te Groningen tot hoofdagent van lettergieterij Van der Wiel voor Groningen, Friesland, Overijssel en Drente. Ex. b ingeplakt in ex. a van ‘Proeve van drukletteren’, 1861 (cat.nr. 1779). º LPBR 62; LPG 13a [= ex. b]

Prijscouranten

¶ 1791 | Prijs-courant/G.W. van der Wiel, Arnhem. (Arnhem), (G.W. van der Wiel), 1861, 20 Julij. [2] p.; 28 cm. Imperiaal 8o: 1 blad. Met aanbiedingsbrief van 20 juli 1861 voor prijscourant en letterproef (afz. gecat., cat.nr. 1789). Ex. b voorin ingeplakt in ‘Eerste vervolg der letterproef’, ca. 1864 (cat.nr. 1780). º LPBR 63; LPG 14 [= ex. b]

¶ 1792 | Prijs-courant/G.W. van der Wiel, Arnhem. (Arnhem), (G.W. van der Wiel), 1864, October. [2] p.; 26,8 cm. Imperiaal 8o: 1 blad. Ingeplakt in ‘Eerste vervolg der letterproef’, ca. 1864 (cat.nr. 1780). º LPG 14

¶ 1793 | Prijs-courant/G.W. van der Wiel, Arnhem. (Arnhem), (G.W. van der Wiel), 1865, 10 Januari. [2] p.; 27,2 cm. Imperiaal 8o: 1 blad. Ex. a ingeplakt in ex. a van ‘Proeve van drukletteren’, 1861 (cat.nr. 1779); ex. b ingeplakt in ‘Eerste vervolg der letterproef’, ca. 1864 (cat.nr. 1780). º LPG 13a; LPG 14 [= ex. b]

¶ 1794 | Prijs-courant/G.W. van der Wiel, Arnhem. (Arnhem), (G.W. van der Wiel), 1867, April. [2] p.; 26,6 cm.

borremans / mensing 277

Imperiaal 8o: 1 blad. Ingeplakt in ‘Eerste vervolg der letterproef’, ca. 1864 (cat.nr. 1780). º LPG 14

¶ 1795 | Prijs-courant der lettergieterij van Van der Wiel & Co. te Arnhem. (Arnhem), (Van der Wiel & Co.), 1870, 1 Januari. [3] p.; vouwblad (28,5 cm).

Groot Post 4o: [A]2 = 2 bl. º LPBR 64a; LPBR 64b

¶ 1796 | Prijs-courant der lettergieterij van Van der Wiel & Co. te Arnhem. (Arnhem), (Van der Wiel & Co.), 1872, 15 Maart. [4] p.; vouwblad (26,8 cm). Post 4o: [A]2 = 2 bl. º LPBR 65a; LPBR 65b

Borremans/Mensing Henri F. Borremans, 1857 D.J. Mensing & Co., 1857?–1864 (some matrices acquired by Tetterode?) Addresses 1857: Groote Kipstraat (wijk W, no. 171), Rotterdam 1857–ca. 1860: Groenendaal (wijk 12, no. 383), Rotterdam ca. 1860–1864: Groenendaal (wijk 12, no. 391), Rotterdam Henri Felix Borremans (Brussels 1812–post-1861?) is recorded as a typecaster or founder living in Breda in 1840, when he helped to appraise the materials of Broese & Comp., printers and typefounders.1 He was probably foreman of their foundry at that time, perhaps even from its beginning in 1837, and could have been apprenticed in any of the several Brussels typefoundries active in the 1820s and 30s.2 Nicolaas Tetterode took over the Broese foundry and its personnel on 1 June 1851 and moved them to Rotterdam. Borremans probably stayed on as foreman under Tetterode, who had no experience in the field of typefounding. He was registered in Rotterdam on 23 February 1852 and is listed as a typefounder in the Rotterdam directories for 1854 and 1856. His first residence in Rotterdam was about five houses away from Tetterode on the Steiger, where he is still recorded in the directory for 1854.3 Tetterode acquired the foundry of De Passe & Menne effective 1 January 1857, and moved his own foundry to their Bloemgracht buildings in Amsterdam. This time Borremans did not move with the firm, instead advertising his own independent typefoundry on the Groote Kipstraat in Rotterdam, to be ‘fully operational’ on 1 February 1857.4 Although the advertisement notes

that he makes type and vignettes, his only known specimen, issued in that year, shows only types (cat.nr. 1797). He operated his foundry for less than ten months, leaving Rotterdam to return to Brussels on 23 November 1857. He is probably the Borremans of the Brussels typefoundry Crabbe & Borremans, recorded in directories for 1859–61, apparently succeeded by P. Crabbe 1862, and A. Borremans 1875–81.5 Daniel Jean Mensing (Antwerp 1815–Rotterdam 1864) came from a Rotterdam family. When he was about one year old his parents returned to Rotterdam, and when he was about nine his father died there. Daniel is listed in the wijkregister for 1829 as a printer, probably an apprentice in a relative’s printing office (there were Mensings in the Rotterdam book trades from at least 18176). He is recorded as an independent printer from 1842. Mensing’s printing office on the Groenendaal is first recorded as including a typefoundry in the Almanak van Rotterdam 1859 (a supplement to the directory for 1859), but in that year, the only known specimen of their foundry (cat.nr. 1798), states that they have operated it for almost three years. It seems most likely that they began by acquiring the materials of Borremans’ short-lived venture, even though that could not be more than about two years before the specimen (perhaps they already had some connection with the Borremans foundry from its beginnings). The evidence for a connection between the two foundries remains circumstantial, however. Mensing was buried in Rotterdam on 20 July 1864, and the firm seems to have closed soon after.7 There are dubious hints that the Mensing typefoundry may even have had new types cut for it, something unusual in Dutch foundries of this period, with the exception of some non-latin

278 borremans

types cut for Enschedé and Tetterode.8 Since N. Tetterode operated his foundry in Rotterdam from 1851 to 1856, it is no surprise that he had contacts with the printing office of D.J. Mensing & Co. The catalogue for an auction of the printing office’s materials on 28 November 1855 (the printing office did not close at this time) indicates that they will be auctioned under the direction of N. Tetterode.9 One would think Tetterode more likely than Enschedé to have acquired the foundry’s materials when it closed around 1864, and a few items from the 1859 specimen do appear in Tetterode specimens after 1864, but accurate copying was too easy at this date to allow any firm conclusion. jal References GA Rotterdam manuscript nos. 1686–1688 (notes by H.C. Hazewinkel on references to printers, publishers, and related trades in the Rotterdam archives) under ‘Mensing’. See also ga Rotterdam: Bevolkingsregister, 70–292, 80–733, 79–568, 118–2935, 212–584, 290–226 (not all examined). Notes 1. F.A. Brekelmans, Twee eeuwen Broese, Breda 1984, pp. 47, 161. 2. Fernand Baudin, ‘Les fonderies typographiques à Bruxelles au XIXe siècle’, Le livre et l’estampe, no. 21, 1960, pp. 45–67, records the Brussels foundries known from that time. If Borremans was not with Broese from the beginning, he might have come from Brussels to The Hague with the Fonderie Normale in 1837 and found himself out of work when it was confiscated by the Landsdrukkerij there in 1839. 3. Borremans’ house was wijk 9, no. 494, Tetterode’s wijk 9,

no. 499 (both on the Steiger). Tetterode moved to the Jaffa and/or Jaffakade on the Rotterdam–Kralingen border on 7 September 1852, Borremans to the Korte Goudsche Wagenstraat (also called Hol van de Goudsche Wagenstraat) in Rotterdam, wijk 10, no. 119, before the directory for 1856. 4. Nieuwsblad voor den boekhandel, 24 (1857), no. 6 (5 February), p. 26. Borremans’ Rotterdam addresses can be found, along with some personal data, in GA Rotterdam: Bevolkingsregister 58–1327, 60–207, 61–395. 5. Baudin (see note 2), pp. 48–49. 6. B.P.M. Dongelmans, Van Alkmaar tot Zwijndrecht: alfabet van boekverkopers, drukkers en uitgevers in Noord-Nederland 1801–1850, Amsterdam 1988, under Rotterdam – Mensing. 7. The Adresboek voor den boekhandel continues to list Mensing’s foundry through the directory for 1870, but this seems to be an error. His printing office and foundry disappear from the Rotterdam directories between those for 1863/64 and 1864/65, and his widow is listed (as a private individual) only through that for 1866/67. 8. The 1859 Almanak that first records the foundry also lists the firm of Blankenheijm & Nolet under ‘lettersnijders’ (a term usually meaning typographic punchcutters, but which could possibly be used for other sorts of letter-cutters). The principal of this firm was Gerardus Arnoldus Blankenheijm (b. 1800), but the other directories record the firm only as distillers (‘branders’), and G.A. Blankenheijm himself as distiller, merchant, and director of the gasworks (‘brander, distillateur, koopman en directeur van de gasfabriek’). The same Almanak lists D. Blitz, S.S. Blitz, and A.M. de Groot under punchcutters (‘stempelsnijders’) but they are elsewhere recorded as engravers. Finally, the directories for 1860 and 1864/65 record a J.H.M. Mensing as a journeyman or apprentice silversmith (‘zilversmidsknecht’). 9. Tetterode owns a copy of this auction catalogue, shown with other historical materials in their display cases.

Henri F. Borremans Proef

¶ 1797 | Letterproef/ Lettergieterij. – Henri F. Borremans. – Rotterdam [Groote Kipstraat, wijk W, no.171]. (Rotterdam), (Borremans), (1857). [8] bl.; 21,2 cm. Post 8o: [A]-[B]4 = 8 bl. Fictieve titel. Bedrijfsgegevens rechts onderaan bladen.

Tekst van B overdwars. Onder proeftekst op elk blad in A: ‘anno 1857’. A: Galjard, Brevier, Kolonel en Nonparel Elsevier; B: Sabon Kanon, Groote Kanon, Kleine Kanon en Paragon [Vette Romein]. Post-stempel achterop: Leeuwarden [??] 3 1857. Losse dubbelbladen. Katern A is fotokopie uit ex. uit coll. Museum Enschedé (CTV 797: doos 40 BOR). º LPBR 7

Henri F. Borremans, a page from his untitled specimen, 1857. Cat.nr. 1797 (original size).

borremans 279

280 verhees

D.J. Mensing & Co. Proef

¶ 1798 | Proeve van letteren enz. uit de letteren stereotype gieterij van D.J. Mensing & Co., te Rotterdam. (Groenendaal, wijk xii, no. 383). (Rotterdam), (Mensing), 1859. [ii], [54] bl.; 32,8 cm. Schrijf 2o: π2 [A]-[E]8 [F]6 [G]8 = 56 bl. Omslagtitel: ‘Letterproef.’. Adres onderaan aanbiedingsbrief. (A-F): gevergeerd papier met watermerk: [schrijfschrift] ‘S Benedictus’ = Meid van Dortrecht (‘Pro Patria’); (π, G): velijnpapier zonder watermerk.

Uit aanbiedingsbrief: ‘het eerste gedeelte van de letterproef onzer opgerigte letteren stereotype gieterij, welke wij bijna drie jaren met goed gevolg hebben gedreven. De tijd heeft niet toegelaten deze proef eerder het licht te doen zien ... Wij kunnen ook onze curcyfsche letteren gerustelijk voorstaan, door de vinding, van dezelve op schuin corpus te vervaardigen’. Bevat: letters 1-133 (A1-F3), filets 1-16 (F4-6), vignetten 1-115 (G1-8). Alleen fotokopie van omslag plus 6 bladen (π1-2, A2, A8, E8, G8) uit exemplaar uit ATF-collectie, Columbia University Library (ATF DD-5-74). º LPBR 721

A.C. Verhees A.C. Verhees 1881–1928 n.v. Cliché- en Stempelfabriek A.C. Verhees 1928–1960 Cliché- en Stempelfabriek Verhees ’s-Hertogenbosch n.v. 1960–1972 Cliché- en Stempelfabriek Verhees ’s-Hertogenbosch b.v. 1972–1980 Addresses 1885–ca. 1890: Vughterdijk 22, ’s-Hertogenbosch 1890–1895: Minderbroederstraat, ’s-Hertogenbosch1 1895–1901: Ververstraat (near Waterstraat), ’s-Hertogenbosch 1901–1921: Hinthamerstraat A41 (renumbered to 43, then to 71 & 73), ’s-Hertogenbosch (reproduction division in Tilburg 1919–1921) 1921–1923: Kruisbroedersstraat, ’s-Hertogenbosch 1923–1957: Vughterstraat 120, ’s-Hertogenbosch (second factory: Sint Annastraat 72, Nijmegen 1934–1960) 1957–1980: Zuid-Willemsvaart 42, ’s-Hertogenbosch The founder of this firm was Arnoldus Cornelis Verhees (1859–1929). After working a few years for a gold or silver smith and copper-plate engraver, he joined the printing and publishing house Henri Bogaerts in ’s-Hertogenbosch as an apprentice wood engraver in 1875. In 1881 he set up on his own. Wood engravings by Verhees appeared in the

magazines Katholieke Illustratie and Eigen Haard.2 Verhees wished to carry out the photographic transfer of the originals to the wood blocks himself, so he delved into photography, and quite successfully too. According to Van der Blom, he ‘finally brought Dutch wood engraving up to the foreign level, just before it was irrevocably replaced by photographic reproduction techniques.’3 In Brinkman’s adresboek voor den Nederlandschen boekhandel for 1887, Verhees still advertised only as a wood engraver. He appears in its listings for the first time only in the issue for 1890, however, and then under two categories: establishments for wood engraving, and establishments for electrotyping and stereotype. It was probably around 1888 that Verhees began to produce vignettes on his own initiative and offer them to the public. Museum Enschedé, at any rate, has a specimen of that date (ctv 799). From about 1907, he began producing metal line blocks and half-tones. In 1934 the firm, now a limited company n.v. Cliché- en Stempelfabriek A.C. Verhees, began a second factory in Nijmegen, issuing a specimen of vignettes with both addresses around that time. The introduction says: ‘With the compilation of this sample book, we have, as far as possible, designed one or more clichés for every line of business, as well as a series of the most commonly used clichés for printing offices. ... The clichés can

schur / rotterdamsche lettergieterij 281

be modified and can be delivered in any size. We are also happy to develop ideas based on other schemes.’4 It is not clear how long Verhees continued to issue catalogues showing specimens of their clichés. Known as Repro Verhees since 1980, the firm ceased activities in 1992.

Proeven

¶ 1799 | Voorradige koperen-clichés (galvano’s)

References Gedenkboek uitgegeven ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan der n.v. cliché- en stempelfabriek A.C. Verhees, with a foreword by Herman Moerkerk, ’s-Hertogenbosch 1931. Peter Verhees, ‘Arnoldus Cornelis Verhees, 1859–1929: zijn leven en werken en de gevolgen van zijn activiteiten’, unpublished typescript, [’s-Hertogenbosch] 1993 (photocopy provided by ’s-Hertogenbossche Stempelfabriek Verhees b.v.). Notes 1. The residence, but in this period probably also the workshop, of A.C. Verhees. 2. See Marga Altena, ‘Verslaggeving of verbeelding? Fotografie als bron bij de houtgravures in de Katholieke Illustratie (1867–1900)’, Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis, 3 (1996), pp. 111–123. 3. Ad van der Blom, Tekenen dat het gedrukt staat: 500 jaar grafiek in Nederland, [Amsterdam] 1978, p. 109. 4. The specimen (15 p.) has no title except for the firm name, Cliché en Stempelfabriek A.C. Verhees .... It includes vignettes

3401 to 3577. I am grateful to ’s-Hertogenbossche Stempelfabriek Verhees b.v. for providing a photocopy of the copy in their archives.

van de nieuwste portretten en wapens van H.H. M.M. Koninginnen/A.C. Verhees, Atelier en magazijn van clichés, ’s Hertogenbosch. (’s Hertogenbosch), (Verhees), [ca. 1898]. [1] bl.; plano (56,3 cm). Groot Post 1o: 1 blad. In titel staat ‘galvano’s’ tussen ronde haakjes. Druk: Stoomdrukkerij firma Robijns & Co., ’s Bosch. Bevat 25 vignetten (nrs. 1950–1968, 1970–1975; nr. 1956 foutief genummerd ‘1996’) uit kroningsjaar Wilhelmina (1898). º LPPLG 2

¶ 1800 | Reclame-clichés van de cliché-fabriek A.C. Verhees, Vugterstr. 120, ’s-Hertogenbosch. (’s-Hertogenbosch), (Verhees), [ca. 1925]. 16 p.; 14,8x23 cm . Oblong Groot Mediaan 8o: [A]8 = 8 bl. Clichés 850 tot 940. Geniet. º LPBR 51

Schur/Rotterdamsche Lettergieterij Schur & Liebermann 1896–ca. 1897 Lettergieterij B. Schur & Co. ca. 1897–1899 Rotterdamsche Lettergieterij nv 1899–1901? (matrices acquired by Enschedé) Addresses 1897: Baan 91, Rotterdam 1898–1901: Schiedamschesingel 66, Rotterdam Although Schur and the Rotterdamsche Lettergieterij are nearly the last typefoundry established in the Netherlands during the metaltype era, their history begins in eighteenthcentury Berlin. Johann Friedrich Unger (1753–1804), son of a well-known wood-engraver Johann Georg Unger, served an apprenticeship under Georg Jacob Decker, printer and typefoun-

der to the royal court of Frederick the Great. He became an accomplished wood-engraver, punchcutter, and typefounder, and established his own printing office in Berlin in 1780, adding a typefoundry in 1791. Although he acquired matrices from foreign foundries, including Firmin Didot’s in Paris, he soon began cutting for himself as well, issuing a specimen of his own types in 1793. His romans followed the general Didot style, and were better cut than those of his predecessors in Germanspeaking lands, such as J.C.L. Prillwitz at Jena. Unger also brought the Didot influence to bear on fraktur types. The foundry was very successful, but declined under Unger’s widow after his death in 1804, and went bankrupt in 1809 after unsuccessful attempts to sell it. The printer J.S.G. Otto

282 rotterdamsche lettergieterij

continued it under the Unger name until it was sold in 1821. The purchaser was the printing office of Trowitzsch & Sohn in Frankfurt a/d Oder, but the foundry remained in Berlin as part of their new branch there. After 1852, the foundry turned once again to foreign sources of supply, acquiring matrices from the Deberny foundry in Paris and an unnamed foundry in England. The printing office and foundry continued under the Trowitzsch name after the family sold them in 1888. In 1896 the firm sold the foundry to Baruch Schur in Rotterdam.1 Having no typefounding experience, he formed a partnership with J. Liebermann, one of Trowitzsch’s journeyman type casters. Liebermann’s name disappears from the firm in the Rotterdam directories ca. 1897, when Schur brought in his brother-in-law, Isaäc Levie Sohlberg.2 In 1899, the firm became a limited company, Rotterdamsche Lettergieterij nv, with Schur as majority shareholder, but he turned its direction over to Sohlberg.3 It is said to have closed in 1901, and been acquired by Enschedé at that date, although some evidence suggests they may have acquired it a year or two later.4 Charles Enschedé was investigating the historical materials in his foundry at that time, and used some of the Unger matrices in 1910 to produce type-facsimiles of Unger’s 1793 and 1794 type specimens (cat.nrs. 88, 88a). Emil Gursch, a Berlin typefounder, is said to have helped arrange the sale of the Trowitzsch foundry to Schur, and an annotation in our copy of a specimen of the Rotterdamsche Lettergieterij (cat.nr. 1802) states that it shows some of Gursch’s types under their original names. The foundry may therefore have acted as a Dutch distributor or agent for Gursch.

References Charles Enschedé, Typefoundries in the Netherlands, translated and revised by Harry Carter, Haarlem 1978, pp. 367–379. Friedrich Bauer, Chronik der Schriftgießereien, Offenbach 1928, p. 19. Philipp Bertheau et al., Buchdruckschriften im 20. Jahrhundert, Darmstadt 1995, pp. 572–573 E. Mangelsdorf, Das Haus Trowitzsch & Sohn in Berlin, 1911 (not seen, but probably the source for much of the information about the foundry in the three books listed above). Notes 1. Sources differ as to whether the sale took place in 1896 or 1897. The fact that Schur & Liebermann appears as a typefoundry in the Rotterdam directory for 1897 argues strongly for 1896. 2. The 1916 catalogue of the Enschedé collection lists an undated specimen of Schur & Liebermann (CTV 798, not seen). B. Schur & Co was dissolved on 1 May 1899, the business turned over to Baruch Schur, and nv Rotterdamsche Lettergieterij established in the old building effective 1 May 1899 (Nederlandsche Staatscourant no. 163, 14 July 1899, item 337, pp. 523–524). The firm disappears from the Rotterdam city directories between those for 1901 and 1903. Typefoundries states that Liebermann left the partnership to emigrate to America, but he is still listed in the Rotterdam city directories as a typefounder in 1899, a book printer in 1900, and a private individual in 1901. 3. Schur had 60 of the 100 shares (at 500 guilders per share), 28 were unassigned. The typefoundry he contributed to the limited company was appraised at 40,000 guilders. 4. Enschedé’s abridged specimen (cat.nr. 63) reports the acquisition of two other foundries in its first volume, January 1902, but that of the Rotterdamsche Lettergieterij only in the second volume, January 1907.

jal

Rotterdamsche Lettergieterij Proeven

¶ 1801 | Letterproef Rotterdamsche Lettergieterij, [Schiedamschen Singel 66] [Rotterdam]. [Rotterdam], (Rotterdamsche Lettergieterij), [ca. 1899]. [7] bl.; 32,5 cm. Royaal 4o: 7 enkelbladen. Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan ca. 1900-

editie (cat.nr. 1802). Bovenaan bladen bedrijfsgegevens. Adres ontleend aan bericht van 1899 (bijlage in ca. 1900proef). Bladen zonder omranding. In zetvoorbeeld van letter nr. 547 vermelding H.M. Koningin Wilhelmina (kroning was in 1898); Rotterdamsche Lettergieterij is in 1899 opgericht. Hoogst genummerde letter is nr. 1058. Losse bladen. º LPBR 45

maatschappij voor boekdrukkerij-industrie amsterdam 283

¶ 1802 | Letterproef Rotterdamsche Lettergieterij, [Rotterdam]. [Rotterdam], (Rotterdamsche Lettergieterij), [ca. 1900]. [36] bl.; 31 cm.

Voorin geplakt: blad uit de ‘Nederlandsche Staatscourant’ (14 juli 1899) betreffende omzetting in Rotterdamsche Lettergieterij. º LPG 12

Royaal 4o: 36 enkelbladen. Bijlage Post 4o: [A]2 = 2 bl. Bandtitel. Rotterdamsche Lettergieterij bestond van 1899 t/m 1901. Hoogst genummerde letter is nr. 1040. Met 1 bijlage (4 p.) voorin geplakt: circulaire waarin wordt vermeld dat de Rotterdamsche Lettergieterij de zaken van lettergieterij B. Schur & Co. heeft voortgezet vanaf 1 mei (1899). Op achterzijde voorplat in hs.: ‘Hierin is veel gietsel betrokken van Em. Gursch Berlijn. Zelfde namen als deze’. Gekartonneerd, rood halflinnen; bladen aan kimmen geplakt.

¶ 1803 | Letterproef Rotterdamsche Lettergieterij, [Rotterdam]. [Rotterdam], (Rotterdamsche Lettergieterij), [ca. 1901]. [5] bl.; 32,5 cm. Royaal 4o: 5 enkelbladen. Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan bandtitel van ca. 1900-editie (cat.nr. 1802). Omranding bladen gelijk aan die van ca. 1900-editie; deze bladen komen in die proef niet voor. Losse bladen. º LPBR 46

Maatschappij voor Boekdrukkerij-Industrie Amsterdam (B.I.A.) Maatschappij voor Boekdrukkerij-Industrie Amsterdam (B.I.A.) 1917–1919 (nearly all shares acquired by Typefoundry Amsterdam 1919) Address 1917–1919: Overtoom 25, Amsterdam B.I.A. originally dealt in Typograph (slug) typesetting machines, but they expanded in 1906 and began dealing in all sorts of machinery and materials for the graphic industries. They also served briefly as a distributor for Typefoundry Amsterdam (see pp. 21–37).1 In 1916 B.I.A., or Maatschappij voor Boekdrukkerij-Industrie Amsterdam in full, moved within Amsterdam from Oudezijds Voorburgwal to a more spacious building on Overtoom. For this occasion, they issued a brochure, BIA na tien jaren! (bia after ten years!; cat.nr. 1809), announcing the opening, and announcing their plans to include a typefoundry at the new location. Before that time, they had dealt in type only as a distributor.2 One of their suppliers appears to have been Brüder Butter in Dresden. From the text of a sample setting in one of their type specimens, Letterproe¤e van voorhanden

lettersoorten, ca. 1921 (cat.nr. 1807), it appears that B.I.A.’s foundry actually opened on 1 April 1917. It originally operated ‘on a small scale, with only a few casting machines’.3 From the introduction to the specimen mentioned above, it is clear that they continued to sell type cast by various German foundries. Typefoundry Amsterdam bought nearly all stock of the limited partnership in 1919. It continued to operate under the old name and at the old address, issuing a type specimen as late as ca. 1922 (cat.nr. 1808). Although the partnership was not dissolved until 1931, the foundry is likely to have closed earlier.4 ml Notes 1. This business relationship came to an end in December 1910, however. See Typografische mededeelingen, 6 (1910), p. 103. 2. The introduction of one of their type specimens, ’n Kleine offerte!, 1913? (cat.nr. 1806) reports: ‘By special arrangement with a few German foundries, we can supply this material at remarkable prices with a full guarantee for the quality and for a good Dutch fount scheme.’ 55 years earlier, the trade journal Laurens Coster had noted that the biggest

284 maatschappij voor boekdrukkerij-industrie amsterdam

disadvantage of imported type was that the fount scheme was not well adapted to the Dutch language (see the account of the Tetterode foundry, p. 23-24). 3. BIA na tien jaren!, 1916 (cat.nr. 1809), p. 12. 4. Voornaamste feiten uit de geschiedenis en voorgeschiedenis der n.v. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, Amsterdam 1941, p. 79.

Proeven

¶ 1804 | B.I.A. lijst no. 10 (Maatschappij voor Boekdrukkerij-Industrie, Amsterdam, O.Z. Voorburgw. 133, telefoon 8782; Groningen, Schuitendiep 3, telefoon 1770, telegram-adressen: Biaheld, Burkels). (Amsterdam etc.), (B.I.A.), [ca. 1912]. [4] p.; vouwblad (50 cm). Distributeur-proef. Met Ohio (Ohio-Schrift, 1912). º LPPL 1

¶ 1805 | B.I.A. lijst no. 11: nieuwe seriën smout- en advertentieletter ... (Maatschappij voor Boekdrukkerij-Industrie, Amsterdam, O.Z. Voorburgw. nr. 133, telefoon 8782; Groningen, Schuitendiep nr. 3, telefoon 1770, telegram-adressen: Biaheld, Burkels). (Amsterdam etc.), (B.I.A.), [ca. 1913]. [4] p.; vouwblad (50 cm). Distributeur-proef. Tevens aanbieding van drukkerijmateriaal. º LPPL 2a; LPPL 2b

¶ 1806 | ’n Kleine offerte!/bia (Mij. voor Boekdrukkerij-Industrie, Amsterdam-Groningen). (Amsterdam etc.), (B.I.A.), [1913?]. [16] p.; 25,3 cm. Distributeur-proef. Omslagtitel. Op omslag in hs.: ‘Aug. 1913; Gieterij van Brüder Bütter, Dresden’. Inleiding: ‘Door bijzondere overeenkomst met eenige Duitsche gieterijen leveren wij dit materiaal tegen ongekend lagen prijs ...’. Ingeplakt: prijslijst.

Geniet in groen omslag.

º LPBR 69

¶ 1807 | Letterproe¤e van voorhanden lettersoorten/Maatschappij voor Boekdrukkerij-Industrie, Amsterdam, Overtoom 25, telefoon Z 5480. (Amsterdam), (B.I.A.), [1921?]. [52] p.; 24,8 cm. Omslagtitel. ‘Gedrukt in onze huisdrukkerij.’ Op omslag in hs.: Sept. 1921. Op binnenzijde omslag: ‘Letter en randen zijn slechts gedeeltelijk van onze Lettergieterij afkomstig. Andere soorten zijn van verschillende Duitsche gieterijen’. Geniet in grijs omslag. º LPBR 67

¶ 1808 | Letterproe¤e van voorhanden lettersoorten/Maatschappij voor Boekdrukkerij-Industrie, Amsterdam, Overtoom 25, telefoon Z 5480. (Amsterdam), (B.I.A.), [ca. 1922]. [56] p.; 25,1 cm. Omslagtitel. Ingeplakte prijslijst gedateerd juli 1922. Prijslijst met in hs. prijsverlagingen; gestempeld: ‘Eveneens halve minima verkrijgbaar’. Geniet in okerkleurig omslag. º LPBR 68

Presentatie

¶ 1809 | bia na tien jaren! (Maatschappij voor Boekdrukkerij-Industrie Amsterdam, telefoon Zuid 5480, telegram-adres: Biaheld). (Amsterdam), (B.I.A.), [1916]. [12] p.; 20,7 cm. Op omslag: ‘De deur, welke 1 juli 1916 opengaat’. Op p. [3]: ‘1 juli a.s. openen wij ons nieuw magazijn Overtoom 25 Amsterdam’. Op p. [4]: ‘Doch eindelijk ging het niet langer en er werd uitgezien naar eene ruimte ... waar wij tevens gelegenheid zouden vinden voor onze nieuwe branche, de Lettergieterij’. Geniet in omslag. º LPBR 70

j.h. moesman / chris brand 285

J.H. Moesman J.H. Moesman (b. 1909, d. 1988)

Proef

Address 1975: Lange Uitweg 94, Schalkwijk

¶ 1810 | Op engelvoeten, à pas de loup: Mário Botas, Hendrik Cramer, Cruzeiro Seixas, Schlechter Duvall, Jan G. Elburg, Ted Joans, M. Lemare, Marcus, Moesman, Tewfik Al Hakim, Frida Vancrevel, Laurens Vancrevel, Her de Vries, Willem Wagenaar (J.H. Moesman ...). Editions Surréalistes ‘Brumes Blondes’ [= J.H. Moesman, Schalkwijk?], 1975. [16] p.; 21 cm.

The Utrecht artist J.H. Moesman is best known for his surrealistic paintings. His œuvre is not large, consisting of about forty paintings. Along side his painting, he worked as a calligrapher. Around 1961, he began work on a text typeface Petronius, which probably saw its first use in the 1975 type specimen, Op engelvoeten (cat.nr. 1810). The starting point for this film-set type is, of course, calligraphic. Petronius was never produced or issued by a commercial type company, but with the designer’s consent it was made available to one Amsterdam firm (Typo Delvos) for the setting of short texts. Petronius consists of a roman, italic, a set of narrow capitals (with lining figures), and open initials. Moesman also designed a simplified Arabic. ml References Moesman: een kompleet overzicht in beeld van alle olieverfschilderijen en het klavecimbel van de surrealist J.H. Moesman, edited by Loek Brons & Bavo van Rossum, Amsterdam etc. 1993. ‘The “Petronius” type of J.H. Moesman’, in Quærendo, 5 (1975), pp. 274–275.

Omslagtitel. Op titelblad spreuken: ‘Spreek vrijmoedig over De Sade ...’. Colofon: ‘Om de Petronius bij verschillende verkleiningen en combinaties en in groter verband beter te kunnen beoordelen en fouten op te sporen heb ik dit boekje samengesteld ... De Petronius is, met uitsluiting van elke soort van moderne jacht of haast en uitsluitend in een door mij goed te keuren zetwijze voor beperkte teksten verkrijgbaar bij Layoutzetterij Typo Delvos Lange Leidsedwarsstraat 103-105 te Amsterdam. J.H. Moesman Lange Uitweg 94 Schalkwijk (2558)’. Op p. [14] overzicht van door Moesman ontworpen Vereenvoudigd Arabisch, een ‘boekdruk-alfabet’. Op p. [15] overzicht van de Petronius: romein, cursief, smal (uitsluitend kapitalen en tabelcijfers) en initialen. Met 1 bijlage: ‘Een proeve van de Petronius wordt u, met de beste wensen voor 1975, aangeboden door A.W. Bruna & Zoon, Utrecht, Antwerpen’. Met cahiersteek in lichtgetint omslag. º LPBR 36

Chris Brand Chris Brand (b. 1921) Address Koninginnestraat 23, 4818 ha Breda After receiving his diploma for secondary education in calligraphy, Chris Brand devoted himself primarily to teaching. He taught calligraphy and typography at the art academies in Breda and ’s-Hertogenbosch, and at the Katholieke Leergangen in Tilburg.

Brand drew various typefaces, of which two have so far been produced: Albertina (1965) and the Coptic type Draguet (1968), both issued by the Monotype Corporation. The text type Albertina was one of the first new designs made especially for Monotype’s Monophoto phototypesetter. The Dutch Type Library (see p. 291) issued a revised digital version in 1996. ml

286 gerard unger

References Mathieu Lommen, Letterontwerpers: gesprekken met Dick Dooijes, Sem Hartz, Chris Brand, Bram de Does, Gerard Unger, with an introduction by John Dreyfus, Haarlem 1987. Chris Brand, catalogue of an exhibition at the Royal Library in Brussels, and the Academie voor Beeldende Kunsten Sint Joost, Hogeschool West-Brabant in Breda, with an introduction by Fernand Baudin, Breda etc. 1996.

Proeven

¶ 1811 | Albertina romein en cursief. [Breda], [Chris Brand], [1961]. [1] bl.; plano (22,6x30,4 cm). Staarttitel. Alfabet in onderkast en kapitaal met cijfers en tekens; romein en cursief. Rechtsonder in hs. van de ontwerper: ‘Br. ‘61/1e ontwerp’. Met 1 bijlage: brief (in fotokopie) van Chris Brand aan Dick

[Dooijes] d.d. 19-2-1961: ‘Hierbij ingesloten een clichedrukje van mijn Albertna [sic]. Ik weet dat je er prijs op stelt en ik stuur het je zeer gaarne. Merkwaardig is het, wanneer je zo iets ziet op een bruikbare verhouding, de fouten veel duidelijker te zien zijn. Er zitten zo nog wel wat haken en ogen aan’. º LPBR 25

¶ 1812 | Veerle uncialis. [Breda], [Chris Brand], [1991, 23-11]. [1] bl.; plano (21,1x29,8 cm). Staarttitel. Incipit: ‘De Parijse lettergieter “Fournier” ...’. Fotokopie (zoals uitgebracht). Met alfabet, cijfers en tekens. Rechtsonder in hs. van de ontwerper: ‘Brand 23-11-1991/ 3e staat’. Op achterzijde in hs. van de ontwerper: ‘Met dank en beste groeten’. º LPBR 26

Gerard Unger Gerard Unger (b. 1942) Address 1983 – present: Parklaan 29a, 1405 gn Bussum

the designer’.2 The trade in type in the 1990s is clearly becoming more and more of a cottage industry. ml

Gerard Unger studied graphic design at the Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam. He designed his first typeface, Markeur (intended for signage), when working for Joh. Enschedé & Zonen (see pp. 61–68) in 1972. He has worked as an independent designer since 1974. Unger has designed typefaces for Dr.-Ing. Rudolf Hell (since 1991 Linotype-Hell), Bitstream, Océ, and the Dutch Type Library/ urw. The typeface F Decoder, a more experimental design, was distributed on a floppy disk as a part of the magazine Fuse, published by FontShop (see p. 288). Unger himself took on the distribution of his Gulliver (1993); Impress shares responsibility for the marketing and sales.1 In November 1995, Gerard Unger advertised an updated version of his Swift (1985) in a trade journal. Linotype-Hell still sells the original version, but Swift 2.0 is available ‘directly from

References Mathieu Lommen, Letterontwerpers: gesprekken met Dick Dooijes, Sem Hartz, Chris Brand, Bram de Does, Gerard Unger, with an introduction by John Dreyfus, Haarlem 1987. Sebastian Carter, Twentieth century type designers, second edition, London 1995 (first edition 1987). Notes 1. For a history of the typeface Gulliver, see Gerard Unger, ‘Het zuinigste lettertype ter wereld’ (The most economical typeface in the world), De Gids, 156 (1993), no. 4/5 (April–May), a special issue entitled De Gids & typografie, pp. 306–319. 2. Advertisement for Swift 2.0, ‘new, the update, improved and complete’, in Vormberichten, 1995, no. 11 (November). The copyright notice says: Linotype-Hell & Gerard Unger, 1995.

gerard unger 287

Proeven

¶ 1813 | By air: Daily Swift. (Bussum), (Gerard en Marjan Unger), (1987, 2 mei). [5] bl.; 47 cm. Vertalingen: Chr.J.F.P. Dörr et al. Titel op etiket op map, tevens vermelding: ‘Dit is nummer: ...’. Colofon: ‘De map ... is verschenen op 2 mei 1987 als letterproef voor de Swift, die is ontworpen door Gerard Unger voor de firma Dr.-Ing. Rudolf Hell GmbH te Kiel. Van deze map zijn 100 genummerde en gesigneerde exemplaren in de handel gebracht en 25 gesigneerde exemplaren zijn hors serie ...’; druk: etiket, 1, 3, 5 door Van Rossum, Utrecht, 2. door de kunstenaar en 4. door Bernard Ruijgrok, Amsterdam. 1. Krantepagina ‘Daily Swift’, vormgegeven door Gerard Unger. 2. Prent van Frans Oosterhof. 3. Gedicht van Guido Gezelle vormgegeven door Chris Vermaas. 4. Prent van Gerard Unger waarin de invloed van gierzwaluwen op de lettervormen is verbeeld. 5. Letterproef van de Swift normaal, cursief en vet c.40, vormgegeven door Mirjam Bode. Met 1 bijlage (A4): colofon. Ex. nr. 61. In map van tweezijdig wit microgolfkarton. Colofon: ‘De flappen van de map kregen hun vorm van Karel Meijers, beeldend kunstenaar te Amsterdam, en het etiket is ontworpen door Gerard Unger’. º KF 88-8

¶ 1814 | Gulliver, the world’s most economical printing type: also available for small print: Gulliver compact. [Bussum], (Gerard Unger), (1993). [2] p.; briefkaart (15,1x10,5 cm). Titel op adreszijde linksboven. Marketing and sales: Impress, Odijk, Holland, tel. & fax: (31) (0)3405 70593. Copyright notice: Gerard Unger 1993. º LPBR 49

¶ 1815 | Gulliver: the world’s most economical printing type. [Bussum], (Gerard Unger), [1995, maart]. [20] p.; 29,4 cm.

Gerard Unger, Gulliver, [1995]. Cat.nr. 1815.

Inleiding: ‘Gulliver, het zuinigste lettertype ter wereld’ (p. [1]), ondertekend door Bavo H.J. van Rossum en Gerard Unger. Omslagtitel. Marketing and verkoop: Impress bv, Pastoor E. Aalbertszlaan 1, 3984 JN Odijk, The Netherlands, tel. & fax: 31 (0) 3405 70593; vanaf 10 oktober 1995: 31 (0) 30 65 70 593. [Vormgeving Gerard Unger]. Laserprinter-uitdraai. Mondelinge mededeling Bavo H.J. van Rossum (directeur Impress): proef verscheen maart 1995 met binnenwerk in het Nederlands, Duits of Engels; elke versie met een oplage van 150 exemplaren. Op p. [1] in hs. van de ontwerper: ‘2/10/95 Voor de Bibliotheek KVB’. Met cahiersteek in lila omslag. Met 1 bijlage (ingeplakt): visitekaartje Bavo van Rossum, Impress. º LPBR 50

288 fontshop international

FontShop International FontShop International 1989–present FontShop was established by Erik and Joan Spiekermann in 1989. Besides the head office in Berlin, they have franchise partners and dealers in various countries, including the United States, France, the United Kingdom, and the Benelux countries (as of September 1995). The firm puffs itself as ‘the world’s largest mail-order distributor of digital typefaces’. Besides distributing designs by others, FontShop (as FontShop International) issues new designs under the name ‘FontFont’. These latter are indicated in their catalogues by the prefix ff. In general, the designers of FontShop’s own typefaces are also responsible for the production. The Dutch contribution to FontShop’s FontFont library has been large and important from the beginning. The first specimen issued for this series of types was a small one entitled, 5 Holländische Schriftentwerfer, 1990 (5 Dutch type designers, also issued in Dutch, cat.nr. 1816). It presents text and display types by Erik van Blokland, Max Kisman, Martin Majoor, Just van Rossum, and Peter Verheul. The introduction says: ‘Was viele schon lange wissen, hier ist der Beweis. Aus Holland kommen derzeit mehr Impulse für den Schriftentwurf als irgendwo anders her ...’.1 The best known Dutch design in the FontFont library is certainly Beowolf (1990), a randomized font developed by Van Blokland and Van Rossum.2 In addition, some experimental typefaces by various Dutch designers have appeared as a part of Fuse. This quarterly FontShop publication comprises posters and floppy disks (containing the fonts). Fuse 2 includes F Decoder by Gerard Unger. Around 1993, under the name ‘FontCard’, FontShop also began issuing a series of postcards showing the FontFont typefaces, each designed by the designer of the typeface. The series includes a few cards by Dutch designers. The small specimens of individual types described in the present catalogue, were all designed and produced by the type designers themselves. FontShop did acquire a part of each edition, but the specimens may be regarded as sufficiently ‘Dutch’ to deserve a place in this catalogue. ml

References Robin Kinross, ‘Non-lining figures: on recent Dutch type design’, in Graphic design and typography in the Netherlands: a view of recent work, edited by Ellen Lupton, New York 1992, pp. 14–21. Alex A. Visser, ‘De Hollandse lettermaffia’, Items, 13 (1994), no. 3 (May), pp. 66–69, with the text also in English: ‘The Dutch type mafia’. Haagse letters: letterontwerpen aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten Den Haag, compiled by Mathieu Lommen & Peter Verheul, Amsterdam 1996. Notes 1. ‘Here is the proof of what many long knew. Holland is generating more impulse for type design right now than anywhere else.’ On a similar note, Margaret Richardson wrote, ‘In this era of digital fonts, a significant number of the most innovative and influential type designers are Dutch’ in her article about the typography program of the Royal Academy of Art and Design at The Hague, Upper and lower case (U & lc), 22 (1996), no. 4 (spring), a special issue entitled ‘Design by degrees: from graphics theory to practice’, pp. 18–21, at p. 18. 2. See Manfred Klein, ‘No advertisement for FontShop? Beowolf and its contemporaries’, in Manfred Klein, Yvonne Schwemer-Scheddin, & Erik Spiekermann, Type & typographers, translated from the German by Andrew Fenner, The Hague 1991, pp. 25–32. For LettError, the collaboration between ‘The Random Twins’, see Erik Spiekermann, ‘LettError’, Wired, July 1995, pp. 146–147, and Jan Middendorp, ‘De letterterreur van Erik van Blokland en Just van Rossum’, Items, 15 (1996), no. 2 (March), pp. 14–21.

Proeven

¶ 1816 | 5 Nederlandse letterontwerpers (FontShop Nederland, Laan van Beek & Royen 1d, 3701 ah Zeist, telefoon 03404-32366, fax 0340424952). (Zeist), (FontShop), [1990]. [12] p.; 21 cm. Duitse uitgave verscheen onder de titel ‘5 Holländische Schriftentwerfer’. [Produktie en vormgeving:] MetaDesign, Just van Rossum. Eerste FontFont-reeks. Bevat letterontwerpen van Peter Verheul, Just van Rossum, Martin Majoor, Max Kisman en Erik van Blokland. Geniet. º LPBR 27

fontshop international 289

FontShop Nederland, 5 Nederlandse letterontwerpers, [1990]. Cat.nr. 1816 (reduced).

¶ 1817 | ff Quadraat: een nieuw lettertype/

¶ 1818 | ff Balance, typeface (Evert Bloemsma,

Ontwerpbureau Quadraat, (Amsterdamseweg 21, 6814 ga Arnhem, [...31] (0)85 438810, fax 456679). (Arnhem), (Quadraat), (1992). [10] p.; vouwblad (21 cm).

[Amsterdamseweg 11a, 6814 cm Arnhem, telefoon 085 423880]). [Arnhem], (Bloemsma), (1993). [12] p.; 10,4x21 cm.

Fred Smeijers (Ontwerpbureau Quadraat) is de ontwerper van de Quadraat. Titel en tekst in het Nederlands en Engels. FF Quadraat is uitsluitend verkrijgbaar via FontShop. Copyright notice: 1992. º LPBR 28

‘Design and text Evert Bloemsma. English translation J.M. Wilkinson, traduction Française Jerôme Bertrand, Übersetzung Deutsch Andrea Fuchs’. Titel ook in het Frans en Duits. ‘FF Balance ... can only be obtained from FontShop’. Copyright notice: 1993 Evert Bloemsma. Met 1 bijlage (fotokopie): gemeenschappelijke aanbiedings-

290 fontshop international

brief van Martin Majoor (FF Scala Sans) en Evert Bloemsma, gedateerd november 1993: ‘In de folders die voor u liggen presenteren wij met enige trots twee nieuwe schreefloze letterfamilies, de Scala Sans en de Balance. Hoewel beide lettertypen in dezelfde plaats (aan de Amsterdamseweg in Arnhem) en in dezelfde tijd werden voltooid, zult u zien dat beide ontwerpen ieder hun eigen kenmerken en uitdrukking hebben’. Geniet. º LPBR 787

¶ 1819 | ff Scala Sans: a new typeface (Martin Majoor, Arnhem [Amsterdamseweg 21, 6814 ga ..., telefoon 085 430049]). (Arnhem), (Majoor), (1993). [8] p.; 21 cm. Pp. [5-8] zijn uitslaande bladen. ‘Concept and text by Martin Majoor, Arnhem; English translation by Robin Kinross, London; graphic design by Jaap van Triest, Amsterdam’. Titel en tekst ook in het Nederlands. ‘FF Scala Sans is uitsluitend verkrijgbaar via de FontShop’. Op p. [6]: ‘Nu, in 1993, is de FF Scala uitgebreid met een schreefloze versie’. Copyright notice: 1993 Martin Majoor.

Met 1 bijlage (fotokopie): gemeenschappelijke aanbiedingsbrief van Martin Majoor en Evert Bloemsma (FF Balance), gedateerd november 1993: ‘In de folders die voor u liggen presenteren wij met enige trots twee nieuwe schreefloze letterfamilies, de Scala Sans en de Balance. Hoewel beide lettertypen in dezelfde plaats (aan de Amsterdamseweg in Arnhem) en in dezelfde tijd werden voltooid, zult u zien dat beide ontwerpen ieder hun eigen kenmerken en uitdrukking hebben’. Geniet. º LPBR 30

¶ 1820 | FontFont Kosmik: actually a typesample: it moves, it animates, it’s a typeface, it is a FontFont ... (published by the lttrrr press, The Hague). (The Hague), (lttrrr press), (1993). [16] p.; 13,6 cm. Op p. [16] vermelding van FontShop en LettError Press (Laan van Meerdervoort 1F, 2517 AA Den Haag, Nederland, fax 31 70 3106685). Colofon: ‘This is not a magazine. It is a small typebook, a typocket, published in order to show people how this typeface looks ... Typeface, designs, products & illustrations:

lttrrr press, FontFont Kosmik, 1993, produced by the designer and distributed by him and by FontShop. Cat.nr. 1820.

dutch type library 291

Erik van Blokland. Flipper technology: Just van Rossum + Erik van Blokland’. Op p. [3]: 1993. Geniet. º LPBR 29

¶ 1821 | ff Thesis: ff TheSans, ff TheSerif, ff TheMix. [Berlin], [Luc(as) de Groot], (1994). Ongepag.; vouwblad (21 cm).

Hoofdtekst in het Nederlands. ‘Poster concept and design by Luc(as) de Groot, ... background picture by Richard Buhl’. ‘FF Thesis is available at FontShop’. Druk: Grützmacher, Berlin. In kop: 1994; inleiding gedateerd oktober 1994. Letterontwerp van Luc(as) de Groot: ‘144 fonts, 3 forms, 6 styles, 8 weights’. º LPBR 31

Dutch Type Library Dutch Type Library 1990–present Addresses 1990–1993: Johan Willem Frisostraat 15, 2713 ca Zoetermeer 1993–present: Kruisstraat 33, 5211 dt ’s-Hertogenbosch Frank E. Blokland (b. 1959), the founder of the Dutch Type Library (dtl), was a student of graphic design at the Koninklijke Academie van Beeldenden Kunsten (Royal Academy of Art and Design) in The Hague, where he studied the writing, drawing, and designing of letters under Gerrit Noordzij. Noordzij (b. 1931) has been very influential as a teacher and lettering artist.1 Blokland has taught lettering at the academy himself since 1987. In 1980, Blokland began the work-group ‘Letters]’, made up of students of the academy. The last sign of life of this work-group was the publication Letters] & techniek, 1990, edited by Blokland. Among the other members of Letters] were Peter Matthias Noordzij (see p. 294), Just van Rossum (see p. 288), and Peter Verheul (see p. 295). The Dutch Type Library was established in the spring of 1990, but first stepped onto the public stage with a press release of 29 February 1992. This press release states that the firm intends to issue modern and historical type designs of Dutch and Flemish origin, as well as foreign designs with a Dutch connection. dtl has had cooperative agreements with urw since 1991, and with Monotype Typography since 1995, for the production and distribution of fonts. As a result of an agreement made in 1992, dtl has the exclusive right to issue type designs owned by Tetterode

(previously Typefoundry Amsterdam, see pp. 21–37) in digital form.2 In contrast to, for example, FontShop, the production of dtl’s fonts is carried out in-house. Frank Blokland has been responsible for a good deal of the production. He also designed one of the types himself, Documenta, issued in 1992. ml References Ant[je Dohmann], ‘Holländische Type’, Page, 7 (1992), no. 12 (December), pp. 12–13. [Frank E. Blokland], ‘Holländische Typen’, Hamburger Satzspiegel, 1993, no. 1, pp. 30–31. Alex A. Visser, ‘De Hollandse lettermaffia’, Items, 13 (1994), no. 3 (May), pp. 66–69, with the text also in English: ‘The Dutch type mafia’. Sander Neijnens, ‘“Ik ken geen lettertypen die ik zo goed vind dat ze mij de lust ontnemen om nog iets anders te tekenen”: een gesprek met Frank Blokland’, in his De onweerstaanbare letter, [Tilburg] 1996, pp. 11–20. Haagse letters: letterontwerpen aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten Den Haag, compiled by Mathieu Lommen & Peter Verheul, Amsterdam 1996. Notes 1. See Margaret Richardson’s article about the typography program of the Royal Academy of Arts and Design at The Hague, Upper and lower case (U & lc), 22 (1996), no. 4 (spring), a special issue entitled ‘Design by degrees: from graphics theory to practice’, pp. 18–21. 2. Some Typefoundry Amsterdam designs had already been issued on various typesetting systems by several companies before this agreement was made.

292 dutch type library

Proeven

¶ 1822 | Argo by Gerard Unger: Dutch Type Library typespecimen (Dutch Type Library, Johan Willem Frisostraat 15, 2713 ca Zoetermeer, The Netherlands, tel. & fax: +31 (0)79 169481; urw Unternehmensberatung, Harksheider Strasse 102, W-2000 Hamburg 65, Germany, tel.: (040) 606050, fax: (040) 60605252). (Zoetermeer, Hamburg), (Dutch Type Library, urw), (1993). [16] p.; 20,9 cm. Op achterzijde: ‘Design and layout by Gerard Daniëls’. Geniet in blauw omslag. º LPBR 11

¶ 1823 | Documenta: designer: Frank E. Blokland (Dutch Type Library). [Zoetermeer], (Dutch Type Library), 1993. [4] bl.; vouwbladen (21 x 29,7 cm). Fictieve titel. Koptitels: ‘Documenta regular’, ‘Documenta regular italic’, ‘Documenta medium’, ‘Documenta bold’. Ook vermelding van urw [Unternehmensberatung, Hamburg]. Basisontwerp: Gerard Daniëls. Copyright notice: 1993. º LPBR 10

¶ 1824 | News from Nobel (Quadraat Arnhem). (Arnhem), (Quadraat), (1993, september). Ongepag.; vouwblad (21,1 cm). Koptitel. Colofon: ‘This is a publication of Andrea Fuchs and Fred Smeijers (Quadraat Arnhem) ... Design Andrea Fuchs’; [distributie Dutch Type Library, ’s-Hertogenbosch]. Datering ontleend aan colofon. ‘We have expanded Nobel with two display versions and with a set of ornaments to support a very powerful feature of this typeface’. º LPBR 14

¶ 1825 | Nobel (Quadraat Arnhem). (Arnhem), (Quadraat), (1993, juni). [2] p.; 41,6 cm. Tekst in het Nederlands en Engels. Ontwerp proef Andrea Fuchs. Datering ontleend aan colofon. Uit de inleiding: ‘Deze Nobel is het werk van Andrea Fuchs en Fred Smeijers en zal gedistribueerd worden door Dutch Type Library (dtl) als onderdeel van hun Lettergieterij “Amsterdam” Library’. Hoogte gevouwen: 21 cm. Met 1 bijlage: kaart van Ontwerpbureau Quadraat, Arnhem, gesigneerd: Fred [Smeijers]; op achterzijde in hs.: ontv. 11 oktober 1993. º LPBR 13

¶ 1826 | Een overzicht van de nieuwste lettertypen van de Dutch Type Library. [Zoetermeer], (Dutch Type Library), 1993, maart. [12] bl.; 29,7 cm. Tevens op titelblad: CEbit [= grafische vakbeurs in Hannover]. Laserprinter-uitdraai; [interne produktie DTL]. Geniet linksboven. º LPBR 9

¶ 1827 | Proeven van letteren, die gebaseerd zijn op letteren van de wylen Christoffel van Dyck: ontworpen door Gerard Daniëls anno 1993 en zodanig te beschouwen als Daniëls’ Elzevir/ welke te bekomen zijn bij de Dutch Type Library, gevestigd in den Kruisstraat 33 tot ’s-Hertogenbosch. (’s-Hertogenbosch), (Dutch Type Library), (1993). [1] bl.; plano (59,6 cm). Koptitel. ‘This type specimen of the dtl Elzevir is based on the sale specimen of Elzevir types: Amsterdam, 1681’. Ook vermelding van urw (Hamburg). Copyright notice: Dutch Type Library 1993; op keerzijde sticker: Dutch Type Library, Johan Willem Frisostraat 15, 2713 ca Zoetermeer, The Netherlands, tel. & fax: +31 (0)79-16 94 81. Gevouwen plano. º LPBR 12

¶ 1828 | dtl Elzevir: proeven van letteren. [‘s-Hertogenbosch], [Dutch Type Library], 1994. Ongepag.; vouwblad (24 cm). Bulletin Stichting Drukwerk in de Marge, 22 [1994] [losse bijlage]. In ‘Bulletin’ ingeplakt de mededeling: ‘Het uitdraaien van de films met zetsel is niet naar verwachting verlopen. ... De gebruikte letter, de DTL Elzevir, komt er nu bekaaid vanaf. Om deze nieuwe letter ... te kunnen beoordelen, is los een vouwblad ingesloten’. Koptitel pp. [2-3]: ‘Proeven van letteren’. Vormgeving en ontwerp Gerard Daniëls; [druk: Offsetdrukkerij Jan de Jong, Amsterdam]. º LPBR 17

¶ 1829 | Jan van Krimpen & Bruce Rogers/ Mathieu Lommen. ‘s-Hertogenbosch, Hamburg; Dutch Type Library, urw Software & Type, 1994. 24, v p.; ill.; 24,5 cm. Colofon: ‘De vormgeving ... werd verzorgd door ... Frank E. Blokland. In deze uitgave vindt de definitieve versie van het lettertype dtl Documenta haar eerste toepassing ... Koninklijke van de Garde te Zaltbommel drukte deze uitgave in een oplage van 750 stuks ...’. Met Documenta letterproef (pp. i-v).

dutch type library 293

Dit ex. met opdracht in hs. van de letterontwerper-uitgever: ‘Voor de ub Amsterdam, Frank Blokland’. Gebrocheerd, met blauw omslag. º LPBR 15

¶ 1830 | dtl Fontsoverzicht: fontsoverzicht januari 1995/Dutch Type Library, (Kruisstraat 33, 5211 dt ’s-Hertogenbosch, telefoon: 073-149536, telefax: 073-139823). (’s-Hertogenbosch), (Dutch Type Library), (1995, januari). [52] p.; 29,8 cm. Adres ontleend aan keerzijde titelblad. Hier tevens aankondiging van de ‘DTL Letterproef’, meer dan 200 pagina’s, voor februari 1995 (verschenen mei 1995, cat.nr. 1832). Laserprinter-uitdraai; [interne produktie dtl]. Overzichten van Argo, Caspari, Documenta, Elzevir, Fleischmann, Nobel, VandenKeere. Met 1 bijlage: begeleidende brief aan ub Amsterdam gedateerd 23 januari 1995. Garenloos gelijmd, voorzijde omslag van transparant plastic. º LPBR 18

¶ 1831 | Testblad dtl Haarlemmer display [Dutch Type Library, Kruisstraat 33, 5211 dt ’s-Hertogenbosch]. [‘s-Hertogenbosch], [Dutch Type Library], [1995, 6 juli]. [2] bl.; 21 x 29,6 cm. [Vrije bewerking door Frank E. Blokland van J. van Krimpens Haarlemmer, eerder uitgebracht door de Monotype Corporation]. Bovenstaande titel ontleend aan koptitels: ‘Testblad dtl Haarlemmer display corps 18’, ‘Testblad dtl Haarlemmer display corps 24’. [Vormgeving Frank E. Blokland]. Uitgereikt bij gelegenheid van de opening van de J. van Krimpen-tentoonstelling in het Museum van het Boek, Den Haag, 6 juli 1995. º LPBR 19

¶ 1832 | Type specimen digital fonts/ Dutch Type Library, (Kruisstraat 33, 5211 dt ’s-Hertogenbosch, The Netherlands, tel.: +31 (0)73 149536, Fax: +31 (0)73 139823); (urw++, Hamburg). (’s-Hertogenbosch, Hamburg), (Dutch Type Library, urw++), 1995, (mei). xxii, [214] p.; ill.; 32 cm. Met inleiding van Frank E. Blokland: ‘Digitale fontproduktie’, pp. i-xxii. Adres ontleend aan ingeplakt etiket; [typografische verzorging Frank E. Blokland]. Laserprinter-uitdraai; [interne produktie dtl]. Met 1 bijlage: aanbiedingsbrief, gedateerd mei 1995: ‘Meer dan twee maanden later dan was voorzien, is de eerste oplage van de DTL Letterproef eindelijk voltooid. Tijdens de

Dutch Type Library, DTL Fontsoverzicht, 1995. Cat.nr. 1830. dtl Fleischman (1994) is a revival by Erhard Kaiser.

produktie van onze letterproef kwamen steeds weer nieuwe dtl fonts gereed ... Alle dtl fonts zijn exclusief voor en door de Dutch Type Library geproduceerd’. Blauwgroene ringband met rugetiket. º LPG 5

Varia

¶ 1833 | Dutch Type Library: ein neues Schriftprogramm entsteht (urw, Harksheider Str. 102, 2000 Hamburg 65, Tel. (040) 606050, Fax (040) 60605148). (Hamburg), (urw), [1992]. [2] p.; ill.; 29,7 cm. Informatieblad over Dutch Type Library en Frank E. Blokland. º LPBR 20

¶ 1834 | dtl Elzevir Cinema Film: een introductie voor de Macintosh door Gerard Daniëls, de ontwerper van dtl Elzevir/Dutch Type Library, [Kruisstraat 33, 5211 dt ’s-Hertogenbosch]; urw Software & Type, [Hamburg]. [‘s-Hertogenbosch, Hamburg], (Dutch Type Library, urw), 1994, [augustus]. 31/2 inch 2s/hd diskette.

294 the enschedé font foundry

Titel ontleend aan diskette-etiket. Copyright notice: 1994. Met 1 bijlage (aanbiedingsbrief): ‘dtl Elzevir Cinema Film is de recentste uitgave in een serie interactieve digitale

presentaties van de lettertypen van de Dutch Type Library’. In originele enveloppe. º LPBR 16

The Enschedé Font Foundry The Enschedé Font Foundry 1991–present Address 1991–present: Waaldijk 77, 5327 ab Hurwenen; postbus 245, 5300 ae Zaltbommel The Enschedé Font Foundry (teff) came into existence in 1991 in the form of a cooperative agreement between Joh. Enschedé in Haarlem (see pp. 61–68) and Peter Matthias Noordzij. teff issues type designs in digital form, some based on types from Enschedé’s collection (mostly from the metal type era), and some new types of their own. Peter Matthias Noordzij (b. 1961), head of The Enschedé Font Foundry, was a student at the Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (Royal Academy of Art and Design) in The Hague, where he studied under his father, the influential theorist of writing and type design Gerrit Noordzij. P.M. Noordzij has taught lettering at the academy himself since 1988. In 1991, Linotype issued his Egyptian typeface pmn Caecilia, which has been very well received. The first teff type was completed in February 1992: Trinité by Bram de Does, digitized by P.M. Noordzij. Trinité (1982) was originally designed for photosetting on commission from Joh. Enschedé & Zonen (see cat.nr. 184). It became popular – in the Netherlands extremely popular – as a PostScript font (the original film-set version was available only on Bobst Graphic phototypesetters). The various type designs of Gerrit Noordzij, shown in the (advance) specimen (cat.nr. 1835) and announced as part of the teff’s programme at the time of its establishment, have so far (as of 1997) not been issued. ml References Robin Kinross, ‘Non-lining figures: on recent Dutch type design’, in Graphic design and typography in the

Netherlands: a view of recent work, edited by Ellen Lupton, New York 1992, pp. 14–21, especially p. 19. Alex A. Visser, ‘De Hollandse lettermaffia’, Items, 13 (1994), no. 3 (May), pp. 66–69, with the text also in English: ‘The Dutch type mafia’. Haagse letters: letterontwerpen aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten Den Haag, compiled by Mathieu Lommen & Peter Verheul, Amsterdam 1996.

Proeven

¶ 1835 | Dies unus ... (Zaltbommel), (Van de Garde, Enschedé Font Foundry), 1992, 13 maart. [1] bl.; plano (99,5 cm). Redactie en vormgeving: Gerrit Noordzij. Bovenstaande titel ontleend aan eerste koptitel. Rechtsboven: ‘Gezet en gedrukt op vrijdag 13 maart 1992, Koninklijke Van de Garde ...’; rechtsonder: ‘De Latijnse tekst is het eerste hoofdstuk van Genesis volgens de Vulgata. De Griekse tekst is het eerste hoofdstuk van het Evangelie van Johannes ... De rechten op deze letters van Gerrit Noordzij berusten bij de Enschedé Font Foundry, postbus 245, 5300 AE Zaltbommel, telefoon 04182 1569’. Bevat Ruse, Remer, Tret, Algerak, Burgundica, Ruit en Kadmos. º Planokast Graf. 0

¶ 1835a | Renard: Hendrik van den Keere: Gras Canon Romain/Fred Smeijers; The Enschedé Font Foundry, The Netherlands. [Arnhem, Hurwenen], (Smeijers, The Enschedé Font Foundry), 1997. [1] bl., plano (42 cm). Hollandse hoogte, 23/24 [1997] [losse bijlage]. [Typografische verzorging Fred Smeijers; gedrukt door Offsetdrukkerij Jan de Jong, Amsterdam]. Met een korte tekst over de ontstaansgeschiedenis van de Renard door Fred Smeijers. Dit ex. op de keerzijde door de ontwerper gesigneerd en gedateerd: ‘Voor de UB Amsterdam, Fred Smeijers ’97’. º LBBR 836

peter verheul 295

¶ 1835b | Lexicon (Uitgeverij De Buitenkant, [Amsterdam]; The Enschedé Font Foundry, postbus 245, 5300 AE Zaltbommel, Nederland). [Amsterdam], (Zaltbommel), (De Buitenkant), (The Enschedé Font Foundry), 1997, [november]. [32] p., ill., 24,5 cm. Met een nawoord van Mathieu Lommen (eerder in: ‘Typokalender’, Rosbeek 39 (1995)). Colofon: ‘De in deze letterproef gebruikte strofen zijn afkomstig uit “Ludovico Ariosto, Orlando Furioso”, vertaald door Ike Cialona ...’. Met een portret van Bram de Does (ontwerper van de Lexicon) door Marcel Rob. Ontwerp proef: Marie-Cécile Noordzij. Druk: Offsetdrukkerij Jan de Jong, Amsterdam. Gebrocheerd, in omslag met flappen. º LPBR 837

Varia

¶ 1836 | Jan van Krimpen and his work: typedesigns, bookdesigns, lettering, monograms, calligraphy, writings, stamps. [Hurwenen], [The Enschedé Font Foundry], [1991]. [1] bl.; plano (15,7 cm). Bovenstaande titel ontleend aan tekst titelpagina-ontwerp. Ontwerp voor titelpagina, typografie Bram de Does. Eerste, ongecorrigeerde versie van de digitale Romanée (eerste toepassing in 1995); oorspronkelijk door Jan van Krimpen voor het lood ontworpen. Met 1 bijlage: brief van Peter Matthias Noordzij (teff) van 9 oktober 1991 over deze print. º LPBR 24

Peter Verheul Peter Verheul (b. 1965) Addresses 1986–1995: Bagijnestraat 4, 2511 ck The Hague 1995–present: Veenkade 76, 2513 ej The Hague Like Frank E. Blokland (see p. 291), Peter Matthias Noordzij (see p. 294), and several other type designers, Peter Verheul studied under Gerrit Noordzij at the Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (Royal Academy of Art and Design) at The Hague. He has taught lettering there himself since 1991. Peter Verheul worked as a graphic designer in the studio of Petr van Blokland and elsewhere. He set up as an independent designer early in 1996. His types are distributed by FontShop International. Verheul occupies a special position among the type designers of the famous ‘The Hague’ school. Tradition and experiment seem to have found a good balance in his work. ml References Mathieu Lommen, ‘Peter Verheul: een Haags letterontwerper’, Bulletin Stichting Drukwerk in de Marge, 21 (spring 1993), pp. 10–14. Rhonda Rubinstein, ‘Beyond tulipmania: 10 Dutch designers

on the edge’, Print, 45 (1991), no. 6 (November/ December), pp. 108–115, 134–135. Robin Kinross, ‘Non-lining figures: on recent Dutch type design’, in Graphic design and typography in the Netherlands: a view of recent work, edited by Ellen Lupton, New York 1992, pp. 14–21. Haagse letters: letterontwerpen aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten Den Haag, compiled by Mathieu Lommen & Peter Verheul, Amsterdam 1996.

Proeven

¶ 1837 | Typesheet: a selection of typefaces designed by Peter Verheul (Bagijnestraat 4, 2511 ck Den Haag, 070-3642773). (Den Haag), (Verheul), [1992]. [8] p.; vouwblad (15 cm). [Typografische verzorging Peter Verheul]. Fotokopie (zoals uitgebracht). Datering: mondelinge mededeling ontwerper. Bevat letterontwerpen uit de periode 1987–1992, o.a. ff Newberlin (FontShop). º LPBR 52

¶ 1838 | Typesheet 2/Peter Verheul. [Den Haag], (Verheul), 1993, juni. [1] bl.; plano (29,7 cm). [Typografische verzorging Peter Verheul; gedrukt door Drukkerij Jan de Jong, Amsterdam].

296 peter verheul

Peter Verheul, Typesheet 2, 1993. Cat.nr. 1838 (reduced).

melle broeksma 297

Verscheen op afwijkend papier en in kleiner formaat (zonder boven- en benedenrand met ornamenten) als ingeplakte ill. bij Mathieu Lommen, ‘Peter Verheul, een Haags letterontwerper’, in: ‘Bulletin Stichting Drukwerk in de Marge’, 21 [lente 1993], pp. 10-14.

Bevat o.a. ff Newberlin (FontShop) en 1 aanvulling op ‘Typesheet’ (1992): Pumper. Dit ex. door de ontwerper gesigneerd en gedateerd 17 juni 1993, met opdracht: ‘voor de vbbb’. º LPBR 53

Melle Broeksma Melle Broeksma (b. 1968) Address 1993: Vinkenstraat 85, 1013 jm Amsterdam Melle Broeksma began to design type in 1991, when he was a student at the Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam. He completed his final examinations in graphic design there two years later with the design of a sans-serif typeface and a printed specimen displaying it (cat.nr. 1839). In the introduction to the extensive and nicely executed type specimen of this sans-serif, called Levanah, Broeksma tells how he came to design it: ‘The renaissance types of Francesco Griffo (for Aldus Manutius) and Claude Garamond, and the twentieth-century interpretations of them ([Monotype] Bembo, and Stempel and Adobe Garamond) served as the starting point for my study. ... I wanted to make a sans-serif text type that could combine well with these renaissance types.’ The Levanah comprises a roman and italic with small caps. The introduction to the specimen announces some corrections to be made, as well as a planned expansion, to include ligatures, and a bold and semi-bold. Melle Broeksma, now working in Baarn as an independent graphic designer, has reserved Levanah for his own use. He also carried out some production work for Gerard Unger’s type designs Swift 2.0 and Gulliver (see p. 286). ml

Reference Melle Broeksma, ‘Letterontwerpen als studieproject’, De Gids, 156 (1993), no. 4/5 (April–May), a special issue entitled De Gids & typografie, pp. 420–421.

Proef

¶ 1839 | Levanah (Melle Broeksma). [Amsterdam], (Broeksma), (1993, mei). [48] p.; 29,7 cm. Fictieve titel, ontleend aan soorten corpsaanduidingen op omslag. Colofon: ‘De pagina’s werden kleurgescheiden op film uitgedraaid door zetterij Niek van Dijk te Amsterdam en ze werden gedrukt door drukkerij Rob Stolk te Amsterdam ... Boekbinderij Phoenix te Amsterdam bond ze in cahiersteek’. Inleiding gedateerd mei 1993. Inleiding: ‘Het lettertype en de letterproef zijn beide het resultaat van een uitgebreid studieproject en zijn de afsluiting van mijn eindexamen grafisch ontwerpen aan de Gerrit Rietveld Academie’. Dit ex. in het colofon gesigneerd door de ontwerper. º LPBR 8

298 mark van wageningen

Mark van Wageningen Mark van Wageningen (b. 1969) Address 1994–present: Van Ostadestraat 21–1, 1072 sm Amsterdam

Reference Mark van Wageningen, ‘Writing in the sand’, Eye, 6 (1996), no. 22 (Autumn), p. 2.

Proef Mark van Wageningen studied graphic design at the Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam. The display type Stavba appeared in 1994 as a part of his presentation for his final examination. Stavba can be considered an expression of his admiration for Paul Renner’s Futura (1927). Van Wageningen describes the origins of his type as, ‘a laserprinter print-out of Futura Bold, each letter cut up in a consistent manner and the pieces pasted up again and returned to the computer via the Fontographer program’.* Since the completion of his studies, Van Wageningen has been working as an independent graphic designer, and has continued making display types, which he sells on his own account. ml * Letter from Mark van Wageningen to the present author, 11 July 1994.

¶ 1840 | Stavba, a new typeface (designed by Mark van Wageningen, Van Ostadestraat 21-1, 1072 sm Amsterdam, 020-6799720). (Amsterdam), (Van Wageningen), 1994. [4] bl.; 14,5 x 20,7 cm. [Te koop aangeboden tijdens eindexamen-presentatie Gerrit Rietveld Academie, Amsterdam, van 3 tot 5 juli 1994]. Op achterplat ingeplakte envelop bevat 31/2 inch 2s/hd diskette met Stavba. Dit ex. op achterzijde achterplat in balpen door de ontwerper gesigneerd, en met opdracht: ‘Voor de ub. Amsterdam/De stavba – de constructie!/2[= 3]-7-’94’. Bindwijze: snelbinder. Met op achterplat (achteraf) ingeplakt visitekaartje van de ontwerper. º LPBR 54

appendix 299

¶ Appendix

Photocopies from the collection of Museum Enschedé In some areas where the University Library’s collections of type specimens are nearly complete, the compilers of the present catalogue have filled the gap by acquiring photocopies from other collections. In these cases, the catalogue entries describe the originals, and a note indicates that the University Library has only a photocopy. Museum Enschedé made the following set of photocopies for their own use, but kindly donated them to the University Library when they were no longer needed. Most of them are seventeenth- and eighteenth-century Dutch broadsides, an area where our collections contain very little. To catalogue them individually would have extended the catalogue beyond its intended scope, but since all are rare and many unique, and since access to the Museum Enschedé collection is necessarily limited, it seemed a shame to omit them entirely. As a compromise, we therefore describe them here in a single entry. More detailed descriptions of most of them can be found in the list of type specimens in Charles Enschedé, Typefoundries in the Netherlands, translated and revised by Harry Carter, Haarlem 1978.

¶ 1841 | Verzameling fotokopieën van letterproeven van verschillende bedrijven (originelen bij Museum Enschedé, Haarlem). (Amsterdam, Haarlem, Den Haag, Rotterdam, etc.), (verschillende bedrijven), [ca. 1730–1825]. [63] bl.; 42,1 cm. Fictieve titel. ‘Typefoundries’ 55, 64-65, 67, 72, 74-75, 78, 82-85, 87-88, 90, 93-96, 98, 102-103, 105-106, 117, 122, 128. Nederlandse plano’s (of titelpagina’s) van A. & H. Bruyn (2: ca. 1735), Van Dyck/[C. Clyburg] (ca. 1740), J. Cambier (titelpagina 1755), J. Roman (ca. 1760), W. Cupy (ca. 1768), Alberts & Uytwerf (ca. 1730), H. Uytwerf (2: ca. 1732–1733), Brouwer & Weyer (ca. 1752), H. van der Putte (2: ca. 1750–1751), Wetstein (2: 1740–ca. 1742), Enschedé (6: 1743–ca. 1770 + titelpagina 1744), Rosart (2: 1753? + titelpagina 1752?), Nozeman (2: ca. 1756 + titelpagina [1756]), Pfeiffer (titelpagina ca. 1760?), J. Smid/ J. Dauu & Comp. (titelpagina 1780). Buitenlandse proeven van Rosart, Boubers, Fournier, Gando, Didot, Gillé, Luther, Breitkopf, Tauchnitz, Prillwitz, Baskerville, Fry. º LPPL 13

jal

Elsevier/ Athias/ Schippers/ Clyburg/ Cambier/ Roman The catalogue described below was produced for the sale of the printing office and typefoundry formerly owned by the widow of Jan Jacobsz Schipper (d. 1699), and her daughter the widow of Jacob Clyburg (d. 1743). It shows specimens only of the types in the printing office, but the ‘notice of the equipment belonging to the typefoundry’ refers prospective buyers of the matrices to the specimens as samples. The list of matrices was

published as a separate booklet without specimens, Register van de matrysen, stempels en gereedschappen, die behoren tot de lettergietery op de Nieuwe Heeregragt over de Plantagie te Amsterdam. (described together with the 1755 catalogue as Typefoundries 94). In fact, the catalogue includes some faces for which the foundry had no matrices and the foundry had matrices for types not shown in the catalogue.

300 appendix

The long and complicated history of this foundry has been told many times, so a brief summary will suffice here. Daniel Elsevier may have had a foundry before 1673, but little is known about it. It is possible he did not cast type commercially before that time, but merely had a collection of matrices from which he either cast type for his own use or had it cast for him. Whatever the status of Daniel Elsevier’s ‘foundry’ in this early period, it became one of the largest and most important in the Netherlands when he purchased the foundry of the late Christoffel and Abraham van Dyck in 1673. Christoffel van Dyck had established his foundry in 1647, and on his death in 1669, it passed to his son Abraham who died in 1672. Daniel Elsevier died in 1680 and his widow sold the foundry to Joseph Athias in 1681, who sold half of it to the widow of Jan Jacobsz Schipper in 1686 (for Athias’s separate collection of Hebrew matrices, see pp. 301–304). In or around 1707, Athias’s son sold his half of the foundry to Cornelia Schippers Dommer, daughter of the widow Schippers,* and her second husband Jacob Clyburg, so the foundry was once again in the hands of a single family, although the various owners within the family were not always on good terms. In 1751, the foundry came wholly into the hands of Jacob Cambier, burgomaster of Vianen, who had married a granddaughter of the widow Clyburg. At the 1755 sale, it was acquired by a

partnership, Jan Roman & Co., who operated it until Gebr. Ploos van Amstel (see pp. 55–58) and Johannes Enschedé (see pp. 61–68) bought it jointly in 1767. With Enschedé’s acquisition of Ploos van Amstel in 1799, the materials once more came under one roof. A great deal of the collection was destroyed and sold as scrap metal in the early nineteenth century, but the parts that Enschedé preserved (some out of historical interest, some for commercial use, and some apparently by accident) are now among their most prized historical treasures. jal * The s was originally added to the name Schipper as a possessive (the widow Schippers meaning Schipper’s widow) but it became a permanent part of the name. References I.H. van Eeghen, De Amsterdamse boekhandel, 5 vols., Amsterdam 1960–78, vol. 4, pp. 105–117, vol. 5, pp. 286–289, 293–294. [Charles Enschedé], De lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen: gedenkschrift ter gelegenheid van haar honderdvijftig-jarig bestaan op 9 maart 1893, Haarlem 1893, pp. 77–94. Charles Enschedé, Typefoundries in the Netherlands, translated and revised by Harry Carter, Haarlem 1978, pp. 77–89.

Jacob Cambier Proef

¶ 1842 | Catalogus der keurige Hebreeuwsche, Grieksche, Romynsche, Cursyfsche, Arabische, Hoog en Nederduitsche letteren, en van alle andere noodwendigheden, behorende tot de considerable en van ouds vermaarde boekdrukkery, weleer behoort hebbende aan de weduwe van Jan Jacobsz. Schipper, en sedert aan hare dochter de weduwe Clyburg, waar onder uitmunten vier geheel gezet staande bybels, ... met eenige exemplaren van dezelve; als mede van de matryzen: en andere materialen tot de lettergietery van de gemelde weduwen specteerende, en van al wat voorts tot de compleetste boekdrukkery en lettergietery behoort, waar onder twaalf capitale

druk-perssen, enz. Al ’t welke ... zal worden verkogt te Amsterdam op de Nieuwe Heeregragt over de Plantagie, op woensdag den 2. april 1755. ... De catalogus is te bekomen te Amsterdam by Jan Roman, boekverkoper in de Kalverstraat, en in de boek-drukkery by Lodewyk Kok, te Utrecht by Pieter Muntendam, en by de voornaamste boekverkopers ... Amsterdam, by Jan Roman, boekverkoper, in de Kalverstraat, ... (1755). [iv] p., [56] bl., [8] p.; 20,6 cm. Klein Mediaan 8o: *2 A-G8 H4 = 62 bl. ($1-5: –*1, E5, H4). Brief aan de lezer ondertekend door Pieter Muntendam & Jan Roman, 30 januari 1755; een postscriptum vermeldt: ‘Zo UEd. tot het uit de hand kopen van de vier gezet staande bybels of de lettergietery genegen mogt zyn, gelieve UEd.

appendix 301

zich te addresseeren aan den heer Jacob Cambier, burgermeester der staad Vianen, en aldaar woonachtig.’ Gevergeerd papier zonder watermerk. ‘Notitie van de gereedschappen behoorende tot de lettergietery’ (*2v) vermeldt: ‘De opgaaf van de matryzen zyn volgens de nevensgaande letter-proeven’.

‘Typefoundries’ 94. ‘Gereedschappen’ (H2v-H4v). Platten bekleed met zwart en rood bedrukt papier. º O 96-3

Athias/Proops/Levisson Abraham Athias 1728–1746 Heirs of Abraham Athias? 1746–1761 Joseph, Jacob, & Abraham Proops 1761–1778 (with other family members 1772–1778) Proops brothers and heirs? 1779–1793 Widow of Jacob Salomon Proops? 1793–1812 (with son(s)1810–1812) David Proops Jacobsz 1812–1849 Widow of David Proops Jacobsz 1849–1854 Israel Levisson1 1855–1857 Widow of David Proops Jacobsz & D. Proops Jr. 1859–1862 Levisson & Proops 1862–1869 Gebr. Levisson (trading also under the Proops name) 1869–1916 (punches and matrices acquired by Typefoundry Amsterdam, 28 March 1917) Addresses 1728–1761: Joden Groenmarkt/Houtgracht (wijk 14, no. 4237 and/or 4238) [the former Waterlooplein 53 & 55, now probably nos. 195–197 & 201–203], Amsterdam2 1761–1764?: ‘De Blauwe Engel’, Laagte van de Nieuwe Zeedijk/ Laagte van de Kadijk [now Laagte Kadijk], Amsterdam3 1764?–1778: Jodenbreestraat/ Antoniebreestraat (wijk 15, no. 4836) [now Jodenbreestraat 41], Amsterdam 1780–1803: Stroomarkt/ Houtgracht [now Waterlooplein]?, Amsterdam4 1805–1816?: Houttuinen/ Jode Houttuinen no. 35 [the former Jodenhouttuinen 70]?, Amsterdam5 1818–1854: Vinkenbuurt/ Rapenburgerstraat no. 157 (from 1852: wijk V, no. 471) [the former Rapenburgerstraat 128], Amsterdam6 1855–1917: Zwanenburgerstraat (wijk P, no. 198) (from 1875: no. 26), Amsterdam7 Joseph Athias acquired the former Van Dyck foundry from the widow of Daniel Elsevier in 1681.

He had set up a bible-printing partnership with the widow of Jan Jacobsz Schipper in 1673, and in 1685 they decided to bring all of their activities under one roof. The agreement concerning the new buildings mentions that Athias has Hebrew matrices, but they were kept separate from the Van Dyck/Daniel Elsevier materials and always remained so, no type from them appearing in the foundry’s specimens. The widow Schippers acquired half of the foundry in 1686, and Joseph’s son Emanuel Athias sold the remaining half to her descendants, apparently in or soon after 1707. He retained his Hebrew matrices however, and on his death in 1714, they went to Abraham Athias (Amsterdam 1684/85–1746).8 The earliest surviving Hebrew matrices from the Athias/Proops/Levisson collection must be those owned by Joseph Athias in 1685, for some match types used in his own printing from 1688. Nikolaas Kis (see pp. 51–54) may have cut some of them, although they do not quite match those in Kis’s specimen of ca. 1688.9 Additional materials were added after Joseph’s death, including punches and matrices for a Hebrew script sometimes attributed to J. M. Fleischman. There was apparently no Athias ‘foundry’ from ca. 1707 until Abraham Athias received permission to install a furnace for casting type in his house on the Joden Groenmarkt in 1728.10 The foundry was probably dormant again in the fifteen years following Abraham’s death in 1746. The Proops brothers – Joseph (Amsterdam 1718/19–1786), Jacob (Amsterdam 1722/23–1779), and Abraham (Amsterdam 1733/34–Offenbach? 1792) – whose family printing office dates back to 1704, bought it at auction on 25 February 1761, and when they announced their acquisition in 1762, they referred to the matrices of the printing office ‘which for so many years stood idle doing no work’. They actually began casting type in 1763. In 1772, they brought younger family members into the firm

302 appendix

(explicitly including the foundry), for a period of six years.11 Proops appears for the last time in the Naamregister... Amstelodamum in the issue for 1778, the family sold the Jodenbreestraat house in that year or soon after,12 and Abraham Proops moved to Offenbach sometime between 1778 and 1780. The status and location of the typefoundry between 1778 and 1818 is uncertain, and it may have been largely inactive. Imprints record various members of the Proops family in a bewildering array of combinations during this period.13 From the survey of printers carried out by the Frenchcontrolled government in 1811 it appears that the printing office was divided on the settlement of Joseph, Jacob, and Abraham’s inheritance in 1793: Jacob’s widow Vroutje Heimans (1742/43–ca. 1816?) and her son David Proops (1774/75–1849) continued the original printing office, while Jacob’s son Joseph (by his first marriage) and Abraham’s son Salomon each had an independent printing office.14 The typefounding materials apparently remained with the original printing office, for they later descended to the Levisson printing office from the widow of David Proops Jacobsz. The fact that the 1811 survey makes no mention of them, even though other in-house foundries are reported, may mean that the foundry remained dormant. The move to the Rapenburgerstraat seems to have breathed new life into David Proops’s printing office around 1818, and it is possible that he revived the foundry at this time as well. A few years after his death in 1849, his widow turned over the printing office and typefounding materials to Israel Levisson (Leiden 1789–Amsterdam 1869), who operated it sometimes under his own name and sometimes in combination with Proops family members. His two sons Salomon (Amsterdam 1833–1919) and Sally (Amsterdam 1842–1914) continued it after his death. The firm was liquidated in 1916 and its materials sold at auction in 1917. Abraham Athias no doubt cast type for the Proops printing office for many years before they acquired his foundry, and he also had a printing office of his own.15 The Athias/ Proops/ Levisson Hebrew foundry appears to have always been housed in the associated printing offices, and rarely if ever cast type commercially after Proops acquired it. No formal specimens of the foundry are known. David Proops Jacobsz did issue specimens of his printing office, an undated one around 1820 and another in 1849. These include many of the Hebrew types for which he owned matrices.16

In the 1917 auction catalogue of the Levisson printing office and foundry (cat.nr. 1843) all of the typefounding materials are offered together in lot 420. While no specimens explicitly present samples of type from the matrices, the descriptions of the printing office’s Hebrew types (lots 401 to 419), most of which were cast from the matrices, include specimens. The materials in lot 420 are not itemized, but are described as comprising more than 2900 matrices and 570 punches for 49 different Hebrew types, including 11 rabbinical, 13 so-called German rabbinical (used for Yiddish), and one script. There were only three typecaster’s hand-moulds. Typefoundry Amsterdam (formerly Tetterode) bought both the cast type and the punches and matrices, but resold most of the type to the newly established limited company, nv Drukkerij Levisson, printers in The Hague. Tetterode still owns the matrices and a few sets of punches in their original eighteenth-century cabinet, but they never cast more than three or four of the types commercially (see cat.nr. 1288). A small part of the collection is on display at the Jewish Historical Museum in Amsterdam. jal References I.H. van Eeghen, De Amsterdamse boekhandel, 5 vols., Amsterdam 1960–78, vol. 4, pp. 105–108, vol. 5, pp. 41, 71. A.K. Offenberg, ‘Athias’ and (forthcoming) ‘Proops’, in Lexikon des gesamten Buchwesens, Stuttgart 1987–. I am grateful to Offenberg for providing dates and addresses from books published by Athias and Proops. nv Drukkerij Levisson, Letterproef, The Hague ca. 1960. Charles Enschedé, Typefoundries in the Netherlands, translated and revised by Harry Carter, Haarlem 1978, pp. 81–98. L. Fuks & R.G. Fuks-Mansfeld, Hebrew typography in the Northern Netherlands 1585–1815, 3 vols., Leiden 1984–, vol. 2, pp. 286–307. Notes 1. From 1855 to 1857, the Algemeen adresboek records the widow Proops as a (bread)baker at the Zwanenburgerstraat address of Levisson’s printing office (Levisson is already recorded at this address in 1853, but with the vague description ‘in manufacturing’). For the period 1857–1862, however, Levisson’s printing office is listed at Muiderstraat (wijk V, no. 252), while the widow Proops continues at his old address, first as a baker, but from 1859 operating a printing office with her son, David Proops Jr. In the years 1862 to 1870, Levisson, the widow Proops, and her son David are listed in various combinations at the Zwanenburgerstraat address.

appendix 303

2. M.M. Kleerkooper & W.P. van Stockum, De boekhandel te Amsterdam, 2 vols., The Hague 1914–16, pp. 1475–76, transcribe a 1728 document giving the address of Athias’s printing office and typefoundry as Joden Groenmarkt, which was situated on part of the Houtgracht: see Henri Polak, ‘Straatnamen’, Amstelodamum, 17 (1930), pp. 95–98. Athias’s first wife, (H)ester Namias de Crasto (Amsterdam 1693/94–1730) was living on the Houtgracht at their marriage in 1716, presumably in one of the two houses recorded here, which had been in her family since 1682. In 1703, as a small girl, she inherited a share in these houses, and would have come into her share when she attained her majority as a result of her marriage to Athias, two years after he acquired his collection of matrices, but twelve years before he set up his foundry. Athias himself was living on the Houtstraat at his second marriage in 1731, and in 1742 he is recorded as the head of the household living at no. 4238. The houses were still owned by the heirs of his first wife’s grandfather Jacob Brandon until at least 1761. Since the foundry is recorded on the Houtgracht from its establishment in 1728 to its sale in 1761, it probably remained in one of these two buildings for that entire time. Besides the relevant (Amsterdam) betrothal and (Ouderkerk) burial records, see the records of the transfer of the houses: GA Amsterdam 5062, no. 62, fols. 22v–23 (1682); no. 75, fols. 1–2 (1701); and no. 77, fols. 128–128v (1703). 3. The address of Joseph and Jacob Salomon Proops’s printing office is clearly reported in 1753, when they installed a furnace for it, ‘In de Laagte van de Nieuwe Zee- of Cadijk in de Drukkerij van den Blaauwen Engel’. Salomon Proops had bought his house on the Jodenbreestraat in 1725, but it didn’t come into possession of his sons until 1764 (Van Eeghen, vol. 5, pp. 41, 71). This may therefore have been the date that they moved the printing office from the Laagte van de Kadijk to their late father’s house, where it remained to 1778. Since they did not actually begin casting until 1763, however, it is possible they set up the foundry in the Jodenbreestraat house just before they formerly purchased it from their sisters. That would mean they never had an operational foundry in the printing office on the Laagte van de Kadijk. The Naamregister... Amstelodamum from its first issue for 1766 to that for 1778 records ‘Proops’ without a first name on Muyderstraat. Proops disappears entirely with the issue for 1779. 4. The Stroomarkt address appears during these years in books issued by the widow of Jacob Proops. It is not the existing Stroomarkt, but the eastern half of the Houtgracht (now Waterlooplein 129–207) recorded under that name in the ‘verpondings-’ (property tax) registers. These registers record only owners, whereas this house was apparently rented, but no member of the Proops family appears there in the 1800 coffee and tea tax register (GA Amsterdam: 5049, 1800 register D3, fols. 141–155). D.J. Proops is recorded at the nearby Leprozengracht no. 32, but this address is not known from Proops books.

5. David Proops published from this street in 1810, presumably from the rented house where his mother, the widow of Jacob Proops, appears in the rental-tax register of 1805/06 (GA Amsterdam: 5045, no. 278), and as the widow Proops in the 1816 ‘inkwartiering’ (billeting) register (GA Amsterdam: 5012, no. 2). The former register does not indicate a profession, and the latter explicitly says she has no profession, but she and her son David are recorded operating a printing office together in the 1811 government survey (see note 14 below). The house stood on the south side of a canal that still exists (parallel to and just north of the Jodenbreestraat) but the street was recently removed. 6. A Proops book of 1818 gives the address Vinkenbuurt no. 157, the old jewish name for the Rapenburgerstraat: see Henri Polak, op. cit. (note 2). The address Rapenburgerstraat no. 157 appears in the Algemeen Adresboek for 1821. This would be no. 128 (on the west side) in the current numbering, but that part of the west side is now vacant. 7. Zwanenburgerstraat, largely destroyed when the Nazis savaged the jewish quarter during the German occupation, ran along the Amstel from the Zwanenburgwal (which still exists) to the Leprozengracht (near the current Blauwbrug). Zwanenburgerstraat 26 was the second house from the corner of Leprozengracht. 8. Abraham’s first wife Ester was buried at Ouderkerk in 1730, and his last known imprints date from 1746, so I presume he is the Abraham Athias buried at Ouderkerk on 31 October 1746. If his second wife Judica Fidancque is the Jeudit Fidanque buried there in 1795, she reached a ripe old age of about ninety. The Athias genealogy requires more research, and I have had no opportunity for more than a cursory study of the Amsterdam betrothal records, so the relation between Abraham’s father Raphael Athias (Amsterdam 1653/54–post-1716), his first wife’s maternal grandmother Rachel Athias (Pingorada, [France?] 1645/46–Amsterdam 1701/03), and the printer Joseph Athias (Lisbon 1634/35–Amsterdam 1700) remains unclear. 9. John A. Lane, ‘The types of Nicholas Kis’, Journal of the Printing Historical Society, no. 18, 1984, pp. 47–75, at pp. 61–65. 10. When Thomas James visited the Netherlands in July 1710, Emanuel Athias gave him the impression that he still had a foundry, but refused to let him see it and refused to sell any matrices: see Edward Rowe Mores, A dissertation upon English typographical founders and foundries, edited by Harry Carter & Christopher Ricks, London 1961, pp. 52–53. In fact, he had already sold his half of the foundry, and three months before James’s visit he had promised the widow Clyburg that he would remove all his remaining property from the premises within a few days. 11. Gemeentearchief Amsterdam, NA 15591, nos. 166–168 (not. Anthony Mylius, 23 July 1772). 12. The change of owner is recorded in the ‘verpondings-’ (property tax) register for 1778–81. 13. About thirty different forms of Proops imprint are

304 appendix

recorded for the years 1779 to 1817: see Yeshayahu Vinograd, Thesaurus of the Hebrew book, 2 vols., Jerusalem 1993–95, supplemented by Catalogus der tentoonstelling van de ontwikkeling der boekdrukkunst in Nederland, Haarlem 1923, items 29s–ff, and Louis G. Saalmink (ed.), Nederlandse bibliografie 1801–1832, 3 vols., Houten 1993. 14. B.P.M. Dongelmans, Van Alkmaar tot Zwijndrecht: alfabet van boekverkopers, drukkers en uitgevers in Noord-Nederland 1801–1850, Amsterdam 1988, under Amsterdam – Proops, and in the additional documents quoted on pp. 18–20. Joseph Proops Jacobsz and Salomon Abraham Proops each reports a printing office with one press established by inheritance in 1793. Jacob Salomon Proops’s widow and son David report a printing office with two presses, established by inheritance in 1748 (though one would think Jacob should have come into his inheritance at his marriage in 1743, rather than at age 25). Since these reports give no addresses, one might have supposed the three different Proops printing offices an error, but the notes from the heads of the guild state explicitly that there are three, with a total of four presses. The government officials decided that the office with two presses was to continue. The other two offices may have closed at this time, but Salomon Abraham Proops at least began to appear in imprints again as publisher about five years later. I have not had the opportunity to search for documents concerning the settlement of the inheritance in 1793. 15. Although Athias was admitted to the book-trades guild

(as a printer) only in 1740, his printing office is documented in 1728, when he set up his foundry (see note 2 above). He appears in imprints in the years 1728 to 1746. 16. A copy of the undated specimen survives at Tetterode in its original boards covered with marbled paper (similar to Richard J. Wolfe, Marbled paper, Philadelphia 1990, plate XXX, no. 86, from the early 1820s). The paper of the specimen itself is laid, with a type of watermark recorded in 1807 and 1815: see Henk Voorn, De papiermolens in de provincie Noord-Holland, [Haarlem 1960], watermark 100 & p. 125. The specimen is likely to have been issued from the Rapenburgerstraat, since the press seems to have been more active after moving there in or shortly before 1818. It is set entirely in Hebrew characters, though the titlepage is largely in a sort of Dutch-Yiddish pidgin and the leaves follow each other in the western order. Both Tetterode and the Bibliotheca Rosenthaliana at the Amsterdam University Library have copies of the 1849 Proops specimen, as well as specimens of the Levisson printing office from 1856 and 1860, and a slightly later undated specimen (oblong Schrijf 8o: 8 numbered leaves, each of the two Rosenthaliana copies preserved as a single unfolded sheet). The Bibliotheca Rosenthaliana also has rough proofs, perhaps made by Typefoundry Amsterdam soon after their purchase of the materials in 1917, of type cast from the matrices (and even from the unjustified strikes). Only the Rosenthaliana copy of the 1849 specimen has been catalogued: Br. Ros. 20–15.

Levisson Proef

¶ 1843 | Catalogus van boek-, smout- en billetletter, randen en ornamenten, snel-, trap- en handpersen, degeldrukpersen Brillant, Phönix en Victoria, zetmachines, doordraaiende en hefboomsnijmachines, ... Drukkerij Levisson, firma D. Proops Jzn. Steendrukkerij H.G. Schröder, Amsterdam. Een boekbinderij en linieerderij, benevens diverse machinerieën van andere herkomst. Publieke verkoping, woensdag 28 Maart 1917 ... door de makelaars E. Tal en G. Theod. Bom in het verkooplokaal Kerkstraat 310-314, Amsterdam. (Amsterdam), (Drukkerij Levisson), (1917, 28 Maart). [ii], 25 p.; 22 cm.

Groot Mediaan 8o: [A]14 = 14 bl. Kavel 420 bevat ‘Een unieke verzameling matrijzen van 24 verschillende hebreeuwsche, 11 rabbinische en 13 hoogduitsch rabbinische schriften benevens een geschreven hebreeuwsch, tezamen ruim 2900 stuks, 570 stalen stempels van deze schriften, 3 gietapparaten een en ander geborgen in een antiek eikenhouten kastje met achter 2 deuren 6 groote en 30 kleine laden.’ Deze verzameling is van de lettergieterij van Athias en Proops afkomstig; nu in het bezit van Tetterode, Amsterdam. Geniet zonder omslag. º dv 145

appendix 305

Punches and matrices from the Athias/Proops foundry, acquired by Typefoundry Amsterdam from the Levisson printing office in 1917. From the collection of Tetterode, Amsterdam. Photograph: Holland Photo Service, Ruud Emmerich, Purmerend. See cat.nr. 1843.

Anonymous auction catalogues identifying types of H. van Staden & Comp. The following two auction catalogues of printing materials are not specimens of typefoundries, but they deserve a place in the present catalogue because they help to identify the types cast by the founder Hendrik van Staden (see pp. 117–120). The auctioneers were the heirs of the widow of Cornelis Stichter, one of whom was Hendrik van Staden, and Van Staden’s foundry was probably housed in the Stichter printing office. Many of the types shown are marked with an asterisk, and the introductions to both catalogues promise the buyers that these are all cast with matching bodies and alignments, and that the buyers can

always acquire more of any sorts needed. Only the 1794 catalogue names H. van Staden as the typefounder who can supply these types, but he is clearly the founder intended in the 1793 catalogue as well. The relation between the two catalogues remains a puzzle. They share some types and woodcuts, but each also has some material not in the other.1 Lienke Paulina Leuven, De boekhandel te Amsterdam door Katholieken gedreven tijdens de Republiek, Epe 1951, pp. 39, 70, claims that the 1794 catalogue contains the material of the printing office of the heirs of Harmen Aaltsz (1621–1696),

306 appendix

but she gives no grounds for her attribution. Gruys & De Wolf record the heirs in imprints up to 1791.2 jal Notes 1. The 1793 catalogue includes plates for Hist. Davids, and two printers’ marks with mottos ‘Concordiaresparuæ crescunt’ & ‘Salus populi lex suprem’, and ‘in ovatione perdurantes Rom. 12.12’. 2. J.A. Gruys & C. de Wolf, Thesaurus 1473–1800: Nederlandse boekdrukkers en boekverkopers, Nieuwkoop 1989, under Aaltsz.

Proeven

¶ 1844 | Proeve van een zeer aanzienlyke en compleete drukkerye, bestaande in drie schoone binnen weinig jaaren nieuw gemaakte capitaale druk-perssen, als meede verscheide soorten van letteren, waar van veele nieuw en niet ingelegen zyn; en een aanzienlyke party bloemen en figuuren, benevens verdere gereedschappen, tot een compleete drukkerye behoorende. ... Al het welke verkogt zal worden op Vrydag den 10 May 1793. op de derde zolder van het pakhuis Onverwagt, op de Nieuwe Zyds Agterburgwal by de Raamsteeg. Door de boekverkoopers de Erve C. Stichter, en F.J. van Tetroode. ... Te Amsterdam, By de Erve C. Stichter en F.J. van Tetroode, is de catalogus te bekomen. (Amsterdam) (Erve C. Stichter en F.J. van Tetroode) (1793, May). [ii], [33] bl.; 19,1 cm.

Schrijf 4o: π2 2π1 [= I2] A-H4 [I]2(–I2 [= 2π1]) = 36 bl. ($1-3: G3 gesigneerd ‘G5’), π1 blanco π en I samen gedrukt. Bericht (2π1r) vermeldt: ‘De nieuwe letter die met een * geteekend is, daar werdt door den verkooper voor gegurandeert, dat denzelven gelyk in de liniën en tegen den duim moet zyn; ook kan den kooper ten allen tyden, van de benodigde defecten voorzien werden.’ Deze zijn vrijwel zeker afkomstig uit de lettergieterij van H. van Staden (gehuisvest bij de drukkerij van Stichter), die in een dergelijk bericht in de 1794-catalogus (cat.nr. 1845) is genoemd. Gevergeerd papier met watermerk: Amsterdams wapen = ‘J Dvmas’ (van vormzijde). Met blanco bladen doorschoten – gevergeerd papier met watermerk: gekroonde ‘RG’ boven takken, in cirkel = Meid van Dortrecht (‘Pro Patria’)|‘IL’ (van vormzijde). Los ingevoegd: transcriptie van advertentie uit ‘Haarlemsche Courant’, 9 mei 1793 (vermelding van verkoop). Een deel van het zetsel en van de houtsneden komt weer voor in een anonieme veilingscatalogus van 1794 (zie

cat.nr. 1845) die is toegeschreven aan de Erven Harmen Aaltsz, Amsterdam. ‘Gereedschappen’ (I1). Met lichtbruin papier beklede platten, kievitsmarmering (latere zwart linnen rug). º O 96-28

¶ 1845 | Proeve van een kostbaare en compleete drukkerye, bestaande in een extra fraaije nieuwe en drie binnen weinig jaren nieuw gemaakte capitaale druk-perssen, als meede verscheide zoorten van letteren, waar van veele nieuw en niet ingelegen zyn; en een aanzienlyke party bloemen en figuuren, benevens een groote party gereedschappen, tot een compleete drukkerye behoorende. Al het welke verkogt zal worden op vrydag en zaterdag den 6 en 7 Juny 1794. In het pakhuis den Arend, op de Agterburgwal over de Schoorsteenvegersteeg, door de boekverkoopers de Erfgen. C. Stichter. ... Te Amsterdam, by de Erfgen. van de Wed. C. Stichter. Alwaar de catalogus te bekomen is. (Amsterdam) (Erve C. Stichter) (1794, Juny). [ii], [75] bl.; 20,6 cm.

Schrijf 4o: π1,2 A-C4 D4(D4 + χ1) E-S4 T1,2 = 77 bl. ($1-3: –T2). π1, π2, T1, T2 maken eigenlijk één katern van 4 bl. Bericht (π2r) vermeldt: ‘De nieuw letter die met een * geteekend is, daar werdt door den verkooper voor gegurandeert, dat denzelven gelyk in de liniën en tegen den duim moet zyn; ook kan den kooper ten allen tyden, van de benodigde defecten voorzien werden. Uyt de lettergietery van H. van Staden & Comp.’ Omdat er geen algemene proef van Van Staden bekend is, is deze catalogus van belang voor het identificeren van zijn lettermateriaal. De voormalige J.F. Rosart-gieterij is op 27 oktober 1795 op ditzelfde adres verkocht. Een vroegere catalogus voor de verkoop van een drukkerij door de erven C. Stichter (10 mei 1793) bevat dezelfde vermelding over de letters met een *, maar noemt de gieterij niet. Een deel van het zetsel en van de houtsneden is gelijk aan de 1793-catalogus. Lienke Paulina Leuven, ‘De boekhandel te Amsterdam door Katholieken gedreven tijdens de Republiek’, 1951, beweert – zonder vermelding van bron – dat de verkoop van 1794 de drukkerij van de Erven van Harmen Aaltsz betreft (pp. 39, 70). Gevergeerd papier met watermerk (π, M-Q, S-T): gekroonde ‘GR’ = Meid van Dortrecht (‘Pro Patria AIS’) of Meid van Dortrecht (‘AIS Pro Patria’) = gekroonde ‘GR’ (van vormzijde); (A-L, R): gekroonde ‘GR’ boven takken, in een cirkel = Meid van Dortrecht (‘Pro Patria’) of Meid van Dortrecht (‘Pro Patria’) = gekroonde ‘GR’ boven takken, in een cirkel (van vormzijde). Advertentie in de ‘Haarlemsche Courant’, 31 mei 1794, vermeldt deze verkoop.

appendix 307

‘Gereedschappen’ (T1-2). Los ingevoegd: transcriptie van advertentie uit ‘Haarlemsche Courant’.

Dwars doorgenaaid; zonder omslag (in latere cassette).

º O 96-34

Droste/Westendorp H.J. Droste 1865–1866? D. Westendorp 1866–ca. 1890 Addresses 1865–1866?: Anjeliersstraat, wijk oo, no. 327 [now no. 111], Amsterdam 1866–ca. 1890: Goudsbloemstraat, wijk qq, no. 439 (from 1875, no. 6), Amsterdam A price-list of 30 January 1865 (cat.nr. 1846) marks the beginning of the firm H.J. Droste. A later undated circular (with price-list) confirms that he began his firm at that date.1 It was situated in the Jordaan region of Amsterdam, which had been home to most of the city’s typefoundries since the seventeenth century. H.J. Droste must have had more than ten years’ experience in the typefounding trade, since he reports in his price-lists that he had worked for several years in the Amsterdam typefoundries of De Passe & Menne (which closed at the end of 1856) and N. Tetterode. His own firm, a ‘witgieterij’ (foundry for spacing material), made spaces, quads, leads, furniture, etc., for typesetting. In addition, according to his 1865 price-list, he supplied printers with ‘everything needed for the typographic trades’. Droste’s foundry for spacing material appears to have had a very short life. It may have been continued by that of D. Westendorp, established a few streets to the north in the Jordaan late in 1866. At any rate, the layout, text, and prices of what is probably Westendorp’s first price-list in November 1866 match those of Droste’s from January of the previous year very closely.2 When the Algemeen adresboek voor den Nederlandschen boekhandel first introduced a heading for foundries casting spacing material in its issue for 1868, D. Westendorp was the only one listed. According to his price-lists, Westendorp had worked for many years as a type caster at Joh. Enschedé & Zonen in Haarlem. Like Droste,

Westendorp also supplied printers’ equipment. Only beginning with the issue for 1873 does the directory noted above list a second firm under the same heading: H.B. IJdo in The Hague (see pp. 270–272). D. Westendorp closed ca. 1890.3 For many years, Joh. Enschedé & Zonen had not begrudged the casters of spacing material their territory. Things changed late in the 1880s, however, when they also began to function as middlemen for various foreign typefoundries. To begin with, Enschedé introduced improvements in the manufacture of leads, in order to lower production costs. A reduction in the prices of spacing material was not without effect: ‘only the numerous and extensive orders that followed’, wrote Charles Enschedé in his 1893 Gedenkschrift, ‘really showed how many orders had been lost as a result of setting prices too high. And the increase in orders for spacing material brought along with it an increase in orders for other material. That these specialized foundries were not very pleased with the price reduction is easy to understand, but they had only themselves to blame. If they had kept to their own territory, the old situation could have continued for a long time.’4 ml Notes 1. The prospectus collection of the Library of the Royal Dutch Book Trade Association at the Amsterdam University Library contains a copy of this second Droste price-list, giving the same address as the first. 2. The prospectus collection of the Library of the Royal Dutch Book Trade Association at the Amsterdam University Library contains price-lists issued by Westendorp in November 1866 and June 1868. 3. Westendorp is still listed in Brinkman’s adresboek voor den Nederlandschen boekhandel in the issue for 1889, but not in that for 1891. I have been unable to consult that for 1890. 4. [Charles Enschedé], De lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen: gedenkschrift ter gelegenheid van haar honderdvijftigjarig bestaan op 9 maart 1893, Haarlem 1893, p. 178.

308 appendix

H.J. Droste Prijscourant

¶ 1846 | Witgieterij voor boekdrukkerijen (H.J. Droste, Anjelierstraat, oo 327, Amsterdam). (Amsterdam), (Droste), (1865, 30 Januari). [1] bl.; plano (21,9 cm).

Post 8o: 1 blad. Koptitel; in kop tevens: ‘Afleveringen contant’ en ‘Zonder eenige korting’. Bekendmaking van oprichting en prijslijst. º LPBR 6

D. Westendorp Prijscourant

(Amsterdam), (Westendorp), (1873, 1 Febr.). [1] bl.; plano (43,3 cm).

¶ 1847 | Prijs-courant der witgieterij voor boekdrukkerijen en boekdrukkers gereedschappen van D. Westendorp, te Amsterdam (Goudsbloemstraat bij de Brouwersgracht, qq 439).

Schrijf lang 2o (agenda formaat): 1 blad. Gewijzigde prijscourant. º LPPL 16

H.J. Klaasesz H.J. Klaasesz 1904–1911 Address 1904–1911: Steijnstraat 39 (at least ca. 1910), Arnhem [at some date also a branch in Groningen] In April 1904 H.J. Klaasesz in Arnhem set up a partnership with T. van Helden.1 The new firm continued Klaasesz’s former activities, namely as an agent for foreign concerns (especially manufacturers of machinery for the graphic industries) and publisher of a printing trade-journal. The partnership operated under the name H.J. Klaasesz. In Sijthoff’s adresboek voor den Nederlandschen boekhandel for 1904, the firm appears for the first time as an agent under the heading for typefoundries. Five other firms are explicitly reported as typefounders’ agents in that year. The Berlin foundry of Emil Gursch must have been one of Klaasesz’s most important suppliers, for the heading of a circular announcing their establishment lists it among the firms they represent.2 It

also lists the wood-type manufacturer Sachs & Co. in Mannheim. The circular accompanying Klaasesz’s only known type specimen, of ca. 1908 (cat.nr. 1848), claims that their prices for type are unrivalled if the accuracy of their casting is taken into consideration. The text used for the sample settings announces that they can furnish complete printing offices if desired. Klaasesz does not appear to have worked for long as an agent for (foreign) typefoundries. Sijthoff’s adresboek, at any rate, lists them with that function for the last time in the issue for 1911.3 ml Notes 1. Van Helden had previously been adjunct director of a printing office and editor of the printing trade-journal, Weekblad voor den boekdrukker. He became director of B.I.A. (see pp. 283) in 1906. 2. A copy of this circular, dated April 1904, is preserved in the prospectus collection of the Library of the Royal Book Trade Association at the Amsterdam University Library. As a

appendix 309

supplier of Gursch’s types in the Netherlands, Klaasesz appears to have succeeded the Rotterdamsche Lettergieterij, which had closed two or three years earlier (see pp. 281–282). 3. H.J. Klaasesz announces in Nieuwsblad voor den boekhandel, 78 (1911), no. 22 (17 March), that his publishing business has been merged with the printing and publishing house, Jhs. Klaasesz & Cie, and will henceforth operate out of Hengelo.

Proef

¶ 1848 | Beknopte letterproef/H.J. Klaasesz, Arnhem-Groningen (tel. no. 1202 Int.). (Arnhem etc.), (Klaasesz), [ca. 1908]. 74 bl.; 27,5 cm. Distributeur-proef. Super Royaal? lang 12o (agenda formaat): 1-612 [7]2 = 74 bl. ($1-2, 6; $2 & $6 gesign. $* & $**). Bandtitel. In zetvoorbeelden (o.a. p. 34): ‘H.J. Klaasesz, Arnhem 1202 Int. tel. no. lettergieterij machinefabriek houtbewerkingsfabriek’. Met aanbiedingsbrief (voorin geplakt). Blauw linnen stempelband met koperen ring om proef op te hangen; op achterplat in blinddruk: ‘C.H.F. Wöhrmann & Zonen. Zutphen’ (fabriek van stempelbanden). º LPG 10

Liberty Lettergieterij ‘Liberty’ nv ca. 1936–ca. 1963 Address 1936–1963: Laurierstraat 72, Amsterdam [from ca. 1949 also no. 74] The compositors G.A.J. Bijvoets and P. Mol, Jr., established the Amsterdam typesetting house nv Machinale Zetterij Liberty in October 1930.* Around 1936 Liberty began to sell founts of (Monotype) machine-cast type for hand-setting. Their prices were, of course, very low by comparison with the traditional foundries. A February 1938 circular accompanying a specimen of the (Monotype) foundry (cat.nr. 1849) states: ‘It is now about two years ago that we opened our typefounding division, and the ever larger number of printers that purchase our products, as well as the many supplementary orders, convince us that we saw the situation clearly at that time, and that our new division really fills a need.’ Their 1958 specimen (cat.nr. 1851) includes an advertisement for spacing material. The types in this specimen show that the typesetting division worked primarily with slugsetting machines, at least around this time. As both hot-metal typesetting house and typefoundry, Liberty makes its last appearance

in Sijthoff’s adresboek voor de boekhandel in the issue for 1963. ml * Sijthoff’s adresboek voor de Nederlandse boekhandel shows that the management of the firm passed to other hands ca. 1958: the issue for 1958 lists P. Mol, Jr., and H. Dhont, whereas those for 1959 and later years list H.J. Bosschert and W. Klaassen.

Proeven

¶ 1849 | Letterproef onzer gieterij/Lettergieterij ‘Liberty’ N.V., Laurierstraat 72, Amsterdam, telefoon 31826. (Amsterdam), (Liberty), [1938]. [62] bl.; 25,2 cm. Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan tekst van aanbiedingsbrief. Firmagegevens onderaan elk blad. Monotype lettermateriaal. Met 1 bijlage: gedrukte aanbiedingsbrief, gedateerd februari 1938. Zwart linnen ringband. Doublet van bl. [1] (prijzen en voorwaarden). º LPG 17

310 appendix

¶ 1850 | Toepassingen Imprint Schaduw. (Amsterdam), (Liberty), [ca. 1939?]. [4] p.; vouwblad (25,2 cm). Tevens toepassingen van Rockwell, Horley, Gill, Horley cursief, Lichte Script [= Monoline Script], Braggadocio. Met 1 bijlage: ‘Voor de twijfelaars!’ (1 bl.). º LPBR 66

¶ 1851 | Letterproef/n.v. lettergieterij en machinale zetterij ‘Liberty’, Laurierstraat 72-74, Amsterdam – tel. 31826. (Amsterdam), (Liberty), 1958, september. [19] bl.; 22 cm. Feitelijk zetterijproef. Zonder titelblad. Bovenstaande titel ontleend aan aanbiedingsbrief. Groen linnen snelhechter. º LPBR 576

G.J. Randoe G.J. Randoe Address 1996: Keizersgracht 89, 1015 cg Amsterdam S.H. de Roos designed the typeface Meidoorn for the private press, De Heuvelpers (active 1926 to 1935). This rather calligraphic type was cut by Wagner & Schmidt in Leipzig and cast by Typefoundry Amsterdam.* After De Heuvelpers closed, the punches, matrices, and cast type came into posession of the Amsterdam printing office formerly J.F. Duwaer & Zonen, who also acquired the rights to the design. With the liquidation of Duwaer in 1976, the Meidoorn materials were purchased by the amateur printer G.J. Randoe. Up to now, he has printed one edition with it, as well as some occasional printing. The type exists only in one size, 14 (Didot) point. ml * A review of Meidoorn, probably written by Stanley Morison, appeared in The Fleuron, 6 (1928), pp. 231–232, along with a specially printed specimen.

Reference C. van Dijk, ‘S.H. de Roos en zijn(?) Heuvelpers’, in W.R.H. Koops et al., editors, Boek, bibliotheek en geesteswetenschappen: opstellen door vrienden en collega’s van dr. C. Reedijk geschreven ter gelegenheid van zijn aftreden als bibliothecaris van de Koninklijke Bibliotheek te ’s-Gravenhage, Hilversum 1986, pp. 87–94.

Proef

¶ 1852 | De letter Meidoorn/Antiquariaat Frits Knuf ... Buren, G.J. Randoe ... Amsterdam. (Buren, Amsterdam), (Knuf, Randoe), [ca. 1985]. [1] bl.; 29,7 cm. Uit de brief: ‘Bij de liquidatie van Duwaer in 1976 is de letter gekocht door G.J. Randoe ... De letter Meidoorn is beschikbaar voor auteurs en uitgevers, die het unieke karakter van deze letter onderkennen en literair werk willen uitgeven, dat qua inhoud en sfeer goed bij dit letterontwerp aansluit’. Koptitel van de brief. Met 1 bijlage: boekpagina gezet in Meidoorn. º LPBR 268

¶ Indexes

NB â&#x20AC;&#x201C; These indexes cite only catalogue numbers, not page numbers.

chronological index 313

Chronological index 1687 Nikolaas Kis 1 1741 R. & H.F. Wetstein 6 1743 Hendrik Floris Wetstein 7 1748 Isaac & Jean Enschedé 8 1755 Jacob Cambier 1842 1757 Izaak en Joh. Enschedé 9 1767 Gebr. Ploos van Amstel 2 1768 J. Enschedé 10, 10a 1769 Joannes Enschedé 235 Gebr. Ploos van Amstel 3 1773 Johannes Enschedé 11 1781 J. de Groot 282-84 1784 Gebr. Ploos van Amstel 4 1792 Gebr. Ploos van Amstel 5 1793 Hendrik van Staden 1844 1794 Hendrik van Staden 1845 1804 Harmsen & Co. 285 1805 Harmsen & Co. 286 1806 Joh. Enschedé en Zoonen 12 1809 Joh. Enschedé en Zoonen 13, 14 1810 Hendrik Bruyn en Comp. 265 1816 Joh. Enschedé en Zonen 15 1824 Joh. Enschedé en Zonen 15a, 16 1825 Joh. Enschedé en Zonen 17, 17a 1826 Joh. Enschedé en Zonen 18, 227 1827 Joh. Enschedé en Zonen 18a, 236

1830 Joh. Enschedé en Zonen 19 1831 F.G. Eyben 266, 267 1832 Joh. Enschedé & Zonen 20 1833 Joh. Enschedé en Zonen 21 1835 Joh. Enschedé en Zonen 22 1836 Joh. Enschedé en Zonen 23 1837 Elix & Co. 280 Joh. Enschedé en Zonen 24 1838 Broese & Comp. 287, 294 Elix & Co. 268-70, 277 Joh. Enschedé en Zonen 25 1839 Broese & Comp. 295 Gebroeders Tollenaar 1733 1840 Broese & Comp. 288, 296 Elix & Co. 271 Joh. Enschedé en Zonen 26, 237 Gebroeders Tollenaar 1734 1841 Broese & Comp. 289, 290 Elix & Co. 272, 273, 278, 281 Joh. Enschedé en Zonen 27 De Passe & Cie 1741 1842 Broese & Comp. 291-93 Elix & Co. 274 Joh. Enschedé en Zonen 28 1843 A. van der Veen Oomkens 1743 De Passe & Menne 1735, 1736 1844 Broese & Comp. 297 Joh. Enschedé en Zonen 29 1845 Elix & Co. 279 Joh. Enschedé & Zonen 30 De Passe & Menne 1737 1846 Broese & Comp. 298 Elix & Co. 275 Joh. Enschedé en Zonen 31, 32 H. & C. Le Blansch 1773

314 chronological index

A. van der Veen Oomkens 1744, 1755, 1756 A. van der Veen Oomkens en H.C. van Bakkenes 1757 1847 Elix & Co. 276 Joh. Enschedé en Zonen 33, 34 De Passe & Menne 1738 1848 Joh. Enschedé en Zonen 35 1849 Oomkens, Van Bakkenes & Damsté 1745, 1746, 1759 1850 Joh. Enschedé en Zonen 36, 36a T.E. Jansen 1775 Oomkens, Van Bakkenes & Damsté 1747, 1758 De Passe & Menne 1739, 1742 1851 T.E. Jansen 1776 Oomkens, Van Bakkenes & Damsté 1748 N. Tetterode 1259 1852 J. Frijlink 1777 Oomkens, Van Bakkenes & Damsté 1749 N. Tetterode 299, 300, 1269, 1619 1853 Joh. Enschedé en Zonen 37 Oomkens, Van Bakkenes & Damsté 1750 1855 Joh. Enschedé en Zonen 38 Oomkens, Van Bakkenes & Damsté 1751-53 De Passe & Menne 1740 N. Tetterode 1270 1856 Joh. Enschedé en Zonen 39-42, 228 Oomkens, Van Bakkenes & Damsté 1754 N. Tetterode 301, 302, 1271, 1272, 1620 1857 Henri F. Borremans 1797 Joh. Enschedé en Zonen 238 Oomkens, Van Bakkenes & Damsté 1760 N. Tetterode 303, 1273, 1681 1858 Onnes, De Boer & Coers 1761 N. Tetterode 304 1859 D.J. Mensing & Co. 1798 Onnes, De Boer & Coers 1762 N. Tetterode 1274 1860 Joh. Enschedé en Zonen 43, 229 N. Tetterode 305, 1262, 1275, 1518, 1621, 1682 1861 Joh. Enschedé en Zonen 218 Onnes, De Boer & Coers 1770, 1771

N. Tetterode 612, 1622 G.W. van der Wiel 1779, 1789, 1791 1862 C.M. van Bolhuis Hoitsema 1774 Onnes, De Boer & Coers 1763 N. Tetterode 1623 1863 Joh. Enschedé en Zonen 44, 230, 239 Onnes, De Boer & Coers 1764 N. Tetterode 306, 1683 1864 Onnes, De Boer & Coers 1765 N. Tetterode 307, 1276, 1304 G.W. van der Wiel 1780, 1792 1865 H.J. Droste 1846 Joh. Enschedé en Zonen 45, 46 Onnes, De Boer & Coers 1766 N. Tetterode 1277, 1278 G.W. van der Wiel 1793 G.W. van der Wiel & D.A. Thieme 1790 1866 Joh. Enschedé en Zonen 47 N. Tetterode 308, 1425, 1684 G.W. van der Wiel 1781, 1782 1867 Joh. Enschedé en Zonen 48, 83, 195 G.W. van der Wiel 1783, 1794 1868 Joh. Enschedé en Zonen 49 Onnes, De Boer & Coers 1767 N. Tetterode 309, 310, 675 1869 Joh. Enschedé en Zonen 50 N. Tetterode 311 G.W. van der Wiel 1784 1870 Joh. Enschedé en Zonen 51, 84, 231, 240 Onnes, De Boer & Coers 1768 N. Tetterode 312, 313, 1685, 1686, 1714 Van der Wiel & Co. 1785, 1795 1871 Joh. Enschedé en Zonen 188, 241 Van der Wiel & Co. 1786, 1787 1872 Joh. Enschedé en Zonen 52, 242 Onnes, De Boer & Coers 1769, 1772 N. Tetterode 1687 Van der Wiel & Co. 1796 1873 N. Tetterode 1519 D. Westendorp 1847 1874 Joh. Enschedé en Zonen 201, 219, 243 N. Tetterode 1688

chronological index 315

Van der Wiel & Hooijer 1788 1875 Joh. Enschedé en Zonen 244 N. Tetterode 1279, 1306 1876 Joh. Enschedé en Zonen 189 N. Tetterode 1307 1877 Joh. Enschedé en Zonen 53 N. Tetterode 314 1878 Joh. Enschedé en Zonen 190 1879 N. Tetterode 315 1880 N. Tetterode 316, 919, 1308, 1715 1882 Joh. Enschedé en Zonen 54 N. Tetterode 317, 318, 1280 1883 Joh. Enschedé en Zonen 55 N. Tetterode 1281, 1520, 1624, 1689 1884 Joh. Enschedé en Zonen 232 N. Tetterode 1521, 1690 1885 N. Tetterode 319, 520 1887 Joh. Enschedé en Zonen 207, 245, 246 N. Tetterode 1522 1888 Joh. Enschedé en Zonen 85, 247 N. Tetterode 1523 1889 Joh. Enschedé en Zonen 56 N. Tetterode 1524-26, 1691 1890 N. Tetterode 1527 1891 Joh. Enschedé en Zonen 56, 248 1892 Amsterdamsche Lettergieterij 320, 1726 Joh. Enschedé en Zonen 57, 249 1894 Amsterdamsche Lettergieterij 1309 Joh. Enschedé en Zonen 56, 58, 59 1895 Amsterdamsche Lettergieterij 1692, 1693 Joh. Enschedé en Zonen 56, 202, 251 1896 Joh. Enschedé en Zonen 60 1897 Joh. Enschedé en Zonen 56, 252 1898 Amsterdamsche Lettergieterij 321, 322, 1374

Joh. Enschedé en Zonen 61 A.C. Verhees 1799 1899 Amsterdamsche Lettergieterij 323, 324, 1694 Rotterdamsche Lettergieterij 1801 1900 Amsterdamsche Lettergieterij 1061, 1263 Joh. Enschedé en Zonen 253 Rotterdamsche Lettergieterij 1802 1901 Amsterdamsche Lettergieterij 1529 Joh. Enschedé en Zonen 62 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 325, 326, 393, 1107, 1528, 1625, 1727, 1728 Rotterdamsche Lettergieterij 1803 1902 Joh. Enschedé en Zonen 63, 254 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 1062 1903 Joh. Enschedé en Zonen 64, 65 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 327, 394, 1063, 1101, 1626, 1662, 1695, 1696 1904 Joh. Enschedé en Zonen 66, 208, 209 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 395, 889, 1064, 1310, 1627, 1628 1905 Joh. Enschedé en Zonen 255 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 328, 396, 566, 571-74, 653, 700, 701, 1065-67, 1126, 1264, 1282, 1375, 1426-28, 1629, 1697-1700 1906 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 545-48, 567, 575, 576, 654, 702-4, 724, 949, 1068, 1069, 1210-14, 1292, 1311-14, 1376-78, 1429-32, 1530, 1531 1907 Joh. Enschedé en Zonen 63, 196 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 329, 330, 397, 398, 549, 550, 568, 569, 613, 705-9, 721, 722, 725, 726, 821, 890, 1020, 1070-72, 1102, 1108, 1215, 1252, 1253, 1293, 1294, 1315-22, 1379-82, 1433, 1434, 1512-14, 1532-34, 1701, 1702 1908 Joh. Enschedé en Zonen 210, 220 H.J. Klaasesz 1848 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 570, 577, 710-12, 723, 727, 822, 1021, 1073-78, 1096, 1158-61, 1216-20, 1295, 1296, 1323-30, 1383-85, 1435-44, 1515, 153548, 1643, 1729 1909 Joh. Enschedé en Zonen 67, 68, 203, 216 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 399-401, 476, 551, 552, 578, 655, 713-16, 728, 823, 1022, 1060, 1079-82, 1103-5, 1109, 1162, 1163, 1221-24, 1283, 1284, 133136, 1386, 1445, 1446, 1549-56, 1664, 1703, 1730

316 chronological index

1910 Joh. Enschedé en Zonen 69, 86-8, 88a, 204, 221 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 331, 332, 402, 403, 717, 748-50, 865-68, 920, 921, 924-27, 995-97, 1023-26, 1097, 1164, 1165, 1225-27, 1285, 1297-99, 1337-39, 1387-90, 1447, 1448, 1557-65, 1630, 1644, 1704-8 1911 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 404, 405, 480, 481, 553, 579, 656, 657, 729, 730, 751, 752, 869, 922, 928, 929, 998, 1166-68, 1182, 1228, 1254, 1340-43, 1391, 1392, 1449-51, 1566-69, 1645, 1731, 1732 1912 Joh. Enschedé en Zonen 129, 160, 197, 222 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 482, 483, 554, 555, 658, 659, 731, 824-28, 930, 931, 999, 1000, 1027, 1169, 1183-87, 1229-31, 1286, 1344-47, 1393-97, 1452-57, 1570-75, 1665, 1666 Maatschappij voor Boekdrukkerij-Industrie Amsterdam 1804 1913 Joh. Enschedé en Zonen 198, 211, 233 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 487-90, 718, 829-31, 1110, 1122-24, 1170, 1188-91, 1232, 1233, 1348-50, 13981402, 1458-60, 1576-80, 1716 Maatschappij voor Boekdrukkerij-Industrie Amsterdam 1805, 1806 1914 Joh. Enschedé en Zonen 89 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 491, 492, 732, 753, 83239, 870-74, 881, 932, 1111, 1171, 1172, 1192, 1193, 1234-36, 1403-5, 1461, 1462, 1667, 1709, 1710 1915 Joh. Enschedé en Zonen 90, 91, 147, 148, 152, 200, 212 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 333, 484, 493, 556, 557, 660, 662, 719, 754, 840, 875, 882-84, 1173, 1174, 1194, 1195, 1237, 1351, 1406-8, 1463-67, 1516, 1581, 1631, 1668, 1669, 1711 1916 Joh. Enschedé en Zonen 161 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 334, 406, 558, 663, 664, 841, 842, 885, 933, 1001, 1083, 1084, 1112, 1125, 1468-75, 1582, 1583 Maatschappij voor Boekdrukkerij-Industrie Amsterdam 1809 1917 Joh. Enschedé en Zonen 92, 217 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 485, 494, 495, 559, 665, 720, 733, 755, 843-45, 876, 877, 886, 923, 1002, 1175, 1196, 1197, 1238-40, 1409-12, 1476-80, 158486 Drukkerij Levisson 1843 1918 H.B. IJdo 1778 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 407, 408, 666, 846, 878,

879, 887, 917, 918, 1003, 1176, 1198, 1241, 1242, 1413, 1414, 1481-85, 1587 1919 Joh. Enschedé en Zonen 93 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 409, 560, 799, 800, 847, 1004, 1113, 1177, 1199, 1243, 1486-90, 1588 1920 Joh. Enschedé en Zonen 223 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 335, 410, 596, 801, 848, 888, 1005, 1127-29, 1491, 1589 1921 Joh. Enschedé en Zonen 70, 191 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 734, 735, 802, 1098, 1130, 1131, 1200, 1201, 1352, 1353, 1492, 1590, 1632, 1633 Maatschappij voor Boekdrukkerij-Industrie Amsterdam 1807 1922 Joh. Enschedé en Zonen 71, 256, 257 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 411, 736, 803, 1053, 1054, 1099, 1132, 1133, 1202, 1244, 1493-97, 1591, 1592, 1634, 1712 Maatschappij voor Boekdrukkerij-Industrie Amsterdam 1808 1923 Joh. Enschedé en Zonen 153 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 412, 676-80, 737, 849, 1085, 1086, 1134, 1203, 1245, 1354-57, 1498, 1499, 1593-97 1924 Joh. Enschedé en Zonen 94, 113, 114, 130, 149, 154, 162, 174, 224, 225 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 336-39, 661, 667, 681, 738, 804, 813, 814, 911, 1100, 1135, 1136, 1204-6, 1358-61, 1500, 1635 1925 Joh. Enschedé en Zonen 72, 73, 95, 115, 131, 135, 136, 150, 163, 164, 175, 193, 205, 226, 258 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 340, 413, 614, 668-71, 682-84, 815-18, 850, 861-63, 880, 912, 913, 1028, 1055, 1137, 1207, 1208, 1255, 1287, 1362-64, 141517, 1598-1602 A.C. Verhees 1800 1926 Joh. Enschedé en Zonen 96, 116, 132, 137, 172, 199, 234, 259, 260 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 500-2, 561-63, 615-17, 672-74, 685-94, 739, 759, 760, 762, 819, 864, 914, 915, 986-91, 1006, 1138, 1178, 1209, 1265, 1288, 1300, 1501-3, 1603-5, 1636, 1646 1927 Joh. Enschedé en Zonen 97, 138-40, 261 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 341, 414, 415, 503, 761, 763-66, 790-93, 805, 806, 810-12, 820, 853, 916, 992, 993, 1152, 1504, 1637, 1638

chronological index 317

1928 Joh. Enschedé en Zonen 106, 141, 155, 156, 262 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 416-18, 521, 695, 696, 794, 910, 950, 1007, 1029, 1030, 1087, 1088, 1106, 1153-56, 1365, 1505, 1713 1929 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 419-21, 536-38, 1031, 1366, 1367, 1418, 1639, 1647, 1648 1930 Joh. Enschedé en Zonen 74, 107 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 422, 795, 796, 807, 856, 951-55, 994, 1114, 1157, 1179-81, 1419 1931 Joh. Enschedé en Zonen 75, 98 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 423, 424, 564, 767, 797, 854, 944, 956-63, 1368, 1369, 1606, 1649, 1650 1932 Joh. Enschedé en Zonen 76, 142, 263, 264 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 342, 425-27, 509-12, 522, 539, 540, 798, 964-66, 1008, 1120, 1370, 1517, 1607 1933 Joh. Enschedé en Zonen 110, 122, 173 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 428-30, 513, 514, 967-69, 1266 1934 Joh. Enschedé en Zonen 118 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 431, 432, 622, 623, 970 1935 Joh. Enschedé en Zonen 111, 119, 120, 125, 126, 143, 144, 158, 159, 166, 181, 182, 213 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 343, 515, 516, 624-27, 971, 972, 1640 1936 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 541, 542, 618-21, 628-43, 973-80, 1267, 1651 1937 Joh. Enschedé en Zonen 165 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 433-35, 471, 644, 645, 756, 757, 981, 1652, 1653 1938 Joh. Enschedé en Zonen 121, 168 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 344, 472, 504, 505, 517, 518, 646, 857, 897, 1037, 1246, 1256, 1608, 1670 Liberty 1849 1939 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 436-40, 543, 647, 648, 697, 768, 787, 808, 851, 858, 898-900, 982-84, 1032, 1089, 1121, 1289, 1506, 1609, 1610 Liberty 1850 1940 Joh. Enschedé en Zonen 133, 145, 151, 157, 169, 214, 215 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 345, 441, 442, 473, 506,

523-25, 743, 744, 758, 788, 852, 859, 901-8, 111517, 1507-9, 1611, 1654, 1671, 1717 1941 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 474, 526-28, 649, 698, 745, 769, 770, 789, 909, 1118, 1119, 1257, 1655 1942 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 519, 650, 746, 747 1943 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 1656 1945 Joh. Enschedé en Zonen 170 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 1510 1946 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 346, 1139, 1140 1947 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 347-50, 771, 1612, 1613, 1657 1948 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 443, 445, 446, 529, 597, 1090, 1091, 1141, 1301, 1614 1949 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 475, 507, 508, 530, 531, 544, 580, 772, 985, 1142-45, 1258, 1420, 1658 1950 Joh. Enschedé en Zonen 206 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 447, 532-34, 598, 599, 651, 773-75, 860, 1009, 1010, 1092, 1421, 1422, 1511, 1615 1951 Joh. Enschedé en Zonen 77 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 351-55, 448, 600-5, 699, 809, 1056-58, 1247, 1371, 1372, 1616-18, 1672, 1718-20 1952 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 740, 776, 891, 892, 1146, 1248, 1249, 1260, 1302, 1659, 1660 1953 Joh. Enschedé en Zonen 78, 79 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 356-59, 449, 535, 606, 652, 741, 742, 1059, 1721 1954 Joh. Enschedé en Zonen 123 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 450, 451, 607, 777, 103335, 1147-49, 1373, 1673, 1722 1955 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 360, 452-54, 496, 608, 609, 945, 1150, 1290, 1423, 1424 1956 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 361, 581-89, 610, 611, 778, 779, 893, 894, 946, 947 1957 Joh. Enschedé en Zonen 177-79 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 362-64, 455, 456, 590, 591, 780, 1093, 1094, 1151, 1641, 1674-76

318 chronological index

1958 Joh. Enschedé en Zonen 146 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 365-68, 477, 478, 497, 934, 1250, 1251, 1290a Liberty 1851 1959 Joh. Enschedé en Zonen 80, 109 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 1268, 1303, 1723 1960 Joh. Enschedé en Zonen 124, 183 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 369, 370, 457-60, 498, 592, 781, 782, 1011, 1038, 1039, 1095, 1261, 1291 1961 Chris Brand 1811 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 371, 372, 461, 479, 783, 935, 936, 1012, 1013, 1040, 1724, 1725 1962 Joh. Enschedé en Zonen 171 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 373-75, 462, 499, 784, 785, 1014, 1015, 1036, 1041-44, 1661 1963 Joh. Enschedé en Zonen 108 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 463, 593, 937, 938, 948, 1045, 1046 1964 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 376, 377, 464, 565, 786, 939, 1016, 1047, 1677 1965 Joh. Enschedé en Zonen 99, 127, 128, 176 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 378, 465-68, 595, 1017, 1018, 1048, 1049, 1642 1966 Joh. Enschedé en Zonen 112 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 379, 380, 469, 486, 855, 940, 1050, 1051 1967 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 594, 941, 1052, 1678 1968 Joh. Enschedé en Zonen 81, 167 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 381, 382, 942, 943 1969 Joh. Enschedé en Zonen 117 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 895, 1679 1970 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 383, 384, 470, 1680

1972 Joh. Enschedé en Zonen 100-3, 134, 187 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 1019 1973 Joh. Enschedé en Zonen 104, 105 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 385 1975 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 386-88, 896 J.H. Moesman 1810 1982 Joh. Enschedé en Zonen 82, 184, 185 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 389 1985 G.J. Randoe 1852 1987 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 390 Gerard Unger 1813 1990 FontShop 1816 1991 Chris Brand 1812 The Enschedé Font Foundry 1836 1992 Dutch Type Library 1833 The Enschedé Font Foundry 1835 FontShop 1817 Peter Verheul 1837 1993 Melle Broeksma 1839 Dutch Type Library 1822-27 FontShop 1818-20 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 391 Gerard Unger 1814 Peter Verheul 1838 1994 Dutch Type Library 1828, 1829, 1834 FontShop 1821 Mark van Wageningen 1840 1995 Dutch Type Library 1830-32 Lettergieterij ‘Amsterdam’ 392 Gerard Unger 1815 1997 The Enschedé Font Foundry 1835a, 1835b

index to type designers 319

Index to type designers This list includes twentieth-century designers who have either made type for Dutch foundries or issued specimens of their own work. In general it refers only to specimens of individual types and does not include reworkings of older designs. Bloemsma, Evert (b. 1958) Balance 1818 Blokland, Frank E. (b. 1959) Documenta 1823, 1829 dtl Haarlemmer 1831 Blokland, Erik van (b. 1967) Kosmik 1820 Brand, Chris (b. 1921) Albertina 1811 Veerle uncialis 1812 Broeksma, Melle (b. 1968) Levanah 1839 Collette, G., & J. Dufour Indépendant 856 Daniëls, Gerard (b. 1966) Elzevir 1827, 1828, 1834 Does, Bram de (b. 1934) Lexicon 1835b Trinité 184, 185 Dooijes, Dick (b. 1909) Bronletter 544, 1659 Contura 595 Lectura 895, 896, 1679 Mercator 934-43 Missaal, see Bronletter Rondo, see Stefan Schlesinger Techiyah Hebrew 1289 Dufour, J. See G. Collette & J. Dufour Friedlaender, Henri (1904–1996) Hadassah 1290a, 1291 Fuchs, Andrea (b. 1966), & Fred Smeijers (b. 1961) dtl Nobel 1824, 1825 Groot, Luc(as) de (b. 1963) Thesis 1821 Hartz, S.L. (1912–1995) Emergo 123, 124 Panture 104 Kossmann-Markus, Jeannette (b. 1923) Columbia, smalvet 592 Krijger, Henk (1914–1979) Rafﬁa initialen 1302, 1303 Krimpen, J. van (1892–1958) Antigone 106 Cancelleresca Bastarda, see Romulus

Haarlemmer, see Frank E. Blokland Lutetia 135-45 Open Kapitalen 155-57 Romanée 166, 167, 1836 Romulus 168-71 Spectrum 177-79 Majoor, Martin (b. 1960) Scala Sans 1819 McKay, Walter H. (1898–1956) Columbia 580-94, 1658 Mendoza y Almeida, José (b. 1926) Pascal 1011-19 Moesman, J.H. (1909–1988) Petronius 1810 Overbeek, A. (1905–1969) Studio 1139-51 Flambard, see Studio Reiner, Imre (1900–1987) Reiner Script 1056-59 Roos, S.H. de (1877–1962) Bilderdijk-initialen 1295, 1296 De Roos Romein 597-611, 1656 Egmont 622-52, 1650 Ella-Cursief 662-68 Erasmus Mediæval 676-99 Grotius, see Erasmus Mediæval Hollandse Mediæval 824-52, 1645 Libra 897-909, 1653 Meidoorn 1852 Nieuw Javaansch 1283-86, 1643 Nobel 951-85, 1648, see also Andrea Fuchs & Fred Smeijers Simplex 1115-19 Salter, George (1897–1967) Flex 756-58, 1651 Schlesinger, Stefan (1896–1944) Figaro, 743-47 Hidalgo, see Figaro Rondo 1090-94, 1655, completed by Dick Dooijes Scholten, Dirk (1890–1940) Nassau 149, 150 Schulze, Arthur Schaduw-Kapitalen 1098-1100 Smeijers, Fred (b. 1961) Quadraat 1817 Renard 1835a See also Andrea Fuchs & Fred Smeijers Smit, L.H.D. (1917–1986) Amazone 477-79 Promotor 1038-52 Orator, see Promotor

320 index to type designers

Tschichold, Jan (1902–1974) Transito 1179-81 Unger, Gerard (b. 1942) Argo 1822 Gulliver 1814, 1815 Markeur 104 Swift 1813

Veldheer, J.G. (1866–1954) Moderne initialen 67 Verheul, Peter (b. 1965) Newberlin 1837, 1838 Vossen, André van der (1893–1963) Houtsneeletter 131-34 Wageningen, Mark van (b. 1969) Stavba 1840

printers / provenance 321

Printers The following index of printers omits specimens printed in-house by the foundries that issued them. Enschedé, for example, printed all of their own specimens, and Typefoundry Amsterdam printed most of theirs after 1903. Asperen van der Velde, Gebr. Van 1519 Binger & Co. 1518 Binger, Gebr. 1623 Binger, M.H. (& Zonen) 301, 302 Bosch, L.E. (& Zoon) 1738, 1739 Brill, E.J. 1279, 1285 Bussy, J.H. de 1728 Coers, J.J. 1768, 1769 Es, Gebr. van 1682 Garde, van de 1829, 1835 Grützmacher 1821 Jong, Jan de 1828, 1835a, 1835b, 1838 Leiter-Nypels 806 Loman, J.C. (Jr.) 307 Lourens Coster 1662

Meijer’s boeken handelsdrukkerij 906 Mercuur 1521 Metzler & Basting 304, 305, 1739, 1740 Nederlandsche Stoomdrukkerij 1688 Oomkens, Alle van der Veen 1763-1765, 1767, 1768 Oomkens, Jan (ii) 1743 Oomkens, Jan (iii) 1760 Portielje, M.J. 320 (ill.) Robijns & Co. 1799 Rossum, Van 1813, 1816 Ruijgrok, Bernard 1813 Senefelder 1630 Sijthoff, A.W. 1274-1276 Spin, C.A. 1736-1740 Spin, C.A. (& Zoon) 304, 306, 307, 1278, 1307, 1522, 1681, 1683, 1738-1740 Stolk, Rob 1839 Thieme, G.J. 1764-1766 Vada 431 Wijt & Zonen, M. 299, 301, 302, 1270-1272

Provenance (selective) The following owners are recorded in manuscript notes, book-plates, etc., in the specimens themselves. For specimens issued after 1850, the recording of such information has been left to the discretion of the cataloguer. No attempt has been made to determine the provenance of specimens on the basis of bindings, auction records, etc. Boon 3 Bührmann, G.H. 1612 Deberny & Peignot 6-7 Fleischman, Joan Michael 2 Gemeente Archief Amsterdam 16-17, 21, 24 Groot, E.J. de 321

Hooft, G.B. ’t 85, 303, 306, 308, 323 Le Blansch, C. 27 Le Blansch, H. 27 Ledeboer, Adrianus Marinus 4 Loebenberg, L. 27 Muller, Frederik 10 Museum van Kunst-Nijverheid, Haarlem 202, 252 Portielje, G.J. 56 Roos, S.H. de 1280 Suringar, G.T.N. 38, 271, 278, 281 Verrijn Stuart, Th.J. 334 Weijer, P.W. van de 85 Wijnperle, B. 322

322 binders / watermarks

Binders (selective) The following binders are documented in colophons, binders’ tickets, stamped names, etc. The indexing of such binders has been left to the discretion of the cataloguer. No attempt has been made to identify binders not documented in the specimen or on its binding.

Brandt, J. (& Zoon), Amsterdam 70-71 Paap, R.W., Arnhem 1766 Phoenix, Amsterdam 1839 Regeer, H.J., Rotterdam 299 Stokkink & van Lith, Amsterdam 1285 Wöhrmann, C.H.Fr. (& Zonen), Zutphen 1848

Watermarks (largely restricted to items before 1850) In the descriptions of watermarks recorded here, an equal sign (=) is used to indicate marks in the centre of each half sheet,* with a dash (–) indicating no mark in one half. Most of the other marks are along the edge of the sheet. A few descriptions have been, of necessity, based on less than a whole a sheet. In the case of papers recorded as having no watermark, this means that a few may have a watermark in another part of the sheet, in which cases their catalogue numbers are given in parentheses. The catalogue entries themselves often provide more details of the position of the mark in the sheet and other matters. On rare occasions, they may also indicate whether the sheet is described from the mould or the felt side. Twin watermarks are not generally distinguished, however, and with a pair of twin moulds, the paper from one may read from the felt side and the other from the mould side. Watermarks are therefore generally described from the side from which they read correctly. The catalogue entries include descriptions of the paper up to 1850, and after that date at the discretion of the cataloguer (nearly all items after 1850 use unwatermarked wove paper). No attempt has been made to distinguish different watermarks having the same description. A description therefore represents a single paper stock made from a pair of ‘twin’ moulds in many cases, but more than one paper stock in others. The size of the sheet is often difﬁcult to determine, since most of the specimens have been trimmed, and since some Dutch paper sizes (notably Klein Mediaan and Post) are so close as to be difﬁcult to distinguish. The indications of sheet size should therefore be regarded as tentative. It should be noted that most of the paper in

specimens up to 1810 is laid, and made in France (sometimes for Dutch paper factors). The catalogue contains no specimens from the period 1810 to 1824. From 1824 to ca. 1835, most of the paper is wove, and made in the Netherlands. After ca. 1835 it is mostly wove with no watermark. * In one case recording shadow watermarks, it is difficult to know whether the marks are in two quarter sheets or in two halves of a half-size sheet.

Laid paper 1743?: ‘IV’ = fleur-de-lis on a crowned shield (Mediaan) 7 1748: ‘IV’ = fleur-de-lis on a crowned shield (Klein Mediaan) 8 1748: ‘C & I Honig’ = [...] (Klein Mediaan) 8 1757: ‘P Thomas|Fin Angoumois’ = fleur-de-lis on a crowned shield (Groot Post) 9 1767: ‘IV’ = fleur-de-lis on a crowned shield|‘4’|‘W Veenhuysen’ (Klein Mediaan) 2 1768: ‘B BRUN|FIN|DANGOUMOIS’ = head (Klein Mediaan) 10, 10a 1768–1769?: ‘P TOMAS|FIN|DANGOUMOIS’ = head (Klein Mediaan) 10, 10a, 235 1769: ‘P THOMAS|FIN|DANGOUMOIS’ = crowned shield with bend (Klein Mediaan) 10, 10a ca. 1769: ‘IV’ = fleur-de-lis on a crowned shield|‘W Veenhuijsen’ (Klein Mediaan) 3 1773: ‘B Brun|fin dangoumois’ = grapes (Klein Mediaan) 11 1781: fleur-de-lis on a crowned shield|‘4’|‘WR’ = ? [unclear] (Klein Mediaan) 282 1781?: fleur-de-lis on a crowned shield|‘4’|‘WR’ = ‘Giii[?]R’ (Klein Mediaan) 283

watermarks 323

1784: ‘IV’ = fleur-de-lis on a crowned shield|crossbow (Klein Mediaan) 4 1784: ‘IV’ = fleur-de-lis on a crowned shield|‘4’|‘WR’ (Klein Mediaan) 4 ca. 1792: [script:] ‘f Dangme|B Sazerac Deforge’ = head (Klein Mediaan) 5 1793 (in interleaving): Maid of Dortrecht (‘Pro Patria’)|‘IL’ = crowned ‘RG’|branches, in a circle (Schrijf) 1844 1804–ca. 1805: grapes = – (Klein Mediaan) 285, 286? 1804–ca. 1805: ‘D & B|F Dangoumois’ = fleur-delis|head (Klein Mediaan) 285, 286 1804–ca. 1805 (in paste-downs): ‘Adriaan Rogge’ 285, 286 ca. 1805: ‘J Sarade|F DAngoumois ’ = head|‘D & B’ (Klein Mediaan) 265 1806: ‘D & B|F DAngoumois’ = fleur-de-lis (Klein Mediaan) 12 ca. 1809: ‘P Tomas|Fin|[DAngoumois]’ = [...] (Klein Mediaan) 14 ca. 1809: crown (from Amsterdam coat-of-arms?) = [...] (Schrijf ?) 13 ca. 1810?: ‘I Honig|& Zonen’ = lion in crowned circle, with orange tree above crown (‘VRIHEIT|PRO PATRIA EIUSQUE LIBERTATE’) (Klein Mediaan) 265 1824: ‘C & I Honig’ (Groot Mediaan) 15a 1831: ‘De Erven D. Blauw’ = ‘e xX d|b’ on shield (Klein Mediaan) 266 1847: – = fleur-de-lis (Klein Mediaan) 276 1847: ‘C & I Honig’ = horn on crowned shield|beehive|‘C & I Honig’ (Klein Mediaan) 276 1857: ‘Lacroix Frères’ (Klein Mediaan) 1681 1859: [script:] ‘S Benedictus’ = Maid of Dortrecht (‘Pro Patria’) (Schrijf ) 1798 ca. 1864?: lion in crowned circle (‘Pro Patria|Eendragt maakt magt’) 1304 1867: ‘G’ and ‘1857’ (Dubbel-Schrijf ) 83 ca. 1920: ‘Pannekoek’ and ‘LA’ 801 1925?: bull’s head and [lombardic capitals:] ‘Van Gelder Zonen’ 1028 no watermark 1687: (Bijenkorf) (1) 1741: (Mediaan) (6) 1748: (Klein Mediaan) (8) 1755: (Klein Mediaan) 1842 1781: (Klein Mediaan) (284) ca. 1805: (Klein Mediaan) 286 1825: (Klein Mediaan) 17 1830: (Klein Mediaan) 19 ca. 1833: (Klein Mediaan) (21) 1838: (Klein Mediaan) 287 1838?: (Klein Mediaan) (294) 1874: (Imperiaal) 243

1883: (Klein Mediaan) (1281)

Wove paper ca. 1792: ‘J Whatman’ (Klein Mediaan) 5 1816–ca. 1832: ‘J Kool & Co’ (Klein Mediaan) 15, 16, 18a, 20 1824: [script:] ‘Jan Kool & Co [heart]’ (Groot Mediaan) 15a 1825–ca. 1837: [script:] ‘Hennessy hulpe’ (Klein Mediaan) 17, 17a, 19, 23, 24 1825?–1826: ‘Hennessy’ (Klein Median) 17a, 18 ‘1838’ (actually Paris 1829): ‘KE’ (Main or Cloche) 269 1831: ‘J Honig & Zoonen’ (Bijenkorf ) 267 1836: [...] & head|‘[...]Y’ in sun|‘[Van Ge]lder’ (Klein Mediaan) 23 1838: crowned ‘W’ in sun|‘Van Gelder’ (Klein Mediaan) 287 1838: ‘J Whatman|Turkey Mill|1831’ (Klein Mediaan) 287 1838: shadow watermark: portrait in wreath|‘WILLEM I.|Koning der Nederlanden’ = coat of arms, all above ‘VG’ (Klein Mediaan) 287 1838: ‘N. Pannekoek’ (Klein Mediaan) 287 1838–1840: ‘J Whatman’ (Klein Mediaan) 287, 288 1930–1931: ‘PANNEKOEK [fortune] HOLLAND’ (Klein Mediaan) 74-75 no watermark (‘?’ and ‘ca.’ have here been omitted from dates) 1816: (Klein Mediaan) 15 1831: (Bijenkorf ) 267 1835: (Klein Mediaan) (22) 1837: (Bijenkorf ) (280) 1838: (Klein Mediaan) (25), 268, 270, (277), (287) (Post) 270 1839: (Klein Mediaan) (295) 1839: (Mediaan) 1733 1840: (Klein Mediaan) 26, 271, 288, (296) (Mediaan) 1734 1841: (Klein Mediaan) 289, 290, (1741) (Post) 278, (281) (Imperiaal) 27, 272, 273 1842: (Klein Mediaan) 28, 274, 292, 293 1843: (Groot Mediaan) 1736 (Groot Post) 1735 (Royaal) 1743 1844: (Klein Mediaan) 29 (Groot Mediaan) (297) 1845: (Klein Mediaan) 30 (Groot Mediaan) 1737 1846: (Klein Mediaan) 31, (32), (298)

324 printer’s codes

1847: 1849: 1850:

1851: 1859:

(Post) 275, (1755), (1756), (1757) (Royaal) 1774 (Imperiaal) 1744 (Klein Mediaan) 33, 34, 35 (Post) 1738, 1739, 1740 (Imperiaal) 1745, (1746), (1759) (Schrijf) 1775 (Post) 36, 36a, (1758) (Mediaan) (1742) (Imperiaal) 36a, 1747 (Schrijf) 1776 (Schrijf) 1798

Miscellaneous different kinds of paper in different copies: 5? (perhaps different printings), 17, 173, 276, 386, 682, 845, 1062 different kinds of paper within one copy: 4, 8, 10, 10a, 17, 17a, 19, 188-190, 267, 285-289, 316, 1556, 1798 chainlines running in the ‘wrong’ direction, i.e. double-size sheets or double (side by side) moulds: 8, 83 coloured paper: 188-190, 241-242, 1179, 1594, 1681 clay-coated paper 1272

Printer’s codes Many small pieces of ephemera printed in various countries from the early twentieth century to at least the nineteen-sixties, contain printed codes apparently giving information about their production. Such a code is printed in small type, usually in an inconspicuous place. There seems to be no published study of such codes. They appear to uniquely identify a particular printing, making them especially useful for distinguishing reprints from standing type. In the present catalogue, only seven appear in Enschedé specimens, the rest appearing in specimens of Typefoundry Amsterdam (these were the only two major Dutch foundries during this period). The meanings of the various elements in the code are not always clear. A few of the earlier ones appear to be simply an exact date (day month and year), so the list below includes any such printed dates (just what constitutes a ‘code’ becomes a bit fuzzy in these cases). Most appear to give at least a month, in addition to the year, but numbers larger than twelve occasionally occur in a position that in other cases appears to be the month. They appear to indicate the date of printing, rather than issue, so items bearing a code from December of one year may have been issued in the following year. Some also clearly give the size of the edition, either in full, or as the number of thousands. Some may also contain a printer’s job number. Beginning in November 1940, soon after the German occupation of the Netherlands, the authorities installed by the Nazis attempted to control the distribution of what little paper was available. All printing they cleared had to bear a

printed identiﬁcation code, the so-called K number.* This code is not speciﬁc to the printed item, but can help to assign undated type specimens to the period ca. 1941–42 (no specimens are likely to have been produced in the last years of the occupation). Three Typefoundry Amsterdam specimens in the present catalogue contain the code ‘K 103’ (cat.nrs. 527, 747, 770). * See Lisette Lewin, Het clandestiene boek 1940–1945, Amsterdam 1983, and for the regulations relating to paper also Henk Voorn, ‘Papier in den Oorlog’, 187 page typescript, Amsterdam 1946 (copy at the Royal Library, The Hague, with a six page appendix on the period 1945 to 1950).

Enschedé 1-11-’23 1-’25-1000 1-3-’25 1-4-’26 1-7-’26 1-7-’27 15-10-’28

257a 72 258 260 259 261 262

Typefoundry Amsterdam 1-4-’10 1-12-’10 3000-’15 750-1-’22 4500-11-’23

1706 1708 1711 1712 1594

concordance with ‘typefoundries’ 325

2000-9-’24 4000-11-’25 250-4-26 500-9-’28 2000-9-’30 1-12-’38 2800-1-’39 52.03.185.1 53.02.005.153.02.006.453.02.007.153.02.466.453.07.101.053.10.101.053.11.001.153.11.101.053.12.101.054.10.101.054.12.101.054.15.101.055.4.01.1.255.7.00.0.155.12.5.7.1-

338 1599 1006 1713 1419 897 1609 1146 359 357 358 356 652 449 742 741 535 1373 451 1033 945 360 452

55.15.10.1.056.1.01.1.456.1.04.1.356.2.00.0.156.2.10.1.056.3.10.1.0.56.06.02.1.256.11.01.1.256.11.04.1.356.12.24.6.456.13.24.6.457.11.00.0.157.23.01.1.257.23.51.1.1058.2.03.1.358.2.04.1.358.4.10.1.0 58.4.37.1.2 58.5.00.0.1 58.33.1.159.1.10.1.015000-’62 1962-2650

1150 894 893 611 610 361 778 589 588 585 582 591 362 363 366 367 1250 1251 477 368 1303 462 375

Concordance with ‘Typefoundries’ Lotte Hellinga’s ‘List of type-specimens’ in Charles Enschedé, Typefoundries in the Netherlands, translated and revised by Harry Carter, Haarlem 1978, gives reference numbers for all specimens it describes. For specimens in that list that also appear in the present catalogue, the table below gives Hellinga’s numbers followed by the catalogue numbers. Catalogue numbers in parentheses are photocopies only. The Hellinga list records copies of four specimens in the Amsterdam University Library and the Library of the Book Trade Association that do not appear in the present catalogue: Typefoundries 67, the Dutch issue of Typefoundries 80 (instead of the French issue recorded here, cat.nr. 8), a second copy of Typefoundries 94, and the French issue of Typefoundries 100 (in addition to the Dutch issue recorded here, cat. no. 9). As far as we can determine, these four copies are ghosts in the Hellinga list. The Hellinga list also records copies of Typefoundries 114 and 129 in the library of the Federatie der Werkgeversorganisatiën in het Boekdrukkersbedrijf. Although the bulk of this library was acquired by the University Library in

1974, these two specimens were not included, and were later sold privately.* * In 1993 they were in the stock of the antiquarian bookseller Bubb Kuyer; Typefoundries 129 is now in posession of Jan Tholenaar.

55 64 65 67 70 72 74 75 78 80 82 83 84 85 87 88 90

(1841) (1841) (1841) (1841) 6 7, (1841) (1841) (1841) (1841) 8 (1841) (1841) (1841) (1841) (1841) (1841) (1841)

326 concordance with â&#x20AC;&#x2DC;typefoundriesâ&#x20AC;&#x2122;

93 94 95 96 98 100 102 103 105 106 111 114 115 117

(1841) 1842, (1841) (1841) (1841) (1841) 9 (1841) (1841) (1841) (1841) 2 10, 10a, 235 3 (1841)

119 122 128 129 132 139 144 145 146 147 149 150 152 153

11 (1841) (1841) 282-284 4 5 265 285 12 17-18 276 83 88 93

index of types 327

Index of types Individual specimens Aigrette 436, 471-75 Albertina 1811 Aldine 476 Amazone 477-79 Amstel 480-85 Amsterdam 486 Annonce 487-99 Antieken 94, 129, 130, 1210-51 Antigone 106 Argo 1822 Ariadne 500-03 Arsis 439, 449, 504-08 AstrĂŠe 107 Atlas 509-19, 1649 Balance 1818 Baskerville 100, 108 Bavo 109 Berthold Grotesk 1648 Bilderdijk-initialen 1295, 1296 Bodoni 100, 110-112, 521-35 Bradford 113 Breede grotesque 129 Bristol/Carlton/Savoy 536-43 Bronletter 544, 595, 1718 Cancelleresca Bastarda 168 Carlton 536-41, 543 Caslon 69, 114-16 Century Schoolbook 117 Cheltenham 401, 404, 417, 419, 421, 545-64, 1628 Cheops 118-21 Choc 565 Circulaire initialen 1646 Clio 566-70 Columbia (1905) 571-79, 1629 Columbia (McKay) 580-94, 1658 Compacte letters 122 Compresse Etienne 700-20 Contura 595 Coster-initialen 200 Das Antieke 596 De Roos Romein 597-611, 1656, 1720, 1721, 1723 Dessendiaan no. 21 612 Diamant no. 52 613 Diana 614-17 Documenta 1823, 1829 Duplex 618, 619

Effect 620, 621 Egmont 622-52, 1650 Egyptienne (verlengde) 653-55 Electa 656-61 Ella Cursief/Handels Cursief 662-74 Elzevier 33 Elzevir 1827, 1828 Emergo 123, 124 Engelse romein 675 Erasmus Mediaeval/Grotius 676-99 Etienne (compresse) 700-20 Etienne (moderne) 721 Eureka 722, 723 Excelsior 724-42 Falstaff 125, 126 Figaro 743-47 Firenze 748-55 Flambard 1147-50 Flex 756-58, 1651 Fortuna 759-61 Garamont 762-86 Gill Sans 101, 127, 128 Globe 787-89 Gracia 790-98 Gravure 799-809 Grotesque (breede) 129 Grotesque (verlengde) 130 Grotius 685, 686, 688-99 Gulliver 1814, 1815 Haarlemmer 1831 Hadassah 1290a, 1291 Halfvette mediaeval 920-23 Handels Cursief 669-74 Hercules 810-12 Hermes 813-20 Hidalgo 743-47 Hilda 821-23 Hollandse Mediaeval 824-52, 1645 Houtsneeletter 131-34 Ideaal 853, 854 Impact 855 IndĂŠpendant 856 Iris 439, 449, 857-60 Juno 422, 861-64 Kaart Antieke 865-80 Kaart Gothiek 881-88

328 index of types

Kloosterschrift 889, 890 Kosmik 1820

Promotor/Orator 1038-52 Quadraat 1817

Lasso 891-94 Lectura 895, 896, 1679 Levanah 1839 Lexicon 1835a Libra 897-909, 1653, 1717 Luna 418, 910 Lutetia 135-45 Lux Antieke 911-16, 1156 Marina 146 Markeur 104 Mediaeval 147 Mediaeval Egyptienne 917, 918 Mediaeval Egyptisch 148 Mediaeval serie 9 919, 921 Mediaeval (halfvette) 920-23 Mediaeval (moderne) 1628 Meidoorn 1852 Mercado 924-33, 1644 Mercator 934-43, 1250, 1251 Métro 944 Milo 1654 Missaal 544, 595, 1718 Mistral 945-48 Moderne Elzevier 545-48, 550, 1628 Moderne Etienne 721 Moderne mediaeval 1628 Nassau 149, 150 Nassau Mediaeval 949 Nederduits 151 Nero 418, 950 Newberlin 1837, 1838 Nobel 951-85, 1648, 1824, 1825 Olga 152-54 Open Cursief 417, 419, 421, 986-94 Open Kapitalen (Enschedé) 155-157 Open Kapitalen (Lettergieterij ‘Amsterdam’) 1087, 1088 Orator 1041, 1042, 1046, 1048 Oud-Hollands 995-1010 Panture 104 Pascal 1011-19 Perpetua 158, 159 Petronius 1810 Plantijn 1020-32 Plantijn Mediaeval 1028 Polka 1033-36 Post Antiqua 1037

Raffia 1302, 1303, 1660 Reclame kapitalen 1053-55 Reiner Script 1056-59, 1719, 1722 Renaissance 1060 Renard 1835b Romaans 160-65, 401, 404, 1061-89, 1287 Romanée 166, 167 Romulus 168-71 Rondo 1090-94, 1655 Royal 1095 Royal antieke 1096, 1097, 1438 Savoy 541-43 Scala Sans 1819 Schaduw Kapitalen 1098-1100 Schoefferletter 172 School Mediaeval 1101-05 Schrijfletter (smalle vette) 1106 Schrijfmachineletter 1107-13 Scriba 173 Select 422, 1114, 1647 Simplex 1115-19 Sirene 1120, 1121 Smalle Reclame 1122-25 Smalle vette schrijfletter 1106 Sonja 174, 175 Sparta 1126 Spartan 176 Spectrum 177-79 Stavba 1840 Stilo 1127-38 Studio/Flambard 1139-51 Succes 1152-57 Swift 1813 Text letter (Engels) 18a Thesis 1821 Tiffany 407-10, 412, 1158-78 Times New Roman 101, 181-83 Transito 1179-81, 1652 Trinité 184, 185 Unger-Fraktur 88, 88a Univers 187 Veerle uncialis 1812 Verlengde egyptienne 653-55 Verlengde grotesque 130 Visite 405, 407-10, 412, 436, 1182-1209

index of types 329

General categories Apparatuur (equipment) 19, 73, 245, 255, 266, 431, 1691, 1805, 1842, 1844, 1845 Biljetletter (poster type) 188-91, 244, 331, 520, 1225, 1252-58, 1733, 1734 Binderijmateriaal (type for bookbinders) 17a, 272, 1259-61, 1685, 1735 Cijfers en tekens (numeric figures and miscellaneous signs) 193, 612, 958, 1262-68 Exoten (non-latin types) 1, 15a, 22, 195-99, 1269-91, 1643, 1657, 1810, 1843 Initialen (initials) 200, 606, 608, 834, 835, 846, 12921303, 1386, 1660 Lijnen (rules, braces, etc.) 191, 201-06, 208, 1141, 1304-73 Ontwerpen/werktekeningen (designs/ drawings) 1643-61 Ornamenten (flowers, border units, etc.) 26, 60-62, 200, 207-16, 273, 402, 427, 460, 798, 807, 809, 1028, 1310, 1374-1424, 1451, 1454, 1506, 1786 Presentatie (pr material) 1662-80, 1809 Prijscouranten (price lists) 57, 66, 68, 85, 91, 160, 161, 188, 191, 196, 198, 202, 216, 217, 235-64, 271, 280, 281, 284, 288, 290, 294-300, 328, 329, 331, 332, 338, 342, 394, 395, 548, 549, 801, 1252, 1254,

1280, 1285, 1310, 1681-1713, 1741, 1742, 1745, 1747, 1759, 1761, 1766, 1770-72, 1791-96, 1806, 1808, 1846, 1847 Randen (borders and corners not included under ďŹ&#x201A;owers) 191, 200, 201, 204, 206, 208, 216, 217, 411, 425, 460, 809, 846, 870, 1064, 1310, 1371, 1373, 1379, 1394, 1410, 1425-1511, 1593, 1594, 1599, 1614 Stempels (metal or rubber stamps) 1690, 1692, 1714, 1715 Titelkapitalen (titling capitals) 159, 451, 620, 621, 874, 877, 880, 954, 956, 968-71, 983, 1098-1100, 1153-55, 1210, 1215, 1216, 1219, 1220, 1223, 1229, 1512-17, 1753 Toepassingen (examples of type in use) 1716-25, 1829 Varia (miscellanea) 196, 227-34, 277-79, 287, 1619-42, 1700, 1755-58, 1789, 1790, 1833, 1834, 1836 Veilingcatalogi (auction catalogue) 266, 275, 276, 1760, 1774, 1842-45 Vignetten (vignettes) 16, 21, 32, 191, 217-26, 291, 292, 460, 1386, 1394, 1405, 1406, 1408, 1469, 1478-80, 1487, 1488, 1502, 1504, 1505, 1509, 15181618, 1773, 1799, 1800 Zakelijk (business matters) 1726-32

330 title index

Title index 12 brievenhoofden voor handel en industrie 644 12de soort syst. ornamenten 1786 1e Supplement op de letterproef 323, 325 2 klassieke schrijfletterseries 740 2 letters voor dezen tijd 418 4 letterseries voor compacte woordbeelden 465 4 series Nobel-kapitalen 956 5 Nederlandse letterontwerpers 1816 Aanbiedingsbrief 227, 229-231, 278, 1619, 1620, 1755, 1758, 1789 Aankondiging (A. van der Veen Oomkens te Groningen) 1756 Aankondiging betreffende ons filiaal te Rotterdam 1664 Aankondiging onzer Hollandsche Mediaeval 824 Aanmerkingen voor den letterzetter 15a Aanvangende met 1 november 1883 ... 1624 Aanvullingsblad A bij proef koperen lijnen 206 Aanwinst voor de Libra-serie 901 Advertentieranden 1449, 1452 Afdrukken der clichés van de medailles der internationale landbouw-tentoonstelling 1521 Afdrukken der clichés van de medailles der internationale tentoonstelling te Parijs 1889 1524 Afdrukken der clichés van de medailles der tentoonstelling van voedingsmiddelen 1522 Aigrette 472, 475 Aigrette en Visite 436 Aigrette, de moderne en elegante circulaireletter 471 Aigrette, de moderne en elegante circulaireletter 473 Aigrette, de moderne schrijfletter 474 Albertina romein en cursief 1811 Algunos ejemplos de trabajos tipográficos 600 Amazone, a new script linked but unkerned 477 Amazone, een niet overhangende schrijfletter 478 Amerikansk Kursiv 986 Amstel 485 Amstel randen, een uitmuntend bruikbare serie siermateriaal 1453 Amstel randen, ontworpen door S.H. de Roos 480, 1450 Amstel serie 484 Amstel-cursief 482 Amstel-romein 480, 481 Amstel-romein en halfvette Amstel-romein 483 Amsterdam Series 698 486 Amsterdam stilar i prosa och poesi 443

Amsterdam Type Foundry Amsterdam 1639 Amsterdam types in prose & poetry 443 Amsterdamer Schriften 457 Amsterdamer Schriften in Anwendungen 450 Amsterdams stilar i prosa och poesi 443 Annonce Antieke 487 Annonce Antieke, de advertentieletter voor courant en tijdschrift 488, 489 Annonce Cheltenham Cursief 561, 562 Annonce Cheltenham Kursiv 563 Annonce fett 497 Annonce-Antieke 490-95 Antiek toch modern 1234 Antieke kapitaaltjes 1215 Antieke kapitaaltjes (breede halfvette) 1210 Antieken 1221, 1222, 1225, 1235, 1243, 1245 Antigone 106 Antique Noble grasse étroite 973 Apollo-randen ontworpen door S.H. de Roos 1507, 1508 Arbeids-overeenkomst, reglement van orde, reglement voor het ziekenfonds 1729 Argo by Gerard Unger 1822 Ariadne 500-03 Arsis 504, 507 Arsis is een aparte ... lettersoort 506 Arsis, de Arsis brengt het succes binnen Uw bereik! 505 Arsis, de corpsen 10, 12 en 16 thans toegevoegd 508 Arsis, Iris 449 asa types 184 Astrée romein en cursief 107 Atlas 509 Atlas mager 510 Atlas, dat Atlas de wereld draagt is oude verbeelding ... 515 Atlas, de Atlas-letter ademt volkomen den geest van onzen tijd ... 517 Atlas, de letter van heden en morgen 513 Atlas, een letter van fraaien snit 516 Atlas, mager, normaal, vet 511 Atlas-documentatie 1649 Atlas-serie 514 Auslese moderner Druckschriften 347, 351 Auszug aus der Hauptprobe 336 Auszug aus einigen internationalen Urteilen über die Erasmus und Grotius Schriften 1637 Automatische lettergietmachines 1630 Automobiel- en rijwiel-vignetten 1589 Automobiel-vignetten 1566 Automobielen 1597

title index 331

B.I.A. lijst no. 10 1804 B.I.A. lijst no. 11 1805 Baskerville romein, cursief 108 Baskerville, Bodoni 100 Bavo 109 Beknopt overzicht van drukletters 445 Beknopte koperen lijnenproef 1370 Beknopte letterproef (Klaasesz) 1848 Beknopte letterproef (Lettergieterij ‘Amsterdam’) 361 Beknopte proef van drukletters 348, 352, 354 Beknopte uitgaaf der letterproef 63 Beknopte uitgave van de letterproef 63 Belangrijk L.A. nieuws 1670 Belangrijke prijsverlaging 1709, 1710 Benvenuto Cellini & Bembo 123 Berthold-Probendruck 1037 Bestek en voorwaarden 1727, 1731, 1732 Bestelkaarten 399 bia na tien jaren 1809 Bientôt dix ans ... 1723 Bijzonderheden over de Pascal 1011 Bilderdijk ornamenten 1386 Bilderdijk-initialen 1295 Bilderdijk-initialen, ontworpen door S.H. de Roos 1296 Bilderdijk-ornamenten 1387 Bilderdijk-rand 1435, 1436 Biljet-letters 188, 190 Biljetletter 520 Biljetletter- en houten letter-proef 1252 Binders kapitalen 272 Blikvangers 1418, 1419 Bodoni halfvet 532 Bodoni serie 526 Bodoni vet 533 Bodoni (Enschedé) 110 Bodoni (Lettergieterij ‘Amsterdam’) 527, 529-531, 534, 535 Bodoni, Antiqua und Kursiv 521 Bodoni, de beroemde, klassieke letter 528 Bodoni, de letter van blijvende waarde 523 Bodoni, een klassieke letter in negen series 524, 525 Bodoni, normaal romein ... 111, 112 Bodoni, romein en cursief 522 Boek- en courantletter Ideaal 854 Boek-randen 1437, 1438 Boekdrukkers vignetten 1535 Boekdrukkers-vignetten 1557 Boekletter (Enschedé) 70 Boekletter (Wiel, G.W. van der) 1784 Boekletter, fantasieletter 1778 Bradford, boekletter serie 58 113

Brede vette Antieke, vette Antieke cursief 1248 Breede Antieke 1211 Breede en magere grotesque schriften 94 Breede grotesque, serie 9 129 Breede halfvette Antieke 1212 Breede halfvette Antieke kapitaaltjes 1216, 1223 Breede halfvette Antieke kapitaaltjes, zeven lettersoorten 1229 Breede magere Antieke 1213, 1217 Breede vette Antieke 1218, 1226, 1228, 1232, 1236, 1238 Breede vette Antieke kapitalen 1219, 1220 Breede vette Cheltenham 558 Breede vette Romaansch 1073, 1079 Breng eens een beetje meer afwisseling in het menu met de Lectura 896 Breukcijfers ... 1264 Brevier half vette ... 84 Bristol 536, 541 Bristol & Carlton, elegant en modern 537 Bristol & Carlton, twee nieuwe origineele letterseries 538 Bristol, Carlton: moderne en sprekende lettersoorten 539 British Printer 1639 Bron van christelijken geest 1718 Bulletin Stichting Drukwerk in de Marge 1828, 1838 By air 1813 Cancelleresca Bastarda 168 Caractère 1723 Caractères d’Amsterdam 458 Caractères de civilité 96 Caractères en bois 331 Caractères typographiques 371, 373 Caratteri Amsterdam 379 Carlton 536, 540 Caslon, boeken fantasieletter 116 Caslon, romein en cursijf-schriften, serie 60 69, 115 Caslon, romeinen cursiefschriften serie 60 114 Caslon-letter, serie 60 69 Catálogo conciso de tipos 356, 357 Catalogue de caractères 362, 363 Catalogue de caractères modernes 378, 379 Catalogue international de caractères 381 Catalogue of oriental types 1280 Catalogue raisonné de types Egyptiens Hiératiques 1277 Catalogus der boekdrukkerij van F.G. Eyben 266 Catalogus der boekdrukkerij van wijlen Dr. K. Elix 275 Catalogus der keurige Hebreeuwsche, Grieksche, Romynsche ... letteren 1842 Catalogus van boek-, smout- en billetletter 1843

332 title index

Catalogus van caoutchouc stempels 1715 Catalogus van Chinesche matrijzen en drukletters 1275 Catalogus van de matrijzen, gereedschappen en materialen 1774 Catalogus van eene compleete goed gesorteerde en bijzonder uitgebreide boekdrukkerij 266 Catalogus van eene moderne en nette boekdrukkerij 275 Ce divertissement alphabétique en cinq actes, Didone 1724 Century Schoolbook 117 Century’s progress in a graphic industry 1672 Chalcographia 234 Cheltenham 551, 554, 559, 560 Cheltenham boekletter 545 Cheltenham, boeken fantasieletter 549 Cheltenham, deze serie omvat thans 7 soorten 556 Cheltenham, deze serie omvat thans 8 soorten 564 Cheops mager, halfvet, vet 118, 119 Cheops open kapitalen 120, 121 Chineesch op corps 16 of 14 1282 Chinesche drukletters vervaardigd in Nederland 1276 Chinese printing-types founded in the Netherlands 1276, 1279 Choc 565 Choice of modern types 349, 353 Choix de caractères modernes 347, 348, 350-52, 354 Cijfers voor kalenderbladen 193 Circulaire 277, 1757, 1790 Circulaire initialen 1300 Circulaire initialen-documentatie 1646 Circulaire-Cheltenham 404, 552, 553 Circulaire-Romaansch 400, 1080, 1083 Circulaireletter Diana 614-16 Clichés in galvanisch koper 1529 Clio en halfvette Clio 568, 570 Clio-ornamenten 1376, 1379 Clio-rand 1454 Colecção de tipos modernos 350, 355 Collection typographique 83, 86-89, 92, 93, 95, 96, 98, 172, 234 Columbia 571-73, 575-77, 581, 587-89, 591, 594 Columbia en open Columbia 579 Columbia gorda 582 Columbia normal 593 Columbia vet 583 Columbia (McKay)-documentatie 1658 Columbia, a new type-family 584 Columbia, an Amsterdam type face 585 Columbia, een nieuwe letterfamilie in vier series 586 Columbia, moderne en duidelijke lettersoort 574, 1629

Columbia, the new type familie 590 Columbia-familie uitgebreid met een smalle vette 592 Compacte Egyptienne 313 Compacte letters 122 Complete alphabetten groot corps 455 Compresse Etienne 700-03, 705-08, 710, 711, 713, 714 Compresse Etienne, verkrijgbaar in acht grootten 704, 709, 712, 715-20 Concise survey of types 452 Contura 595 Coster-initialen, -ornamenten en -hoofdlijsten 200 Cursieven voor titels en opschriften 419 Da Costa ornamenten 1398, 1399, 1403, 1404 Da Costa-ornamenten 1400, 1401, 1409 Daily Swift 1813 Damspel-ﬁguren 1592 Dans-vignetten 1598 Das Antieke 596 De arte typographica 137 De Roos halfvet en open initialen 606 De Roos Initials and Italic 608 De Roos Roman & De Roos Italic 597 De Roos Roman & Italic 598 De Roos Romein 599 De Roos Romein & Cursief 1720 De Roos Romein halfvet 607 De Roos Romein-documentatie 1656 De Roos Romein: cursief, open initialen 601 De Roos Semibold and Inline Initials 602 De Roos serie 610 De Roos series 611 December ornamenten 1423 Development of the Trinité series 184 Deze pers ... Egmont 650 Diamant No. 52 613 Diana 617 Didone 1724 Dierenriem-teekens 1536 Dierenriem-teekens en kalender-vignetten 1558, 1559, 1567, 1570, 1590, 1591 Dierenriemvignetten 226 Dies unus ... 1835 Diverse teekens niet opgenomen in Letterproef 1932 1266 Diverse tekens 1262 Documenta 1823 Drente 982 Druckschriften der Schriftgiesserei Amsterdam 371, 373 Drukproef van verschillende lettersoorten 268 Drukproef van verschillende soorten van letteren 267

title index 333

Drukproeve eener Dessendiaan letter 612 dtl Elzevir 1828 dtl Elzevir Cinema Film 1834 dtl Fontsoverzicht 1830 Dubbelde kapitalen (Enschedé) 13 Dubbelde kapitalen (Wiel, Van der (& Co.)) 1787 Dubbelde kapitalen (Wiel, Van der (& Hooijer)) 1788 Dubbele augustijn Open Kapitalen romein en Grieksch 157 Dubbele augustijn Open Kapitalen romein en Grieksch, geteekend door J. van Krimpen 155 Duplex kapitalen 618 Duplex, de uitstekende publiciteitsletter 619 Durch Weines Kraft 777 Dutch Type Library: ein neues Schriftprogramm entsteht 1833 Eenige aanvullingen van bestaande letterseriën 401 Eenige brieven betreffende de eerste uitgave van Hugo de Groot’s De iure belli ac pacis 685 Eenige der meest gangbare lettersoorten voor visite-kaartjes 406 Eenige letterseriën 90 Eenige onzer letterseriën 91 Eenige onzer nieuwe lettersoorten voor modern drukwerk 423, 424 Eenige randen voor aandeelen 1481 Eenige rendabele lettersoorten 428 Eenige toepassingen van de Erasmus-Mediaeval uit de praktijk 676 Eenige vignetten die in geen drukkerij mogen ontbreken 1584 Eenige voorbeelden van drukwerk gezet uit de Libra 902 Eerste proef van onze Intertype-twee-lettermatrijzen Romaansch 1084 Eerste vervolg der letterproef 1780, 1781 Eerste vervolg op de proeve van letteren 19 Effect kapitalen 620 Effekt Versalien 621 Egmont bold 624 Egmont in de praktijk 646 Egmont normaal, Egmont mager 647 Egmont, ‘goede wijn behoeft geen krans’ 651 Egmont, 6 complete series 652 Egmont, a distinguished design 625 Egmont, boeken fantasieletter 649 Egmont, boeken fantasieletter voor het betere werk 628, 645 Egmont, boeken fantasieletter voor het betere werk ... voorlopige proef 622 Egmont, charm and distinction 629-31 Egmont, charme et distinction 632

Egmont, Charme und Gediegenheit 633-35 Egmont, diseñada por el artista holandés S.H. de Roos 636, 637 Egmont, eine Buch- und Titelschrift für bessere Arbeiten 638 Egmont, voorloopige proef 623 Egmont-documentatie 1650 Eiken-rand 1482, 1483, 1486 Einige Neuheiten 414 Electa 658, 659, 661 Electa, boeken fantasieletter 656, 657, 660 Electa, caractères de labeur et de fantaisie 657 Electrotypie van Tetterode te Amsterdam 1682 Ella-Cursief 663, 666, 667 Ella-Cursief, smoutletter in 8 corpsen gesneden 662, 664, 665, 668 Elzevier-drukletteren 33 Emergo 124 Engelsche drukletteren 31 Engelsche romein 675 Enige toepassingen van onze drie series houten letter 1258 Enkele kenmerken van de Rondo-series 1091 Enkele toepassingen van onze nieuwe series De Roos Romein en De Roos Cursief 603 Epreuve de caracteres (Enschedé, 1748) 8 Epreuve de caractères (Enschedé, 1968) 81 Epreuve des caractères (Elix & Co., 1840) 271 Epreuve des caractéres (Ploos van Amstel, 1784) 4 Epreuve des caractères (Wetstein, 1741) 6 Epreuves d’une première imprimerie Javanaise 15a Epreuves de plusiers sortes de caractéres 4 Epreuves des caractères ... N.P. Gando 86 Erasmus en zijn drukkers-uitgevers 677 Erasmus Mediaeval en Cursief 682 Erasmus Mediaeval, Grotius 699 Erasmus Mediaeval- & Cursief en Grotius 695 Erasmus roman with italic and Grotius 696 Erasmus, Grotius 686, 698 Erasmus-cursief 683 Erasmus-Mediaeval 678, 681, 684, 687 Erasmus-Mediaeval romein en cursief 686 Erasmus-Mediaeval, boeken fantasieletter ontworpen door S.H. de Roos 679 Erasmus-Mediaeval, een nieuwe boeken fantasieletter 680 Eureka 722, 723 Excelsior 741, 742 Excelsior schrijﬂetter 724 Extract of type specimen book 345 Extracto de algunas opiniones internacionales 1638 Falstaff, romein en cursief 125 Falstaff, romein, cursief 126 Fantaisie bloemen 273

334 title index

Fantaisieschriften I 58 Fantasie-letter 311 Fantasieletter Visite 1182-84 Fantasieletters voor ﬁjn smoutwerk 415, 617 Feest 466 ff Balance 1818 ff Quadraat 1817 ff Scala Sans 1819 ff Thesis 1821 Figaro 743 Figaro trekt de aandacht 745 Figaro, deutlich erkennbare Strömungen in der gegenwärtigen Werbekunst 746 Figaro, een kloek, nieuw type 747 Figaro, ontworpen door Stefan Schlesinger 744 Fileten in geelkoper 1354 Fileten in spetie 1304 Filmletter 470 Firenze 748-51, 753, 754 Firenze, boeken fantasieletter 755 Firenze, nieuwe boeken fantasie-letter 752 Firma-typen in lettermetaal 1568, 1569, 1571 First showing of the Lutetia roman & italic 138 Flambard 1147, 1150 Flambard, een nieuwe krachtige penseelletter 1148, 1149 Flex (’n band, ’n letter) 756 Flex (a ribbon, a type) 757 Flex, de vlotte bandletter 758 Flex-documentatie 1651 Florentijnsche initialen 1292 Florentijnsche ornamenten 751, 1375, 1377 Folio proef 39-50 FontFont Kosmik 1820 Fortuna 761 Fortuna, Fortuna cursief 759, 760 Four bold types to build dense word images 467 Frank-Rühl Hebreeuws-documentatie 1657 Free lettering styles 462 Friesland 1121 Fundicion tipograﬁca ‘Amsterdam’ 1631 Garamont 773, 774, 778-81, 786 Garamont halfvet 775 Garamont, die klassische Type 771 Garamont, een der fraaiste letters die ooit werd gesneden 764 Garamont, een der fraaiste letters, die ooit werd gesneden 762, 763, 765-67 Garamont, een der fraaiste letters, die ooit werden gesneden 769 Garamont, qu’a-t-il de particulier le Garamont de la Fonderie Amsterdam? 783, 784 Garamont, warum die Amsterdamer Garamont? 785

Garamont-Schriften 772 Geelkoperen lijnen, enz 1309 Gegevens betreffende de N.V. Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode 1674 Gelderland 543 Generale proef 53, 54 Genesis 131 Gewijzigde prijs-courant van boekletter 85 Gezet uit Galjard en Dessendiaan Romaansch 1064 Gieterij-bericht no.1 1634 Gill mager romein, mager cursief 127 Gill schreefloos 128 Gill, Times 101 Globe 787 Globe, de reclameletter bij uitnemendheid 788, 789 Gracia 790-92, 794, 798 Gracia (nieuwe serie met gewijzigde H I J) 797 Gracia, een sterke en sierlijke schrijfletter 795 Gracia, een sterke, sierlijke schrijfletter 793, 796 Gracia-versieringen 798 Grafische mededeelingen 436, 437, 439, 473, 474, 506, 524, 526, 528, 647, 649, 698, 744, 745, 758, 769, 787-89, 858, 859, 898, 899, 901, 908, 909, 983, 984, 1115, 1117, 1139, 1140, 1257, 1508, 1610, 1611 Grafische mededelingen 447, 453, 454, 460, 475, 496, 508, 529, 586, 592, 601, 606, 651, 699, 740, 773, 776, 809, 860, 985, 1009, 1011, 1034, 1038, 1058, 1091, 1095, 1148, 1247, 1248, 1258, 1291, 1301, 1302, 1371, 1372, 1420, 1613, 1615-17 Grafische sierkunst 1468 De grafiske Fag 593, 1046 Gravure 805 Gravure serie i 802 Gravure serie ii 806 Gravure, een zuivere stijl verloochent zich nooit 809 Gravure, letters en vignetten naar 18de-eeuwsch voorbeeld 801, 803 Gravure, opvallend en voornaam type 807 Grijslijnen 1493 Grijslijnen, moderne pagina-omlijsting 1498 Groningen 648 Grotesque 129 Grotius 1636 Grotius, boeken fantasieletter 688, 689 Grotius, bog- og titelskrift 690 Grotius, bok- og titelskrift 691 Grotius, rubrik- och brödstil 692, 693 Gulliver 1814, 1815 Hadassah, a new Hebrew type 1290a Halcyon 906 Halfv. Holl. Mediaeval 832

title index 335

Halfv. Kaart-Antieke kapitalen 880 Halfvette Antieke 1241 Halfvette Clio 566, 567, 569 Halfvette Garamont 782 Halfvette Mediaeval 920, 922, 923 Halfvette schriften 64 Halfvette Tiffany 1168 Halfvette-Mediaeval 921 Hallo! Hallo 1607 Handboek van moderne drukletterseries 376 Handels-Cursief 672, 673 Handels-Cursief, moderne letter voor advertenties en ander reclame-werk 669, 670, 674 Handels-Kursiv 671 Handy catalogue of printing types 358, 359, 446 Hebreeuwsch ... Rabbijnsch of Rassie 1288 Hebreeuwsche schriften 199 Hercules, krachtig en opvallend 810, 811 Hercules, striking, strong, clear 812 Herdenkingsrede ter herinnering aan Goethe’s sterfdag 512 Herfstcampagne 437 Hermes 813-16, 820 Hermes, nieuwe fantasieletter 817-19 Het is December voor u het weet 447 Hidalgo, Holland, smalle Nobel Antieke 1258 Hierbij introduceren wij een nieuwe letterserie 587 Hiermit führen wir eine neue Schriftserie ein 588 Hilda 821 Hilda, smaakvolle fantasieletter 822, 823 Hochdeutschen Schriften aus dem 15ten bis zum 19ten Jahrhundert 93 Hoeken en verbindingen 1447 Hol gegoten formaat-goed, tabel-wit, enz. 287 Holl. Mediaeval cursief 832 Holländische Gotisch 1006 Holland-rand 1439-1441 Holland-rand, prijzen en minima 1445, 1446 Hollandsche Mediaeval 825, 826, 832, 833, 840, 843, 847, 850, 852 Hollandsche Mediaeval cursief 841 Hollandsche Mediaeval initialen 834, 835 Hollandsche Mediaeval met cursief en vette 836, 837, 844 Hollandsche Mediaeval randen 1491, 1494 Hollandsche Mediaeval randen en vignetten 1469, 1487, 1488 Hollandsche Mediaeval, een boeken fantasieletter 827, 829, 830, 845 Hollandsche Mediaeval, met bijbehoorende randen, vignetten en sierinitialen 846 Hollandsche Mediaeval, uittreksel uit onze groote proef 842

Hollandsche Mediaeval, Werk- und Akzidenzschrift 848 Hollandsche Mediaeval-documentatie 1645 Hollandsche ornamenten 1388, 1389 Hollandsche ornamenten, ontworpen door S.H. de Roos 1383-85 Hollandse hoogte 1835a Houten biljetletters 191 Houten letter 331, 1256 Houten letter der L.A. voor uw aanplakbiljetten 1257 Houten letter van eigen fabrikaat 1256 Houten letter (Antieken) 1225 Houten-letter 1253 Houtsneeletter 134 Houtsneeletter, ontworpen door A. van der Vossen 133 Huis Enschedé 78 Hulst-rand 411, 1470, 1471, 1476, 1489, 1501, 1593, 1594, 1599 Hymne de la surdité 135 Ideaal is de ideale courantletter voor de oogen! 853 Iduna-rand 1472, 1499 Ik heb de eer u kennis te geven 1622 Impact 855 In het centrum der belangstelling 453 Indépendant 856 Infattning Primula 1421 Inﬂuence de l’esprit latin sur un pays nordique 1721 Initiaal-clichés (uitgehold) 1297-99 International catalogue of printing types 381 Internationale catalogus van drukletters 381, 383, 386 Internationaler Schriftenkatalog 381 Intertype Royal 1095 Introduktie van twee nieuwe loten aan de Promotor-stam 1047 Inventaris van de losse goederen 1760 Invocation à Minerve 136 Iris 449 Iris, de lange, slanke vormen van de Iris 860 Iris, een frissche, decoratieve letter 857 Iris, een frissche, decoratieve letter voor het gedistingeerde reclamewerk 858, 859 It is well known ... 486 Jan van Krimpen & Bruce Rogers 1829 Jan van Krimpen and his work 1836 Javaansch ontworpen door P.J.W. Oly 1643 Javaansch romein-schrift no.1494 197 Jez pers 185 Jubileumranden en vignetten 1614 Juleklokken lyder ... 433

336 title index

Juliana-rand 1473, 1477, 1484 Juliana-rand, een veelzijdig toepasselijk siermateriaal 1474 Juno 861, 862, 864 Juno, met dezen aan klassieke elegantie herinnerenden naam ... 863 Kaart-Antieke 865-76, 878-80 Kaart-Antieke kapitalen en halfv. Kaart-Antieke kapitalen 877 Kaart-Gothiek 881-88 Kalender voor het jaar 1911 402 Kalender-vignetten 1549 Kalendertijd nadert 1265 Kennen Sie schon die Egmont Schriften? 639-43 Kerst 1504, 1505 Kerst-vignetten 1593, 1594, 1599, 1603, 1604 Kerstklokken luiden ... 434 Kerstmis 1945 1510 Kerstrand 1502 Kerstranden en kerstvignetten 1509 Kerstranden serie iii (toepassingen) 1506 Kersttijd nadert 425 Keuze uit onze uitgebreide series 1371 Kijkje in een interessant bedrijf 1662 Kijkjes in de Nederlandsche nijverheid 1630 Kleine offerte 1806 Kleine sortimenten reclameletter 426 Kleinkapitaaltjes 451 Kloosterschrift 890 Kloosterschrift, wordt in veertien verschillende grootten gegoten 889 Koperen advertentieranden 1495 Koperen Annonce-randen 1496 Koperen cirkels 1355 Koperen hoeken 1372, 1511 Koperen hoeken en verbindingen 1495 Koperen lijnen L.A. fabrikaat 1370 Koperen lijnen (Enschedé) 202, 205 Koperen lijnen (Lettergieterij ‘Amsterdam’) 1311-13, 1315-38, 1340-42, 1344-46, 1348-53, 1356-60, 1362, 1363, 1366, 1368 Koperen lijnen, accolades, hoeken, ﬁlets, enz. 206 Koperen lijnen, hoeken, ﬁlets en accoladen 204 Koperen ronde hoeken op 1 augustijn 1495 Koperen strikken en hoeken 201 Koperen tintlijnen 211 Koperen wissellijnen op 16 en 20 punten 1314, 1339, 1343 Krachtig en modern 454 L.A. koperen lijnen 1372 L.A.-materiaal voor feestelijk drukwerk 463 LA ’64 1677 LA-materiaal voor feestelijk drukwerk 461

Lasso & Lasso fett 893 Lasso & Lasso gorda 894 Lasso & vette Lasso 891 Lasso, Lasso vet 892 Laurier-rand 1485, 1490 Lectura 895 Lectura als uiting van zijn tijd 1679 Lectura salutem 895 Leisure 609 Leo Visser randen en vignetten 1478 Leo Visser randen en vignetten (auteursrecht gewaarborgd) 1479, 1480 Letter Meidoorn 1852 Letter-linten 1307 Letter-menu 80 Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode 1663 Lettergieterij Amsterdam 469 Lettergieterij Amsterdam voorheen N. Tetterode 1668 Lettergieterij van Hollandsche en vreemde schriften 1681 Letterpolis 1627 Letterproef ... 1e supplement 303 Letterproef ... 2e supplement 305 Letterproef ... 3e supplement 306 Letterproef ... 4e supplement 307 Letterproef ... 5e supplement 308 Letterproef ... supplement 304 Letterproef onzer gieterij 1849 Letterproef supplement 319, 344, 346 Letterproef van oostersche schriften 196 Letterproef voor boekbinders (Passe & Menne, De) 1735 Letterproef voor boekbinders (Tetterode) 1259 Letterproef (Amsterdamsche Lettergieterij, ca.18921897) 320 Letterproef (Amsterdamsche Lettergieterij, 1898) 321 Letterproef (Amsterdamsche Lettergieterij, ca.1899) 324 Letterproef (Borremans, 1857) 1797 Letterproef (Enschedé, ca.1832) 20 Letterproef (Enschedé, ca.1840) 26 Letterproef (Enschedé, 1845?) 30 Letterproef (Enschedé, 1889-1897) 56 Letterproef (Enschedé, ca.1892) 57 Letterproef (Enschedé, 1922?) 71 Letterproef (Enschedé, 1925) 72 Letterproef (Enschedé, 1932) 76 Letterproef (Enschedé, 1951) 77 Letterproef (Enschedé, ca.1965) 99 Letterproef (Enschedé, 1968) 81 Letterproef (Enschedé, ca.1982) 82 Letterproef (Harmsen & Co., 1804) 285

title index 337

Letterproef (Harmsen & Co., ca.1805) 286 Letterproef (Lettergieterij ‘Amsterdam’, ca.19011903) 326 Letterproef (Lettergieterij ‘Amsterdam’, 1907) 329, 330 Letterproef (Lettergieterij ‘Amsterdam’, ca.1907) 397 Letterproef (Lettergieterij ‘Amsterdam’, 1910) 331 Letterproef (Lettergieterij ‘Amsterdam’, 19101915) 332 Letterproef (Lettergieterij ‘Amsterdam’, 1916) 334 Letterproef (Lettergieterij ‘Amsterdam’, ca.1920) 335 Letterproef (Lettergieterij ‘Amsterdam’, ca.1924) 337 Letterproef (Lettergieterij ‘Amsterdam’, ca.1925) 413 Letterproef (Lettergieterij ‘Amsterdam’, 1932?) 342 Letterproef (Liberty, 1958) 1851 Letterproef (Mensing, 1859) 1798 Letterproef (Passe & Menne, De/N. Tetterode, 18521860) 300 Letterproef (Rotterdamsche Lettergieterij, ca.1899) 1801 Letterproef (Rotterdamsche Lettergieterij, ca.1900) 1802 Letterproef (Rotterdamsche Lettergieterij, ca.1901) 1803 Letterproef (Tetterode, 1852) 299 Letterproef (Tetterode, 1856) 302 Letterproef (Tetterode, 1856?) 301 Letterproef (Tetterode, ca.1868) 309 Letterproef (Tetterode, ca.1882-1891) 317 Letterproef (Tetterode/Amsterdamsche Lettergieterij/Lettergieterij ‘Amsterdam’, ca.1882-1903) 318 Letterproef (Wetstein, 1743?) 7 Letterproef, beknopte uitgaaf, eerste deel, 2e supplement 67 Letterproef. 1841. 27 Letterproef. 1852. Eerste gedeelte 1777 Letterproef. Derde gedeelte. 1855 38 Letterproef. Tweede gedeelte. 1850 36 Letterproef: romeinen cursief-schriften 59 Letterproefje van voorhanden lettersoorten 1807, 1808 Letters 464 Letters en machines van dezen tijd 431 Letters from Amsterdam 459 Letters voor visitekaarten 396 Lettersoorten die in dit jaargetijde in geen drukkerij mogen ontbreken ... 411 Lettertypen 372, 374, 377, 380, 382, 384, 385, 387-92 Lettervoorbeeld 429 Levanah 1839

Levendige Egyptienne 1661 Lexicon 1835b Libra 903-05, 1717 Libra groeit 898 Libra normaal, Libra mager 899 Libra, een nieuwe letter 906 Libra, een nieuwe letter door S.H. de Roos 900 Libra, normaal en mager 897, 907 Libra, vlot, duidelijk, sierlijk 909 Libra-documentatie 1653 Lichtfette Kursiv 987 Lichtfette Kursiv, nicht überhängend 988 Lijnen in letterspecie 1306, 1308 Limburg 1089 Literæ Georganicæ, seu Grusinicæ vel Mingrelianæ 1 Luna 910 Lutetia open kapitalen, corps 36 en 48 143 Lutetia open kapitalen, corpus 36 en 48 punten 144 Lutetia roman & italic 140 Lutetia roman and italic designed by J. van Krimpen 141 Lutetia, Romanée, Romulus, Spectrum 102 Lutetia, romein & cursief, serie 163 142 Lutetia, romein & cursyf ontworpen door J. van Krimpen ... 97 Lutetia, romein & cursyf, serie 63 139 Lutetia, romein en cursief 145 Lux Antieke, de reclameletter bij uitnemendheid 911 Lux Antieke, gegoten in 8 corpsen 916 Lux-Antieke 912, 914, 915 Lux-Antieke, de reclameletter bij uitnemendheid 913 Lyst der prysen 282-84 Lyst der pryzen 235 (Maandblad) Joh. Enschedé en Zonen 94, 113, 115, 130, 132, 149, 150, 154, 162-64, 174, 193, 205, 22426 Maand-vignetten door Joh. Briedé 1582 Maand-vignetten naar teekening van Joh. Briedé 1576, 1577 Maandelijksche proef 41, 42, 46, 51, 52, 188-90, 207 Maar dat is nauwelijks denkbaar in dezen modernen tijd 1640 Machinaal gegoten hol- en tabelwit 1697 Magere Métro 944 Magere Nobel-antieke kapitaaltjes, Nobel-antieke kapitaaltjes 983 Maison Enschedé 79 Mandailiengsch van het eiland Sumatra 1273 Marina, een echte Engelse schrijﬂetter 146 Materiaal voor decemberdrukwerk 441

338 title index

Materiaal voor vignetten-proeven 1625 Materialen voor december-drukwerk 460 Medailles Luik 1905 1530, 1531 Medailles toegekend bij de Weener wereldtentoonstelling 1873 219 Medailles van de bakkers tentoonstelling, gehouden te Bolsward 1889 1525 Medailles van de internationale koloniale en uitvoerhandel-tentoonstelling 1520 Medailles van Weenen, enz., niet voorkomende in de letterproef 1519 Mededeeling van J. Hoffmann aangaande de Chinesche matrijzen en drukletters 1621 Mededeling aan de pers 1679 Mediaeval Egyptienne 917, 918 Mediaeval Egyptisch als boekletter 148 Mediaeval Hollandais 831 Mediaeval initialen 1293, 1294 Mediaeval schriften 147 Mediaeval serie 919 Mediaeval-initialen 751 Meditation upon a broom-stick 1722 Mercado 924-33 Mercado (versierd)-documentatie 1644 Mercator 937, 938, 940, 942, 943 Mercator en daarmee verwante schreeﬂozen 1250 Mercator et antiques apparentées 1251 Mercator, een nieuwe familie van neutrale schreeﬂozen 934 Met de Orator kunt u alle kanten uit 1048 Métro 944 Miel vert 1725 Milo-bewerking 1654 Missaal cursief C 6 1659 Mistral 945 Mistral, a very attractive offer 948 Mistral, naturel, vif, spontané, moderne, original 946 Mistral, natuurlijk, actief, levendig, stijlvol, karaktervol 947 Mode-cliché’s 1572, 1578 Modellen van zetwerk uit de Mercator-serie 935 Moderne advertentie-accolades 1365, 1367, 1369 Moderne advertentie-randen 1426, 1429 Moderne beroeps-vignetten 1609 Moderne diervignetten 1611 Moderne Elzevier 546 Moderne Elzevier ‘Cheltenham’ 547 Moderne Elzevier ‘Cheltenham’ wordt in romein in tien ... 548 Moderne Etienne 721 Moderne kerstranden en -vignetten 1509 Moderne L.A. vignetten 1615 Moderne letters voor persvergulden 1260 Moderne lettersoorten 395

Moderne lettersoorten en ornamenten 394 Moderne lettersoorten en vignetten 438 Moderne lijnenrand 1427, 1430, 1431 Moderne Mediaeval 1628 Moderne ornamenten 211 Moderne ornamenten ‘Natura’ en fantasieletter ‘Preciosa’ 1374 Moderne randen 216 Moderne siervignetten 1532, 1560, 1585 Moderne sluitlijnen (in geelkoper) 1361, 1364 Moderne smalle lettersoorten 439 Moderne sport-vignetten 1561 Moderne verguldletter 1261 Moderne vignetten – vignettes modernes 1612 Monogrammen serie ii 1595 Monsters van drukletteren, vignetten enz. 1744 Morris-rand, series 1 en 2 1428, 1432 Muestrario de tipos 398 Muestras de tipo 375 N. Tetterode’s nieuwe koperen façon-hoeken 1425 Nassau romein en Nassau cursief 149, 150 Nassau-mediaeval 949 Nea Stoicheia 1290 Nederduits 151 Nederlandsch rijkswapen 1581 Nederlandsche wapens 16 Nero 950 Netto prijscourant voor H.H. agenten 1692 News from Nobel 1824 Niet overhangende cursiefschriften 416 Niet overhangende cursieven 417 Nieuw Javaansch 1283 Nieuwe boekdrukkerswapens 1573 Nieuwe Engelsche Tekst ... 312 Nieuwe Garamont-serie 776 Nieuwe Hadassah-Hebreeuws 1291 Nieuwe Javaansche drukletter no. 3 1285 Nieuwe Javaansche drukletter no. 3, corps 12 1286 Nieuwe L.A. letter 746 Nieuwe letter, die hier getoond wordt, heet Pascal 1014 Nieuwe letteren ornamentenseries 338 Nieuwe letteren ornamentseriën 338 Nieuwe Nederl. rijkswapen 1533, 1537-40 Nieuwe Nobel service 970 Nieuwe prijzen 1 januari 1909 1703 Nieuwe proefbladen en herdrukken 327 Nieuwe proeven 35 Nieuwe Promotor-serie 1038 Nieuwe randen en schaduwvignetten in toepassing 217 Nieuwe romeinen cursief-schriften 52 Nieuwe serie wapens der Gemeente Amsterdam 1528

title index 339

Nieuwe vignetten (voorloopige proef ) 1523 Nieuwe wapen voor hofleveranciers van H.M. de Koningin 1541, 1543, 1544 Nieuwe wapen voor hofleveranciers van H.M. de Koningin: vastgesteld bij Koninklijk Besluit 1542 Nieuwe wapen voor hofleveranciers van Z.K.H. den Prins der Nederlanden 1545 Nieuwe wapens 1550-53, 1562 Nieuwe wapens voor hofleveranciers van H.M. de Koningin-Regentes ... 1527 Nieuwe wisselvignetten 1587 Nieuws uit de lettergieterij 1677 Nieuwste cliché’s van H.M. de Koningin 1563 Nieuwste cliché’s van H.M. de Koningin: uitgekomen 31 Augustus 1908 1546 Nieuwste Fransche drukletteren 34 Nieuwste Gothisch 313 Nieuwste letterproeven (achtste vervolg) 1761 Nieuwste letterproeven (derde gedeelte van het tweede deel) 1749 Nieuwste letterproeven (dertiende vervolg) 1768 Nieuwste letterproeven (eerste gedeelte van het tweede deel) 1747 Nieuwste letterproeven (elfde vervolg) 1765 Nieuwste letterproeven (negende vervolg) 1762 Nieuwste letterproeven (tiende vervolg) 1764 Nieuwste letterproeven (twaalfde vervolg) 1767 Nieuwste letterproeven (tweede gedeelte van het tweede deel) 1748 Nieuwste letterproeven (veertiende vervolg) 1769 Nieuwste letterproeven (vierde gedeelte van het tweede deel) 1750 Nieuwste letterproeven (vijfde gedeelte van het tweede deel) 1751 Nieuwste letterproeven (zesde gedeelte van het tweede deel) 1752 Nieuwste letterproeven, zevende vervolg van het tweede deel 1754 Nobel 951, 957, 1825 Nobel antieken 952 Nobel antieken, 7 series, de streng zakelijke richting in de typografie ... 964 Nobel antieken, 7 series, die streng sachliche Richtung in der Typographie ... 965 Nobel antieken, de streng zakelijke richting in de typografie ... 967 Nobel antieken, drie series van lijn en kleur en sterk van werking 953 Nobel nieuws 958 Nobel op de Intertype 966 Nobel service 968 Nobel, de alzijdige letterfamilie in tien series 985 Nobel, Transito, Blikvangers 427 Nobel-antieken, 16 series 981

Nobel-antieken, 7 series, de streng zakelijke richting in de typograﬁe ... 959 Nobel-antieken, niet slechts een mooie en duidelijke ... letter 960, 961 Nobel-documentatie 1648 Nog altijd blijft onze Romaansch de beste boeken fantaisieletter 163 Noord-Brabant 808 Noord-Holland 851 Nos établissements et nos ateliers 1669 Nos types Cheltenham 555 Notes on the aesthetics of type design 1658 Notitie van eene complete collectie goed geconserveerde gereedschappen 276 Nous vous présentons un nouveau caractère 589 Nouvelles séries de caractères et ornements 340 Numeroteur proef 1263 Nuttige uitbreiding van de Mercator familie 939 Olga, boeken fantasieletter 154 Olga-letter 153 Olga-romein, boeken fantaisieletter 152 Omlijnde Antieke 1230, 1231, 1233, 1239 Ons ﬁliaal te Rotterdam 1664 Ontwerpers en zetters 1249 Onze Antieken mogen zeker om haar veelzijdige bruikbaarheid ... 1244 Onze Antieken zijn in den laatsten tijd met vele nieuwe seriën verrijkt ... 1224 Onze Cheltenham-seriën 557 Onze fabrieken en werkplaatsen 1669 Onze geheel nieuw ingerichte afdeeling voor galvanoplastiek en stereotypie 1696 Onze Houtsneeletter 132 Onze moderne diervignetten 1610 Onze Nobel antieken 981 Onze serie Romaansch-matrijzen voor de Intertype 1085 Ooit zien zetten op de diatype? 1642 Oostersche schriften 196, 198 Op engelvoeten 1810 Open Cursief 989 Open Cursief, niet overhangend 990-93 Open Cursief, niet overhangend, opvallend en aantrekkelijk lettertype 994 Open Kapitalen, hiermede hebben wij het genoegen ... 1087 Open Kapitalen, hiermit beehren wir uns ... 1088 Open Nobel kapitalen 954, 955 Open vette Romaansch 1070 Orator, aansluitend bij zijn Promotor ... 1041 Orator, im Anschluss an seine Promotor ... 1042 Orientalische Schriften 1278 Ornament-bloemen ... 14 Ornament-seriën, eerste vervolg 210

340 title index

Ornamenten 213 Ornamenten voor kleurendruk 207 Ornamenten voor ondergronden 212 Ornamenten, hoofdlijsten en sluitstukken 208 Ornamentos Primula 1422 Oud Hollands 1009 Oud Hollandsch 1008 Oud-Hollands 1010 Oud-Hollandsch 995-1005, 1007 Oude Hollandse letteren 10 Ouderwetsche draadkapitalen ... 49 Overijsel 768 Overzicht der Gravure-serie 804 Overzicht en eenige proefpagina’s der Gravureserie 799 Overzicht en eenige proefpagina’s van letter en vignetten der Gravure-serie 800 Overzicht lettertypes van Bobst-Eurocat 150fotozetsysteem 82 Overzicht van de Egmont serie 626 Overzicht van de meest voorkomende lettersoorten 456 Overzicht van de nieuwste lettertypen van de Dutch Type Library 1826 Overzicht van tabel- en kalendercijfers 1268 Overzicht van zes corpsen en eenige toepassingen der Hollandsche Mediaeval 828 Paas-Zondag 1718 Pantotype 104 Paragon geschreven no.4 228 Paragon Groot Javaansch ... 306 Parel ornamenten 1410, 1411 Pascal 1012, 1013, 1017, 1019 Pascal, a monumental roman style sans-serif 1018 Pascal, le Pascal ... 1015 Pascal, romein 1016 Pater noster qui es in coelis 234 Penversieringen 1405-08, 1412 Perpetua, corps 36, 28, 24, 16 158 Perpetua, titelkapitalen 159 Peter Schoeffer von Gernsheim 172 Pictura-ornamenten, serie 10 en 11 1378 Pictura-ornamenten, serie 9 1380-82 Pijltjes-rand 1455 Plantijn 1020, 1022, 1023 Plantijn cursief 1029 Plantijn en cursief (2de serie) 1031 Plantijn-serie 1028 Plantin 1027 Polka 1033 Polka als kopletter 1034 Polka, das attraktive Schriftenpaket! 1036 Polka, een nieuwe smalle reclameletter 1035

Portret-vignetten van H.M. de Koningin der Nederlanden 1564, 1596 Post-Antiqua 1037 Potgieter-ornamenten 1413 Practische Nobel service 971 Présentation des caractères 420 Prijs courant van koperen letters voor boekbinders 1685 Prijs-courant der verschillende letteren, bloemen, enz. enz 1759 Prijs-courant houten biljetletters, randen, hoeken, filets en handen 259 Prijs-courant Javaansch, Arabisch, Maleisch, Balineesch, Mandailingsch enz. 256 Prijs-courant koperen lijnen in lange banen en systematisch gesneden 1684 Prijs-courant koperen lijnen, filets en accoladen 204 Prijs-courant van ... stempels voor katoendruk 1700 Prijs-courant van drukletteren 236 Prijs-courant van moderne lettersoorten en ornamenten 1698 Prijs-courant van opgeslagen kapitalen, vignetten, Engelsche filets, enz. 298 Prijs-courant voor vignetten, wapens, tabaksplaten, enz. in galvanisch koper 1682 Prijs-courant (Broese & Comp., ca.1839) 295 Prijs-courant (Broese & Comp., 1840?) 296 Prijs-courant (Broese & Comp., 1844) 297 Prijs-courant (Elix & Co., 1841) 281 Prijs-courant (Enschedé, 1857) 238 Prijs-courant (Enschedé, 1863) 239 Prijs-courant (Enschedé, ca.1922) 257 Prijs-courant (Enschedé, 1923) 257a Prijs-courant (Enschedé, 1925) 258 Prijs-courant (Onnes, De Boer & Coers, 1872) 1772 Prijs-courant (Passe & Menne, De, 1850) 1742 Prijs-courant (Tetterode, 1872) 1687 Prijs-courant (Tetterode, 1874) 1688 Prijs-courant (Tetterode, 1883) 1689 Prijs-courant (Westendorp, 1873) 1847 Prijs-courant (Wiel, G.W. van der, 1861) 1791 Prijs-courant (Wiel, G.W. van der, 1864) 1792 Prijs-courant (Wiel, G.W. van der, 1865) 1793 Prijs-courant (Wiel, G.W. van der, 1867) 1794 Prijs-courant (Wiel, Van der (& Co.), 1870) 1795 Prijs-courant (Wiel, Van der (& Co.), 1872) 1796 Prijs-lijst der haarspatiën in koper van één punt dikte en dunner 241 Prijs-lijst (Enschedé, 1870) 240 Prijs-lijst (Enschedé, 1872) 242 Prijs-lijst (Enschedé, 1874) 243 Prijscourant 1910 1704 Prijscourant behoorende bij de letterproef van de lettergieterij 263, 264

title index 341

Prijscourant behoorende bij het 2de supplement op de letterproef 1695 Prijscourant boeken fantasieletter, letterwit, koperen lijnen enz. 261, 262 Prijscourant der fantasie-letter 1704 Prijscourant van biljetletter en houten letter 1252 Prijscourant van caoutchouc stempels 1690 Prijscourant van koperen materiaal 1310, 1699 Prijscourant van lettergieterij-producten 1711-13 Prijscourant (Amsterdamsche Lettergieterij, 1895) 1693 Prijscourant (Amsterdamsche Lettergieterij, 1899) 1694 Prijscourant (Enschedé, 1926) 260 Prijscourant (Lettergieterij ‘Amsterdam’, 1907) 1701, 1702 Prijscourant (Lettergieterij ‘Amsterdam’, 1910) 1705, 1706 Prijscourant (Tetterode, 1863) 1683 Prijscourant (Tetterode, 1870) 1686 Prijslijst der biljet-letters 244 Prijslijst op de beknopte uitgave van de letterproef 254 Prijslijst op de letterproef 248, 252 Prijslijst (Enschedé, 1887) 245 Prijslijst (Enschedé, 1892) 249 Prijslijst (Enschedé, 1900) 253 Prijslijst (Enschedé, 1905) 255 Prijslijst (Tetterode, 1889) 1691 Prijsnoteering van koperen lijnen 203, 251 Prijsvermindering boekletter 1770 Prijsvermindering gewone boekletter 1771 Prijzen van drukletteren, bloemen, vignetten ... 294 Prijzen van interliniën ... 247 Prijzen van ornamenten, hoofdlijsten en sluitstukken 208 Primula ornamenten 1420, 1424 Primula ornaments 1421 Print in Britain 590, 608 Printer’s specimen of types 81 Printing types 442 Priskurant 1707 Prix-courant 1708 Probe einer neuen Art Deutscher Lettern 88 Probe Niederdeutscher Schriften und Gothischer Initialen aus dem xvten Jahrhundert 95 Produkten-overzicht 105 Proef van eene nieuwe Text letter 18a Proef van koperen lijnen, hoeken, ﬁlets enz 203 Proef van koperen materieel 1310 Proef van letteren (Elix & Co., 1838) 269, 270 Proef van letteren (Elix & Co., 1840) 271 Proef van letteren (Elix & Co., 1842?) 274 Proef van letteren (Enschedé, 1757) 9

Proef van letteren (Enschedé, 1768) 10 Proef van letteren (Ploos van Amstel, 1784) 4 Proef van letteren, bloemen, tekenen, en verdere vereischte voor eene drukkery 2 Proef van Nederduitsche letters en gothische initialen uit de xvde eeuw 95 Proef van onze Intertype-twee-lettermatrijzen Hollandsche Mediaeval 849 Proef van onze Intertype-twee-lettermatrijzen Romaansch 1086 Proef van romeinen cursiefschriften 55 Proef van romeinsche, cursyfsche, Neder en Hoogduitsche, Hebreeuwsche ... letteren 4 Proef van te Weltevreden voorradige lettersoorten 73 Proef van vignetten en dubbelde kapitalen 21 Proefdruk van een stel Chinesche drukletters 1274 Proeve der Normale Lettergieterij, thans in het bezit van Joh. Enschedé en Zonen, te Haarlem 38 Proeve onzer Plantijn-serie 1024-26 Proeve van binders-letteren 17a Proeve van de drukletteren 53, 54 Proeve van drukletteren (Enschedé, 1838) 25 Proeve van drukletteren (Enschedé, 1841) 27 Proeve van drukletteren (Passe & Menne, De, 1843) 1736 Proeve van drukletteren (Passe & Menne, De, 1845?) 1737 Proeve van drukletteren (Wiel, G.W. van der, 1861) 1779 Proeve van een kostbaare en compleete drukkerye 1845 Proeve van een nieuw Javaansch schrift 1284 Proeve van een zeer aanzienlyke en compleete drukkerye 1844 Proeve van eenige nieuwe schriften 5 Proeve van houtsneê-ﬁguren en letteren 1773 Proeve van letteren ... Vignetten 24 Proeve van letteren en vignetten 287, 289-91 Proeve van letteren enz. 1798 Proeve van letteren (Enschedé, 1806) 12 Proeve van letteren (Enschedé, 1825) 17 Proeve van letteren (Groot, J. de, 1781) 282 Proeve van letteren (Oomkens, A. van der Veen, 1843) 1743 Proeve van letteren (Tetterode, 1852) 299 Proeve van letteren (Tetterode, 1856) 302 Proeve van letteren (Tetterode, 1856?) 301 Proeve van letteren, bloemen, lijnen, accolades, enz. 288 Proeve van letteren. Vervolg op de letterproeven 18 Proeve van letteren. Vervolg op de letterproeven van 1825 en 1830 23 Proeve van letters, liniën, vignetten en ﬁlets 1777

342 title index

Proeve van onderscheidene soorten van letteren 267 Proeve van opgeslagene letters 1733 Proeve van opgeslagene letters, enz. 1775 Proeve van rood-koperen fabrieken kantoorstempels 1714 Proeve van vignetten 292 Proeven ... van ... vereenvoudigde schrijﬂetters ... 29 Proeven ... van drukletteren, ornamenten en vignetten 44 Proeven van 1 Januari 1870 1785 Proeven van drukletteren 15 Proeven van drukletteren, ornamenten en vignetten 42 Proeven van houten letter 1254 Proeven van houten letter en randen 1255 Proeven van letteren (Dutch Type Library, 1993) 1827 Proeven van letteren (Dutch Type Library, 1994) 1828 Proeven van nieuwe drukletteren 46 Proeven van nieuwe drukletteren, ornamenten en vignetten 39-42 Proeven van oostersche schriften 1285 Proeven van stempeldruk 233 Proeven (Onnes, De Boer & Coers, ca.1865) 1766 Proeven (Oomkens, Van Bakkenes & Damsté, 1849) 1745 Proeven, voortspruitende uit de eerste oprigting eener Javaansche drukkerij 15a Project no.2 544 Project no.3 580 Promotor 1039, 1040 Promotor corps 12 is gereed 1043 Promotor für den verfeinerten Geschmack 1044 Promotor knipblaadjes 1050 Promotor nu ook in corps 6 1051 Promotor, attractive offer 1045 Promotor, een van de succesvolste letters van de laatste tijd ... 1049 Promotor, Orator 1046 Promotor, vanaf het moment van haar introductie ... 1052 Prys-courant (Elix & Co., 1837?) 280 Prys-courant (Passe & Cie., De, 1841) 1741 Quelques applications de nos nouvelles séries De Roos Romain et De Roos Italique 604 Quelques lettres concernant la première édition du De iure belli ac pacis de Hugo Grotius 694 Quitantie-vignetten 1529 Radio-vignetten 1600, 1605 Rafﬁa initialen 1303

Raffia initialen, het in de laatste jaren toenemende gebruik van versierende elementen in de typografie ... 1302 Raffia-M 1660 Randen 1448 Randen en ornamenten 1451 Randlijnen serie V 1442 Randlijnen, serie 4 1433, 1434, 1443, 1444 Reclame kapitalen 1053, 1054 Reclame series 435 Reclame-clichés 1800 Reclame-letter ‘Sparta’ 1126 Reclame-series 425 Reclame-vignetten in duurzaam galvanisch koper uit voorraad leverbaar 1607 Refinement with a bang 448 Regelvulstukjes 1390, 1391 Reiner Script 1059, 1719 Reiner Script, a new, striking script 1056 Reiner Script, een nieuwe opvallende letter 1057 Renard 1835a Renässans ornament 1415 Renaissance 1060 Renaissance ornamenten 1416, 1417 Repertorium Typorum 1030 Romaansch 1065, 1068, 1071, 1072, 1074, 1075 Romaansch cursief 1069 Romaansch romein, cursief, vette en verlengde 161 Romaansch romein, cursief, vette, verlengde 164, 165 Romaansch, boek-, couranten fantasie-letter 1078 Romaansch, corps 10 1061 Romaansch, de letter welke door ons met steeds grooter succes wordt geleverd 162 Romaansch, de meest gezochte letter der laatste jaren 1076, 1077 Romaansch, moderne boeken fantaisieletter 1062 Romaansch, romein, cursief, vette en verlengde 160 Romanée romein 166 Romanée, romein & cursief, kleinkapitalen, sierkapitalen 167 Romania-ornamenten 1062 Romein- en cursief-schriften 65 Romulus halfvet 170 Romulus, romein en cursief 169 Romulus, romein, cursief, halfvet romein, open kapitalen & Cancelleresca Bastarda 171 Ronde hoeken 1458 Rondgang door de fabrieken 1667 Rondgang door het bedrijf 1671 Rondo 1092-94 Rondo, vette Rondo 1090 Rondo-documentatie 1655

title index 343

Rondschrijven betreffende de overeenkomst met C. Ed. Taurel 1623 Rosalia vignetten 1586, 1588 Rosalia vignetten in aansluiting aan onze Rosaliaversieringen 1583 Rosalia-versieringen 1393 Rosalia-versieringen en fantasieletter Visite 405 Rosalia-versieringen, gesneden door P. Schwieger 1392 Royal Antieke 1096, 1097 Russisch 1287 S.H. de Roos wiens idealisme ... 1641 Saison-vignetten 1601 Satzproben aus der Mercator-Serie 936 Savoy 542 Schaak- en damspel-figuren 1267 Schaakspel-figuren 1592 Schaduw Nobel kapitalen, Nobel-cursieven 969 Schaduw-Kapitalen 1098-1100 Schaduwvignetten, serie A 222 Schaduwvignetten, serie C 223 School-Mediaeval 1101, 1102 School-Mediaeval en Kloosterschrift 1626 School-Mediaeval met cursief en vette 1103-05 Schriften 68 Schriftenkatalog 365-67 Schriftprobe von der Druckerei 81 Schrijfletter ‘Excelsior’ 725, 726, 733-39 Schrijfletter ‘Stilo’ 1127, 1128, 1130-38 Schrijfletter Excelsior 728-32 Schrijfletter Excelsior en halfvette Excelsior 727 Schrijfletter Vesta 393 Schrijfletter! Nieuwjaar nadert! ... 403 Schrijfmachine-letter 1107-13 Scriba, een kalandervaste, eenvoudige schrijfletter 173 Selección de tipos modernos 350, 355 Select 1114 Select-documentatie 1647 Selection of types from six centuries 74, 75 Serie nr 92 209 Sierlijsten 1463, 1475 Siermateriaal 1394 Simplex, halbfette Simplex 1118 Simplex, halfvette Simplex 1119 Simplex, het vereenvoudigde alfabet 1115 Simplex, ontworpen door S.H. de Roos 1116, 1117 Sirene-nieuws 1120 Smalle Antieken 1247 Smalle Columbia 578 Smalle halfvette Antieke 1214 Smalle halfvette Hollandsche Mediaeval 838, 839 Smalle Mercator 941 Smalle Nobel antieke 972

Smalle Reclame 1122-25 Smalle Romaansch 1063, 1066 Smalle vette Antieke 1224, 1227, 1237, 1240, 1242 Smalle vette Nobel 974-79 Smalle vette Nobel-antieke 980 Smalle vette Nobel-antieke, een van de mooiste series der Nobel-antieken 984 Smalle vette Romaansch 1081, 1082 Smalle vette schrijfletter 1106 Some examples of typography 605 Sonja 174, 175 Sortiment Amazone reeds voor ƒ 98,50 479 Spartan, Century Schoolbook, Cheops 103 Spartan, normaal, vet, extra vet 176 Speciale Kerst-aanbieding van kleine sortimenten 432 Spécimen (Lettergieterij ‘Amsterdam’, ca.1924) 339 Spécimen de caractères (Lettergieterij ‘Amsterdam’, 1932?) 342 Spécimen de caractères flamands et d’initiales gothiques du xvme siècle 95 Spécimen de caractères Javanais 195 Specimen de caracteres typographiques anciens 83 Specimen des caractères de la fonderie de N.P. Gando à Paris et de son fils Th.S. Gando à Bruxelles 92 Specimen des caractères de la fonderie de P. Didot, l’ainé et de son fils Jules Didot 89, 98 Specimen des caractères de la Fonderie Normale à Bruxelles 89, 98 Spécimen des caractères de la langue de Macassar et de la langue Bouguie 1269 Spécimen des caractères de la langue des Bataks, de l’île de Sumatra 1270 Specimen des lettres françoises 96 Specimen des nouveaux caractères 87 Spécimen général (Lettergieterij ‘Amsterdam’, 1916) 334 Spécimen général (Lettergieterij ‘Amsterdam’, ca.1922) 335 Specimen of Dutch black-letters and gothic initials of the xvth century 95 Specimen of Lutetia roman and italic 140 Specimens Maison N. Tetterode 310 Spectrum romain et italique 177 Spectrum roman and italic 178 Spectrum romein en cursief 179 Spectrum, Romulus, Lutetia, Romanee, Open Kapitalen ... 80 Sport-vignetten in galvanisch koper 1602 St. Nicolaas- en Kerstmis-vignetten 1565, 1574 St. Nicolaasvignetten 224 Stalen stempels en matrijzen van Boegineesch cijferschrift 1281 Statuten der naamlooze vennootschap

344 title index

‘Lettergieterij Amsterdam, voorheen N. Tetterode’ 1728, 1730 Statuten van de naamloze vennootschap Amsterdamsche Lettergieterij, voorheen onder de firma N. Tetterode 1726 Stavba, a new typeface 1840 Stempels voor katoendruk 1700 Sterren 214 Sterren, stembiljetblokjes, blikvangers 215 Stilo, een moderne, zoo goed als niet overhangende, schrijfletter 1129, 1137 Stippel-randjes 1456, 1457, 1459, 1460 Studio 1142, 1143 Studio is a lively type face 1146 Studio, an expression of the modern continental artist 1144, 1145 Studio, de ‘Studio’ werd ontworpen om een meer persoonlijk woordbeeld te verkrijgen 1141 Studio, deze frisse letter ... 1151 Studio, een nieuwe letter met vele mogelijkheden 1139 Studio, overzicht der corpsen en minima 1140 Studio-fileten 1141 Succes 1152, 1153 Succès, 4 séries 1154 Succes, een door reclame-kunstenaars ontworpen serie sprekende reclame-letters 1155 Success 1157 Supplément (Lettergieterij ‘Amsterdam’, 1927?) 341 Supplement (Lettergieterij ‘Amsterdam’, ca.1935) 343 Supplement op de letterproef 322 Supplement op het eerste deel der letterproef (beknopte uitgaaf ) 66 Supplement op onze beknopte proef van drukletters 364 Supplement op onze octavo-letterproef 333 Survey of types 360 Swastika-rand 1464 Symbolisch cliché ‘Neerlands Blijde Gebeurtenis’ 1608 Systematische ornamenten 60-62 Systematische ornamenten, elfde soort 50 Techiyah Hebrew 1289 Tekst Syrisch met punten ... 22 Tentoonstelling van voorwerpen voor de huishouding en het bedrijf van den handwerksman 311 Ter inleiding van de Rondo series 1091 Testblad dtl Haarlemmer display 1831 Tiffany 407, 408, 410, 1158, 1159, 1162, 1164, 116669, 1171, 1173-78 Tiffany en halfvette Tiffany 1163, 1165, 1170, 1172

Tiffany, nieuwe, fraaie lettersoort voor visitekaarten 1160, 1161 Times 181 Times vet 182 Times, romein, cursief, vet 183 Tint-versiering in lettermetaal 870, 1461, 1465, 1466 Tintlijnen in koper, systematisch gesneden 1347 Titel-kapitaaltjes 1512-14 Titel-kapitaaltjes, deze kapitaaltjes ... 1515 Titel-kapitalen en versierde letter 1753 Titelkapitaaltjes 1516, 1517 Toepassingen 1716 Toepassingen Imprint Schaduw 1850 Toepassingen van de Reiner Script 1058 Transito 1179 Transito (versierd)-documentatie 1652 Transito, moderne letter voor slagregels 1180, 1181 Trästilar 331 Trinité 1, 2, 3 184 Trinité, een nieuw lettertype 185 Twaalf-provinciëntocht 440, 518, 543, 648, 697, 768, 808, 851, 982, 1032, 1089, 1121 Twee letters voor dezen tijd 418 Twee nieuwe Nobel-antieken 962, 963 Tweede soort der titeltrekken 36a Tweede supplement op de letterproef 327 Tweede vervolg der letterproef (Enschedé, 1855) 38 Tweede vervolg der letterproef (Wiel, G.W. van der, ca.1867) 1783 Tweede vervolg op de proeve van letteren 23 Twenty-four-point open roman and Greek capitals 156 Two card types of distinction 422 Type specimen book 368-70 Type specimen digital fonts 1832 Typefaces 371, 373 Typefoundry Amsterdam 1678 Types Japonais, dites Katakana 1271 Types Japonais, dits Katakana 1272 Typesheet 1837 Typesheet 2 1838 Typograﬁsch hulpmateriaal 1373 Typograﬁsche mededeelingen 396, 401, 403, 404, 406-10, 412, 417, 424, 427, 476, 481-85, 487, 48995, 501, 503, 509-11, 538, 540, 545, 546, 550-54, 556-62, 566-71, 573, 575-79, 596, 613-15, 626, 65355, 657, 659-64, 666-68, 670, 672-74, 676, 678-81, 683, 684, 686-88, 700-39, 748, 749, 751, 753, 755, 760, 761, 764, 766, 791, 792, 794, 797-800, 802, 804, 805, 807, 811, 813, 815-23, 825-29, 832, 833, 835-37, 839-41, 843, 844, 846, 847, 849, 850, 854, 861, 862, 864-69, 871-88, 890, 910-15, 917, 918, 920-33, 944, 949, 950, 952, 955, 959, 961, 963, 989, 990, 992, 993, 996-1005, 1008, 1020-23,

title index 345

1026, 1029, 1054, 1060, 1065, 1066, 1068-77, 107986, 1096-1100, 1102-06, 1108-13, 1120, 1122-38, 1152, 1156, 1158, 1160, 1162-78, 1180, 1182-1215, 1217-19, 1221-24, 1226-33, 1235-45, 1265, 1287, 1292, 1294-1300, 1311-69, 1375-79, 1381, 1384-93, 1395-97, 1399, 1401-09, 1411-14, 1417, 1418, 1426, 1427, 1429-35, 1437, 1439-50, 1452-67, 1469-78, 1480-87, 1489-1505, 1512-17, 1530, 1532, 1533, 1535-39, 1541-43, 1545-55, 1557-75, 1577-93, 159597, 1599-1601, 1603-06, 1710 Uitnoodiging tot een bezoek aan ons nieuwe gebouw te Rotterdam 1666 Uitnoodiging tot een bezoek aan ons nieuwe gebouw te Rotterdam ... bij gelegenheid van de opening 1665 Ungerschen Druckschriften 88 Univers 187 Urteile Erasmus Grotius Schriften 1637 Urval av tidsenliga stilar 349, 353 Utrecht 440 Vakschool ornamenten 1414 Van idee tot vorm in de lettergieterij 1673 Veelgevraagde lettertypen, randen, ornamenten en vignetten voor het najaarsdrukwerk 463 Veerle uncialis 1812 Venus-ornamenten 1395-97, 1402 Verbeterde letterproef 265 Verkiezings-materiaal 1579, 1580 Verkiezings-materiaal overeenkomstig wettelijk voorschrift 1606 Verkorten 1782 Verlengde Egyptienne 653, 654 Verlengde grotesque serie 6 130 Verlengde Libra-letters 908 Vermeerdering van meest nieuw gesnedene letteren 11 Versalien ‘Reklame’ 1055 Verschillende vignetten voor rekeningen, dagbladen, enz. 1518 Versierde Fantasie 313 Vertegenwoordigerskaartje 279 Vervolg der letterproef (Enschedé, 1850) 36 Vervolg der letterproef (Enschedé, 1853) 37 Vervolg der letterproef (Enschedé, 1865) 45, 46 Vervolg der letterproef (Enschedé, ca.1866) 47 Vervolg der letterproef (Enschedé, ca.1867) 48 Vervolg der letterproeven (Enschedé, 1842) 28 Vervolg der proeve van opgeslagene letters 1734 Vervolg der proeve van opgeslagene letters, enz. 1776 Vervolg der proeven van letteren enz. 293 Vervolg op blad 32 der Biljet-letters 189 Vervolg op de letter-proef 5

Vervolg op de proeve van drukletteren 1738-40 Vervolg op onze letterproef 43 Vervolg van de letter-proef 283 Vervolg van de proef van letteren, bloemen, tekenen, en verdere vereischte voor eene drukkery 3 Verzameling fotokopieën van letterproeven van verschillende bedrijven 1841 Vette Aldine cursief 476 Vette Annonce 496, 499 Vette Annonce, de letter met decoratieve bandwerking 498 Vette Antieke cursief 1246 Vette Egmont 627 Vette Moderne Elzevier 550 Vette Plantijn 1021 Vette Romaansch cursief 1067 Vette verlengde Egyptienne 655 Vignetten 32, 218, 220, 221 Vignetten in galvanisch koper 1529, 1556 Vignetten in galvanisch koper van wapens voor hoﬂeveranciers 1534 Vignetten in toepassing 225 Vignetten van de L.A. 1597 Vignetten-nieuws 1616, 1617 Vignettenproef 1618 Vignettes modernes 1612 Vijf scripten ... altijd raak 468 Visite 407-10, 412, 1185, 1186, 1188-1209 Visite-kaartjes 1187 Volendammertjes 1554, 1555 Volendammertjes als rand en vignet 1575 Volendammertjes stellen zich gaarne disponibel 1547, 1548 Volgende initialen zijn op het ogenblik leverbaar 1301 Volgende letters, enz. worden voorloopig niet meer gegoten, pagineering volgens de dunne letterproef 1632 Volgende letters, enz. worden voorloopig niet meer gegoten, pagineering volgens de groote letterproef 1633 Voor uw kerstmis- en nieuwjaarscampagne 430 Voordeelen eener mooie cursief 421 Voorloopige boekletterproef 328 Voorloopige proef (Onnes, De Boer & Coers, 1862?) 1763 Voorloopige proef (Oomkens, Van Bakkenes & Damsté, 1849?) 1746 Voorloopige proef (Tetterode, ca.1870?) 313 Voorloopige proef (Tetterode, ca.1889) 1526 Voorradige koperen-clichés (galvano’s) 1799 Waardepapier- en kalender randen 1500 Waardepapier- en kalender-rand 1500

346 title index

Waardepapier-rand 1497 Waardepapier-randen 1492 Wacht niet ... Atlas-serie 519 Wapens en vignetten 237 Wapens van Nederland 1613 Wat blijven zal ... Garamont 770 Wat doet de Lettergieterij 1680 Wat doet eigenlijk de Lettergieterij ‘Amsterdam’ 1675 Wat men zegt van de Erasmus-Mediaeval 682, 1635 Wat zegt de vakman van de Succes? 1156 We herewith introduce a new type-family 591 What are the principle functions of Typefoundry ‘Amsterdam’ 1676 Wij hebben de eer u hiernevens aan te bieden de proeven ... van de medaille der Internationale Koloniale en Uitvoerhandel Tentoonstelling 232 Wij hebben de eer u hiernevens aan te bieden proeven van ... ornamenten voor twee en meer kleuren 246 Witgieterij voor boekdrukkerijen 1846 Zeeland 1032

Zuid-Holland 697 Zuiderzee-provincie 518 Zwart-grijs randen 1462, 1467, 1503 Zweite Probe neu veränderter Deutscher Druckschrift 88a Zweite Probe Ungerscher Druckschrift 88a

index of names 347

Index of names Aaltsz, Harmen (Erven) 1844, 1845 Albany, Jean 1725 Alberts, Rutger Christoffel (& Hermanus Uytwerf) 1841 American Type Founders 356, 358, 448, 471, 500, 504, 536, 545, 614, 748, 759, 762, 857, 881, 889, 891, 986, 995, 1033, 1146, 1158, 1646 Amsterdam Continental Types and Graphic Equipment 462, 467, 584, 1018, 1146 Amsterdamsche Lettergieterij v.h. N. Tetterode 318, 320-27, 1061, 1263, 1309, 1374, 1529, 1692-94, 1726 Asperen van der Velde, Gebr. Van 1519 Athias, Emanuel 1288 Athias, Josef 1288 Autologic 184 Bacon & Co., Edw. 1572, 1578 Barnhart Bros. & Spindler 1061 Barvelink, Hans 741, 742, 1147 Berlingska Stilgjuteriet 1114, 1647 Berthold, H. 418, 426, 521, 618, 619, 910, 944, 950, 951, 1036, 1037, 1044, 1096, 1120, 1648, 1657 Bertrand, Jerôme 1818 Beyen, Johan Willem 1721 B.I.A. 1804-9 Binger & Co. 1518 Binger, Gebr. 1623 Binger & Zonen, M.H. 301, 302 Blanchard, Gérard 1012, 1013 Blazer, Carel 595 Bloem, Wim 80 Bloemsma, Evert 1818, 1819 Blokland, Erik van 1816, 1820 Blokland, Frank E. 1823, 1829, 1831-33 Bode, Mirjam 1813 Bolhuis Hoitsema, C.M. van (Erven) 1774 Bom, G. Theod. 1843 Boon 3 Borremans, Henri F. 1797 Bosch & Zoon, L.E. 1738, 1739 Brand, Chris 1811, 1812 Brandt & Zoon, J. 70-72 Briedé, Johan 1576, 1577, 1582 Brill, E.J. 1277, 1279, 1285 Broeksma, Melle 1839 Broese & Comp. (drukkerij) 289-92 Broese & Comp. (lettergieterij) 287-98 Brouwer & Weyer 1841 Bruna & Zoon, A.W. 1810 Bruyn, Antonie en Hendrik 1841

Bruyn & Comp., Hendrik 265, 277 Bührmann, G.H. 73, 1612 Buhl, Richard 1821 Bussy, J.H. de 1728 Butter, Brüder 1654, 1806 Cambier, Jacob 1841, 1842 Capitain, Franz 307 Carter, Will 177-79 Caslon, Henry 275 Castiglioni, José 636 Catherineau, Roger 1012, 1013 Cellini, Benvenuto 123 Cialona, Ike 1835b Clyburg, Cornelia 1841, 1842 Coers, J.J. 1768, 1769 Continental Typefounders Association 138 Cronier 269, 277 Crouwel, Wim 940 Cupy, Willem 1841 Dallmeyer, G.C.H. 574, 1628, 1629 Daniëls, Gerard 1822, 1823, 1827, 1828, 1834 Dauu, Joannes (& Comp.) 1841 Davies, William H. 609 Deberny & Peignot 6-7 Delﬁno & Ca., Roberto 356 Dickinson & Co., John 1144 Didot 277 Didot, Jules 89, 98 Didot, P. (l’ainé) 87 Didot, Pierre 89, 98 Dijk, Niek van 1839 Does, Bram de 80-82, 108, 112, 117, 127, 167, 171, 176, 183, 184, 1835b, 1836 Dohmen, Hans 1587 Dooijes, Dick 352, 361, 365, 367, 369-74, 376, 378, 443, 523, 544, 595, 604, 605, 747, 895, 1289, 1652, 1654, 1659, 1718, 1721, 1723-25, 1811 Droste, H.J. 1846 DuBellay, Joachim 135 Dutch Type Library 1822-34 Dyck, Christoffel van 1827, 1841 Editions Surréalistes ‘Brumes Blondes’ 1810 Educaboek 388-91 Elix & Co. (drukkerij) 268, 273, 275, 279 Elix & Co. (lettergieterij) 33, 268-81 Enschedé Font Foundry, The 1835, 1835a, 1835b 1836 Enschedé, Adriaan Justus 83

348 index of names

Enschedé, Izaak 1841 Enschedé, Izaak & Johannes 8, 9, 1841 Enschedé, Johannes 10, 10a, 11, 235, 1841 Enschedé & Zonen, Joh. 8-264, 277, 1742, 1841 Erasmus, Desiderius, 1469-1536 677 Es, Gebr. van 1682 Etablissements ‘Plantin’ 531, 856, 1645, 1648 Excoffon, Roger 948 Eyben, Frederik Gerhard 266, 267, 277 Fann Street Foundry 84 Fleischman, Joan Michael 2, 3, 10, 10a, 151, 235 Fonderie Normale 38, 89, 98 FontShop International 1816-21, 1837, 1838 FontShop Nederland 1816 Frank, Rafael 1657 Friedlaender, Henri 530, 531, 1290a, 1291 Frijlink, J. 1777 Fuchs, Andrea 1818, 1824, 1825 Gando, Nicolas Pierre 86, 92 Gando, Theodore Simon 92 Garde, van de 1829, 1835 Gleitsmann, E.T. 413, 658, 754 Gráﬁca Argentina 637 Graphic Arts Equipment 369, 452, 948, 1045, 1142 Grebber, S. de (& C. Weddepohl) 275 Groot, E.J. de 321, 1627 Groot, Hugo de 685, 694 Groot, Johannes de 282-84 Groot, Luc(as) de 1821 Grützmacher 1821 Gursch & Co., Emil 1802 Haas’sche Schriftgiesserei 521 Hadassah Apprentice School of Printing 1290a Hagedoorn, Harm 381, 383, 461, 1680 Hansen, H.C. 574 Harbor Press, The 138 Harmsen & Co. 285, 286 Harris-Intertype 942, 943 Hartung, Charles Jacques 287 Hartz, Samuel Louis 78, 79, 104, 108, 109, 112, 117, 123, 127, 146, 167, 171, 176, 183 Helden, T. van 1662 Hell, Rudolf 1813 Hölter, Herm. 616 Hoffmann, Johann Joseph 1271, 1272, 1274-76, 1279, 1621 Hooft, G.B. ’t 85, 303, 306, 308, 323 IJdo, Gebr. 1777 IJdo, H.B. 1778 Impress 1814, 1815 Inland Type Foundry 656, 722, 865, 1020, 1182

Intertype 610, 849, 853, 854, 940, 942, 943, 966, 1084-86, 1095, 1645 Ipenbuur & Van Seldam 1727 Ito-Josué 1012, 1013 Jansen, Helfred 629, 642, 691, 977 Jansen, T.E. 1775, 1776 Jelgersma, Taco Hajo 10, 10a, 83 Johnsen, Vilhelm 536, 631, 639, 671, 692, 979, 1027, 1415 Jong, Jan de 1828, 1835a, 1835b, 1838 Keere, Hendrik van den 1835a Kempers, Mart 584, 777, 1673, 1675, 1676 Keystone Type Foundry 924, 1644 Kinross, Robin 1819 Kis, Nikolaas 1 Kisman, Max 1816 Klaasesz, H.J. 1848 Klein, Aart 383, 386 Knuf, Frits 1852 Kok, Lodewijk 1842 Kossmann-Markus, Jeanette 592 Krijger, Henk 786, 1660 Krimpen, Jan van 77-79, 95, 97, 106, 135, 136, 13841, 155, 156, 172, 177-79, 1829, 1831, 1836 Kruger, Dolf 381, 383, 386 Kruitwagen, Bonaventura 677 Kurpershoek, Theo 459 Laan, Adolf van der 9, 10, 10a, 12, 83 Lammers, Frans 443 Le Blansch, C. 27 Le Blansch, H. 27 Le Blansch, H. & C. 1773 Ledeboer, Adrianus Marinus 4 Lee, Geoffrey 855 Leeuwen, K. van 216 Leiter-Nypels 806 Léon, Leo 1492, 1500 Lettergieterij Amsterdam (v.h. N. Tetterode) 318, 326-519, 521-611, 613-74, 676-918, 920-1060, 10621258, 1260, 1261, 1264-68, 1282-1303, 1310-73, 1375-1424, 1426-1517, 1528, 1530-1618, 1625-41, 1643-78, 1695-1713, 1716-25, 1727-32 Lettergieterij & Machinehandel bv 385-92 Lettergieterij & Machinehandel nv 376-85, 1642, 1679-80 LettError press 1820 LeTTeRRoR 1820 Levison, Erik 433, 593, 633, 641, 690, 978, 1046 Levisson 1288, 1843 Liberty 1849-51 Löb, Kurt 443 Loebenberg, L. 27

index of names 349

Loman, J.C. (Jr.) 307 Lommen, Mathieu 1829, 1835b Lourens Coster 1662 lttrrr press 1820 Ludwig & Mayer 511, 1127, 1649 Lüscher & Cie, Leber 632, 635, 640, 772, 973, 975, 1143 Lysen, Arnold 685, 694 Maatschappij voor Boekdrukkerij-Industrie Amsterdam 1804-09 Macchingraf 379 Mahez 107, 261, 262 Majoor, Martin 1816, 1818, 1819 Matthes, B.F. 1281 Maurras, Charles 136 McKay, Walter H. 580, 584, 587-89, 591, 1658 Meerloo, John (Co.) 422, 630, 695, 696 Meijer’s boeken handelsdrukkerij 906 Meijers, Karel 1813 Mendoza y Almeida, José 1011-13 Mensing & Co., D.J. 1798 Mercuur 1521 MetaDesign 1816 Metzler & Basting 304, 305, 1739, 1740 Metzler, J.F. 1519 Meulen, Jacob ter 685, 694 Milliës, Hendrik Christiaan 1269, 1270, 1273 Moesman, Johannes Hendrikus 1810 Molenaar, H. 1373 Monod, Richard (= Maximilien Vox?) 1724 Monotype Corporation 117, 118, 173, 177-79, 746, 1831, 1849, 1850 Morison, Stanley 137 Muller, Frederik 10 Muntendam, Pieter 1842 Museum van Kunst-Nijverheid 202, 252 National Paper & Type Company 582, 585 Nederlandsche Stoomdrukkerij 1688 Noorde, Cornelis van 10, 10a Noordzij, Gerrit 1835 Noordzij, Marie-Cécile 1835b Noordzij, Peter Matthias 1836 Normale Lettergieterij 38, 89, 98 Nozeman & Comp., Corn. 1841 Nypels, Charles 512, 806 Ofmi-Garamont 458, 1723-25 Olive 565, 945 Ollagnier & Cie. 458 Olthoff, Jan 9 Oly, P.J.W 1643 Onnes, De Boer & Coers 63, 1761-72

Oomkens, Alle van der Veen (drukkerij) 1763-65, 1767, 1768 Oomkens, Alle van der Veen (lettergieterij) 1743-45, 1755-57 Oomkens, Alle van der Veen (& Van Bakkenes) 1745, 1757 Oomkens, Jan (ii) 1743 Oomkens, Jan (iii) 1760, 1790 Oomkens, Van Bakkenes & Damsté 1743-60 Oosterhof, Frans 1813 Overbeek, A 1139 Ovink, Gerrit Willem 597, 895, 1139, 1658, 1679 Paap, R.W. 1766 Paperitukku, O.Y. 634, 643, 976 Passe & Cie., De 1741 Passe & Menne, De 300, 303, 1620, 1681, 1735-42 Peignot & Cie. 799 Penninga, P. 1286, 1643 Pfeiffer, J.L. 1841 Phoenix 1839 Pieck, Anton Franciscus 1475 Planeta 1154, 1631, 1638 Pleyte, Willem 1277 Ploos van Amstel, Cornelis 2 Ploos van Amstel, Gebroeders 2-5 Portielje, G.J. 56 Post, C.G. van der 1621 Proops, David (Jzn) 1288, 1843 Putte, Hendrik van der 2, 1841 Quadraat 1817, 1824, 1825 Randoe, G.J. 1852 Regeer, H.J. 299 Reiner, Imre 771, 1056-58, 1420, 1722 Ridgewell & Co., F.A. 1142, 1145 Riegerl & Weissenborn 1061 Rietveld Academie, Gerrit 1839, 1840 Robijns & Co. 1799 Rob, Marcel 1835b Rochussen, J.J. 1621 Rogers, Bruce 138, 1829 Rohse, Otto 450 Roman, Jan 1841, 1842 Roos, Sjoerd Hendrik de 150, 330, 331, 334, 342, 420, 536, 549, 603, 622, 625, 636, 637, 662, 664, 665, 668, 677, 679, 680, 688-93, 695, 696, 813, 824, 827-31, 834, 841, 845, 848, 863, 900, 906, 911, 951, 1116, 1117, 1152, 1280, 1296, 1383-86, 1450, 1469, 1487, 1488, 1507, 1508, 1549, 1635, 1641, 1643, 1645, 1646, 1721, 1852 Rosart, Jacques François 1841, 1845 Rossum, Bavo H.J. van 1815 Rossum, Just van 1816, 1820

350 index of names

Rossum, Van 1813 Rotterdamsche Lettergieterij 63, 1801-3 Royen, Jean François van 834 Rühl, C.F. 1657 Ruijgrok, Bernard 1813 Salter, George 756, 1651 Schipper, Jan Jacobsz. (Wed.) 1842 Schlesinger, Stefan 743, 744, 746, 747, 1655 Schleyer, Johannes Willem 40, 230 Schoeffer, Peter 172 Scholte, Jan Hendrik 512 Scholten, D. 97 Schriftguss (vorm. Brüder Butter) 1654 Schröder, H.G. 1843 Schuitmaker, D. 1414 Schur & Co., B. 1802 Schwieger, P. 1392 Senefelder 1630 Shewring, Walter Hayward 137 Sichowsky, Richard von 450 Sijthoff, A.W. 1274-76 Smeijers, Fred 1817, 1824, 1825, 1835a Smid, Jan 1841 Smit, L.H.D. 383, 384, 1041, 1042 Soldans 140 Sousmatzian & Kesisian 1290 Spin, C.A. 1736-40 Spin & Zoon, C.A. 304, 306, 307, 1278, 1281, 1307, 1522, 1681, 1683, 1738-40 Staden, Hendrik van 1844, 1845 Stam techniek 392 Stam technische boeken 387-90 Stam, H. 372, 374, 385 Stempel, D. 152, 724 Stephenson Blake 109, 146, 469, 855 Stichter, C. (Erven Wed.) 1844, 1845 Stokkink & van Lith 1285 Stolk, Rob 1839 Stols, Alexander Alphons Marius 420 Suringar, G.T.N. 38, 271, 278, 281 Swift, Jonathan 1722 Tal, E. 1843 Tamminga, A 547 Taurel, Charles Edouard 1623 Tetroode, F.J. van 1844 Tetterode, N. 299-320, 324, 326, 520, 612, 675, 919, 1259, 1262, 1269-81, 1304-08, 1425, 1518-27, 161924, 1681-91, 1714-15, 1740

Thieme, D.A. 1790 Thieme, G.J. 1764-66 Tollenaar, Gebroeders 1733, 1734 Total Design 940 Triest, Jaap van 1819 Tschichold, Jan 1181 Tuuk, A.G.E. van der 1658 Typo Delvos 1810 Unger, Gerard 100-04, 187, 1813-15, 1822 Unger, Johann Friedrich 88, 88a Updike, Daniel Berkeley 138 urw 1822, 1823, 1827, 1829, 1832-34 Uytwerf, Hermanus (& R.C. Alberts) 1841 Vada 431 Veldheer, J.G. 67 Verhees, A.C. 1799, 1800 Verheul, Peter 1816, 1837, 1838 Vermaas, Chris 1813 Verrijn Stuart, Th.J. 334 Vibert (ﬁls) 269 Vinkeles, Hermanus 2 Visser, Leo 1478-80, 1485, 1490 Vlaanderen, Cornelis André 1547 Vlissingen, P. van 15a Vossen, André van der 97, 131, 133, 134 Vox, Maximilien 1723, 1724 Wageningen, Mark van 1840 Wagner & Schmidt 480, 596, 669 Wagner, Ludwig 810 Weber, Sepp 386 Weddepohl, C. 275, 276 Weijer, P.W. van de 85 Wesselius, Jan 1643 Westendorp, D. 1847 Wetstein, Hendrik Floris 7, 1841 Wetstein, Rudolf & Hendrik Floris 6, 1841 Wiel, G.W. van der (& D.A. Thieme) 1790 Wiel, G.W. van der 1779-84, 1789-94 Wiel & Co., Van der 1785-87, 1795, 1796 Wiel, Van der (& Hooijer) 63, 1788 Wijnperle, B. 322 Wijt & Zonen, M. 299, 301, 302, 1270-72 Wilkinson, J.M. 1818 Wöhrmann & Zonen, C.H. Fr. 1848 Wolf, M.J. 555 Zerbe, Walter 772

Colophon John Lane and Mathieu Lommen wrote the introduction and company histories of the present catalogue in collaboration, sharing information and sources. The writing of the histories was divided between the two authors primarily on a company by company basis, so each history in the body of the catalogue is initialled at the end. In the introductory texts, Mathieu Lommen wrote the account of Tetterode/Typefoundry Amsterdam; John Lane wrote most of the other parts and constructed the family trees of the typefoundries. Those parts written by Mathieu Lommen were translated from the Dutch by John Lane. Photographs by the photographic department of the Amsterdam University Library, unless otherwise speciďŹ ed. Layout by Sander Pinkse, Amsterdam (with typographical advice from Gerard Unger, Bussum). Typesetting by Sander Pinkse Boekproductie, Amsterdam. Book jacket and endpapers designed by Piet Gerards, Heerlen. Typefaces: Swift 2.0 ďŁż and Argo, both designed by Gerard Unger. Fonts kindly supplied by the Dutch Type Library and Gerard Unger. Printed on 115-gram Bioset by Offsetdrukkerij Jan de Jong, Amsterdam. Bound by Van Waarden, Zaandam.