Vakblad Installatie

1

60e jaargang, februari 2022

Houvast voor jonge aanwas Installatie.nl

05_cover.indd 5

04-02-2022 13:37

Ontdek de mogelijkheden van Panasonic Panasonic levert de juiste oplossing voor verwarming, koeling, de productie van warm water en ventilatie in ieder soort gebouw. Wij bieden een brede reeks efficiëntie, energie en kostenbesparende oplossingen om van een woning of utiliteitsbouw een prettige plek te maken. Het assortiment omvat airconditioners, warmtepompen, VRF, chillers en koel-vriesunits, die geschikt zijn voor verschillende toepassingen.

www.aircon.panasonic.nl

redactioneel

1

Het piept en kraakt Ze zijn niet aan te slepen. De cv-ketels, de warmtepompen, maar ook de badkamers, de kleine loodgietersklussen. Er wordt door iedereen getrokken aan mens en materieel en de vacatures vliegen je om de oren. Aanvragen en offertes te over, conversies van heb ik jou daar.

En dan moet het geleverd en gemaakt worden.

En daar piept en kraakt het al maanden in installatieland. Te weinig onderdelen, te weinig monteurs, te veel druk op de huidige capaciteit en uiteraard: stijgende prijzen.

Drukte wil niet altijd zeggen dat het er leuker op wordt. Wanneer de airco pas na de zomer geplaatst wordt, wanneer de hybride nog een half jaar op zich laat wachten vanwege een onleverbaar printje. Wanneer de lekkage pas na een week wordt opgelost. Maar ook: heeft de monteur het nog wel plezier, en blijft hij gemotiveerd en behouden voor de branche?

Dit jaar krijgt de consument verscheidene publiekscampagnes voor de kiezen. Allereerst om toch echt voor een erkend CO-gecertificeerd bedrijf te kiezen voor cv-ketel-onderhoud. En dan komt de overheid ook nog eens met een offensief om de switch naar de (hybride) warmtepomp kracht bij te zetten. Het zal leiden tot nog meer aanvragen op jullie bordje.

De serieuze vraag doemt op of installateurs de beloftes straks nog wel na kunnen komen. Het is de tijd van keuzes maken. Tussen bestaande en nieuwe klanten, tussen markten en technieken, tussen handwerk en prefab, tussen leveranciers.

In dit nummer extra aandacht voor de belangrijkste keus: zorg voor voldoende en mensen en biedt ze kennis en vertrouwen. We hebben ze meer dan ooit nodig.

60e jaargang, februari 2022

12

18 Energie delen met de buren Dit worden VSK-toppers Energie uitwisselen met de buren is technisch al mogelijk en het helpt om het elektriciteitsnetwerk te ontlasten. De volgende stap is het slim aansturen van warmtepompen op basis van vraag en aanbod. In Woerden doen ze er proeven mee.

De branche kan zich opmaken voor veel vernieuwing.

De uitreiking van de VSK Awards verhuist met de beurs mee naar mei. Dit zijn beursnoviteiten die in aanmerking komen voor een installatieprijs.

28

48 Blik in het warmtepomplab

Baken van ervaring

Het nieuwe warmtepomplaboratorium van Kiwa draait overuren. De ene uitbreiding is nog niet gerealiseerd, of er komen alweer nieuwe testfaciliteiten bij. Het laboratorium in Apeldoorn ging open voor vakblad Installatie.

De installatiesector kampt met een tekort van 20.000 mensen. Hoe ga je die werven? Een cruciale rol spelen de praktijkbegeleiders, die als ‘verbindingsofficieren’ tussen aanwas en praktijk. Een drieluik van topcoaches, boordevol tips.

54

Eddy Buiting e.buiting@eisma.nl

Installatie Premium Log in op Installatie.nl met je abonneenummer en bekijk extra artikelen, video’s en het complete vakbladarchief digitaal.

rubrieken

Het nieuwe onderwijs Een moderne magneet voor techniekonderwijs.

TechnoHUB in Woerden is de vrucht van een brede samenwerking en moet meer jongeren in het groene hart richting installatietechniek lokken.

We namen er een kijkje.

Journaal Installatiefouten SCIOS SCOPE 14, hoe zit dat?

Bypass voor expansievat Dicht op de huid Producten Werven en behouden: hoe doe je dat?

Column Stefan van Maasakkers Installateur in beeld: Edwin Klomp

8 17 22 24 32 34 44 59 60

7

07_inhoud.indd 7

04-02-2022 13:38

journaal Hybride warmtepomp scoort SCOP van 4,3

Nefit Bosch heeft weer pompen

Een hybride warmtepomp neemt in de praktijk gemiddeld 68 procent van de warmtevraag van een woning voor haar rekening en laat een SCOP van 4,3 zien. Dit blijkt uit de monitoring van 315 woningen die zijn uitgerust met deze warmtepomptechniek.

Na twee en een halve maand leveringsproblemen heeft Nefit Bosch de productie van de TrendLine en ProLine Nxt weer opgestart. De voorraad pompen voor de toestellen bij de fabriek in Deventer is weer aangevuld.

Adviesbureau BDH las tussen medio 2020 en medio 2021 de slimme meters van de installaties uit en heeft de conclusies verpakt in een rapport. In die periode zit ook de extreem koude periode van februari 2021.

Het is voor het eerst dat in Nederland grootschalig onderzoek gedaan is naar de daadwerkelijke impact van hybride warmtepompen. De data van in totaal 450 huishoudens van meer dan een jaar is bij elkaar geveegd en geanalyseerd. 315 woningen in het onderzoek beschikken over een hybride.

Voornaamste conclusie is dat de hybride, een combinatie van warmtepomp en cv-ketel, een uitstekende transitietechnologie voor de Nederlandse woningbouw, stelt Maarten Hommelberg, managing consultant van BDH. Het adviesbureau voerde het onderzoek uit, ondersteund door Enpuls, GasTerra, GasUnie, Liander N-Tra, Stedin en Techniek Nederland.

De hybride is een belangrijke troef van de nieuwe regering en de installatiebranche. De combinatietechniek wordt gezien als een belangrijke (tussen)stap om het aardgasverbruik en de CO2-uitstoot terug te dringen. Sinds 1 januari 2022 is de subsidie op warmtepompen fors verhoogd.

De verschillende groothandelspartners van de toestelfabrikant uit Deventer worden dus weer beleverd. Maar installateurs moeten niet denken dat de leveringsperikelen achter de rug zijn: het kan nog maanden duren voordat de achterstanden zijn weggewerkt, laat de toestelfabrikant weten.

Nefit Bosch heeft sinds oktober vrijwel geen toestellen kunnen produceren omdat een elektrotechnisch onderdeel van de pomp niet leverbaar was. Ook konden installateurs lange tijd moeizaam aan pompen komen voor reparaties aan bestaande toestellen.

De pompen die de afgelopen tijd beschikbaar waren, zijn ingezet als sparepart. Het voorkomen dat klanten in de kou komen te zitten heeft bij de toestelfabrikant prioriteit, zo laat Nefit Bosch weten. Ook in het wegwerken van de achterstanden gaat Nefit Bosch voldoende ruimte houden voor beschikbare pompen voor reparaties aan bestaande TrendLine en ProLine Nxttoestellen.

Foute duurzaamheidsclaims onderzocht De Autoriteit Consument & Markt (ACM) gaat misleidende duurzaamheidsclaims in de energiesector verder onderzoeken. Zo moeten claims over groen gas, groene stroom en claims over leiderschap in duurzaamheid goed onderbouwd worden. Bij foute claims volgen sancties.

De ACM heeft de claims van tien grote energieleveranciers heeft gecontroleerd. Er komt vervolgonderzoek naar twee energieleveranciers waar de ACM de meeste misleidende duurzaamheidsclaims zag.

De marktwaakhond heeft ruim zestig energieleveranciers opgedragen hun claims kritisch te bekijken. Daarna heeft de ACM zelf de uitingen op het gebied van duurzaamheid van tien grote energieleveranciers gecontroleerd op de juistheid, duidelijkheid en controleerbaarheid van de informatie. Bij twee energieleveranciers heeft de ACM informatie opgevraagd om te kunnen beoordelen of de claims die misleidend lijken dat ook zijn.

De informatie van de bedrijven mag niet vaag of zonder toelichting zijn. De energieleverancier moet duidelijk aangeven met wie of wat vergeleken wordt en de vergelijking onderbouwen. De herkomst van groene stroom moet helder zijn en het onderscheid tussen groen gas en CO2-gecompenseerd gas moet kraakhelder zijn.

8

08-09-10_journaal-2.indd 8

Warmteservice groeit naar 73 vestigingen Warmteservice is gegroeid naar 73 vestigingen in Nederland. Met de opening van balies in Gouda, Oss en Zeist kan de grossier haar ambitie om binnen twintig minuten bij een vestiging te zijn steeds beter waarmaken.

Warmteservice houdt een voorraad van meer dan 150.000 artikelen op het gebied van verwarming, sanitair, dakbedekking en installatiematerialen. Naast de benodigdheden voor gasgestookte installaties heeft de heeft Warmteservice ook hybride en elektrische systemen in het assortiment.

De website van Warmteservice heeft naast keuzetools voor cv-ketels, onderdelen en zonnepanelen nu ook een keuzehulp voor laadstations van elektrische voertuigen. In de keuzetool wordt de installateur meegenomen in alle benodigdheden die nodig zijn voor de technische installatie op basis van het merk voertuig.

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:40

Omgevingswet en Wkb wederom uitgesteld

Ecodan kan ook hybride tussenstap maken

De Omgevingswet – en daarmee ook de Wet kwaliteitsborging – wordt niet komende 1 juli ingevoerd, maar op 1 oktober of 1 januari 2023.

De lucht/water warmtepompen van Mitsubishi Electric (Ecodan) komen ook op de markt in een hybride toepassing die toepasbaar is met alle types cv-ketels. Alklima, de exclusief distributeur van Mitsubishi Electric in Nederland, blijft hierbij wel vasthouden aan haar all-electric-visie.

Bouwbedrijven en installateurs moeten de kwaliteit van hun werk beter controleren, vindt de overheid. Constructiefouten, brandonveilige situaties, onvoldoende isolatie of een slecht functionerende ventilatie kunnen hiermee worden ondervangen.

Na inwerkingtreding van de Wet kwaliteitsborging bouw (Wkb) zijn gebreken voor rekening van de aannemer of installateur, tenzij deze kan aantonen dat het gebrek hem niet is aan te rekenen. Daarom wordt het van groot belang om aan de hand van checklists een opleverdossier op te bouwen.

Kersverse minister Hugo de Jonge voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening wil echter dat de Omgevingswet – en dus ook de Wkb – op een verantwoorde manier wordt ingevoerd en zal daarom niet vasthouden aan de inwerkingtredingsdatum van 1 juli 2022. Dat schrijft hij vandaag in een brief aan de Eerste en Tweede Kamer.

De nieuwe datum wordt 1 oktober 2022 of 1 januari 2023, afhankelijk van komend overleg met bestuurlijke partners. De Wet kwaliteitsborging is gekoppeld aan de Omgevingswet en verhuisd dus mee naar de nieuwe datum.

Met het nieuwe concept ‘AllElectric Ready’ is een hybride variant beschikbaar waarbij de focus ligt op het uiteindelijke doel, een monovalente installatie zonder gasaansluiting. Concreet is de lucht/waterwarmtepomprange van Ecodan, waarvan de kleinste een vermogen van 5,4 kW (-10 ˚C) heeft, in staat om te communiceren met elk merk (bestaande) cv-ketel. Daarbij kan de ketel zowel op basis van aan/uit worden vrijgegeven, maar kan ook op basis van een 0-10 regeling de cv-ketel geleidelijk (en zo min mogelijk) capaciteit toevoegen. Ook het maken van warm tapwater met de warmtepomp behoort tot de mogelijkheden van dit concept.

De volwaardige warmtepomptechniek levert een stabiel hoog vermogen (ook bij koudere omstandigheden) en dit geeft de bewoner en installateur ruimte om meer te spelen met de parameters, zodat de inzet van de cv-ketel verder teruggeschroefd kan worden dan bij standaardoplossingen gebruikelijk is. Bij de klassieke hybrides zien we dat de cv-ketels bij relatief hoge buitentemperaturen al bij gaat springen.

‘Start afbouw saldering een jaar later’ Wöhler opent vestiging in Nederland Wöhler Technik, een Duitse fabrikant op het gebied van meet-, inspectie- en reinigingstechniek heeft een vestiging in Nederland geopend.

Sinds deze maand beschikt de meetspecialist over een vestiging met showroom in Amersfoort. Wöhler Nederland B.V. is te bezoeken op de Nijverheidsweg-Noord 123op het bedrijventerrein De Isselt A in Amersfoort. Wöhler produceert en verkoopt naast meetinstrumenten ook video-inspectiecamerasystemen en reinigingsgereedschap. Dit doet het bedrijf direct en via de groothandel.

Wöhler is wereldwijd actief, met verkooppunten in Duitsland, Nederland, Italië, Frankrijk en de Verenigde Staten. Daarbij is de focus gericht op industriële afnemers, bouwbedrijven in woningbouw en utiliteit, installatiebedrijven voor verwarming, ventilatie, sanitair of riolering, inspectie- en reinigingsbedrijven waaronder schoorsteenvegers. Bij het Duitse bedrijf werken 200 mensen.

nr. 1 | februari 2022

08-09-10_journaal-2.indd 9

Het lijkt erop dat bezitters van zonnepanelen een jaar langer gebruik kunnen maken van de salderingsregeling. De beoogde afbouw van de regeling gaat als het aan het ministerie van Economische Zaken pas vanaf 1 januari 2024 beginnen, en niet in 2023.

Dit blijkt uit het introductiedossier dat ambtenaren van het ministerie hebben opgesteld voor de nieuwe ministers Micky Adriaansens (Economische Zaken en Klimaat) en Rob Jetten (Klimaat en Energie). Het uitstel van een jaar is goed nieuws voor de terugverdientijd voor huishoudens die investeren in de techniek. De gemiddelde terugverdientijd blijft de komende vier jaar dan nog circa zeven jaar.

Bij de salderingsregeling wordt de elektriciteit die kleinverbruikers opwekken met zonnepanelen en terugleveren aan het net gesaldeerd tegen de elektriciteit die zij afnemen van het net. Zij hoeven over het weggestreepte deel geen energiebelasting, opslag duurzame energie en btw te betalen. De overheid wil af van de regeling: pv-panelen zouden de stimulering niet meer nodig hebben, en afbouw zou meer balans moeten kweken tussen opwekking en eigen verbruik, plus dat het lokale opslag zou moeten stimuleren. De salderingsregeling wordt stapsgewijs vervangen door een terugleversubsidie.

9

04-02-2022 13:40

journaal Zelfstandig installateur gaat fors meer rekenen Zelfstandige installateurs gaan in het komende jaar hun tarieven fors opschroeven. Het uurtarief zal naar verwachting met 37 procent stijgen.

Dat blijkt uit een recent rapport van Intelligence Group, in samenwerking met hr-dienstverlener HeadFirst Group. Werktuigkundig installateurs vallen in het rapport onder de noemer ‘loodgieters en pijpfitters’. Ook elektrotechnische installateurs gaan meer in rekening brengen. Volgens de onderzoekers zal het uurtarief in deze beroepsgroep met 29 procent stijgen.

Het gehanteerde tariefvoorspellingsmodel is gebaseerd op negen factoren, waaronder de inkomensontwikkeling van zzp’ers, inflatie, economische groei en vacaturegraad. Geert-Jan Waasdorp, directeur en oprichter Intelligence Group: “Tariefstijgingen worden primair verklaard door een constante jaar-op-jaar verhoging van 1,8 procent.”

“Logischerwijs speelt inflatie daarin een belangrijke rol, maar ook de ontwikkeling van de vacaturegraad – het aantal openstaande vacatures per 1.000 banen – heeft invloed. Naarmate deze daalt of stijgt en dus de markt krapper of ruimer wordt ten opzichte van het jaar daarvoor, beweegt het tarief mee. Deze twee factoren verklaren grotendeels de variantie in het voorspellingsmodel.”

45 ‘klimaatberoepen’ in kaart gebracht Om de klimaatdoelen voor de gebouwde omgeving te halen zijn er vooral veel technische vakmensen nodig. Welke technische vakmensen nodig zijn, is nu in kaart gebracht in de publicatie ‘Klimaatbanen in de gebouwde omgeving’.

Het gaat onder andere om isolatiemonteurs, zonnepanelenmonteurs, monteurs warmtenetten en energieprestatieadviseurs.

De publicatie komt van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV), in samenwerking met Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB), de Taakgroep arbeidsmarkt en scholing Klimaatakkoord van de Sociaal-Economische Raad (SER).

In totaal zijn er 45 verschillende technische beroepen nodig voor de uitvoering van de klimaatdoelen in de gebouwde omgeving. Op dit moment is er een groot tekort aan de benodigde vakmensen. Los van de klimaatdoelen uit het Klimaatakkoord uit 2019 is er veel vraag naar technici.

Het aantal vacatures voor de technische beroepen is gestegen tot bijna 46.000 in het derde kwartaal van 2021. De meeste vacatures staan open voor werkvoorbereiders en calculatoren bouw en installatietechniek (4.700), loodgieters en installateurs (4.600), timmerlieden (4.400) en elektriciens en monteurs elektrische bedrijfsinstallaties (4.400).

10

08-09-10_journaal-2.indd 10

Gift van drie ton naar installatie-onderwijs Een grote gift van de Stichting Aandelen Remeha voor het techniekonderwijs in Amsterdam en Flevoland. Het elektro- en installatieonderwijs van het ROC van Amsterdam en ROC van Flevoland ontvangt 300.000 euro van de stichting die het bevorderen van techniekonderwijs tot doelstelling heeft.

Met het geld wordt de komende vier jaar flink geïnvesteerd in up-todate onderwijsmateriaal voor mbo-studenten, een online educatieplatform voor scholieren, bijscholing voor mbo-docenten en speciale lesmethoden voor statushouders die instromen in de elektro- en installatiebranche. Deze investeringen zijn nu en in toekomst hard nodig om goed en voldoende personeel op te leiden en de ambities rond het klimaatdoelstellingen te realiseren.

Rheem koopt boilerfabrikant De Jong Het Amerikaanse Rheem neemt boilerfabrikant De Jong uit Gorredijk over. Dit betekent dat de Friese fabrikant van rvs warmwaterboilers een zusje wordt van Intergas, fabrikant van de cv-ketels en warmtepompen.

De Jong produceert in Gorredijk al 45 jaar rvs-vaten voor verwarmingssystemen als warmtepompen en zonneboilers. Het bedrijf was eigendom van investeringsmaatschappij Nordian Capital. Onder deze vleugels groeide het 163 jaar oude bedrijf, dat zijn oorsprong heeft in melkbussen, aanzienlijk. De Jong is leverancier van rvs-vaten aan grote fabrikanten van verwarmingsproducten. De groei van onder meer de warmtepompmarkt, betekent dat er ook een grotere vraag is naar opslagvaten voor warm tapwater. De Jong blijft zelfstandig opereren met huidig directeur Arno La Haye aan het hoofd.

Rheem is geen onbekende op de Nederlandse markt. De Amerikanen hadden tussen 1968 en 1983 zelf een productielocatie van cv-ketels in het Friese Bergum. Het Amerikaanse moederbedrijf nam in 2019 Intergas over van Nederlandse investeerders. Daarmee maakt de grootste ketelfabrikant van Nederland uit Coevorden ook haar entree op de Amerikaanse markt. Rheem is een familiebedrijf, dat in meer dan 80 landen met verschillende merken actief is. Rheem heeft haar hoofdzetel in Atlanta, een omzet van 4 miljard euro, en heeft wereldwijd 7000 medewerkers. Rheem, een van de grotere toestelfabrikanten in de Verenigde Staten, is op haar beurt sinds 1988 onderdeel van Paloma Rheem Global, dat haar hoofdvestiging in Japan heeft.

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:40

Alkmaar

Almelo

Alphen a/d Rijn

Amersfoort

Amsterdam Oost

Amsterdam Nieuw-West

Amsterdam West

Amsterdam Zuid

Apeldoorn

Arnhem

Beverwijk

Breda

Den Bosch

Den Haag

Den Haag Ypenburg

Deventer

Doetinchem

Dordrecht

Drachten

Ede

Eindhoven

Emmen

Enschede

Gennep

Goes

Gorinchem

Gouda

Groenlo

Groningen

Haarlem

Heerenveen

Hillegom

Heerlen

Hilversum

Katwijk

Leeuwarden

Maarssen

Maastricht

Roosendaal

Rotterdam Noord

Altijd dichtbij met 73 vestigingen Naaldwijk

Rotterdam Oost

Heemstede

Helmond

Hengelo

Hoogeveen

Hoorn

Leiden

Lelystad

Oss

Purmerend

Naarden

Nieuwegein

Nijmegen

Rotterdam Zuid

Schagen

Sittard

Spijkenisse

Tiel

Venlo

Vlissingen

Waalwijk

Weert

Tilburg

Uden

Uithoorn

Veendam

Wormerveer

Zaandam

Zeist

Zoetermeer

warmteservice.nl

Harderwijk

Zwolle

project

tekst Joop van Vlerken

beeld BAM Energy Systems

Energie delen met de buren Energie uitwisselen met de buren is technisch al mogelijk en het helpt om het elektriciteitsnetwerk te ontlasten. De volgende stap is het slim aansturen van warmtepompen op basis van vraag en aanbod. In Woerden wordt hier in een project van BAM al ervaring mee opgedaan.

O

ntlasting van het elektriciteitsnet is van belang, nu

Energiedata

het aandeel decentraal opgewekte energie sterk

TROEF Buurtenergie wordt nu in de praktijk gebracht in

groeit. Door het slim aansturen van warmtepompen

Woerden. Hier zijn in 2018 een aantal woningen van woning-

ontstaat hiervoor bovendien extra ruimte in deze virtuele

corporatie GroenWest gerenoveerd naar nul-op-de-meter

energiegemeenschappen. Als deze communities gekoppeld

met behulp van zonnepanelen, isolatie en een elektrische

worden, kunnen belangijke vermogens ontstaan die echt

lucht/waterwarmtepomp. Op zonnige dagen produceren

een steentje bijdragen. Juridisch en financieel zijn er nog

deze woningen te veel energie voor de woningen zelf en

wel hobbels te nemen, maar in Woerden zijn ze al gestart

leveren ze elektriciteit terug aan het net. GroenWest werkt

met een project – TROEF Buurtenergie geheten – waar zes

samen met TROEF Buurtenergie, dat dit overschot aan elek-

nul-op-de meter-woningen energie gaan delen met zes

triciteit levert aan andere woningen van woningcorporatie

niet-NOM-woningen.

GroenWest in de buurt. Van Prooijen: “In november zijn we

Energieprijs prikkelt slim gebruik

12

12-13-14_projecttroef.indd 12

in deze wijk. We verbinden de woningen in deze wijk met energiedata.”

Verrekenen en besparen

Ingrid van Prooijen van BAM Energy Systems, dat initiatief-

In de proef vindt nu nog geen financiële verrekening plaats,

nemer is van het consortium, legt uit wat TROEF doet. “Met

legt Van Prooijen uit. “Dat is administratief nog niet moge-

TROEF verbinden we utiliteitsgebouwen, woningen en

lijk. We doen het nu vooral om inzicht te krijgen in de moge-

mobiliteit in energiegemeenschappen. Binnen én tussen de

lijkheden en terugkoppeling te krijgen van de deelnemers

energiegemeenschappen wordt waarde uitgewisseld. Het

aan TROEF Buurtenergie. Op basis van de data geven we de

idee is om op deze manier lokaal duurzaam opgewekte

bewoners besparingstips." Nieuwe regelgeving moet

energie allereerst lokaal te gebruiken. Met deze dienst

ervoor zorgen dat energie wel uitgewisseld kan worden.

wordt energie aantoonbaar CO2-vrij en wordt ook het

"We willen daarop voorsorteren. Als de regelgeving dan

gebruik van het elektriciteitsnetwerk beperkt, waardoor de

effectief is, kunnen we het makkelijk organiseren.”

netbeheerder wordt ontlast. Bovendien kan de flexibiliteit

Scan de code voor een video over dit project.

gestart met zes NOM-woningen en zes niet-NOM-woningen

qua energie van een gebouw en elektrische mobiliteit in een

Slim aansturen warmtepomp

energiegemeenschap worden samengevoegd. Daardoor

De volgende stap in de proef in Woerden is het op een

heeft deze potentie samen waarde voor de netbeheerder of

slimme manier aansturen van de warmtepompen. Hiermee

een programmaverantwoordelijke partij.”

kan gemiddeld 230 kWh per jaar bespaard worden per

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:40

Zes Nul-op-de-meter-woningen en zes niet-NOM-woningen zijn met behulp van de energiedata verbonden.

woning. Dit gebeurt door het aanpassen van de cyclus voor

gie opwekken. Als de salderingsregeling afgebouwd wordt,

het opwarmen van warm tapwater. Zonder slimme sturing

kun je die energie beter gebruiken dan terug leveren. Zo kun

maakt de warmtepomp in een vaste cyclus warm water

je schuiven met het energieverbruik door dat meer overdag

klaar. De slimme sturing verwarmt het water pas volledig

te laten plaatsvinden dan bijvoorbeeld in de nacht. Je krijgt

wanneer op basis van de energiedata verwacht wordt dat er

dan een flexibel energieverbruik dat vooral plaatsvindt als

warm tapwater nodig is. De slimme aansturing is nog niet

de zon schijnt.”

geactiveerd. Van Prooijen: “We hebben eerst de boodschap van TROEF Buurtenergie overgebracht en mensen gezocht

Virtuele energiecentrale

die mee wilden doen.”

Uiteindelijk is het de bedoeling dat het Schilderskwartier in

Het aansturen van de warmtepomp kan veel opleveren, legt

Woerden een soort virtuele energiecentrale wordt, legt

ze uit. “Als je inzicht hebt door het ontsluiten van de ener-

Heine van Wieren van OrangeNXT, een van de technische

giedata, kun je daarmee de warmtepomp aansturen. Die

partners, uit. "Wij hebben een platform, energyNXT, waar-

data halen we uit de monitoring. Zo krijgen we inzicht op

mee we een zogenaamde virtuele energiecentrale kunnen

buurtniveau. We zien nu al dat de NOM-woningen veel ener-

opzetten. We focussen ons nu vooral op de utilitaire sector,

nr. 1 | februari 2022

12-13-14_projecttroef.indd 13

13

04-02-2022 13:40

project Samenwerking voor innovatie en klimaatdoelen

maar in de woningbouw kan het ook ingezet worden. In zo’n Virtual Power Plant maak je gebruik van elkaars energiebronnen. Doordat je meerdere van deze lokale communities verbindt, kan bovendien een soort virtuele energiecentrale ontstaan.”

Op naar virtuele energiecentrale Binnen zo’n community zijn er meerdere mogelijkheden van

In het consortium TROEF zitten naast de genoemde partijen BAM Energy Systems, OrangeNXT en Alliander nog een heel aantal bedrijven en instellingen. Het gaat om: AM (specificeert LE-platform), KPN (waardemodel en connectiviteit), Tymlez (CO2-handelsplatform), NEN (gap-analyse/bijdrage aan nieuwe standaarden), Hogeschool Utrecht (klantreizen), TU/e (digital twin), Stedin (waardemodel/inbreng concept), BAM Infra Energie & Water (flexibiliteit in laadinfra-structuur) en BAM Specials (gebruikerskeuze-tool).

Het project maakt gebruik van de subsidieregeling Missiegedreven Onderzoek, Ontwikkeling en Innovatie (MOOI 2020) van Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Deze regeling ondersteunt bedrijven, die in consortia samen werken aan het bereiken van de Nederlandse klimaatdoelen.

Scan de QR code voor meer informatie

sturing mogelijk, vertelt Daan Rutten van softwarebedrijf ENTRNCE, onderdeel van Alliander. “Je kunt als gemeenschap kiezen voor zoveel mogelijk duurzame energie en daarop sturen. Maar het is ook mogelijk om zo economisch mogelijk te sturen, waarbij je andere keuzes maakt.”

Scan de QR code voor een video over deze module.

Aandachtspunten Het blijkt nog knap lastig om dit soort projecten uit te rollen

Van Wieren de kosten naar beneden. “Als er standaardise-

in wijken met bestaande woningen. Daarom moeten volgens

ring op het vlak van warmtepompen en batterijen komt, dan kunnen de kosten naar beneden. Ook het kennisniveau van

Energiemodule bevat alle installatietechniek De installatietechniek van de duurzame renovatie zit verpakt in de energiemodule, die in de voortuinen van de woningen staat. De energiemodule die BAM Wonen zelf heeft ontwikkeld, is in dit project in gespiegelde uitvoering, met de ruggen tegen elkaar, in de voortuin geplaatst. In de module zit de warmtepomp-installatie, de ventilatie met warmteterugwinning, een tapwaterboiler en de regeltechniek voor de complete installatie.

installateurs moet omhoog, want die zijn nog onvoldoende op de hoogte van dit soort mogelijkheden. De hele keten moet mee om van dit soort projecten een succes te maken.

In nieuwbouw gaat dat makkelijker dan in bestaande bouw.

Maar door de stijgende energieprijzen komen er wel meer prikkels om slim gebruik te stimuleren.”

Schaalvergroting Van Wieren benadrukt dat de zogenaamde virtuele energiecentrales alleen van de grond kunnen komen met behulp van schaalvergroting. “Als je het heel plat bekijkt, zijn er grote vermogens nodig om het net te kunnen ontlasten. Dan heb je het al snel over een megawatt of meer. Dan worden congestiediensten pas bereikbaar. Maar het is natuurlijk wel zo dat je met heel veel kleine vermogens ook een groot vermogen kunt leveren, daarvoor zijn de communities nodig.”

Rutten legt uit dat er twee redenen zijn om virtual power plants op te zetten. “Je kunt congestie tegengaan. Dat is vooral belangrijk voor netbeheerders. Je ontsluit zo veel flexibel vermogen en zorgt voor meer liquiditeit. Daarnaast is het als je naar de toekomst kijkt, slimmer om vraag en aanbod op elkaar af te stemmen. Zo kun je de investeringsbehoefte in elektriciteitsnetwerken verkleinen. Hoe meer je lokaal verbruikt, hoe minder netcapaciteit nodig is”, besluit Rutten.

14

12-13-14_projecttroef.indd 14

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:40

Een vorstelijk aanbod Het begint bij Nefit Bosch

Airco Winter Actie

De hoogwaardige airconditioners van Nefit Bosch zijn blijvend in prijs verlaagd. Bovendien profiteren installateurs tijdens de koude maanden van het scherpe kennismakingsaanbod.

Kijk op nefit-bosch.nl/airco of vraag het uw contactpersoon.

nefit-bosch.nl/airco

47200012003 Adv airco_vorstelijk aanbod_Installatie_230x300mm.indd 1

11-01-2022 11:20

MAGNUM Mat

Duurzame vloerverwarming voor iedere renovatie.

Renovaties vereisen systemen die zonder verregaande ingrepen (zoals freeswerk) kunnen worden toegepast. Deze systemen hebben een geringe installatiehoogte waardoor ze op een bestaande vloer en in sommige gevallen zelfs in de muur kunnen worden verwerkt.

Wij produceren en leveren diverse watergedragen en elektrische verwarmingsoplossingen voor renovatie, nieuw- en droogbouw, inclusief geschikte isolatie, verdelers en WiFi thermostaten.

Kijk voor meer informatie en andere systemen op magnumheating.nl

MAGNUM SlimFit

LAAT JE IN 1 UURTJE INFORMEREN

Meld je GRATIS aan!

• Live vanaf je laptop, mobiel, tablet of PC • Vragen stellen tijdens de uitzending • Een simpele registratie volstaat • Geen reistijd

Kijk voor het actuele aanbod op www.bouwwebinar.nl

installatiefouten

samenstelling Eddy Buiting beeld lezers

Ronduit gevaarlijk De oogst van de redactiemailbox laat zien er nog een

De mensen die in dit kantoor werken, kla-

wereld te winnen valt. Te vaak

vanaf 14.00 uur. Bij de dakakinspectie trof

blijkt dat onvakkundig

tilatie-wtw te dicht bij de rookgasafvoer.

gen over hoofdpijn en vermoeidheid de monteur de aan- en afvoer van de ven-

gerommel aan de installatie-

Hierdoor zuigt het ventilatiesysteem

techniek tot gevaarlijke

verhogen is de beste oplossing.

rookgassen aan. De rookgasafvoeren

situaties kan leiden. Veiligheid vraagt om toewijding, kennis, vakmanschap en verder kijken dan de neus lang is.

Een ondeugdelijke geknutselde aansluiting van adapter op broekstuk. De rookgasafvoer is niet luchtdicht aangesloten, er zit een parkergat in de buis en het juiste afschot en de beugels ontbreken. Hier is De aannemer heeft een dakopbouw

maar één oplossing mogelijk: zo gauw

geplaatst en de cv-ketel mee laten ver-

mogelijk vervangen.

huizen naar de bovenverdieping. Afkoppelen en verlengen die handel. Bij de periodieke controle keurde de installateur de slordige installatie af: de mantelbuis om de gasleiding ontbreekt, de leidingen zijn niet gefixeerd, de diameters van de cv-leidingen waren niet correct en de rookgasafvoer was niet gebeugeld.

Schoenmaker, blijf bij je leest.

De kabels van de zonnepanelen zijn door de rookgasafvoer getrokken. Dat mag natuurlijk niet, want hierdoor kun-

Stuur ook uw foto’s in De foto’s in deze rubriek zijn ingezonden door installateurs. Kom jij bijzondere, ludieke, maar ook onwenselijke of gevaarlijke situaties tegen in de dagelijkse praktijk? Maak een foto, en stuur ze ons met een toelichting op de situatie, de fout én de oplossing. Op Installatie.nl een grote database met honderden ingezonden situaties, die prima dienst kunnen doen als lesmateriaal voor de installatiepraktijk. Abonnees van onze gratis digitale nieuwsbrief ontvangen elke week een inzending in de mail. Inzenden kan via mail (installatie@eisma.nl), of met ons online formulier. Scan daarvoor de QR-code.

installatie@eisma.nl installatie.nl/installatiefouten

nen rookgassen de ruimte in lekken.

De fout is hersteld door de installateur die voor onderhoud bij dit toestel kwam.

nr. 1 | februari 2022

17_installatiefouten.indd 17

17

04-02-2022 13:41

VSK 2022

tekst Eddy Buiting beeld fabrikanten

Gespannen gezichten bij de uitreiking VSK Awards 2020.

Wie wint VSK Award?

Deze negen installatienoviteiten zijn genomineerd voor een VSK Award 2022. De installatieprijzen worden uitgereikt op de openingsdag van de verplaatste jubileumeditie van de VSK. De beurs wordt van 17 tot en met 20 mei gehouden.

De installatiebranche staat volop in de spotlights.

Installatiebedrijven bezitten de sleutel voor het slagen van de energietransitie en daar ontwikkelt de industrie producten voor. De jury van de VSK Awards ziet weliswaar geen doorbraaktechnieken bij de inzendingen, maar constateert meer dan ooit dat de innovaties van de industrie marktrijp zijn en installateurs verder kunnen helpen in alle uitdagingen van vandaag en morgen.

De jury van de VSK Awards, onder voorzitterschap van Doekle Terpstra, heeft de inzendingen van standhouders van de VSK beoordeeld op basis van innovatie, oplossingsgerichtheid, praktische toepasbaarheid, sociale impact, duurzaamheid en economisch rendement. Uit de inzendingen zijn negen producten genomineerd, die allemaal op de Scan de QR-code voor ons dossier VSK 2022.

Hierin ook het complete juryrapport

18

18-19-20-21_vskawards.indd 18

komende VSK te zien zijn. De 25e editie van de VSK wordt van 17 tot en met 20 mei gehouden in de Jaar-

Publieksfavoriet Uit de inzendingen zijn in drie categorieën in totaal negen inzendingen genomineerd. Vakgenoten en voorinschrijvers voor de VSK krijgen tot aan de beursopening de kans om uit de nominaties een publieksfavoriet toe te kennen. De prijzen worden uitgereikt bij de opening van de vakbeurs, op dinsdag 17 mei in het Kennistheater in Hal 10.

Samenstelling jury De VSK Awards worden elke twee jaar uitgereikt op de vakbeurs VSK. Vakblad Installatie en Installatie.nl hebben de prijs geadopteerd. Op installatie.nl lees je het complete juryrapport en in de aanloop naar de beurs video’s worden gepubliceerd van de genomineerden.

Juryvoorzitter: Doekle Terpstra – voorzitter Techniek Nederland Lars Boelen – onafhankelijk duurzaamheidsadviseur Claudia Bouwens – programmaleider kennisoverdracht en stimulering Lente-akkoord Eddy Buiting – hoofdredacteur Installatie en Installatie.nl Marco Lammers – bedrijfsopleider Energiewacht Theo Ockhuijsen – innovatie-expert, directeur Innovatie Express & BIMpuls Harm Valk – partner en senior adviseur Nieman Raadgevende Ingenieurs Martijn Verspeek – eigenaar Installatiebedrijf Verspeek

beurs in Utrecht.

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:42

Categorie Energietransitie

Nathan – Energie uit damwanden Nathan heeft met damwandspecialist Gooimeer een concept ontwikkeld waarbij collectoren zijn toegevoegd aan damwanden. Deze kunnen geplaatst worden wanneer een kademuur wordt gerenoveerd. De kades vormen de bron voor een brine/ water-warmtepompen. Deze geactiveerde damwanden zijn aangesloten op verdelers en afgevuld met een water/glycolmengsel. Met dit systeem, dat in Nederland voor het eerst in Enkhuizen is toegepast, kan een collectieve energievoorziening gemaakt worden die qua rendement niet onderdoet voor een bodemgebonden warmtepompsysteem.

Triple Solar – PVT Warmtepomp Deze nieuwe warmtepomp werkt samen met PVT-panelen op het dak, die zowel thermische energie als zonnestroom opwekken. Het lamelvormige thermisch deel van het paneel onttrekt energie uit de buitenlucht. De combinatie tussen zonlicht en buitenlucht als bron en de compacte nieuw ontworpen warmtepomp op propaan (R290) maken het mogelijk om ook bij strenge vorst (tot -20 ˚C) aanvoertemperaturen tot 70 ˚C te realiseren. De warmtepomp leent zich voor nieuwbouw, waarbij het apparaat ook een koelfunctie heeft. Voor de renovatie is deze warmtepomp te combineren met de huidige cv-ketel en bestaand afgiftesysteem.

Itho Daalderop- Warmtepomp Vincent De warmtepomp Vincent van Itho Daalderop is een speciaal voor de Nederlandse markt ontwikkelde lucht/water-warmtepomp met een vermogen van 4,5 kW. Deze kan als hybride, of met een voorraadvat als all-electric toepassing worden geïnstalleerd. Vincent is een monoblock warmtepomp voor binnenopstelling. De warmtepomp heeft dus geen buitenunit. De buitenlucht wordt aangevoerd en afgevoerd met thermisch en dampdicht geïsoleerde leidingen met een diameter van 250 mm. Het toestel is uitgerust met een communicatieprint, zodat hij smart-grid ready is.

nr. 1 | februari 2022

18-19-20-21_vskawards.indd 19

19

04-02-2022 13:42

VSK 2022 Categorie Gezond en comfort Renson – Sense Sense is een compacte, slimme binnenluchtkwaliteitsmonitor. Het apparaat geeft zicht op zes binnenluchtkwaliteitsfactoren (koolstofdioxide, vocht, vluchtige organische stoffen, geluid, licht en temperatuur) en houdt continu de binnenluchtkwaliteit bij. Via een mobiele applicatie en een gratis dashboarding service voor professionele gebruikers, worden live en historische gegevens getoond. Dit geeft gebruikers volledig inzicht over de binnenluchtkwaliteit.

Wanneer de sensoren overschrijdingen van de grenswaarde meten, is dit in kleur zichtbaar.

Itho Daalderop – HRU 400 QuattroZone De HRU 400 QuattroZone is een balansventilatietoestel met vier zonekleppen. Met dit toestel kan slim en eenvoudig gezoneerd en vraaggestuurd geventileerd worden op zowel de toevoer als de afvoer. Naast de woon- en slaapzone kunnen ook keuken en natte ruimten afzonderlijk geventileerd worden. Om elke zone op de juiste manier te ventileren zijn CO2-sensoren en een interne vochtsensor toegepast. De unit is licht, bestaat uit weinig onderdelen en is op verschillende manieren te plaatsen waardoor hij erg flexibel is. Het toestel heeft een service-app voor inbedrijfstelling en inregeling. De zonekleppen hebben een eenvoudig kliksysteem en communiceren draadloos met de vochtsensor en CO2-sensoren.

Zehnder – ComfoClime en Thermal Shield De ComfoClime is een lucht/lucht-warmtepomp die koelt en verwarmt met verse buitenlucht. Dit in tegenstelling tot klassieke lucht/ lucht-warmtepompen die lucht circuleren. Het toestel past bovenop het balansventilatietoestel met warmte- of koudeterugwinning en kan zo extra verwarmings- en koelvermogen toevoegen aan de woning. Het systeem wordt conceptueel gecomplementeerd door het nieuwe geïsoleerde Thermal Shield luchtverdeelsysteem. Deze zorgt ervoor dat de duurzaam verwarmde of gekoelde lucht vrijwel zonder verlies van temperatuur op de juiste plek in huis.

20

18-19-20-21_vskawards.indd 20

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:42

Categorie Installateurszaken Ubbink Nederland – Ventus De Ventus is een nieuwe geïsoleerde dakdoorvoer voor een optimale aan- en afvoer van ventilatielucht. De isolatiewaarden van het dak blijven behouden door de luchtdichte afwerking. Daarnaast onderscheidt de Ventus dakdoorvoer zich door het installatiegemak.

Slechts een minimale dakdoorbreking is nodig. Door de haakse dakdoorvoer kunnen leidingen direct langs het dakbeschot worden gemonteerd. De Ventus is zowel voor hellende als platte daken en heeft een traploze afstelling, waardoor je de afvoer altijd recht op het dak plaatst. Bovendien wordt de Ventus geleverd in alle gangbare kanaalmaten en is het een complete oplossing inclusief indekdeel en glijschaal of plakplaat.

Geberit – FlowFit Geberit FlowFit is een nieuw compleet perssysteem voor drinkwater en cv. Dankzij de draaibare fitting kan de installateur zelf de handigste perspositie bepalen. Deze posities zijn beschikbaar in stappen van 45°.

De monteur hoeft de fitting niet meer volledig te omsluiten met de persbek: het gereedschap hoeft alleen nog op de zijdelings geplaatste persindicator te worden gepositioneerd. Hierdoor is het mogelijk om ook in hoeken of krappe plekken makkelijk en veilig te werken. Grootste voordeel is dat er met slechts twee persbekken met alle acht diameters (d16 t/m d75) gewerkt kan worden. De monteur hoeft ook niet meer te ontbramen of te kalibreren.

Sortimo Nederland - ProClick gereedschapsriem en gereedschapstassen Het ProClick systeem van Sortimo bestaat uit een riem, een houder en gereedschapstassen die monteurs, afhankelijk van hun werkzaamheden kunnen meenemen naar de klus. Gereedschappen en materialen kunnen vanuit de bus op het lichaam worden gedragen en op de werkplek weer afgekoppeld worden van de riem. Alles wat op het werk nodig is kan met één handbeweging vanuit de gereedschapstas aan de riem worden bevestigd. Daarvoor is een slimme haak en houder ontwikkeld. De werkset past perfect bij de bedrijfswageninrichting en andere opbergmogelijkheden van Sortimo. Het kan bijvoorbeeld weer op andere koffersets geklikt worden. Hierdoor kan de monteur snel, effectief arbo-vriendelijk en georganiseerd aan het werk.

nr. 1 | februari 2022

18-19-20-21_vskawards.indd 21

21

04-02-2022 13:42

techniek

tekst Tijdo van der Zee

beeld Peter Roek

SCIOS SCOPE 14 hoe zit dat?

Er is een nieuwe verplichte keuring voor verwarmingssystemen in utiliteitsgebouwen tussen de 70 kW en 290 kW warmte-opwekkervermogen. In deze SCOPE 14-keuring wordt gekeken naar het energetisch rendement van het hele verwarmingssysteem – opwekker, distributie en afgifte. Voor 10 maart 2024 moeten de vierjaarlijkse keuringen voor het eerst zijn uitgevoerd.

Waar gaat het nu precies om?

Een nieuw keuringsregime voor verwarmingssystemen in utiliteitsgebouwen tussen de 70 kW en 290 kW warmte-opwekkervermogen.

W

at is de SCOPE 14?

waarvoor een energieprestatiecontract is afgesloten vallen

In de Europese richtlijn Energy Performance of Buil-

buiten de keuringsplicht.

dings Directive (EPBD III) uit 2018 staat dat verwar-

Het gaat om ‘verwarmingssystemen’ van 70 kW of meer. Dat

mings- en aircosystemen regelmatig gekeurd moeten wor-

betekent dat drie 30 kW-ketels in cascade (90 kW) onder het

den. In Nederland is dat in het Bouwbesluit uitgewerkt in

keuringsregime vallen en ook de back-upketel moet meege-

EPBD III-inspecties voor comfort-koelsystemen (om de vijf

rekend worden. Als echter in een gebouw meerdere niet-

jaar) en SCOPE 14-inspecties voor verwarmingssystemen

gekoppelde verwarmingssystemen zijn geïnstalleerd, die elk

(om de vier jaar). SCOPE 14 is ontwikkeld door SCIOS.

onder de 70 kW blijven, dan geldt de keuringsplicht niet.

Afgifte en inregelen horen er ook bij

Bij verwarmingssystemen waaraan een ventilatiesysteem is gekoppeld, moet ook dit ventilatiesysteem gekeurd worden.

Daarbij wordt bijvoorbeeld gekeken naar de isolatie van de luchtkanalen, de luchtbehandelingskast met eventuele bevochtiging, voorverwarming of WTW en de onderhouds-

Keuringsplichtig zijn verwarmings- (en airco-installaties)

toestand, zegt Arie Krijgsman, voorzitter van Stichting SCIOS

met een vermogen vanaf 70 kW. En daar zit je al snel aan: een

tegen vakblad Installatie.

klein kantoor van twee verdiepingen heeft makkelijk een een verwarmingssysteem met een vermogen van meer dan

Wat is het verschil tussen SCOPE 14 en de SCOPES 1-7?

290 kW moeten (per 1 januari 2026) voorzien zijn van een

SCOPE 14 gaat over het in kaart brengen van het gehele ver-

gebouwautomatisering- en controlesysteem (GACS) en

warmingssysteem en van energetische verbeterpunten van

hoeven dan niet meer gekeurd te worden. Ook gebouwen

de opwekker, het distributie- en afgiftesysteem. Is het leidin-

warmtevraag die boven deze drempel ligt. Gebouwen met

22

22-23_scope14.indd 22

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:43

zal groeien. Uitfasering van aardgas zal daarvoor zorgen en ook technische ontwikkelingen met nieuwe koudemiddelen hogere temperaturen halen, waardoor bestaande afgiftesystemen kunnen blijven hangen.

Een groot deel van de warmtepompen zal echter niet onder SCOPE 14 vallen, maar onder het keuringsregime voor koelsystemen: warmtepompen met koelfunctie zullen worden gekeurd door airco-inspecteurs. Het nu nog niet helemaal duidelijk of dat gaat gelden voor warmtepompen die actief koelen, of dat ook passief koelen onder ‘koelfunctie’ gaat vallen.

Zijn er genoeg inspecteurs?

Er zijn op dit moment verschillende deadlines. Tot 10 maart 2022 wordt met een scope 1 of 2-keuring voldaan aan de eis in het Bouwbesluit. De volgende keuring is dan vier jaar later.

Met ingang van 10 maart 2022 moet de SCOPE 14-inspectie uitgevoerd worden. En ten slotte is er nog de deadline van 2024: dan moeten alle systemen vanaf 70 kW gekeurd zijn, hetzij met een SCOPE 1 of 2, hetzij met een SCOPE 14-keuring. Krijgsman: “In principe hebben eigenaren tot maart 2024 de tijd om het verwarmingssysteem te laten keuren. Maar dan zit je met een stuwmeer aan aanvragen en natuurlijk veel te weinig inspecteurs om dat tijdig weg te werken. Plan dus tijdig een afspraak in. Dat geeft inspectiebedrijven ook zekerheid over het aantal inspecteurs dat ze moeten gaan opleiden.”

SCOPE 14-keuring, en dan?

De SCOPE 14-keuring heeft als resultaat een inspectierapport met de stand van zaken en verbeteringsadviezen op basis daarvan. Maar een gebouwbeheerder of installatieeigenaar mag die adviezen naast zich neerleggen, er wordt niet op gehandhaafd, tenzij er wetgeving is die de installatiegenwerk van het verwarmingssysteem bijvoorbeeld geïsoleerd, is het systeem goed waterzijdig ingeregeld, is de ruim-

eigenaar tot handelen dwingt.

tethermostaat voldoende intelligent, en is het vermogen van

Wat moet ik hier als installateur mee?

de geïnstalleerde ketel passend bij de warmtebehoefte van

Grote installatie- en inspectiebedrijven als Equans (voorheen

het gebouw? In de SCOPE 14-keuring wordt daarom ook de

Cofely), Hoppenbrouwers, Unica, Energiewacht of Strukton

warmtebehoefte van het gebouw bepaald. SCIOS heeft daar-

hebben hun eigen SCIOS-inspecteurs en kunnen de SCOPE

voor een rekentool ontwikkeld die op de SCIOS-website is

14 dus als extra bedrijfsactiviteit toevoegen. Er zijn ook veel

gepubliceerd.

kleinere en zelfstandige installateurs en inspecteurs die ook

De overige SCOPES richten zich op de energiezuinigheid van

SCIOS-inspecties verrichten. Soms zijn deze zelfstandigen

de opwekker, de brandstofleidingen en rookgasafvoer- en

zelf gecertificeerd, soms werken ze ook onder het certificaat

verbrandingsluchttoevoerkanalen. Ook gaat het in deze

van een SCIOS-gecertificeerd inspectiebedrijf.

SCOPES veel meer over veiligheid en emissies. De bestaande keuringsplicht van de SCOPES 1 en 2 (vanaf 100 kW voor stookinstallaties) blijft gewoon bestaan. SCOPE 14 is dus een aanvullende en geen vervangende eis.

Vallen warmtepompen er ook onder?

Cijfers anno 2022

Ja, warmtepompen vallen ook onder de SCOPE 14. Warmte-

• 200.000 verwarmingssystemen keuringsplichtig • 50.000 keuringen per jaar bron: Sira Consulting

pompen in kantoren en andere utiliteitsgebouwen vormen nu nog maar een fractie van het totaal aantal warmte-opwekkers (circa 190.000), maar de verwachting is dat dat aantal

nr. 1 | februari 2022

22-23_scope14.indd 23

23

04-02-2022 13:43

techniek

tekst Richard Mooi beeld ATAG

Bypass voor expansievat De Atag cv-ketels i-zone en P hebben een extra aansluiting voor het expansievat. Dat moet voorkomen dat als de zoneregeling alle radiatoren sluit, in een deel van de installatie geen expansievat meer zit.

H

é, dat is apart. Er zit een zesde aansluiting aan de

Atag is het de bedoeling dat je ‘m rechtstreeks op de speci-

onderzijde van de nieuwe ketelseries i-zone en P van

ale ingang op de ketel aansluit. Nieuw is deze expansievat-

Atag. Dat is vaak de eerste reactie van een installatie-

leiding niet. Bij de vroegere Blauwe Engel en de duurdere Q

monteur. Het is de aansluiting voor een expansievat. Nor-

is er ook een expansievataansluiting aanwezig. Dat heeft te

maal gesproken komt die in de retour te hangen, maar bij

maken met de ingebouwde tapwaterboiler.

Driewegklep De reden dat Atag nu de expansievataansluiting doorvoert naar de doorstroomtoestellen i en P heeft te maken met de oprukkende zoneregelingen. Elke kamer gericht verwarmen is populair aan het worden. Dat kan met radiografische radiatorkoppen of vloerverwarmingverdelers met servomotoren. Er ontstaat wel het risico dat alle groepen dichtlopen.

Opsluiting dreigt bij toepassing zoneregeling Als vervolgens de driewegklep in de cv-ketel – die meestal in de retour is gemonteerd – omklapt om de platenwisselaar te verwarmen, zit een gedeelte van de installatie zonder expansievat. Het gaat dan om het ketelcircuit en de aanvoerleidingen tot aan de radiatorknoppen of vloerverwarmingsgroepen. Alleen de radiatoren vanaf de radiatorkop en retourleiding tot aan de driewegklep in de ketel kunnen nog een beroep doen op het expansieventiel.

Drukschommelingen Doordat in het ketelcircuit het expansievat ontbreekt, leidt dit tot drukschommelingen. Als de warmtewisselaar opwarmt bij een tapwatervraag zet het water uit, maar dat kan geen kant op. In het ergste geval stijgt de druk tot boven de 3 bar en loost de overstort. Als de ketel sterk afkoelt omdat de ecostand voor tapwater is geactiveerd, dan daalt De aparte aansluiting van het expansievat op de ketel voorkomt dat bij dichtgelopen zones een deel van de cv-installatie zonder expansievat zit.

24

24-25_expansievat.indd 24

de druk soms tot beneden de 1 bar, waardoor de druksensor een waarschuwing naar de thermostaat of app stuurt.

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:43

Daling verkoop cv-ketels? Niet aan de cijfers te zien De stijgende gasprijzen en doorbraak van de warmtepomptechniek, hebben weinig remmend effect op de verkoop van cv-ketels in ons land.

Sterker nog: hadden cv-ketelfabrikanten dit najaar geen leveringsproblemen gehad, dan was 2021 vermoedelijk een recordjaar geworden.

Dit blijkt uit de verkoopcijfers van cv-toestellen over het afgelopen jaar, waar Installatie.nl over beschikt. De verkoop van de gasgestookte toestellen steeg het afgelopen jaar licht naar 431.254 toestellen. Dat zijn ruim 3000 toestellen meer dan het jaar ervoor. Deze cijfers worden bijgehouden door de Nederlandse Verwarmings Industrie (NVI). Hier zijn onder meer de leveranciers van cv-ketel lid van. Het merendeel van de in ons land verkochte toestellen wordt ook in Nederland samengesteld.

Leveringsproblemen Veel fabrikanten hadden het laatste kwartaal van 2021 last van leveringsproblemen, terwijl dat juist traditiegetrouw een periode is waarin veel cvketels aan de man worden gebracht. Hierdoor hebben installateurs en corporaties geplande vervangingen uit moeten stellen. Waren de verkoopcijfers in die periode in lijn geweest met eerdere jaren, dan was het verkooprecord uit 2019 (446.277 toestellen) misschien wel uit de boeken gegaan.

De eerste drie kwartalen van de cv-ketelbranche waren erg goed, zo blijkt uit de verkoopcijfers.

CW4 groeit Net als andere jaren is het toestel met tapwaterklasse CW4 het meest verkocht. Zowel de CW4 en CW5 toestellen lieten het afgelopen jaar groei zien. De markt van CW3 en CW6 bleef stabiel. De cv-ketelbranche profiteert mee van de groeiende belangstelling voor hybride warmtepompen. De combinatietechniek tussen warmtepomp en cv-ketel werd afgelopen Prinsjesdag nadrukkelijk naar voren geschoven als (tussen) stap in de energietransitie. De promotie van de hybride oplossing zal de verwachte daling van het aantal verkochte ketels ook afvlakken, is de verwachting.

Bovendien ontstaat er een drukverschil tussen de twee

sneller kapot kan gaan. Met een bypassleiding voorkom je

delen. Bij een warmtevraag vanuit de woning klapt de drie-

ook dat het expansievat buiten een deel van de cv-installatie

wegklep direct om naar stand cv en knalt het water met een

valt, geeft Remeha als tip.

noodgang door de nog maar nauwelijks geopende driewegklep.

Extra montagewerk

Evohome 80/20% Overigens lopen niet bij alle zoneregelingen de radiatorknoppen potdicht bij geen warmtevraag. Bij Evohome van

De speciale expansievataansluiting voorkomt deze situatie.

Honeywell staan de radiatorknoppen standaard op 80/20%.

Door de ingebouwde bypass in de i-zone en P van Atag vindt

Bij warmtevraag is de doorlaat maximaal 80%, in gesloten

altijd drukvereffening plaats. De expansievataansluiting zit

toestand is de kop nog voor 20% geopend. Honeywell doet

aan de retourkant van de interne bypass en niet aan de aan-

dit vooral om batterijen te besparen, maar het voorkomt ook

voerkant. Zou dat het geval zijn, dan hangt het expansievat

opsluiting van het expansievat. Overigens kun je bij de

aan de perszijde van de pomp wat een mindere werking tot

instelling ‘kraanslag’ wel voor 0/100%-regeling kiezen.

gevolg heeft. Atag geeft installateurs het dwingende advies

Door ‘m op volledige slag te zetten worden radiatoren in

om de speciale aansluiting wel te gebruiken, ondanks het

slaapkamers niet ongewenst steeds een beetje warm.

extra montagewerk.

In de aanvoer

Snoertje verwijderen Bij Evohome met vloerverwarmingsverdeler HCE80 sluiten

Ook Remeha merkt problemen met drukschommelingen bij

de motorkleppen wel voor 100%, waardoor wel het risico

thermostaatkranen of zoneregeling. Deze ketelfabrikant

bestaat op opsplitsing van het cv-systeem. Door één groep,

adviseert om het expansievat in de aanvoer te plaatsen.

bijvoorbeeld in de woonkamer, geen motorklep te geven,

Doordat de pomp het water naar buiten drukt, moet het

wordt dat voorkomen. Bij problemen met drukschommelin-

expansievat altijd een voordruk hebben van 1 bar. Remeha

gen doordat alle kleppen dichtlopen is het advies om het

waarschuwt dat door de hogere watertemperatuur het vat

snoertje naar één servomotor te verwijderen.

nr. 1 | februari 2022

24-25_expansievat.indd 25

Hoe ontwikkelt de cv-ketelmarkt zich?

Bekijk hier de trend

25

04-02-2022 13:43

praktijkcase

beeld Resideo

‘Hybride zonder zoneregeling is onverantwoord’ Steeds meer leveranciers en installatiebedrijven zien 2022 als het jaar van het hybride warmtepompsysteem.

De aanvragen stromen binnen en leveranciers zetten alles op alles om de toestellen te kunnen leveren. Het

I

“

n de basis is het installeren van een hybride warmtepompsysteem niet zo spannend”, zegt Arnold Bakker, trainer en applicatiespecialist bij Resideo. “De warmtepomp is niet

meer dan een ‘add-on’ voor de bestaande cv-ketel. De meeste leveranciers van deze warmtepompen zorgen wel voor een efficiënte voorregeling, waardoor de ketel en de

is een positieve ontwikkeling, zo lang we ervoor zorgen

warmtepomp elkaar regeltechnisch goed aanvullen. Bij de

dat al die kopers in 2023 nog even enthousiast zijn over

de ander. Maar installateurs zullen met die voorregeling, zo

hun hybride systeem. Die tevredenheid is vrijwel

zit hem veel meer in de regeling van de afgiftesystemen. Het

volledig afhankelijk van de mate waarin zij het uiteindelijke comfort zelf in de hand hebben.

ene leverancier werkt dat nog net iets geavanceerder dan bij verwachten wij, niet zo veel problemen hebben. De uitdaging vereist echt meer kennis en inzicht van het afgiftesysteem zodra je de bewoner niet alleen een energiebesparing, maar minimaal hetzelfde en liever nog een hoger comfort wilt bieden. Dat is waar de risico’s liggen zodra installateurs met te weinig kennis massaal hybride warmtepompsystemen gaan aanbrengen.”

Weersafhankelijk regelen Je kunt een hybride warmtepompsysteem eenvoudig op warmtevraag inschakelen. De voorregeling van de warmtepomp wordt namelijk altijd met een buitenvoeler uitgevoerd.

Op die manier bepaalt de voorregeling bij welke buitentemperatuur de warmtepomp moet werken en met welke aanvoertemperatuur. "Bij bestaande bouw moet je wel realistisch zijn over de minimale aanvoertemperatuur waarop de warmtepomp de woning comfortabel warm kan houden", zegt Bakker. “De stooklijn staat nog wel eens zeer ambitieus laag ingesteld, waardoor de installatie een versnelde afkoeling niet voldoende kan corrigeren. Zo’n snelle afkoeling gebeurt bijvoorbeeld al door een ingeschakelde afzuigkap, een raam dat openstaat of gewoon de harde wind langs de buitengevel.”

Als de warmtepomp het niet meer aankan, zorgt de voorregeling dat de cv-ketel vanzelf bijspringt. Een belangrijk voorMet een zoneregeling kun je iedere ruimte apart aansturen.

26

26-27_praktijkcaseresideo.indd 26

deel ten opzichte van de cv-ketel is dat de meeste warmte-

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:44

pompen verder kunnen terugmoduleren. Daarmee is dit

lichaam op de Kombi-TRV in te stellen. De ingebouwde

toestel beter in staat om ook een ruimte met een kleine

drukregelaar zorgt dan dat hij zelf het maximaal ingestelde

warmtevraag op temperatuur te houden.

debiet handhaaft, ongeacht de condities in het systeem.” Voor

Verplichte maatregelen

de efficiënte werking van het hybride systeem is grip op de retourtemperatuur belangrijk, vertelt Bakker. "Met onze

Overigens moet de installateur niet vergeten dat hij vanuit het

slimme, drukgecompenseerde thermostaatkranen gaat dit

Bouwbesluit wettelijk verplicht is – wanneer je een andere

eigenlijk vanzelf.”

opwekker installeert of toevoegt – minimaal een ruimteregeling te creëren. Ook heeft de installateur de verplichting om

Comfortregeling is optimaal

de installatie op dat moment waterzijdig in te regelen. “Dit

“Vervolgens heb je als installateur de keuze uit een narege-

zijn voorschriften die in de markt, zo merken wij, nog zeker

ling (master-slave) of een zoneregeling (master-master).

niet algemeen bekend zijn”, vertelt Bakker. “Maar minstens zo

Als je de thermostaat van de warmtepompfabrikant in de

belangrijk is het feit dat je met een hybride cv-installatie naar

woonkamer monteert, kies je voor een naregeling op basis

een ander temperatuurtraject gaat. De aanvoer- en retour-

van de warmtevraag van deze thermostaat. Dat heeft als

temperaturen liggen eigenlijk altijd lager dan bij een cv-sys-

nadeel dat je de andere ruimtes in de woning niet onafhan-

teem met hr-ketel. Als je de woning extra isoleert, is dat

kelijk kunt verwarmen van de woonkamer; de plek waar de

meestal geen bezwaar. Maar als je niets aan de schil doet, kan

masterregeling hangt. Omdat het afgiftesysteem in de

dat een uitdaging zijn. Soms betekent dit dat je grotere lei-

woonkamer dan ook ongeregeld als buffer voor de warmte-

dingdiameters en andere radiatoren moet installeren of juist

pomp dient, zal de ruimtetemperatuur daar ook gaan

convectoren met boosterventilatoren moet toepassen.”

schommelen. Om die nadelen te vermijden, moet je de con-

Slimmer waterzijdig inregelen

sument eigenlijk een zoneregeling met bijpassend buffervat aanbieden.”

“Als het vermogen van het afgiftesysteem voldoende is voor

“Bij een zoneregeling zijn de temperatuur en het comfort in

een lagere stooklijn, moet je zorgen dat de volumestromen

de ruimtes leidend. De in zones verdeelde woning kun je dan

naar de verschillende radiatoren, convectoren of vloerver-

apart aansturen. Bijvoorbeeld met vloerverwarming op de

warming goed zijn ingeregeld. Het waterzijdig inregelen is

begane grond en radiatoren op de verdieping. Maar beter

daarvoor verplicht. Het makkelijkst werken de thermostati-

nog is een comfortregeling, waarbij elke leefruimte apart te

sche radiatorkranen met ingebouwde drukverschilregelaar,

sturen is en – met een geschikt afgiftesysteem – ook te koe-

zoals de Kombi-TRV”, vertelt Bakker. “Daarmee heb je een

len. Met onze evohome kun je zo’n regeling op een geavan-

combinatie van twee regelafsluiters in één; hij zorgt samen

ceerde en tegelijk eenvoudige wijze instellen. Wij hopen

met de thermostaatknop voor een optimale regeling van de

echt dat installateurs, wanneer ze hybride systemen reali-

kamertemperatuur en zorgt tegelijk voor een eenvoudige,

seren, hun verantwoordelijkheid nemen en zich bewust zijn

automatische hydronische balancering. Als installateur hoef

dat een zone- of comfortregeling een must is. Zo kun je er

je geen berekeningen meer te maken, maar alleen met behulp

zeker van zijn dat consument ook op lange termijn tevreden

van de handige app het maximale debiet van het afgifte-

is over het systeem.”

nr. 1 | februari 2022

26-27_praktijkcaseresideo.indd 27

Arnold Bakker, trainer en applicatiespecialist bij Resideo: “De regeling van de afgiftesystemen is een uitdaging.”

Bekijk meer over comfort- en zoneregeling op de website van Resideo

De rubriek praktijkcase is een samenwerking tussen vakblad Installatie en fabrikanten. Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Resideo.

27

04-02-2022 13:44

techniek

tekst Tijdo van der Zee beeld Ronald Hissink en Tijdo van der Zee

Het warmtepomplaboratorium van Kiwa draait overuren. De ene uitbreiding is nog niet gerealiseerd, of er komen alweer nieuwe testfaciliteiten bij. Logisch, want er zijn inmiddels honderden merken en een veelvoud aan modellen op de Nederlandse en Europese markt. Ernst Vossers, commercieel manager bij de afdeling Energy & Consumer Products, opende voor vakblad Installatie de deuren van het laboratorium in Apeldoorn.

Warmtepomp in de testkamers van Kiwa D

28

28-29-30-31_podcastkiwa.indd 28

e steigers zijn weer gedemonteerd en de bouwketen

daar zie je boorkernen liggen uit asfaltwegen. Die worden bij

zijn inmiddels van het terrein verdwenen: het gebouw-

ons beoordeeld”, zegt Vossers.

complex van Kiwa in Apeldoorn heeft de afgelopen

Aan het eind van de gang gaan de deuren open naar het

twee jaar van binnen en buiten een facelift ondergaan. De

warmtepomplaboratorium. Deze ruimte van zo’n 30 meter

gevel glimt en in de ontvangsthal is het interieur nieuw en

breed en 50 meter lang wordt grotendeels ingenomen door

strak. Het is meteen duidelijk: Kiwa treedt de toekomst vol

een vijftal klimaatkamers, waar lucht/water-warmtepompen

vertrouwen tegemoet. Aan een bijna honderd meter lange

getest worden. In deze cellen zijn warmtepompen te testen

gang van zuid naar noord liggen aan weerszijden bouwdelen

tot een thermisch vermogen van ongeveer 25 kW. Bij elke kli-

waar met allerhande geavanceerde apparatuur testen en

maatcel is er een opstellingsruimte voor de binnenunit en

keuringen plaats vinden. “Kijk maar eens door dit raampje,

voor de buitenunit. Vossers: “We kunnen zowel monoblocks

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:45

207 merken warmtepompen Het aanbod aan warmtepompen groeit explosief. Huishoudens en installateurs hebben vandaag de dag keus uit 207 merken warmtepompen. Dat is de helft meer dan drie jaar geleden. In totaal staan er 6535 verschillende warmtepompconfiguraties in de administratie van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), die de uitvoering van de ISDE-subsidie verzorgt.

Wie dacht dat een merk cv-ketel kiezen een lastige klus was, moet het warmtepomplijstje maar eens bestuderen. Installatie.nl pluisde de lijst van in Nederland aangemelde warmtepompen uit. In totaal zijn er 207 merken warmtepompen te tellen. Dit waren er in november 2018 nog ‘slechts’ 138. Ter vergelijking: de meeste van de 431.000 in 2021 geplaatste cv-ketels in Nederland waren van maximaal een tiental merken.

Ernst Vossers achter een ‘harp’, een meetinstrument om de prestaties van de buitenunit te kunnen meten.

Onder meer door de plaatsing van sensoren voor het detecteren van vluchtige koolwaterstoffen, kunnen sinds kort ook metingen worden verricht aan warmtepompen met brandbare koudemiddelen als propaan.

als split-units testen.” De testfaciliteiten worden gebruikt

wijl hij op een vijftal verticale metalen buizen wijst, die zijn

door fabrikanten voor het uitvoeren van testen in het ontwik-

doorboord met tientallen gaatjes. “Die meten de temperatuur,

kelingsproces, en ook voor certificatiemetingen.

luchtvochtigheid en verplaatsing van de lucht.”

SCOP bepalen

Zwaaimethode

In de klimaatkamers kan onder meer het rendement van een

In twee van de klimaatkamers zijn ook genormaliseerde

warmtepomp bepaald worden. Hier kan het rendement van

geluidstesten mogelijk, waarbij de geluidssterkte van de bui-

een warmtepomp worden gemeten en daarna de SCOP wor-

tenunit bepaald kan worden. Die zal dan op later moment – op

den berekend, zowel voor verwarming als voor warmtapwa-

bijvoorbeeld het ErP-label – vermeld worden. “Dit is een zeer

ter, door de verschillende gebruiksomstandigheden simule-

goed geïsoleerde ruimte, je hoort het al aan het gedempte

ren. Voldoen de resultaten aan de gestelde eisen, dan kunnen

geluid hier. Zelfs je eigen stem klinkt anders”, zegt hij

ze gebruikt worden voor bijvoorbeeld een ErP-label of kwali-

lachend. “We meten hier conform de zwaaimethode, rondom

teitsverklaring NTA 8800.

de warmtepomp, in verschillende vlakken.” Het is dus niet zo

In de opstellingsruimte voor de buitenunit staan de machines

dat Kiwa metingen doet in verband met de geluidseis, die

op een kleine verhoging, met daaronder een opvangbak,

grenzen stelt aan de hoeveelheid geluid dat over de schutting

zodat ook ontdooicycli kunnen plaats vinden en het smeltwa-

bij de buren te horen is. “We doen geen veldmetingen. Dat is

ter de boel niet onder water zet. De temperatuur, luchtvoch-

een heel andere tak van sport.”

tigheid en luchtcirculatie kunnen hier volledig gecontroleerd

Op zeer korte termijn komt er weer een volgende uitbreiding

worden, waardoor de warmtepomp in alle mogelijke weers-

in het warmtepomplab. Op dit moment heeft Kiwa al wel de

condities getest kan worden. “Achter de ventilator van de bui-

mogelijkheid om water/water-warmtepompen te testen,

tenunit stellen we de testapparatuur op”, zegt Vossers, ter-

maar deze faciliteit is enigszins verouderd. Dus komt huisle-

nr. 1 | februari 2022

28-29-30-31_podcastkiwa.indd 29

29

04-02-2022 13:45

techniek

Een straatje met gele klimaatkamers van de Italiaanse leverancier Air Control.

verancier Air Control uit de Italiaanse regio Lombardije binnenkort weer langs om twee state of the art faciliteiten voor water/water- en brine/water-warmtepompen te bouwen, waarbij een grote tank staat voor de bodembron. “Het formaat

voorzien van een CE-markering. Als je als fabrikant of impor-

van die tank creëert een voldoende stabiele situatie om de

teur een CE-markering aanbrengt, verklaar je dat het product

testen uit te kunnen voeren.”

voldoet aan de van toepassing zijnde Europese richtlijnen op

Import

het gebied van veiligheid, gezondheid en milieu.

Om het vermoeden van overeenstemming met een of meer-

Iemand die vanuit China of een ander land een warmtepomp

dere richtlijnen aan te tonen, kunnen testrapporten van Kiwa

wil importeren, om die in Nederland en de rest van de Euro-

gebruikt worden. Daarnaast kan Kiwa (als Notified Body)

pese Unie te vermarkten, moet die warmtepomp hebben

voor enkele Europese richtlijnen ook certificeren.

De entree van het gerevitaliseerde kantoor van Kiwa.

30

28-29-30-31_podcastkiwa.indd 30

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:45

Een binnenunit met daarachter een installatie die distributie en afgifte simuleert.

Twee geïsoleerde leidingen verdwijnen in de wand, waarachter de buitenunit (niet op de foto) staat opgesteld.

De temperatuurs- en vochtigheidscondities in de testcellen worden gecreëerd in de centrale technische ruimte, die in een andere ruimte van het bouwdeel ligt.

In het EMC-lab kan getest worden of en hoeveel de warmtepomp elektromagnetische straling uitzendt en ook in hoeverre de warmtepomp bestand is tegen elektromagnetische straling van buiten.

Maar anders dan bij warmtepompen of ketels die op gas

Energietransitie in het klein

draaien, geldt bij elektrische warmtepompen niet de plicht

De ontwikkeling van het warmtepomplab toont in het klein de

testen uit te laten voeren via een officieel testhuis en het te

transformatie die Kiwa in het groot doormaakt, zegt Vossers.

laten certificeren door een Notified Body. “Maar voor het

“Toen ik hier zes jaar geleden begon, stond deze hal nog vol

technisch constructiedossier moet je wel testrapporten kun-

met testapparatuur voor gasproducten. Achteraf was wel een

nen overleggen, en er zijn niet veel fabrikanten die hiervoor

kleine opstelling voor warmtepompen. Maar inmiddels wordt

geschikte testapparatuur in huis hebben.”

twee derde van de ruimte in deze hal ingenomen door testop-

Omdat de markt voor warmtepompen zich zo snel ontwikkelt,

stellingen voor warmtepompen. Dat is dus de transitie waar

zie je een differentiatie optreden, zegt Vossers. “Enerzijds de

we als bedrijf doorheen gaan.”

gerenommeerde, vertrouwde, merken die vanouds kwaliteit leveren en anderzijds de importeurs die producten halen vanuit alle hoeken van de wereld en die geschikt willen krijgen voor de Europese markt.” Ook als deze importeurs wél rap-

Scan de QR-code voor nog meer podcasts.

porten kunnen overleggen, is het niet altijd duidelijk of de informatie die erin staat wel altijd overeenkomt met de werkelijke waarden en of de documentatie wel volledig is.

Wachttijden Wie nu een warmtepomp aanmeldt ter keuring bij Kiwa zal niet direct geholpen kunnen worden. Het is namelijk druk bij Kiwa. In de nabije toekomst zal Kiwa zijn warmtepompdiensten dan ook nog verder uit willen breiden, zegt Vossers. En niet alleen in Nederland. “Het zou kunnen zijn dat we een faciliteit gaan openen in Italië, waar veel fabrikanten zitten. Maar ook het Verenigd Koninkrijk of China zijn opties.” Kiwa heeft de afgelopen jaren een aantal overnames gedaan, en ook de komende jaren zullen er ongetwijfeld nog wat overnames volgen. “Overnames zijn onderdeel van onze groeistrategie”,

Podcast Wil je meer horen over de warmtepompdiensten van Kiwa in Apeldoorn? Luister dan de podcastaflevering die Installatie hierover maakte. Je kan je op deze podcast abonneren via Apple Podcasts, TuneIn, Spotify of een andere podcastaanbieder. Of kijk op installatie.nl/podcast.

zegt Vossers. “We willen op termijn bij de tien grootste testhuizen van de wereld horen.”

nr. 1 | februari 2022

28-29-30-31_podcastkiwa.indd 31

31

04-02-2022 13:45

dicht op de huid

beeld Christiaan Krop

Warmtepompontmaagding Het is zijn eerste warmtepomp, deze 11 kW monoblock voor een bedrijfspand in Heemskerk, ter vervanging van een bodemgebonden systeem waarvan de bron was opgedroogd. Maar Jordy Mooij (23), koud twee maanden zelf installatieondernemer, wordt er niet zenuwachtig van. Dat is ook niet gek: de installateurszoon uit IJmuiden heeft ondanks zijn leeftijd al tien jaar ervaring in het vak.

Gevalletje paplepel. Zijn doel: warmte leveren in plaats van techniek. Dus knettergoede service geven aan vooral particulieren. “Ik werk nu veel samen met mijn oude leermeester Dirk Klok, ook zelfstandige.”

Van een rustige aanloop is geen sprake, en dat vindt hij mooi. “Het werk en de dienstverlening slaan aan.

Niemand wil een nummer zijn. Een monteur niet, een klant niet.”

32

32-33_dichtopdehuid.indd 32

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:45

“Niemand wil een nummer zijn. Een monteur niet, een klant niet.”

nr. 1 | februari 2022

32-33_dichtopdehuid.indd 33

33

04-02-2022 13:45

productnieuws De website www.bouwproducten.nl is met ruim 17.000 producten voor de bouw als database hét platform voor productinformatie. Wilt u een nieuw product onder de aandacht van onze lezers brengen of opgenomen zien op de website, stuur ons uw bericht dan via e-mail (redactie@bouwproducten.nl).

Cv-ketel voor projectenmarkt De Nefit 2300i van Nefit Bosch is een cv-toestel specifiek voor de projectenmarkt. Het toestel kent een bijna geruisloze werking en moduleert terug tot slechts 10 procent van zijn maximale vermogen. Er zijn twee uitvoeringen van de Nefit 2300i: HRC25/3 en HRC25/4. De laatste levert 13,5 liter water van 40 °C per minuut, wat overeenkomt met comfortklasse CW4.

In combinatie met de EasyControl thermostaat kan het toestel via de app op afstand worden bediend en met gebruik van de slimme radiatorkranen van Bosch (accessoire) is zoneregeling mogelijk. Het energielabel bij deze combinatie is A+. Het toestel is voorbereid voor combinatie met een hybride warmtepomp.

Nefit Bosch

Warmtepomp binnen te plaatsen Itho Daalderop brengt een innovatie op het gebied van warmtepompen op de markt: Vincent. Deze warmtepomp bestaat enkel uit een binnendeel en is daarom geschikt voor (rijtjes)woningen. Zowel voor nieuwbouw als bestaande bouw. Vincent beschikt, afhankelijk van het type, over de mogelijkheid om te verwarmen, te koelen en warm tapwater te maken. Doordat de warmtepomp volledig binnen wordt opgesteld, is er geen sprake van geluidsoverlast voor omwonenden. Vincent benut primair energie uit de buitenlucht en vult deze, indien beschikbaar, aan met energie uit de ventilatie-retourlucht. Doordat de ventilatie zelfstandig blijft werken, worden overventilatie en bijbehorende tochtklachten voorkomen.

Itho Daalderop

Multi-kabel en connectorclip Het ValkCableCare assortiment van Van der Valk Solar Systems is uitgebreid met een multi-kabel en connectorclip. Deze clip is ontwikkeld voor ValkPro+ dakdragers en maakt het mogelijk om kabels en connectoren in pv-systemen snel en netjes te kunnen vastzetten. De clip is in iedere positie over de dakdragers te klemmen – zowel in bestaande als nieuwe situaties – en biedt plaats aan diverse kabels en connectoren: 2 x MC4- of vergelijkbare connectoren, 1 x Ø12 mm DC/AC kabel of 12 x Ø6 mm kabel. De component is gemaakt van UV-bestendige kunststof en bestand tegen temperatuurschommelingen.

Van der Valk Solar Systems

34

34-35-36_producten.indd 34

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:46

Warmtepomp met koudemiddel R454B De VLE-serie lucht/water warmtepompen van Galletti heeft als koudemiddel R454B met een GWP-getal van 467. Hier is bewust voor gekozen, omdat men verwacht dat de volgende grens in het terugdringen van Global warming op een GWP-getal van 500 komt te liggen. De VLE is standaard al uitgerust met een lekdectectiesysteem.

Aangezien units vrijwel nooit altijd op vollast draaien, is bij het ontwerp erg gelet op een zeer hoog deellastrendement. De SCOP is daarom hoog. Met de Hydro Smart Flow optie (alles tegenstroom) heeft de VLE de mogelijkheid om bij -10 °C nog ca. 45 °C water te maken.

Airconair

Aanlasstuk van dik- naar dunwandig Op een dikwandige leiding met een T-stuk een aansluiting maken naar een dunwandige leiding? Dat kan met het Prestabo aanlasstuk van Viega. Aan de ene zijde is het hulpstuk uitgevoerd in dikwandig staal; aan de andere zijde in dunwandig staal. De dikwandige zijde sluit aan op het Megapress-systeem van Viega voor dikwandige buisleidingen in bijvoorbeeld verwarmings-, koel- en industriële installaties. De dunwandige zijde sluit aan op het Prestabo-systeem van Viega dat wordt toegepast voor verwarmingsinstallaties. Het aanlasstuk/persstuk is leverbaar in vier uitvoeringen met verloop van dikwandig 10 naar dunwandig 12, 10 naar 15, 20 naar 22 en 25 naar 28.

Viega Nederland

Ventilatie-unit met één extractiepunt Voor multifunctionele open ruimtes, bijvoorbeeld waar slaapkamers en badkamers zijn gecombineerd, biedt Renson de Healthbox 3.0 ventilatie-unit. Deze heeft één klep in plaats van twee en stemt het ventilatieniveau niet alleen af op de CO2-concentratie, maar ook op relatieve vochtigheid. Dit draagt bij aan een doelgerichter en goedkoper ventilatiesysteem met één regelmodule en een extractiepunt minder.

Voor de installateur verandert er niets; hij bestelt dezelfde kleppen met dezelfde referenties, alleen zit daar nu – zonder meerprijs – een extra sensor in. Dit maakt het vraaggestuurde Renson C+ ventilatiesysteem geschikt voor onder meer studio’s, studentenkamers en hotelkamers.

Renson

nr. 1 | februari 2022

34-35-36_producten.indd 35

35

04-02-2022 13:46

productnieuws Binnenluchtkwaliteitsensor Airthings View Plus for Business is een hoogwaardige binnenluchtkwaliteitsensor mét display. De View Plus for Business telt negen sensoren en is de meest uitgebreide oplossing van Airthings. Deze draadloze sensor meet CO2, luchtvochtigheid, temperatuur, VOC's, luchtdruk, PM1 en PM2.5, geluidsniveaus (dbA) en lichtsterkte. Uniek aan dit model is het E-paper display waarop de gebruiker realtime exacte meetwaarden kan aflezen. Een heldere LED-indicator met stoplichtfunctie geeft aan of de luchtkwaliteit optimaal is. De Airthings View Plus functioneert enkel in combinatie met de Airthings Hub for Business. Hier is een abonnement voor nodig.

IOT City Business B.V.

Kabeldakdoorvoer voor zonneboiler en airco De kabeldakdoorvoer van EBS is geschikt voor geisoleerde en nietgeisoleerde kabels van zonneboilers, airconditioning en andere bekabeling. Het product wordt tussen de dakpannen geplaatst en heeft een universele pvc-slabbe. De kabeldoorvoer is toepasbaar voor kabels van 10 tot 70 mm en te gebruiken op een dakhelling van 20 tot 50 graden.

EBS European Building Supply

Compacte bedrijfswagen Dankzij compacte buitenafmetingen in combinatie met een royale ruimte en een hoog laadvermogen biedt de nieuwe Mercedes-Benz Citan als bedrijfswagen een groot aantal toepassingsmogelijkheden, met name voor bezorging en dienstverlening. Het model is verkrijgbaar als gesloten bestelwagen en als tourer. Wijd opengaande schuifdeuren aan de linker- en rechterzijde van de bestelwagen maken, evenals een optionele lage laaddrempel, een comfortabele toegang tot het interieur en een eenvoudige belading van de laadruimte mogelijk. Naast de hoge mate van functionaliteit en flexibiliteit biedt de auto een uitgebreide veiligheidsuitrusting.

Mercedes-Benz Nederland B.V.

36

34-35-36_producten.indd 36

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:46

EEN GEZOND BINNENKLIMAAT REALISEER JE SAMEN MET WASCO

HEEFT JOUW KLANT EEN GEZONDE LUCHTKWALITEIT IN HUIS? Als installateur moet je alles weten over de juiste luchtkwaliteit en dat is niet altijd even makkelijk. Wij helpen je daar graag bij. Daarom delen onze experts hun kennis over een gezond binnenklimaat. Ga snel naar de website en ervaar de frisse blik van onze experts.

wasco.nl/binnenklimaat

productnieuws Lage temperatuur radiator Vasco introduceert Elia, een compacte lage temperatuur radiator met snelle responstijd én een hoge warmteafgifte voor elke ruimte. De radiator is geschikt voor zowel nieuwbouw als renovatie. De warmtepomp bekoort steeds meer bouwers en verbouwers. Doorgaans in combinatie met vloerverwarming en -koeling, maar bij renovaties zijn er meestal warmwaterleidingen en een hoge aanvoertemperatuur van stookolie- of gasketels aanwezig. De Vasco Elia kan daar ook makkelijk op worden aangesloten. De radiator werkt optimaal met de lage aanvoertemperatuur van de warmtepomp, warmt efficiënt op en verdeelt warmte snel over de ruimte.

Vasco

Schone houtkachel Schone houtkachel ‘Dries’ stookt met ongeveer vier kilogram droog schoon hout. Vervolgens geeft de kachel gedurende tien uur zijn warmte af en levert ongeveer 23 kWh aan energie. Afhankelijk van de isolatiewaarde van de ruimte en de wensen van de bewoner, kan er meer/minder massa worden toegevoegd waardoor de warmteafgifte langer of korter duurt. De basisuitvoering is beton. Door afwerking met KEIM natuurverf kan uit tientallen kleuren worden gekozen.

YOCOON schone houtwarmte

Glazen designradiator De TG Glass Radiator is een glazen designradiator die door middel van elektriciteit verwarmt. Het verwarmingsprincipe van deze glazen radiatoren is vergelijkbaar met de zon. De straling die door het paneel wordt uitgestraald, genereert een zachte warmte alsof men zich onder de zon bevindt. Met een ongekende stralingssnelheid verspreiden de glazen radiatoren een gelijkmatige warmte van vloer tot plafond, geregeld door een elektronische thermostaat. Er is minder elektriciteit nodig om ruimtes te verwarmen dankzij de drievoudige werking (straling, convectie en thermische inertie). De panelen zijn verkrijgbaar in transparant, spiegel, wit en zwart.

Thomsa Glass

38

38_producten.indd 38

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:47

Altijd up-to-date via de Intergas Academy

UPGRADE JOUW PRODUCTKENNIS De wereld van duurzame warmte verandert snel. Intergas loopt voorop als

Scan de QR-code en volg onze gratis online trainingen

het gaat om innovaties. Daarom vinden wij het belangrijk dat jij als installateur op de hoogte bent van de laatste ontwikkelingen en de nieuwste producten.

Met ons E-learning programma kun jij waar en wanneer het jou uit komt onze gratis online trainingen volgen. Scan de QR-code en ontdek wat het online Xpert programma jou te bieden heeft!

www.intergasxpert.nl/gratis-online-training

NIEUW!

Nu nog sneller opwijden

Smart & Fast installeren Onze RAUTOOL-engineers hebben de opwijdkop doorontwikkeld voor een nog snellere installatie. Met de nieuwe QC1 opwijdkoppen met relovutionair getande segmenten hoef je de buis nog maar één keer op te wijden.

Na het op lengte knippen van de buis, kun je direct de buis één keer opwijden (zonder te ontbramen of te kalibreren) om vervolgens de fitting er in te plaatsen. Schuifhuls over de buis inclusief fitting persen en de installatie is direct met druk belastbaar. Kortom een permanent dichte verbinding zonder O-ring in slechts 3 stappen: Opwijden – Insteken – Aanschuiven.

Douche-wtw bespaart kosten en energie Een manier om op energie en kosten te besparen is gebruikmaken van een douche-wtw. De warmtewisselaar zorgt ervoor dat het koude aanvoerwater wordt voorverwarmd door het warme afvalwater. Deze stromen in aparte buiswanden langs elkaar, wat zorgt voor een warmteoverdracht van 10 naar 25 graden. Technea levert een nieuwe lijn douchepijp-wtw’s: de Technea Shower HR Tubes.

Hierbij is geen soldeerwerk toegepast, zodat de kans op lekkage vrijwel uitgesloten is. De PVC-U buitenmantel beschermt de ingesloten, koperen dubbelwandige warmtewisselaar tegen schadeen diefstal. Dankzij een speciale turbo rotator heeft deze douchepijp-wtw een perfecte instroom én dus gegarandeerd rendement.

Technea Duurzaam

Gebruiksklare prefab badkamers S-pod Benelux BV in Zoeterwoude levert en plaatst gebruiksklare prefab badkamers. S-pod biedt de meest betrouwbare varianten en is in staat om een duurzaam advies te geven over welke techniek en welk model in welke situatie op korte en lange termijn de meeste voordelen biedt en daardoor het best inpasbaar is. De prefab gebruiksklare S-pod badkamers zijn doorgaans binnen enkele uren te plaatsen en geschikt voor nieuwbouw en renovatie. In de sociale woningbouw, zorgsector, studentenhuisvesting, in hotels, treinen en op cruise schepen vormen modulaire badkamers een snelle en kostenbesparende oplossing.

S-pod Benelux BV

Touchfree infrarood kraanarmaturen Met Touchfree Infrared brengt Dornbracht een nieuwe serie touchfree armaturen. De reeks omvat zes hoogwaardige kranen in een glanzende en matte uitvoering. IMO en Meta zijn verkrijgbaar in verschillende versies met een draaiknop voor directe temperatuurregeling en een bedieningseenheid onder de toonbank voor indirecte temperatuurregeling. Dornbracht biedt temperatuurregeling onder de wastafel voor de series MEM, Tara en VAIA. Naast hoogglanzend chroom en elegant platina zijn er zes matte afwerkingen verkrijgbaar: mat chroom, mat platina, geborsteld Durabrass, mat donker platina, matzwart en matwit. Installatie en configuratie zijn gebaseerd op het "plug & play"-principe.

Dornbracht Nederland BV

nr. 1 | februari 2022

41_producten.indd 41

41

04-02-2022 13:47

GET READY FOR HYBRID MAKE THE GREEN CONNECTION MET ONZE HYBRIDREADY PRODUCTLIJNEN

Burgerhout loopt voorop als het gaat om innovaties op het gebied van rookgasafvoer en ventilatiesystemen. Daarom zijn we klaar voor alles wat de toekomst brengt, zoals bijvoorbeeld hybride verwarmingstechniek. Onze HybridReady producten passen naadloos binnen dit segment en verbinden moeiteloos een breed scala aan hybride verwarmingsoplossingen. Zo zorgen we voor een “green connection” met duurzaamheid als einddoel.

Voor meer informatie, lees meer op burgerhout.nl/hybridready

Verborgen urinoirsturingen Geberit heeft een modulair concept voor verborgen urinoirsturingen ontwikkeld. Deze zijn compatibel met de meeste Geberit urinoirs en eenvoudig te monteren. De sturingen worden veilig achter het keramiek gemonteerd en zijn van buitenaf niet zichtbaar of toegankelijk. De sturingen zijn in verschillende uitvoeringen verkrijgbaar: installateurs en exploitanten hebben de keuze tussen een batterij- of een netstroomaansluiting en kunnen zo het product kiezen dat aansluit op hun eisen. Daarnaast zijn de sturingen zonder extra moeite met zowel sproeikopurinoirs als met spoelrandvarianten te combineren. De urinoirsturingen zijn met een smartphone of tablet eenvoudig in te stellen.

Geberit

Keukenmengkraan voor moderne keuken Het hoogwaardige, geborstelde materiaal van de Kludi Steel keukenmengkraan zorgt voor een stevig accent op het aanrecht en straalt solide, betrouwbare kwaliteit uit. Kludi Steel overtuigt daarnaast door functionaliteit en hoogwaardige afwerking. Dankzij de stabiele schachtbevestiging is een perfect houvast verzekerd, zelfs op dunne spoelbakken. De rozet met een diameter van 57 mm bedekt zelfs grote kraangaten volledig af. Kludi Steel is verkrijgbaar met een draaibare uitloop of met uittrekbare vaatdouche.

Kludi Benelux C.V

Collectie met ‘marmeren look’ Speciaal voor de badkamer introduceert Detremmerie de serie Architect waarin diverse producten met een ‘marmeren look’ zijn opgenomen. Dit begint bij de mini-toilet opstelling met uitspringende ronde waskom die zowel gebruiksgemak als uitstraling in het toilet brengt.

De marmeren wastafelbladen voor de badkamer zijn in acht kleuren op maat te bestellen; deze zijn zowel vrijhangend op 10 cm dik of 2 cm dik om op het meubel te plaatsen. De marmeren wastafels uit de collectie zijn behandeld en blijven zo vlekvrij. Naar wens zijn de wastafels ook beschikbaar in keramisch marmer. De keramische waskommen zijn in vier matte kleuren beschikbaar.

Detremmerie

nr. 1 | februari 2022

43_producten.indd 43

43

04-02-2022 13:48

personeel

tekst Ton Verheijen beeld Tony Tati/Pennenstreek en Jan Willem Schouten

Zak geld niet zaligmakend Wie monteurs zoekt, moet de trukendoos opentrekken.

Handige lokkertjes, aanbrengpremies, goede arbeidsvoorwaarden, groeikansen, aantrekkelijk werk en persoonlijke begeleiding zijn nodig om te vinden en binden.

Vergeet ook zittend personeel niet. Hoe ga je in 2022 aan de juiste mensen komen?

De War on Talent is een eenzijdige strijd geworden. Monteurs hebben

toekijken. Veel ondernemers in de installatiebranche laten kansen

de macht op de arbeidsmarkt, niet de werkgevers. Monteurs die een

liggen en maken inschattingsfouten als het gaat om personeelsbe-

nieuwe baan zoeken, worden overal met open armen ontvangen. Toch

leid. Maar liefst 40 procent van de leerlingen die instromen, verlaat

wil dit geenszins zeggen dat werkgevers passief aan de zijlijn moeten

de branche binnen twee jaar, zo meldde Wij Techniek. Voor doortastende werkgevers zijn er kansen te over.

Een brief aan moeder de vrouw Erik van den Hoff van Techsharks ziet al jaren dat vrouwen van monteurs een belangrijke rol spelen in het selectieproces. Techsharks heeft onlangs besloten daar werk van te gaan maken in 2022. Van den Hoff: “We gaan brieven sturen.

Als we een gesprek hebben gehad met de monteur en het bevalt, dan schrijven we een mooie brief aan zijn vrouw of vriendin. We leggen haar uit wat manlief gaat doen bij welke werkgevers. Zo krijgt zij er een gevoel bij. En als het nodig is, nodigen we haar ook uit voor een gesprek.”

“Werven, binden en behouden” Aandacht is goud Voorop staat dat ondernemers zich niet meer kunnen onderscheiden met alleen goede primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden (want die heeft de concurrent ook). Er is meer nodig volgens Erik van den Hoff van arbeidsbemiddelaar Techsharks. Dit bedrijf detacheert techneuten (MBO, HBO en WO) bij technische bedrijven in de elektrotech-

44

44-45-46-47_personeel.indd 44

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:49

Check de QR-code voor het verhaal van Smit Riooltechniek.

niek, procesindustrie en maakindustrie. Van den Hoff plaatst de a van

weten dat onze techneuten gemiddeld vier keer per week worden

aandacht op één. “Aandacht is het nieuwe goud.” Van den Hoff stuurt

benaderd door andere technische bedrijven om over te stappen.”

elk jaar een vragenlijst naar zijn 280 monteurs. Elk jaar krijgt hij dezelfde top-3 terug: waardering, opleidingsmogelijkheden, arbeidsvoorwaarden.

“Als je goed bent voor de techneut, is die ook goed voor jou”, vindt Van den Hoff. Een dooddoener, maar daardoor niet minder waar. Goed zijn voor monteurs betekent ook: afwisselend werk bieden. Van den Hoff ziet nog steeds dat monteurs bij werkgevers worden ingezet op één lijn, op één machine. Dat trekt de generatie Einstein niet. Jongeren willen leren, ontdekken, variëren en switchen. Nieuwe machines leren kennen en nieuwe vaardigheden opdoen, dat is wat ze willen.

Wat moet de werkgever doen? Van den Hoff: “Ga het gesprek aan met je monteurs. Weet wat je als werkgever te bieden hebt qua begeleiding, opleidingen, duurzame inzetbaarheid en de werk/privé-balans.

Vraag wat de monteur van je verwacht en maak een programma. Als je

Stop met knullige bedrijfsfilmpjes De tijd van knullige bedrijfsfilmpjes is voorbij. Juffrouw Jannie, Edgar, Jos en Storm van Crediteuren-Debiteuren kunnen de aandacht van de ongeduldige sollicitant van 2022 niet meer vasthouden. Als u toch een bedrijfsfilmpje maakt, doe het dan goed. Kom scherp in beeld en breng die boodschap snoeihard en genadeloos. SMIT Riooltechniek in Hazerswoude ging u voor. Kijk naar SMIT The Movie op YouTube en de kans is groot dat u een glimlach niet kunt onderdrukken. SMIT The Movie is gebracht als een thriller, waarin de hoofdrolspelers zichzelf en elkaar niet al te serieus nemen. Met hoofdrolspelers als Jaoud ‘Ik fix deze shit’ Lagrib, Delano ‘The Plee Boy’ Lantveld en Kim ‘Omdat ik het zeg’ van Nes. En dan blijkt: een toiletpot aan gruzelementen gooien is helemaal zo gek nog niet. Directeur Bram Smit krijgt er elk jaar een personeelslid bij. En dat is precies wat hij wil.

dit niet goed faciliteert, wordt het dweilen met de kraan open. Wij

nr.1 | februari 2022

44-45-46-47_personeel.indd 45

45

04-02-2022 13:49

personeel Hey, het is oké Aandacht hebben voor psychische klachten, is dat wel cool? Ja hoor, dat is cool.

Mensen hebben de afgelopen twee jaar nogal wat voor hun kiezen gehad door de coronacrisis en de schade die is veroorzaakt kunnen werkgevers maar beter niet negeren. Op heyhetisoke.nl/werkgevers vertellen ondernemers dat open met elkaar omgaan een positief effect heeft op ziekteverzuim. Fietsenmaker Gazelle implementeerde een vitaliteitsprogramma en tweejaarlijkse health check.

Telindus stelde people managers aan die elke acht weken een gesprek voeren met medewerkers. “Het gaat over persoonlijke ontwikkeling en over psychische gezondheid”, aldus Jessica Scholtens van Telindus. Werkgevers in de bouw en techniek kunnen hier lering uit trekken. Psychische klachten mogen geen taboe zijn nu iedereen zo hard nodig is.

Bekijk hier hoe bedrijven omspringen met de mentale gezondheid van medewerkers.

Weet wat generatie Einstein wil Beloning is geen doorslaggevend issue voor de generatie van nu, stelt Leo Rolf van Techniek Nederland. De arbeidsvoorwaarden in de sector zijn goed. Mensen die de sector verlaten, doen dat zelden vanwege het geld. Ze vertrekken om een andere reden, vanwege een directieve stijl van leidinggeven of een gebrek aan ruimte om mee te denken. Ze missen betrokkenheid, groeikansen of waardering. Of ze worden niet gevraagd voor interessante klussen. Vroeg of laat gaat het licht uit. Werkgevers, laat dit niet gebeuren.

Weet wat de generatie Einstein wil. Rolf: “Praat met mensen. Toon belangstelling. Het hoeft niet altijd over werk te gaan. Vraag naar hobby’s en vrije tijd. Bouw ook informeel contact op buiten het functioneringsgesprek om.”

Vierdaagse werkweek De ratrace is in volle gang. Energietransitie en digitalisering schreeuwen om personeel. Ook de coronacrisis leidt tot extra werk, met name voor bedrijven die opereren in de particuliere markt. Er komen meer dan gemiddeld opdrachten vrij van bewoners die niet op vakantie zijn gegaan, maar wel hebben gespaard voor een technische ingreep of het energieneutraal maken van hun huis: een warmtepomp, zonnepa-

Leo Rolf van Techniek Nederland ziet bedrijven worstelen met perso-

nelen, een extra dakkapel of een zwembad met sauna in de tuin.

neelswerving. Hij pleit voor creativiteit: “We komen 20.000 mensen

Waar haal je de monteurs vandaan? Arbeidsvoorwaardenspecialist

tekort in de installatiebranche, dus werven moet. Maar werven heeft

Het topcontract van croonwolter&dros Bekijk hier hoe croonwolter&dros Theo Janssen inzet.

46

44-45-46-47_personeel.indd 46

Kleine ondernemers missen budget voor grote campagnes. Maar zij kunnen wel leren van grote bedrijven. Neem croonwolter&dros, dat ex-voetballer Theo Janssen strikte als het bekende gezicht naar monteurs toe. ‘De dikke prins’ komen we tegen op billboards en op www.monteurmakelaar.nl. croonwolter&dros doet 'een schepje bovenop' het gebruikelijke aanbod. Zo krijgen nieuwe monteurs direct een vast contract met twee maanden proeftijd. Hebben ze kinderen die studeren of naar school gaan? Dan krijgen ze elk jaar een studiebijdrage. Het bedrijf denkt ook aan de gezondheid van monteurs, die kunnen deelnemen aan bedrijfsfitness en het interne fietsplan. Ze krijgen zelfs een mooie collectieve korting op de zorgpremie. Kleine installatiebedrijven kunnen deze benefits ook invoeren.

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:49

Tip: werf technici voor deeltijdfuncties. En zoek gemotiveerde zijinstromers die je zelf op kunt leiden.

alleen zin als je creatief bent. Jongeren bereik je via social media. Doe er een filmpje bij van een leuke collega of een leuk project. Verplaats je in jonge mensen en waar ze op aan slaan. Wij hebben bijvoorbeeld gemerkt dat deeltijdwerk hen erg aanspreekt. Een van onze leden hebben we geadviseerd om te adverteren met een vierdaagse werkweek. Dat was het ei van Columbus. Er kwamen acht sollicitanten op die vacature af.”

Ook zal de installatiebranche moeten wennen aan het werven van second best, stelt Rolf. In de vijver voor technisch personeel zijn er nauwelijks nog direct inzetbare monteurs te vinden. Is dat erg? Niet echt. Er zwemmen vissen rond die competenties hebben op een ander vlak. Volgens Rolf kunnen zij worden opgeleid. “We zullen moeten werven onder zij-instromers, vrouwen en mensen met een migratieachtergrond. Het goede nieuws? Met mensen die graag willen,

Kijk verder dan salaris: creatief met extra’s • • • • • • • • • • • •

Auto, fiets of scooter van de zaak Bedrijfssparen Eerder stoppen met werken Verplicht samen koffie drinken Kinderopvang Overhemdenstrijkservice Optieregeling Sabbatical Training en opleidingen Sporten via het werk Winstdeling Ziektekostenvergoeding

kunnen we alle kanten op.”

nr. 1 | februari 2022

44-45-46-47_personeel.indd 47

47

04-02-2022 13:49

opleiding

tekst Ton Verheijen beeld Christiaan Krop en Bert Jansen

Baken van ervaring Zonder aanwas van leerlingen houdt al snel alles op. De ooit goed uitgeruste LTS en MTS gingen op de schop. Het aanleren van praktische vaardigheden werd overgelaten aan het bedrijfsleven. Maar die komt sowieso al tijd tekort. En nu zit de branche met een tekort van 20.000 mensen. Van de instromende jongeren verlaat 55 procent de branche binnen twee jaar. Een cruciale rol spelen de praktijkbegeleiders, die als ‘verbindingsofficieren’ de jongens en meiden van vandaag het bedrijfsleven moeten binnenloodsen. Een drieluik van topcoaches.

Vraagbaak en vertrouwenspersoon Rob Kwakman (41) is leidinggevend monteur bij installa-

Ze moeten doen wat een ander zegt. Niet iedere leerling

tiebedrijf ETB Cas Sombroek. Hij ziet zijn 21 leerlingen

gaat daar gemakkelijk mee om. Vooral in het begin zijn ze

overdag en daarnaast drie avonden in de week en op zater-

moe. Daar kom ik in beeld. Ik vraag wat ze nodig hebben,

dagochtend. Kwakman geeft hen mee dat ze nooit klaar

stel me op als vraagbaak en vertrouwenspersoon. Ik pro-

zijn met leren. Dat kan in de techniek, die nooit stilstaat.

beer uitdagende opdrachten te bedenken. Daarbij heb ik altijd oog voor het individu. Soms moeten ze hun ei kwijt.

Check het videoportret van Rob Kwakman hier.

48

48-49-50-51-52-53_topcoaches.indd 48

Kwakman: “Bij ons gaan leerlingen eerst kijken hoe een

Laatst ook. Ik voelde dat er iets was. Heftig verhaal. Een

ervaren monteur het doet. Daarna gaan ze het zelf proberen

jongen werd geslagen door zijn vader en was bij Jeugdzorg

en kijkt de monteur. Stap drie is dat ze het zelf gaan doen

terecht gekomen. Als praktijkbegeleider moet ik dan mijn rol

zonder begeleiding. Blijkbaar werkt onze aanpak. We krij-

bepalen. Ik ben geen psychiater. Thuis aanbellen is ook niet

gen er ieder jaar vier tot zes leerlingen bij. Andere bedrijven

mijn functie. Ik heb hem zijn zegje laten doen, zonder te oor-

zijn daar jaloers op. We zijn ook actief op scholen. Op de

delen, en advies gegeven. Als 16-jarige kun je nu eenmaal

beroependag van vmbo-school De Triade in Volendam staan

niet alles zelf beslissen. Maar praten lucht op, daar maak ik

we elk jaar met een stand. Ook mbo’ers van het Nova Col-

tijd voor. Het slechtste wat een praktijkbegeleider kan doen

lege in Beverwijk weten ons te vinden. Maar vergis je niet,

is de leerling aan zijn lot overlaten. Dan gaat-ie zelf het wiel

het is voor hen best een stap naar de grotemensenwereld.

uitvinden.”

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:50

“Praten lucht op, daar maak ik tijd voor” nr. 1 | februari 2022

48-49-50-51-52-53_topcoaches.indd 49

49

04-02-2022 13:50

opleiding

“Alles is nieuw, dat is een schok” Als voorlichter op vmbo-scholen wil Tom Peeters (39)

dan wat ook. Het kan zomaar verkeerd lopen. De leerlingen

leerlingen ‘lekker maken voor dit fantastische vak’. Als

zijn op school 28 lesuren van 50 minuten gewend. Ineens

opleider voor InstallatieWerk Brabant-Zeeland wil hij

gaan ze naar fulltime werken en leren. De school is nieuw,

goede techneuten afleveren. Hij heeft er 52 in opleiding. Ze

ons traject is nieuw, samenwerken met oudere collega’s is

vragen twee dingen: tijd en geduld.

nieuw. Dat is de eerste schok. Op de bouw worden ze soms afgesnauwd. Misschien zijn er problemen thuis. Allemaal

Wat houdt leer/werk begeleiding in? Tom Peeters vertelt het in deze video.

50

48-49-50-51-52-53_topcoaches.indd 50

Peeters: “Ik vind leerlingen opleiden normaal en gemakke-

zaken die leerlingen van hun stuk kunnen brengen. Ze zijn

lijk, maar voor veel oudere monteurs is dat helemaal niet zo.

veel kwetsbaarder dan we soms denken. Ze durven nog niet

Die zijn vaak al door het leven getekend en hebben hun

voor zichzelf op te komen. Daar help ik bij om hen een stap

eigen benadering. Dat klikt niet altijd. Ik probeer oudere

verder te brengen. Ik bezoek leerlingen op de bouw en bij de

monteurs juist de kracht en beperking van de leerlingen te

klant. Steeds vraag ik wat ze wel en niet weten. Dat stem ik

laten zien. Dan is er veel mogelijk. Als leerlingen merken dat

af met de instructeur. Jongeren hebben met veel meer bijl-

ze gesteund worden, gaan ze door het vuur voor de praktijk-

tjes te hakken dan wij soms denken. Als ze me in het week-

begeleider. Ze willen zich bewijzen. De installatiebedrijven

end bellen, weet ik dat ze me extra hard nodig hebben. Ik

waarmee ik samenwerk, begrijpen dat wel. Maar als ik bre-

kan niet altijd hun problemen oplossen, ze ermee om laten

der kijk, zie ik een markt met 80.000 openstaande vacatures

gaan is al heel wat.”

en een enorme vergrijzing. Tijd en geduld zijn kostbaarder

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:50

"Als je ze echt helpt, gaan ze voor je door het vuur"

nr. 1 | februari 2022

48-49-50-51-52-53_topcoaches.indd 51

51

04-02-2022 13:50

opleiding

“Vandaag een wc-potje, morgen een riolerinkje”

“Houd ze gretig” Het personeelsbestand van installatiebedrijf Schouten

twintig keer fout, ik leg het gewoon nog een keer uit. Mijn

Techniek is een kleurenwaaier van culturen. Respect is

belangrijkste advies aan andere praktijkbegeleiders? Zorg

voor praktijkbegeleider Erwin Webbers (53) vanzelfspre-

dat ze gretig blijven! Ik probeer het werk van de leerlingen

kend. Webbers nam tientallen leerlingen op sleeptouw.

zo afwisselend mogelijk te maken, anders schakelen ze over

‘Standje repeteren’ probeert hij ten koste van alles te

op de automatische piloot. Als het koppie gaat hangen, wor-

voorkomen.

den ze gemakzuchtig en gaan ze foutjes maken. Dat probeer ik te voorkomen. Geen dag mag hetzelfde zijn. Bij ons zullen

Check de QR code voor een video met Erwin Webbers en zijn leerlingen.

52

48-49-50-51-52-53_topcoaches.indd 52

Webbers: “Er werken hier 270 mensen. We hebben Portuge-

ze niet snel in standje repeteren komen. Vandaag een wc-

zen, Italianen, Marokkanen, Turken, Surinamers, Polen en

potje, morgen een riolerinkje, de dag daarna een hemelwa-

Bulgaren. Voor ons zijn het allemaal Nederlanders. Ik

terafvoer. Daarbij probeer ik belangstelling te tonen voor

behandel hen zoals ik zelf behandeld wil worden, dan zit je

hoe het gaat, zowel in het werk als privé. Als er iets aan de

er nooit ver naast. We hebben momenteel ook 35 vmbo’ers

hand is, kunnen ze altijd naar me toe komen. Als ik aan hun

van het Horizon College. Enorm aardige flierefluiters! Maar

houding zie dat er iets is, begin ik zelf een gesprek. Ze krij-

op school is het lang leve de lol en in het bedrijfsleven wor-

gen nogal wat op hun dak. De een maakt zich zorgen over de

den ze ineens gestuurd en beoordeeld. Daar probeer ik hen

huizenmarkt, de ander heeft een praktijkbegeleider waar-

in mee te nemen. De eerste twee jaar leer ik hen alle stan-

mee het niet klikt. Op zulke momenten moeten ze geen

daardtrucs. Ze moeten het spelletje doorkrijgen en theorie

drempels voelen.”

gaan omzetten in handigheid. Dat vergt geduld. Al gaat iets

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:50

nr. 1 | februari 2022

48-49-50-51-52-53_topcoaches.indd 53

53

04-02-2022 13:50

opleiding

tekst en beeld Ruud Dilling

Een moderne magneet voor techniekonderwijs. TechnoHUB in Woerden is de vrucht van een brede samenwerking tussen bedrijfsleven, overheid en onderwijs en moet meer jongeren in het groene hart richting installatietechniek lokken. We namen een kijkje bij deze nieuwe parel in het Groene Hart.

Het nieuwe onderwijs T

wee jaar geleden was het bijna gedaan met het tech-

de bediener van de zaagmachine na is de TechnoHUB verla-

nisch onderwijs in Woerden en omgeving. Eén van de

ten. “Door de vervroegde kerstvakantie is de stilte gelukkig

vmbo-scholen stopte met technisch onderwijs en de

maar tijdelijk”, zegt directeur Marlous Birkhoff. “Een groot

vervolgopleidingen werden verplaatst van Gouda naar Lei-

verschil met enkele jaren geleden, toen het over-en-uit was

den. Een minimaal aanbod van technische opleidingen zou

voor het technisch onderwijs in Woerden.”

een enorme aderlating zijn voor de bedrijvigheid in de regio

54

54-55-56-57_technohub.indd 54

en instroom van technisch personeel. Het bedrijfsleven bun-

Extra reistijd

delde daarom eensgezind de krachten en samen met omlig-

Woerden heeft een belangrijke regiofunctie met meerdere

gende gemeenten en onderwijsinstellingen werd de Techno-

middelbare scholen. Het technisch onderwijs werd in de

HUB in Woerden opgezet.

vmbo-locaties van de middelbare scholen verzorgd. Door

De fietsenstalling is leeg en auto’s staan er nauwelijks op de

veranderingen in de technische vmbo-profielen een aantal

parkeerplaats van de TechnoHUB. Binnen in de centrale hal

jaren geleden verdween de mogelijkheid om technisch

van het voormalige distributiecentrum programmeren twee

onderwijs in Woerden te volgen. Door de lange reistijd maak-

stagiaires een co-robot. Uit het houtbewerkingslokaal klinkt

ten veel leerlingen een andere keuze en was er nauwelijks

af en toe het geluid van een zaagmachine. Op de stagiairs en

nog instroom.

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:52

Drie of vier leerlingen per jaar Een van de deelnemende bedrijven binnen de TechnoHUB is Bogro Snelrewaard.

Het bedrijf is gespecialiseerd in duurzame verwarming-, ventilatie- en koeltechniek en heeft 82 mensen in dienst. “Alle technische bedrijven hebben te maken met hetzelfde vraagstuk; hoe krijgen we mensen de techniek in? We werven regionaal, staan op banenbeurzen en bezoeken scholen. De TechnoHUB is daarop een mooie aanvulling”, zegt technisch directeur Richard de Jong.

Bogro maakt deel uit van het TechnoHUB bouwteam en plaatste de warmte- en koelinstallaties in het gebouw. Acht leerlingen van Bogro krijgen er praktijkonderwijs. “We leiden ze zelf op met onze eigen ervaren monteurs en gebruiken hiervoor de ruimte van de TechnoHUB.” Naast scholing zijn er vergaderingen en wordt elke maand een TechnoCafé (themabijeenkomst met gastspeker) georganiseerd. “Een mooie gelegenheid om collega- bedrijven te ontmoeten in een andere setting en sfeer.”

De Jong heeft vertrouwen in de toekomst en hoopt dat de technische kweekvijver in Woerden en omgeving flink groeit. “Als wij elk jaar drie of vier leerlingen via de TechnoHUB aan ons kunnen binden is ons doel bereikt.”

Marlous Birkhoff is directeur van TechnoHUB: “Korte lijntjes met bedrijfsleven stuwt niveau op.”

Gratis materialen

Interieur en Installatie & Elektrotechniek. Het lesprogramma

De TechnoHUB is een initiatief van Woerdens Techniek Talent

wordt aangevuld met gastlessen door vakspecialisten en sta-

met ruim 120 technische bedrijven uit de regio, vijf onder-

ges bij de bedrijven.” Van de 120 bedrijven die betrokken zijn

wijsinstellingen en een viertal gemeenten, waaronder Woer-

bij de TechnoHUB zijn er ruim 40 actief in de elektrotechni-

den. De techniekfaciliteit is grotendeels betaald door het

sche- of installatiebranche.

bedrijfsleven met financiële bijdrages en in natura. “Bedrijven hebben geholpen met gratis materialen zoals warmte-

Installatie- en elektrolokaal

pompen, installatietechnische materialen, verlichting, beka-

Vanuit de centrale hal kom je in een gang met vier royale loka-

beling, vloeren, toiletten, wasbakken en niet te vergeten de

len van 380 m2. In het installatie- en elektrolokaal staat de

arbeidsuren.” Van de totale investering van zo’n 2,1 miljoen

gebouwgebonden installatie inclusief bemetering. “Op alle

euro is de helft geschonken door het bedrijfsleven. “In de markt beconcurreren ze elkaar, maar binnen de TechnoHUB hebben ze een gemeenschappelijk doel, het opleiden van toekomstige medewerkers.” Sinds anderhalf jaar kunnen middelbare scholieren en vmbo-studenten uit Woerden,

“Het verhaal van de ‘handjes’ werkt niet meer”

Montfoort, Oudewater en Bodegraven Reeuwijk weer technisch onderwijs volgen in Woerden.

Vier profielen

apparaten zit een sticker met een QR-code. Met een VR-bril krijg je uitleg en kun je binnenin de installatie kijken.” In het

“Bij de TechnoHUB werken we met vier profielen. Mobiliteit &

lokaal hangen besturingsmodules en patchkasten. Ook staan

Transport, Metaal, Mechatronica & Robotica, Bouw, Wonen &

er twee opengewerkte airco-modules met een binnen- en

nr. 1 | februari 2022

54-55-56-57_technohub.indd 55

55

04-02-2022 13:52

opleiding buitenunit. Voor gastlessen over riolering en afvoer heeft een loodgietersbedrijf een vierkant blok gemaakt met aan iedere zijde een toilet. “De demowoning achterin is in aanbouw, heeft zonnepanelen en wordt verder ingericht met een warmtepomp, slimme meters en domotica. Samen met specialisten uit het bedrijfsleven bouwen leerlingen van de opleidingen Bouw, Installatie en Electrotechniek de demowoning.”

Leerling plus De TechnoHUB faciliteert scholen en het bedrijfsleven uit de regio. Het verschil met een reguliere technische opleiding of een bedrijfsschool is volgens Birkhoff de diepgang. “Onze leerlingen volgen het vastgestelde overheidsprogramma, de toegevoegde waarde zit ‘m in de intensieve samenwerking met technische bedrijven en de gastlessen van vakspecialisten. Onze leerlingen stromen zogezegd uit met een plusje.”

Distributiecentrum De TechnoHUB startte anderhalf jaar geleden in het voormalig distributiecentrum van een gereedschappenhandel. Daarvoor was het pand (1938) in gebruik door defensie en werden er militaire kleding en tenten opgeslagen. “Een sfeervol pand

De interne demowoning herbergt alle mogelijke installatietechniek.

met driehoekige glazen lichtstraten en houten dakconstructie. Behalve een glazen kantoor was het gebouw kaal en stond het enkele jaren leeg. De industrievloer en gasheaters zijn vanwege verduurzaming vervangen. Er werden veertien bronnen geboord voor de vloerverwarming/koeling, aanvullende luchtverwarming zorgt op koude dagen voor een aangenaam binnenklimaat. De warmtepompen en installaties staan in het praktijklokaal en zijn onderdeel van het lesprogramma.”

Kinderen snuffelen aan installatietechniek Instroom Dagelijks zijn er 125 leerlingen aan het werk in de vier grote praktijkruimtes. “Mobiliteit & Transport is het populairste profiel met veertig leerlingen, de opleiding Installatie & Elektrotechniek telt zevenentwintig laatstejaarsleerlingen. De instroom van nieuwe leerlingen valt met zes jongeren helaas nog tegen.”

Kruisbestuiving De basisbezetting van de TechnoHUB bestaat uit drie mensen onder wie Marlous (directeur), een facilitair- en een commuVaste en mobiele werkplekken. QR-codes, virtual reality ontmoet ouderwetse ambacht.

56

54-55-56-57_technohub.indd 56

nicatiemedewerker. Daaromheen zit een schil van gespecialiseerde zzp’ers. De vakdocenten zijn in dienst van de samen-

nr. 1 | februari 2022

04-02-2022 13:52

Praktijklokaal met werkblokken voor sanitaire techniek.

werkende scholen. “Door de korte lijntjes met het

manier is om bij te dragen aan een duurzame en leefbaardere

bedrijfsleven vergroten vakdocenten hun kennis en denken

wereld.”

bedrijven intensief mee over de inhoud van de opleiding. Het opleidingsniveau van de leerling wordt door de kruisbestui-

Klimaat- en energiespecialist

ving opgestuwd.”

Om het personeelstekort in de techniek op te lossen moeten

Jong geleerd

jongeren op een andere manier worden aangesproken. “Jongeren zijn geïnteresseerd in klimaat en milieu. We moeten ze

Naast vmbo-leerlingen richt TechnoHUB zich ook op basis-

wijzen op de energietransitie en verduurzaming. Dat het mili-

schoolleerlingen. “In de regio zitten zo’n vijftig basisscholen

euvraagstuk start in de installatietechniek en dat daar de

waarvoor we een programma verzorgen. Dat varieert van

oplossingen vandaan moeten komen. Stop met roepen dat we

timmerworkshops en een naschools programma elektro-

handjes nodig hebben. Ik ken geen jongere die kiest voor een

techniek tot het samen uit elkaar halen van een fiets. Diverse

technische opleiding omdat er een gebrek is aan ‘handjes’. De

activiteiten waarbij kinderen (spelenderwijs) kennis maken

traditionele boodschap werkt niet. Communiceer dat we kli-

met techniek. Het basisschoolprogramma is vooral voor kin-

maat- en energiespecialisten nodig hebben die een rol willen

deren in de boven- en middenbouw, maar ook voor kleuters.

spelen in de transitie naar een gezondere leefomgeving. Het

Je kunt er niet vroeg genoeg mee beginnen.”

verhaal met de ‘handjes’ past niet meer in deze tijd. Het eerste

Verstopte techniek Ondanks het enthousiasme is het resultaat van het basisschoolprogramma moeilijk meetbaar. “We investeren op

dat een servicemonteur doet als hij bij een storing komt is z’n laptop openklappen, pas na een uur pakt hij een schroevendraaier.”

jonge leeftijd in kinderen, maar of ze later ook kiezen voor een

Maxima

carrière in de techniek blijft gissen. De techniek is steeds

In juni 2020 werd de TechnoHUB vereerd met een bezoek van

minder zichtbaar. Een mobiele telefoon bijvoorbeeld kan veel

Máxima. De Koningin kreeg een rondleiding en sprak met (v)

meer dan een gemiddelde laptop, maar dat zie je aan de bui-

mbo leerlingen en docenten. Het bezoek was een mooie

tenkant niet. Dat moet je kinderen dus vertellen. We moeten

opsteker, maar niet de officiële opening van de TechnoHUB,

blijven attenderen op een toekomst in de techniek. Dat je er

die moet nog plaatsvinden. “We zijn gestart in coronatijd,

een goede boterham mee kunt verdienen én dat het een

zodra het kan bouwen we een feestje.”

nr. 1 | februari 2022

54-55-56-57_technohub.indd 57

Bekijk hier de videoimpressie van de TechnoHUB in Woerden.

57

04-02-2022 13:52

STUDIO EISMA Je partner in webinar- en videoproductie

Wij ondersteunen je bij het produceren, uitzenden en faciliteren van webinars en talkshows c.q. ronde tafelgesprekken. Betrouwbaar, professioneel en persoonlijk.

Webinar

Online event

Talkshow

Productpromotie (of: instructievideo)

Meer weten? Ga naar www.studio-eisma.nl Of neem contact op: M: studio@eisma.nl | T: +31 88 29 44 700

column

Stefan van Maasakkers is adviseur en vennoot bij RHM

Makkelijk leren van je collega’s!

Wees eerlijk. Hoe vaak spar jij met een collegainstallateur? Bijvoorbeeld om te horen hoe hij met bepaalde offertes omgaat. Of met bepaalde personeelsproblemen. Bij collega-ondernemers zit heel veel kennis en knowhow. Waarom zouden we die kennis niet delen?

Jaren geleden ben ik met Techniek Nederland – toen nog

worden door de installateurs zelf ingebracht. De ene keer

UNETO-VNI – een studieclub voor installateurs begonnen.

gaat het bijvoorbeeld over offertes. Over hoe gedetailleerd je

Eerst in Oost-Brabant en Noord-Limburg en nu ook met een

in een calculatie moet zijn. Sommige installateurs maken bij-

club in Midden-West Brabant. Vier keer per jaar komen we

voorbeeld eerst een soort van raming, waardoor je in de eer-

met een groep van zo’n tien tot twaalf installateurs bij elkaar.

ste offertefase veel minder tijd kwijt bent. Of hoe je perso-

De afspraak is dat het over alles mag gaan, behalve over

neel aan je bindt. Of over hoe je omgaat met reis- en werktijd.

techniek. Want daar worden we de hele dag al mee doodge-

En of je monteurs de bus mee naar huis laat nemen of niet en

gooid. Terwijl er op het gebied van bedrijfsvoering vaak nog

of je daar dan een blackbox bij gebruikt.

heel veel te leren en verbeteren valt.

Natuurlijk zie je bij sommige installateurs in het begin best wel een bepaalde aarzeling. Want je gaat toch niet open en bloot je problemen met collega’s bespreken? Maar na een

'Start een studieclub'

paar bijeenkomsten zie je dat er steeds meer openheid ont-

Lees alle andere blogs van Stefan van Maasakkers door deze QR-code te scannen.

nr.1 | februari 2022

59_columnstefan.indd 59

staat. Sterker nog, je hoort zelfs dat sommige installateurs

Voor installateurs die zijn aangesloten bij een formule of

ook buiten de studieclub om met elkaar bellen. Dat begint

inkooporganisatie zijn er vaak wel van dit soort studieclub-

vaak met collegiale in- en uitleen, maar later ook met vragen

jes. Maar ben je niet aangesloten bij een organisatie, dan

om advies. Wat je ziet is dat ze daar ontzettend goede feed-

raad ik je aan om eens contact op te nemen met één of meer-

back op krijgen van hun collega’s. Met praktische tips en

dere installateurs in je omgeving. Gewoon om te kijken of je

tricks van hoe het anders en beter kan. En daar leert hele

van elkaar kunt leren. Begin je eigen studieclub! Maar je kunt

groep van.

natuurlijk ook contact opnemen met je regiomanager van

Vaak worden er bij bedrijven allerlei dure adviseurs ingevlo-

Techniek Nederland. Vraag of er zo’n studieclub van Techniek

gen. Maar zo’n studieclub is vaak veel effectiever. Met prakti-

Nederland in jouw regio is. En is dat niet het geval, dan is het

sche oplossingen van collega’s vanuit de praktijk. De onder-

voor Techniek Nederland een mooie stimulans om er een te

werpen die worden behandeld tijdens onze studieclubs

beginnen.

59

04-02-2022 13:52

ondernemen

tekst Tijdo van der Zee

beeld Christaan Krop

Installateur in Beeld

Edwin Klomp Edwin en zijn oudere broer Frans namen installatiebedrijf Klomp in 1995 over van hun ouders. In de 22 jaar die volgden bouwden ze het bedrijf uit tot een toonaangevende duurzame installatiepartner in Amsterdam en omgeving. “Wat anderen zien als een bedreiging, zie ik juist als kans.”

Mooiste aan het vak

Duurzaamheid

In Amsterdam hebben jongeren veel te kiezen. Een keuze tus-

Mensen als Ruud Koornstra en Jan Rotmans wakkerden zo’n

sen een baan in de handel of in de techniek, valt helaas vaak uit

twintig jaar geleden mijn duurzame passie aan. Bij Rotmans

in het voordeel van optie één. En er is ook veel uitval: jonge

heb ik later op de universiteit van Rotterdam een leergang ‘ver-

monteurs kijken na twee jaar vaak weer om zich heen en gaan

andermanagement’ gevolgd. Duurzaamheid zag ik in eerste

dan iets heel anders doen. Daarom nam ik met twee collega-

instantie als economische kans, maar op een gegeven moment

bedrijven het initiatief tot de Vakschool Technische Installaties.

wordt het deel van jezelf. Niet dat ik mezelf nu onder de geiten-

In het begin hebben we de nodige hobbels moeten overwin-

wollensokken schaar, maar het zit nu wel echt ín me. Ik geloof

nen, maar nu begint het te lopen.

dan ook dat de gasgestookte cv-ketel de kolenkachel van de

Minder leuk

21ste eeuw is.

Met onder meer onze dakdivisie zijn we uitstekend gepositio-

We hebben als bedrijf inmiddels een positie bereikt waarbij we

neerd om een voortrekkersrol in de energietransitie te spelen.

projecten echt sámen met de opdrachtgever: co-making. Ik zie

Natuurlijk gaat het dan om pv-panelen, maar ook over klimaat-

dat als dé toekomst van het vak en mijn medewerkers voelen

adaptatie. Een mooi voorbeeld zijn de blauwgroene daken in

zich er ook prettig bij. Dan wil het soms wel eens wringen als je

het project Resilio, daken met intelligente waterberging,

weer ouderwets de rol van onderaannemer moet vervullen en

beplanting én pv-systemen van onze divisie Green4Energy.

elk uurtje meerwerk moet verantwoorden. Als het zou kunnen, dan zou ik helemaal overstappen op co-making, maar zo’n

Privé

beslissing maak je niet van de ene op de andere dag.

Ik woon al zestien jaar samen met mijn vriendin Jitske. Samen

Investeren in

hebben we twee zonen, Jorg van negen en Jens – mijn bonuszoon – van twintig. Voor een potje golfen maak ik graag tijd vrij.

Ik heb nooit stilgezeten; altijd ondernomen. Vanaf het begin

Zeilen vind ik ook geweldig, vooral op de Middellandse Zee bij

van mijn loopbaan heb ik in de avonduren in diverse opleidin-

Turkije is het erg mooi. Ik woon niet ver van waar ik geboren

gen mijn technische kennis vergroot en vaardigheden verbe-

ben, in de wijk Kadoelen, waar ik in 2012 mijn eigen energie-

terd. Later hebben wij Klomp verder doorontwikkeld tot vier

neutrale woning heb gebouwd.

volwaardige divisies. En we zijn ook diverse partnerships aangegaan. Al vroeg begonnen we met duurzame technieken en onlangs hebben wij samen met twee partners ons bodemenergie boorbedrijf Geo4NRG opgericht. Onze nieuwe Conrad Stanen boortoren heeft al weer de nodige meters geboord.

Kortom: we blijven aldoor investeren en doorontwikkelen.

Inmiddels ben ik minder betrokken bij de dagelijkse uitvoering.

Dat doen de managementteams. Ik stuur op hoofdlijnen en daarnaast adviseer ik opdrachtgevers over verduurzaming.

Mooiste project Samen met aannemer Rutges hebben we voor woningcorporatie Woonforte in Alphen aan de Rijn 28 maisonettes en 28 eengezinswoningen uit 1969 gerenoveerd tot NOM-woningen.

Verduurzamen van bestaande bouw in bewoonde staat is altijd al een uitdaging, maar renoveren tot nul op de meter is hele-

Naam: Edwin Klomp (51) Functie: Met broer Frans eigenaar van Klomp BV Medewerkers: ongeveer 130, in acht werkmaatschappijen Zijn ouders hadden een installatiebedrijf met witgoedwinkel op de Nieuwendammerdijk in Amsterdam-Noord. “Het was een echte winkelstraat toen, met wel 95 winkels. Toen er in de jaren 70 een groot winkelcentrum kwam, het Boven IJ, sloten veel winkeliers hun deuren. Mijn ouders ook. Het installatiebedrijf ging zonder witgoed verder.” Edwin kon goed leren en haalde zijn VWO-diploma, met het idee om daarna een bedrijfskundige opleiding te volgen. Het pakte anders uit: een vakantiebaan in het bedrijf van zijn vader mondde uit in een levenslange passie voor het vak. In 1995 nam hij met zijn broer Frans de aandelen van zijn ouders over.

maal ambitieus. Trots, uiteraard.

60

60-61_installateurinbeeld.indd 60

nr. 1 | februari 2022

03-02-2022 08:43

‘ De cv-ketel is de kolenkachel van de 21ste eeuw ' nr. 1 | februari 2022

60-61_installateurinbeeld.indd 61

61

03-02-2022 08:43

colofon

Onafhankelijke informatiebron voor uitvoerende en adviserende bedrijven in de werktuigbouwkundige installatietechniek.

Vakblad, website, nieuwsbrief, webinar, podcast en video.

Redactieadres: Informaticaweg 3, 7007 CP Doetinchem tel: 088-294 49 00 www.installatie.nl installatie@eisma.nl Hoofdredactie: Eddy Buiting, tel: 088-294 49 11 e.buiting@eisma.nl (Eind)redactie: Tijdo van der Zee t.vanderzee@eisma.nl Thom Groot Nibbelink t.grootnibbelink@eisma.nl Directie: Egbert van Hes, algemeen directeur Uitgever: Rens Sturrus

Media-adviseurs: Joyce Janssen (buitendienst), tel: (06) 13 33 18 00 j.janssen@eisma.nl Nienke Kool (binnendienst), tel: (06) 58 91 95 22 n.kool@eisma.nl Vormgeving: Inpladi bv, Cuijk www.inpladi.nl Prepress: ZeeDesign www.zeedesign.nl

Betaling abonnementen: Rabobank Leeuwarden-Noordwest Friesland 8901 BN Leeuwarden Banknr: 0365061395 IBAN: NL81RABO0365061395 BIC: RABONL2U

62_colofon12advabonneer.indd 62

8

58e jaargang, december

Abonnementen: Kijk voor alle mogelijkheden en de actuele abonnementsprijzen op www.installatie.nl/abonneren

Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Opgave via de website of bij onze Klantenservice. Abonnementen lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 30 dagen voor de vervaldatum bij onze Klantenservice wordt opgezegd. Dit kan schriftelijk, telefonisch of per e-mail.

Ook voor informatie over uw lopende abonnement kunt u contact opnemen met onze Klantenservice.

Abonnementsovereenkomsten worden uitsluitend aangegaan door Eisma Media Groep B.V, namens wie de uitgever de abonnementen verzorgt.

62

Inclusief digitaal lezen!

2020

Marketing Manager: Ella Tempel e.tempel@eisma.nl

Klantenservice: Voor opgave abonnementen, wijzigingen en informatie: Eisma mediagroep abonneeservice Daalakkersweg 2 - 72 5641 JA EINDHOVEN tel: 088-226 66 48 abonnement@eisma.nl

Leveringsvoorwaarden: Zie: www.eismamediagroep.nl

Dé informatiebron voor de installatiebranche!

Ketelprestatie naar hoger plan Installatie.nl 05_cover.indd

5

27-11-20 11:37

Algemene voorwaarden: Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Uitgever en auteurs verklaren dat deze uitgave op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samen gesteld, evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie. Gebruikers van deze uitgave wordt met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren.

Uitgave: Eisma Bouwmedia BV Informaticaweg 3, 7007 CP Doetinchem Druk: Veldhuis Media, Raalte ©2022 Eisma BouwMedia BV Leeuwarden ISSN: 0020-2096

Mis niets!

• Praktische informatie over techniek en ondernemen • Ervaringen en tips van collega-installateurs • Interessante installatieprojecten • Verfrissende kijk op duurzaamheid • Aandacht voor nieuwe producten • + gratis nieuwsbrief

Abonneer u via: installatie.nl/abonneren 088-2266648 abonneren@eisma.nl

nr. 1 | februari 2022

03-02-2022 08:42

DE BEURS VOOR DE TOTALE INSTALLATIEBRANCHE

ONZE TOEKOMST JOUW WERELD VSK ZET JE OP VOORSPRONG NIEUWE DATUM

17-20 MEI 2022 MELD JE AAN OP

WWW.VSK.NL

De nieuwe naam in warmtepompen voor bestaande bouw en nieuwbouw

• Geen buitendeel • Klein en flexibel formaat • Directe CO2-, gas- en geldbesparing/Lage initiële kosten • Werkt samen met elke cv-ketel (hybride) en onze hoogwaardige WPV-voorraadvaten (all-electric) • Eenvoudig te installeren en te onderhouden • De Nederlandse warmtepomp voor Nederlandse woningen • Kan ook koelen

Ontmoet Vincent Scan de QR-code of kijk op ontmoetvincent.nl

21_0359 Introductiecampagne Vincent adv Vervolg 230x300.indd 1

31-01-2022 16:22