Dossier Rrëfenjat e mbrëmjes
Mendoni se është zgjedhje më e mirë botimi në dialekt, se sa në gjuhë letrare? Përrallat janë një strehë mbrojtëse edhe për gjuhën, sidomos për dialektet. Ato sjellin modele gjuhësore të mirëfillta të gjuhës amtare. Lidhur me të folmet e ndryshme, të krahinave të ndryshme, janë një thesar i vërtetë, por që duhet njohur e shfrytëzuar. Prandaj për fëmijët e rininë, por edhe për të rriturit, është më me dobi t’i lexojnë përrallat siç janë mbledhur prej gojës së rrëfimtarit popullor, sesa të përpunuara në gjuhën letrare. Do të ishte një ndihmesë e mirë për njohjen e dialekteve, për çka diskutohet mjaft sot. Ndër të tjera, të folmet janë një burim i pashtershëm për gjuhën standarde. Pasi me veten tuaj morët gjithë këto vendime, libri ishte gati për botim. Ndonjë surprizë? Libri u botua atëherë nga shtëpia botuese shtetërore “Naim Frashëri” në 30.000 kopje. Që u shitën menjëherë, sepse ishte diçka ndryshe në kuadrin e botimeve pak a shumë njëngjyrëshe të kohës. Më vonë, kur krijova shtëpinë time
38
botues private, u bëra një ribotim me titullin “Gërzheta dhe përralla të tjera shqiptare”(2005), të pajisur me ilustrime objektesh materiale popullore nga Ilir Zaloshnja, e me një pikturë në kopertinë frymëzuar prej miteve shqiptare të piktorit Andis Gjoni, çka e pasuroi librin. Meqë përmendët pikturën e kopertinës, le të ndalemi pak te ajo e vëllimit tuaj të parë. Një femër e zhveshur, që paraqet një personazh përrallash, por që gjithsesi është zgjedhje e guximshme për një libër me përralla, që do e lexonin fëmijët dhe për ato vite ende delikate? Duhet të shtoj që përmbledhja nuk u konceptua si libër për fëmijë, por për të gjithë lexuesit, pra edhe për të rritur, se përrallat nuk janë vetëm për fëmijët, aq më tepër në rastin tonë kur qysh prej një kohe të gjatë masa e lexuesve nuk i njihte. Kjo shpjegoi edhe shitjen e menjëhershme të një tirazhi aq të madh. Kopertina u realizua prej Besnik Trungut, një piktori të ri të talentuar që kishte nisur punë në redaksinë e ilustrimeve në shtëpinë botuese. Piktura tregon pikërisht Gërzhetën, (ose nusen e ujit, figurë e besimeve popullore shqiptare), për të cilën flitet në një nga përrallat më të bukura. Për fat nuk pati ndonjë vërejtje për “lakuriqësinë”. Ndodhte edhe kështu. Pas kaq vitesh punë me përrallat, a mund të thoni: ka diçka që njerëzit mund ta mësojnë prej tyre? Vlera e përrallave është më e madhe nga ç’mund ta mendojmë. Ato zhvillojnë fantazinë, japin mesazhe të shëndetshme për jetën, në përrallat nuk gjen favorizim të së keqes, ato janë roje të mira të moralit popullor. Sintetizojnë urtësinë popullore, që di të gjejë rrugë të thjeshta e logjike për të ndëshkuar veset shoqërore:
Piktura tregon pikërisht Gërzhetën, për të cilën flitet në një nga përrallat më të bukura. Për fat nuk pati ndonjë vërejtje për “lakuriqësinë”. Ndodhte edhe kështu.
“
A keni ndërhyrë në variantet origjinale? Çfarë keni ndryshuar? Për vëllimin “Përralla shqiptare”, pasi pata përfunduar punën e përzgjedhjes, më priste një kujdes tjetër jo më pak i rëndësishëm. Si do t’i jepeshin lexuesit? Personalisht do të doja të mos prekja asgjë nga origjinali. Por duke parashikuar vështirësitë që do të haste lexuesi, u detyrova të zgjidhja mes parapëlqimeve të mia dhe dëshirës që ato të ishin të arritshme për një masë sa më të madhe lexuesish. Për t’ia arritur kësaj, u mundova të shmang nga ndonjë e folme trajta tepër lokale, të shmangja aty këtu ndonjë krahinorizëm, por duke ruajtur në përgjithësi dialektin.
vjedhjen, përtacinë etj. Përrallat pasqyrojnë në mënyrën e tyre realitetin. Ato kanë vlerë njohëse jetësore dhe historike. “Kuptime më të thella fshihen në përrallat që kam dëgjuar në fëmijëri sesa në të vërtetat që më ka mësuar jeta”, thotë Shileri. Në to mund të dallosh tiparet e njërit a tjetrit komb, të njërës a tjetrës krahinë të vendit tënd. Nga zakone, nga emra funksionesh, vendesh e njerëzish, sendesh të përdorimit të përditshëm, veshjesh, etj. nuk është vështirë të përcaktosh kohën dhe vendin për të cilët tregon rrëfyesi dhe të mësosh një tog gjërash për ato kohë e për ato vende. Shoqëria, institucionet, mediat, duhet të gjejnë mënyrat sesi t’i popullarizojnë këto krijime të popullit, të cilave koha që kalon ua shton vlerën: organet e masmedias duke u hapur dyert, shkollat e kopshtet duke ua bërë të njohura fëmijëve, prindërit duke ua mësuar fëmijëve të vet krahas përrallave më të bukura botërore. janar 2012