Sumarhusid og gardurinn 1.2009

Sumarhúsið

1. tbl. 2009

Kr. 1095.–

og garðurinn Bústaður á Barðaströnd Bóndabaunir og jarðarber

Matjurtabylting

Hláturinn UNIT-HÚS EON Arkítekta Höldum heita pottinum hreinum – Viðhald á pallinum

1. tbl. 17. árg. 2009, nr. 55 Kr. 1095.-

lengir lífið

Allt um gesta- og garðhús í Sælureit bls. 32-37

Sólpallasmíði í Sælureit bls. 120-127

g Zg jb ÄV V Äk V kZa_V {Wj [g¨cVc {WjgÂ# ÃZ\Vg `Zbjg V ^cc {Wjg ZÂV a Zg i^a Y¨b^h {Wjg " g¨ÂV V cdiV i^aW a [g¨cVc Vhh^! Ä gjc\V k^ ` aajb ÃV hZb bdaiV ! hkZeeVbjgÂjg# :[ cdij W [_{g{W hV[c]Vj\hbdaY ¨[^aZ\i h` ijg ZÂV gÂjg Zg ] b_ a! ]¨chcV aY ZÂV W [_{g{Wj WZÂh d\ [ZgbZigV Zg hV[c]Vj\hbd { ]kZgc \^ VccVgh aZ^Â" jb &% a igV V WZgV k^ bdaY^cV# ;na WaVcYV kZa hVbVc Âjb# WZ^c^c\jb { jbW V WZgV Zg ]¨[^aZ\i &%% {WjgÂjg i^aW ^cc ^ { ]kZg_V H cdiVÂjg V[ \g¨cbZi^h{Wjg V[ c^ijg" `\ Vcc^ h`Vbbi ]k i" { jb &% ÄVg[ k^ÂW iVg gÂ^ \Zijg \Z[^ b [^ Z^ch d\ ' WZÂh# <Z[V Z^\^c \V iZ\jcY^g jcVghiVg \Zgi b a# :g ÄV {WjgÂVg[gZ`Vg g¨cbZi^ WZ^ci g h`^ejaZ\\_V g¨`i c hZb Zg V {WjgÂ^ [ng^g Wa b`{a d\ heZg\^a`{ c d\ Zgj Ä{ `i d\ WgV\Â\dii \ a Zg b^`^ak¨\i VÂ

g g ii j\hVÂVg [ng^g ÄVc `{a! gVjÂ`{a! b{cjÂ^ Z[i^g iea cij d\ jeeh`ZgV [Zgh I^a VÂ kZa iV`^hi i^ {WjgÂ^# \Vg Zgj ] g^ aZ^ÂWZ^c^c\Vg Z 6Â g¨`iV hijcY^g# ' c^ijgg `jb

hijiij aZ^ÂWZ^c^c hZb k^a_V iVgaZ\ j#Ä#W# Z^cjb &%% b V[ a [g¨cjb c ] g { aVcY^ Zg b¨aYVg {c¨\_j { Wng_jc# ÃZhhVg { ]kZg_V \Z[V bZ `ijc^cc^# ;ng^g Ä{ [c^ Vaai [g h`Vg VÂhi¨Âjg! Z cjb# \Z[^c * `\ b{ Z^cc^\ # b_ \ g `jg V[ V[ `dhi\¨ `gZ[ ^ bVi_jgiVg¨ g b^Â^hi k^ haZc c{\gVccVa cYj K^ÂW iVgc¨g^c\j ¨chcVh` ijg Zg i#Y hi \V h c [nghij h iVg{WjgÂjg [ng^g ^`^ak¨\i Zg V Ĩ hkVaVgV Zc \Zg^hi _ [jb! ] ii d\ W_Vgi# {WjgÂVg\ k kZa hZb k^ÂW b{ cdiV hV[c" V WZcYV { V b W¨Â^ hiniigV d\ V ÄVg h h`_ a\d! \gÅii d\ hjbVg^ Ä{ c^ig^ d\ ]ZciVg ÄiZ\jcY^g# :^cc^\ hi V ]V[V ]j\V ZgV kZa [gVbg¨hi d\ Zg ]Zcc^  WaVcYV i d\ [gZb c¨g^c\Vg[gZ`Vg k^ÂW iVg{Wjg ÄVg[ V k hncaZ\i V ÄVg[ [ngh hZb d\ ÄV g Zg cVj Zg kVa^ a hjÂjgh ]Vj\hbdaY # ÃV ign\\^g V aVcY i^a g¨`ijcV c# ÃZ\Vg \VgÂhi¨Â^ gÂaVcY^cj ]Vaa^ i^ hbdaY ZÂV bdaij h{aYgV n[^g WZÂ^ Zg V Wg_ iV cÅii g\^aY^ ]Vch# :``^ hV`Vg V \V Y¨b^h hV[c]Vj\ V Zn`jg c¨g^c\V Z\hYÅei# :[ kZg^ ] g { aY^cV i^a \V _VgÂk hh hZb Ä jiVcYngV bZ c¨ [c^ hVbVc k^ bd V ad[ib^`^aa Vj` ÄZ KVa { iZ\jcYjb¨\i Zg V g¨`iV k ]kZgc^\ g¨`" a [g¨cj Z ^ ]¨[^aZ\ b hZb ] IZ\jcYj d``gV ] eV Z[i^g ÄY^g kVmV \VgÂ^" _VgÂkZ\jg^cc kZg aVcY^ b{ h`^eiV c Â# ;_ a¨gVg iZ\jc ^ d\ \gVhaVj`jg# ijc ÄZ^ggV Zg ]{iiV Y¨b^h gVWVgWVg WZ^ci \VgÂ^cc! cjb {g Z[i^g {g! i^a b Zg ]¨\i V h{ jb d\ he cVi^# iZ\jcYj Cd``gjb c{ [jaa" b! gVY hjb! c¨e hZb Z``^ i^a Y¨b^h \jag ij [VaaV iZ\jcY^g ¨g h j ] e^cc Âhi¨Âjg cZbV Ä Ï hi¨ghiV ad` bV ! aZch`Vg V i^a jb Ägdh`V k^ h d\ eaVciV \VgÂ^cc ÃZiiV Zgj ^cc^ [dgg¨`iVÂVg Zg c \j ]aÅii kZÂg^# hZaaZg ! [Zcc `V! V ÄZ\Vg dgÂ^ Y^gcVg! \jag [V! =¨\i Zg WZÂ_V# `{aiZ\jc d\ hZb Y¨b^h hVaVi! gVjÂg [Vh_{a[jg! Zc [ng^g Ä{

Zg WaVÂaVj`jg! ÄZhhVg iZ\jcY^ghedg bVi_jgiVg¨`ijc [dgg¨`iV ¨\i Zg [nghij h c jg hZb ] b{ea ci Zgj V hi \V Y^g hZb  Äk V `VjeV h { WZcYV { iZ\jc b¨ai bZ i# Ad`h b  Zgj i^a Y¨b^h V eaVciV WZ^ci e V[ ih¨Â^! Zc ÄV ¨\i V VcY^ Zg ] g¨`iVÂVg Zgj je iZ\jcY^g# = g { a k V hZi_V c^Âjg `Vgi [ajg d\ aVj`\ ]k iaVj` bZÂ Ä \i Zg V `VjeV# ViaVj` d ^ hZb ]¨ g¨`iV b V V kdg d\ Vg# hb{aVj` {WjgÂjg VbV hjb h ghiV`V V V[ ÄZ^b `Zbjg h haj Zg \Z[^cc {WjgÂjg! ]ZaYjg Jeeh`Zg V _VgÂk^cc g\_ [ i¨iV HVb]a^ ` Zg gVjc d\ kZgj Z``^ [ng^g V bdaY^c b^`^Â4 ZÂV {WjgÂV jee kZ\  g¨`iV c ZÂV h{c" b^Âajc c# `Va`# @Va V hi^c\V ?VgÂk^cchaV d\ hZb `Zbjg k^ iea cij [ng^g Äk V WZig^ =kV Zg ]¨\i V [Zahi Äk ZÂV iea cij Zg ]VcYV _VgÂkZ\hW¨i^g d\ hijÂaVg ÄVcc^\ gV { &"' h g \gZ^c ?VgÂk^cchaV Zc ]V[^hi [ng^g h{c^c\j V bdaY^c kZgÂ^ h g aZ\i V \ZgV cV# G ii Zg V WZ &%% b' ÌÂjg h` bbj ijg { Äk hk¨Â^ kZgÂ^ d[ \VgÂ^cc V Äjggj kZÂg^ i^a hVbVc# H{ÂWZ ^c\j Zg cVjÂhnc ¨`iV bVg\Vg ea c gZ[cV i^a eaVcicVcÂjg`Va`^ { ]kZg_V ggÅb^ Zg g[ V \Zg ótal Zc `aZhh^hi Z``^ `\ V[ \g ÃZiiV ÄV [gVb" c¨g^c\V a` ÄVcc ]ajiV ]kV ]¨\i Zg V gg i^a jbg{ÂV# ÃZ\Vg kVmiV aa^ eaVci" opnastad[ib^`^a sinua ii ign\\_V \ ÂV #W# '% {gV [gZhi^ jb &% V WZgV Z``^ `V ^a^ { b^ d\ V# I^a V g kZ\cV ÄZhh V hZb bVÂjg ]Z[j a ]a^Âh_ cVg V W Með gróðurhú ``jÂ! j#Ä þurfa lengrikVcYaZ\ \VgÂh# 6i]j\^Â Ä g¨`iV { `Vgi [aj ^c jee]¨ garðinn sinn. ÄVg[ V gV`V plöntur sem Zg h_ `Y bjg {`kZÂ^ Zg ]V[i i^ sem ]V[V WZ \# è\^aZ\i \Zijg kZg^ \VgÂh^ch ÄVg hZb vilja rækta V! Zc ÄV ala upp ýmsar matjurtir \dii V iij { `a{ og g¨haj Zg allra sem ]ZaYjg # að sá og gb^! ÄV sumarblóm V Zc aVcY^ `g^c s er draumur `Va`\_ [ Zn`jg ]¨Â^ { `Vgi [ajcjb Þar er hægt ir íslensku i^bWjg`V hb ]¨gg upp á. Fögur einkenn

Lítið gróðurhú njóta garðsins betur.

Vg V b g\j hZb h`Zbb^g ]Å sem bjóða WZÂ^c bZ ediijb VjÂkZaY ingum sem Íslandi V[bVg`V r á V til að umhleyp garð þar ^cj hcngi^aZ\j d\ g¨`iV `gnYY_jgi^g cYÅg# gar aðstæðu möguleikar þær út í \VgÂaVcY glanda og iVghiV d\ en náttúrule júní má setja ^ ^aa\gZh^ d\ bZ^ Ã{ [Zg kZa { Äk V í þeim veðurhra k^a_V W_VgiVc kVm ^ { {Wjg eða byrjun ræktunartíma ævidagana aZni^ WVg{iijcV k niV h^\ { ZÂV `Zg_jb# èg Zgj c¨\_jhVbVg íðu í lok maí af fyrstu j V bZhij {]j\V { V hegZ b hijiiV t þrauka ekki skiptir í sumarbl a iiVc _VgÂkZ\ Zc i^g# @gnYY_jgi^g Zg alltaf bragðas En þegar [_ a\V hZb ]V[V \^c \VgÂ^# Ï ÄZhhj cdi`jc VÂaÅh d\ matjurtir sem Z^ggV Z^ vormánuðina. ýndina. tum ]ZaYjg Zc bVi_jg Äg^[! ]Zahi \ZiV Wa `ijc d\ g¨`ijc Ä þessháttar di kryddjur prýða sumarás hVg k^ r og aðrar Âjg [_VaaV jb g¨ gnYY_jgiV hZb # i^g af ómissan aZni^ aVj þær munu úrval e^hia^ kZg chílepipa VcYg¨ÂV nYY_jg ]Z[jg `Zhhj_jgi allt það Jb `g ]Zahij iZ\jcYV ` ^# YY_jgijb tómata, papriku, gróðurhúsinu. Eða hc^\aVg kZg^ i^a kgi^cVg ]k cc d\ h k Z``^ V úr rið má rækta Ì]j\^ [ a`h { `gnYVc[ gcjb Äg [Vhi ] g { aVcY Zg^ Z^c¨gVg! aðar beint ;_ a¨gj `gnYY_j VmcVg d\ ]ZciVg Ä Um hásuma `gnYY" _ \ hi gk kVm^ b_ \ { jc V[ ræktun – fullþrosk @gnYY_jgi^g \ZiV kgVg d\ ÄZ^b b{ iZ\jcY^g eigin kZgÂV b úr b VÂgVg best ÂV [_ a¨ V h`VeV g ^ccVc j {gjb d\ [gVbWd ]kZgc^\ ik ¨gVg Z gijb g¨`iV Ĩ kZa cdiV i^a ÄZhh YY" d\ g_{ ] eV Z[i^g Äk nghiV aV\^ g b{ _V[c [Zgh`jb `gnYY_j Vj`^hi cY^g `gn h`^eiV Ä _jgiV# è {iiVÂ0 [ cVg^ iZ\j  V Z^ggV Zg ] kZghajcjb ]Z[jg c Zg V[Vg g¨`ijc Ä h`_ a [ng^g a{\kVm # h{ WZ^ci i \Vg aV\^ gh`aZ^`^c i^g b^`^Â# ;Z iZ\jcY^g hZb Zg h g h_{a[Vg ! Âgj bVi_jgiV\VgÂ^cjb jg i^a V `gnYY_jgi ^ d\ b^`^ak¨\ \ Äk [{i kdg^ ZÂV Ĩg h{ g¨`iVÂVg Zgj ^cc c_ i^ h c i^a [jaah d VÂ\Vc\ V iZ\jcY^g hZb [dg WZigV Zc V ]V[V ^c \VgÂ^# 6[ ÄZ^b WZ^ci g Z^\ Z[jg ÄZ^b ÄZhhjb h `jb ]

æktun Matjurtararðinum í heimilisg

Gróðurhús

7,4 m

2

Vnr. 600265

sm Breidd = 257 sm Lengd = 290 sm Hæð = 233 2 = 7,4 m Flatarmál

Sólpallur

staðinn nýtist eða sumarbú og býður við húsið Sólpallur fjölskyldunnar, íverustað vel, stækkar ka. ta mögulei upp á flölbreyt verkefni, að vera flókið í þarf ekki sig áfram Smíði á sólpalli sem eru að feta þá undirbúningur, jafnvel fyrir er góður Aðalatriðið Eftirfarandi verkfærin. smíðalistinni. smíði ngar og réttu í huga við góðar leiðbeini þarf að hafa atriði sem eru helstu á sólpalli.

að undirbúinn að vera, þarf Staðurinn pallurinn á því

á er þar sem Byrjað er 1. Ef gras undirlagið. að og slétta pallsins eiga fjarlægja það sem horn hæla þar að ákveða þeirra til að reka niður línu á milli grasið, eða fjarlægja vera og strengja um að búið er að svæðið. Þegar þarf að ganga úr skugga standi ið pallurinn slétta undirlag þannig að horn sé láréttur, sem upphafs jarðvegurinn eitt hornið að næsta u. Valið er i lárétta línu á jafnslétt rinn út með hallamál á milli hælanna sett og fundið um að jarðvegu strengd erum var við við sem erum viss þar til ni. Ef við horni. Línan sé þurr og/eða koll af kolli að vera í á steypun og síðan á að koma getum í rétta hæð síðasta línan í frostum, . þar sem pallurinn . Þá ætti á að strengja hreyfist ekki grindina hvíla komin hringinn byrjað var og vitum að hann kafla og látið og sú sem milli hælanna sömu hæð í kross á a við sleppt þessum strengd lína er ekki öruggleg Næst er mölinni. út hvort miðjan þannig fundið líka rétt. ið, er lagður undirlag slétta eigi búið er að að illgresi 2. Þegar að hindra yfir það til sm lag af pallinn. 4-5 jarðvegsdúkur gegn um í upp Í á dúkinn. greiða leið 40 - 50 gráður. möl er sett ofan nar niður í mínus sandi eða með frosti sé á svæðinu sem trjárætur og kaldir mikill raki unnar þar Það nlegt er að 0,5 - 1,0mm veturnir langir hluti jarðskorp eitt frá jörðu. og hlý en árhringirnir 3. Ef fyrirsjáa nema efsti pallinum lítið leiðir að hægt og eru sumrin stutt með 1,2 er sífrosin Af þessugæti þurft að lyfta r vaxa trén grafa holur Í Síberíu eru eru felld. þýðir að jörðin greni. gera með því að þessar aðstæðu gömul þegar þau Dýptin fer sífreri sem fura oghægt ánuði. Við 15x15 sm.

Síberíu er er að veraað viður en t.d.

300 ára hringinn, a í örfáa sumarm efni undir. milli 250 og mun sterkari eiginleikmetra millibili allan eru frostfríar af leiðandi í Síberíu eru ræða frostfrítt hefur þann ur og er þar um sé að Mörg lerkitré ðum. Lerki að hafa holurnar á breidd. olíum. eftir því hvort 100 % kjarnavið frá öðrum landssvæ sm ræða nægir af harpix og er nánast en slíkt er að að grafa 60 innihalds Síberíulerki rtíma eru allt aðrir Ef um annars þarf ar og mikils og endinga ekki af Síberíulerkis sm djúpar, styrkleika vegna hægvaxt pallsins fari Eiginleikar 15 til 20di Rússlan ga fúavarið vegna mikils undirstaða steypu að og skip. Í setja aldirnar ður náttúrule af nánast þarf að leifarþannig notað í gegnum brýr, járnbrautar undirstö fundist hafiniður, Því næst og gæta verið mikið um að s, staura, stað í frostum. undirstöður í holurnar og dæmi di hefur lerki tar notað í timburhú byggingar úr lerki í sömu hæð Í Rússlan eða forsteyp hefur verið urnar séu er hægt ára gamlar allar undistöð viðarins. Lerki ára gamlar. hundruð þess að framan. Steypu tilbúna en þúsund um mörg var hér að eru dæmi sem eru meira st er að fá eins og lýst . Einfalda byggingum hana með á staðnum heillegum að blanda a og blanda í steypun þurr skerum þurrefnablöndu Þegar steypan er pa og . tjörupap staðnum á af vatni stóran bút liggi ekki beint við út hæfilega að bitarnir á hana svo leggjum ofan

i Síberíu lerk

fyrir alla Gróðurhús

Garðverkin

157

30 120

38

160 síðna handbók full af fróðleik og leiðbeiningum um allt sem tengist pallinum, garðinum, sumarhúsinu, heimilinu og viðhaldi.

Að auki er ítarlegur kafli um sumarblómin og garðverkin.

Pantaðu Sælureitinn heim þér að kostnaðarlausu á www.husa.is eða í síma 525 3000.

Einnig er Sælureiturinn fáanlegur í næstu Húsasmiðjuverslun.

Fáðu Sælu reitin n heim ...og g ... ey

md’an n

Garðhúsgögn í Sælureit bls. 78-83

Viðhaldið í Sælureit bls. 98-109

húss Málað utan

dinn getur sem húseigan anna og það viðhald iðnaðarm Annars vegar á aðstoð í tvo flokka. sem kallar má skipta r það viðhald og hinsvega utanhúsmálningu Vinnu við góðu móti er á viðhaldi. sjálfur með hvort þörf framkvæmt því fljótt fer eftir gerð síns og sjá millibili, sem sérfræðinga. að skafa útliti hússins með ákveðnu nægilegt vel með að mála húsin ir eru sjáanlegar er rdeild dur fylgjast pt hús er í málninga skemmd Flestir húseigen varðandi steinstey eftir ráðgjöf nnum Ef engar reglan yfir. Leitið r starfsmö hefur verið.

Almenna og mála síðan fyrir, því það auðvelda sem notuð r vírbursta er á húsinu þeirrar málninga burtu, bursta með í hvaða málning lausa málningu og þá er gott að vita Húsasmiðjunnar, ráðgjöfina. er sprungur, málningardeildar sé talað um er á svo ekki ekki á færi na ef þörf steypunnar, pu eru yfirleitt ar fagman yfirborðið steinstey á aðstoð í ar Leitið r sjáanleg Sprunguviðgerðir ir eru hinsvega og athuga málið. ng Ef skemmd eða fær kalla til sérfræði iðnaðarmanna. málar sjálfur hann ráðlegt að hvort aðstoð yfir að ráða framhaldið, og kalla á arar hafa er. leikmanna og húsamál síðan ákveðið sem bestur uð iðngrein húseigandinn þeim hætti lun er lögvernd ráðgjöf getur verður með Að fenginni manna. Húsamá tryggja að viðhaldið sem þess hæfra aðstoð til og tækjum og þeim tólum þekkingu

garðhúsgögnin vel fyrir þá eru það gagna sem í garðinum Komdu þérkoma þér upp þínum sælureit legt úrval garðhús ingu, og margvís eftir staðsetn

er mikið búinn að miklu leyti úti allt árið. á verkið. Það Þegar þú ert dið og fer að látin standa endapunktinn því einstaklingsbun eða þau eru er sem setja réttu boða, og valið fá húsaskjól yfir veturinn árum, en með stendur til undanförnum að leyfa húsgögnin til rúms á Aðrir velja og eins hvort ár eftir ár. rutt sé mjög

hafa um fallegum m harðviði úr vönduðu þessum húsgögn Garðhúsgögn yfirbragð. hægt að halda allt annað viðhald en viðhaldi er hann á sig lítið annað og reglulegu en þá fær , þau þurfa að þau fjúki að veðrast, notið vinsælda skjóli þannig harðviðnum hafa einnig þau eru í nokkru einkum plasti lengi sem gerviefnum, kring, svo úti árið um Húsgögn úr og geta staðið sem grindin vatn og sápu, harðviði, þar en þessi eru úr áli og af áli og gleri, og í garðinn ekki til. er sambland vel á pallinn ði. húsgagna sem henta íslensk veðrabrig gerð slíkra húsgagna gerð Önnur og þola betur úr viði.

Enn ein á minna viðhald armar og sessur er úr áli en t að þau kalla það sammerk húsgögn hafa

Garðstóll, Papette m örmum m/stillanlegu

Garðstóll, Tonga staflanlegur

Garðstóll, Tonga staflanlegur

Sessur fylgja

er i. Allt húsnæð fjölskyldu ing haldi verðgild ing hverrar ahús í sveitinn þessi fjárfest Stærsta fjárfestí þéttbýli eða frístund fá gagnvart því að er að mt íbúðarhúsnæði gin sem hægt lagi. getur framkvæ sé í góðu tryggin nga. ein besta að viðhald húseigandinn sjá til þess viðhald sem anna og sérfræði vegar það sínu er að iðnaðarm aðstoð

Annars á aðstoð að kalla eftir í tvo flokka. sem kallar viðhalds á varðandi skipta viðhaldi r það viðhald framkvæmd fá ráðgjöf Í raun má og hinsvega hvort til að leikur á um góðu móti einhver vafi nær yfir, annað sjálfur með hér að ef viðhaldið sviði sem undirstrikað fyrir anna á því Það skal . eða iðnaðarm is séu vakandi er sérfræðinga annast viðhaldið enn húsnæð gert eða til að Ef það er r og umráðam framkvæmdina ef þörf krefur. of lengi. á því að eigendu til aðgerða miklu leyti mdir eru dregnar og grípa strax byggist að þegar framkvæ húseignarinnar Viðhald húsa minni en að fylgjast með ástandi verður miklu hægt er því að fylgjast r við viðhaldið gar sem þætti, hvernig upplýsin kostnaðu viðhalds að og þáttum eftir um helstu næsta víst tæpt á helstu mismunandi fjallað lítillega Aðeins er verið mjög síðum verður og getur á að grípa. er fjölþætt Hér á næstu r hvaða ráða til og húseigna þörf vinda. veðurs og i, því viðhald með viðhalds ásamt álagi aldrei tæmand andi ingu hússins þessar verða sveppaeyð og staðsetn Maling kröftugum óða Demidekk örn með byggingarefnum Myndar endingarg akrýlviðarv með Visir, þekjandi

ekki

Vnr. 3899133

Vnr. 3899132

er timbur grunnað efnum á allt filmu.

Vnr. 3899135

Garðhúsgögn 83

78

með estinguna ræða Tryggðu fjárf um er að aldi i, hvort sem viðhalds og i þarfnast i bundin í húsnæð góðu viðh

98

108

MAKING MODERN LIVING POSSIBLE

! g n u j ý N

Alltaf nægjanlegt heitt neysluvatn!

Termix BL-B tengigrindin er ný lausn til hitunar á neysluvatni.

Hún er sérhönnuð fyrir íslensk sumarhús og önnur minni neysluvatnskerfi með sjálfvirkandi hemil á aðveiturennsli hitaveitu. Í BL-B tengigrindinni er kalt neysluvatn hitað í 55 °C með varmaskipti og því safnað í 150 l. tank. Í tankinum er vatninu haldið í 55°C með hringrás í gegnum varmaskiptinn. Það er því alltaf til nægjanlegt heitt neysluvatn.

Við erum eini framleiðandinn í heiminum sem framleiðir tengigrindur og varmaskipta, ásamt sjálfvirkum stjórnbúnaði fyrir hitakerfi. Í áratugi höfum við safnað saman mikilli reynslu með vinnu við ýmsar aðstæður og við margar mismunandi gerðir hitakerfa

Þess vegna getum við boðið réttu tengigrindalausnina fyrir þitt hitakerfi. Lausn sem byggir á áratuga reynslu við val á stjórnbúnaði fyrir íslenskar hitaveituaðstæður.

Við erum með tengigrindur fyrir: • • • • •

Ofna- og gólfhitakerfi Neysluvatn Snjóbræðslur Stýringar fyrir setlaugar Við getum sérsmíðað tengigrindur fyrir allt að 25 MW afl

Tengigrindur fyrir hitakerfi að þínum óskum Danfoss hf. • Skútuvogi 6 • 104 Reykjavík • Sími: 510 4100 • veffang: www.danfoss.is

Sumarhúsið og garðurinn

Efnisyfirlit 8

10-17 18 20-23 24-25 26 28-30

í byrjun Garð- og listmiðstöð í þorlákstúni Sumarhátíðir á Íslandi 2009 Bústaður á Barðaströnd Sól, sól, skín á mig.

Grenndargarðar Garðyrkjufélags Íslands Nýgræðingur í matjurtarækt Kartöflurækt undir torfi Skaðvaldar í matjurtagörðum

í miðjunni

32-33 Höldum pottinum hreinum 34-35 Hláturinn lengir lífið 36-41 Unit-hús EON arkítekta 42-45 Í garðinum með Jóni Guðmundssyni 46 Bóndabaunir 48-49 Jarðarber eru gómsæt og góð 50 Plöntur í kerum 52-53 Léttum okkur garðverkin

að lokum

54-55 Smekklegur kassi fyrir gaskúta 56-58 Ferskt og gott - Uppskriftir 60 Sól í magann 62-65 Þjónustusíður 66 Krossgáta 68-69 Pallurinn tekinn í gegn 70 Árvirkinn - fagmenn að störfum 72-75 Náttúruleg þök í Færeyjum 76-78 Fuglinn í fjörunni - vor og sumar

6

Sumarhúsið og garðurinn 6. 2008.

24-25

Leiðarinn

26

34-35

Útgáfa á tímaritinu Sumarhúsinu og garðinum hefur seinkað vegna kreppunnar sem hefur leikið íslenskt samfélag grátt. Á þessu ári er fyrirhuguð útgáfa þriggja tölublaða, en þau voru alls sjö árið 2008. Áskrifendum blaðsins er mörgum brugðið og vil ég þakka heillakveðjur þeirra og umsagnir um að Sumarhúsið og garðurinn sé partur af lífsgæðum þeirra og ómissandi á margan hátt.

Kreppan á sér margar dökkar hliðar en einnig bjartar. Áhugi landans á ræktun og útivist hvers konar hefur aukist mikið. Matjurtarækt er orðin almenn og keppast sveitarfélög við að anna spurn eftir ræktunarlöndum og hefur víða tekist vel til. Við Jón Guðmundsson garðyrkjufræðingur fundum vel fyrir áhuganum þegar við hófum að kenna ræktun matjurta, krydds, berjarunna og ávaxtatrjáa í febrúar - og fram til vors höfðum við kennt tæplega 400 manns í Gerðubergi í Reykjavík og víðar um land. Það vakti sérstaka athygli okkar að það var ekki síður ungt fólk sem hafði brennandi áhuga og margir af nemendum okkar höfðu aldrei komið nærri ræktun.

Atvinnuleysi og bágur fjárhagur er hluti dökku hliðanna og bensínverðið hindrar að margir fari í lengri ferðalög. Þeir njóta þess frekar að dvelja heima við eða í sumarbústaðnum. Mun færri flögra til sólarlanda þar sem verðlagið kemur illa við landann. Okkur gefst nú tími til að læra á ný að njóta þess sem er næst okkur, t.d. þeirra útivistarsvæðanna og fallegu garðanna. Mér þykir vænt um að sjá hjólunum fjölga og einnig þeim sem eru á göngu á skógarstígum með nesti í körfu og barnaskarann hlaupandi í leik við skógarvætti.

Verum minnug þess að börnin okkar gera lítinn greinarmun á gleðinni hvort sem hennar er leitað langt eða skammt.

Auður I. O ttesen R itstjór i, greinask r if audur@r it.is

Páll J ök ull Pétursson Umbrot, hönnun, ljósmyndun auglysingar@r it.is

Jón Guðmundsson Greinaskrif

Jóhann Óli Hilmarsson Greinaskrif johannoli@johannoli.is

Herdís Guðmundsdóttir Greinaskrif

Útgefandi: Merkurlaut 25 ehf, Sími 578 4800, www.rit.is Ábyrgðarmaður: Auður I. Ottesen, audur@rit.is Hönnun og uppsetning: Páll Jökull Pétursson rit@rit.is Ljósmyndir: Páll Jökull Pétursson, Jóhann Óli Hilmarsson og fleiri. Prentun: Oddi.

Auglýsingar: Auður I. Ottesen, audur@rit.is. Móttaka auglýsinga: auglysingar@rit.is Ritstjórn: Auður I. Ottesen ritstjóri, Páll Jökull Pétursson, Jóhann Óli Hilmarsson. Höfundar efnis: Auður I. Ottesen, Arinbjörn Sigurgeirsson, Gunnar Bergmann Stefánsson, Hlédís Sveinsdóttir, Herdís Guðmundsdóttir, Jóhann Óli Hilmarsson, Jón Guðmundsson, Páll Jökull Pétursson og Steinunn Bergsteinsdóttir.

Vinnsla blaðsins: Unnið á Macintosh í InDesign CS3.

Letur í meginmáli er Minion Pro 8,7 p. á 11,5 p. fæti. Prentað á umhverfisvænan pappír. Forsíða: Ljósmynd Páll Jökull Pétursson.

ISSN 1670-5254

Efni þessa blaðs má eigi afrita með neinum hætti, svo sem ljósmyndun, ­prentun, hljóðritun eða á annan sambærilegan hátt, að hluta til eða í heild án skriflegs l­eyfis útgefanda.

Lilja Rut Kristófersdóttir, ræktandi í Grenndargörðum Garðyrkjufélags Íslands.

Mynd: Páll Jökull Pétursson.

Garð- og listmiðstöð í Þorlákstúni

S

umardaginn fyrsta var tekin fyrsta skóflustungan að garðog listmiðstöð á Suðurholtinu í Hafnarfirði, nánar tiltekið í Þorlákstúni beint á móti íþróttamiðstöð Hauka á Ásvöllum. Það er Steinþór Einarsson skrúðgarðyrkjumeistari sem ætlar að koma henni á fót á næstu árum. Auk þess að rækta íslenskar plöntur sem verða til sölu verður handverksmönnum og myndhöggvurum veittur aðgangur að svæðinu til þess að koma sköpunarverkum sínum á framfæri. Það er vilji Steinþórs að þar verði í boði garðstyttur, leiktæki, gosbrunnar og garðvörur úr íslenskum náttúruefnum sem íslenskir hagleiksmenn hafa gert. „Í stað þess að rífa, farga og henda ætlum við að flytja, varðveita og vernda. Í sumar verður flutt í Þorlákstún nærri hundrað ára gamalt timburhús sem kallað er Marteinshús, en það hefur staðið við Suðurgötu

40 í Hafnarfirði og þarf að víkja fyrir breyttu skipulagi. Ætlunin er að það verði stjórnstöðin og hjartað í þeirri starfsemi sem verður á staðnum. Við uppbygginguna og skipulagið hefur Steinþór fengið til liðs við sig Kára Eiríksson arkitekt og hannar hann húsin sem verða reist á svæðinu. Er hann þegar byrjaður að hanna

Sumarhátíðir á Íslandi 2009

8

Hólmavík

Hamingjudagar

2.-5. júlí

Akranes

Írskir dagar

4.-6. júlí 3. júlí

Vestmannaeyjar

Goslokahátíð

Hornafjörður

Humarhátíð

3.-5. júlí

Suðureyri

Sæluhelgi

9.-12. júlí

Akureyri

Landsmót UMFÍ

9.-12. júlí 9.-12. júlí

Norðfjörður

Rokkhátíðin Eistnaflug

Þórshöfn

Kátir dagar

15.-19. júlí

Bakkafjörður

Kátir dagar

15.-19. júlí

Svalbarðshreppur

Kátir dagar

15.-19. júlí 18.júlí

Drangsnes

Bryggjuhátíð

Blönduós

Húnavaka

17.-19. júlí

Bolungarvík og víðar

Óshlíðarhlaup

17.-19. júlí

Fáskrúðsfjörður

Franskir dagar

23.-26. júlí

Reykholt

Reykholtshátíð

23.-27. júlí

Húsavík

Sænskir- og Mærudagar

20.-26. júlí

Seyðisfjörður

Smiðjuhátíð

24.-26. júlí 31. júlí - 3. ágúst

Sauðárkrókur

Unglingalandsmót UMFÍ

Vestmannaeyjar

Þjóðhátíð í Eyjum

31. júlí - 3. ágúst

Akureyri

Fjölskylduhátíðin Ein með öllu

31. júlí - 3. ágúst

Siglufjörður

Síldarævintýrið

31. júlí - 3. ágúst

Dalvík

Fiskidagurinn mikli

8. ágúst

Selfoss

Fjölskylduhátíðin Sumar á Selfossi

8.-9. ágúst

Reykjavík

Gay Pride

7.-9. ágúst

Hólar

Hólahátíð

14.-16. ágúst

Skagaströnd

Kántrýdagar

14.-16. ágúst

Ísafjörður

Leiklistarhátíðin ActAlone

14.-16. ágúst

Ólafsfjörður

Berjadagar

21.-23. ágúst

Stykkishólmur

Danskir dagar

21.-23. ágúst

Reykjavík

Menningarnótt

22. ágúst

Reykjavík

Tangóhátíð

27.-30. ágúst

Mosfellsbær

Bæjarhátíðin Í túninu heima

28.-30. ágúst

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009.

Samsett mynd. Myndir: Kári Eiríksson

söluskálann sem ætlunin er að verði bjálkahús úr íslenskum skógarviði. Bjálkahúsið verður með náttúrulegu lyngi á þakinu og á að falla vel inn í umhverfið. Á staðnum er gamalt jarðhús, gömul kartöflugeymsla sem verður varðveitt, og segir Steinþór að það sé aldrei að vita nema á staðnum verði reistur íslenskur torfbær. „Ég ætla að gera svæðið aðlaðandi og forvitnilegt til þess að fanga athygli innlendra sem erlendra ferðalanga sem fara hjá - fá þá til að staldra við, kynna sér og kaupa íslenskt handverk og listmuni.“ Þorlákstún er við innkeyrsluna og aðkomuna í Hafnarfjörð þegar ferðamenn koma að sunnan frá Keflavík. Því er mjög mikilvægt að vel takist til við alla uppbyggingu og frágang svo falleg mannvirki og hlýlegur gróður blasi við augum þeirra erlendu ferðamanna sem koma í auknum mæli til Íslands.

Fjöldi uppboða Mikill samdráttur hefur orðið í sumarhúsabyggingum í kjölfar kreppunnar og eru dapurlegar fréttirnar af lánlausum eigendum margra lóða og bústaða.

Sumarhúsalóðir og sumarhús á mismunandi byggingarstigum eru í æ ríkari mæli seld á nauðungaruppboði og oftar en ekki eru það bankarnir sem eru kröfuhafar og leysa eignirnar til sín. Haft er eftir Ólafi Helga Kjartanssyni, sýslumanni á Selfossi, að bústaðir hafi verið að fara á innan við 25% af því sem ætla mætti að þeir hefðu selst á alla jafna. Sérstaka athygli vakti uppboð á 66 sumarhúsalóðum í Grímsnes- og Grafningshreppi þar sem Ólafur Helgi sló 20 þeirra einstaklingum en 45 leysti veðhafi til sín, sem var Nýi Landsbankinn. Verðið sem fékkst fyrir lóðirnar var á bilinu 900.000 til 1.000.000 og stærð þeirra var rúmur hálfur hektari.

Í Garðheimum færðu íslensk sumarblóm, ræktuð og hert fyrir íslenskar aðstæður.

Allt fyrir góðan garð! margir litir!

Garðhúsgögnin

Styttur og tjarnarvörur

Bakkaplöntur

Skrautsteinar

– í handhægum pokum

Blómaskálar og ker í úrvali

GÓÐ RÁÐ

GARÐHEIMA:

Gegn fíflum í grasflöt: Fíflastafur: Stafnum er stungið niður með stólparót fífilsins, snúið, togað upp og losað.

Herbamix: Blandað í vatn og úðað eða vökvað yfir illgresið. Eyðir fíflum og öðrum tvíkímblöðungum úr grasflöt. Eyðir ekki grasi.

heimur heillandi hluta og hugmynda Stekkjarbakka 6 - Sími 540 3300 - www.gardheimar.is

Litli Kambur við Djúpalæk - landnám á Barðaströndinni Tex ti : Auður I. O t tes en. M y ndir : Pá l l J ök u l l Pét u r s s on

A

llt skyldi vera upp á gamla móðinn í agnarlitlum aldargömlum bústað, afdrepi þeirra Kolbrúnar Pálsdóttur og Odds Guðmundssonar á Barðaströnd yfir sumartímann. Hjónunum þykir mikilvægt að breyta um umhverfi og hvíla sig frá amstrinu eina og eina helgi í litla húsinu. Þau elda þá á gasi og kveikja á olíulampa, og lengi vel var líka hellt upp á með gamla laginu.

Kolbrún, sem aldrei er kölluð annað en Kolla, viðurkennir að hin síðari ár hafi hún slakað á þeirri fyrirætlun sinni að gera allt upp á gamla mátann, en í upphafi átti ekki að koma inn í bústaðinn eitt snitti sem væri yngra en 50 ára. Ekki er langt síðan neysluvatnið var sótt í lækinn og allt kaffi var handmalað fyrir hverja uppáhellingu. „Við vorum hvorki með vatn né rafmagn í byrjun, en fengum okkur sólarrafhlöður til að fá rafmagn svo við gætum horft á fréttirnar í 12 volta

sjónvarpi sem við tókum fyrir nokkrum árum úr húsbíl sem við áttum. Áherslurnar breyttust með aldrinum, en mér hefur þótt viðeigandi að vera hér trú gamla tímanum í þessu rúmlega aldargamla húsi. Kaffið lagaði ég lengi vel með gamla laginu, ég malaði í höndunum hverja uppáhellingu og bjó mér til kaffipoka úr nærskyrtu og hellti upp á. En svo varð gestagangurinn svo mikill hér í fyrstu að ég sat bara við allan daginn og malaði

Kolla og Oddur fara vart inn í hús á sumrin, þau eru alltaf eitthvað að bauka í lóðinni fram á kvöld. Þau tylla sér endrum og eins til að fá sér kaffisopa eða setjast niður með gestum. Pallarnir við húsið eru tveir og færa þau sig til eftir því sem sólin gengur.

kaffi þannig að nú helli ég upp á með nútímalegri hætti,” segir Kolla glettin og bætir við að hún kjósi frekar að stússa í garðræktinni en að standa yfir kaffikönnunni.

Aldamótahúsið sem vék fyrir nútímanum Litla húsið á sér sögu og mikil ítök í Kollu sem eignaðist það 1972 og seldi svo aftur. „Mér þykir afar vænt um húsið, það var reist 1899 og var í eigu fjölskyldu minnar frá 1920 er afasystir mín eignaðist það. Í húsinu höfðu búið barnmargar fjölskyldur og þegar mest var bjuggu þar níu manns. Mér þótti því ekki tiltökumál að búa þar í tvö ár með manni og tveimur börnum þótt húsið væri aðeins 35 fermetrar. Til gamans má geta þess að það voru afi og amma Sighvats Björgvinssonar, fyrrum alþingismanns, sem er náskyldur mér, sem bjuggu í húsinu í 50 ár. Fyrsta vetrardag fengum við systkinin, sem erum þrettán að tölu, alltaf tvenna sokka og vettlinga að gjöf frá Sjönu á Kambi, eins og frænka mín var alltaf kölluð,” segir Kolla og það er vel skiljanlegt að henni hafi þótt miður þegar húsið varð að víkja vegna skipulagsbreytinga en það stóð við Strandgötu 1a á Patreksfirði.

Gestabókin í Litla Kambi er líka dagbók sem Kolla færir reglulega í upplýsingar um gróðursetningar og allar framkvæmdir á staðnum. Hún segist ekki muna nokkurn skapaðan hrærandi hlut og því sé eins gott að færa til bókar það sem gert er. Henni finnst gott að eiga allt skráð því ef einhver vafi er þá sé gott að grípa til bókarinnar.

10

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Kolla og Oddur í stofunni, en þangað inn átti ekki að koma nokkur hlutur yngri en 50 ára.

Húsið fékk uppreisn æru Húsið var flutt inn í Vesturbotn við rætur Kleifarheiðarinnar og var í eigu manns sem ætlaði að nota það undir seiðaeldi, sem varð svo aldrei úr. Húsið var því lengi vel opið fyrir veðrum og vindum. „Mig langaði að eignast húsið aftur svo við pabbi reyndum að fá það keypt, en það varð allt að gulli í höndum eigandans og hann var tregur að láta það. Það gekk samt eftir þegar pabbi

Gamla götumerkingin er ennþá á húsinu.

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

11

Rússneskt útvarp, sem eitt sinn var þarfaþing um borð í báti sem þau hjónin áttu, er nú stofudjásn í bústaðnum. Útvarpið notuðu þau sem miðunarstöð á vitana í Breiðafirði.

Miðbylgjan var svo há í tækinu að það pípti í því ef farið var út af leið milli vitanna.

12

Eldhúsið er lítið og snoturt. Þar er eins og á öðrum stöðum í bústaðnum fjöldi gamalla og áhugaverðra muna. Kolla bregður hendinni á kaffimalara, en hún handmalaði lengi kaffibaunir í hverja uppáhellingu þegar gesti bar að garði.

Það kemur ekki á óvart að Kolla safnar gosum því hún er óttalegur sprelligosi sjálf. Í hverri ferð þeirra til útlanda bætist einn í safnið, sem er orðið ansi skrautlegt í einu horni stofunnar.

smíðaði kofa fyrir hann í skiptum fyrir húsið og við fluttum það árið 1986, litlu áður en við Oddur tókum saman. Þegar ég fór að segja honum sögu hússins kom á daginn að afabróðir hans hafði byggt húsið og fyrir bragðið varð það okkur enn hjartfólgnara.” Litli Kambur fékk uppreisn í óskiptalandi Seftjarnar og Brjánslækjar þegar Kolla og Oddur fluttu það þangað á skika sem þau fengu leigðan fyrir tilstuðlan mágkonu og bróður Kollu. Þau ætluðu upphaflega að byggja þar bústað en mágkonan er frá Seftjörn. „Við vorum yfir okkur hrifin af þessu landi, flugið gerði okkur kleift að skoða okkur hér um, en upphaflega hrifumst við af þessu landi úr lofti.

af en við vildum vera með panelinn sýnilegan.

Er við fórum að gera bústaðinn upp að utan þá var erfitt að eiga við tjörupappann sem var í lögum á þakinu. Ekki dugði minna en hamar og meitill til þess að losa pappasauminn,” segir Kolla þegar hún lýsir aðförunum. Við húsið hafði verið viðbygging sem þau eru að endurgera en í henni er salerni og forstofa. „Okkur veitti ekki af plássinu og ég get aldrei að fullu skilið hvernig níu manns gátu búið í húsinu, sem er passlegt fyrir okkur tvö,” segir Oddur sem hefur áhuga á að koma sér upp gestahúsi til að geta tekið á móti börnum og barnabörnum. Saman eiga þau Kolla eina dóttur en svo eiga þau þrjú börn

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Hér fer vel um Litla Kamb,” segir Kolla og er ánægð með að hafa náð að varðveita húsið og minningu þess.

Mikið verk að gera upp gamalt Oddur segir vinnuna sem fór í að gera húsið íbúðarhæft vera engu minni en farið hefði í að byggja nýtt. Á gluggum og hurðum voru mörg málningarlög sem þau brenndu í burtu og síðan var pússað og lakkað aftur og útkoman var þeim að skapi. Bústaðurinn er panelklæddur með áfestum hesían-striga sem festur var á maskínupappír sem var svo málaður eins og tíðkaðist áður fyrr. „Það var mikil vinna að ná pappírnum og striganum

Allt fyrir

viðhaldið

Hringdu í viðhaldssíma BYKO

515 4001 8

Opið virka daga frá 10-1 vidhald@byko.is

EXPO · www.expo.is

allt fyrir garðinn

Vnr. 55090005

Kalk

fræ, áburður, verkfæri o.fl.

Turbokalk, 12,5 kg.

1.990 Vnr. 55095001

Graskorn Graskorn, 5 kg.

1.290

Vnr. 55095032

Túnþökur

330

kr./stk.

(1/2 fermeter)

Túnþökur kr./stk, 1/2 m2.

Fermeterinn kostar 660 kr.

Vnr. 55095007/107-8

Blákorn

Blákorn 5, 10 eða 40 kg.

Verð frá

1.290 Vnr. 55095005

Trjákorn

Mold bEint í kErru í tiMbursölu byko brEidd Hreinsuð mold og blönduð mold

Trjákorn, 5 kg.

1.090

19.900

Ódýrt Vnr. 55099498

Grasfræ

Vnr. 0291499

Vinnuborð

Grasfræ/ garðblanda, 2 kg.

ÓLI vinnuborð í garðinn 120x150x60 cm. Íslensk framleiðsla, selt samsett.

2.990

úrval af vErkfæruM fyrir garðinn Vnr. 55701060

Vnr. 55900007

Heyhrífa Heyhrífa með beykihaus.

1.990 Fullt verð: 2.990

Mikið úrval af fræjuM fyrir Matjurtagarðinn!

Vnr. 67054748

Kantskeri GROUW kantskeri.

3.990

Malahrífa Malahrífa 12 tanna með trefjarplastskafti.

1.490 Fullt verð: 2.190

Litli-Kambur var reistur 1899 á Patreksfirði og er nú notalegt athvarf þeirra Odds og Kollu á Barðaströnd. Á veggnum yfir sófanum í stofunni hangir hrosshúð með eiginhandaráritun Rogers Whittaker.

hvort, og barnabörnin eru orðin átta. „Eina ráðið sem við höfum núna er að leyfa fólki að gista í tjaldvagninum sem við eigum,” bætir Kolla við og segir að hann sé oft í notkun.

Hrosshúð, sem hangir fyrir ofan sófann, á sér skondna sögu. Fyrir um 30 árum ráku Kolbrún og systir hennar útibú frá Karnabæ á Patró. Í einni innkaupaferðinni hittu þær systur átrúnaðargoðið sitt á Hótel Loftleiðum og þær vantaði eitthvað til að láta hann rita eiginhandaráritun á. Folaldaskinnið sem hékk uppi til sölu í minjagripaverslun á hótelinu var handhægast. „Við vorum svo flottar á því systurnar að við bjuggum á Hótel Loftleiðum. Við vorum þar staddar fyrir framan ferðamannaverslun þegar systir mín hnippti í mig og segir: „Kolla,

14

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

er þetta Rodger Whittaker?” Ég leit á manninn og sagði: „Svei mér þá, ég held það bara.” Hún var frakkari en ég og spurði hann hvort svo væri.

Milliveggirnir eru óvanalegir - panellinn er lagður bak í bak og festur að ofan og neðan með loftog gólflistum. Veggurinn er aðeins tommu þykkur og líklega hefur þessi aðferð verið notuð til að nýta plássið betur.

Hann ljómaði og varð upp með sér, honum þótti gaman að heyra að Íslendingar bæru kennsl á hann. Hann hafði millilent á Íslandi og átti stutt stopp,” segir Kolla og bætir við að það hafi komið pat á þær systur því þær urðu að finna eitthvað til að láta manninn skrifa eiginhandaráritun á. „Ég kom auga á skinnið í versluninni og snaraði mér til að kaupa eitt og systir mín á eftir mér til að kaupa annað. Minna mátti það ekki vera fyrir goðið að skrifa á. Svo trilluðum við með það alsælar í flug vestur.”

Rekstrinum símanum

fjarstýrt

úr

far-

Nokkuð oft brá Kolla sér út fyrir til að svara GSMsímanum meðan á dvöl erindreka Sumarhússins og garðsins stóð. Oddur segir hana fjarstýra

Bústaðurinn er rétt rúmlega 30 fm og er með ólíkindum hversu vel rúmast í honum. Eldhúsborðið er lítið en notadrjúgt.

rekstri veitingahússins í gegnum símann. „Hér er oft lítill friður eftir að farsímasambandið batnaði fyrir tveimur árum. Ég kunni því vel að það væri ekki alltaf hægt að ná sambandi við okkur - við þurftum að fara út í glugga eða út á holtið til að ná sambandi. Okkar fólk vissi af þessu og það var hvíld í því að missa út eitt og eitt símtal,” segir hann og bætir við að þau hafi alltaf verið með NMT símasamband þannig að við vorum aldrei alveg sambandslaus.” Kolla, sem hafði lokið símtalinu, hlær að vangaveltum mannsins síns og segir að síminn sé henni nauðsynlegur. „Ég væri löngu farin heim ef ég næði ekki sambandi við veitingahúsið til að segja starfsfólkinu hvernig það á að haga sér.” Oddur brosir til hennar og segir að það þurfi að skerma af GSM-sambandið til að Kolla nái að hvílast betur í bústaðnum. Hann

Mörgu af því sem er í bústaðnum segist Kolla hafa dröslað með sér úr ferðalögum þeirra hjóna erlendis. Tröllkonu hafði hún með sér undir handleggnum í flugi frá Finnlandi og sat í nokkrar klukkustundir í þrengslum í félagsskap við tröllið.

segir að kunningi þeirra, Guðmundur bæjarstjóri á Sauðárkróki, hafi ort af þessu tilefni og skrifað í gestabókina eftirfarandi vísur: Sælustund áttum við hér saman, er sóttum við heim litla Kamb.

Við Djúpalæk framreiddi daman, dýrindis birkilaufslamb.

Gott var að eiga með vinum góðum, gæðastund hér í sælureit.

Er verðum við aftur á vesturslóðum, við komum aftur það víst ég veit. Þá Kolla verður gemsann að kæfa, klára dæmið og friðinn finna.

Um þorpið og gesti þess hætta að þæfa, þröngva öðrum til verka að vinna.

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

15

Fuglalífið fjölskrúðugt og landið gjöfult berjaland

Oddur kíkir út á Breiðafjarðareyjarnar sem liggja skammt undan ströndinni.

Skemmtilegur skúlptúr úr steini.

Kolla málaði þessa álfabyggð á klettana fyrir ofan bústaðinn.

Þegar þau skoðuðu landið fyrst var það úr lofti og var þá beljandi straumur í Djúpalæk sem liðast um landið. Þau ráðgerðu að virkja hann í gili ofan við bústaðinn en svo þegar sumraði var ekki dropi í honum. „Áformin urðu að engu því hann þornar alltaf upp á vorin,” segir Oddur.

Náttúran er gjöful þrátt fyrir vatnsskortinn á sumrin því stutt er í berjaland, en í nágrenninu er gríðarlega mikið af berjum, bæði bláber, aðalbláber og krækilyng. Víða í landinu eru sjálfsánar reyniplöntur sem fuglinn hefur borið um en fuglalífið er fjölskrúðugt. Maríuerlan og þrösturinn verpa við bústaðinn og rjúpan vappar í kringum hann allt árið. Hún eys yfir

„Sumarbústaður á að vera öðruvísi en heimili,” segir Kolla og leggur áherslu á að hún myndi ekki nenna að eiga sumarbústað með öllum þeim þægindum sem heimilið hefur til að bera.

Kolbrún og Oddur sáu fyrst landið úr lofti á útsýnisflugi yfir Barðaströndina og heilluðust svo að þau ákváðu að kanna hvort ekki væri hægt að fá skika til leigu undir sumarhús. sig moldinni og er svo gæf að hún kemur upp á pallinn. „Það er ofboðslega gaman að fuglalífinu.

Eitt sinn verpti maríuerlan á veröndina svo við gátum ekki notað hana þannig að við þurftum að færa hreiðrið. Hún sneri þá á mig - verpti inni undir skúrnum þannig að við urðum að gera hlé á framkvæmdum þar á meðan hún ungaði út.

Gróðurinn vex hægt Búið er að gróðursetja einhver býsn af plöntum þótt skilyrðin séu ekki beysin, jarðvegurinn er næstum næringarsnauður og það blæs oft hressilega. Ekki er hlaupið að því að ná í mold í nágrenninu, en alls staðar þar sem þau setja niður plöntur setja þau skít og mold með. Samt vex gróðurinn hægt. Þrátt fyrir skilyrðin reyndi

16

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Kolla við ræktun eplatrjáa sem kól árlega meira en þau uxu. Hún ætlar ekki að gefast upp með þá ræktun því líklega þurfa þau meira skjól og það er hægt að ráða bót á því. Eina tegundin sem tekið hefur vaxtarkipp síðastliðin ár eru grenitrén og binda þau vonir við að þau veiti öðrum gróðri skjól og þá verði þetta leikur einn. Kolla, sem aldrei klárar úr kaffibollanum, skvettir úr honum yfir plöntuna nærri pallinum.

Oddur telur líklegt að síðastliðið sumar hafi verið Grand í kaffinu því plönturnar næst pallinum tóku óvæntan vaxtarkipp og hansarósin þeirra var aldrei eins falleg og þá.

Búsældarleg hjón í steinlíki lífga uppá í garðinum ásamt álfum og öðrum vættum.

Á lóðinni eru ótal hlutir sem allir eiga sér sögu.

Kolla segist hafa afskaplega gaman af að stússast í lóðinni og koma þar fyrir alls kyns munum. „Í sumarbyrjun fara tveir dagar í að tína draslið út í garðinn. Dóttir okkar sagði einu sinni við mig þegar ég var að ljúka við að koma mununum fyrir: „Veistu það, mamma, þetta er að verða eins og versti flóamarkaður hjá þér.“ Kolla skellihlær og segir að dótið lífgi upp á og hún hafi ýmislegt á prjónunum sem hún gæti alveg trúað að dóttir sín hefði ekki smekk fyrir.

Kolbrún rak blómabúð á Patreksfirði fyrir um það bil 15 árum og var þar með í sölu burstabæi sem handverkskona á Selfossi smíðaði. Einn bærinn endaði í bústaðnum og barnabörnin lýjast aldrei í leik við hann – þau raða þar skepnunum sem Kolla hefur stillt upp.

Fuglahús sem Oddur keypti og styrkti því honum fannst það of veigalítið.

Aðalbláber, ásamt bláberjum og krækiberjum, eru búdrýgindi á Barðaströndinni sem er þekkt fyrir gott berjaland. Innan lóðarinnar er gott berjaland og hjónin þurfa aðeins að teygja sig eftir þeim er þau tylla sér á áningastaðina sem víða eru á lóðinni.

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

17

Sól, sól skín á mig, ský, ský, burt með þig Tex ti : Herdí s Guðm undsdótti r. M y ndi r : Pá ll J ö k u l l Pét u r s s on

Sólarvarnarefni eru miskröftug og er styrkleikinn gefinn upp sem stuðull.

Tvenns konar stuðlar eru notaðir við skilgreiningu á varnarstyrk sólarvarnarefna, ameríski stuðullinn SPF (Sun Protection Factor), og evrópski stuðullinn. Forsendur skilgreiningarinnar eru mismunandi. Almennt má segja að bandaríski stuðullinn sé u.þ.b. tvöfalt hærri en sá evrópski. Það þýðir að sólarvörn, sem framleidd er í Bandaríkjunum og hefur stuðulinn 8, samsvarar evrópsku kremi með stuðulinn 4. Evrópska kerfið byggist á því hversu lengi íbúi Norður-Evrópu, sem jafnan er með föla húð, getur verið í sólinni áður en húðin verður rauð og aum. Almennt gildir að ef einstaklingur notar sólarvörn, til að mynda með stuðlinum 8, getur viðkomandi verið 8x20 mínútur (160 mínútur) í sólinni áður en húðin verður rjóð og aum.

Nauðsynlegt getur verið að bera sólarvörn á andlit, herðar, bringu og handleggi til að verja húðina gegn UVA-geislum. Sérstaklega þarf að huga að börnunum.

F

ölir íbúar norðurálfu brenna fljótt ef aðgát er ekki sýnd við sólböð. Til að koma í veg fyrir sólbruna reynist oft nauðsynlegt að nota sólarvörn.

Upplýsingarnar hér að neðan eru fengnar með góðfúslegu leyfi af vefnum doktor.is, en þar er að finna svör frá fagmönnum í heilbrigðisgeiranum við ótal spurningum varðandi sjúkdóma, velferð og heilsu.

Gæta þarf að því á vorin og í sumarbyrjun að dvelja ekki lengi óvarinn í sterkri sól. Sólböð í byrjun ættu ekki að vara lengur en 15-20 mínútur.

Geislar sólarinnar eru sterkastir milli kl. 11 og 14. Á þeim tíma er mikilvægt að fara gætilega. Lítil börn eru sérlega viðkvæm fyrir sólinni og þau þarf að verja vel - börn eru oft lengur úti í sólinni en fullorðnir. Þó að sólbruni virðist jafna sig getur hann síðar komið fram sem húðkrabbamein, t.d. í fæðingarblettum.

Margt að varast

Sólarvörn mikilvæg í sterkri sól

Varast ber áreynslu í hita og forðast ber að láta húðina verða rauða. Stutt og áköf sólböð eru skaðleg og geta hraðað þróun krabbameins í fæðingarblettum, sem einnig kallast illkynja melanoma. Vökvatap með svita í miklum hita getur valdið blóðþrýstingsfalli og yfirliði. Sum lyf

Hafa ber í huga að sólarvörn er útbúin til að verja húðina gegn sólbruna. Sólaráburður er hins vegar ekki vörn gegn þeim geislum sem talið er að valdi húðkrabbameini. Til að sólarvörnin komi að tilætluðum notum þarf að bera sig rétt að.

Mikilvægt er að bera á sig sólarvörnina áður en farið er út í sólina. Smyrja þarf vel af kreminu á húðina til að vörnin virki. Ef þunnu lagi er smurt á, næst ekki sú vörn sem umbúðirnar segja til um.

Efnið dofnar smátt og smátt og sólarvörnin er talsvert minni eftir eina eða tvær klukkustundir.

Ekki er ráðlagt að treysta á sólarvörn ef tiltekin svæði líkamans eru mjög viðkvæm. Ágætt er að hylja þau svæði líkamans með fatnaði eða handklæði.

Fyrir þá sem hættir til að fá ofnæmi fyrir kremum og þar með sólarvörnum, er ráðlagt að forðast vörur sem innihalda paraben. Þeir sem þola sólina vel geta notað olíu sem inniheldur einnig sólarvörn.

Hægt að sólbrenna þótt sólin sjáist ekki Það gæta ekki allir að því að hægt er að sólbrenna þótt það sé skýjað. Um 30-50% útfjólublárra geisla sólar ná í gegnum skýin. Meiri hætta er einnig á sólbruna þegar vindur blæs því viðkomandi finnur síður fyrir geislum sólar og hitanum sem frá þeim streyma. Þegar dvalið er nærri sjó eða snjó margfaldast hættan á sólbruna. Vatnsog sjóböð auka líkur á sólbruna. Hægt er að fá vatnshelda sólarvörn eða nota efni sem byggjast á liposomum. Gagnstætt öðrum efnum virka liposomum-efni undir yfirborði húðarinnar.

18

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

geta valdið ofnæmi þegar sá sem neytir þeirra er mikið í sól. Ofnæmið brýst oft fram sem heiftarleg útbrot eftir sólböð eða útivist í sólskini. Ágætt er að spyrja lækni eða lyfjafræðing nánar út í virkni lyfsins áður en farið er í mikla sól. Hið sama getur átt við um viss ilmefni, og einnig einstaka ilmlaus krem. Barnshafandi konur þurfa að gæta sín á sólinni og að ofhitna ekki. Við mikinn hita streymir blóðið mikið til húðarinnar sem getur haft áhrif á fóstrið.

Viðbrögð við sólbruna Sólbruni er brunasár af völdum sólarinnar.

Yfirleitt er um að ræða fyrstu gráðu bruna, einstaka sinnum annarrar gráðu bruna. Við vægum sólbruna er best að nota sólaráburð (After sun) og forðast sól í 1-2 daga. Við alvarlegri bruna má nota hydrókortisónkrem 1% eða kvalastillandi hlaup í litlum mæli. Hvort tveggja fæst í lausasölu í lyfjaverslunum.

Gott er að kæla brunna svæðið með svölu vatni, um 25°C heitu, í um hálfa til eina klukkustund til að lina sársaukann. Varúð skal þó höfð þegar börn brenna því þau geta ofkólnað illa. Leita ætti læknis ef húðin hleypur upp í blöðrum, ef kornabörn eða smábörn sólbrenna og ef húðin verður rauð og sárkvalin.

Rós í hnappagatið fær Guðrún G. Bergmann fyrir bókina „Konur geta breytt heiminum með nýjum lífsstíl”.

Salka forlag gaf í vor út afar athyglisverða bók eftir Guðrúnu G. Bergmann, „Konur geta breytt heiminum með nýjum lífsstíl”. Guðrún er löngu kunn fyrir frumkvöðlastarf sitt í umhverfisvænni ferðaþjónustu og vinnu að vottun fyrirtækja og sveitarfélaga. Í þessari bók hvetur hún konur til að vinna saman og taka upp grænan lífsstíl. Guðrún fjallar um þau gífurlegu áhrif sem konur geta haft á umhverfið og samfélagið með því að beina innkaupum sínum og lífsmáta inn á grænni brautir. Einnig hvetur hún lesandann til að kaupa umhverfisvænni vörur og fara betur með ráðstöfunartekjurnar.

Bókinni er skipt í 11 stutta kafla með fróðleik og ótal góðum ráðum, meðal annars fyrir heilsuna og útlitið, heimilið, fjölskylduna, vinnuumhverfið, garðinn og ferðalögin. Guðrún leggur áherslu á að oft þurfi bara að breyta hugsunarhættinum örlítið til að sýna umhverfinu

meiri virðingu, og um leið að stunda hollari lífshætti.

Ráðin í bókinni eru ótalmörg og hér birtum við með leyfi forlagsins eitt þeirra sem Guðrún hefur frá móður sinni:

Hreinsiefni sem mamma notaði Upp á síðkastið hefur færst í vöxt að nota þau efni sem ömmur okkar notuðu til að þrífa og má þar nefna matarsóda, edik og sítrónusafa.

Matarsódann má nota til að þrífa flísar, vask og aðra glansandi fleti. Ediki má blanda út í vatn og pússa með því spegla og glerfleti, og sítrónusafa má nota til að ná spansgrænu af kopar.

Grænsápa var notuð til að þrífa gólf þegar Guðrún var að læra að skúra sem krakki. Nú er hægt að fá grænsápuna í fljótandi formi og segir Guðrún að hún sé frábær á trégólf. www.graennlifsstill.is.

15% afsláttur af Splendid gróðurhúsum í júlí.

www.stord.is

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

19

Grenndargarðar Garðyrkjufélags Íslands Tex ti : Auður I. O t tes en. M y ndir : Pá l l J ök u l l Pét u r s s on

M

ikill áhugi er á matjurtarækt meðal félaga Garðyrkjufélags Íslands. Lilja Sigrún Jónsdóttir er ein þeirra sem hefur brennandi áhuga og hrinti í framkvæmd þeirri hugmynd sinni að koma upp grenndargörðum þar sem félögum gæfist kostur á að rækta grænmeti saman. Í samvinnu við Reykjavíkurborg leigir félagið út um sextíu 25-50 fm skika fyrir sanngjarnt verð. Starfsmenn Reykjavíkurborgar tættu skikann og blönduðu hrossaskít við moldina.

Lilja Sigrún hefur farið fyrir hópnum en félagarnir kusu sér verkefnisstjórn henni til aðstoðar. Stjórnin tekur að sér að sinna erindum eftir þörfum. Á staðnum er afdrep þar sem verkfæri til sameiginlegra nota eru geymd og þar hangir skilaboðatafla þar sem verkefnisstjórnin og ræktendurnir geta komið með skilaboð.

og að allt gangi vel. „Það ríkir mikil jákvæðni, eftirvænting og gleði innan hópsins, sem er aðalatriðið í mínum huga. Heilu fjölskyldurnar sameinast í ræktuninni og ætla má að vel á annað hundrað manns úr öllum aldurshópum komi að henni. Fólk hefur félagsskap hvert af öðru þegar það er vökvað og litið eftir sprettunni.“

Ríkjandi jákvæðni og eftirvænting

Ræktað í frjóum jarðvegi

Þátttakendur eru virkir og fullir áhuga.

Góð þátttaka var í undirbúningnum, á kynningarfundum og þegar ræktunarlandinu var skipt upp í skika og mótað fyrir göngustígum á milli þeirra. Lilja Sigrún segir þetta vera skemmtilegt

Görðunum var gefið nafn sem félagarnir völdu.

Varð nafnið Smálönd fyrir valinu, en Sigrún Lilja ákvað að nefna sinn reit Liljuvelli, en það nafn fékk nokkur atkvæði í kosningunni. „Við hvetjum fólk til að nefna reitina sína og hafa þónokkrir gert það. Ég hlakka til að fylgjast með öðrum görðum, það eru greinilega margir komnir langt fram úr mér að rækta. Ég hef samt kartöflugrös til að sýna og fer nú að planta meiru í minn reit. Ég var upp frá í gær að taka út arfavöxtinn á Liljuvöllum - þetta er greinilega mjög frjór jarðvegur.”

Frumkvæði og góð þátttaka segir til um framhaldið „Ræktun okkar í Smálöndum er tilraunaverkefni og í lok sumars verður gerð úttekt á því hvernig það hefur gengið. Sjálf vil ég fyrst og fremst mæla ánægju fólks og hversu litla yfirbyggingu er hægt að hafa á svona verkefni, enda skiptir það meginmáli ef á að fjölga grenndargörðum í framtíðinni. Velgengni er háð frumkvæði fólksins - þegar góð þátttaka er í að móta ræktunarsamfélagið þá vinna margar hendur létt verk. Það gildir svo það sama um þessa tómstundaiðju og til dæmis hestamennsku eða golf, að íbúar eru háðir sveitarfélögum með að fá landrými fyrir starfsemi sína,” segir Lilja Sigrún bjartsýn á framhaldið.

Lilja Sigrún Jónsdóttir hrinti í framkvæmd hugmyndinni um grenndargarðana.

20

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Rautt yrki af grænkáli

Nýtur þess að vera löglega skítugur Arnar Tómasson er einn þeirra sem eru með skika í Smálöndum - grenndargarði Garðyrkjufélagsins. Hann býr í fjölbýli og hefur ekki aðgengi að garði, en nýtur þess að vera úti og anda að sér fersku lofti, handleika moldina og verða þannig löglega skítugur.

Arnar er búinn að planta og sá í sinn garð. Honum finnst stóri kosturinn við grænmetisræktina sá að fá tækifæri til að vera einn með sjálfum sér – að gera eitthvað allt annað en hið hversdagslega amstur. „Það er gott að geta hlustað á þögnina, góða tónlist eða góða bók. Þarna er ekkert sem truflar mann,“ segir hann „og eitt sinn þegar ég var að sá hlustaði ég á Atómstöðina, og hló og hló. Mikið er ég feginn að enginn annar en ég er til frásagnar um þessa stund,“ segir hann og skellihlær. „Í mínu lífi eru ekki svo margir hlutir sem mega mistakast, en í þessu stússi finn ég að mistökin geta bara verið skemmtileg. Til að mynda hafði ég verið að bisa við forræktun - í byrjun var ég mjög nákvæmur en það tókst ekki betur til en svo að plönturnar litu svo illa út að ég fann mig knúinn til að skella mér til Hveragerðis og kaupa tilbúnar plöntur svona til að hressa upp á útlitið á garðinum. Það fyndna var að ég mundi alls ekki hvar ég hafði sáð og komst svo að því að ég hafði plantað nýju plöntunum einmitt þar sem ég hafði þvílíkt vandað mig við sáningu á ruccola-salati og vorlauk,“ segir hann og bætir því að hann njóti þess að fara í garðinn og vera þar einn í eigin heimi.

Ljúffengt fíflasíróp

Ingibjörg Kristinsdóttir í Mosfellsbæ býr til himneskt fíflasíróp sem hún notar í teið sitt, til að gefa jógúrtinni sætukeim og með ostum og hrökkbrauði. Flestir blómknúppar á fíflunum á SV.-landinu hafa nú breyst í biðukollu, en eflaust má ennþá finna góða knúppa á kaldari svæðum og þar sem hefur verið slegið og þeir endurnýja sig. Ingibjörg, sem lagar fíflasíróp árlega, segir að mikilvægt sé að klippa þá á sólríkum degi, velja knúppa sem eru ungir og vinna úr þeim strax.

Hún varar sig á að tína þá á svæðum sem hafa fengið einhvers konar meðhöndlun með eitri eða tilbúnum áburði.

Fíflasíróp Ingibjargar 350 knúppar 1 1/2 þunnt skorin sítróna 12 dl vatn 1 kg grófur hrásykur, karmellitaður

Börnunum finnst fátt eins skemmtilegt og að vasast í matjurtaræktinni með foreldrum sínum. Á myndinni eru þau Guðrún ásamt Sögu Ingadóttur, Unu Þorsteinsdóttur, Auði, Jóhönnu Helgu Ingadóttur og Inga Steinari Ingasyni.

Fíflarnir eru settir í pott ásamt sítrónusneiðunum og vatninu og þetta soðið í 20 mínútur. Notið stálpott, alls ekki pott úr áli. Eftir suðuna er vökvinn síaður frá og síðustu droparnir kreistir úr drullumallinu. Því næst er vökvinn settur í pott og hrásykrinum hellt út í. Blandan er látin malla við vægan hita í u.þ.b. þrjá tíma án þess að lokið sé á pottinum. Leginum er svo hellt í tandurhreinar krukkur og gómsætt sírópið, sem geymist afar vel, er tilbúið til notkunar.

Fjölskyldan ræktar öll saman Systurnar Auður, Magný og Guðrún eru með 100 fermetra garð hjá Garðyrkjufélagi Íslands, ásamt foreldrum sínum Jóhönnu Árnadóttur og Jóhannesi Pálmasyni. Auður, sem var að mæla út fyrir plöntunum með manni sínum og naut aðstoðar barna þeirra, segir að þau líti á þetta sem skemmtilega samvinnu. „Ég veit ekki hvort okkur tekst að rækta eitthvað, en það er ekki endilega magnið heldur ánægjan við ræktunina sem við erum að sækjast eftir. Við ætlum að hafa gaman af þessu meðan börnin skottast í kringum okkur,“ segir Auður sem segist lengi hafa langað að vera með matjurtagarð en ekki komið honum fyrir í litlum garði sínum í Vesturbænum. „Í vetur kom Lilja Sigrún Jónsdóttir með hugmynd um matjurtagarða fyrir félagsmenn Garðyrkjufélagsins og ég sagðist vilja vera með. Mér hafa fundist fá tækifæri til ræktunar innan borgarinnar - ég vissi að eldri borgarar gætu fengið skika í skólagörðunum en ég er ekki nógu gömul til að fá þar inni og börnin of ung til að fara í skólagarðana. Ég er því himinlifandi yfir framtaki Lilju og fagna því að vera komin hér með garð og byrjuð að rækta grænmeti.”

Grænmetisrækt er orðin tómstundagaman allrar fjölskyldunnar. Hér er fjölskylda greinarhöfundar að setja niður kartöflur í Smálöndum. Á myndinni eru Sólhildur Sonja, Hálfdán Mörður og Páll Jökull.

Brennandi áhugi á matjurtarækt Heiða Björk Jósefsdóttir viðskiptafræðingur hefur áhuga á öllu sem viðkemur matjurtarækt.

Hún skellti sér á námskeið í vetur og ræktaði sínar eigin plöntur sem hún gróðursetti svo í skikann sinn í Smálöndunum - ræktunarsvæði Garðyrkjufélags Íslands. „Samstarfskona mín sagði mér frá námskeiði í matjurtarækt í Gerðubergi og ég skellti mér með henni. Áður en ég fór á það hafði mér dottið í hug að prufa að sá og forrækta grænmeti. Á námskeiðinu frétti ég að hægt væri að leigja sér skika hjá Reykjavíkurborg og ég sótti um. Ég fékk svo upplýsingar um að Garðyrkjufélagið hafði fengið umsjón með því svæði sem ég hafði fengið skika á og þá ákvað ég að ganga í félagið til að halda mínu. Ég fékk systur mína og mágkonu til að vera með mér í þessu og við erum að rækta saman kartöflur, kál og salat,” segir Heiða en áhuginn á ræktun hefur alltaf blundað í henni. „Sem barn fékk ég alltaf að vera með rófur, grænkál og kartöflur og það fannst mér alltaf ofboðslega spennandi. Móðir mín er mikil ræktunarkona, hún er með stóran kálgarð í garðinum sínum. Svo þegar ég byggði mér hús fyrir nokkrum árum prufaði ég að setja kassa fyrir matjurtir út í garð, en það gekk ekki nógu vel. Nú er ég komin í sömu spor og móðurafi minn, Niels Petersen, sem kom frá Danmörku og settist að í Reykjavík, en hann var líka með matjurtagarð í grenndargörðum eins og ég. Hann var í Vatnsmýrinni skömmu eftir stríð ásamt fjölmörgum öðrum.”

Heiða segir að þrátt fyrir að hafa alltaf haft áhuga á matjurtarækt þá hafi ekki hvarflað að henni fyrir nokkrum árum að hún ætti eftir

Matjurtarækt er lífsstíll Hjónin Guðrún Einarsdóttir og Ágúst Guðmundsson standa myndarlega að verki í 50 fm skika sínum í Smálöndum. Guðrún ræður ferðinni, enda alin upp við garðrækt því foreldrar hennar ræktuðu grænmeti. Hún ólst upp við að fara út í garð að sækja gulrætur og kál og angaði af graslauk strax og hann fór að vaxa. „Þetta er í genunum, fólkið mitt er flest á kafi í ræktun. Ég byrjaði strax að rækta matjurtir þegar ég komst í að vera með garð. Ræktunin heima hefði ekki gengið ef Ágúst hefði ekki áhuga líka,” segir Guðrún sem ásamt manni sínum er búin að setja niður kartöflur í helming skikans og er með ýmsa tilraunastarfsemi í hinum helmingnum. „Við erum með stilksellerí, lauka, beðju og salat, einnig grænkál og rauðrófur. Ég las svo skemmtilega grein um rauðrófur eftir Sigríði Hjartar lifjafræðing. Ég hef ekki ræktað þær áður en maður er ekkert nema vaninn - mamma bar þær fram súrsaðar með jólamatnum en ég hef ekki vanið mig á þær þótt þær séu víst bráðhollar. Nú ætla ég að prófa þær í súpur eða salöt.”

22

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Í boði náttúrunnar Enn eitt afsprengi aukins áhuga á matjurtarækt er þáttur hjónanna Guðbjargar Gissurardóttur og Jóns Árnasonar í Ríkisútvarpinu klukkan 16.10 á laugardögum í sumar. Í þættinum fræðast þau um ræktun á kryddjurtum og grænmeti. Þátturinn, sem nefnist Í boði náttúrunnar, fjallar einnig um ferðalag sem þau leggja upp í án reynslu af matjurtarækt né hugmynda um hvernig þau eigi að koma slíku verki í framkvæmd.

Matur og heilbrigt líferni eru meðal áhugamála Guðbjargar og Jón hefur mikinn áhuga á ræktun. En þótt matjurtaáhuginn hafi verið til staðar um nokkurt skeið segja þau hjónin að hann hafi aðeins náð út á svalir í formi kryddræktunar í pottum. „Hugmyndin að þáttunum kviknaði eina nóttina er ég sat og gaf Tryggva litla brjóst og hugurinn sveimaði upp í sumarbústað. Þessi hugmynd gerir mér kleift að sameina áhugamál og vinnu og ég get verið viss um að þetta sumarið verður matjurtagarðurinn okkar að veruleika.”

að verða eins áhugasöm og hún er núna. „Mér finnst spennandi að rækta mitt eigið grænmeti, uppskera það og borða. Þegar ég hugsa um kostnaðinn þá held ég að það sé ekkert ódýrara svona fyrst í stað að rækta grænmetið sjálfur en tvímælalaust til lengri tíma. Ef maður forræktar sjálfur er byrjunarkostnaðurinn þónokkur,” segir Heiða. Hún nýtur þess að sýsla við ræktunina og hefur gaman af að fylgjast með öðru fólki í grenndargörðunum. „Ég er alltaf að læra eitthvað nýtt af þeim sem eru að rækta þarna og ég nýt þess í botn,” segir Heiða að lokum.

fyrir matreiðslu grænmetis, nýtingu villijurta og ræktun krydds,” segir hann. Upplýsingaleitina segja þau afar skemmtilega því þau hafa komist að því að matjurtarækt snýst ekki eingöngu um það hversu mikið grænmeti komi upp úr moldinni heldur er eins og henni fylgi einhvers konar andleg upplifun sem skiptir ekki síður máli.

Jón Árnason og Guðbjörg Gissurardóttir taka viðtal við Lilju Sigrúnu Jónsdóttur (í miðju), en hún hafði forgöngu um gerð grendargarðanna.

Guðbjörg segir að til að afla þekkingar hitti þau sérfræðinga og vana leikmenn á sviði matjurta- og kryddræktunar. „Við förum víða til að fá ráðleggingar og hugmyndir, sem verður hlustendum vonandi innblástur og hvatning til að rækta sitt eigið grænmeti, hvort sem það er úti í garði, uppi í sumarbústað, á svölunum eða

úti í glugga.” Jafnhliða þáttagerð eru þau búin að stinga upp garð í sælureit í Kjós þar sem þau hafa sett sér það markmið að koma sér upp lífrænum matjurtagarði. Jón segir þau ætla að fræðast um ferlið frá sáningu til uppskeru og krydda þættina með því að hitta fólk sem er að gera óvenjulega hluti á þessu sviði. „Við munum auk þessa taka

Jón Árnason stundaði nám í auglýsingafræðum við University of West Florida og í framhaldi af því grafíska hönnun og ljósmyndun í Atlanta College of Art (19881994). Frá 1995 hefur Jón starfað við gerð auglýsinga. Á þessum árum hefur Jón unnið til fjölda verðlauna fyrir vinnu sína.

Guðbjörg Gissurardóttir er menntaður grafískur hönnuður frá Myndlista- og handíðaskóla Íslands og er með mastersgráðu í „Communication design” frá Pratt Institute í New York. Hún hefur starfað sem hönnuður, gaf út matreiðslubókina „Hristist fyrir notkun” árið 2003 og síðastliðin þrjú ár vann hún sem framkvæmdastjóri Hönnunarvettvangs.

Þarf að bæta, breyta eða byggja við? Íbúðalánasjóður veitir lán til endurbóta á húsnæði að innan og utan.

Meðal annars eru veitt lán til lóðarframkvæmda og viðbóta við húsnæði. Lán geta numið allt að 80% af framkvæmdakostnaði.

Hámarkslán eru 20 milljónir og lánstími 5 til 40 ár. Sömu vextir eru á þessum lánum og almennum lánum Íbúðalánasjóðs.

Kynntu þér málið:

www.ils.is Borgartúni 21, 105 Reykjavík Sími: 569 6900 / 800 6969

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

23

Nýgræðingur í matjurtarækt Tex ti : Auður I. O t tes en. M y ndir : Pá l l J ök u l l Pét u r s s on

F

jölmargir þeirra sem eru að rækta grænmeti hafa aldrei komið nálægt ræktun áður, en nú skal látið verða af því. Hafdís Jónsdóttir athafnakona er ein þeirra, en fram til þessa hefur það verið tímaleysið sem skorti frekar en viljinn. Hún skellti sér á námskeið og hefur nú gróðursett eplatré í garðinum og með smáaðstoð

komið sér upp matjurtakössum þar sem hún ræktar nú krydd og ýmsar matjurtir. Hún er spennt að uppskera úr garðinum því hún segir að það sé alltaf betra bragð af grænmetinu sem maður ræktar sjálfur. Hafdís, eða Dísa eins og hún er kölluð, notar salat með matnum allt árið um kring.

Nýtur aðstoðar ræktunina

sonarins

við

Dísa er ekki alveg ókunnug ræktun því eitt sumarið var hún með papriku og tómataplöntu í pottum í stofuglugganum og fékk góða uppskeru. „Já, reyndar gekk ræktunin alveg ljómandi vel og um leið og grænmetið þroskaðist sneiddum við það niður í salatið,“ segir Dísa og bætir því við að löngunin til að rækta meira grænmeti

Björn Boði, sonur Dísu hjálpar til við ræktunina í sumar.

hafið komið þegar þau keyptu húsið sem þau fluttu í fyrir tíu árum. „Það var matjurtagarður á bak við húsið, en það var aldrei tími til að sinna honum né heldur næg þekking. Krakkarnir mínir kunna meira á þetta en ég, en þau hafa bæði verið í skólagörðunum - stelpan mín í tvö sumur en Björn Boði var í fyrra og ræktaði þá salat, spergilkál, smá spínat og bæði venjulegan lauk og graslauk. Einnig ræktaði hann kartöflur, hvítkál, rauðkál, rauðrófur, næpur og radísur.

Hann er enginn viðvaningur og ætlar að hjálpa mér að rækta í sumar,” segir Dísa og brosir til sonarins sem er níu ára og ber sig fagmannlega við ræktunina.

Dísa hugar að öðru eplatrénu sínu sem hún keypti eftir að hafa farið á námskeið um ræktun ávaxtatrjáa í vor.

24

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Mæðginin eru samhent í ræktunni - hér eru þau að setja niður kúrbít og voru búin að setja niður spergilkál og sellerí. Þau hafa sáð fyrir gulrótum og jarðarberin eru komin niður. Síðan er acryldúkur breiddur yfir karmana til þess að halda betur hita á plöntunum.

Góð tilfinning að borða eigið grænmeti „Ég varð spennt þegar ég sá auglýst námskeið í ræktun ávaxtatrjáa og ákvað að skella mér. Þar var kynnt ræktun ávaxtatrjáa utandyra en ég hélt að það væri bara hægt að vera með þau í gróðurskálum hér á Íslandi. Ég keypti tvö tré í Mörk og setti niður og ákvað svo þar að auki að koma mér upp gróðurkössum fyrir salat og krydd,“ segir Dísa. „Ég leitaði mér ráða og fékk leiðsögn sem varð til þess að ég sáði sjálf fyrir kryddinu í eldhúsglugganum og var hvött til að prófa að rækta kúrbít úti undir plastskermi. Ég grilla kúrbít á sumrin og mér fannst tilhugsunin um að fara út í garð að sækja minn eigin svo spennandi að ég varð svo djörf að ætla að prófa,“ segir Dísa og hlær. „Svo bæti ég kannski fleiri tegundum við næsta sumar ef vel gengur núna - það er svo gott að finna fyrir moldinni með höndunum og sjá þetta allt vaxa í garðinum mínum.“

Í garðinum ræktar Dísa ýmsar kryddtegundir, t.d. fenniku, dill, steinselju, timían og basiliku. Sonur hennar kom heim með graslaukinn úr skólagörðunum í fyrra og hefur hann fengið stað í einum gróðurkassanum.

Steinasteinn Eyjarslóð 9, Reykjavík Steypt blómaker

mikið úrval granít grá og rauð

Verð frá 4.370.-

Frostþolin og sandblásin

ðu Planteað m okkur

steina steinn www.steinasteinn.is Eyjarslóð 9 101 Reykjavík Sími 5515720

Ormsvelli 1 860 Hvolsvöllur Sími 4877752

Kartöflurækt undir torfi

H

Tex ti : Auður I . O ttesen. M y ndi r : Pá l l J ök u l l Pét u r s s on

ilmar Erlendsson er einn þeirra ungu manna sem hafa heillast af matjurtaræktinni. Hann setti niður kartöflur í vor og ætlar að prófa að rækta þær undir torfi. Hann hafði fregnað að Færeyingar hefðu gert það hér áður fyrr.

Fyrir þremur árum flutti Hilmar sig um set með fjölskyldu sinni í Hafnarfirði þar sem hann hefur alið allan sinn aldur. Hann segir að það hafi verið garðurinn sem heillaði, en hann liggur í töluverðum halla þar sem náttúrulegt hraun og gjótur eru handan við lóðamörkin. „Ég sá strax að lóðin bauð upp á ýmsa möguleika. Vinkonu okkar fannst við heppin að ná í þessa lóð, hún væri sannkölluð tívolílóð. Við erum með tvö lítil börn og höfum sett upp leiktæki, og hér á lóðinni er líka gömul eldavél. Ég er rosalega spenntur fyrir matjurtarækt og er að hugsa um að girða af skika undir hana. Svo langar mig að verða mér úti um gróðurhús til að rækta í.”

Kartöflurnar fara hver af annarri niður í moldina á milli trjánna með hjálp dótturinnar og frænku hennar. „Það virkaði vel í fyrra að setja kartöflur á milli trjánna en ég hef lítið vit á kartöflurækt þetta er í annað sinn sem ég reyni,” segir Hilmar sem tók í fyrra spíraðar kartöflur úr ísskápnum og smellti þeim út í garð. „Ég ætla að prófa núna að setja kartöflurnar undir torf, en þá speki hef ég eftir ræktunarkonu sem hafði heyrt að það hefði verið gert í Færeyjum. Þeir ristu upp torfið og skelltu kartöflum þar undir. Ég er spenntur að sjá hvort grösin nái að komast upp úr grassverðinum og ef

26

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

þetta virkar þá ætla ég að gera meira af þessu,” segir Hilmar sem ekki er ókunnur færeyskum siðum því föðuramma hans var Færeyingur. „Ég ólst upp við færeyskar hefðir og elska skerpukjöt, en hafði aldrei heyrt af þessari ræktunaraðferð.”

Hilmar segist hafa búið í Hafnarfirðinum alla sína hunds- og kattartíð. „Ég fæddist á Sólvangi – var með síðustu árgöngunum sem fæddust þar - og ætli ég endi ekki þar líka,” segir hann hlæjandi. Hann var alltaf í skólagörðunum sem barn en segir ræktunaráhugann ekki þaðan heldur sé hann nýlegan tilkominn. „Ég hef gaman af að gera tilraunir með hluti. Kannski hef ég fengið fyrsta neistann þegar ég vann í skrúðgarðyrkju hjá Steinþóri Einarssyni í Garðyrkju. Ég var líka í nokkur ár verkstjóri á sumrin hjá Hafnarfjarðarbæ, en reyndar ekki í garðyrkju. Vinnan mín núna er ekki á nokkurn hátt tengd garðrækt og því er virkilega gott að breyta til, fara út í garð að hugsa og fylgjast með kartöflunum spretta.

Irena rétti pabba sínum kartöflu sem hann setti niður. Ósk Matthíasdóttir kona Hilmars segist lítið skipta sér af ræktuninni, hún sé ekki hennar deild. Hún sér um að hreinsa beðin meðan Hilmar vesenast með kartöflurnar.

Hilmar ristir torfið af, stingur upp moldina og raðar síðan kartöflunum þar og setur torfið aftur yfir. Svo er bara að bíða.

Jónína Björk Kristinsdóttir, móðursystir Irenu aðstoðar hana við áburðargjöfina.

Gott í garðinn Góður alhliða áburður.

Hentar vel í öll blómabeð, fyrir matjurtir, skrautrunna og tré.

Inniheldur öll helstu næringarog snefilefni.

Berið á 3-4 sinnum yfir vaxtartímann frá maí fram í miðjan júlí

www.aburdur.is

Fæst í öllum helstu garðyrkju- og byggingavöruverslunum landsins Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

27

Skaðvaldar í matjurtagörðum Tex ti : Ha l l dór Sver r i sson. M y ndir : H a l l dór Sver r is s on og Pá l l J ök u l l Pét u r s s on

Þ

egar rætt er um sjúkdóma í plöntum er átt við tvennt. Annars vegar sjúkdóma sem stafa af slæmum kjörum plöntunnar og hins vegar smitsjúkdóma af völdum örvera eða veira. Skaði af völdum meindýra fellur ekki undir hugtakið plöntusjúkdómar. Við erum svo heppin að í íslenskum görðum er lítið um plöntusjúkdóma, en skordýr valda oft nokkrum skemmdum. Jarðvegurinn er að vísu ekki alls staðar frjór, en í hann skortir yfirleitt ekki snefilefni og sýrustig er fremur hagstætt. Auðvelt er að bæta ræktunarhæfni jarðvegsins með því að bera á tilbúinn áburð sem inniheldur aðalnæringarefnin þrjú, nitur (köfnunarefni), fosfór og kalí.

Veðurfar er rysjótt hér á landi og skaðar af völdum veðurs eru algengir.

Varnaraðgerðir af ýmsum toga Í heimilisgörðum, heimilisgróðurhúsum og garðskálum er ekki æskilegt að nota eiturefni ef aðrar varnaraðgerðir geta komið að gagni. Mörg þeirra meindýra sem berast inn á heimili og í gróðurhús eru þangað komin með aðfluttum plöntum. Því ætti að gæta varúðar þegar ný pottablóm eða blómvendir eru teknir í hús. Þar sem bent er á varnaraðgerðir í töflunni er stundum vísað til skordýraeiturs eða sveppavarnarefna. Ekki eru nefnd nein heiti á slíkum efnum, enda eru þau sífelldum breytingum háð. Gróðurvöruverslanir sem selja efnin veita upplýsingar um hvað við á í hverju tilviki. Ef nota á varnarefni er nauðsynlegt að lesa allar leiðbeiningar á merkimiðanum mjög vandlega. Úrval lífrænna varna hefur verið að aukast undanfarin ár, en ennþá eru aðeins fáanlegar varnarlífverur sem gagnast í gróðurhúsum. Við bíðum enn eftir einhverju sem gæti haldið í

skefjum plágum eins og til að mynda kálflugu.

Vissulega er ýmislegt til staðar í náttúrunni sem getur hjálpað en kemur þó ekki í veg fyrir tjón. Það er svo okkar að meta hvort skaðinn er af þeirri stærðargráðu að nauðsyn sé að grípa inn í með eiturnotkun.

Rótarfúi og rótarhálsrotnun Margir hafa yndi af að sá sjálfir til plantna sinna og ala þær upp. Spírandi fræ og smáplöntur eru

Kálæxlaveiki á rótum blómkáls.

Yfirlit yfir helstu skaðvalda í görðum og varnir gegn þeim Matjurtagarðar Kartöflur

Skaðvaldar Veirur (vírus) Bakteríur (stöngulsýki, hringrot, flatkláði) Sveppir (rótarflókasveppur, Phoma, Fusarium, vörtukláðasveppur, blöðrukláðasveppur, kartöflumygla o.fl.)

Kál og gulrófur

Hnúðormar (mest hætta í heitum görðum)

Leggja þarf niður sýkta garða eða rækta í þeim annað en kartöflur.

Kálæxlaveikisveppur (mest hætta í heitum görðum)

Kalka jarðveg. Nota tröllamjöl (Perlka). Leggja niður sýkta garða eða rækta annað en kál og rófur.

Nota smitfría pottamold (nýja eða sótthreinsaða). Vökva með sveppavarnarefnum.

Vökva með skordýraeitri á varptíma flugunnar. Breiða trefjadúk (akrýldúk) yfir plöntur á varptíma.

Sniglaeitur, sandur, kalkrendur, veiða snigla.

Sömu varnir og gegn kálmaðki.

Rótarfúasveppir (einkum í uppeldi) Kálfluga (kálmaðkur)

Gulrætur

Varnir Smitfrítt útsæði. Engin varnarefni.

Smitfrítt útsæði. Engin lyf. Gegn flatkláða gagnast oft að sýra jarðveg með brennisteini.

Heilbrigt útsæði, góð garðmold, skiptiræktun.

Sniglar Skordýralirfur

Heimilisgróðurhús Spunamaur (spunamítill, roðamaur) Blaðlýs, mjöllýs (hvítar flugur) og kögurvængjur (trips) Þessi upptalning er engan veginn tæmandi.

28

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Ránmaur, skordýraeitur sem verka á áttfætlumaura (mítla). Úðun með vatni. Loftslagsstýring (kæling).

Lífrænar varnir, skordýraeitur eða skordýrasápur.

Í heimilisgörðum, heimilisgróðurhúsum og garðskálum er ekki æskilegt að nota eiturefni ef aðrar varnaraðgerðir geta komið að gagni. viðkvæmar fyrir sveppum sem ráðast á unga og viðkvæma plöntuvefi. Best er að kaupa sáðmold og pottamold sem er laus við slíka sjúkdómsvalda.

Ef aðstaða er fyrir hendi má hita mold í 70100°C og drepa þannig allar skaðlegar lífverur.

Sveppir og bakteríur geta einnig fylgt fræinu, en fræ sem selt er í verslunum á þó að vera laust við slíkt að mestu. Meiri hætta stafar af fræi sem fólk safnar sjálft. Hægt er að sótthreinsa það fyrir sáningu með því að láta það liggja í 1% klórblöndu í nokkrar mínútur. Komi samt sem áður upp sýking í sáðbökkum eða pottum má vökva með þar til gerðum sveppavarnarefnum, en ekki er hægt að reikna með því að árangurinn af því verði fullkominn.

Kartöfluútsæði er framleitt undir eftirliti Af þeim grænmetistegundum sem hér eru ræktaðar eru kartöflur í sérflokki hvað ásókn sjúkdóma áhrærir. Þessari ræktunarjurt er fjölgað með hnýðum en ekki fræi og eykur það mjög hættuna á að smit lifi á milli ára. Besta ráðið til þess að halda sjúkdómum í skefjum er að nota aðeins sjúkdómafrítt útsæði. Þetta hljómar einfalt en er það ekki í raun, vegna þess að algjörlega smitfrítt útsæði er vandfundið. Í verslunum er þó selt útsæði sem framleitt er undir eftirliti og er laust við verstu sjúkdómana. Margir nota sitt eigið útsæði sem þeir velja undan fallegustu grösunum og getur það verið ágæt aðferð.

Stöngulsýki.

Sjúkdómar í kartöflum Stöngulsýki er kartöflusjúkdómur sem oft verður vart í heimagörðum. Sjúkdómseinkennin eru þau að grös gulna oft á miðju sumri og stönglar verða dökkir við moldina. Grösin falla oft alveg og uppskera verður lítil eða engin.

Kartöfluhnýði undan slíkum grösum eru smituð af stöngulsýkibakteríunni og bera smit í sér til næsta árs, en mörg þeirra rotna í geymslu.

Beri mikið á þessum sjúkleika í garðinum ætti

Blöðrukláði Flatkláði

ekki að nota eigið útsæði næsta ár heldur kaupa nýtt.

Kláði á kartöflum nefnist það þegar skemmdir verða á hýðinu en kartöfluholdið er óskemmt. Þessir sjúkdómar verða því fyrst og fremst að teljast útlitsgallar og skaðinn felst í ljótu útliti hnýðanna.

Sveppir valda flestum kláðasjúkdómum en baktería af flokki geislasveppa veldur svonefndum

flatkláða. Baktería þessi er mjög háð sýrustigi (pH) jarðvegs og vex illa ef sýrustigið er lægra en 6. Því er ræktendum ráðlagt að rækta ekki kartöflur í görðum með hærra sýrustig en 6, ef flatkláði er vandamál. Þessi kláði nær sér einnig vel á strik ef jarðvegur er þurr. Sé ætlunin að rækta kartöflur í garði með hátt sýrustig má nota sýrandi áburð til þess að lækka sýrustigið (þ.e. gera jarðveginn súrari). Þessi kláði lýsir sér sem brúnir flekkir á hýðinu við upptöku.

Annar kláði sem oft sést við upptöku er vörtukláði sem myndar dökka og upphleypta flekki. Þessi kláði er oft afleiðing af blautum og þéttum jarðvegi. Í geymslu koma fram aðrar kláðagerðir, svo sem blöðrukláði og svartkláði.

Rotnun í kartöfluhnýðum í geymslu getur verið votrotnun og þurrrotnun. Sú síðarnefnda er algengari og lýsir sér sem þurrt, brúnt rot sem vex inn í kartöfluholdið. Brúnn blettur í miðri kartöflunni er ekki rotnun heldur afleiðing af vaxtartruflun.

Meindýr í kartöflurækt eru fá Sem betur fer eru meindýr í grænmetisræktun hér á landi ekki mörg. Í kartöflurækt er nánast aðeins um eitt að ræða, en það er kartöfluhnúðormur, sem er örsmár þráðormur sem leggst á rætur. Loftslag er hér í kaldara lagi fyrir orminn svo að hans verður helst vart í heitum görðum þar sem kartöflur eru ræktaðar

Nauðsynlegt er að fylgjast vel með plöntum sem vaxa undir trefjadúk eða plasti þar sem sveppir geta lagst á blöð og rætur.

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

29

að staðaldri. Ef meindýr þetta nær að magnast upp er eina ráðið að hætta að rækta kartöflur í garðinum, en rækta má eitthvað annað í staðinn, til dæmis blaðgrænmeti.

Fáir smitsjúkdómar í káli og rófum Smitsjúkdómar í káli, rófum og öðru útigrænmeti eru mun færri en í kartöflum.

Algengasti kvillinn er rótarfúi í ungplöntum.

Mikilvægt er að nota smitfría mold til sáningar og uppeldis. Slík mold er til dæmis innflutt mómosamold (sphagnum) eða önnur mold sem hefur verið hituð í að minnsta kosti 60 gráðu hita í hálftíma. Til pottunar má yfirleitt nota allar venjulegar moldarblöndur sem eru á markaðnum. Í uppeldi sækir grásveppur á blöð og stöngul salats og fleiri tegunda. Besta ráðið til þess að halda grámyglu niðri er að lofta vel og halda lofti þurru. Eftir útplöntun geta ýmsir sveppir einnig lagst á blöð og rætur. Notkun trefjadúks eða plastfilmu eykur þessa hættu. Nauðsynlegt er því að fylgjast vel með plöntum undir dúk og taka hann af ef mygluskemmdir eru áberandi.

Sérstök hætta er á þessu í salatræktun. Erfiðasti sjúkdómur í kál- og rófnarækt er kálæxlaveiki.

Henni veldur sveppur sem sníkir á rótum og myndar þar mikil æxli sem að lokum stífla rætur og valda rótarrotnun. Smitefni sveppsins getur lifað mörg ár í jörðu og er því skynsamlegast að hætta kálræktun þar sem veikinnar verður vart.

Að öðrum kosti er til bóta að kalka jarðveg og bera á garðinn áburð (tröllamjöl) sem nefnist Perlka.

Sniglar eru búnir að gæða sér á þessu salati. Á myndinni er sniglagildra.

Það meindýr sem mestu tjóni veldur í ræktun útimatjurta er kálflugan. Það er reyndar ekki flugan sjálf heldur lirfa hennar, kálmaðkurinn, sem tjóninu veldur.

Gulrætur skemmdar af völdum gulrótarflugu.

Kálfluga

Lirfur kál- og gulrótarflugna geta gert usla Það meindýr sem mestu tjóni veldur í ræktun útimatjurta er kálflugan. Það er reyndar ekki flugan sjálf heldur lirfa hennar, kálmaðkurinn, sem tjóninu veldur. Það er púpa flugunnar sem lifir af veturinn. Seint í júní skríður flugan úr púpuhylkinu og byrjar að leita sér að plöntu af krossblómaætt til þess að verpa við. Allt kál, gulrófur og hreðkur eru af þessari ætt. Varp flugunnar hefst sjaldan af fullum krafti fyrr en í fyrstu viku júlímánaðar. Sé eitur notað til þess að drepa egg og lirfur er rétt að bera það á á þessum tíma, en síðar ef júní hefur verið kaldur. Til þess að finna hvenær varp er hafið er gott að sprauta vatni niður með rótarhálsi plöntunnar og fljóta þá hvít og ílöng egg (víur) flugunnar upp ef þau eru til staðar. Það eitur sem almenningur hefur

30

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

mátt kaupa og nota gegn kálflugu undanfarin ár nefnist Basudin. Það er þynnt út í vatni eftir forskrift á umbúðum og síðan má hella því í kringum rótarháls plöntunnar eða sprauta því með úðadælu. Aðrar varnaraðgerðir felast í að breiða vel yfir plönturnar með trefjadúk strax eftir útplöntun. Sé þess gætt að hvergi sé gat eða glufa getur flugan ekki náð að verpa við plönturnar.

Sama gildir um gulrótarflugu eða aðrar flugur sem verpa í gulrætur. Tjörupappaspjöld í kringum stöngulinn gera líka gagn og vökvun með lyktsterkum legi fælir fluguna að einhverju leyti frá því að verpa.

Sniglar ölkærir í meira lagi Sniglar valda stundum skaða í grænmetisræktun, einkum kálrækt. Skemmdirnar felast einkum í nagi á blöðum og slímrákum og saur sem sniglarnir

skilja eftir. Einnig skríða þeir oft inn á milli blaða í hvítkálshöfðum og höfuðsalati og koma ekki í ljós fyrr en salatið er skorið á skurðarbrettinu í eldhúsinu. Til þess að hindra snigla í að komast í matjurtagarðinn er nauðsynlegt að slá grasið næst honum snöggt og gott er að strá rönd af sandi eða kalki umhverfis garðinn til þess að hefta för sniglanna. Hreinsa þarf allt illgresi í burtu og annað það sem sniglarnir geta falið sig undir á daginn. Þó getur verið gott að veiða sniglana með því að leggja út fjalir sem þeir skríða undir og síðan er hægt að fjarlægja þá úr garðinum. Sniglar munu einnig vera ölkærir í meira lagi og gamalt ráð er að grafa opin ílát þannig að barmarnir nemi við jarðvegsyfirborð og hella í þau öli eða pilsner sem þeir sækja í og drukkna í. Til er einnig beitukyrni með eitri í sem stráð er umhverfis plönturnar.

Grænt og gott Fyrsta flokks tímarit og bækur fyrir alla ræktendur, sumarhúsa- og garðeigendur.

Njótið sumarsins með okkur 4 VIÐ RÆKTUM

„Matjurtir” er fjórða bókin í ritröðinni „Við ræktum”, sem Sumarhúsið og garð urinn ehf gefur út. Í bókinni er fjallað um tegundir matjurta sem 40 ræktaðar eru utanhúss hér á landi. Bæði vel kunnar grænmeti stegundir og lítt reynd ar sem spennandi er að spreyta sig á. Ritst jóri bókarinnar er Auðu r I. Ottesen en ásam henni skrifa hana valin t kunnir fag- og fræðimen n.

4 VIÐ RÆKTUM

Matjurtir

Matjurtir

Handhægur leiðarvísir

fyrir ræktendur

Í byrjun bókarinnar er farið yfir sögu matj urtaræktar á Íslandi, og sáningu, ræktun sem og umönnun. Greint er frá hefðbundnum óhefðbundnum rækt og unaraðferðum, jarðv egi og áburðargjöf, sýndar eru mismunan og di gerðir ræktunarbeða , karma og skjólgjafa .

Skýrt er frá uppruna tegundanna sem tekna r eru til umfjöllunar, eðliseinkennum þeirr a og yrkjum, ásamt hollustu og lækningam Farið er yfir sjúkdóma ætti. og skordýr, notkun eitur efna og lífrænna lausna gegn vágestum og sjúkdómum og lýst nokkrum aðferðum við geymslu og matr eiðslu. Í bókinni er jafnf ramt fjöldi uppskrifta bæði af alþjóðlegum , og hversdagslegum toga.

Bókin er ríkulega mynd skreytt, auðlesin og gagnast jafnt leikum sem lærðum.

Höfundar bókarinnar Auður I. Ottesen, garðy rkjufræðingur Jón Guðmundsson, garðy rkjufræðingur Meðhöfundar Anna María Pálsdóttir garðyrkjusérfræðingur Borghildur Sigurbergsdó ttir næringarráðgjafi HNLFÍ Garðar Árnason garðy rkjusérfræðingur Guðfinnur Jakobsson garðy rkjufræðingur og bóndi Guðmundur Halldórsson skordýrafræðingur Gunnþór Guðfinnsson garðyrkjutæknifræðingu r Hafsteinn Hafliðason garðy rkjufræðingur Halldór Sverrisson plöntu sjúkdómafræðingur Ingólfur Guðnason garðy rkjufræðingur Jóhanna B. Magnúsdót tir garðyrkjufræðingur Sólveig Eiríksdóttir matar hönnun/ráðgjöf

ISBN ISBN 99799979-9784- 1-1

70-080-7

9 789979 700807

ISBN 978-9 979-9 784-1 -1

Ritstjóri Auður I. Ottesen

Tímaritið Sumarhúsið og garðurinn kemur út þrisvar á árinu 2009. Áskriftar verð er aðeins kr. 2.950 sé greitt með gíró, og 2.800 sé greitt með greiðslukorti.

Tryggðu þér áskrift núna.

Áskrift í síma 578 4800 og á www.rit.is

Blöðin og bækurnar fást einnig á öllum helstu blaðsölustöðum um land allt

Höldum pottinum hreinum Tex ti Auður I O t tes en. M y ndir Pá l l J ök u l l Pét u r s s on

H

afþór Örn Guðjónsson starfsmaður hjá Tengi sem um árabil hafa selt vandaða heita nuddpotta og efnavörur frá Bandaríska fyrirtækinu Sundance Spas og efnavörur frá danska fyrirtækinu Spacare, segir að það sé sjaldnast við pottana að sakast þegar vatnið er fúlt, af því mosalykt eða þörungar fjölgi í leiðslunum.

Fólki hætti til að kenna pottinum um þegar vatnið er lélegt. Þegar leitað var ráða hjá honum sagði hann enga eina töfralausn vera til við að hreinsa rafmagnspotta. En tiltölulega auðvelt væri að halda vatninu hreinu með nokkrum samverkandi þáttum og eftirfylgni.

Hafþór segir Tengi bjóða upp á þrennskonar hreinsiefni, klórtöflur, Bromin og silfurhylki.

Klórtöflurnar segir Hafþór vera notaðar þar sem potturinn er í stöðugri notkun, settar í pottinn fyrir og eftir notkun. „Töflurnar leysast fljótt upp

„Í alla heita potta er þörf fyrir hreinsiefni því með mönnunum berast sápuleifar, fita, sviti og húðflögur í pottinn. Mönnum verður á að gleyma sturtunni en það er aldrei of oft brýnt fyrir fólki að þrífa sig vel áður en farið er í pottinn. Mælingar hafa sýnt 200 sinnum meiri mengun af völdum þeirra sem ekki þrífa sig en hjá þeim sem fara í sturtu á undan og þvo sér vel“ segir Hafþór.

og klórinn gufar tiltölulega hratt upp. Eftir að töflurnar hafa verið settar út í vatnið eru dælurnar látnar ganga í fimm mínútur og þá mælt til að gá hvort klórmagnið sé ekki rétt,” segir Hafþór.

Rétt magn af klór á að vera 1,0-3,0 mg/l. „Ég brýni fyrir fólki að muna ætíð að setja klórtöflu í pottinn eftir notkun til að hreinsa hann en ef pottur er mikið notaður yfir daginn er ekki þörf á því að láta töflu út í eftir hverja notkun.”

Ph gildið í vatninu segir til um hvort það sé súrt eða basíkt, gildin eru frá 0 og uppí 14.

Ef það er súrt er gildið fyrir neðan 7, en fer að vera basískt frá 7 til 14. Æskilegt er að gildið í heitum potti sé á milli 7-7,6.

Brómin endist lengi í vatninu Bromin er fjölvirkt tvíþátta klórfrítt efni og lyktin daufari en af klórnum. Annars vegar eru Bromin töflurnar settar í hólf eða skammtara og svo efni sem Hafþór nefnir Spachock í vatnið eftir notkun. „Bromin töflurnar eru lengi að leysast upp, um 2-3 vikur og eiga alltaf að vera til staðar. Þær henta því vel þar sem potturinn er ekki í notkun í lengri tíma. Tilvalið fyrir sumarbústaðareigendur og þá sem eru með klórofnæmi,” segir Hafþór og nefnir að æskilegt bromin-magn í vatninu í pottinum sé 2,0-6,0 mg/l.

Hann leggur áherslu á að ekki má blanda saman klór og Bromin, við það myndast eiturgufur.

Náttúrulegt efni til hreinsunar

Hafþór Örn Guðjónsson starfsmaður hjá Tengi með hreinsiefnapakka fyrir heita potta.

32

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009.

klórofnæmi og þar sem hylkið dugar í fjóra mánuði hentar það vel þeim sem skilja við pottinn án eftirlits í lengri tíma,” segir Hafþór. Eftir hverja notkun skal setja Díklór til frekari hreinsunar.

Enn önnur leið, notkun silfurhylkja til sótthreinsunar er sérstaklega fyrir Sundance potta frá Tengi ehf. „Silfur er náttúruleg leið til sótthreinsunar og minnkar þörfina fyrir klór í pottinum. Það hentar vel þeim sem eru með

Æskilegt er að ph-gildi vatnsins í pottinum sé 7-7.6 og hjá Tengi fást strimlar sem notaðir eru til að mæla það með.

Þrjú efni til að stilla vatnið Auk efna sem hreinsa pottana er þörf fyrir að halda Ph-gildinu, Total Alkalinity og kalkmagninu í ákveðnu magni í vatninu. „Æskilegt Ph-gildi í heitum potti er á milli 7-7,6, sem gerir vatnið þægilegra og hjálpar til við að vernda innri búnað og yfirborð pottsins. Við rétt Ph-gildi hámarkast virkni hreinsiefnanna sem notuð eru í heita potta. Við erum með til sölu duft frá fyrirtækinu Spa care sem ýmist hækkar eða lækkar Ph-gildið. Lítið magn er látið útí í einu og dælur settar í gang í 5 mín til þess að blanda efnið vatninu.Vatnið er síðan mælt aftur og ferli endurtekið þar til réttu Ph-gildi er náð,” segir Hafþór. Huga þarf einnig að tveimur öðrum þáttum sem hafa áhrif á vatnið. „Total Alkalinity er hugtak fyrir mælingu á eiginleikum vatnsins er standast breytingar á ph-gildinu í vatninu. Rétt magn af total alkalinity hefur áhrif á ph-gildi

losna við hann sé með því að yfirklóra pottinn. „Við það er notaður 15% klór. Sett er 5-10 l af klórnum í hverja 1000 lítra vatns. Klórinn byrjar strax að virka og endurtaka þarf leikinn þar til flögurnar eru horfnar. Þegar lagnir eru orðnar hreinar er nýtt vatn sett í pottinn og það stillt af eins og lýst er hér að ofan,” segir Hafþór.

Filterinn hreinsaður reglulega Margir hafa það fyrir reglu að hreinsa filterinn á milli vatnsskipta. Gott er að eiga annan filter til skiptana meðan sá sem var í notkun er hreinsaður.

Hafþór leggur áherslu á að það sé ekki nóg að skola hann bara, heldur þarf að láta hann liggja í hreinsiefni sem leysir upp fituagnir og ýmislegt annað sem leynist í honum. Filter er skolaður vel undir rennandi vatni, ekki er ráðlagt að nota háþrýsting. Hann er svo lagður í lög með hreinsilegi og látinn liggja í honum í minnst 12 tíma. Síðan er hann skolaður aftur og gott þykir að láta hann liggja um stund í hreinu vatni og er hann þá tilbúin til notkunar.

Þessi hreinsiefni og efni sem notuð eru til að stilla af vatnið fást hjá Tengi.

Lokið þarf einnig að þrífa Lagnahreinsun og yfirklórun Mælt er með því að lagnahreinsa pottinn við hverja tæmingu til að hreinsa lagnirnar af örverum sem kunna að leynast þar og til að hindra gróðurmyndun. „Við erum með svokallaðan Biofilm Cleaner frá Spa Care sem látinn er út í vatnið áður en potturinn er tæmdur. Dælur eru settar í gang í 30-45 mínútur til þess að efnið nái vel inn í allar lagnir og síðan er pottur tæmdur og fylltur á ný. Þegar hann er orðinn fullur aftur eru dælur gangsettar í 2-3 mínútur til að skola allar efnaleifar úr honum og svo er hann tæmdur á ný,” segir Hafþór og að lokum sé pottur fylltur með vatni og það stillt af.

Ef vart verður við hvítar flögur í vatninu er það líklega vegna þess gróður sé farinn að myndast í lögnunum og þá segir Hafþór að eina leiðin til að

Nauðsynlegt er einnig að þrífa lokið sem getur dregið í sig raka og þar geta þrifist sveppir. Gert er ráð fyrir að lokin endist í 5-7 ár. Nýtt lok hleypur á tugum þúsunda en einnig er hægt að skipta um innviði þess. Fyrirtækið Promens Tempra býður upp á þá þjónustu að láta nýja fyllingu í lokin á sanngjörnu verð. Skelina þarf líka að þrífa vel og gott er að bóna hana, það eykur á endingu hennar. þegar skilið er við nuddpotta skal gæta þess að opið sé fyrir alla nuddstúta, ozon sé í lagi og að potturinn sé stilltur á minnst tveggja tíma hreinsun. Þó að ýmsu þurfi að huga þá er hvorki flókið né erfitt að halda pottinum hreinum og vatninu í góðu standi. Ef farið er eftir leiðbeiningunum ætti alltaf að vera í lagi með pottinn.

Vindrafstöðvar og sólarrafhlöður

TRAUSTAR VÖRUR...

...sem þola álagið!

KÁRI er 100 watta vindrafstöð, 12 eða 24 volta. KÁRI er íslensk framleiðsla gerður til að þola íslenska veðráttu.

- Það borgar sig að nota það besta

Einn tveir og þrír 31.301

ÍSLENSKA SIA.IS SFG 42040 04.2008

vatnsins, heldur því stöðugu. Það á að mælast 80-120 ppm. (parts per million) og notuð eru efni sem ýmist hækka það eða lækka. Efnið er leyst upp í vatni áður en það er sett útí pottinn og dælurnar látna ganga í fimm mínútur og þá er potturinn mældur aftur og ferlið endurtekið þar til rétt magn er fengið.”

Vatnið okkar telst vera mjúkt og þar af leiðandi snautt af kalki. „Lítið kalk getur leitt til tæringar á búnaði pottsins og blettamyndunar á yfirborði hans. Rétt magn af kalki í vatninu á að vera 100-200 mg/l. Við erum með efni sem heitir Calcium up sem leyst er upp áður en það er sett út í vatnið og sett er um 2 dl af kalkefninu í hverja 1000 l vatns,” segir Hafþór og við aðgerðina hækkar kalkmagnið í 135 mg/l.

www.falkinn.is

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

33

Hláturinn lengir lífið Tex ti Auður I O t tes en. M y ndir Pá l l J ök u l l Pét u r s s on

N

áttúran er nær ósnert umhverfis gamlan og vinalegan bústað þar sem Ásta Valdimarsdóttir hláturjógakennara hefur dekkað borð og er búin að renna á könnuna er blaðamaður Sumarhússins og garðsins gengur spölinn frá bílastæðinu að bústaðnum. Ilmur er af grasi, mosa og birkikjarri og í vasa á eldhúsborðinu er fallegur vöndur af blágresi og hrafnaklukkum sem vaxa á milli trjánna við bústaðinn. Ásta hefur kennt hláturjóga í nokkur ár og okkur fannst ekki úr vegi að ræða við hana um hamingju, hlátur og gleði þegar íslenska þjóðin þarf að glíma við alvarlegan efnahagsvanda og þrengingar. „Ekki er vanþörf á hlátri fyrir hnípna þjóð í vanda,” segir Ásta um leið og hún leggur áherslu á að fólk ætti að temja sér að hugsa jákvætt. „Sumir segja að maður verði að muna eftir því

neikvæða en það er alveg öruggt mál að það lætur vita af sér þótt maður fari ekki að næra það með hugsunum – þá er nú betra að næra það jákvæða. Það er það sem fleytir okkur í gegnum lífið, að vera bjartsýnn og gera vandamálin að verkefnum en ekki að búa til einhvern vanda. Ef eitthvað gerist og manni líður illa er svo gott að hlæja.

Við höfum ekki bara gleymt að hlæja heldur líka að njóta. Það er hægt að njóta litlu hlutanna og atriðanna í umhverfinu, heyra fuglasönginn í trjánum og horfa á fallegan blómvönd.”

Hver er sinnar gæfu smiður Ásta segir að hláturinn hafi áhrif á hugsunina og maður verði jákvæðari með því að tileinka sér að hlæja frekar en að vera neikvæður. „Hamingjan verður til innra með okkur, við sækjum hana ekki eitthvað annað. Það virkar ekki að fá sífellt meira af hlutum til að öðlast hamingju. Það er sama hvort maður er í sumarbústaðnum eða heima hjá sér, það er hægt að vera óhamingjusamur alls staðar. Í sumarbústaðnum, þar sem maður er í kyrrð og ró, er gott að stunda sína íhugun.

Maður getur staðið og horft á trén og gleymt sér við það og það held ég að sé jafnmikil íhugun og þegar við setjum okkur í stellingar.” Þetta segir Ásta vera lykil að hamingjunni, en það eru fleiri lyklar sem þarf að gæta að, t.d. þakklæti, gjafmildi og gleðinni í því sem maður er að gera. „Maður ræður öllu sem varðar mann sjálfan, það geta reyndar komið utanaðkomandi áföll en þá ræður maður líka hvernig maður fer í gegnum þau,” segir Ásta um leið og hún skenkir meira kaffi í fallega bollana sem hún hefur lagt á borð í bústaðnum. Mér verður starsýnt á falleg blómin sem vinkona Ástu tíndi fyrir utan bústaðinn í tilefni gestakomunnar og hugsa um hversu lítið þarf til að vekja hjá manni gleði.

Sá sem ekki hlær getur ekki sungið! „Mér fannst hláturjóga vera eitthvað fyrir mig, fannst ég alltaf vera svo áhyggjufull - svo alvarleg að aðrir héldu stundum að það væri eitthvað að hjá mér. Líka því að ég hætti að hlæja þegar ég var krakki því hinir krakkarnir hlógu að því hvernig ég hló á innsoginu,” segir Ásta sem segir að fyrsta hláturjóganámskeiðið sem hún fór á hafi verið í Noregi 2001 og það hafi gerbreytt lífi hennar. „Ég hafði reyndar æft mig að hlæja áður, mitt aðaláhugamál er söngur og söngkennarinn minn sagði við mig eitt sinn: „Ef þú getur ekki hlegið þá geturðu ekki sungið”.”

Hláturinn gefur okkur gleðina Ásta var grunnskólakennari í 30 ár og síðar nam hún bókasafnsfræði sem hún vann við þar til hún sneri sér alfarið að hláturjóga. „Ég hef tvisvar farið á námskeið til Madans Kataria en hann einn veitir kennsluréttindi í hláturjóga. Ég sem kennari hef rétt til að þjálfa leiðbeinendur og hef gert það, auk þess að standa fyrir námskeiðum meðal annars í versluninni Maður Lifandi í Borgartúni í Reykjavík. Eftir sumarfrí byrja ég að leiðbeina fólki í einkaviðtölum. Við erum með hláturklúbba hér á landi, t.d. einn í Hafnarfirði, en þar hlæja nokkrar konur saman reglulega.

Svo er opinn klúbbur í félagsmiðstöðinni í Hæðargarði og Rauði krossinn hefur nýlega komið af stað hláturklúbbi í Borgartúni 25,” segir Ásta sem var fyrsti Íslendingurinn til að ávinna sér kennsluréttindin. Síðan hefur annar Íslendingur fengið kennsluréttindi, en það er Sif Ingólfsdóttir. Ásta segir að í hláturjóga finni fólk aftur gleðina sem það kynntist sem börn þegar allir léku sér áhyggjulausir. Þá þurftum við ekkert til þess að geta hlegið nema bara samveruna - að vera saman og horfast í augu þá fer maður að hlæja.

Hlátur er góð líkamsrækt „Það er hægt að sækja gleðina í allt sem maður gerir. Sumir segja að ef við finnum ekki gleðina í

34

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Upphafsmaður hláturjóga er indverskur læknir, dr. Madan Kataria, sem stofnaði hláturklúbb árið 1995. Í byrjun voru það fimm manns sem hittust í skemmtigarði og sögðu brandara og hlógu, en hópurinn stækkaði mjög fljótt. Svo kom að því að brandararnir urðu grófir og meiðandi og þá fór að fækka í hópnum. Dr. Madan Kataria ákvað að prófa aðra aðferð, og ásamt konu sinni, jógakennaranum Madhuri, lagði hann grunninn að hláturjóga eins og það er stundað nú til dags - með leikrænni tjáningu og öndunaræfingum.

Hláturjóga hefur notið mikilla vinsælda um allan heim og nú eru yfir 6.000 hláturklúbbar starfandi í yfir 600 löndum.

því sem við erum þá ættum við að snúa okkur að einhverju öðru. Þetta er orðið svo langsótt núna og þess vegna held ég að hláturjóga sé svo vinsælt.

Fólk sækir í hláturjóga vegna þess að það bara gleymir að hlæja heima hjá sér. Þetta er í rauninni svipað og að fara í ræktina – það er hægt að fara þangað og hlaupa og hlaupa, þar er fullt af fólki en maður gæti alveg eins verið aleinn uppi á Sprengisandi. Við erum ekki í sambandi við þá sem eru að hlaupa við hliðina á okkur,” segir Ásta og bætir við: „Þegar maður er með fólki í hláturjóga verður einhver eining þar sem fólk er að hlæja hvert með öðru en ekki að hvert öðru - það eru allir jafnir og allir njóta þess að vera manneskjur sem hlæja saman. Það er svo margt sem gerist í líkamanum við hláturinn, hann er áreynsla og því líkamsrækt út af fyrir sig.

Hláturinn er líka streitulosandi og styrkjandi fyrir blóðrásina. Líkaminn er þannig innréttaður að honum er alveg sama hvort maður hlær að einhverju eða út af engu. Endorfínið fer af stað hvort sem er.”

- Ég hef ekkert að gera - og heldur áfram að hlæja - ha ha ha...

- Ég ætti kannski að skúra - ha ha ha...

- Eða kannski ætti ég bara að fara út í rigninguna - ha ha ha...

„Maður getur endalaust talað við sjálfan sig og maður ræður hvort það er á jákvæðum eða neikvæðum nótum - fólk ræður hvort það byggir sig upp eða dregur sig niður,” segir Ásta og bætir því við að neikvæðar hugsanir geri það að verkum að líkaminn kipri sig saman, brjóstkassinn fari inn, bakið út, hausinn sígi niður og manni fari að líða illa. „Ásetningur er það eina sem þarf til að fara að hlæja. Það er eins með hláturinn og líðanina fólk segir: „Mér líður vel,” og maður hlær og hlær og þá fer manni að líða vel. Þetta helst í hendur. Líkamsburðurinn kemur af sjálfu sér í hláturjóga, það réttist úr manni og öndunin kemst í lag. Djúpöndun niður í þind og maga kemur einnig af sjálfu sér þegar hlegið er. Þetta er eins með sönginn sem hefur gríðarlega góð áhrif og það ætti aldrei að taka hann frá börnum Ásetningur er það sem þarf þó svo að þau séu ekki tónviss. Söngbók ætti að vera í hverjum bústað og Ásta horfir út um gluggann í bústaðnum, ský hefur dregið fyrir sólu og á hverju heimili því hann nærir.” Ásta leggur áherslu á það í lokin að fólk útlit er fyrir rigningu. Það er freistandi að spyrja hana hvernig hægt sé að eigi að gera allt með gleði og ástríðu, hvort sem það er að vaska upp, þrífa nýta sér hláturjóga heima við og í bústaðnum. „Maður ákveður að hlæja gólfin, fara út að ganga eða í leikhúsið. Það er sama hvað það er, það er og svo byrjar maður bara - ha ha ha ha ha – og segir svo kannski: svo miklu betra að hafa hláturinn og gleðina með í för.

- Nú sit ég hér alein og ha ha ha... www.hlatur.is.

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

35

Unit-hús Eon arkitekta Tex ti og tei k ni nga r : H lédí s Svei nsdótt ir og G u nna r B ergm a nn S tef á ns s on. M y ndir : Pá l l J ök u l l Pét u r s s on

Á

20. öldina upplifðu Íslendingar ótrúlegar breytingar og framfarir í þjóðfélaginu. Á ofanverðri öldinni var ekki óalgengt að fólk byggi í svonefndum moldarkofum.

Séríslenskur arkitektúr byggður af þeim efnum sem jörðin lagði til. Á hálfri öld reif þjóðin sig upp úr naumhyggju í að verða alþjóðasamfélag, sem er á mörgum sviðum framarlega á meðal stórþjóða. Við upphaf 21. aldarinnar, eða síðastliðin 10 ár, fór þjóðin á fleygiferð og of mikill hraði hefur einkennt uppbyggingu síðustu ára sem aldrei fyrr.

Hraðinn í uppbyggingunni hefur víða skilað sér, bæði á jákvæðan og neikvæðan hátt. Heilu frístundahúsahverfin hafa sprottið upp á landsbyggðinni, og er það vægt til orða tekið.

Að margra mati hefur framkvæmdahraði verið of mikill og oft hafa framlegðarsjónarmið ráðið fremur en gæði, fagurfræðileg og umhverfisvæn sjónarmið. Á uppgangstímanum breyttist viðhorfið til frístundahúsa, umtalsverð breyting varð á stærð þeirra og útliti og víða gefa þau nú borgarhúsunum ekkert eftir hvað varðar stærð og þægindi.

Ýmsir möguleikar eru á samsetningu eininga.

Samsetning fer eftir aðstæðum, útsýni og persónulegum kröfum eigenda.

36

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Breytt þjóðfélag Í kjölfar mesta góðæris Íslandssögunnar upplifir þjóðin enn og aftur kúvendingu. Á einni viku breyttist efnahagskerfi þjóðarinnar á dramatískan hátt og afleiðingar þeirra atburða hafa sannarlega haft áhrif á lífsgæði og lífsviðhorf flestra landsmanna. Íslenska þjóðin hefur nú á nokkrum mánuðum þurft að laga sig að algjörlega breyttu þjóðfélagi. Uppbyggingin á Íslandi við upphaf 21. aldarinnar, sem áður einkenndist af flottheitum og ríkidæmi, er nú kennd við árið 2007.

Nauðsynlegt að slaka á kröfum um byggingartíma Eitt hefur þó ekki breyst - enn er landið okkar hlaðið fegurð sem allir Íslendingar geta notið hvernig sem viðrar í efnahagsheiminum. Margir eiga lóðir úti á landi og vilja gjarnan geta nýtt þær sem athvarf í framtíðinni. Enn aðra dreymir um að koma sér upp slíkri aðstöðu. Það er þó erfiðara nú en áður því forsendur hafa breyst, kjör eru önnur og aðgangur að lánsfjármagni í slíkar framkvæmdir er takmarkaður. Hugarfarsbreytingu þarf í skipulagningu og uppbyggingu landsins, meðal annars við byggingu frístundahúsa - ekki bara

hjá almenningi og húsbyggjendum heldur þurfa yfirvöld og byggingarnefndir um land allt að slaka á kröfunum um lengd byggingartíma húsa.

Hin síðari ár hefur krafan um byggingartímann verið sú að framkvæmdaleyfi gildir í ár eftir samþykkt aðaluppdrátta. Breytt ástand gerir kröfu um svigrúm, þörf er á lengri tíma í framkvæmdir. Yfirvöld þurfa ekki lengur að vera á bremsunni heldur er nú nauðsynlegt að umhverfið og umgjörðin virki hvetjandi þannig að þeim einkaaðilum sem hug hafa á því að byggja á lóðum sínum sé gert hægara um vik. Það er komin upp sú staða að við verðum að hætta kapphlaupinu og fara að hugsa eins og foreldrar okkar sem byggðu sín hús í áföngum.

Unit-hús Eon arkitekta Eon arkitektar hafa hannað frístundahúsalínu sem í grunninn er hönnuð með það í huga að hægt sé að byggja í áföngum. Húsin eru hönnuð sem tvær til þrjár sjálfstæðar húseiningar sem eru tengdar með tengibyggingu með léttu yfirbragði.

Hugsunin á bak við hönnunina er sú að hægt sé að byrja á fyrstu húseiningunni – nokkrum herbergjum, baðherbergi, inntökum og geymslu - þar sem eitt rýmið er nýtt sem stofa og eldhús.

Fallegt lítið frístundahús sem hægt er að koma upp nokkuð fljótt og kostnaði haldið í lágmarki.

Seinna er svo gert ráð fyrir að húsið geti stækkað. Í næstu húseiningu er gert ráð fyrir almennum rýmum, svo sem stofu, borðstofu og eldhúsi ásamt búri. Svefnherbergjaálman stækkar um áðurnefnt stofurými. Glerjuð millibygging, anddyri með aðgengi út á verönd tengir einingarnar og gerir húsið heildstætt. Þriðji áfangi getur verið gestahús, viðbótarherbergi og/eða önnur aðstaða, tengt eða aðskilið aðalhúsinu. Við þær aðstæður sem ríkja í þjóðfélaginu verða húsbyggjendur að geta tekið sér tíma, áfangaskipt framkvæmdunum, byggt

Hin síðari ár hefur krafan um byggingartímann verið sú að framkvæmdaleyfi gildir í ár eftir samþykkt aðaluppdrátta. Breytt ástand gerir kröfu um svigrúm, þörf er á lengri tíma í framkvæmdir. einingar sem geta staðið sér og verið heilsteyptar þrátt fyrir að fyrirhugað sé að byggja stærra hús. Þannig sparast vinna í seinni áföngum við rafmagn, lagnir og skólp því aðeins þarf að tengja inn á lagnirnar þegar kemur að því að stækka húsið.

Hagkvæm bygging og breytanleg Eon arkitektar þróuðu fyrst hugmynd sína um Unit-hús sem kreppuhugmyndir árið 2002, en þá var ekkert að gera í sumarhúsabransanum.

Forsendan var hagkvæm hönnun að húsi sem væri breytilegt, áhugavert í hönnun og framkvæmdin skilaði lágmarksfjárhagslegri áhættu fyrir húsbyggjandann. Niðurstaðan varð bygging sem, eins og áður segir, byggðist í sjálfstæðum áföngum þar sem þó væri gert ráð fyrir stækkunarmöguleikum í samræmi við endanlega heildarmynd. Verktaki á Vesturlandi byggði fyrstu húsin sem hönnuð voru með þessum hætti. Markmiðið var að einfalda ýmsa kostnaðarþætti bygginganna og rýnt var í efnisval út frá kostnaði. Valin var fúavarin fura eða lerki sem utanhússklæðning, sem er ódýr valkostur. Til að fá litbrigði í viðinn í klæðningunni var notað bæs sem blandað er út í glæra viðarvörn.

Hús byggð eftir „Unit-húsa”, hönnun Eon arkitekta, hafa verið reist á nokkrum stöðum á landinu. Tvö þeirra falla vel að umhverfinu í Vaðnesi.

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

37

Upphaflega hugsunin á bak við Unit-húsin var í líkingu við hugmyndir húsgagnaframleiðslu Ikea - hagræðing, lágmarkskostnaður og í sinni einföldustu mynd - „settu það saman sjálfur”-hugsunin.

Einingarnar í Unit-húsunum er hægt að byggja í áföngum - hverja einingu fyrir sig og bæta og tengja þær saman í lokin með léttri tengibyggingu þegar hagur vænkast. Á teikningunni sést innra skipulag stofueiningar og herbergjaeiningar.

framkvæmdakostnað, en gera húsin að miklu betri híbýlum. Snúningur hússins skiptir máli, það er alger firra að snúa stofu á móti sól og alltof oft er útsýnið ekki nýtt þegar staðsetning glugga er ákveðin. Í Landsveit var það t.d. áberandi að afstaða húsa var ekki í takt við umhverfisþætti, t.d. vindátt og útsýni til Heklu. Þegar leitað var eftir ástæðunni kom í ljós að fyrsta húsið hafði verið byggt án þess að tillit til þessara þátta væri tekið og eftir það gerðu hinir eins. Ef gluggi snýr í norður þá fellur birtan á útsýnið en í suður bregður birtunni beint í augun. Þegar falleg staðsetning er valin og útsýni verður eins og málverk inni í húsi, fara þættir eins og byggingartími að

húsa svo ekki þurfi að byrja á byrjunarreit þegar nýtt hús er hannað. Mörg hús hafa verið byggð út frá þessum hugmyndum síðan 2002. Fyrstu húsin voru í anda upphaflegu forsendanna, en á eftir komu flóknari útfærslur af stærri húsum.

Einfalt hús getur verið jafnfrábær arkitektúr og flókið hús - í öllum tilfellum er þetta spurning um hugsun, neista og tilfinningu. Þetta sést vel þegar litið er yfir þau frístundahús í sveitum landsins sem góðærið skilur eftir sig. Sum eru misheppnuð, hreinlega ljót, önnur stórkostleg, og útkoman er oft algjörlega óháð því sem til hefur verið eytt.

Uppbygging í nánustu framtíð Aðstæður í þjóðfélaginu eru þannig núna að það eru auðar eignarlóðir um allt land. Draumur um hús á eigin landi - athvarf í náttúrunni -

Teikning af Unit-húsi. Þegar seinni einingin er reist eru innveggir aðlagaðir og hurðir færðar til.

Áhersla á að tengja bygginguna við náttúruna Í hönnun Eon arkitekta er lögð áhersla á tengingu frístundahúsa við náttúruna og gjarnan notuð náttúruleg efni, t.d. steinn á veggi, í kringum eldstæði og á fleiri viðeigandi staði. Steinhleðsla getur verið kostnaðarsöm og fyrir Unit-húsin var fundin ódýrari lausn, en í þeim eru notuð forsteypt steinlíki úr leir þar sem eldstæðin eru.

Steineiningarnar eru til í mörgum útfærslum, þær eru veðurþolnar, einfaldlega hengdar upp, eru ákaflega fallegar og oft ekki síðri en dýrari lausnir.

Firra að stofa þurfi að snúa í suður Staðsetning frístundahúsa, sem oft eru byggð á gífurlega fallegum stöðum víða um land, er ein af mikilvægustu ákvörðunum sem teknar eru í öllu ferlinu. Í grunnhugmyndum um húsin er lögð áhersla á að þau taki fullt tillit til náttúrunnar og helst að gróður nái inn á pallana þannig að hann verði hluti af heildarmynd hússins.

Slíkar ákvarðanir þurfa ekki að hafa áhrif á

38

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

verða afstæðir. Byggingar eru jú byggðar til að standa jafnvel í hundruð ára og því eru mánuðir eða ár til eða frá á byggingartíma, afstæðir.

Góð hönnun er spurning um neista, hugkvæmni og tilfinningu Upphaflega hugsunin á bak við Unit-húsin var í líkingu við hugmyndir húsgagnaframleiðslu Ikea - hagræðing, lágmarkskostnaður og í sinni einföldustu mynd - „settu það saman sjálfur”hugsunin. Í þróunarvinnunni útbjuggu Eon arkitektar bækling með Unit-húsunum, sem sýnir þau í frumeindum sínum og síðan hvernig þau púslast saman. Bæklingurinn er síðan „biblía” sem hægt er að byggja á hönnun að nokkrum gerðum

virðast fyrir mörgum að engu orðin. Menn verða vonlausir og sitja uppi með lóðirnar, en hvað verður um þessi lönd? Verða þau í eigu bankanna? Vonandi varir þetta ástand stutt, en það er mikilvægt að fólk haldi í vonina. Gott land er verðmæti, og eins og sárlega hefur komið fram á síðustu mánuðum þá er það allt annað en að eiga verðbréf í banka. Margir landsmenn eiga sinn eigin sælureit - það eru forréttindi og afar sérstakt að eiga land eða lóð eins og við þekkjum hér á Íslandi.

Nauðsynlegt að betur sé staðið að byggingaframkvæmdum Á síðustu árum skapaðist nokkurs konar gullgrafaraæði á byggingamarkaðnum, of mikill hraði byggingaraðila leiddi til þess að oft var erfitt að fylgjast með hvort byggingar og frágangur væri vandaður og gæðin fullnægjandi. Oft og tíðum var byggingarstjóri á vegum verktaka og honum sett vald sem hönnunarstjóra. Þannig sat sami aðili beggja vegna borðsins þar sem sparnaður í byggingunni á kostnað gæða jók hagnað verktakans. Eftirlit með byggingaraðila

Lega hússins og snúningur álmanna mynda skjól.

var mjög oft ekki til staðar. Það eina sem stóðst var að viðskiptavinurinn og þaðan að verki loknu. Eon arkitektar eru að vinna að hugmyndum sem taka „Unit-húsin” enn lengra inn í framtíðina. Er það í formi þróunarvinnu var látinn borga á réttum degi. með hús sem eiga sér ekki hliðstæðu í íslensku þjóðfélagi og byggist á Ef eitthvað gott á að koma út úr þessu ástandi er það að staðið verði hugmyndafræði um „Mobile-hús“. Fjallað verður áfram um þessa hugsun öðruvísi að framkvæmdum en oft var gert í góðærinu, og að verkferlið í næsta blaði. verði endurskoðað. Ef svo á að vera er óhjákvæmilegt að arkitektar komi aftur inn í verkferlið og taki að sér eftirlitsstörf og gæðastjórnun eins og áður var - það er ekki hlutverk verktakans sem byggir húsið. Arkitektar hugsa til þess að byggingin standi í 100-200 ár, það gera hús Guðjóns Samúelssonar og annarra meistara sem byggðu margar af stórbyggingum Reykjavíkur um miðbik síðustu aldar.

Eftir efnahagsbreytingarnar sl. haust hefði eflaust verið góð lausn fyrir marga að geta flutt hálf- og nýbyggð húsin milli staða. Vísir að slíkri byggð voru vinnubúðirnar að Kárahnjúkum, hús sem voru flutt tilbúin á staðinn

Borð- og standviftur í úrvali!

Glóey Ármúla 19 sími 568 1620 www.gloey.is

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

39

Heilluð af landinu og nútímalegu húsinu Tex ti : Auður I. O t tes en. M y ndir : Pá l l J ök u l l Pét u r s s on

B

ústaður Völu Rósar Ingvarsdóttur og Guðlaugs Sigurðssonar er eitt af „Unit-húsunum“ sem Eon arkitektar hafa hannað og Kjartan Ingi Kjartansson reisti í Vaðnesi 2006. Þau hjónin fylgdust með smíði þess og fluttu í það fyrir ári. Þau kunna afar vel við sig í því, enda fara þau í sveitina eins oft og hægt er og njóta náttúrufegurðarinnar í Grímsnesinu.

Er Vala Rós tók á móti blaðamanni Sumarhússins og garðsins var hún nýbúin að stinga niður græðlingum af trjám sem hún klippti úr eigin garði. Hún bauð okkur til stofu og sagði um

leið og hún skenkti kaffi í bollana að hún nyti þess að fara með strákana sína, 11 og 15 ára, í bústaðinn. „Ég fer í allt annan gír í sveitinni, fer í þvældu og þvegnu stuttbuxurnar, hárið fer í tagl, vinnuvettlingar á hendurnar og svo dúllar maður sér og lætur sér líða vel meðan strákarnir leika sér í læknum eða bregða sér í golf,” segir hún og bætir við að það sé aldrei vandamál að fá unglingana með. „Þeir spyrja mig er fer að líða að helgi hvort við ætlum ekki örugglega í Vaðnes um helgina. Strákarnir sækja mikið í ána, synda þar og veiða, en með fylgir veiðiréttur og aðgangur að Höskuldarlæk sem rennur um landið. Stutt er á golfvöllinn, strákarnir sækja þangað og sá yngri ræktar með mér kartöflur í litlum garði

sem við höfum stungið upp. Dagarnir hér eru yndislegir og þegar maður er með svona gorma þá er alveg nóg að gera.”

Heilluðust af landinu og húsið kom skemmtilega á óvart Hjónin voru búin að vera lengi að leita sér að bústað víða á Suðurlandi og í Skorradal. Í lokin stóð valið á milli bústaðar í Skorradal eða á bökkum Sognsins, en þegar þau hikuðu vildi fasteignasalinn endilega sýna þeim lóð í átta húsa hverfi í Vaðnesi þar sem til stóð að byggja tvö eins hús frá Eon arkitektum á tveimur samliggjandi lóðum. „Við fórum að skoða lóðina í Vaðnesi og lögðumst þar í grasið. Okkur þótti landið svo

Vala Rós takmarkaði gardínur í bústaðnum vegna þess að þau vilja hafa sem mesta tengingu við fallega náttúruna, geta fylgst með breytingum á henni og fuglalífinu sem þeim finnst alveg yndislegt í Vaðnesi.

Gluggar sem ná upp að þaki gefa því léttleika.

40

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

„Ég fer í allt annan gír í sveitinni, fer í þvældu og þvegnu stuttbuxurnar, hárið fer í tagl, vinnuvettlingar á hendurnar og svo dúllar maður sér og lætur sér líða vel meðan strákarnir leika sér í læknum eða bregða sér í golf,” yndislegt að við slógum til, enda hefur komið á daginn að það er rosalega gott að vera hérna.

Húsið sem stóð þá til að byggja hér frá Eon arkitektum var okkur að skapi,” segir Vala Rós og bætir við að þótt húsið hefði verið öðruvísi þá hefði það ekki skipt öllu máli því þau voru svo heilluð af staðnum.

Húsið er nýtískulegt, gluggarnir stórir og hátt til lofts. „Húsið okkar er í nútímalegri útfærslu sem auðvelt er að gera notalega. Mér líkar vel að húsið er tvískipt, strákarnir geta verið í ró og næði í svefnálmunni þótt við séum með gesti sem við spjöllum við fram á nótt. Þeir geta svo farið fram í stofu og eldhús á morgnana án þess vekja þá sem vilja sofa. Húsið er allt á einni hæð sem mér finnst mikill kostur.” Húsið kostaði 27,9 milljónir með öllu, utan ísskáps og þvottavélar.

Hjónin fylgdust með byggingu þess og komu að vali gólfefnis og innréttinga. „Arkitektarnir höfðu mælt með hlynparketi á veggina, en við ákváðum að splæsa meira í eldhústækin á kostnað eldhúsinnréttingarinnar og völdum líka ódýrara parket á veggina. Við fórum Ikea-leiðina í innréttingunni og keyptum birki í stað hlynsins, en þar var töluverður verðmunur. Kringum arininn áttu að vera stórgerðari leirsteinflísar sem voru ekki til þegar til kom og völdum við því fíngerðari flísar til þess að hægja ekki á framkvæmdunum,” segir Vala Rós sem er afar sátt við útkomuna og hversu húsið er bjart og nýtur sín vel í umhverfinu.

Elmar Ingi, sem er 11 ára, hefur mikið fyrir stafni í sveitinni. Hann syndir í Höskuldarlæk og veiðir þar á flugur sem hann hefur hnýtt sjálfur. Flugurnar geymir hann í veiðihattinum sem hann ber hér á höfði.

Viður á valda veggi gera herbergin hlýleg og tengja innirýmið náttúrunni, án þess þó að verða yfirþyrmandi.

Húseiningarnar tengjast með léttri glerbyggingu.

Sumarblóm í potta og ker

Gróandinn

Æskilegt er að setja möl, steina eða vikur í botninn til að tryggja gott frárennsli.

GARÐVERKIN

MEÐ JÓNI

GUÐMUNDSSYNI

Það er gott að setja dálítið af safnhaugamold með í pottinn eða einhvern annan lífrænan áburð.

Texti: Jón Guðmundsson garðyrkjufræðingur. Myndir: Páll Jökull Pétursson

F

jölmörg sumarblóm fara vel í pottum og kerum og sumar tegundir þrífast jafnvel betur við slíkar aðstæður heldur en í beði. Þetta á sérstaklega við um viðkvæmar tegundir því plöntur í potti er hægt að setja á skjólbestu og sólríkustu staðina í garðinum. Ýmsar fjölærar plöntur og runna má líka rækta í pottum með góðum árangri, t.d. geta steinhæðaplöntur og kryddjurtir farið vel í heppilegum potti.

42

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Úrvalið er mikið nú til dags þegar kemur að pottum og kerum og er hægt að fá potta úr viði, málmi, plasti, leir og steinsteypu. Sumir pottar þola betur frost en aðrir og getur verið gott að spyrjast fyrir um þetta í plöntusölum. Pottar eldast mismunandi vel - leir- og steinsteyptir pottar vilja stundum springa á veturna og viðarog plastpottar upplitast með tímanum. Hvernig potta skal velja veltur fyrst og fremst á smekk hvers og eins, sem og á stærð plöntunnar sem á að rækta í honum.

Ávallt skal tryggja gott frárennsli, og ef ekki eru göt á botni pottsins er æskilegt að bora göt á hann. Best er svo að setja smásteina, möl eða vikur í botninn á kerinu til þess að frárennslið sé örugglega í lagi. Ef potturinn er mjög djúpur er ekki nauðsynlegt að setja nýja mold úr búðinni í allan pottinn, það má alveg setja möl eða eldri mold neðst og svo nýja og fríska mold í efstu 10-20 sm. Þeir sem vilja rækta lífrænt geta sett dálítið af moltu eða öðrum lífrænum áburði með. Þó er óþarfi að gefa sumarblómum mjög mikinn áburð þar sem það eykur bara blað- og stöngulvöxt á kostnað blómanna.

Veljið plöntur í pottinn eftir smekk.

Komið plöntunum vel fyrir og þjappið vel að þeim.

Það getur verið mjög breytilegt hvað fólk vill hafa margar tegundir saman í keri, en mér finnst oftast nóg að hafa þrjár. Þá getur farið vel að hafa eina hávaxna og blómsæla, eina blaðfallega og svo eina sem hangir fram af pottinum.

Það þarf líka alltaf að hafa það hugfast að plöntur í pottum og kerum þurfa oftar vökvun heldur en þær sem vaxa í beði. Það getur líka verið gott að gefa dálítinn áburð upp úr miðju sumri. Bæði má vökva öðru hverju með blómaáburði eða

strá Blákorni yfir pottinn. Á haustin getur svo verið gott að koma pottinum fyrir í geymslu eða leggja hann á hliðina á góðum stað. Þá springur hann síður um veturinn eða upplitast og hægt verður að nota hann aftur og aftur.

Sumir vilja vitanlega meiri litadýrð og fer það að sjálfsögðu allt eftir smekk hvers og eins og um að gera að hafa hlutina eftir eigin höfði. Þó þarf að velja vel saman liti og annað útlit eins og ávallt þegar um samplöntun er að ræða. Alltaf skal svo hafa hávaxnar plöntur aftarlega og lágvaxnar og hangandi fremst.

Stundum getur farið vel að hafa plöntur einar í potti eða nokkrar af sömu tegund, t.d. hostur, pálma og ýmsar tegundir blóma og runna. Ef kerið er mjög stórt er heppilegt að koma því fyrst fyrir á sínum stað og fylla það svo af mold og plöntum. Ef kerið sem rækta á í er lágt, t.d skál, er heppilegast að hafa lágvaxnar plöntur í því. Þegar plöntur eru gróðursettar er alltaf nauðsynlegt að þjappa moldinni vel að rótunum og vökva vel á eftir og næstu daga.

Frævun með pensli.

Ef lítið er um hunangsflugur á vorin þegar ávaxtatrén blómgast er heppilegt að bregða sér í flugulíki og pensla frjókornum á milli blómanna. Ef að frævun er léleg getur frjóvgun orðið rýr og uppskeran eftir því. Oft er nóg að láta hunangsflugurnar um verkið en stundum er líka gott að hjálpa til. Flest ávaxtatré þurfa að fá frjó af öðru tré til að frjóvgast og mynda aldin og þetta verður ætíð að hafa í huga. Líka má finna ávaxtatré sem eru sjálffrjóvgandi en það er frekar sjaldgæft. Best er að fræva á milli blómanna með mjúkum pensli.

Sætkirsiber, Prunus avium.

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

43

GRÓANDINN

Á

vorin og fyrripart sumars eru ekki margar tegundir matjurta farnar að gefa uppskeru en þær eru þó til. Bæði eru til villtar plöntur sem hægt er að nýta snemma á vorin, eins og blöð túnfífla, blóðkolls, skarfakáls og njóla.

Nokkrar tegundir ræktaðra matjurta er einnig hægt að byrja að uppskera í júní og ber þar helst að nefna hjálmlauk, spergil og rabarbara. Þessar þrjár tegundir eru með betri og áhugaverðari matjurtum og eru hjálmlaukurinn og rabarbarinn báðar mjög harðgerðar og duglegar tegundir.

Spergillinn er að vísu nokkuð vangæfari, en lifir þó góðu lífi í garðinum hjá mér við frekar óblíð skilyrði. Hann er að vísu enn ekki mjög uppskerumikill en uppskeran er alltaf lítil fyrstu árin eftir útplöntun en eykst svo eftir að plantan

44

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Uppskeran í sumarbyrjun

eldist og stækkar. Spergillinn er fjölær eins og rabarbarinn og hjálmlaukurinn, og er einungis uppskorinn fyrst á vorin þegar hann er að koma upp. Sprotarnir eru þá skornir rétt undir yfirborði jarðvegsins þegar þeir hafa náð um 12-15 sm hæð.

Hjálmlaukurinn er alveg einstök planta og er blendingur á milli matlauks og pípulauks.

Hann myndar litla topplauka síðsumars í stað blóma sem hægt er að nýta, og einnig má nota móðurlaukinn og grösin á plöntunni. Alla plöntuna má nýta í ýmsa matargerð, t.d. bökur, súpur og salöt. Hún fjölgar sér nokkuð mikið með smálaukum og er hægt að koma sér upp nokkuð góðum stofni á fáum árum. Hjálmlaukurinn gefur uppskeru mjög snemma á vorin og er því sérlega heppilegur í matjurtagarðinn.

Spergill er skorinn rétt undir yfirborði jarðvegs.

Vinstri síða: Girnilegur hjálmlaukur uppskorinn um miðjan maí.

Efst t.v.: Bleiktur rabbarbari er girnilegt og gott vorgrænmeti.

Efst t.h.: Villilauk má uppskera snemma vors.

Neðst t.v.: Ræktað afbrigði af túnsúru er með stærri blöð en þessi vilta.

Fleiri tegundir er líka hægt að nýta snemma eins og villilauk, pípulauk og túnsúru. Túnsúran er stundum ræktuð í matjurtagörðum erlendis og má nýta hana í salöt og súpur snemma vors. Rabarbarann þarf ekki að kynna fyrir neinum, en hann er bestur fyrst á vorin og fyrri part sumars og er trúlega duglegasta og uppskerumesta matjurtin sem hægt er að rækta hér á landi.

Hefur þú áhuga á skógrækt?

Nú býðst áhugafólki um skógrækt að gerast áskrifendur að Ársriti Skógræktar ríkisins. Ritið er sérstaklega veglegt í ár vegna 100 ára afmælis Skógræktar ríkisins og telur um 100 blaðsíður. Efnistök eru fjölbreytt og er m.a. fjallað um skógrækt á Grænlandi, skaðvalda í skógum, kolefnisbindingu, birkivín, skógarnytjar í skólastarfi og stormfall.

Ritið kemur úr í upphafi sumars og kostar áskriftin 2.000 kr. á ári. Til að gerast áskrifandi, hringdu í síma 471 2100 eða sendu tölvupóst á skogur@skogur.is með beiðni um áskrift ásamt nafni, kennitölu og heimilisfangi.

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

45

Gróandinn

Tegundin er í eðli sínu einær og hefur uppréttan, kröftugan vöxt og hærða og stóra fræbelgi. Baunirnar eru stórar og flatar, 2-2,5 sm á stærð, og eru ýmist grænar, hvítar eða rauðar á litinn. Þær eru bragðbestar þegar þær eru ungar, en fullþroska baunir getur þurft að flysja fyrir neyslu.

Bóndabaunir (Vicia faba) Tex ti og my ndi r : J ón Guðm undsson

E

ngin tegund bauna er næstum því eins harðgerð og dugleg og bóndabaunir, sem stundum eru líka kallaðar hestabaunir. Víða erlendis er þeim oft sáð að hausti og þau látin yfirvetrast úti - þá kemur uppskeran snemma sumarið eftir. Hér á landi er hins vegar sáð til hennar á vorin. Plönturnar þola mikinn kulda, jafnvel -10°C, án þess að skaðast.

Ein af elstu matjurtum heims

Tegundin vex hvergi villt en náskyldur ættingi hennar er tegundin Vicia narbonensis sem vex villt víða í Suður-Evrópu, Norður-Afríku og Suðvestur-Asíu. Hún er meðal elstu matjurta sem ræktaðar eru og er hún talin upprunnin við austanvert Miðjarðarhaf á nýsteinöld (4000-1800 f.Kr.). Hún hefur líka verið ræktuð í Norður-Evrópu um langan aldur og hafa fundist minjar um hana í mjög gömlum setlögum, t.d í Bretlandi.

(Phaseolus vulgaris), koma frá Ameríku miklu síðar eða á 16. öld. Það eru til nokkur mismunandi afbrigði af tegundinni og er hún ræktuð bæði sem skepnufóður og til manneldis. Af þeim síðarnefndu eru til yrki með langa belgi og svo aftur stutta. Þeir löngu geta innihaldið allt að tíu baunir en þeir stuttu fjórar til fimm. Af báðum þessum afbrigðum er til fjöldinn allur af yrkjum.

Hægt að sá beint út

Plantan er frá 30 sm upp í 150 sm á hæð og blómin eru oftast hvít og svört, en stundum alveg hvít eða rauð. Plantan er mjög falleg í blóma og hefur allmikið skrautgildi fyrir matjurtagarðinn. Plönturnar þurfa einhvern stuðning, af bambuspriki eða einhverju áþekku.

Fjöldi yrkja, bæði fyrir skepnur og menn Ræktun og neysla bóndabauna er því ævaforn og aðrar tegundir, eins og garðabaunir sem einnig eru stundum kallaðar strengjabaunir

Bóndabaunir þrífast vel í köldu loftslagi og er hægt að sá þeim beint út í beð eða í litla potta, 8-10 sm, og rækta inni í glugga í nokkrar vikur. Það má sá nokkuð djúpt eða 4-8 sm. Þegar plönturnar hafa náð 5-10 sm hæð er hægt að fara að herða þær fyrir útplöntun. Gott er að sá fyrripartinn í maí og planta út seinnipart mánaðarins, en plönturnar eru mjög kröftugar og vaxa nokkuð hratt. Ef hugmyndin er að sá beint út er það gert í byrjun maí, en jarðvegurinn þarf helst að hafa náð um 5°C hita.

Góð umönnun gefur betri uppskeru Bil á milli plantna er haft um 25 sm við útplöntun og þarf að vökva nokkuð vel fyrstu dagana, en tegundin þrífst best í frjósömum og rakaheldnum jarðvegi. Best er að staðsetja plönturnar á sólríkum og skjólgóðum stað og nauðsynlegt er að veita þeim einhvern stuðning þegar þær fara að hækka. Ávallt skal passa upp á að uppræta allt illgresi yfir vaxtartímann og þegar blómgun er afstaðin er best að toppstýfa plönturnar til þess að þær setji alla orkuna í að þroska baunirnar. Fræbelgina má nýta heila til matar á meðan þeir eru ungir og einnig má borða sprotaenda ef þeir eru soðnir.

Bestar ferskar beint úr garðinum Baunirnar þroskast á 14-16 vikum frá sáningu og eru uppskornar ungar og áður en þær ná fullum þroska. Gott er að uppskera þegar maður finnur fyrir baununum með því að kreista belgina. Ef baunirnar verða of þroskaðar geta þær orðið seigar og harðar. Baunirnar geymast í viku í kæliskáp og ef vel uppskerst er hægt að þurrka þær til vetrarins. Einnig má snöggsjóða þær og frysta, en bestar eru þær þó ferskar beint úr garðinum.

Gott er að staðsetja plönturnar við grindverk eða veita þeim einhvern annan stuðning á vaxtartímanum.

46

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Fjölmörg yrki eru til og hef ég fengið góða uppskeru af ´Masterpeice Green Longpot´, ´Green Windsor´, ´ Mades´ og ´Red Epicure´.

ÍSLENSKA SIA.IS SGB 46296 06/09

„Íslensk blóm eru harðgerð, kröftug og fersk.“ Björn Sigurbjörnsson, garðyrkjumaður

Í áratugi hafa íslenskir garðyrkjubændur unnið að því að byggja upp og rækta úrval af garðplöntum fyrir íslenska veðráttu. Nú hafa þeir opnað vefinn gardplontur.is Þar má finna margvíslegan fróðleik.

Skoðaðu gardplontur.is og nýttu þér dýrmæta þekkingu og reynslu íslenskra garðyrkjubænda.

GRÓANDINN

É

g hef enn sem komið er ekki hitt neinn sem ekki þykir nýuppskorin og safarík jarðarber góð. Þau eru líka mjög auðveld í ræktun og allir eiga að geta náð góðum árangri við ræktun þeirra. Jarðarber hafa marga góða kosti – þau gefa fljótt uppskeru en plantan getur gefið fyrstu berin árið eftir útplöntun og jafnvel sama ár. Hún tekur lítið pláss og gefur vel af sér, eða allt að 400-500 g á plöntu ef sæmilega tekst til. Plöntunum er auðvelt að fjölga með ofanjarðarrenglum og þannig má margfalda stofninn á skömmum tíma ef þurfa þykir. Jarðarberjaplantan eldist hins vegar frekar illa og er gott að endurnýja hana á 4-5 ára fresti.

Jarðarber eru gómsæt og góð Te x t i, my ndir : J ón G u ð m u nds s on

Jarðarberið (Fragaria ssp.) er af rósaætt (Rosaceae) eins og epli, perur, rósir og margar aðrar tegundir trjáa, runna og blómplantna. Plantan er um 20–40 sm í þvermál og blómgast hvítum blómum. Hún sendir út ofanjarðarrenglur sem plantan fjölgar sér með. Ein tegund jarðarberja vex villt hér á landi (Fragaria versa). Hún er stundum ræktuð í görðum en gefur frekar smá en bragðgóð ber. Plantan fer vel framarlega í beði og er falleg og dugleg þekjuplanta sem mætti alveg fá meiri athygli og vera meira ræktuð.

Aldagömul jurt Ræktun jarðarberja er nokkur þúsund ára gömul og voru Rómverjar til að mynda duglegir í ræktun þeirra. Á miðöldum var farið að rækta jarðarber (Fragaria versa) í frönskum görðum og á 15. öld voru þau orðin algeng í Englandi. Þau hafa líklega fyrst borist hingað á 19. öld, en ekki orðið algeng fyrr en seinnipart 20. aldar þar sem ræktunin gekk hálfbrösuglega framan af. Þau jarðarber sem aðallega eru ræktuð í görðum núna eru blendingar af amerísku tegundunum Fragaria chiloensis og Fragaria virginiana. Þau eru oft kölluð garðajarðarber (Fragaria x ananassa).

Ræktuð bæði inni og úti Plönturnar er hægt að rækta í gróðurhúsum, sólreitum, undir akrýldúk eða bara undir berum himni. Jarðarber er líka hægt að rækta í pottum og kerum úti á svölum eða á veröndinni. Slíkar plöntur þarf að vísu að vökva meira og passa betur upp á næringu heldur en hjá plöntum í beði. Það getur verið gott að rækta hluta plantnanna undir plasti eða gleri til þess að fá hluta uppskerunnar fyrr en ella. Líka má setja akrýldúk yfir plöntur til þess að flýta fyrir uppskeru. Slíkt gerir það að verkum að við höfum fersk jarðarber yfir lengra

48

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

tímabil. Sé ætlunin að rækta berin í gróðurhúsi eða sólreit er nauðsynlegt að lofta vel því annars er hætt við að grámygla verði til vandræða. Hún þrífst best við hátt rakastig og getur verið til vansa í jarðarberjarækt.

Þrifalegt að rækta á dúkuðu beði Mjög hentugt getur verið að planta í gegnum svart plast eða svartan jarðvegsdúk. Kosturinn er m.a. sá að berin snerta þá ekki jarðveginn því þá er hætta á að þau mygli eða að sniglar nái í þau. Líka má hengja berjaklasana upp eða setja hálm eða sérstakar mottur undir berin. Fleiri kostir fylgja því að planta í gegnum dúk, t.d. verður jarðvegurinn hlýrri, illgresi nær sér síður á strik og raki helst betur í beðinu. Stundum er útbúin slá úr bambus eða öðru priki og sett yfir

Auðvelt að fjölga jarðarberjum

Uppskera í þurru veðri

Hæfilegt bil á milli plantna er frá 25-30 sm, en fer þó allt eftir því hve stórvaxin yrkin eru sem rækta skal. Passlegt er að hafa 60 sm á milli raða.

Ef planta á að fara í gegnum dúk eru gerðir 10 sm krossar með beittum hníf og plantað í gegnum dúkinn. Nauðsynlegt er að vökva vel á eftir og næstu vikurnar. Almenn umhirða er ekki mikil en á uppskerutímanum, þegar berin fara að þroskast, þarf að vökva eftir þörfum. Ávallt á að uppræta allt illgresi og fjarlægja sjúka plöntuhluta, t.d. ef grámygla sést. Ofanjarðarrenglur skal ávallt klippa burt þegar þær sjást, nema þegar hugmyndin er að búa til nýjar plöntur. Þegar aldinin verða þroskuð getur verið nauðsynlegt að verja plönturnar gegn hungruðum þröstum með því að setja net eða akrýldúk yfir þær.

Eftir 4-5 ár fer að verða nauðsynlegt að yngja upp plönturnar og þá er um að gera að láta nokkrar ofanjarðarrenglur ræta sig og fá nýjar og frískar plöntur til ræktunar. Á haustin eða snemma vors er gott að klippa burt allt gamalt og visið lauf en skilja ung blöð eftir. Alltaf skal reyna að halda beðunum hreinum og snyrtilegum því þá minnkar hættan á að sjúkdómar og meindýr geri vart við sig. Heppilegast er að uppskera berin í þurru veðri og best er að taka berin fullþroskuð og neyta þeirra sem fyrst. Ber sem eru græn að hluta geta geymst í kæliskáp í nokkra daga. Berin má líka frysta til síðari nota.

Það getur verið sniðugt að hafa bæði snemmþroska yrki og svo önnur sem þroskast dálítið seinna, með því lengjum við uppskerutímabilið.

Allnokkur yrki eru fáanleg í gróðrarstöðum og af snemmþroska yrkjum hafa ´Glima´og Zephyr´ reynst vel. Af þeim sem þroskast dálítið seinna eru fáanlegar ´Korona´og ´Senga-Sengana´ og hafa þær líka reynst vel. plönturnar og berjaklasarnir hengdir upp til að halda þeim á lofti og frá sniglum.

Jarðarber þurfa frekar súran jarðveg

Sækið sumarið til okkar Garðagróður af öllum gerðum

F A B R I K A N 2004

Þegar jarðarberjum er valinn vaxtarstaður er best að hann sé sólríkur og skjólgóður. Bestur er næringarríkur moldarjarðvegur og gott er að bæta í hann búfjáráburði fyrir gróðursetningu.

Ekki skal setja kalk eða skeljasand í jarðveginn þar sem plönturnar kjósa frekar súran jarðveg.

Passa þarf upp á að planta ekki of djúpt, efsti hluti rótarhálsins á að standa upp úr jarðvegnum.

Gott er að gróðursetja á vorin eða haustin, en líka má gróðursetja um sumarið. Ekki er gott að gróðursetja þar sem jarðarber hafa vaxið árið áður heldur er best að velja annan stað og rækta berin bara í nokkur ár á hverjum stað. Langtímaræktun á sama stað veldur jarðvegsþreytu og ýtir undir sjúkdóma.

Stjörnugróf 18 * Sími 581 4550 * Fax 581 2228 www. mork.is mork@mork.is

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

49

Plöntur í kerum Tex ti : Auður I . O ttesen. M y ndi r : Pá l l J ök ul l Pét u r s s on

Á

sdís Ragnarsóttir, deildarstjóri í Blómavali, á fallegan og fjölskrúðugan garð í Kópavogi. Í bland við náttúrulegan gróður fegrar hún garðinn sinn með trjám, blómstrandi runnum og sumarblómum í pottum - litlum og stórum. Hún segir lítið mál að rækta í pottum ef plönturnar fá næringu, tilhlýðilega vökvun og ekki er of þröngt um þær í pottunum.

1. Á pallinum hjá Ásdísi eru bæði sígrænar og lauffellandi plöntur í pottum. Hún stækkar pottana eftir því sem plöturnar eldast, skiptir um pott á 2ja-3ja ára fresti og þess á milli setur hún nýja mold ofan á þá sem fyrir er.

3. Járnurt (Verbena x hybrida) sómir sér ein í fallegum leirpotti.

1. Í fremsta pottinum er koparreynir (Sorbus frutescens), við hlið hans himalajaeinir (Juniperus squamata ‘Blue Carpet‘), þá musterisblóm (Astilbe x arendsii) - fjölær blómjurt sem blómstrar fallegum skúfum.

Bergfura (Pinus uncinata) gnæfir svo yfir framan við gömlu eldavélina en fagursýpris (Chamaecyparis lawsoniana) og dvergfura (Pinus mugo var. Pumili) stendur státin við hlið hennar.

2. Sólboði (Osteospermum x hybridum) er með blóm sem lokast í dimmviðri og flæðandi snædrífa (Sutera diffusa) fara vel saman í potti.

4. Margaritur (Margarita) eru harðgerð sumarblóm sem bæði fara vel í pottum og beði. Þær standa síblómstrandi langt fram á haust.

Engu færri blóm eru á tóbakshorninu (Petunia surfinia) sem blómstrar allt sumarið í körfu í trénu hjá Ásdísi.

5. Ekkert er því til fyrirstöðu að vera með nytjaplöntur í pottum og graslaukurinn hennar Ásdísar sómir sér vel í potti.

2.

3.

4.

5.

50

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

51

Léttum okkur garðverkin og förum vel með skrokkinn Tex ti : Herdí s Gu ð m u nds dót t ir. M y ndir : Pá l l J ök u l l Pét u r s s on

G

arðvinna er ekki alltaf auðveld, þvert á móti getur hún verið heilmikið púl og tekið á. Arfi hér og njóli þar, fíflar alls staðar – og maður skellir sér á hnén og setur afturendann út í loftið! Svo er bograð, kropið, krafsað og puðað sláttuvélinni baslað í gegnum grasið, steinum velt við og þökum lyft. Allt í einu er manni voða heitt í hamsi, svitinn sprettur fram og maður orðinn skítugur upp fyrir haus.

Teygja vel á skrokknum eftir garðvinnuna

Verkir sem gera oft vart við sig eftir garðvinnu geta verið vegna þess að fólk beitir sér ekki rétt við vinnuna. Ýmis verkfæri geta létt manni verkin í garðinum og við fínverkin er handhægt að nota litlar skóflur, klórur og hrífur. Að verki loknu er nauðsynlegt að teygja á hálsvöðvum, fót- og handleggjum. Svo þarf að hafa í huga að beita bakinu rétt og reyna ekki að lyfta of þungum hlutum einn. Það getur verið gott að fara í heitt bað eða sund á eftir, og ekki saki að verða sér úti um herðanudd. Hannes Pétur Jónsson nemi í sjúkraþjálfun sýnir nokkrar góðar teygjuæfingar sem gott er að gera að lokinni garðvinnunni.

52

Teygja/Liðkun með priki: Þetta er einstaklega góð upphitun og liðkun fyrir hrygginn. Hægt er að nota hrífu eða langa skóflu við þessa æfingu.

Teygja á framanlærisvöðva: Togið hæl að rassi og beinið hnénu ávallt niður að jörðinni.

Teygja fyrir aftanlærisvöðva: Setjið annan fótinn upp á hól eða stól og reynið að ná í tærnar, án þess að beygja bakið. Hreyfingin gerist í gegnum mjaðmaliðinn.

Hálsteygjur: Hallið höfði til hliðar, togið létt á höfuð og ýtið gagnstæðri (hægri á myndinni) öxl niður á við. Passið að toga ekki of fast í höfuð/háls.

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Hanskar nauðsynlegir til að hlífa höndunum En hvað tekur maður til bragðs ef maður vill lappa upp á sig, er t.d. að fara í afmæli, út að borða eða í brúðkaup eftir átök í garðinum? Hendurnar skítugar, siggið komið og mold undir nöglunum.

Katrín Þóra Barkardóttir á Snyrtistofunni Guinot – M C veit ráð við þessum vanda: „Fátt Kornsápa til að hreinsa hendurnar, góður kemur í veg fyrir að handáburður og bónþjöl og nærandi menn fái einhverja naglalakk gerir hendurnar mjúkar og mold eða drullu undir tandurhreinar eftir garðvinnuna. neglurnar þegar unnið er í garðinum og númer eitt tvö og þrjú er að nota hanska við garðverkin til að hlífa höndunum. Það er alveg nauðsynlegt að eiga fleiri en eitt par af hönskum til skiptanna þegar annað þeirra verður blautt og moldugt. Við núning kemur sigg í lófann og ráð við því og að ná mold úr sprungum í húðinni er að skrúbba hendurnar með kornasápu sem nær öllum óhreinindum og dauðum húðfrumum af húðinni þannig að hendurnar verða mýkri.

Best er að nota naglabursta til að ná undan nöglunum. Eftir þetta ber maður á sig næringarríkan handáburð og pússar svo létt yfir neglurnar með bónþjöl sem gefur glansandi áferð,” segir Katrín og bendir á að til sé naglalakk sem í er næring fyrir neglurnar til að styrkja þær. „Eftir svona meðferð eru hendurnar fínar og ekkert tiltökumál er að leggja af stað í boðið eða veisluna,” segir Katrín að lokum.

Teygja á brjóstvöðvum: Haldið í eða styðjist við tré eða vegg og stígið stórt skref fram á við og finnið þegar teygjan kemur í brjóstvöðvann.

Teygja á kálfavöðvum: Beygið ökkla og setjið upp við vegg eða tré og hallið ykkur að trénu þangað til þið finnið teygju.

Griparmur til þess að ná rusli, t.d innan úr runnum eða beðum svo ekki þurfi að beygja sig.

Greinaklippur sem hægt er að framlengja minnka álagið á líkamann.

Nokkur þægileg verkfæri Hér sýnum við nokkur dæmi um verkfæri sem fara vel með skrokkinn og auðvelda fólki garðvinnuna. Anton Magnússon starfsmaður Garðheima sýndi okkur hvernig þeim er beitt og leiðbeindi um notkun þeirra.

Þessa klóru er hægt að nota bæði með og án framlengingarskafts sem skrúfast í endan á henni.

Þetta tæki er notað til þess að fjarlægja fífla í grasflötum.

Grasklippur með framlengingu, henta vel til þess að klippa meðfram köntum þar sem sláttuvélin nær ekki til.

Gróðursett beint í pokann Hérna er þægileg og einföld lausn fyrir þá sem eru með lítið ræktunarpláss, t.d. litlar svalir. Kaupið poka af Flúðamold og skerið 5-6 göt og plantið kryddjurt í hvert gat og vökva svo hæfilega. Gott er að skera af tveimur hornum pokans til þess að tryggja afrennsli vatns. Kryddjurtagarðurinn er þar með tilbúinn!

Blalands_aetigardur_9x13_mix.indd 1

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

53

6/10/09 3:20:53 PM

Ytra mál grindarinnar er 100 sm á lengd, 45 sm á breidd og 60 sm á hæð.

Grindarefnið er gagnvarið, annars vegar 34x95 mm í kassann og hins vegar 34x45 mm sem notað er í lokið.

Kassinn er klæddur með veggpanel. Annað sem þarf eru fúavörn,festingavinklar, ryðfríar skrúfur, lamir, læsingarjárn og ryðfrír hengilás.

Smekklegur kassi fyrir gaskúta Tex ti og l j ós my ndir : A r inbj ör n S igu rgeir s s on

Þ

egar við Lára, konan mín, áttum kost á nýlegri gaseldavél í sumarbústaðinn okkar tókum við boðinu. Í eldhúsinnréttingunni var takmarkað pláss fyrir gaskút og öryggisins vegna er ráðlegt að hafa hann utandyra. Við veltum fyrir okkur hvernig við ættum að ganga frá gaskútnum fyrir utan bústaðinn og niðurstaðan varð sú að smíða kassa með opnanlegu loki og lás - nógu stóran fyrir tvo gaskúta og að auki væri hægt að nota hann sem sæti.

Sigurgeir sonur okkar á heiðurinn að smíðinni en hann er húsgagnasmíðameistari, vandvirkur og röskur. Ég var honum til hjálpar með mína gömlu járnsmíðareynslu og smiðsdóttirin Aníta Nótt var með okkur og fylgdist áhugasöm með.

Fyrsta verk okkar var að bora fyrir gasleiðslunni með löngum trébor í gegnum útvegginn.

Koparröri var því næst stungið í gegn og það

Grindarefnið fest á vegg og pallgólfið.

54

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

tengt við eldavélina. Við þéttuðum vel með rörinu því það þarf að tryggja að það verði 100% múshelt. Við ákváðum að vera með tvo kúta, annan til vara ef sá fyrri tæmdist. Við vildum líka eiga kost á því að samnýta annan kútinn fyrir gasgrillið. Í byrjun gerðum við grófa efnisáætlun og kassinn var svo hannaður jafnóðum. Við keyptum efnið í grindina en klæðningin var til frá því við klæddum bústaðinn. Smíðin tókst vel, verkið var unnið á tveimur dagshlutum um páskana, á milli þess sem borðaður var góður matur og tekið í spil og hljóðfæri. Lokaverkið var svo að taka út fyrir gasslöngu grillsins. Við ráðgerum að hafa það úti og tengt yfir sumarið, en aftengja það og fara með í geymslu við lok dvalar í bústaðnum í vetrarbyrjun. Ég bar svo fúavörn á kassann í næstu dvöl, fyrst vel af glærri fúavörn yfir allt, bæði að utan og innan, og svo litaða á eftir.

Kútarnir fóru svo í kassann og þeir tengdir.

Einn af kostunum við kassann er sá að hann má líka nota sem stól og hann fellur vel að því sem

Grindin fullsmíðuð með vinklum í hornum og listum til styrkingar í úthornum.

Séð ofan á kassann. Grindin er styrkt með lista sem festur er inn á hana og hún er klædd með veggpanel. Hornið er hulið með lóðréttum veggpanelborðum.

fyrir er. Við Lára vorum ánægð með hvernig til tókst og ég vil benda á að kassa sem þennan mætti einnig smíða sem geymslu fyrir útiáhöld þar sem hana vantar. Við verkið þurfti vélsög, handsög, borvél, sporjárn, hallamál, málband, límband og að sjálfsögðu blýant.

Kassinn fullklæddur með veggpanel, sams konar og húsið er klætt með.

Snotur kassi sem fellur vel að húsinu.

Tekið út fyrir læsingarlykkju og lásafestingarnar komnar á sinn stað.

Klæðningin er lárétt og samskeytum á horninu er lokað með lóðréttum borðum. Sigurbjörn notar Húsasmiðjulímbandið til að stilla af lóðrétta lokun á horn kassans sem er í stíl við fráganginn á bústaðnum. Með sama hætti er farið að þegar gengið er frá klæðningarkantinum á lokinu.

Lamirnar eru staðsettar og tekið út fyrir þeim með sporjárni.

Vinklar til styrktar þar sem grindin er ,,skáskrúfuð” saman.

Lamirnar komnar á sinn stað og festar með tork-skrúfum. Lokið er rammi með tveimur þverspýtum til styrktar. Ramminn er klæddur veggpanel og hliðarnar með panelrenningum.

Hönnun sérsniðin að þínum þörfum

www.landslagsarkitekt.is Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

55

V

eiðimönnunum við Haffjarðará er ekki í kot vísað þegar kemur að matborðinu því Hákon Már Örvarsson matreiðslumeistari sér um matseldina í veiðihúsinu við ána í sumar. Veiðimenn hafa þó víðar notið matar hans í veiðitúrum því hann hefur einnig verið kokkur í veiðihúsum í Miðfirði og við Laxá í Dölum og Aðaldal. Það er ekki úr vegi að bjóða upp á uppskriftir af nýveiddum laxi sem borinn er fram með fersku grænmeti og ávöxtum.

ferskt

og gott Heitreyktur laxabiti með rauðrófum, pecan-hnetum og rifnum einiberjakrydduðum eplum Þennan einfalda og afar bragðgóða rétt er auðvelt að snara fram. Best er að bera laxinn fram svo gott sem nýeldaðan án þess að þurfa að kæla hann. Með réttinum er gott að bera fram volga einfalda rjómaostasósu.

6 stk. 100-150 g laxabitar 400 g rauðrófur 150 g pecan-hnetur

56

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

1 grænt epli 5-6 fínsöxuð einiber 1 lítil dós kotasæla Safi úr 2 lime Örlítið af rifnum berki af lime Sjávarsalt og pipar úr kvörn Ólífuolía Reyksag

(Uppskriftin passar fyrir 6) Laxinn er heitreyktur í sérstöku reykboxi en þeir sem ekki hafa aðgang að slíku geta t.d. reykt

hann á Wok-pönnu með rist fyrir fisk sem passar ofan í pönnuna. Reyking á pönnu virkar þannig að reyksag er sett í botninn á pönnunni. Ristin þarf að vera nokkrum sentímetrum fyrir ofan reyksagið. Laxinum er raðað á ristina, lok sett yfir og pannan sett á miðlungshita þar til fer að rjúka úr saginu. Þá er yfirleitt slökkt á hitanum og fiskurinn látinn eldast rólega í heitum reyknum, en það tekur um það bil 15-20 mín. Varist að taka lokið af meðan á elduninni stendur því ef reykurinn sleppur út þarf líklega að kveikja aftur undir hellunni til að mynda reyk á ný.

Hákon Má þarf vart að kynna fyrir lesendum Sumarhússins og garðsins því hann hefur getið sér gott orð og er margverðlaunaður fyrir frammistöðu sína á sviði matreiðslunnar. Síðastliðin ár var Hákon yfirmatreiðslumaður á veitingastaðnum Gló í Rope Yoga setrinu í Listhúsinu við Engjateig.

Lífrænt og ferskt hráefni einkenndi matreiðslu hans þar, en hann er mjög hrifinn af notkun ferskmetis. Þegar Hákon starfaði sem yfirmatreiðslumaður á Vox Nordica, og á Hótel Holti þar á undan, var íslenskt hráefni í öndvegi og íslenska skyrið hóf hann til vegs og virðingar.

Með fiskinum eru bornar fram rauðrófur, pecan-hnetur og epli. Rauðrófurnar eru soðnar við vægan hita í klukkustund, eða þar til þær eru orðnar meyrar. Kælið þær eftir suðuna, flysjið og geymið síðan í kæli. Blandið saman í skál safanum úr lime-inu ásamt helmingi meira af ólífuolíu og rifnum lime-berki. Skerið því næst rauðrófurnar í 1 sentímetra þykkar sneiðar, hellið lime-dressingu yfir og saltið og piprið. Pecanhneturnar eru bleyttar í sætum legi af hrásykri og sírópi. Bræðið hrásykurinn í örlitlu vatni, bætið sírópi út í og hellið yfir hneturnar. Þær eru síðan lagðar á bökunarpappír, kryddaðar með

örlitlu sjávarsalti og bakaðar í ofni í 10 mínútur við 170°C, eða þar til þær eru stökkar og gylltar.

Epli eru rifin niður með rifjárni og blönduð með einiberjunum og safa úr hálfri lime, ásamt örlitlu salti. Gott er að setja örlítið af fersku söxuðu dilli saman við eplin.

Stillið réttinum huggulega upp. Fallegt er að setja rauðrófusneiðar undir fiskinn og ausa yfir þær dressingunni sem þær lágu í. Laxabitarnir eru lagðir ofan á rauðrófurnar og ofan á þá er sett kotasæla og rifin epli. Réttinn er hvort heldur hægt að bera fram á fati eða á disk.

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

57

Frískandi, litríkt og flott sjávarsalat með lime-sósu (Uppskriftin passar fyrir 6) Hér er góður réttur sem er í senn auðvelt og ekki svo tímafrekt að setja saman.

Einfalt er að undirbúa sig tímanlega og safna að sér því sem þarf til að útbúa hann. Einkenni hans eru fallegir litir og ferskt og frískandi bragð.

Hann hentar einna best sem forréttur eða einn af fleiri réttum á hlaðborði. Það er í raun hægt að nota flestan fisk og kryddjurtir í stað þeirra sem eru í uppskriftinni ef þær fást ekki einhvern daginn.

200 g roðhreinsuð og beinlaus laxaflök 200 g roðhreinsuð og beinlaus lúða/þorskur 200 g hráar og skeljalausar risarækjur 4 vorlaukar 1/8 ananas 2 appelsínur ¼-1/2 rauðlaukur 6 radísur

1 poki klettasalat eða salatblanda ¼ búnt söxuð eða rifin fersk myntulauf ¼ búnt saxað eða rifið ferskt estragon 5-6 msk. ólífuolía Sjávarsalt og pipar úr kvörn Sósa 1 dós sýrður rjómi Safi úr 1 stk. lime Börkur af 1 stk. lime 2 msk. agave-síróp 1 dós kavíar að eigin vali eða laxahrogn Byrjið á að skera fiskinn í 2x2 sm bita og veltið honum ásamt rækjunum upp úr smávegis ólífuolíu, kryddið með salti og pipar og setjið í eldfast form. Hitið ofninn í 180°C og skellið sjávarfanginu inn í nokkrar mínútur, rétt til að elda fiskinn svona næstum því, en alls ekki of mikið. Þetta er í góðu lagi að gera fyrr um daginn og geyma svo í kæliskáp.

Flysjið og kjarnhreinsið ananas og appelsínur og skerið ávextina í viðeigandi bita – ekki of stóra. Setjið í skál, skerið svo rauðlauk, vorlauk og radísur í þunnar og fínlegar sneiðar og blandið saman við ávextina. Bætið kryddjurtum saman við og safa úr hálfri til einni lime og góðri slettu af ólífuolíu, saltið og piprið og setjið í kæliskáp.

Lagið sósuna með því að hræra sýrðum rjóma við lime-safa og börk ásamt agave-sírópi og kryddið með örlitlu af salti og pipar.

Klukkustund fyrir framreiðslu forréttarins er fiskinum blandað varlega saman við ávaxtaog grænmetisblönduna. Smakkið réttinn og athugið hvort það sé rétt salt- og sýrubragð af honum. Leyfið blöndunni að taka sig áður en hún er sett á disk eða fat. Raðið klettasalati eða salatblöndu í kringum réttinn og setjið sósu og kavíar á toppinn. Það er gott að rífa örlítið af ferskum lime-berki og strá nokkrum kornum af sjávarsalti yfir réttinn.

Tex t i: Au ð u r I. O t tes en.

U pps k r if t ir : H á k on M á r Ör v a r s so n .

M y ndir : Pá l l J ök u l l Pét u r s s on

58

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Meiriháttar vín!

Sumarhúsið og garðurinn kynnir 12 úrvals kassavín frá öllum heimshornum – fást í næstu Vínbúð

Devil's Rock Riesling Þýskaland

Wolf Blass Eaglehawk Shiraz Ástralía

Rosemount Shiraz Cabernet Ástralía

Rosemount GTR Ástralía

www.devils-rock.com

www.wolfblass.com

www.rosemountestate.com

www.rosemountestate.com

Lindemans Bin 50 Shiraz Ástralía

Lindemans Bin 45 Cabernet Sauvignon Ástralía

Lindemans Shiraz Cabernet Ástralía

Lindemans Chardonnay Ástralía

www.lindemans.com

www.lindemans.com

www.lindemans.com

www.lindemans.com

Montalto Syrah Sikiley

Montalto Cataratto Chardonnay Sikiley

Gato Negro Cabernet Sauvignon Chile

Gato Blanco Chardonnay Chile

www.baronemontalto.it

www.baronemontalto.it

www.sanpedro.cl

www.sanpedro.cl

Góð í sumarbústaðinn, ferðalagið eða saumaklúbbinn. Kassavín haldast fersk í 5 til 6 vikur frá því að umbúðirnar eru opnaðar.

Hver kassi inniheldur 3 lítra sem er sama magn og í 4 venjulegum léttvínsflöskum. Úr þeim fást 24-26 glös.

BLAÐGRÆNA ER UNDIRSTAÐA LÍFSINS HÉR Á JÖRÐINNI Öll spendýr þurfa á blaðgrænu að halda í fæðu og þau sem ekki eru grasbítar, t.d. rándýr, byrja þess vegna alltaf á að eta innihald meltingarfæranna úr bráð sinni og fá þar hálfmelt gras og gróður.

Að borða grænt grænmeti er eins og að fá sólskin í magann, og því dökkgrænna sem það er, því meiri blaðgræna - en grænmetið verður að vera hrátt.

Eftir alla þessa upptalningu ætti ykkur að vera farið að langa til að auka neysluna á blaðgrænu til heilsubótar. Því mun ég kenna ykkur að gera græna drykki sem eru gómsætir og fullir af blaðgrænu og það er bæði fljótlegt að búa þá til og neyta þeirra.

Svo er um að gera að hella sér í tilraunir og gera nýja græna drykki í sumar.

Góður og kröftugur drykkur, grænmetissafi sem minnir á V-8:

Sól í magann Te x ti: S tei nunn B ergstei nsdótti r. M y ndi r : Pá ll J ök u l l Pét u r s s on

1 1/2 dl vatn 2-3 góðir vel þroskaðir tómatar, skornir í fernt 1 hvítlauksrif Örlítið af cayenne-pipar Örlítið salt, Maldon eða Himalaya Góður hnefi af spínati Allt maukað vel í blandara. Í þennan drykk er einnig gott að láta sellerí, rauðlauk og basil eða annað sem ykkur þykir bragðgott.

uppáhalds morgundrykkurinn minn, grænn drykkur með ávaxtabragði: 1 1/2 dl vatn 1/2 banani, aðeins of þroskaður (mjög mikilvægt) Safi úr 1/2 sítrónu 2-3 sneiðar af engiferrót 1 fersk daðla eða daðla sem lögð hefur verið í bleyti Og síðast en ekki síst; stór hnefi af spínati

B

laðgrænan, (clorophyll), er kölluð svo vegna græna litarins sem hún gefur og breiðist yfir allt nú þegar sumrar. Hana er sem sagt að finna í öllum grænum plöntum og verður til við ljóstillífun plantna, en ljóstillífun - þegar plöntur framleiða súrefni og sykur úr koltvísýringi og vatni - er undirstaða lífsins.

60

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Blaðgræna vinnur á örverum. Hún örvar frumu- og vefjavöxt og er því græðandi þegar húð eða vöðvar verða fyrir hnjaski. Blaðgræna getur gagnast við niðurgangi og útbrotum. Hún er lykteyðandi og er notuð við andremmu, en einnig sem svitalyktareyðir og gegn þembu. Áhrifamáttur blaðgrænu sem munnskols er tvíþætt - bæði eyðir hún bakteríum sem skemma tennur og þeirri lykt sem oft vill fylgja þeim. Því hefur blaðgræna einnig verið notuð í tannkrem.

Allt látið í háan blandara og maukað vel. Ef þið eruð með góðan blandara er hægt að tvöfalda uppskriftina og fá tvö stór glös af grænum morgundrykk sem lítur út eins og nornaseyði en er mjög ljúffengur. Þið getið gert tilraunir með að bæta ýmsum ávöxtum í drykkinn en munið að sleppa ekki banananum eða spínatinu. Bananinn gerir drykkinn mjúkan og samfelldan og spínatið gefur hina undraverðu blaðgrænu sem við borðum aldrei of mikið af. Ef notaðir eru bananar sem ekki eru nógu vel þroskaðir verður drykkurinn stamur á tönnunum. Bestir eru bananarnir þegar litlir brúnir blettir eru komnir á hýðið.

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

61

ÞJÓNUSTUAUGLÝSINGAR Sóthreinsiefni fyrir skorsteina og reykrör

„Því umhverfið skiptir máli„

Merkurlaut 25 ehf Hamrahlíð 31, 105 Reykjavík

Arnar, Kamínur og fylgihlutir Arinvörur Krókhálsi 10 110 Reykjavík 898 1931 www.arinvorur.is Funi ehf Smiðjuvegi 74 200 Kópavogur 515 8700

ráðgjöf, verðmat, kostnaðarmat vegna galla, tjóna ofl.

Páll Tryggvason Bakkatjörn 4, 800 Selfoss S: 866 0337, pallitr@simnet.is

Gott í garðinn

Áburður Áburðarverksmiðjan hf Korngörðum 12 104 Reykjavík 580 3200 www.aburdur.is

Bílaþjónusta Bílaþjónusta Péturs Vallholti 17 800 Selfoss 482 2050 www.mmedia.is/billinn

Blómaverslanir Garðheimar Stekkjarbakka 6 109 Reykjavík 540 3300 www.gardheimar.is

Blöndunartæki Tengi ehf Smiðjuvegur 76 200 Kópavogur 414 1000 www.tengi.is

Byggingavörur www.aburdur.is

Glæsileg garðyrkjubók Fæst í bókabúðum og í áskrift

Áskriftarsími 578 4800

Krókhálsi 10, 110 Reykjavík Sími: 898 1931 www.arinvorur.is

Ástandsskoðun sumarhúsa

Alhliða

Álfaborg ehf Skútuvogi 6 104 Reykjavík 568 6755 www.alfaborg.is

Verslunin Brynja Laugavegi 29 101 Reykjavík 552 4320 www.brynja.is Þ. Þorgrímsson & co Ármúla 29 108 Reykjavík 553 8640 www.thco.is

Bækur og blöð Veiðiútgáfan ehf Sportveiðiblaðið Box 5305 461 1719

Dráttarbeisli Víkurvagnar ehf Dvergshöfða 27 110 Reykjavík 577 1090 www.vikurvgnar.is

Dælur Landvélar ehf Smiðjuvegi 66 200 Kópavogur 580 5800 landvelar@landvelar.is www.landvelar.is

Endurvinnsla Endurvinnslan hf Knarrarvogi 4 104 Reykjavík 588 8522 www.endurvinnslan.is

Fánar Íslenska fánasaumastofan Suðurbraut 9 565 Hofsós 453 7366 / 893 0220 gisting@hofsos.is

Flísar

Garðskraut

Vídd ehf Bæjarlind 4 201 Kópavogur 554 6800 vidd@vidd.is www.vidd.is

Steinasteinn ehf Eyjaslóð 9 101 Reykjavík 551 5720 www.steinasteinn.is

Föndurvörur Verslunin Brynja Laugavegi 29 101 Reykjavík 552 4320 www.brynja.is

Garðaþjónusta Lóðaþjónustan ehf Eirhöfði 12 / 110 Reykjavík Sími: 568-0250 / Fax: 568-0251 Netfang: lod@lod.is www.lod.is

Vörufell Suðurlandsvegi 850 Hella 487 5470 www.vorufell.is vinsy@simnet.is

Garðyrkjustöðvar Garðplöntusalan Borg Þelamörk 54 810 Hveragerði 483 4438 borghveragerdi@simnet.is www.simnet.is/borghveragerdi

Garðhúsgögn Gluggar og garðhús ehf Smiðsbúð 10 210 Garðabæ 554 4300 www.laufskalar.is

Garðlýsing Gosbrunnar ehf Verslun Langholtsvegi 109, 104 Reykjavík 517-4232 / 695-4220 www.gosbrunnar.is

Garðskálar Gluggar og garðhús ehf Smiðsbúð 10 210 Garðabæ 554 4300 www.laufskalar.is

Allt á gólð á einum stað

Grænmeti í áskrift

Garðyrkja ehf - Innflutningur

www.graenihlekkurinn.is askrift@link.is

Steinþór Einarsson skrúðgarðyrkjumeistari

Sími 486 8966 Laugarási 801 Selfoss

62

Sumarhúsið og garðurinn 1.2009

Sími 564 1860 gsm 893 5470 Fax 564 2860

Nátthagi Garðplöntustöð við Hvammsveg í Ölfusi 801 Selfossi Sími: 698-4840, 483-4840 Netfang: natthagi@centrum.is Veffang: www.natthagi.is

Barrtré, lauftré, skrautrunnar, lyngrósir alparósir, berjarunnar, ávaxtatré, sígrænir dvergrunnar, þekjurunnar, klifurplöntur, villirósir, antikkrósir, limgerðisplöntur, skógarplöntur og skjólbeltaplöntur.

ÞJÓNUSTUAUGLÝSINGAR VILTU SKJÓL Á VERÖNDINA? WWW.MARKISUR.COM

567 7773 og 893 6337 kvöld og helgar

Gröfuþjónusta Jarðvegsskipti Drenlagnir Vörubíll

Gisting í sumarbústað er þægilegur ferðamáti.

Garðyrkjustöð Ingibjargar Sigmundsdóttur Heiðmörk 38, 810 Hveragerði 483 4800 www.ingibjorg.is Garðyrkjustöðin Gróandi Grásteini, Mosfellsdal 270 Mosfellsbæ 566 7339, 895 7339 Gróðrarstöðin Gleym-mér-ei Sólbakka 18-22 v/iðnaðarhverfið í Borgarnesi 310 Borgarnes 894 1809 Gróðrarstöðin Glitbrá Stafnesvegi 22 245 Sandgerði 868 1879 Gróðrarstöðin Kjarr Kjarri, Ölfusi 801 Selfoss 482 1718, 846 9776 Gróðrarstöðin Mörk Stjörnugróf 18 108 Reykjavík 581 4550 www.mork.is Gróðrarstöðin Þorgautsstöðum II Hvítársíðu, 320 Reykholt 435 1372 / 895 1372 arni@lbhi.is Ræktunarstöðin Lágafelli Snæfellsnesi 892 5667 lagafell@simnet.is

Hrein Fjárfesting Dalbraut 3, 104 Reykjavík Sími 567 7773 www.markisur.com

Auðveldum vinnuna í garðinum

Sími 615 4550 www.bustadur.is Garðplöntusalan Hvammur 2 845 Flúðir 486 6640, 895 6014, 864 2154 hvammur2@simnet.is

Dalbraut 3, 105 Reykjavík • Nánari upplýsingar í síma 567-7773 og 893-6337 um kvöld og helgar

Gsm 892 8511 Gasvörur Skorri hf Bíldshöfða 12 112 Reykjavík 577 1515 www.skorri.is

Gámar

Steinasteinn ehf Eyjaslóð 9 101 Reykjavík 551 5720 sala@steinasteinn.is www.steinasteinn.is

Gólfhitakerfi

netfang: markisur@simnet.is

Hellur Steinasteinn ehf Eyjaslóð 9 101 Reykjavík 551 5720 sala@steinasteinn.is www.steinasteinn.is

BOS á Íslandi Stórhöfða 35 110 Reykjavík 557 2470 www.bos.is

Hringás ehf Skemmuvegi 10 (blá gata) 200 Kópavogur 567 1345 info@hringas.is www.hringas.is

Steindir Hellusteypa Vagnhöfða 17 587 2222 www.hellusteypa.is

Gler

Gröfuþjónusta

Glertækni ehf Völuteigur 21 270 Mosfellsbær 566 8888

Gröfuleiga Hlöðvers Sími 892 8511

Hringás ehf Skemmuvegi 10 (blá gata) 200 Kópavogur 567 1345 info@hringas.is www.hringas.is

Gluggar og hurðir

Árvirkinn ehf Eyrarvegi 32 800 Selfoss 480 1160 www.arvirkinn.is

Gluggar og garðhús ehf Smiðsbúð 10 210 Garðabæ 554 4300 www.laufskalar.is GK gluggar Völuteigur 21, 270 Mosfellsbæ 566 6787 gkgluggar@gkgluggar.is www.gkgluggar.is

Gosbrunnavörur Gosbrunnar ehf Verslun Langholtsvegi 109, 104 Reykjavík S:517-4232 / 695-4220 www.gosbrunnar.is

Gólfefni, parket Álfaborg Skútuvogi 6 568 6755

Heimilistæki

Johan Rönning hf Sundaborg 15 104 Reykjavík 520 0800 ronning@ronning.is www.ronning.is Th. Daníelsson TIVOLI-útvörp Ármúla 38 108 Reykjavík 893 6515 thdan@simnet.is

Heitir pottar Tengi ehf Smiðjuvegi 11a 200 Kópavogur 564 1088 www.tengi.is

Hitalagnir

Ísrör ehf Hringhellu 12 221 Hafnarfjörður 565 1489 Lagnaþjónustan ehf Gagnheiði 53 800 Selfoss 482 2311 / 696 2311 lagnir@lagnir.is

Hreinlætistæki Álfaborg ehf Skútuvogi 6 104 Reykjavík 568 6755

Húsgögn Gluggar og garðhús ehf Smiðsbúð 10 210 Garðabæ 554 4300 www.laufskalar.is Heimilisprýði Hallarmúla 108 Reykjavík 553 8177 Húsgagnaverslunin Toscana Smiðjuvegi 2 200 Kópavogi 587 6090

Internetþjónusta Hringiðan Tæknigarði, Dunhaga 5 107 Reykjavík 525 2400 www.vortex.is

Kerrur Víkurvagnar ehf Dvergshöfða 27 110 Reykjavík 577 1090 www.vikurvgnar.is

Kjörbúðir,­ verslanir

Tengi ehf Smiðjuvegur 76 200 Kópavogur 414 1000 www.tengi.is

Hreinsivörur Besta Reykjavík - sími 510 0000 Reykjanesbæ - sími 420 0000 Egilsstöðum - sími 470 0000

Höfum til sölu

Verslunin Borg Grímsnesi, 801 Selfoss 486 4408 Sumaropn. 15/6–15/8, 10-22 Vetraropn. 10-18 og 11-18 sun

Kurl Skógrækt ríkisins 480 1821

Gæðamold í garðinn

ýmsar gerðir trjáplantna og runna.

Bakkaplöntur og pottaplöntur.

T.d. birki, ösp, blágreni og margar gerðir af harðgerðum og reyndum víði, t.d. Kólgu og Njólu.

Sendum hvert á land sem er.

Fyrirspurnir á velar@emax.is eða hringið í síma 868-7951

Örhreinsir Framtak blossi Vesturhrauni 1 210 Garðabær 555 5850

íblönduð mold með húsdýraáburði, skeljasandi og vikursandi eða grjóthreinsuð mold. Bjóðum einnig uppá heimkeyrslu. Mold í pokum 20 ltr.

-Tjarnardúkar -Gosbrunnadælur & vörur -Lækjareiningar -Lýsing og garðskraut -Saltsteinar & gjafavörur

Afgreiðslustaður í Gufunesi.

Opið maí til og með júlí virka daga frá kl. 8.00 - 19.00 og laugardaga 9.00 - 16.00.

Sími:

892-1479

Auðkúla, Svínadal, 311 Borgarnes

Langholtsvegi 109 - s:517-4232

Sumarhúsið og garðurinn 1.2009

63

ÞJÓNUSTUAUGLÝSINGAR

Bjálkahús Hús og heimili Krókhálsi 5a, 110 Reykjavík, Sími 511 1818, www.bjalkahus.is www.husogheimili.is

Smágröfuleiga

Lóðaþjónustan ehf Eirhöfði 12 / 110 Reykjavík Sími: 568-0250 / Fax: 568-0251 Netfang: lod@lod.is

www.lod.is Lagnaefni

Markísur

Rafverktakar

Hringás ehf Skemmuvegi 10 (blá gata) 200 Kópavogur 567 1345 info@hringas.is www.hringas.is

Hrein Fjárfesting Dalbraut 3, 104 Reykjavík Sími 567 7773 www.markisur.com markisur@simnet.is

Árvirkinn Austurvegi 9 800 Selfoss 480 1160, neyðarsími 660 1160 arvirkinn@arvirkinn.is www.arvirkinn.is

Ísrör ehf Hringhellu 12 221 Hafnarfjörður 565 1489

Meindýravarnir

Rafsól Skipholti 33 105 Reykjavík 553 5600

Leiktæki í garða

Vélaleiga

Jóhann Helgi og co ehf Póstbox 166 220 Hafnarfirði 565 1048 www.johannhelgi.is

Ljós inni Árvirkinn Austurvegi 9 800 Selfoss 480 1160, neyðarsími 660 1160 arvirkinn@arvirkinn.is www.arvirkinn.is

Sendum og sækjum Upplýsingar veitir Kristján Kristjánsson Sími 486 4546 GSM 695 1446 kkk@emax.is

Ljósin í bænum Suðurveri Stigahlíð 45-47 105 Reykjavík 553 7637

Lóðaþjónusta Lóðaþjónustan ehf Eirhöfði 12 / 110 Reykjavík Sími: 568-0250 / Fax: 568-0251 Netfang: lod@lod.is www.lod.is

Músavarnir í bústaðinn eigum við Útileiktæki, rólur, vegasölt, leikkastalar ofl.

Járnrimlagirðingar, hjólabrettapallar Gúmmíhellur og gúmmímottur Mörk, körfur og útiþrektæki Bekkir, skýli, ljósastaurar, blómaker ofl.

Leikföng, húsgögn og búnaður fyrir leikskóla.

Vanti þig ráð kemur þú til okkar og talar við kallinn.

Bjóðum heildarlausnir á leiksvæðum, uppsetning, viðhald og þjónusta.

Meindýravarnir Suðurlands Gagnheiði 59, 800 Selfoss S: 482-3337 og 893-9121

Leitið tilboða

Meindýravarnir Suðurlands Gagnheiði 59 800 Selfoss S: 482-3337 www.meindyravarnir.is Öryggismiðstöð Vesturlands Skólabraut 2 300 Akranes 431 5100, 864 5510 omv@omv.is www.omv.is

Neysluvatnshitarar Rafhitun ehf Kaplahrauni 7a 220 Hafnarfjörður 565 3265 rafhitun@rafhitun.is

Raftæki Árvirkinn Austurvegi 9 800 Selfoss 480 1160, neyðarsími 660 1160 arvirkinn@arvirkinn.is www.arvirkinn.is Johan Rönning hf Sundaborg 15 104 Reykjavík 520 0800 ronning@ronning.is www.ronning.is

Rafstöðin ehf. rafverktakar Jörundarholti 36 300 Akranesi 431 1201 rafstodin@simnet.is

Rotþrær Örhreinsir, hreinsiefni Framtak blossi Vesturhrauni 1 210 Garðabær 555 5850

Skrúðgarðyrkja Borgarprýði Sefgörðum 1-3 300 Akranesi 431 5055, 893 8200 borgarprydi@islandia.is

Stokkar og steinar Guðjón Kristinsson Árbær, Ölfusi 801 Selfoss 482 1087, 894 2934 stokkarogsteinar@simnet.is

Sólarrafhlöður Skorri Bíldshöfða 12 110 Reykjavík 577 1515 www.skorri.is

Stigar og handrið Stigalagerinn ehf Dalbrekku 26 200 Kópavogi 564 1890 www.stigalagerinn.is stigalagerinn@stigalagerinn.is

Stýribúnaður fyrir hitaveitur Tengi ehf Smiðjuvegi 76 200 Kópavogur 414 1000 www.tengi.is

Sumarhús

Garðmenn ehf 695 1934, 893 5788 gardamenn@gardamenn.is www.gardamenn.is

Biskverk ehf Reykholti, Biskupstungum 801 Selfoss 893 5391

Lóðaþjónustan ehf Eirhöfði 12 / 110 Reykjavík Sími: 568-0250 / Fax: 568-0251 Netfang: lod@lod.is www.lod.is

Borgarhús ehf Minni-Borg, Grímsnesi 801 Selfoss 468 4411 www.borgarhus.is G. Pálsson ehf 462 2272 og 896 0423 ghalldor@simnet.is

TVÖFALDUR vöxtur trjáplantna MEÐ HLÚPLASTI

Opið mán. – fim. 9.00 – 13.00 Fös. 9.00 – 18.00 og Lau. 11.00 – 14.00

http://www.meindyravarnir.is/

Jóhann Helgi & Co ehf . “Stofnað 1990” Sími 565-1048 – 820-8096 jh@johannhelgi.is, www.johannhelgi.is

64

Sumarhúsið og garðurinn 1.2009

Sími: 580 5600 • www.plastprent.is

ÞJÓNUSTUAUGLÝSINGAR Sumarbústaðavörur

Viðarkurl til sölu hjá Skógræktarfélagi Reykjavíkur

Sólarrafhlöður og fylgihlutir.

10-80w

Viðarkurl, 1 m3, kr. 11.500, afhent í stórsekk Kamínueldiviður 0,7m3 grind kr. 22.410.-

Bíldshöfða 12 – 110 Reykjavík Sími 577 1515 – www.skorri.is

Hús og heimili Krókhálsi 5a 110 Reykjavík 511 1818 www.bjalkahus.is www.husogheimili.is Kverkus ehf 581 2220 og 858 0200 www.kverkus.is Pálmi Ingólfsson Hálsum, Skorradal 311 Borgarnes 437 0134 / 896 5948

Sumarhúsalóðir Pálmi Ingólfsson Hálsum, Skorradal 311 Borgarnes 437 0134 / 896 5948

Tjarnardúkur Gosbrunnar ehf Verslun Langholtsvegi 109, 104 Reykjavík 517-4232 / 695-4220 www.gosbrunnar.is

Trésmíði Bisk-verk ehf Reykholti, Biskupstungum 486 8782, 893 5391 biskverk@simnet.is Pálmi Ingólfsson Hálsum, Skorradal 311 Borgarnes 437 0134 / 896 5948

Túnþökur Gunnarshólmi Grasvinafélag Gunnarshólma 203 Kópavogur 896 0700

Túnþökusala Oddsteins Túnþökur og túnþökurúllur til sölu í garðinn eða sumarbústaðinn.

Steini s: 663 6666 eða 663 7666

Umhverfisvæn hreinsiefni Besta Reykjavík - sími 510 0000 Reykjanesbæ - sími 420 0000 Egilsstöðum - sími 470 0000 Örhreinsir Framtak blossi Vesturhrauni 1 210 Garðabær 555 5850

Útiljós Árvirkinn Austurvegi 9 800 Selfoss 480 1160, neyðarsími 660 1160 arvirkinn@arvirkinn.is www.arvirkinn.is Stansverk ehf Hamarshöfða 7 112 Reykjavík 567 4015 www.stansverk.is

Varmadælur Rafstjórn ehf Stangarhyl 1a 110 Reykjavík 587 8890

Veðurstöðvar Eico Skútuvogi 6 104 Reykjavík 570 4700 www.eico.is

Áfylling kamínueldiviðar á 0,7m3 grind kr. 18.675.-

Verkfæri Verslunin Brynja Laugavegi 29 101 Reykjavík 552 4320 www.brynja.is

Verktakar

Vinsamlegast ath. að fyrir bæði Viðarkurlið og Kamínueldiviðinn þarf jeppakerru sem er minnst 1x1 m. eða góðan pickup.

Nánari upplýsingar hjá Skógarverði í síma 893-2655

Bisk-verk ehf Reykholti Biskupstungum 486 8782, 893 5391 biskverk@simnet.is Lóðaþjónustan ehf Eirhöfði 12 / 110 Reykjavík Sími: 568-0250 / Fax: 568-0251 Netfang: lod@lod.is www.lod.is Pálmi Ingólfsson, trésmiður Hálsum, Skorradal 311 Borgarnes 437 0134 / 896 5948 Trégaur ehf Viðhald sumarhúsa og almenn trésmíðavinna 898 6248 tregaur@simnet.is Viðhald og smíði Bröttukinn 9 220 Hafnarfjörður 899 1877

Vélaleiga og gröfuþjónusta Kristján Kristjánsson 486 4546 695 1446

Vídeóleigur Grensássvídeó Grensássvegi 24 108 Reykjavík 568 6635

Túnþökusala Oddsteins

Þakrennur

Túnþökur og túnþökurúllur til sölu í garðinn eða sumarbústaðinn!

Öryggisvörur og -vöktun

Steini, S: 663 6666 visa/euro

Afhending á viðarafurðum hjá Skógræktarfélagi Reykjavíkur fer fram á starfsstöð félagsins á Heimaási í Heiðmörk á fimmtudögum milli kl. 13.00 - 16.00 og á föstudögum milli kl. 08.00 - 12.00.

Álfaborg Skútuvogi 6 568 6755

Árvirkinn Austurvegi 9 800 Selfoss 480 1160, neyðarsími 660 1160 arvirkinn@arvirkinn.is www.arvirkinn.is

Vallholt 17, 800 Selfoss. S:482-2050

UNDRI GARÐA hreinsir

Góður í garðinn, á grillið, pottinn og pallinn Hreinsar mosa og græna slikju VERNDUM NÁTTÚRUNA – NOTUM UNDRA





27.júní—1.júlí, Blönduósi.

Kennari: Hrefna Aradóttir.

Gestakennari: Ólafur Oddsson frá Skógrækt Ríksins.

Námskeiðið er byggt á námskeiðunum “Lesið í skóginn og tálgað í tré” 

 Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

65

Verðlaunakrossgáta Vinningshafi í síðustu krossgátu er: Erla Ingvarsdóttir Hafnargötu 71 230 Keflavík Hlýtur hún bókina Íslenskar kynjaskepnur, útgefandi JPV.

66

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009.

Lausnum skal skila fyrir 10. ágúst: Sumarhúsið og garðurinn – krossgáta – Hamrahlíð 31,105 Reykjavík

Í verðlaun að þessu sinni er bókin Ljósár, árbók íslenskra áhugaljósmyndara. Útgefandi: Ljósmyndakeppni.is

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

67

Til að hreinsa fúavörnina sem hafði flagnað af pallinum var notað hreinsiefni frá Flügger - lútur sem ekki er skaðlegur náttúrunni. Hreinsiefnið heitir Terrasserens. Auk lútsins voru notaðir vírburstar og málningarskafa með litlu þríhyrndu blaði. var misjafnlega á sig kominn, ýmist nánast hreinn, laust á honum eða mjög fast. Mér dugði ekki að fylgja vinnuleiðbeiningum sem voru þær að hafa pallinn vel rakan, bera duglega á, láta standa og halda röku sem lengst, bursta yfir með skrúbbi og sprauta vandlega af. Þetta þýddi að víða hefði þurft að endurtaka ferlið nokkrum sinnum og það var seinlegt. Best þótti mér að vinna verkið í dumbungsveðri, jafnvel smárigningu. Mun erfiðara var að vinna í sól og vindi því halda

Pallurinn sem nýr eftir djúphreinsun Tex ti og my ndi r : Ar i nbjör n S i gurgei rss on

P

allar við sumarbústaði eru áberandi hluti af heildarmynd þeirra. Litur og áferð palla skiptir miklu máli þegar kemur að heildarútliti. Bústaður hjónanna Arinbjarnar Sigurgeirssonar og Láru Davíðsdóttur er byggður í nokkrum áföngum og pallurinn einnig, sem er á þrjár hliðar og hluti tekinn niður með tröppum. Við byggingu palla á nokkurra ára bili er alltaf hætta á að þeir verði sundurleitir, eins og þau hjónin fengu að reyna við bústaðinn sinn. Þau fengu ráð frá fagmanni vorið 2008 um hvernig best væri að hreinsa pallana með efnameðferð og háþrýstidælu og bera svo pallaolíu á þá frá grunni.

Hreinsunin var seinleg og tímafrek, en útkoman hreint stórkostleg. Við gefum Arinbirni orðið:

Elsti hluti pallsins var dökkur, en yngri hlutar hans minna meðhöndlaðir og ljósari. Ég gerði mögulega þau mistök í byrjun að bera á pallana

68

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

hálfþekjandi fúavörn í stað pallaolíu. Það byggði ég á reynslu að heiman, með nýtt gagnvarið veggja- og pallaefni, eitthvað sem ég myndi ekki endurtaka núna. Við þessa fúavarnarmeðferð náðist svipaður litur á alla pallana og við vorum ánægð með þetta þegar við fórum inn í veturinn. Tíminn leið og ég fór að taka eftir því að það var kominn grænn litur í hluta pallsins við bakhlið bústaðarins. Vorið 2008 freistaði ég þess að fjarlægja þennan óræktarlit með heimilisháþrýstidælu, en fúavörnin var þá víða laus og þeyttist einfaldlega af við þvottinn. Ég fór um alla pallana og alls staðar fór vörnin af í flögum, nema þar sem þakskyggnið náði að hlífa því. Pallarnir voru því mjög flekkóttir eftir.

Fór að ráðum fagmanna Mér hugkvæmdist að taka ljósmyndir af pallinum og fara með í Flügger-búðina í Hafnarfirði, til að leita ráða sérfræðings. Eftir að hann hafði skoðað ljósmyndirnar lagði hann til notkun öflugs hreinsiefnis, til að hreinsa allt af pallinum. Láta hann svo þorna vel og bera á hann pallaolíu. Svo hófst hreinsunin. Pallurinn

Borin var hálfþekjandi tekklituð fúavörn á pallinn í júní 2006. Hún lítur vel út og lofaði góðu.

þarf fletinum blautum á meðan hreinsiefnið er að leysa upp fúavörnina.

Vernda ryðvörn naglahausanna Með timbrið blautt er upplagt að reka naglahausana betur niður. Ég notaði úrrek og hélt því með töng ofan á naglahausunum til að merja ekki timbrið að óþörfu með hamrinum. Með þessu vannst tvennt - hægt var að viðhalda endingu blaðsins í sköfunni og vernda ryðvörn naglanna sjálfra. Þetta skipti líka máli þegar ég renndi létt yfir timbrið með sandpappír eftir að það var orðið þurrt aftur - sandpappírinn náði þá ekki í ryðvörn naglahausanna. Sandpappírinn hafði ég á litlum handklossa. Yfirferðin var fljótleg og með henni voru lagaðir og mýktir blettir í yfirborði timbursins sem vatnið úr háþrýstidælunni hafði ýft upp, sérstaklega í eldra timbrinu. Svo notaði ég kúst eða stalst út með ryksuguna og renndi hratt yfir með henni til að rykið eftir pússunina sæti ekki ofan á naglahausunum - þá hefði það borist um allt með penslinum þegar olían var borin á. Það er með þetta eins og allt annað, með örlítið meiri vandvirkni verður útkoman fallegri.

Um tveimur árum eftir að borin var fúavörn á pallinn var hann orðinn flekkóttur og ósjálegur.

Hér hefur verið lokið við að bera á tvær tekklitaðar olíuumferðir á elsta hluta pallsins. Þar við hliðina er hreinsuð rönd og síðan eru nokkur óhreinsuð borð. Þó að verkinu sé lokið er strax orðin mikil breyting.

Hér hefur pallaolía verið borin á hluta pallsins á þeim stað sem grillið er, en framan við þann hluta er hreint og þurrt timbur og lengra frá óhreinsað.

Arinbjörn með þrýstislönguna í miðju verki.

Efni og áhöld sem notuð voru.

Hreinsað aftur og aftur

Viðarvörn ver timbrið fyrir fúa, en ekki síður fyrir ágengum sólargeislum og veðrun. Hlutverk hennar er svo ekki síst það að hafa útlitið í lagi. Þörf er á að fylgjast með því hvort timbrið hrindi ekki frá sér vatni, en viðhald varnarinnar felst í að bera pallaolíu reglulega á pallana.

tók við, ekki síst hjá naglahausum, kvistum og sprungum. Svo lagði ég áherslu á að draga vel úr í restina og fara með pensilinn út á þurrt svæði til að þurrka úr honum. Við þetta urðu engir pollar eftir. Í fyrri umferðinni fór ég vel niður á milli borðanna – bar því bæði á hliðar klæðningarinnar og ofan á bitana sem halda klæðningunni uppi þannig að ekki sæist í neitt óáborið timbur. Í seinni umferð bar ég vel á klæðninguna að ofan og gætti þess að ekki væru taumar niður eftir köntunum. Í fyrri umferð fór ein og hálf dós á ákveðinn flöt en í seinni umferð aðeins hálf dós.

Og hvílík breyting á útliti pallanna – það var góð umbun fyrir seinlegt verk.

Ég komst fljótt að því að ekki dugði að fara eina umferð af háþrýstiþvotti með hreinsiefninu yfir pallaborðin og þróaði ég því ákveðið vinnulag þar sem ég tók lítinn blett fyrir í einu og bar hreinsiefnið á ítrekað. Stundum var ég með tvö aðskilin svæði undir í einu til að nýta biðtímann meðan efnið var að vinna. Ég notaði vírbursta og netta málningarsköfu þar sem fúavörnin frá 2006 náðist ekki af með efnameðferð og bar svo hreinsiefnið á aftur og endurtók leikinn jafnvel í þriðja sinn, án þess að skola á milli. Með þessum hætti tók hreinsun styttri tíma því hreinsunin með háþrýstidælunni tók drjúgan tíma.

Olían borin á tvisvar Eftir efna- og vatnsmeðferðina þurfti timbrið nokkra daga til að þorna áður en pallaolían var borin á það. Gott er að bera olíuna á þegar sólin hefur vermt timbrið, þá er viðurinn opinn og tekur vel við. Eldri pallarnir voru nokkuð sprungnir og tóku þeir betur við olíunni en nýja timbrið, en ég sparaði ekki olíuna heldur bar vel

á. Fagleiðbeiningar segja að það eigi fljótlega að fara með tusku yfir til að þurrka burt polla sem sitja á timbrinu því annars sé hætta á að húð myndist og það sé ávísun á flögnun síðar. Ég fór aðeins aðra leið. Ég bar olíuna á með stórum pensli með góðum hárum og gaf timbrinu eins og það

Við vorum spurð að því hvers vegna við skiptum ekki út gamla pallaefninu og við íhuguðum það. Það tekur tíma að rífa það upp og endurnýjun kostar sitt, en okkur þótti ákveðin sál í þessu svona. Nú vonumst við til að pallamálin séu að komast í gott horf til framtíðar þótt við þurfum auðvitað að viðhalda vörn þeirra áfram.

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

69

Árvirkinn - fagmenn að störfum Tex ti : Auður I. O t tes en. M y ndir : Pá l l J ök u l l Pét u r s s on

H

já Árvirkjanum á Selfossi starfa sérfræðingar í öllu sem viðkemur rafmagni - rafvirkjar og rafeindavirkjar sem sinna bæði viðhaldi, viðgerðum og nýlögnum, auk verslunarreksturs.

Starfsmenn Árvirkjans leggja stóran hluta af raflögnum í sumarbústöðum á Suðurlandi og búa þeir yfir gríðarlegri reynslu og þekkingu. Árvirkinn var stofnaður 1978, eigendurnir eru níu og starfa þeir allir við fyrirtækið. Einn þeirra, Halldór Gunnarsson sem bæði er rafeinda- og rafvirki, hittum við í nýlegum húsakynnum þeirra að Eyrarvegi 32 á Selfossi.

Halldór segir viðskiptavinahópinn vera stóran og ná yfir allt Suðurland, enda sinna þeir öllu sem viðkemur rafmagni. „Við höfum þekkingu á svæðinu og þekkjum vel reglur Rarik. Við vitum hvar næst samband við internet á svæðinu,

miðstöðvarinnar með GSM-módemi. Í kerfinu eru skynjarar sem nema reyk, vatn og gas, og einnig er hitaskynjari sem er góður ef stefnir í frost. Ef eitthvað fer úrskeiðis í bústaðnum, hitinn hækkar óeðlilega, vatn bleytir vatnsskynjarann eða ef gas eða reykur mælist í loftinu, þá sendir kerfið viðvörun til Öryggismiðstöðvarinnar og starfsmenn þar bregðast við. Það eru miklu fleiri fyrirspurnir um öryggiskerfi nú en áður – hvort sem er til leigu eða kaups,” segir Halldór.

Heimilistækjunum ísskáparnir stækka

fjölgar

og

„Það hefur stóraukist að fólk kjósi sömu þægindi í bústaðnum og heima. Það vill ekki standa allan daginn og vaska upp þegar gesti ber að garði.

Uppþvottavélar eru nokkuð algengar og sífellt fleiri eru nú að skoða þvottavélar í bústaðinn. Í nýjum húsum er algengt að gert sé ráð fyrir hvoru tveggja,” segir Halldór og tekur eftir fleiri breytingum. „Ég hef tekið eftir því að menn kaupa stærri ísskápa nú en fyrir 10 árum. Þá var

erlendum stöðvum,” segir Halldór. „Myndgæðin í sjónvarpinu eru margfalt betri með digitalmóttöku. Við þjónustum þá sem vilja fá loftnet og stillum þau - fólk lendir oft í óttalegu basli með þetta.”

Vakandi allan sólarhringinn Árvirkinn hefur frá byrjun boðið viðskiptavinum sínum að hringja í neyðarsíma allan sólarhringinn og segir Halldór að sumarhúsaeigendur notfæri sér þjónustuna ekki síður en aðrir. „Það er hringt út af rafmagnsleysi, útslætti eða brunalykt í rafmagnstöflum. Með bættum öryggismálum hefur þörfin fyrir neyðarþjónustu minnkað, en það var algengt að við færum í útköll vegna rafmagnstruflana, kannski 2-3 um helgi. Nú er mun betur staðið að öllu og vinnubrögðin vandaðri, en þjónustan er ekki síður mikilvæg nú en áður því það sem er að núna er oft alvarlegra en fyrir 20 árum. Það á að leita til fagmanna því fúsk í raflögnum er stórhættulegt. Við höfum þekkinguna,” segir Halldór að lokum.

Halldór Gunnarsson, einn eigenda Árvirkjans.

Halldór segir sumarhúsaeigendur velja einfalda og fyrirferðalitla hluti því plássið er ekki óendanlegt í skápunum í bústaðnum.

en það er einmitt mikið að gera hjá okkur við uppsetningu sjónvarps- og útvarpsloftneta.

Við höfum verið mikið í nýlögnum og það er nóg að gera í að yfirfara raflagnir og lagfæra það sem miður fer. Auk alls þessa þá sinnum við viðgerðum á öllum gerðum heimilistækja.”

Halldór segir að netið sé orðið stór hluti af lífi fólks og margir vilji ekki vera án þess í sumarhúsinu. „Mér finnst mikil aukning í því að fólk vilji geta fylgst með fréttum á vefmiðlunum og ég finn það vel á sölu á nettengingum í versluninni og aukinni spurn eftir þjónustu við tengingu við loftlínu þar sem hún er í boði.”

Setja upp öryggiskerfi „Við erum með umboð fyrir Öryggismiðstöðina og setjum upp öryggiskerfi frá þeim. Við bjóðum kerfi sem tengt er stjórnstöð Öryggis-

70

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

algengast að menn keyptu 85 sm háa skápa en nú eru þeir oftast 160 sm háir með litlu frystihólfi.

Fólk vill ekki þurfa að vera að skjótast út í búð í tíma og ótíma,” bætir Halldór við.

Loftnetsþjónusta Enn aðra breytingu segir Halldór vera kröfuna um betri sjónvarpsskilyrði og aðgang að interneti. „Þegar fólk dvelur í bústaðnum í lengri tíma sættir það sig ekki við léleg sjónvarpsskilyrði og vill komast í netsamband. Það var settur stærri digital-sendir á Selfossi með 16 stöðvum sem nást langt upp í Grímsnes. Annar sendir er í Langholti sem þjónustar Bláskógabyggð.” Árvirkinn þjónustar Digital Ísland, sem og Stöð 2 og Vodafone. „Við leigjum myndlykla og seljum digital-móttakara sem ná Stöð 2, RÚV og SkjáEinum, og í boði er leiga á þremur

Ísskáparnir sem seldir eru sumarhúsaeigendum nútímans eru 75 sm hærri en fyrir 10 árum.

Inniræktun Garðyrkjunámskeið Vatnsræktarkerfi ræktunarklefar gróðurlýsing næring mælar dælur, pH og EC mælar, og fl.

í sumar og haust Ræktun ávaxtatrjáa

Tvö kvöld kl. 19:00-21:30, Verð kr. 12.500.-

Matjurtaræktun

Tvö kvöld kl. 19:00-21:30, Verð kr. 12.500.-

Kryddjurtaræktun

Leiðbeinendur eru höfundar bókarinnar Matjurtir:

Auður I. Ottesen, garðyrkjufr.

Jón Guðmundsson, garðyrkjufr.

Kl. 19:00 - 21:30, verð kr. 3.750.-

Ræktun berjarunna og -trjáa Kl. 17:00 - 18:30, verð kr. 3.750.-

Ræktun við sjávarsíðuna

Kl. 19:00 - 21:30, verð kr. 6.500.-

Sumarhúsalandið

Fjallað um ræktun og skipulag sumarhúsalóðarinnar.

Kl. 19:00 - 21:30, verð kr. 6.500.-

Fjölgun trjáa og runna

Fjölgun trjáa og runna með fræi, sveiggræðslu, sumar- og vetrargræðlingum og ágræðslu. Verkleg og bókleg kennsla.

Kl. 19:00 - 21:30, verð kr. 6.500.-

Tekið verður á móti skráningum á biðlista og staður og stund námskeiðsins tilkynnt þegar nægur fjöldi þátttakenda hefur bókað sig.

Boðið verður upp á námskeiðið „Sumarhúsalandið“ í Grímsnesi og á Vesturlandi þegar nægur fjöldi fæst.

Lampar og perur

Dalvegur 16c • Kópavogi • Sími 534 9585 •

www.innigardar.is

Skráning og upplýsingar í síma 578 4800 og á www.rit.is

Þekking • Reynsla • Traust þjónusta Vörubílastöðin Þróttur býður fjölbreytta þjónustu og ræður yfir stórum flota atvinnutækja til margvíslegra verka.

• Hefðbundnir vörubílar • Dráttarbílar með malarvögnum.

• Allar stærðir kranabíla með eða án flatvagna.

• Fjölmargar gröfur frá

þeim minnstu upp í 45 tonna tæki.

• Fáðu gott tilboð í jarð-

vinnuframkvæmdir eða flutning hjá félögum Þróttar.

Vörubílastöðin Þróttur • Sævarhöfða 12 • Sími 5775400 • throttur.is Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

71

Færeysk torfþök, þjóðlegur arfur Tex ti : Auður I . O t tes en. M y ndir og teik ninga r : M ay f inn N ordoy

Á

ráðstefnu um þakgarða og náttúruleg þök, sem Sumarhúsið og garðurinn stóð fyrir í október 2008, flutti færeyski arkitektinn Mayfinn Nordoy tvö erindi um grasþök. Annað fjallaði um verklag sem tíðkast nú til dags og hitt um lagningu torfþaks með þeim hætti sem Færeyingar hafa gert síðan frá landnámi, en um það fjöllum við í þessari grein. Mayfinn hefur meðal annars hannað Þjóðminjasafn Færeyja og unnið að gerð fjölda gróðurþaka í Færeyjum, bæði með hefðbundnum eldri aðferðum og nútímalegum útfærslum.

Gamli, fallegi bæjarhlutinn í Þinganesi í Þórshöfn, höfuðstað Færeyinga, er gott dæmi um varðveislu eldri bygginga og margar þeirra eru með grasþaki.

Elsta húsið er frá 1670 og mörg húsanna eru frá þeim tíma og 17. öld. Niðri við höfnina er Þinganes, eitthvert elsta þing heims, frá því norskir landnemar námu land um 825. Þar er lögþing færeysku Landstjórnarinnar, ráðhúsið

Úthagi þykir hentugur til torfskurðar upp á gamla mátann. Torf sem unnið er með þessum hætti er verðmætt efni í Færeyjum. Þessari aðferð er yfirleitt ekki beitt nú til dags, nema þar sem verið er að endurnýja torf á gömlum húsum - nýrri hús eru lögð þökum. Áður en torfið er rist er það slegið. Síðan er borinn á það áburður og kalk 14 dögum áður en það er skorið. Torfið er skorið 40 sm breitt, 12-15 sm þykkt og 15 sm hátt, eða ein spaðadýpt. Svörðurinn nær svo að gróa að nýju á tveimur árum.

72

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Þyrping gamalla húsa í Þinganesi er nokkurra alda gömul. Sum þeirra eru svo lítil að sagnir herma að í húsinu í miðjunni hafi búið það stór fjölskylda að allir dvöldu úti við á daginn vegna þrengsla og því hafi aðeins verið sofið í húsinu.

og bæjartorgið sem er miðstöð bæjarlífsins. Í elsta hlutanum samanstendur byggðin af litlum lágreistum verkamannahúsum sem standa þétt. Þar eru engar götur þannig að húsin gefa gott skjól fyrir vindi, jafnvel þegar mjög hvasst er. Nokkur elstu húsanna eru friðuð, en í byggingarreglugerð er m.a. kveðið á um að þök húsa skuli vera með grasi eða bárujárnsþaki í dökkum lit og er því nokkuð samræmi í útliti húsanna.

Grasræturnar höfðu tilhneigingu til að vaxa í gegnum tjörupappann sem notaður var áður en takkaplastið kom á markað, en það er nú notað sem undirlag fyrir færeysk þök. Takkaplastið er lagt að torfhaldinu og torfið neðan frá upp að mæni, og snýr grashlutinn frá torfhaldinu. Torfið er lagt til hálfs yfir hvert annað og stappað er á samskeytunum eftir á. Til að torfið renni ekki niður er nælonnet lagt ofan á takkaplastið.

Börkur af birki var notaður sem rakavarnarlag undir torfið áður en tjörupappinn kom á markað. Birkibörkurinn þótti góður því hann hafði hrjúft yfirborð sem hindraði að torfið rynni niður. Ending barkarins var um 10 ár og var hann lagður í fimm lögum og entist þá í 50 ár, en algengt var að skipt væri um torf á 50 ára fresti. Hér er verið að endurgera gamalt torfþak og næfurnar settar yfir samskeytin til að það sjáist ekki í dúkinn neðanfrá.

Takkadúkurinn er lagður þversum yfir mæninn án þess að vera festur niður. Neti er brugðið yfir mæninn þannig að það nær niður að netinu sem lagt hefur verið yfir takkadúkinn sem liggur næst mæninum. Þar er það bundið fast við netið og þannig helst takkadúkurinn á sínum stað en torffargið heldur honum svo niðri.

Takkaplastið er 1 m á breidd , er lagt frá þakbrún og fest með þaksaumi. Það skarast um 20-25 sm til að koma í veg fyrir vatnsleka og er lagt í heilu yfir mæninn. Fiskinet er notað til að torfið nái betri festu. Það er lagt undir takkadúkinn í metra breidd og neglt inn undir hann.

Torfið skríður aðeins fram eftir að það hefur verið lagt, og til þess að það gapi ekki uppi á mæninum er lagt tvöfalt lag af torfi yfir mæninn. Grasið er aldrei slegið á færeyskum þökum heldur er það er látið vaxa. Það er til þess að verja jarðveginn fyrir sól og halda raka í honum. Getur torfið náð allt að hálfs metra þykkt á 50 árum og er það þá orðið gríðarlega þungt og mál að skipta.

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

73

Innst í Þinganesi, í einu af elstu húsunum frá því um 1670, er íslenska sendiráðið til húsa. Mayfinn Nordoy arkitekt endurnýjaði húsið á afar fallegan hátt. Grastorfið á þakinu var lagt vorið 2008 og var strax um haustið orðið nokkuð vel gróið.

Teikningarnar eru eftir Mayfinn Nordoy og birtar með góðfúslegu leyfi hans.

Birkinæfur eru afar dýrar og eru nú nær eingöngu notaðar til að auka skrautgildi þakkantsins. Þá eru lögð þrjú lög af berkinum hvert ofan á annað, 12 sm fram yfir brúnina með úthliðina upp.

Næfurnar eru festar með pappasaumi á efri brúninni. Börkurinn er sveigður upp að vindskeiðinni og festur með torfi.

Torfhald heitir þessi fjöl sem skorðuð er uppi við járnvinkla. Torfið þrýstist niður að torfhaldinu sem heldur því kyrru við þakbrúnina. Birkinæfur eru lagðar undir torfhaldið

74

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Á torfhaldinu eru geirar sem ætlaðir eru til að hleypa vatninu af þakinu, bæði til að ræturnar á torfinu kafni ekki í vatninu og einnig til að hindra frostskaða þegar vatnið frýs á veturna. Breiðari hluti geirans snýr að torfinu en sá grennri út, og er það til þess að hindra að jarðvegur nái að leka út um geirann.

Viftur

TRAUSTAR VÖRUR...

Iðnaðarviftur

Loftviftur

...sem þola álagið!

Einn tveir og þrír 31.301

Borðviftur

• Veggviftur • Bor›viftur • Gluggaviftur • I›na›arviftur • Loftviftur • fiakviftur

Vindskeiðin er fest á endann á þakborðunum og takkadúkurinn sveigður upp með henni. Áveðurs er borð fest ofan á vindskeiðina til að tryggja festu fyrir torfið (sjá teikningu hér til vinstri). Áður fyrr var algengt að leggja steina á þakið til að halda torfinu föstu. Langur fleygur er rekinn í gegnum vindskeiðina inn undir takkadúkinn og heldur fargið á þakinu honum föstum. Hann er til þess að mynda halla svo að vætan nái að renna frá köntunum.

Þakblásarar

www.falkinn.is

- Það borgar sig að nota það besta

,,Litla leyndarmálið í Starmýri” Full búð af fallegum vörum fyrir heimilið og sumarhúsið

Mikið úrval af fallegum lömpum. Háir glerskápar, hillur og kommóður í ljósum litum. Lugtir, kerti, klukkur, ljósakrónur og margt fleira. Gott verð.

Sjón er sögu ríkari. Næg bílastæði.

Sýnishorn, myndir og verð á heimasíðu.

Öll hárþjónusta – notalegt andrúmsloft – gott verð Verið velkomin – Lára og Eva

EVÍTA – hárgreiðsla og gjafavörur - Starmýri 2 – 108 Reykjavík – S: 553 1900 – www.evita.is Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

75

Fuglinn í fjörunni - vor og sumar Tex ti og my ndir : J óha nn Ól i H il m a r s s on

Fuglinn í fjörunni hann heitir már, silkibleik er húfan hans og gult undir hár.

Er sá fuglinn ekki smár, æði digur og fótahár, á bakinu svartur, á bringunni grár.

Bröltir hann í snörunni, fuglinn í fjörunni.

Fuglinn í fjörunni, hann er bróðir þinn.

Ekki get ég stigið við þig, stuttfótur minn.

1

Þjóðvísa

Í

síðasta tölublaði Sumarhússins og garðsins var fjallað um fugla í fjörum á veturna, fjörugerðum lýst og lauslega tæpt á áhrifum hafstrauma eins og Golfstraumnum á fjörurnar. Nú færum við okkur fram á árið og hugum að fuglinum í fjörunni vor og sumar.

Fjaran er sérstaklega mikilvæg fyrir marga fugla á vorin, þegar farfuglarnir streyma til landsins. Þeir komast þar í fæðu sem kann að vera vandfundin annars staðar, sérstaklega í köldum vorum eða þegar gerir hret. Það eru ekki bara „fuglarnir okkar“ sem setjast að krásum í fjörunni því um landið fara vor- og haustfarfuglar á leið milli vetrarstöðva sunnar í álfunni og varpstöðva á Grænlandi og Íshafseyjum Kanada. Þetta eru kallaðir umferðarfuglar. Þeir helstu eru blesgæs, margæs, helsingi, rauðbrystingur, sanderla og tildra. Auk þess fara hér um umferðarfuglar sem einnig verpa hérlendis, eins og sandlóa, lóuþræll og steindepill. Fuglar sem leggja upp í ferð frá Vestur-Evrópu til nyrstu hluta Kanada eiga fyrir höndum flug yfir Atlantshafið og Grænlandsjökul og áfram yfir íshaf og túndrur í Norður-Ameríku.

Vegalengdin sem þeir þurfa að leggja að baki er 4–5.000 km. Þessi farleið væri tæpast svo fjölfarin og jafnvel alls ekki til, ef Íslands nyti ekki við.

Hér eru ákjósanleg skilyrði til hvíldar og mikið

76

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

2

framboð fæðu til uppbyggingar orkuforða til áframhaldandi flugs. Það má líkja Íslandi við bensínstöð fyrir fargesti.

Sumarið er stutt á varpstöðvum þessara hánorrænu fugla. Ef þeir koma þangað of snemma getur verið snjór yfir öllu og enga fæðu að fá. Þeir sem lenda í því geta dáið úr hungri. Ef þeir koma of seint hafa þeir ekki tíma til að koma ungunum á legg áður en fer að hausta.

Til þess að ná til varpstöðva á réttum tíma þurfa þeir ákjósanleg skilyrði. Því er mikilvægt að búa þeim góð skilyrði hér á landi og vernda búsvæði þeirra. Farfuglarnir koma víða við á ferðum sínum. Leirur, mýrar og grunnir vogar

3 4

1 2

Tjaldur er hávær og áberandi varpfugl í fjörum.

Hann sést allt árið í fjörum á Suðvesturlandi.

Vorhret á Suðurlandi. Fimm tegundir vaðfugla við þanghrönnina á Eyrarbakka. Fremst eru heiðlóur, síðan sandlóa og sendlingur, stelkar, nokkrar tildrur innan um og loks tjaldar sofandi í snjónum.

3

Rauðbrystingar fara um í stórum hópum á leið til og frá varpstöðvum á Íshafseyjum Kanada og NV.-Grænlandi. Íslenskar fjörur skipta sköpum fyrir þá.

4

Brandöndin er stór og skrautleg önd, fjörufugl sem nam hér land fyrir hálfum öðrum áratug og finnst nú orðið víða um land.

5

Margæsir eru háðar gróðri sem vex skammt neðan fjörunnar, t.d. marhálmi og ýmsum þörungum. Þær eru umferðarfuglar sem koma hér við á leið til varpstöðva nyrst á Íshafseyjum Kanada.

eru mikilvæg búsvæði umferðarfugla, en þessi svæði eru víða í hættu vegna umsvifs mannsins.

Röskun svæða, sem eru þeim mikilvæg, er ekki einkamál þeirra sem það gera því áhrifin geta verið mjög víðtæk.

5

Þótt endur séu algengar í fjörum eru þó fáar þeirra bundnar fjörunni. Með góðu móti má þó telja æðarfuglinn til fjörufugla og nú nýlega nam hér land fugl sem telst eindreginn fjörufugl. Það er brandöndin, en búsvæði hennar eru sendnar fjörur, leirur, víkur og vogar. Brandöndin var fremur óalgengur hrakningsfugl fram undir 1990, þegar ævintýrið hófst. Þá varp í Eyjafirði fyrsta parið sem vitað er um. Stuttu síðar urpu brandendur í Borgarfirði, sem hefur verið höfuðvígi fuglsins síðan. Brandöndin hefur nú breiðst út og verpur víða um land.

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

77

6.

6

Sandlóan er hnellinn lítill fjörufugl.

Tjaldur og sandlóa verpa gjarnan skammt ofan fjörunnar, en þeir eru þeir vaðfuglar sem mest ber á í fjörunni yfir hásumarið. Eins og aðrir

vaðfuglar eru þeir dýraætur. Tjaldurinn er eini vaðfuglinn sem ber ungum sínum æti. Hann lifir aðallega á möðkum, sandmaðki sem hann tekur

7

Krían sækir sér stundum æti í fjöruna og verpur víða skammt ofan hennar. Hér eru kríur með sandsíli.

7.

í fjöru, og ánamöðkum. Sandlóan er minni og lifir á smærri dýrum. Það eru ekki eingöngu vaðfuglar og skrítnar endur sem leita sér ætis í fjörunni. Margæsin er fjörufugl, þótt hún leiti sér mest ætis neðan fjörunnar eða skammt ofan hennar. Sömuleiðis sækja mávar í fjörur (sbr. fyrstu línu vísunnar) og síðan er fjaran uppspretta fæðu fyrir marga spörfugla, sérstaklega á fartíma vor og haust. Í vetrarstórviðrum ber brimið víða mikið þang og þara á land, oft þar sem sandfjara er í vogum og víkum. Þar er búsvæði þangflugunnar og lifa lirfur hennar í þanginu. Þessar þanghrannir eru matarforðabúr fyrir marga fugla árið um kring.

Uppáhaldsstaður höfundar, til að mynda og skoða fjörufugla, er ein slík þanghrönn vestan við höfnina á Eyrarbakka. Í vorhretum, sem eru fremur sjaldgæf á Suðurlandi, er þanghrönnin á Eyrarbakka og sambærilegir staðir lífsspursmál fyrir fjölda fugla. Hugmynd er uppi um að reisa þar skoðunarhús svo gestir eigi auðveldara með að skoða fugla í skjóli og fæla þá síður. Flestar myndirnar með þessari grein eru teknar í umræddri fjöru. w w w 1 . n am s. i s/ f ug lar /

78

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Blóm Lj ós my ndir : Pá l l J ök u l l Pét u r s s on

Blásól Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

79

Meyjarós

Hjartablóm

80

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Hindiber

Skriðugoðalykill

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

81

Graslaukur

82

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

C

M

Y

CM

MY

CY CMY

K

PROMENS DALVÍK • GUNNARSBRAUT 12 • 620 DALVÍK • SÍMI: 460 5000 • FAX: 460 5001 • www.promens.is

SUMARHÚS OG FERÐALÖG Sólarrafhlöður og fylgihlutir. 10-80w

Coolmatic 12v ísskápar m/ kælipressu

Sólarrafhlöður fyrir húsbíla og fellihýsi. Þunnar 75 - 130w

Gashelluborð

Gaskæliskápur 180 lítra

Gasofn

Olíuofn Gaskæliskápur 100 lítra

Útisturta

Gas vatnshitarar 5 - 14 l/mín

Gashellur

Bíldshöfði 12 •110 Reykjavík • 577 1515 • skorri.is • Opið virka daga frá kl. 8.15 til 17.30 Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

83

sorpa.is

Gangi þér vel

84

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

Flokkum og skilum