έκδοση πληροφόρησης και γνώμης www.kosmosnf.gr
Ο ΚΟΣΜΟΣ της Ν. Φιλαδέλφειας
Νο 89 Ιανουάριος 2017 ISSN: 2459-3249
ΠΛΑΤΕΙΑ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ η καρδιά της Νέας Φιλαδέλφειας Κυκλοφορεί τον Φεβρουάριο από το Κέντρο Ιστορίας Νέας Φιλαδέλφειας (Κ.Ι.ΝΕ.ΦΙΛ.) Το βιβλίο του Κώστα Π. Παντελόγλου Πλατεία Πατριάρχου, η καρδιά της Νέας Φιλαδέλφειας θέτει την αφετηρία του στο κέντρο της πόλης. Επικεντρώνεται στους ανθρώπους και χρησιμοποιεί την καρδιά της πόλης ως όχημα για να διατρέξει όχι τους δρόμους, αλλά την κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Νέας Φιλαδέλφειας σε παλαιότερες δεκαετίες. Η πλατεία Πατριάρχου ήταν (και είναι) η καρδιά της: ένας χώρος με μικτές δημόσιες και ιδιωτικές χρήσεις, ο χώρος που κατεξοχήν συγκροτείται η δημόσια σφαίρα· το κέντρο της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής μας. Έγραφε κάποτε ο αρχιτέκτονας-πολεοδόμος Αριστομένης Προβελέγγιος: «Μέσα από τη μορφή που διατηρεί κάθε πόλη, διαβάζεις τις αξίες, την παράδοση, τον πολιτισμό που τη δημιούργησε. Τα κίνητρα των ανθρώπων, τον σεβασμό ή την ασέβεια, το θάρρος ή τον εγωισμό αυτών που την κατοίκησαν και την κατοικούν». Ο Κώστας Π. Παντελόγλου αυτά επιχειρεί να καταγράψει σ’ αυτό το βιβλίο. Στις σελίδες του θα βρείτε ένα γαλαξία προσώπων, συμπεριφορών, στάσεων, πρακτικών· ένα σύνολο αγκυρών μνήμης, με έντονα βιωματικό χαρακτήρα. 420 σελίδες, 98 φωτογραφίες, βιβλιογραφία 135 τίτλων και αναφορές σε 72 εφημερίδες, περιοδικά, πρακτικά και αρχεία. Τιμή: 18 ευρώ
Παραγγείλετε τώρα στα 210-2531983 & 6976116653 και στο kinefil@kinefil.gr
Γιατί ο Άρης Βασιλόπουλος;
Δεν θα έπρεπε ο Άρης Βασιλόπουλος;
Δεν ενημερώνει τους κατοίκους
Και να μαθαίνει τι συμβαίνει οφεί-
της πόλης σχετικά με τις εξελίξεις
λει (στο Υπουργείο, στην Περιφέρεια
όσον αφορά την «Αγιά Σοφιά» του Δημήτρη Μελισσανίδη; Δεν γνωρίζει τις εξελίξεις ή τις γνωρίζει και τις αποκρύπτει από τους κατοίκους της πόλης; Όπως και να έχει όμως το πράγμα,
και όπου αλλού) και να ενημερώνει τους κατοίκους της πόλης και συνάμα να τους κινητοποιεί για την υπεράσπιση της πόλης και του πνεύμονά της, του Δάσους. Αλλιώς θα χρεωθεί κοινωνικοπολιτικά με παράλειψη καθήκοντος!
αυτό πρέπει να αλλάξει!
Κώστας Π. Παντελόγλου
Που τόσο αρέσκεται στο Facebook και τα δελτία τύπου, να έχει ενημερώσει τους κατοίκους της πόλης μας, δυο φορές τώρα, για τον ορισμό της δίκης εκείνων που προπηλάκισαν, αλλά και ξυλοκόπησαν παρόντες στα Θεοφάνεια του 2015 (6 Ιανουαρίου 2015); Θαρρώ πως θα έπρεπε! Έτσι, και οι κάτοικοι ενήμεροι εκ των προτέρων, παρόντες όσοι εξ αυτών το ήθελαν και το μπορούσαν, και οι τραμπουκίζοντες με την ΑΕΚτζίδι-
κη λεοντή πιο συγκρατημένοι, νομίζω, θα ήτανε. Ας δοκιμαστεί επιτέλους αυτό που προτείνω στο Δήμαρχο, λίγο πριν την ημερομηνία της τρίτη φορά ορισθείσης δίκης (έχουμε ως τα τώρα δυο αναβολές της). Κι ας διεκδικηθεί βεβαίως και η ταχεία απονομή δικαιοσύνης εν προκειμένω: δυο χρόνια κοντεύουν να συμπληρωθούν από τα Θεοφάνεια του 2015 και οι τραμπουκίσαντες τότε ακόμη να δικαστούν… Κώστας Π. Παντελόγλου
Βιομηχανία, Βιοτεχνία και Τοπική Αυτοδιοίκηση Στο Τέταρτο Συνέδριο των Πόλεων της την υφαντουργίαν ωρισμένων ειδών υφαΕλλάδος, που έλαβε χώραν τα τέλη Νοεμ- σμάτων, την ταπητουργίαν, τα κεντήματα, βρίου 1951, ακούστηκαν και τα ακόλουθα, την ξυλουργικήν, την αγγειοπλαστικήν, επίκαιρα και στις μέρες μας:
την λεπτουργικήν, την επιπλοποιΐαν, την
«… Ένα από τα κύρια προβλήματα … εί- χρυσοχοΐαν, κλπ. ναι η ρύθμισις της βιομηχανίας και βιοτε-
… χρειάζονται δραστήρια μέτρα … δια
χνίας εκάστης πόλεως και περιοχής, κατά την κατά προτίμησιν ενίσχυσιν και κατοτρόπον ώστε να εξασφαλίζεται η χρησιμο- χύρωσιν … της συνεργατικής και συνεταιποίησις των τοπικών δυνάμεων εργασίας ριστικής οικονομίας. και των πλουτοπαραγωγικών πόρων, ίνα
… Η επίτευξις του σκοπού αυτού δύνα-
μη επέρχεται ο μαρασμός της περιοχής … ται να προωθηθή μόνον δια της οργανώαλλά και ίνα επιτυγχάνεται η καλλιτέρα σεως κατά περιοχάς, υπό την πρωτοβουλίκατανομή εισοδήματος εις το σύνολον. … αν και τον έλεγχον των Οργανισμών της Ουδέποτε η ανάγκη προγράμματος βι- Τοπικής Αυτοδιοικήσεως «Βιοτεχνικών ομηχανικής κατανομής κατέστη τόσον αι- Κοινών», συνεργατικής συνεταιριστικής σθητή όσον κατά την παρούσαν στιγμήν κοινοπραξίας των βιοτεχνών χειροτεχνών εις την χώραν ημών, απαραιτήτου να προ- και οικιακής οικονομίας, δι’ ων "Κοινών" σαρμόση την παραγωγήν προς τας μορ- να διοχετεύονται τα πιστωτικά μέσα και φάς και τας ανάγκας της τοπικής ζωής. … τα οικονομικά μέσα του Κράτους». Μολονότι βεβαίως η μεγάλη βιομηχα-
Οφείλω τώρα να προσθέσω πως τα πα-
νική επιχείρησις παρουσιάζει αναμφισβή- ραπάνω περιλαμβάνονταν σε εισήγηση τητα οικονομικά πλεονεκτήματα, εν τού- του Δημητρίου Ψαρού, παρέδρου τότε του τοις, εις ουδεμίαν χώραν υπεστηρίχθη ότι Συμβουλίου της Επικρατείας· εισήγηση μόνον δια της βιομηχανίας θ’ αναπτυχθή η που αναφερόταν στα σύγχρονα προβλήεθνική οικονομία. …
ματα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην
Παρ’ ημίν, είναι γνωστόν, ότι η χειροτε- Ελλάδα. χνία και βιοτεχνία διεκρίθησαν ανέκαθεν εις την μεταξουργίαν φυσικής μετάξης,
Κώστας Π. Παντελόγλου
Ο ΚΟΣΜΟΣ της Ν. Φιλαδέλφειας συντάσσεται από τον Μικρασιατικής καταγωγής παλαιό Φιλαδελφειώτη ΚΩΣΤΑ Π. ΠΑΝΤΕΛΟΓΛΟΥ, πολιτικό μηχανικό ΕΜΠ, Συγγραφέα - τηλ 210-2530463, Δεκελείας 141 και Π. Χατζηγεωργίου 8, Ν. Φιλαδέλφεια.
2
Ο ΚΟΣΜΟΣ της Ν. Φιλαδέλφειας, Νο 89, Ιανουάριος 2017
Η καρδιά του Λενορμάν Δεν είναι λίγοι εκείνοι που άφησαν την καρδιά τους στην Ελλάδα – περιηγητές, ερωτευμένοι, ποιητές. Υπάρχει όμως ένας επιστήμονας που άφησε κυριολεκτικά την καρδιά του στην Αθήνα, υπογράφοντας με τ’ όνομά του έναν από τους δρόμους που οδηγούν στο κέντρο της πόλης: πρόκειται για την οδό Λένορμαν, που, ελαφρά παρατονισμένη, ώστε να μη μαρτυρά τη σχέση της με το γάλλο αρχαιολόγο Λενορμάν, φτάνει ως την Κολοκυνθού, τα Σεπόλια και το ποτάμι του Κηφισού με κατεύθυνση το Περιστέρι, διασχίζοντας πρώτα το Μεταξουργείο και περνώντας δίπλα από την Ακαδημία Πλάτωνος. Η Εγκυκλοπαίδεια της Πρωΐας[i] γράφει: «Λενορμάν [Κάρολος] (1802-1859): «Γάλλος αρχαιολόγος και νομισματολόγος. Έγραψε πολλά και αξιόλογα έργα, ανεκάλυψε το αντίγραφον της Αθηνάς του Φειδίου και απέθανεν εν Αθήναις, ταφείς εις τον λόφον του Κολωνού, όπου έχει στηθή καλλιμάρμαρον μνημείον». Κι όμως ο Λενορμάν, που άφησε την τελευταία του πνοή στην Αθήνα το 1859, δεν τάφηκε εδώ. Η καρδιά του ήταν εκείνη που δεν επέστρεψε ποτέ στη Γαλλία απ’ αυτό το ταξίδι. Την κρατά μέχρι σήμερα μια υδρία που στέκει πάνω στο λόφο του Ίππειου Κολωνού. Φρόντισε γι’ αυτό ο τότε Δήμαρχος Αθηναίων Γεώργιος Σκούφος[ii]. Από το λόφο του Κολωνού τα χρόνια εκείνα η ματιά αγκάλιαζε την Αθήνα με την Ακρόπολη από ασυνήθιστη οπτική γωνία, έφτανε στον Πειραιά κι ύστερα ταξίδευε πάνω απ’ το Σαρωνικό ως την Αίγινα. Από τη στιγμή που βρήκε τη θέση της δίπλα στο μνημείο του γερμανού κλασικιστή Μύλλερ, που είχε ταφεί από το 1840 εκεί, η καρδιά του Λενορμάν μέτρησε στους κρυφούς της χτύπους την πόλη να υψώνεται
και να μεγαλώνει. Στις μέρες μας, τα παιδιά παίζουν μπάλα στο λόφο και τα ζευγαράκια ερωτεύονται κάτω απ’ τα πεύκα του, ανυποψίαστα για την κρυμμένη καρδιά. Λίγο παρακάτω, συνεργεία, παλιά εργοστάσια, η γειτονιά του Σωτήρη Πέτρουλα, η Λένορμαν να φωτίζεται σιγά σιγά στο σούρουπο. Ο Charles Lenormant, εκτός από αρχαιολόγος και νομισματολόγος, ήταν αφοσιωμένος μελετητής των αρχαίων γλωσσών, σύντροφος του Σαμπολιόν στα ταξίδια του στην Αίγυπτο κι ένας πολύ ιδιαίτερος καθηγητής της Σορβόνης, που λάτρεψε την ομορφιά στην ολοκλήρωσή της: «Η ομορφιά είναι συνέπεια της ατμόσφαιρας … Χωρίς αυτήν δεν υπάρχουν ούτε ήχοι, ούτε χρώματα, ούτε φόρμες … Το αίσθημα του ωραίου γεννιέται στον άνθρωπο μαζί με την αγάπη», γράφει ο Λενορμάν στην επιμελημένη από το γιο του μεταθανάτια έκδοση του έργου του Beaux Arts et Voyages (Καλές Τέχνες και Ταξίδια, Παρίσι 1861)[iii]. Η απώλειά του τάραξε βαθιά όσους γνώριζαν τον άνθρωπο και το έργο του: «Υπάρχουν θάνατοι που σου παγώνουν την καρδιά … Ήταν από κείνους που δεν αντικαθίστανται», γράφει ένας φίλος του αγαπητός προλογίζοντας την έκδοση. Φαίνεται πως η ματιά του Λενορμάν πάνω στην αρχαία ελληνική αγγειογραφία ήταν πρωτοπόρα[iv]. Ο Λενορμάν στο βιβλίο του Εκλογή μνημείων κεραμικής, υλικό για την ιστορία των ηθών και των θρησκειών της αρχαιότητας[v] αντιμετώπισε την εικόνα σαν ιερογλυφικό που χρειάζεται αποκρυπτογράφηση, μεταφέροντας τη σημειολογία από το κείμενο στην εικόνα. Το έργο αυτό έμεινε ανολοκλήρωτο λόγω του θανάτου του. Ο γιος του, Φραγκίσκος Λενορμάν, ακολούθησε το δρόμο του πατέρα του, όπως μαρτυρούν οι
ανασκαφές του στην Ιερά Οδό και την Ελευσίνα, έναν άλλο ειδυλλιακό τόπο, που πέρασε κι αυτός τη φάση της εκβιομηχάνισης, όπως η περιοχή της Λένορμαν και της Ακαδημίας Πλάτωνος. Εκεί που ο αθέατος μα πάντα ρέων Κηφισός πρασινίζει τις αρχαίες πέτρες, ορίζει το κέντρο και τα δυτικά προάστια κι έχει και άλλες ιστορίες να μας πει. λ. Σημειώσεις [i] Λήμμα στο Επίτομον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν «Πρωΐας», 1955 (β΄ ἔκδοσις ἐπηυξημένη καί ένημερωμένη), τόμος Β΄. Άθῆναι: Έκδοτικός οἶκος Πέτρου Δημητράκου. [ii] Μάρω Βουγιούκα & Βασίλης Μεγαρίδης, 1990. Οδωνυμικά. Η σημασία των ονομάτων των δρόμων της Αθήνας, τόμος Α΄. Δήμος Αθηναίων, Πνευματικό Κέντρο. Θανάσης Σκρουμπέλος, «Αναζητώντας την καρδιά του Λενορμάν», 12/1/2012, http://akadimiaplatonos-istoria.blogspot.gr/2012/01/blog-post. html. [iii] Charles Lenormant, 1861. Beaux Arts et Voyages (2 τόμοι). Paris: Michel-Lévy frères. [iv] Βλ. Sabine Jaubert, Institut national d’ histoire de l’ art, http://www.inha.fr/fr/ressources/ publications/ publications-numeriques/dictionnaire-critique-des-historiens-de-l-art/lenormantcharles.html. [v] Charles Lenormant & Jean de Witte, 18371861. Élite des monuments céramographiques: matériaux pour l’histoire des religions et des mœurs de l’Antiquité. Paris : L. Bourgeois-Maze / Leleux, 4 vol.
Τρία έργα του Καθηγητή Νίκου Κιτσίκη •
•
Λόγος του Πρυτάνεως Νικολάου Κιτσίκη προς τους Σπουδαστάς των Ανωτάτων Σχολών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου εκφωνηθείς την 13 Νοεμβρίου 1943 επ’ ευκαιρία της ενάρξεως του ακαδ. έτους, [«Η εκβιομηχάνισις της χώρας πρέπει να είναι ο σκοπός όλων εκείνων, οι οποίοι θα ηγηθούν εις το μέλλον των τυχών του έθνους»], Εθνικόν Μετσόβιον Πολυτεχνείον, Αθήναι 1943 Νίκου Κιτσίκη, Εκβιομηχάνιση της Ελλάδος είναι η λύση του οικονομικού μας προβλήματος. Σκέψεις γύρω από την Ανασυγκρότηση, Ομι-
Ανανεώστε τη συνδρομή σας στον ΚΟΣΜΟ της Ν. Φιλαδέλφειας
λία στην λέσχη «Τρικούπης» τῃ 13ῃ Φεβρουαρίου 1956, Έκδοση του Γραφείου Τύπου και Μελετών της ΕΔΑ, Αθήναι 1956 •
Νίκου Κιτσίκη, Ο μαρξισμός και η φιλοσοφική αξία των μαρξιστικών σπουδών, Διάλεξη του Προέδρου του Κέντρου Μαρξιστικών Μελετών και Ερευνών Καθηγητή Ν. Κιτσίκη – Θέατρο «Αμιράλ», 14 Φεβρουαρίου 1966, Κέντρο Μαρξιστικών Μελετών και Ερευνών, Αθήνα 1966
φιλική συνδρομή: 25 ευρώ, απλή συνδρομή: 15 ευρώ Επικοινωνήστε μαζί μας στα 210-2531983 & 6976116653 ή στείλτε μας e-mail στο knf@kosmosnf.gr
Ο ΚΟΣΜΟΣ της Ν. Φιλαδέλφειας, Νο 89, Ιανουάριος 2017
3
Ο μικρασιατικός πολιτισμός χάθηκε; Η απάντηση στο ερώτημα του τίτλου μάς έχει
Μια απάντηση που φορτώνει κάθε Έλληνα μι-
δοθεί στην αντάρα των χρόνων του ’40 μ’ αυτά τα
κρασιατικής καταγωγής με την ευθύνη του κουβα-
λόγια:
λητή, όχι απλά περιορισμένης έκτασης μικρασιατι-
«Η Ιωνία δεν χάθηκε. Η Ιωνία ζει. Ο χαμένος της προαιώνιος πολιτισμός υπάρχει. Μας τον έφερε το δράμα το φρικτό της ιστορίας. Μας τον έφερε η προσφυγιά κοντά μας». Την απάντηση αυτή έχει δώσει ο μεγάλος μας ποιητής, ο κορυφαίος της Εταιρείας Ελλήνων Λο-
κής μνήμης, μα του μικρασιατικού πολιτισμού, που έχει χρονικό βάθος χιλιετηρίδων. Έχει αυτό θαρρώ τη σημασία του όταν κρίνουμε την επάρκεια και προσφορά των περί τα Μικρασιατικά ασχολουμένων, όταν τους αξιολογούμε.
γοτεχνών, ο Άγγελος Σικελιανός, στον πρόλογό του στην Αιολική Γη του Ηλία Βενέζη.
Κώστας Π. Παντελόγλου
Δημοσιεύματα για τα Βουρλά της Μικρασίας Μια μονογραφία για τα Βουρλά έχει δημοσιεύσει στον Ξενοφάνη, το περιοδικό του Συλλόγου «Ανατολή», ο δημοδιδάσκαλος Κλ. Ιατρίδης, ενώ άρθρο για τα Βουρλά του Γ. Σχοινά, καθηγητή γεωγραφίας, περιλαμβάνεται στο Λεξικό Ελευθερουδάκη. Ο φιλόλογος καθηγητής της Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης Αναστ. Ζάκας έχει δημοσιεύσει άρθρο με
τον τίτλο «Κλαζομεναί» στην εφημερίδα Αμάλθεια στις 12 Μαΐου 1904, άρθρο που δεν είναι το μόνο σχετικό στην ίδια εφημερίδα. Άρθρο περί Βουρλών του επιφανή Βουρλιώτη και Νεοφιλαδελφειώτη Σάββα Παπαγρηγοριάδη περιλαμβάνεται στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, όπου περιλαμβάνεται και άρθρο του Στυλ. Λυκούδη περί Βουρλών.
Μελέτη για τα Βουρλά δημοσίευσε στην εφημερίδα Πρόοδος της Σμύρνης το 1873 ο Χριστάκης Χαμουδόπουλος, λόγιος και νομομαθής ο οποίος είχε διατελέσει και γραμματέας της Κοινότητας.
Δυο λόγια για τον Στρατή Δούκα Όσα ακολουθούν είναι τα εισαγωγικά σε μια συνέντευξη με
γραφική, τα σπίτια της Καστοριάς, οι λαογραφικοί θησαυροί
τον Στρατή Δούκα, που έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Δια-
της Λέσβου, το έργο του Χαλεπά, έρχονται στο προσκήνιο της
βάζω (τεύχος 74, 27 Ιουλίου 1983) – ως κατατοπιστικά κρίνω
ελληνικής ζωής και την πλουτίζουν χάρη στην πίστη και τις
πως έχουν τη θέση τους και στον Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας: «Ο Στρατής Δούκας γεννήθηκε στα Μοσχονήσια της Μικράς Ασίας το 1895 και ήλθε στην Ελλάδα το 1912, όπου γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Να δώσεις την ταυτότητα του ανθρώπου με λέξεις όπως πεζογράφος, αισθητικός, ζωγράφος, τεχνοκρίτης, δημοσιογράφος; Το πορτραίτο λειψό. Αφήνεις απ’ έξω την ζωή του, που είναι μια διαρκής προσφορά στη σύγχρονη Ελλάδα. Δεν
προσπάθειες του Στρατή Δούκα. Παράλληλα με όλες τις δραστηριότητές του, που προωθούν την τέχνη και μαζί την ζωή, σαν μια ακόμα έκφραση ζωής, γράφει πεζογραφήματα και κατά καιρούς ζωγραφίζει. Η Ιστορία ενός αιχμαλώτου, με πρωτοποριακή για την εποχή της –1929– γραφή, είναι το πιο γνωστό βιβλίο του Δούκα. Υπόδειγμα ύφους για τους σημερινούς λογοτέχνες. … είναι η περιπέτεια
αποτελεί υπερβολή να πει κανείς ότι ο Κόντογλου, ο Παπα-
ενός Έλληνα στην Καταστροφή του 1922, που πιάστηκε αιχμά-
λουκάς, η τέχνη των αγγειοπλαστών της Κιουτάχειας και των
λωτος από τους Τούρκους, δραπέτευσε και έκανε τον Τούρκο
ταπητουργών της Ανατολής, το Άγιο Όρος και η βυζαντινή ζω-
για να γλυτώσει».
6 αφιερώματα του περιοδικού «Διαβάζω» Σημειώνω εδώ στον Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας τα ακόλουθα αφιερώματα, από τα πολλά του περιοδικού Διαβάζω, στα οποία σκέπτομαι να αναφερθώ και αναλυτικά: • Μικρασιατικός Ελληνισμός (τεύχος 74) • Αντίσταση και Λογοτεχνία (τεύχος 58) 4
Ο ΚΟΣΜΟΣ της Ν. Φιλαδέλφειας, Νο 89, Ιανουάριος 2017
• • • •
Δημήτριος Γληνός (τεύχος 61) Κωνσταντίνος Π. Καβάφης (τεύχος 78) Κώστας Βάρναλης (τεύχος 88) Επιθεώρηση Τέχνης (τεύχος 67)
Ο Στρατής Δούκας δια χειρός Φώτη Κόντογλου