Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2007 For Evaluation Only.
طؤظار َيكى ِرؤشنبريى طشتى ئازادة لةكؤية دةردةض َيت ذمارة ( ) 6 شوباتي 2010 خاوةني ئيمتياز رةهبةر سةيد برايم سةرنووسةر ث َيش ِرةوي سةيد براميي ج َيطري سةرنووسةر ل َيوذة جةالل عةبدولكةريم دةستةي نووسةران قاسم حمةمةد مستةفا هاوذين صليوة عيسا ثةيوةست خؤشناو ه َيمن ئيلنجاغي Mobile: 07501145013 kakon.koya@yahoo.co.uk www.koya0eu
شيَخ ضاثوك وةك قائيمقامى كؤية دةست بةكاربوو ِرؤذى ِ 20010/1/7رؤذيَكى نويَية لةشارى كؤية ضونكة قائيمقام َيكى َ نوى بةهةلَطرى ب ِروانامةى ماستةر وةك قائيمقامى كؤية دةست بةكاردةب َيت ،ل��ةو ِرؤذةدا بةئامادةبوونى ثاريَزطارى هةول َير نةوزاد هادى و كؤمةلََيك بةرثرسى حيزبى و حكومى و جةماوةريَكى زؤرى كؤية لةئاهةنط َيكى شكؤداردا لةشارى كؤية لةقائيمقاميةت لةهؤلَى حميد كريم شانة لة ِريَو ِرةسم َيكى ياسايانةدا ش َيخ ضاثوك وةك قائيمقامى نويَى كؤية دةست بةكاربوو ج َيى ئاماذةية سةر لة بةيانى هةمان ِرؤذيش ضاثوك سةيد عومةر بةبؤنةى دةستبةكاربوونى لةو ثؤستةدا و وةك ئةمةكداريَك بؤطيانى شةهيدانى كوردستان مةراسيم َيكى تايبةتى َ لةطةل ثورة بؤ سةر ئارامطاى شةيدان ِريَكخست و لة طؤرستانى شةهيدانى كؤية سي شةهيدى ث َيشمةرطةية ضةثكة طولَيان داناية سةر طؤ ِرى عايشي سةعيد كةدايكى َ َ شةهيدان. ضاثوك عمر مستفا لة 1960/2/27لةطة ِرةكى بايزاغا لةشارى كؤية لةدايك بووةو لةتةمةنى ث َينج سالَى و لةسالَى 1965ضؤتة قوتابخانةى سةرةتايى لةقوتابخانةى زانست دةستى كردوة بةخويَندن و َ لةوى خويَندنى سةرةتايى تةواو كردوة و لةسالَى 1971-1970 دةض َيتة خويَندنطاى ناوةندى كؤية بؤدريَذةدان بةخويَندن و دواتر ئامادةيى ثيشةسازى لةهةول َير تةواودةكات و لةسالَى 1978ثةيوةندى بة ِريَكخستنةكانى يةك َيتيةوةدةكات و هةروةها لة سالَى 1979دةض َيتة ثةيمانطاى نةوت لةبةسرا ،لةقؤناغى دووةمى ثةيمانطا دةب َيت و واز لةخويَندن دةه َين َيت و دةض َيتة شاخ و لةسالَى 1981دةب َيتة ث َيشمةرطة، زؤربةى ذيانى ث َيشمةرطايةتى لةناوضةكانى دةشتى كؤية و دةشتى هةول َيرو خؤشناوةتى و قةنديل و سةركردايةتى بةسةربردوةو دواثلةى ل َيثرسراوى ناوضةى شؤ ِرشط َي ِران بووة، لة 1988/9/15دةض َيتة دةرةوةى كوردستان و لةسؤظيةت لةووآلتى ئؤكرانيا دةست َ هةرلةوى خويَندنى ماستةر لةم َيذووى ثةيوةندية ن َيودةولَةتيةكان بةخويَندن دةكات و تةواو دةكات و لةسالَى 1994ةوة بةتةواوى ج َيطيربووة لةوآلتى سويدو لةسالَى 1996 دةض َيتة ن َيوذيانى هاوسةريةوةو خاوةنى دوومندالَة بةناوةكانى (ئاران و الس) ،هةروةها َ بةمال و مندالَةوة بةيةكجارى طة ِراوةتةوة كوردستان و لة ِرؤذى لةسالَى 2006ةوة ث َينجشةمة لة 2010/1/7وةك قائيمقام لةشارةكةى خؤى دةست بةكاربوو .طؤظارى كةكؤن ثيرؤزبايى ل َيدةكات و هيواى سةركةوتنى بؤدةخوازيَت.
ذمارة 6
شوباتي 2010
1
رةهبةر سةيد برايم
طولَى تةمةني دلَزار خةباتء جوانىء ثاكى ية نةريت َيكى ج��وانء شايستةيةِ ,ريَز ل َينان بة زيندويى لة بةهرةداران ,لة ش��ؤ ِرة س��واران ,لة فيداكاران ,لة ن��اوداران ,لة كةسايةتى ديارو ِريَزدارى ,وةك مامؤستا ( احمد دلَزار ) ,دةم َيكة شاعيرى دلَتة ِر ( ,ئةمين ئاغاى ئةختةر ) كة دةكاتة خالَى باوكى ماموَستا دلَزار ,لة شعريَكدا كة بة دةنطى زوآللَى مشكؤى نةمر زايةلَةى داوةت��ةوة ,ث ِر بة طةرووى ضريكاندوويةتى : ل��ة ث���اش م��ةرط��م ض ف��اي��دة بيَية سةر قةبرم لة بؤ شيوةن هــةتا مـاوم نةفةس فـةرمـوو بيمــارم ضـؤنـة بثرسـة بؤية مامؤستا دلَزار بة هةمان بؤضوون ,لة شعريَكدا طووتويةتى : جــــا هاور يَيان با بةر لةوةى خــــــــؤشةويستيَك بة هةذارى ىء هةتا هةتا جيَمــــــــان بيَلَ َ نــــــــــــةطةينةوة بة ديدارى دةبــــــــــــــــا رِيَزى ليَبنيَنء هيَندة بآ هؤشء هةست نةبين هاوكارانمان با دلَخؤش كــةين ضيـــــــدى مردوو ثةرست نةبين بؤية حةقء شايانة ,ئةو يادو ِريَزل َينانة ,ضونكة دلَزار ئةو زاتة مةزنةية َ , طولء طةنجينةو خةزنةية ,هةر ئةو بةرة بابة خؤيان باغ َيكن لة طولَة شيعرءهونةر ( خؤيىء خوشكء كو ِرو برا شاعيرن ) شارةزاو فريشتةو ئازاد . بةرزترين بورجء شاخء درةخت لة زةويةوة دةست ثآ دةكات ,مامؤستا دلَزار درةخت َيكى بةرزو ريشة قولَى داضةسثاوى لة مابةينى كةكؤنء هةيبة سولَتانة ,ث��ةروةردةى باخى شةمةو شيوى ِرةزانء ئؤمةر خوضانة , درةخت َيكى ِرانة قةنراوى بة لقء ثؤثء بةردارة ,لة كوردستان باآلو سايةو 2
س َيبةرى ديارة ,شاعير ,زمانةوان , ِرؤذنامةوان ,وةرط َير ,ث َيشمةرطةء ت َيكؤشةريَكى بة هةلَويَستء شؤرشط َير ,لة بنةمالَةيةكة ئةدةب ثةروةر ثآ طةيوة ِ ,رؤذى لة دايك بوونى خؤى زانيوة : هةشتى ج���ةن���ةوةرى سالَى ه��ةزارو نؤ س��ةدو بيست بوو ل��ة داي���ك ب��وون��ى دلَ����زار لة شارى كؤى خؤشةويست بوو لة كؤية لة باخضةى حةوشةى مالَيان طولَى ِرةشيان هةبووة ,جطة لة باخى شةمةء ئؤمةر خوضان ,بؤية وةك هةنطء ثةثولةو بولبول ِريَزى طولَى زانيوة ,طولَناس بووة ,لة ئةفسانةى طولَى شةرمن ض جوانيةكى دةرب ِريوة: دةلَيَن كـة خولقا طو َ ل لة طولَستان س���ث���ى ب�����وو س���ث���ى وةك ب������ةف������رى ك���وي���س���ت���ان بــةآلم لةو دةمــة ,دةمـى كـردةوة بــؤ مــاض كـردنى رونـاكـى بـةيان هةستى كرد ئادةم تةماشاى ئةكا بؤية روخسارى سور بوو لة شةرمان رِاس���ت���ـ���ـ���ى ئ���ـ���ـ���اواب���وو س���ـ���ةرك���ولَ���م���ى ي���ـ���ارم ثيَش هـةلَمذينى بةر لة رِامـوسـان َ طولء باخة ,بؤية شيعرةكانى ث ِر لة وشةكانى ط� َ �ولء ط ِرو طةوهةرن , كاريطةرو ث ِر لة جوانىء هونةرن , ئاطرى كوورةى مةشخةآلنى سرودى بةمو شةدةمةى شيعرة ئاطرينةكانى جؤشداوة ,شيعرى سرودةكانى لة سةر ل َيوى شؤرشط َيران دةلةريَنةوة , هةر دةيلَ َينةوة /سرودى (كارطةرين جةنطاوةرين ) و ( دارى ئازادى بة خويَن ئاودةدين ) و ( براطةل بخويَنن توانا دةبن ) و ( كوردستان جوانى طةنجى كة ئ َيجطار شيرينى )و ( َ ثيشةى هةر فةسادى بآ ) و ( جوانة
كوردستان خاكى ِرةنطينت ) و ( الوى كورد بخويَنة خويَندن مةرهةمة بؤ زامى طةل ) (,ه َيزى يةك َيتىء ضراى زانسى ) و ( قارو قينى طةل َ جارى داى لة هارذنء تةقين ) بة َ هةندى لة شيعرةكانى ,كراونةتة طؤرانى ,هةروةك : ئةمال كةذيَكة ئ��ةوال كةذيَكة ج������وانء س���ةخ���تء ب���ةرز دؤلَــى نــاوةرِاستــا لــة ث��ر ل��ة ب���اخء رِةز س��ـ��ؤالف��ة ِ وةرة قوربان ئارامى دالَن ,ساوةرة نازدار وةرة قوربان ,ديسان مانطى نيسانة ( ,ئةى باآل ب��ةرزى نةرمء شل ) سةيرى ئةم ث��رضء بسكة , مةرةنج َينة ,طيانة طؤ ِراوى .مامؤستا َ طولء جوانى دلَزار ه َيندة عةشقى ؤستى ( ئةستى ) بووة , دةشى لة ِر َ َ دلَزار وةك حةبيبةى حةزرةتى نالىء ست فاتمةى هةردىء بةهيةى فةرةج اللةى كوردى دلَدارو وارآى خارة بووبى ,ضونكة هةستء نةستى س َيوة َ ,بؤ روخسارى ئةستى بةو ش َيوةية : لة رِةنطى سـورى طـولَةبـاخ لة خ��ويَ��نء بةفرى س��ةر شاخ ثــر تـةوى ش��ةو ضراخ لــة ِ ل ئةشكء لة طة َ لة طة َ ل شاخ هـــةلَبةستى ئــةهــؤنمةوة وةسفى روخســارى ئـــةستى زياتر ئةشقى بؤ هةلَدةري َ َذى ,لة ديَريَكى ديكة بؤ ئةستى دةب َيذى : دي��ن��ى م��ن ,ئيمانى م��ن , دووض��اوى مةستى ئةستى ية طيانى من ,ه��ؤشء دلَ��ى من ,دي��ل��ى دةس��ت��ى ئةستى ية مامؤستا دلَ��زار طةرضى مرؤظ َيكى مرؤظء دلؤظانء ميهربانة ,بةآلم لة بةر خةباتء هةلَويَستى سياسى , ه َيندة نازو سؤزى نةداوة بة ِرؤلَةكانى
,سةرتاثا ذيانى ئاوارةيىء بةندىء ل َيقةومانء ث ِر سةربةرزى بووة ,ذياوة بة مةردىء خؤ راطرى : دَ ل دةلَ���ى دلَ���زار ل��ة بؤضى سينة ك��وورةى ئـــــــاطرى بؤضى فرميَسكت بة سروةى ن��اس��رى ب��ةح��رى ئ��ةب��ي��ةز ِ بؤضى دارى غ��ةم بة ت��ةورى ��رى ك���ةي���فء ش�����ادى ن���اب� ِ ب��ؤض��ى ب���ةرط���ى زي��ل��ةت��ت سةرتـا ب��ة خ��وار دان��ـ��ادرِى بؤضى لـة رِيَطةى رِةوشةنى ذي��ن��ى ب����ةرز دان��ـ��اط��رى دلَزار : ئ���ةى دآل ب���اى ب��ةح��رو ب��ة ِر ئ��ةش��ك��م وش���ك ن��اك��ات��ةوة باخى رِةنطينى فةلَةستين دلَ��ط��ةش��ي��م ن��ـ��ـ��ادات��ةوة ك����يَ����وةك����ةى ق���ودس���ى موقةدةس مةينةتيم ناباتةوة ح��ةس��رةت��ى دوورى وةت��ةن خويَنى ج��ط��ةر دةخ��وات��ةوة ناعيالجم خةم دةخ��ؤم كةس ى غ���ةم ل��ة ب��ؤ خ���ؤى ِ ن��اك��ر َ بؤية ئاواتء ئامانجى ئازادى بووة بة ئاوازى شيرينى شؤرشط َي ِرانة : دنيا بــــاخيَكة ذيان طولَيةتى ئــــــازادى زادى طةآلو ضلَيةتى هيـوا ئاوازى خؤش بولبوليةتى ديلــــى ميكرؤبى كرمى طلَيةتى َ دةمى لة ضلةكانء سالَى ضةثلة ئةوآ َ لة كؤية ,زؤرب��ةى ت َيكؤشةران لة ِريزى حزبى شيوعى ِريَكخراو بوون , لة طة ِرةكى مؤسكؤ ,لة شارى كؤية شعرةكانى مامؤستا دلَزار دروشمء ثةيامء بابةتى كؤ ِرو كؤبونةوةكان بوون ,ويَردى سةر زمان بوون : رِاستى طفتارو ئةسلَى حةقيقةت لة شيعرةكانى دلَزار تآ ئةطةن ِريَزو خؤشةويستى لةو ثة ِرو رادة بةدةر بووة ,بآباك ,بآمنةت ,لة سةر يةك بيرو باوةر بووة ِ ,راستى طوتوة : ئةو شانازيةى لة دلَما طةرمة تـــةنيا ثتةوى بيرو باوةرِمة راستطؤ بووة ,لة شيعرةكانى ,لة ت َيكؤشان دانةب ِراوة ,طةرضى تةمةنى هةلَكشاوة ,بةآلم ئاسايى نةذياوة ,
ئةمحةد َ دلزار ،رةهبةر سةيد برايم 2010/1/8هةولي هةرضةن تةمةنى دريَذترة لة تةمةنى ( ث َيغةمبةرو لينين ) بةآلم بآ بةش بووة لة خؤشى ذين ,خؤى طوتةنى : ب���ةآلم ئ����ةوةى ك��ة م��اي��ةى س�����ةرب�����ةرزىء ش��ان��ازي��ة س����ةرش����ؤ ِر ن��ةك��ردن��م��ان خ��ةب��اتء طيان بــــازية . مامؤستا دلَزار شاعيرو وةرط َيريَكة بة ئةزموون ,ديارة لة ( ن َيرطزة جا ِرى طةردوون ) ضةندين شيعرى جوانى وةرط� َي� ِراوةت��ة سةر زمانى شيرينى ك��وردى ,لة طةنجينةى ضوار خشتةكيةكانى ,بابا تايةرى هةمةدانى ,ه َيندة بة وةستايىء شارةزايىء ل َيزانى لة ش َيوةزارى ( لو ِرى)يةوة ه َيناوةتة سةر شيلةو شيرينى ش � َي��وةزارى ( سؤرانى ) هةروةك : ئ����ي��ل�اه����ى ط�����ةردن�����ى ط�����ةردون ش�����ةوةد خ���ورد ك��ـ��ة ف���رزةن���دى ج��ي��ه��ان��را ج�����وم�����ل�����ةط�����ى ب�����رد ي��ةك��ـ��ـ��ـ��ـ��ـ��ـ��ـ��ـ��ـ��ـ��ى ن��اي��ة ف���ل��آن زي�����ن�����دة واب�����ى هةمى طويةند فآلن ابنى فآلن مرد ******* خ�����وداي�����ة ط�����ةردةن�����ى
ذمارة 6
���ى ورد ط���������ةردون ب����ب� َ كة رؤآلنى جيهانى سةر لةبةر برد ي���ةك���ى ن���ةي���ط���وت ف�لآن َ وا زي�����ن�����دو ب�������وةو ة دةلَ����يَ����ن ط��ش��ت��ي��ان ف�لآن ك����������ورِى ف���ل���آن م����رد مامؤستا دلَ��زار لة ذي��انء دونياو مةرطء ثيرى طةيشتووة ,ئةو ِرايةى لة شيعردا رةِنطى داوةتةوةو بة شيعر دارشتووة: ت�����ةم�����ةن ه����ةرض����ةن����د دري���ذب���آ ك���ورت���ة ب��ةخ��وا خـــةونيَكة وةكــــــــــو خ����يَ����را ديَ����ت����و دةروا طولَى تةمةنء ذيانى خةبات و خؤراطريىء خةمء بةندىء هيواو ه��ةلَ��ويَ��س��ت و خؤشةويستىء جوام َيرى بووة ,حةقى خؤيةتى ,كة طوتويةتى: ش���اع���ي���ريَ���ك���ى ك�����وردى سةربةرزو ثةريَز ثاكم ئةمن ض��ق��لَ��ى ض����اوى دوذم���ن���انء رِةن������دء ب��يَ��ب��اك��م ئ��ةم��ن نى ! ئةو شاعيرة خوداية هةر بم َي َ ِريَزدارو ناودارو ئازطارو شيعر نازدارة ,ئةو باخة ث ِر طولَة ,ئةو شاخة بةرزة ,ئةو ئةست َيرة ث ِرشنطدارة .
شوباتي 2010
3
طولَة شيعر لة طولَدانى كؤية كؤسار كؤيى مراد شاخة ثيسكةيى مراد شاخة ثيسكةيى ناوى مرادة كو ِرى ئةحمةدى كويَخا حةويَزى شاخة ثيسكةيى ية !لةسالَى 1924لة طوندى شاخة ثيسكة كةوتؤتة ِرؤذئاواى كؤية لة دايك بووة ,مام مراد دةربارةى طوندى شاخة ثيسكة طوتويةتى : شاخة ثيسكة بةناو شاخة ثيس بووة بة ِراستى شاخة ثاكة بوو ئةو كةسةى ئةم شاخةى ديبوو دايم ضاوى لةو خاكة بوو, مراد شاخة ثيسكةيى هةر لةو طوندة ف َيرة خويَندن و نوسين بووة سالَى 1941دةستى بة شيعر دانان كردووة ,لة سالَى 1962 هاتؤتة كؤية ضؤتة قوتابخانةى ئ َيواران ,ديارة دؤستايةتى كؤنى َ لةطةل مامؤستاى شاعير زةكى ئةحمةد هةنارى هةبووة هةر مامؤستا زةكى ئةحمةد هةنارى نازناوى (دلَثاك) ى بؤ داناوة ,كة مراد شاخة ثيسكةيى مالَى هاتؤتة شارى كؤية مامؤستا زةكى هةنارى خؤشى ويستووة,حةزى لة قسة خؤشةكانى كويَخا حةويَزى شاخة ثيسكةيى بووة ,بؤية مامؤستا زةكى هةنارى شيعريَكى بةسةر هةلَدةلَ َى: ب�����ؤالى ش���اع���ي���رو ه����او ش��ي��ع��رةك��ةم ش���اع���ي���رى ج���وان���ى ه�����ؤزو ت��ي��رةك��ةم ن�����اوت م������رادة ,ب����اوك����ت ئ��ةح��م��ةدة دؤس���ت���اي���ةت���ي���م���ان ه���ةت���ا ئ���ةب���ةدة م����الَ����ت ه����ات����ووة ب����ؤ ش������ارى ك��ؤي��ة ه�������ةردةم ض�����اوم ,ل����ة ه��ات��ن��ى ت��ؤي��ة ب���ؤ ب�����ةردةوام�����ى و ب���ؤ رِاب��������واردن ب��ؤ ق��س��ة خ��ؤش��ى و ش��ي��ع��ر ه��ةلَ��ب��ةس��ت��ن س����ب����ةى ئ�����يَ�����وارة م����يَ����وان����ى م��ن��ى ب���ؤ ن����ان خ������واردن س���ةرخ���وان���ى منى ب��ى ى ئ��ةى ه��او شاعيرم ي��اخ��وا ب��ةخ��يَ��ر َ ن���اض���ى ل��ةب��ي��رم ل���ة ه��ي��ض ك��ات��يَ��ك��ا َ ق��س��ةو ض��ي��رؤك��ى م���ام ك��ويَ��خ��ا ح��ةويَ��ز ب����ؤم ب��خ��ويَ��ن��ةوة ب���ةخ���ؤش و ب���ةرِيَ���ز ب��ؤت��م دان������اوة دوا ن����اوى (دلَ���ث���اك) ب��ى ط��ةر خ���راث ط��ةر ضاك ئةنجا رِةزا َ َ لةطةل مامؤستا مولود ذاكاو و جةالل جؤبارى شاعير ديارة دؤستايةتي يان بة ه َيز بووة ,ضونكة مام مراد شاخ ثيسكةيى لة شيعريَكدا دةلَ َى: ِؤذى ل��ة رِؤذان ض��ووم��ة ش����ارى كؤ ر َ ط��ةي��ش��ت��م��ة ن���او ش���ار ب��ةك��ات��ى ن���ي���وةرِؤ الم ن����ةك����ردةوة ت���ا ض���ووم���ة ن����او ش��ار ض��ووم��ة الى ث��ي��اويَ��ك ن���اوى ب��وو (ج��ؤب��ار) دوك���ان���داريَ���ك���ى ووردة ف����رؤش ب��وو 4
موراد شاخة ثيسكةيي شاعري ئ��ةوي��ش وةك���و م��ن زؤر ب��ة ث����ةرؤش ب��وو ووت������م م���ام���ؤس���ت���ا ض���ي���ة ئ�����ةو ك����ارة ب����ؤض وا ئ��ةج��م��ن خ��ةلَ��ك��ى ئ����ةم ش���ارة ووت������ى ئ�����ةى ب������راى الديَ�������ى ن�����ةزان ئ����ةوة ن�������ةورؤزة ج���ةذن���ى ك��وردس��ت��ان ب���ؤ ن����ةت زان����ي����وة ت���ؤ ه���ةت���ا ئ��يَ��س��ت��ا ه���ةر ئ���ةو رِؤذةي�����ة ك����اوةى ت��ي��ا هةستا َ لةطةل مامؤستا مةولود ذاكاويش مام مراد شاخ ثيسكةيى خؤشةويستى برادةرايةتيان هةبووة ضونكة شيعريَكى بؤ داناوة كاكى ذاكاو ذاكاوةكةت لةالى من وةك شةكراوة باسى هاتنةوةت لةالى من هيض كاتيَك نةزانراوة �ى نشين ن��ةم زانيوة هاتيتةوة طؤمةشينى ج� َ رى لةالى من يةك هةنطاوة بؤ ديدةنيت يةك مانطة َ لةمالَى ثياوى زان��او هؤشمةندى وةك��و تؤ طةر زةهرى ماريش بنؤشم لةالى من وةك حةالوة نامةى خؤشى و رِيَك جوانت هات و طةيشتة دةستم يةزدانبى ئةو هةلَبةستةى ذاكاوة ووتم سوثاس بؤ َ هةزار ئةسةف ضوو لةدةستم لة كؤية نةهاتمة الت هةتاوةكو ئةضمة ذيَر خاك ئةو حةسرةتةم هةر ماوة طةر لة قةسرى فيردةوسا بم بزانةو باوةرى بكة طةر لةطة َ ل توو رِانةبويَرم لةالم هةر وةك كةالوة َ لة نةورؤزى سالى 1972شيعريَكى ديكةى لةسةر نةورؤز داناوة ئةو جارة ثرسيارى لة مامؤستا مةولود ذاكاو كردووة َ نةزانى ِرؤذى نةورؤز ضى ية ناكرى شاعيريَكى وا, ناطونجى و َ َ ثرسيارى نةورؤز لة دوو شاعير بكاتن هةر لة كؤية جاريَكى ديكة هةروةك خؤى دةلَ َى :
رِؤذيَ����ك ل��ة رِؤذان ل��ةم��ا َ ل ض��ووم��ة دةر ب���ةن���ي���ازى ئ������ةوةى ب��ض��م ب���ؤ س��ةف��ةر ب��ةي��ةك دوو س��ةع��ات ث��يَ��ش��ى ن��ي��وةرِؤ م��ل��ى رِيَ���ط���ام ط���رت رِووةو ش����ارى كؤ ك��ة ض��ووم��ة ن��اوش��ار زؤر ب��ةدةوس��ت وب��رد ه���ات و ض��ؤي��ان ب���وو ل���ةدرش���ت و وورد م��ام��ؤس��ت��ا م���ةول���ود ه����اورِيَ����ى ش��اع��ي��رم ن���اض���ى ل���ة ب��ي��رم ن���ة ش����ةو ن���ة رِؤذ َ ت���ي طةيشتن ل���ى ك���رد ب���ؤ ث��رس��ي��ارم َ َ َ ب����زان����م ض���ي���ة خ����ةل����ك وا ئ��ةج��م��ن ووت�����م م��ام��ؤس��ت��ا ش����ارةك����ةى ك��ؤي��ة ب��ؤض��ى وا ئ���ةك���ةن ئ���ةو ه���ات و ض��ؤي��ة ووت������ى ئ�����ةى ب�����را ت�����وو ب����ؤ ن���ازان���ى واب�����ى ل���ة ك��وردس��ت��ان��ى ل�����ةالى خ����ؤى َ ث��ى ى ئ��ةلَ��يَ��ن ن���ةورؤز ��ة � ��ك ئ��ةم��رؤ رِؤذيَ� ِ َ دى ب��ؤ ن���او ط���ةل و ه��ؤز س��الَ��ى ج��اريَ��ك َ َ مراد شاخة ثيسكةيى نازناوى (دلثاك) ب��ووة دوايى طؤ ِريويةتى بة (ديار) كت َيبى خةم ِرةويَنى بة نازناوى دلَثاك شةكى) بة (ديار ) بة ضاث طةياندووة بةالَم ناميلكةى (دارك َي َ لة ضاث داوة!. مراد شاخة ثيسكةيى سةختى ِرؤذطارى ضةشتووة,باوكى خؤى نةديوة ,دووجار بريندار بووة لة طوندى بانةقةالَت و لة طوندى (شاخة ثيسكة) هةردووجار بة فرؤكةى دووذمن ث َيكراوة ,ضونكة لة دةشت و َ الدى ذياوة!! َ هةرضةند خةلَكى والَتى كؤية بووة,بةالم بة كؤية سةرسام بووة دوو شيعرى بةسةر كؤية هةلَداوة بةناوى شارى كؤية سالَى :1963 بةضاوى من تةماشاكةن شارى كؤ عةجيب شاريَكة ضى بازا ِر و ضى دوكان و ضى كؤشك و ضى تةالريَكة ضنارؤك ضاو ئةندازيَكة بؤ هاوينطةى شارةكةى كؤ سى تووان و ئاوةكةى زريَباريَكة تةم و تةمان و َ ئاوى حةمامؤك بنؤشة دةواى سةد سيل و سةرِةتان دى ل���ةب���اخ���ض���ةى ئ����ؤم����ةر خ����وض����ان َ دةن����ط����ىق����وم����رى و ه����وزاريَ����ك����ة تى ئةطةيت و ئةزانى سةيرى ميَذووى سالَنامةكةى َ ئةلَيَى يارةبى ثاشماوةو شويَنى ضى شؤرِة سواريَكة كامى لة هةموان كةمترة بيَتة مةيدانى ثياوةتى ي������ةك ح����ات����ةم����ى ت������ةى ئ���اس���اى ي�����ةك ح�����ةي�����دةرى ك�����ةرِرارِيَ�����ك�����ة سةرنج فةرموو بؤ ثاشماوةى ميرانى حةويَزى ئاوابى ضى ثاشماوةو ياد طاريَكة شويَنة واريان هةر َ بةرِاستى د َ ل رِفيَنيَكة ثيَش دةرطاى حةمامى كؤمار الرو لةنجةى ثيَضةدار و قامةت سروةو ضناريَكة كضانى خؤش ووتارى شيرين رةفتارى شارى كؤ جياوازى مةكةن لةطة َ ل حؤرى كاريَكى نالةباريَكة َ ثر خالى ضاوى كالَى ليَوى ئالَى طةردةنى لوسى ِ لة رووى رؤذا هةلَى مالَى يارةبى ضى نور و ناريَكة
كضانى ثيَضة دارى جوانى شؤرِة ذنى ميهرةبانى داويَكى زولَفى ئالَؤزى قيمةتى يةك بازارِيَكة دةنطى هاذةو قةلَبةزةى ئاوى حةمامؤك خؤشترة لةدةنطى نةى شمشا َ ل و سةفارةو عودو تاريَكة س��ةي��رى ط��ولَ��ى ق���ةد ث��الَ��ى ب��اواج��ى بكة بةهةشتى عاديش لةرووى ئةو بزر و نادياريَكة طو َ لونيَرطسوسةوسةنىرةيحانةىثةلككولَكنى ئيالهى ئةو ضاو ئةندازة خوا كردة يا دةستكاريَكة نيَرطسى دؤلَى كيَوانت طولَوكى ئاخة ليَوانت باخضةى هةنارو سيَوانت بةرِاستى ضى طولَزاريَكة دارى قةزوانى كةذةكان جؤطةلةى ئاوى شاخةكان ثةرذينى دةوورى باخةكان ماشاءاللة ضى ئاساريَكة دةنط و زايةلَةى كضانى لة باخضةى ئؤمةر خوضانى تيثى ثةرضةم و ثرضانى ضى ئةوساف و روخساريَكة ضيمةن و باخ و بيَستانى بكةين باسى خؤشى و جوانى الفاوى شيعرم بؤ هانى وةك جؤطةلةو رووباريَكة ِى نارؤم بة رِيَطاية بى ر َ هةتا ماوم لةم دنيايا َ ِى ئةرِوا ضى ثيشةية و ض كاريَكة وابى ر َ ئةو كةسةى َ جطة لةو شيعرةش ,لةسالَى 1961ئةو شيعرةى لةسةر شارى كؤية هةلَطووتووة: لةطة َ ل شارانى جيهانا هةرطيز جياوازة شارى كؤ بؤ ثشدةرو خؤشناو و بتويَن هةردةم رِيَبازة شارى كؤ ضاو ئةندازةى ضنارؤك و هةيبة سولَتانى هةية ب�����ةس�����ةر ط���ش���ت ش�����اران�����ى وةك خ�����ؤى ش���اي���ان���ى ن������ازة ش������ارى ك��ؤ ئاوى حةمامؤك بةضةشنى (ماء المعين) ة بةخؤشى ثر لة خؤخ و سيَو و طةالَزة شارى كؤ باخةكانى ِ بةس ديوةخانى حةمة ثاشا بؤتة ثاشماوةى نةينةوا ئ����ةوي����ش وةك ش���اخ���ى ه����ةورام����ان ه�����يَ��ل��ان�����ةى ب���������ازة ش���������ارى ك��ؤ ئيَواران سةيرى دةرطاى حةمامى حةسةن ئاغا بكة الرو لةنجةى ثيَضةدارو قولينط و قازة شارى كؤ باسى خؤشى ئةو شارة هةرضةندى بيكةى كةمة ياخوا هةر ئاوةدانى كةى سةرثشك و شازة شارى كؤ تى ئةطةيت و ئةيزانى طةشتيَك بكة لةو شارةيا َ ه����ةر ك���ةي���ف و خ���ؤش���ى و س��ةف��اي��ةك دةن��������ط و ئ�����������اوازة ش��������ارى ك��ؤ سةرباخو ضوارباخ وقةالَتو بةفرىقةندى و هةواوان بى جيَى مةالى مةجازة شارى كؤ بايز ئاغا هةر ئاوةدان َ كى هةية بيَتة مةيدانى بؤ سةخاوةت و ثياوةتى َ رووب�������������ةرووى دوذم�����ن�����ى خ��ؤش��ى ب�����ى ئ���ي���ج���ازة ش�������ارى ك��ؤ م�������ارى َ ئةو شاعيرة خؤشةويست و قسة خؤشة ,نةوةى كؤيَخا حةويَزى شاخة ثيسكةيى ية (مراد شاخ ثيسكةيى) ,لة ِريَكةوتى 1993/10/22ضؤتة بةر دلؤظانى خوا ,ديوان َيكى شيعرى لةثاش (بى ِر َى مة ِرؤ) دوو كت َيبى بةناوى (ض َيشتى بةجى ماوة بةناوى َ َ لى فةوتاوة لة كاتى ئةنفالةكان . (الفاو) و َش) ي دةرو َ
ذمارة 6
شوباتي 2010
5
È ƨȇƚǯ ňƢǯƨdzơȁƨǿ
َ ئا:ديدةوان يةعقوب
رؤذميَريَك بؤ شةهيدى سةركردة دكتؤر خاليد دروستكرا ِرؤذم َيريَك لةسةر ئةركى(خيرالدين محى الدين اسعد غفورى) بؤشةهيدى س��ةرك��ردة دك��ت��ؤر خاليد دروس��ت دةكريَت و بآلودةكريَتةوة كة ِرؤذم َيرةكة ث َيك هاتووةلة س َيزدة الثة ِرة الثة ِرةى يةكةمى ِرازيَنراوةتةوة بةويَنةيةكى شةهيدو كوتةريةك لةذيان نامةكةى جطة لةمةش دوانزة الثة ِرةكةى تر كة هةردوانزةمانطى سالَى لةسةر نةشركراوة لةطةلَيا ضةندين ويَنةى شةهيدى سةركردة لةسةر الثة ِرةكان بةرضاو َ لةطةل ئةو شويَن و ضياو دةكةويَت شاخانةى كة شةهيد ث َيشمةرطايةتى تياياندا ك��ردوة بةتايبةتى شاخى شيشار ،هةروةها دروست كةرى ئةم ِرؤذم َيرة كاك (خيرالدين) لةبارةى دروستكردنى ئةم ِرؤذم َيرة دةلََيت (من ئةو ِرؤذم َيرةم لةربةرخاترى شةهيدى سةركردة دكتؤر خاليد دروست كردوةو َ لةطةل هةروةها تةمةن َيكى زؤر من ئةودا ث َيشمةرطةبووم و زؤربةى ئةم ويَنانةى كة دةرخراون كاتى خؤى من لة خودى دكتؤر خاليد وةرمطرتوون
و بآلويش نةكراو نةتةوةو بةلَكو ئةمة بؤيةكةمين جارة خةلَك دةيانبين َيت ئةويش لة ِريَطةى ئةم ِرؤذم َيرةوةية) ،ئةم ِرؤذم َيرة لةسوريا ()2000دانةى لةسةر ئةرك و ماندووبوونى كاك خيرالدين ل َيضاث كراوةو لةزؤربةى دامودةزطاكانى كوردستان بآلوكراوةتةوةو دراوة بةزؤربةى كةسايةتى و سةكردةو هاو ِريَكانى
شةهيدى سةركردةو ث َيشمةرطةكانى هةرلةم بارةوة كاك خيردين طووتى : (من لةسةر ئةكى خؤم ئةم ِرؤذم َيرةم دروست كردوة هةر بؤيةش لةزؤربةى الثة ِرةكانى ناوى خؤم دوبارة كردؤتةوة بؤئةوةى خةلَكى بيريان بؤئةوة نةض َيت بلَ َين ئةمة فآلن حيزب ك��ردى يان فالن كةس ك��ردى يان فآلن اليةنة كردويةتى ،هةروةها سةرجةميانيشم بة ديارى بةخشيوةتة خةلَك هةروةها هةركةس َيكى دلَسؤز كة ئةم ِرؤذم َيرةش دةبين َيت يان دةطري َيت يان ضيرؤك َيك لةسةر ذي��ان و س��ةرب��ووردةى كاك دكتؤر خاليد دةط َي ِريَتةوة ).كاك خيرالدين لةبةر ئةوةى زؤرى ذيانى َ لةطةل شةهيدى ث َيشةمةرطايةتى خؤى سةركردة بردؤتة سةر و ئاطادارى زؤر اليةنى ذيانى شةهيد دكتؤر خاليدةو لةطةلَيا ث َيشمةرطةبووة بؤية ب ِريارى داوة كةبةم نزيكانة ميهرةجان َيكى ط��ةورةى يادكردنةوة لةسةرئةركى خؤى بؤشةهيدى سةركردة ِريَكبخات و لةشارى كؤية سازى بدات.
هاوكارى ثرؤذةى هيوا بةسةر 205خويَندكارى زانكؤى كؤية دابةشكرا لةدريَذةى ئةو هاوكارييةى ث ِرؤذةى هيوا ث َيشكةشى خويَندكارة زي��رةك و كةم دةرامةتةكانى زانكؤكانى كوردستانى دةكات ِ ،رؤذى 1/ 9لة هؤلَى سةرؤكايةتى زانكؤى كؤية بة ئامادةبوونى خاتوو نةرمين عوسمان ئةندامى بؤندى ثرؤذةى هيواو دكتؤرخدرمةعسوم سةرؤكى زانكؤى كؤية و ياريدةدةرانى سةرؤكى زانكؤ و ذمارةيةك لة ِراط��ران و سةرثةرشتيانى خويَندنى باالَ ،لة مة ِراسيم َيكى تايبةتدا هاوكارى ث � ِرؤذةى هيوا بةسةر 205خويَندكارى كؤل َيذةكانى زانكؤى كؤية دابةشكرا، سةرةتاى مةراسيمى هاوكاري كردنةكةش بة وةستانى ِريَز ى ئامادةبووان بؤ طيانى شةهيدان دةستى ث َيكرد ،دواتر سةرؤكى 6
زانكؤى كؤية لة ووتةيةكدا ئاماذةى بةو ب ِرة هاوكارية كرد كة ساآلنة ثرؤذةى هيوا ث َيشكةشى خويَندكارى زانكؤكانى هةريَمى كوردستانى دةكات ،دواتر نةرمين عوسمان ووتةى بة ِريَز دكتؤر بةرهةم ئةحمةد سالح سةرؤكى بؤندى ثرؤذةى هيواى خويَندنةوة و لة ووتةكةدا ئاماذةى بةوةدا ث ِرؤذةى هيوا هيض مةبةست َيكى لةثشتةوة نيةو تةنيا مةبةست لة هاندانى خويَندكارانى زيرةك و دةستطيرؤى خويَندكارة كةم دةرامةتةكانة، طووتيشى سالَى ِرابردوو هاوكارى 2500 خويَندكار ك��راوةو ئةمسالَيش هاوكارى َ دةكري لةسةرجةم 2000خويَندكارى تر زانكؤكانى هةريَمى كوردستان لةزانكؤكانى ترى خواروو ناوة ِراستى ع َيراقيش بةهاوكارى
ِريَكخراوى موتةقاى ع َيراقى ساآلنة هاوكارى َ دةكري و بؤ ثةيداكردنى 2000خويَندكار ئةوبوودجةيةش ضةندان ِريَكخراو كؤمثانيا و كةسايةتى لةسةر ئاستى ناوخؤو دةرةوة هاوكارى ثرؤذةكة دةك��ةن ،دواتريش وتةى خاتوو كويَستان موسا بة ِريَوة بةرى مةيدانى ث ِرؤذةكةو سةر ثةرشتيارى سايتى ئةنتةرن َيتى ث ِرؤذةى هيوا ث َيشكةشكرا و ثاشانيش لة اليةن ئامادةبووانةوة دةستكرا بة دابةشكردنى هاوكاريةكان .ث ِرؤذةى هيوا سي سالَة بةسةر ثةرشتى بةريَز ماوةى َ دكتؤربةرهةم ئةحمةد سالح و بةهاوكارى ِريَكخراوى موتةقاى ع َيراقى دامةزارو لةو ماوةيةشدا ئةمة دووةم جارة هاوكارى َ دةكري. خويَندكارانى زانكؤى كؤية
20كةس طيانيان لةدةستداوةو 217كةسيش برينداربوونةو ِ 199رووداوى هاتووضؤش تؤماركراوة لةسالَى 2009دا 20ك��ةس بةهؤى ِرووداوى هاتوضؤ لةسنوورى قةزاى كؤية طيانيان لةدةستداوةو 217كةسيش برينداربوون و ِ 199رووداوى هاتووضؤش تؤماركراون ،خستنة ِرووى ئةو ئامارانة لةو كؤنطرية ِرؤذنامةنووسيةداهات كة ِرؤذى 1/8بة ِريَوةبةرى هاتووضؤى قةزاى كؤية وةك خشتةى ساآلنةى بةريَوةبةرايةتى هاتووضؤى ق��ةزاى كؤية خستية ِروو. لةوبارةوة ِرائيد شؤرش كاكة بة ِريَوةبةرى ه��ات��ووض��ؤى كؤية ط��ووت��ى ل��ةم��اوةى سالَى 2009دا ِ 199رووداوى هاتووضؤ لةبة ِريَوةبةرايةتيةكةمان تؤمار كراون و بةهؤى ئةو ِرووداونةش 20كةس طيانيان لةدةستداوةو 117كةسيش برينداربوونة و ِرووداوةكانيش ج��ؤراو جؤربوونة 72 ِرووداو لةناو شارى كؤيةو ِ 127رووداويش لة ِريَطا دةرةكيةكان ِروويانداوةو لة ِريَطاى
هةول َير-كؤيةِ 48رووداو و ِريَطاى كؤية- دوكان ِ 38رووداو و ِريَطاى كؤية -ب َيستانة ِ 23رووداو و ِريَطاى كؤية-تةقتةق 18 ِرووداو بووة .طووتيشى جؤرى ِرووداوةكان بةمش َيوةيةبوون :وةرطة ِرانى ئؤتؤمب َيل 58 حالةت بووةو ث َيكدادان 105حالةت بووةو ش َيالنى مرؤظيش 36حالةت بووة .هةروةها طووتيشى لةسالَى 2009دا 738مؤلَةتى شوف َيرى لةبة ِريَوةبةرايةتيةكةمان دراون و بازطايةكى هةميشةى تايبةتيش لة خالَى ثشكنينى تؤبزاوا دانراوةو سيستةمى هاتووضؤى ناو شارى كؤيةش ريَكخراوةتةوة سي ترافيك اليتيش ج َيطير كراون و و َ دياردةى كاركردنى ئؤتؤمب َيلة تايبةتةكانيش لةجياتى تاكسى قةدةغةكراوة. سةبارةت بة داهاتيش ب��ة ِريَ��وة بةرى هاتووضؤى قةزاى كؤية طووتى لةسالَى ِراب�����ردوودا ض��ل و هةشت مليؤن و
�ي ه��ةزار دينار س َيسةدو ن��ؤوةد و س� َ داه��ات هةبووةكةب ِرى ن��ؤزدة مليؤن و ضوار سةدو بيست هةزار داهاتى سزادانى سةرث َيضيةكان بووةو بيست وهةشت هةزار و نؤسةدوحةفتاو دوو ه��ةزار ديناريش داهاتى ِرايكردنى مةعامةالتى هاووالتيان بووة .سةبارةت بة ث ِرؤذةكانى ئايندةش ِرائيد شؤرش كاكة بة ِريَوةبةرى هاتووضؤى كؤية طووتى بةنيازين سيستةمى كام َيراى ضاو ديَر لةشةقامةكان ج َيطير بكةين و بازطةى هةميشةيش لة ه��ةردوو ريَطاى كؤية- دوكان و كؤية-ب َيستانة ج َيطيربكةين .ج َيى ئاماذةية بة ِريَوةبةرايةتى هاتووضؤى قةزاى كؤية لة ِرؤذى 2010/1/1طة ِراوةتةوة سةر بةريَوةبةرايةتى طشتى هاتووضؤى هةول َيرو بؤ لةمةودواش ثابةندى ِريَنماييةكانى بةريَوةبةرايةتى طشتى هاتووضؤى هةول َير دةب َيت.
شةهيدانى سالَى 1963
ِرؤذى (دووشةممة) ريَكةوتى ( )2009/12/21كاتذم َير ()10:30ى بةيانى بةسةرثةرشتى بة ِريَز قائمقامى شارى كؤيةو بةهاوكارى بة ِريَوةبةرايةتى ِرؤشنبيرى و هونةرى كؤية و جةماوةريَكى زؤرى شارةكة و خاوةن شةهيدةكان لة شةقامى طشتى بازارى كؤية هةلَسان بة ثةردةالدان لةسةر تابلؤى شةهيدانى سالَى ( )1963ئةوةى شايانى باسا مةراسيمةكة نزيكةى سةعات َيكى خاياند كة تيايدا ضةندين وتار و هونراوة و بروسكةو سرودى شةهيدان ث َيشكةشكرا كة جةماوةريَكى زؤرى شارى كؤية و دامودةزطا حكومى و حيزبى ناوضةكة ئامادةى مةراسيمةكةبوون ،سةرةتاى مة ِراسيمةكةش ئامادةبووان بؤ ِريَزل َينان لةطيانى شةهيدان سات َيك دةستى ِراستيان خستة سةر دلَيان و دواتر قائيمقامى كؤية ووتةيةكى ث َيشكةش كردو ثاشانيش شاعير فازيل شةو ِرؤ هؤنراوةيةكى ث َيشكةش كردو هةروةها ضؤنيةتى ِروداوةكةش بؤ ئامادةبوان ِرونكرايةوةو هةروةها ضةندين بروسكة بةم بؤنةيةوة خويَنرانةوةو بةوتارى بنةمالَةى شةهيدان كةلةاليةن خاتوو (ماهية مةال ِرةئوف) كضى شةهيد منيرة مةال تاهير خويَندرايةوة سوثاسى ئةو ئاو ِرل َيدانةوةيةى كرد لةاليةن حكومةت و اليةنة ثةيوةنديدارةكانةوة لةم شةهيدانة دراوةتةوة ..سالَى 1963بةسةرثةرشتى تةها شةكرضى لةشارى كؤية لة 7ى تةموز تا كؤتايى ئةو مانطة 31كةس ب َيدادطايى كردن لةكؤيةو دةوروبةرى شةهيدكران و طولةباران كران تةنيا لة ِرؤذى يةكةمدا ضةندين كةس لةدينطةكانى بازا ِرى كؤية بةستران و طولةباران كران و كةلة ن َيوياندا موسولَمان و مةسيحى و ذن و مندالَى ت َيدابوو ئةو تابلؤيانةى لةم ِرؤذةدا ثةردةيان لةسةر الدرا ويَنةى هةمان ئةو شةهيدانةى لةسةر نةخش َينرابوو كة لةسالَى 1963دا لةدينطةكان بةستران و شةهيدكران .
ذمارة 6
شوباتي 2010
7
È ȆȇǁƨǻȂǿ Ȇdzơȁƨǿ بة ِريَوةبةرايةتى ِرؤشنبيرى و هونةرى كؤية و ضةند ضاالكيةك ِرؤذى 2009/11/4بة ِريَوةبةرايةتى ِرؤشنبيرىوهونةرى كؤية خول َيكى سيناريؤى بؤ هونةرمةندان و ئارةزومةندانى نووسينى سيناريؤ كورتة فيلم كردةوة كةلةاليةن مامؤستا (عةدنان عوسمان) ِرؤذانة بؤماوةى ( )2سةعات وانةى خولةكة دةطؤترايةوة ،خولةكة بؤ ماوةى دوو هةفتة بةردةوام بوو. ِرؤذى ضوار شةممة ِريَكةوتى ()2009/11/18كاتذم َير ()10ى بةيانى لة هؤلَى كؤليذى ئةندازيارى زانكؤى كؤية بة ِريَوةبةرايةتى ِرؤشنبيرى و هونةرى كؤية هةلَسا بةكردنةوةى ث َيشةنطايةكى هاوبةشى فؤتؤطرافى بؤ بةشدار بوانى خولى فؤتؤطرافى بة ِريَوبةرايةتيةكة كة تيايدا ( )30لةوحةى ف َيرخوازانى خولةكة نمايشكرابوو ،ث َيشةنطاكة لة اليةن بة ِريَز (د.خ��در معصوم) سةرؤكى زانكؤى كؤية كرايةوة كة ميوان َيكى زؤر لة دام و دةزطا حكومى و حيزبى و ريَكخراوةكان و خويَندكاريَكى زؤرهونةردؤستان ئامادةبوون.
رِةوةز مةولود
تيثى مؤسيقاى باواجى كؤيةو هةلَبذاردنى دةستةى تازةى بة ِريَوةبردنى تيثةكة ِرؤذى ( )2009/12/14كاتذم َير ()3ى ئ َيوارة بة ئامادةبونى نويَنةرى دادطاى بةراى كؤية بة ِريَز (ئاراس عبدالخالق ) زؤربةى ئةندامانى تيثى مؤسقاى باواجى كؤية ،لة كةش و هةوايةكى ئازاد هةلَبذاردنى دةستةى تازةى بة ِريَوةبردنى تيث بة ِريَوة ضوو ،كةتيايدا هةريةك لةم بة ِريَزانة بةدةستةى تازةى بة ِريَوةبردنى تيثى مؤسقاى باواجى كؤية دةرضوون :ئةحمد هاشم ئةحمةد.......سةرؤكى تيث 19..دةنط ،رةوةز مولود حس َين.....سكرت َيرى تيث 17......دةنط ،ئارةزوو ئيسماعيل منصور.......بة ِريَوةبةرى هونةرى تيث 23.......دةنط َ ، فازل سل َيمان تةها...........كارط َيرى تيث 22.......دةنط ،هؤشمند زاهير رةشيد........ذم َيريارى هةريةكة لة بة ِريَزان تيث 14.......دةنط، ( ئ���اراز ج��ةالل جؤبار و سةنطار ع��ب��دال��خ��ال��ق) ب��ة ئةنداندامى ي����������ةدةط دةستنيشانكران.
بة ِريَوةبةرايةتى سينةماى هةوليَر و نمايشكردنى فيلم
وةزارةت��ى ِرؤشنبيرى و الوان ،بةريَوةبةرايةتى طشتى سينةما ، بة ِريَوةبةرايةتى سينةماى هةول َير لة ِرؤذانى 19تاكو 2009/11/ 23 هةفتةيةكى نيشاندانى فيلمى كوردى لة شارى كؤية لة هؤلَى سةرؤكايةتى زانكؤيى كؤية بؤماوةى هةفتةيةك ئةم فيلمة كورديانةى نمايشكرد-1 :فيلمى سينةمايى (نيوةى مانط)...سيناريؤ و دةره َينانى َ لةطةل با )......سيناريؤ (بةهمةنى قوبادى )-2 ،فيلمى سينةمايى (سرتة دةره َينانى ( شةهرامى عةليدى ) -3 ،فيلمى سينةمايى (ثة ِرينةوة لة غوبار)......سيناريؤ و دةره َينانى (شةوكةت ئةمين كوركى )-4 ،فيلمى سينةمايى ( بؤنى س َيو )......سيناريؤ و دةره َينانى (ريَظين عةساف ) -5 ،كورتة فيلمى (سةتةاليت) .....سيناريؤودةره َينانى (رةحيمى زةبيحى)-6 ،كورتة فيلمى (سات )........دةره َينانى ( رةوةز مولود) ، -7كورتة فيلمى ( ث َينج شةممةى شوم ).....سيناريؤ و دةره َينانى ( فةريدون حةمةدئةمين ) -8 ،كورتة فيلمى ( تؤ ِرى َ جال جالَؤكة ) .....سيناريؤ و دةره َينانى ( مح َيدين رةزا) . 8
بةبؤنةى()90سالَةى تةمةنى ئةحمةد دلزارى شاعير ِريَو ِرةسميَكى شايستة ِريَكخرا
ئ َيوارةى ِرؤذى 2010/1/8لةهؤلَى يةك َيتى نوسةرانى كورد لقى هةول َير بةئامادةبوونى ذمارةيةكى زؤر لةل َيثرسراوانى حيزبى و حكومى و ِرؤشنبيران و نوسةران و هاو ِريَيان و خزم و كةس و كارى شاعيرى ن��اودارى طةلةكةمان ئةحمةد دل��زار ، يةك َيتى نوسةرانى كورد لقى هةليضر بةبؤنةى ( )90سالَةى تةمةنى شاعيرى
ناوبراو ريَورةسم َيكى شايستة بة ِريَوة ضوو، لةسةرةتاى ِريَو ِرةسمةكةدا وتارى سةرؤكى لقى هةول َيرى يةك َيتى نوسةرانى كورد لةاليةن سةعدوآلثةرؤش خويَندرايةوة ،دوات��ر هةريةك لةكةريم ش َيخانى و خوشكة فريشتة مؤمى ( )90سالَةى ئةحمةد دلزارى شاعيريان داطيرساند، ثاشانيش لةاليةن كاوةمةحمودةوة
ذمارة 6
وتارى وةزارةتى رؤشنبيرى خويَندرايةوة ،دواتريش سياسةتمةدارى طةلةكةمان هاو ِر َي و هاوخةباتى شاعير سيسةتمةدار عةزيز محمد باسى ضةند اليةن َيكى ذي��ان��ى ئةحمةد دل���زار ك��ردو باسى خةبات و ت َيكؤشان و رؤذانى هاوخةباتى خؤيانى كرد ،دوات��ر مامؤستا كةمال غةمبار ل َيكؤلَينةوةيةكى ئةدةبى لةسةر شيعرةكانى ئةحمةد دلزار ث َيشكةش كرد، كةريم شارةزاش طةشت َيكى تيرو تةسةلى كرد بةناو ذيانى شاعيرداو طةل َيك اليةن و ِرووداوى مامؤستا ئةحمةد دلزارى بؤئامادةبووان ِروون��ك��ردةوة ،مامؤستا كةريم ش َيخانيش ضةند سات َيك لةسةر ذيان و شيعرى ئةحمةد دلزار دواو باسى هاو ِريَيةتى و ضةند ِروداويَكى ذيانى َ لةطةل شاعيردا ط َيراوة ،دواتريش خؤى نوسةر كاك ِرابةرى سةيد برايمى ضةند ثةيظ َيكى قةشةنطى لةش َيوةى ثةخشان وشيعر لةسةر ذيان و شيعرى ئةحمةد دل��زار ث َيشكةشى ئ��ام��ادةب��ووان كرد، بةرلةكؤتايش بةدةنطى غةريب ثشدةرى و بةعودةكةى مامؤستا ئ��ازاد دلزارى ك��و ِرى شاعير ئامادةبووانيان طؤرانى ئاواز باران كرد .دواتر خةآلتى ِريَزلينانى سةرؤكى حكومةت و يةك َيتى نوسةرانى َ ضةثكةطول بةم بؤنةيةوة كوردو ضةندين ث َيشكةش بةشاعيرى طةل ئةحمةد دلزار َ بطوترى كة دلزارى شاعي كرا ،ث َيويستة ناوى ئةحمةدى كو ِرى مستةفاى كورشى حمةئاغاى حةويَزية و ل��ة1920/1/8 لةشارى كؤية لةدايك بووةو ضةندين ضةندين بةرهةمى شيعرى هةيةو كؤمةلَة شيعرى سياسى بآلوكردؤتةوةو ديوانةكةشى بؤ دووجار ضاثكراوةو هةروةها كؤمةلََيك هؤنراوةى وةرط َيردراوى هةيةو بيرةوةرى رؤذانى و كتاب َيكى بضوكيش كةث َيك هاتووة لة شيعرةكانى بابةتايةرى هةمةدانى ...طؤظارى كةكؤن بةم بؤنةيةوة هيواى لةش ساغى بؤئةحمةد دلزارى شاعير دةخوازيَت و بةهيواى تةمةن دريَذى.
شوباتي 2010
9
ديداري تايبةت لةطةأل خالَة شيَخ جةنطي بةشي دووةم كة حةمة تةماتة بوو بة موعتةميدي كابتني ئينطليز لة ِرانية ،كابتن بة حةمة دةلَ َي ضي بكةين بؤ ئةوةي فةتاح بةط لة ناو بةين .ديارة ِريَك دةكةون بؤ داناني ثالن َيك .ديارة ئةو قسانة برايم بةط بؤى ط َي ِرامةوة ،كة خزم َيكي فةتاح بةط بوو، ئةويش بيستوويةتي كة برايم بةط تةمةني طةيشتة نزيكةي نةوةد سالََيك ث َيش ضةند سالََيك كؤضي دوايي كرد .وا ِريَك دةكةون، كة فةتاح بةط بانط كةن دواي ئةوةي تفةنط و دةمانضةكةي لـآ وةربطرن بة بيانووي ئةوةي نابآ كةس بة ضةكةوة بض َيتة الي كابتن .هةولَيش بدةن خةنجةرةكةي بة ف َيل لـآ وةربطرن ،داواي لـآ بكةن بؤ ئةوةي بزانن ض جؤرة خةنجةريَكة ،طةر نةيدا حةمة تةماتة يةكسةر باوةشي لـآ بطرآ و ئةوجا تةطبيري لـآ بكةن .وةك ريَك كةوتبوون لةسةري فةتاح بةط بانط دةكةن دواي ئةوةي دةمانضةو تفةنطةكةي لـآ وةردةطرن لةسةر كورسيةك بة ِريَزةو دايدةن َين ،كابتن ثآي دةلَ َي :فةتاح بةط حةز دةكةم ِرؤذيَك بضين بؤ ك َيوة ِرةش �ي :جا قوربان بؤ ِراو .فةتاح بةطيش دةلَ� َ ك� َي��وة ِرةش ووش��ك و بآ ئ��اوة .بؤ ئ َيمة بضين خةلَك دةن َيرين ِراومان بؤ بكةن ،بؤ خؤشمان بة دووربين تةماشايان دةكةين ،بؤ ئةو ئةزيةتة بك َيشين ،بةدةم قسةي خؤش و ضا خواردنةوة ماوةيةك بةسةر دةبةن و دةيخافلَ َينآ ،دواي كابتن بة فةتاح بةط دةلَ َي ،كا؟ خةنجةرةكةي ض جؤريَكة ،با تةماشايةكي بكةم .ئةويش دةلَ َي :قوربان قوربان قةزوينية ،خةنجةرةكة هةلَدةك َيشى و دوايي دةطة ِريَنتةوة كاالنةكةي ،ئينجا كابتن ضاويَك لة حةمة تةمةاتة دةكاو ئاماذةي بؤ دةكا ،حةمة تةماتة بةخؤوة بوو، يةكسةر توند لة ثشتةوة فةتاج بةط بة كورسيةةوة بة هةردوو دةستي خؤي لـآ توند دةكا ،كابتنيش دوو طوللةي بة تةثلَي سةريةوة دةنآ. كاك مةسعود ( مةبةستي مةسعود محةمةدي مةالي طةورةية) كابرايةكي عالم و ثياويَكي طةورة بوو هةندآ شتي ،وةك نوسيووة لةسةر ئ َيمة و لةسةر ئةو وةزعةي باسم كرد دةلَ َي :دوو خزمي ش َيخ حيسام 10
ل َيرةو لةوآ كوذراون ،بةخوا كاك مةسعود ئةو دوو كةسة يةكيان باوكمة و ئةوي دي ماممة ،بة خواي ئةوانة نة عيالقةيان بة ش َيخ حسامةوة هةية ،نة خزمي ئةون ،ئةوانة هي منن ،ئةوانةي من دةيلَ َيم هةمووي لة شاهيد عةيانم بيستووة ،ضونكة مةراق بوو بزانم باوكم و مامم ضؤن كوذراون. كةكؤن :باشة كةي هاتنة كؤية؟ ش َيخ جةنطي :ئ َيمة مالَمان هةر لة كةلكان مابؤوة ،دوايي دايكم شووي بة ش َيخ حيسام الديني باوكي مام جةالل كرد ،لة سالَي 1936هاتينة كؤية ،وةك ئ َيستا ثايز بوو* لة كةلكان من الي مةال خويَندبووم ، قورئانم خةتم كردبوو ،وةك موستةعيديَك وا بووم ،ئةو سالَة كة هاتينة كؤية تةمةنم 10ساآلن زيَتر بوو بردميانة مةكتةب، بةآلم لةوآ طوتيان تةمةنت طةورةية بؤ ثؤلي يةك ،بؤ ئةوةي وةربطيريَم داوايان ل َيكردم خؤم ف َيرة حساب بكةم ،حاجي باقي و بةكرة سوور و خزمان يارمةتيان دام ئةوجا لة ثؤلي دوو وةرطيرام. كةكؤن :سالَي ضةند بوو ،كة ضووي بؤ مةكتةب؟ َ ش َيخ جةنطي 1936 :ئةو سالةي كة هاتينة كؤية ،ئ َيمة لة دةشتةوة هاتبووين زؤر شتمان نةدةزانيِ ،رؤذيَك لة مةكتةب مامؤستاكان طوتيان هةنديَك ثرسيارمان هةية ،ئةوةي بزانآ (جائيزةي) دةدةينآ، منيش نةمدةزاني( جائيزة) ضى ية .يةكآ لةو ثرسيارانة مامؤستاي عةرةبي (محةمةد) طوتي (مةحفوزات)يَك هةية ئةوةي لةبةري بكا جائيزةي دةدةمآ ،لةبةر ئةوةي من لة عةرةبي باش بووم قورئانم خويَند بوو ،بؤية بؤم ئاسان تر بوو ،ئ َيستاش دواي 65ساأل هةر لة بةرمة: وقف اهلدهد يف باب سليمان بذلة قال يا موالي كا عيشة صارت مملة مت حببة مرة أحدث يف صدري غلة الحياة النيل كروبهاوالامواه دجلة ............... كةس نةيزاني ،من لةبةرم كردو هةلَستام و طوتمةوة ،يةكسةر ضةثلَةيان بؤ ل َيدام ،من نةمدةزاني ئةو ضةثلَة بؤ منة ،بؤية سةيرم ث َيهات ،مامؤستا ئافةريني ل َيكردم لة باخةلَي قةلَةم ثةندان َيكي دةره َينا و ث َيشكةشي كردم ،قوتابيةكان حةسووديان ثآ دةبردم
شيَخ جةنطى ،كؤية 2009 و دةيانطوت :كرمانج َيك جائيزةي وةرطرت، ئ َيمةي شاري وةرمان نةطرت! كةكؤن :يا ش َيخ با ويَست َيك بكةين و بطة ِريَينةوة سةر حةمة تةماتة ئةوة كآ بوو ،خةلَكي كوآ بوو؟ ش َيخ جةنطي :حةمة تةماتة خةلَكي كؤية بوو ،باخضةوان بوو لةطةأل ئاغايةكان لةكؤية مشت و م ِريان بوو ،بةرةو رانية رؤيي، باوكي سةعيدة فةندي بوو ،خةزووري مةال فةتاحي قؤرتةالسي بوو ،هةروةها خةزووري لآَ خدري ....بة كؤيي بوو. كةكؤن :طوتت حةمة تةماتة لة كؤيةوة تةماتةي بؤ بردؤتة رانية ،هةر لةبةر ئةوةش ناويان ل َيناوة حةمة تةماتة؟ ش َيخ جةنطي :حةمة كة دةض َيتة ِرانية لةوآ لةبةر ئاوي قولة تةماتة و باينجان و سةوزة دةض َينآ ،لة رانية ئةو كاتة هةر برنجيان دةضاند ،تةماتةو باينجان و سةوزة لة ِرانية نةبوو ،يةكةم جار بة هؤي حةمةوة تةماتةيان بينيوة ،بة باينجانيشان دةطوت: طونة ِرةشة! كةكؤن :ئةوة سالَي ضةند بوو؟ ش َيخ جةنطي:من باوكم لة سالَي 1927 كوذراوة ،ب َيطومان دةبآ ث َيش ئةوة بووبآ لةوانة 1925يان 1926بووبآ ،منيش لة 1924لة دايك بووم .ئ َيمة سجلمان نةبوو لة دةشتآ ش َيخ ئةديبي ماممان بآ ئيش
و كار لة مزطةوتي تةكية بوو ،هةوالَيان بؤ دةه َينا ،كة ش َيخ بورهان كو ِريَكي بووة ناويَكي لـآ بنآ ،ئةويش هةموو ئةو ناوة قؤ ِرانةي ل َيناونِ ،رؤذيَك خزم َيكمان هةبوو بة ناوي ش َيخ فازيل بوو بة قايمقام ،ئ َيمة هةموو خزمان خربووينةوة سةردانمان كرد، لـآي ثرسين ناوتان ضيية؟ يةك َيك طوتي: نةسردةدين ،ئةوي دي عةبدولَآل ،شوكرولَآل، حةمة سالَح ،شةرةفةدين ،تا طةيشتة سةر من منيش طوتم ناوم جةنطيية .طوتي ئةوة ناويَكي ِريَك و ث َيك و كوردي و خؤشة، ئةوةم لة بيرة ش َيخ ئةديب لة باتي سجلي خاليدي مام ئةحمةدي لة نفوس لةسةر ديواري تةكية دةينوسىِ :رؤذي ئةوةندة بورهاني برام مندالََيكي بوو ناومان ل َينا فآلن ،هةموو بةلَطةكانمان لةسةر ديواري تةكية دةنووسرا. من كة باوكم شةهيد بوو ،ئ َيوارة بوو سواري وآلغ َيكيان كردم لةطةأل حةمة سالَحي برام، هةردووكمانيان لة ناو ت َيركةيةك نا لةدوو ئةوديوي وآلغةكة ،بة شاخي هةيبة سولَتان بةسةر دةكةوتين ،وآلغةكان بؤ ثووش و طيا خواردن بةوالو بةم ال اليان دةدا ،ئ َيمة لة دارةكان دةترساين ،ضونكة ئةو كاتة وةك ئ َيستا نةبوو دارستان َيكي ض ِر تر بوو دنياش بةرةو تاريكيش دةضوو ،كة هاتينة كؤية بوو بة طريان و قةرةبالَغي كةس ئاطاي لة ئ َيمة نةما ،بةو وآلغةكانةوة ئ َيمةيان بردة تةويلة ،كاتآ هاتنة المان خةريك بوو لة ناو ت َيركةكة بخنك َيين ،مةسةلةي سالَةكة كة 1924ضةسثا ،ضونكة كة باوكم كوذرا لة 1927من تةمةنم سآ ساآلن بوو ،من نةمدةزاني مةسةلة ضيية ،بةآلم ئةوةندةم بة بير دآ لة ضيايةكة بةسةر وآلغةوة لة دارةكان دةترساين. كةكؤن :كآ ناوي جةنطي ل َيناي؟ ش َيخ جةنطي :لة سةرةتادا ناوم محةمةد ئةمين بوو ،بةآلم لةبةر ئةوةي مندالََيكي نارةحةت بووم ،باوكم ثآي دةطوتم ،ئةو ث َيضكة ستوورة زؤر جةنطيية ،جةنطيية و جةنطي ناوم بةسةردا ب ِرا. ك��ةك��ؤن :ئ َيستا ب��ة ف��ةرم��ي ن��اوت جةنطيية؟ لآَ ش َيخ جةنطي :ب��ة بة فةرمي ناوم جةنطيية. كةكؤن 1936 :كة هاتنة كؤية لة ض مةكتةب َيك خويَندت؟ ش َيخ جةنطي :مةكتةبي ئ��وال ،كة شويَنةكةي لة كت َيبخانةي طشتي كؤيةي ناو
بازار بوو ،ئ َيستا بؤتة باخضة ،مامؤستاكانمان رةفعةت بةكر بة ِريَوةبةر بوو ،ث َيش ئةو مامؤستا عبدالرحمن ،مامؤستاكانيش صابر اسماعيل ،مةجيد نورةدين .مامؤستا محةمةد ع��ةرةب و وان��ةي عةرةبي ثآ دةطوتين ،عةلي كاكة خةلَكي سل َيماني بوو ،حاجي رةشيد قورئاني ف َير دةكردين ئةويش خةلَكي سل َيماني بوو ،مستةفا حةق خؤرة خةلَكي سارتكة بوو. ئ َيمة لة ثؤلي دوو بووين ،لة ث َيش ئ َيمةش ناميق ئاغا ،نافيز ج��ةالل ،باقي حاجي جةالل و عومةري حاجي مستةفا لة ثولي شةش بوون تةواويان كرد ،دةبواية بضن بؤ ناوةندي .ئةوساكة ناوةندي لة كؤية نةبوو ،لة مةكتةبةكةي ئ َيمة ذووريَك هةبوو ذووري كةشافةيان ث َيدةطوت ،ئةوذوورة ضؤل كراو كرا بة يةكةم ثولي ناوةندي كؤية ،بةمةش بؤ يةكةم جار ناوةندي لة كؤية كرايةوة. عةلي موزةفةر كو ِريَكي خانةقيني بوو ،بةآلم لةبةر ئةوةي لة بةغدا ذيا بوو ،وةك عةرةب وابوو كرا بة بة بة ِريَوةبةري ئةو ناوةنديية، هةروةها لة بيرمة جطة لة وانةي ث َيشوو نةسرةديني ئامؤزام ،تؤفيقي مةال سديق بوون كة لة سةرةتايي بووين ئةواني دي لة ناوةندي. َ كةكؤن :سالي ضةند ناوةندي لة كؤية كرايةوة؟ َ ش َيخ جةنطي :سالي1937بوو. كةكؤن :ئةو كاتة هةر مةكتةبي ئوال هةبوو؟ ش َيخ جةنطي :مةكتةب َيكي ديكةش هةبوو بة ناوي (سانية) لة خانووي حةمة شيني ضايةضي بة قةآلت ،كة خانووي طام َيشان ناسرا بوو. كةكؤن :كاك مارف كو ِري حةمة شين وتاريَكي لة كةكؤن نووسيووة دةربارةي ئةو خانووة... ش َيخ جةنطي :ئآ كةواتة قسةكةي من ِراست دةرضوو. كةكؤن :خؤيَندكاري كضتان لةطةأل بوو؟ ش َيخ جةنطي :نةخ َير! بةآلم ث َيش من، ئةو كاتةي مامؤستا عبدالرحمن براي مةال سديق موديري مةكتةب ب��وو ,نةجيبة خاني مةالي طةورة ،كة يةكةم كض بووة لة مةكتةب لةطةأل كو ِران خويَندوويةتي ،بة بيرمة مةالكان بة مةالي طةورةوة لة تةكية دادةنيشتن ِرةخنةيان لة مةالي طةورة دةطرت و دذايةتيشيان دةكرد ،ضونكة كضي
ذمارة 6
ناردؤتة مةكتةب لةطةأل كو ِران بخويَنآٍ، ئةوان هةرضةند بة توندي نارةزايي خؤيان لةم بارةيةوة دةردةب ِري ،بةآلم مةالي طةورة ثياويَكي عالم و عاقأل بوودةيطوت جياوازي نيية لة ن َيوان ن َيرو مآ ،رؤذيَك دادآ كض و ذن دةبنة سةركردةو ل َيثرسراو ،مةالي طةورة قةناعةت َيكي تةواوي بة خويَندني ذنان هةبوو. من منداأل بووم ئةو كاتة لة تةكية ئاوم دةط َي ِرا ،كوثةيةك هةبوو لة سةر سآ ث َيضكة لة دار دروست كرابوو داريَكي هةبوو لةسةر كوثةكة ث ِري بوو لة جيقنةي ك َيشكة. جام َيكم ت َيهةلَدةداو ئاوم دةدانآ. كةكؤن :تا ثؤلي ضةندت خويَندووة؟ ش َيخ جةنطي :من تا ثؤلي ث َينجي سةرةتاييم خويَندووة لةبةر باري ئابووري وازم ه َينا كةسم نةبوو يارمةتيم بدا ،بؤية نةمدةتواني بخويَنم ،مامؤستاي عةرةبي ئاطاداري كردم ،كة يارمةتيم دةدا ،بةآلم من ث َيم خؤش نةبوو ،هةرضةند هةموو سالََيك يةكةم دةبووم بةلَطةشم هةية .لة سةري ساأل كة شةهادةيان داينةوة من و عبدالخالق حةويَزي ث َيكةوة لةسةر شةهادةكةمان نووسرا بوو ( ناجح االول) هةردووكمان يةكةم بووين ،من خؤم لة عبدالخالق بة زيرةك تر دةزانآ ،لة هةمان كاتدا بة غةدريشم دةزاني ،بؤية ضوومة الي بةريَوةبةر ،كةضووم شةفيقاغاي حةويَزيي بوو ،طوتم :مامؤستا من لة عبدالخالق زيرةك ترم ،دةبواية من يةكةم بووماية، ضونكة لةو زيرةكترم دةبواية يان ئةو يان من بووماية ،يان لة بةر خاتري شةفيقاغاي ب��رادةرةت ئةويشت كردؤتة يةكةم ،من قةناعةتم وابوو ،شةفيقاغا ثآي طوتم :ب ِرؤ دةرةوة ثيتؤأل ،لةوة زياتر ضيديكةت دةوآ دة وةنيية يةكةم بووي ،خؤ طةلَةطايي ناكةي ،نةمدةزاني ثيتوأل ضيية .بؤ تازيةي كو ِرةكةي ضووم بؤ الي عبدالخالق بؤ مالَةوة بة مةبةستي سةرةخؤشي ،حةويَزييةكان و خةلَكي ديكةشي لـآ بوو ،عبدالخالق طوتي :من و جةنطي دةم َيكة برادةرين، هةرطيز ل َيكتر عادز نةبووين ،منيش طوتم: با جاريَك من شكاتم ل َيكردي ،كة ث َيكةوة يةكةم بووين ،ئةو داني نا ،كة من لةو زيرةك تر بووم لة مةكتةب. ---ئةم ضاوث َيكةوتنة لة ئ َيوارةي رؤذي 2009/9/5لة مالَي ش َيخ جةنطي ئةنجام دراوة.
شوباتي 2010
11
لة بيروةريةكاني خواليَخؤشبوو مامؤستا عةبدولمةجيد شيَخ نوردةين جةلي زادة بةشي دووةم ئةم بيرةوةريانةي مامؤستا عةبدولمةجيد كاتي خؤي لة كوردستاني نوآ ضاثي دةرةوة هةنديَكي بآلوكراوةتةوة ،لةبةر ئةوةي كةم كةس بواري خويَندنةوةي هةبووة ،بؤية بة ضاكمان زاني سةر لةنوآ جاريَكي تر لة كةكؤن بآلوي بكةينةوة ،لةطةأل ضةند ويَنةيةك ،كة لةطةأل بيروةريةكاندا بآلو نةكراوةتةوة ،شاياني طوتنة كاك ث َيشةوا تالَةباني ث َيداضوونةوةي بؤ كردووة. ش َيخ مةعروفي هةلَةجة ،كةسايةتيةكي زؤر بة ِريَزو خؤشةويست بوو ،لة دةشتي هةول َير و دزةيياندا ناوي خؤي كردبووة» خاديمول فوقةرا» خواي طةورة بؤي ِريَكخستبوو يارمةتي هةذاران و ل َيقةوماوان بدات .خةلَك َيكي زؤري شاري كؤية و دةوربةري روويان كردة طوندي « هةلَةجة» و ش َيخ مةعروف لة ِريَطاي خوا بة ِريَزةوة وةريدةطرتن و يارمةتي دةدان .هةر كةسآ تواناي هاتوضؤي شاراني هةبوو بازرطانيي دةكرد ،ئةوانةش تواناي هاتؤضؤيان نةبوو ،زةوي ثآيان دةدا وتؤي بؤ دةكردن .ش َيخ مةعروف بةو كارة جوام َيرييةي دلَسؤزييةكي زؤري بؤ كورد و ئايني ثيرؤزي ئيسالم نواند و خةلَك َيكي زؤري لة برس َيتي
و ب َيدةرةتاني ِرزطار كرد ،خوا ثاداشتي ضاكةكةي بداتةوةو هةزار رةحمةت لة طؤ ِري ب َيت ،كة هةردةم دةستي بؤ هةذاران و ل َيقةوماوان كراوة بوو .لةو كةسانةي لة كؤيةوة ضووبوونة هةلَةجة ،حاجي مستةفاي مسكي ِرةبةن بوو ،ش َيخ مةعروف زؤر ِريَزي ل َيطرتبوو ،خانووي بؤ درةست كردبوو .حاجي مستةفاش كوتاأل و شمةكي دةك ِري و دةفرؤشتةوةو بةم بازرطانيية طوزةراني خؤي و ماأل و مندالَي دابين دةكرد .جاريَكيان حاجي مستةفا لة ريَطاي هةلَةجةو ئاخو ِرةوة كوتاأل دةه َين َيتة كؤية ، ضونكة دراوسآ و دؤستي نزيكي مالَي ئ َيمة بوو ،بارةكةي دةه َين َيتة مالَي ئ َيمةدواي ئةوةي لةطةأل خاوةن طويَدريَذةكة بارةكة دادةطرن طويَدريَذةكة دةبةنة هةيوانآ ،لةو كاتةدا طويَدريَذةكة دةردةثة ِريَتة دةرةوة ،خاوةنةكةي دةكةويَتة طة ِران بة دواييدا ،بةآلم نايدؤزيَتةوة ،تا منداأل ثآي دةلََين :فةقير طويَدريَذةكةيان بردة سةرباني قةيسةري نوآ .كاتآ خاوةنةكةي دةطاتة سةرباني قةيسةري ،دةبينآ هةذاران زطي طويَدريَذةكةيان هةلَد ِريوة و هةر يةكة ثارضة طؤشت َيكي لـآ دةكاتةوة ،بةآلم طويَدريَذةكة هةر زيندووةو دةجول َيتةوة .ئيتر بؤ بةياني خاوةني طويَدريَذةكة بةدةستي بة تالَي و نا ئوم َيدي دةطة ِريَتةوة هةلَةجة.
لة ِراستةوة /راوةستاوةكان :مةسعود حمةمةد ،شيَخ جةالل شيَخ تاهري ،شيَخ سةعيد بةرزجني ،عةبدوملةجيد نورةدين جةلي زادة ،مةال فةتاح مةال عيززةت جةلي زادة ،شيَخ فاتيح شيَخ سةدرةدين. دانيشتووةكان :نةناسراو ،نةناسراو ،شيَخ جةبار بةرزجني 12
هةر ئةو ِرؤذة يةكآ لة دزان دةبينى ئةو بارة ديَتة مالَي ئ َيمة ،شةو بؤ دزيني خؤي دةكات بة مالَي ئ َيمةدا .باوكم و دايكم لة ذوورةوة نووستبوون ،ئةو كاتةش هةر منيان هةبوو .كاتآ دايكم طوآي لةدةنطي تةثةي دزةكة دةبآ ،كاتآ دةرطا دةطةنةوة دةبينن دزةكة هةموو بارةكةي كردؤتةوةو ئةوةي بة نرخة كردوويةتي بة شاني خؤيَدا .باوكم ِرادةكات دةرطاي حةوشةي ل َيبطريَت ،بةآلم دزةكة ث َيشتر تةطبيري خؤي كردبوو ،دةرطاي حةوشةي لةسةر ثشت بة كراوةيي بةج َيه َيشتبوو ،باوكم دةمانضةكةي دةرديَنآ و لةسةر سةري لآَ دزةكةي دادةنآو دة :كؤلَةكةت ف ِريَدة ،دةنا دةتكوذم لةو كاتةشدا هاوار دةكات :ثورزا توخوا مةيكوذة خاوةن مندالَة ئيدي دزةكة لة ترسان كؤلَةكة ف � ِرآدةداو ِرادةك��ات .شاياني باسة دةمانضةكةش فيشةكي ت َيدا عاسآ ببووتةقةي نةدةكرد! باوكم بة خشةخش بارةكة دةه َين َيتة هةيوان و دةرطاي حةوشةي لةسةر دادةخات ،بؤ بةياني حاجي مستةفا ديَت و دةيةوآ بزانآ ضي ديارنيية .دواي ئةوةي لة لآَ ذماردني دةب َيتةوة دة ياش َيخ دةستةس ِرةكةم ديار نيية ئةوي سؤر، لآَ باوكيشم دة :ئةو هةموو ئةزيةتةم بيني و تةنها دةستةس ِريَك ديار نيية ،ئةويش مةجيدي كو ِرم بردوويةتي و نةيزانيووة هي تؤية ،ئةوةش دةستةس ِرةكةت. س��الَ��ي 1918دواي ئ��ةوةي ئينطليزةكان دةستيان بةسةر شاري كةركوكدا ط��رت ِرووي���ان كردة ذوورووي وآلت و بةرةو كؤية هاتن، حةمةئاغاي طةورة ،كة زؤر لة زولَم و زؤري عوسمانييةكان ب َيزار بوو، ث َيشوازي لةئينطليزةكان كرد ،من و عةبدولموقتةديري ئامؤزام و كاك عةبدولفةتاحي مام عيزةت ضووينة سةرباني مالَي عةبدوالئاغاي حةويَزي ،كة هؤدةي ديوةخاني لة سةر تاقي كؤآلنةكةي تةنيشت مالَيان دروستكردبوو .لةويَوة بينيمان حاكمي ئينطليزو حةمةئاغا ،كة ثيريَكي ِريش سثي بوو ،لة دةركي «طةرووي سؤركآ» هاتنة ناو شاري كؤيةو بةرةو سةراي حكومةت ِرؤيشتن ،لة دواشيانةوة خةلَك َيكي زؤر دة ِرؤيشت ،ثياويَكي عةوآلئاغاي حةويَزي تفةنط َيكي حزسكةي ث َيبوو مةقةنةزمةي بادةداو تةقةي ث َيدةكرد ،ئ َيمةش وة ِرز بووين و طوتمان: ئةدي لؤ بة حاكمي سياسييةوة نان َيى؟ طوتي :توخوا بة تةما نين بة كوشتم دةن! ئ َيمةش لة وةآلمدا ث َيمان طوتةوة :ئةدي ئةو تةقةتةقةت لة ضيية ،دةف ِريَيدة! .حاكمي سياسي دواي ئةوةي هاتة ناو شار ضووة سةراي حكومةت و ج َيطةي قايمقام و دةستبةجآ ئيدارةي ناوشاري دامةزراند ،حةمةئاغاي ط��ةورةي كردة قايمقام و جةميل ئاغاي حةويَزي بووة ج َيطري قايمقام ،مةال ئةحمةدي سمايل ئاغا بووة حاكمي سولَح ،عةبدولَال ئاغاي حةويَزي بووة بة ِريَوةبةري ناحيةي تةقتةق ،عةبدولفةتاح ئاغاي حةويَزي بووة سةرؤكي شارةواني و مةال حةويَزاغاي غةفوري بووة مةئموري مةركةزي ثؤليس .ئينطليزةكان ئةو قوتابخانةيةي لة سةردةمي سل َيمان نةزيف بةطدا دروستكرابوو و لةبةر
شة ِر كةلَكي لـآ وةرنةطيرابوو كردة بة فةقيرخانة ،ئةو هةموو طةنم و جؤ و دانةويَلَةي عوسمانييةكان بة ناوي يارمةتي سوثاوة بة زؤر لة خةلَكيان ستاندبوو لة دائيرةي» رةذي» كؤيان كردبؤوة و عةمباريان كردبوو ،بةسةر خةلَكياندا دابةشكردو بةمجؤرة خؤراكيان بؤ خةلَك دابين كردو لة ئةنجامدا شاري كؤية جاريَكي دي بوذايةوة .ئةم بارة تا سالَي 1919هةر بةردةوام بوو ،سةرةتاي سالَي 1920جاريَكي دي بينايةكة كرايةوة قوتابخانة بة ناوي « مةكتةبي تةعالي كؤيستجاق» .مةال ِرةسولي ب َيتووشي بووة بة ِريَوةبةري قوتابخانةو مةال ئةسعةد و عاكيف ئةفةندي بوونة مامؤستاي قوتابخانةكة،ثاش كؤضي دوايي مةال ِرةسولي ب َيتووشي مةال عةبدول ِرةحمان شة ِرةف ،كة ئيجازةي لة مةالي طةورة وةرطرتبوو دوواييش لة خانةي مامؤستاياني سةرةتايي خؤيَندبووي كرا بة بة ِريَوةبةري قوتابخانةكة و ضةند مامؤستايةكي دييش بؤ وانة طوتنةوة دانران .لةوانة» غةرفوري كة ث َييان دةطوت ناميق ئةفةندي، خةلَكي شارؤضكةي عةنكاوة بوو ،ش َيخ نورةديني جةليزادة و مةال حةويَز سالَحي قوض ئاغا» .كة ئينطليزةكان هاتنة كؤية من و عةبدولموقتةديري ئامؤزام و عةبدولفةتاحي مةال عيزةت و نافيعي مةال سةبوح و مةال خشت و سةيد حةسةني ش َيخ مح َيدين بةرزنجي و عةلي حاجي تؤفيق لة سوختةخانةي مةال حةبيبي شةمامآ ،كة لة نزيك مالَي خؤمان بوو دةمانخويَند و دوايي ضووينة سوختةخانةي مةال ئةسعةد ئةمين ،لةو ماوةيةدا ضةند جزوويةكي قورئان و كت َيبي ئةحمةدي « ش َيخ مةعرووفي نؤدي» مان خويَند. سالَي 1921كاتآ مةكتةب كرايةوة ،ئ َيمة زؤرمان ث َيناخؤش بوو ،ضونكة دةيانطوت بة زؤر دةتانن َيرنة مةكتةب .هةريةكةمان بة نياز بوو خؤي بشاريَتةوة. يةك َيك دةيطوت لة كةندووي مالَمان خؤم دةشارمةوة ،يةك َيكي دي دةيطوت دةضمة عةمبارةوة، بة كورتي هةريةكةمان شويَن َيكي بؤ خؤي دياري كردبوو ،بةآلم ِرؤذي 1921/9/21هةمومان خؤمان لة قوتابخانةي تةعالي كويسنجاق بينيةوةو دةستمان بة خويَندن كرد .سةرةتا نزيكةي 30قوتابي بووين ،بةآلم ووردة وردة ذمارةمان زيادي كرد و ئةوانةي لة سوختةخانة بوون دةهاتنة مةكتةب ،لةو سالَةدا دوو مامؤستاي كةركوكي بؤ قوتابخانةكةمان طويَزرانةوة ،وانةكانيان بة توركي دةطوتةوةو خويَندنةوةي ( قرائةت)ي توركيان لةطةأل خؤيان ه َينابوو ث َييان دةطوتين ،لةبةر ئةوةي وانةكان بة توركي بوون ئ َيمة هيضيان لـآ ت َينةدةطةيشتين ،ضةند رستةيةكي ئةو كاتةم لة بير ماوة (:ضوضوقلرم أرتسن الفباية ،يواش يواش بازياري اوقيور ،سننز شمدي قرائة كتبابندة ،طويزل حكايتلر وار در) ..ئةو دوو مامؤستاية ،كة ناويان شةوقي ئةفةندي و سةيد قادر ئةفةندي بوو سالَي 1922دواي ئةوةي خويَندن بة توركي هةلَطيرا ،طة ِرانةوة كةركوك. ماويةتي
ذمارة 6
شوباتي 2010
13
ياديَكى تايبةت بؤهونةرمةندى كؤضكردوو ئازاد قادر ثشتيوان كاكل عبداهلل هيَندة مةست و سةرخؤشم بةم ضـاوانة هيَزم ني ية كةوتووم لة مـةيخـــانــة شي ئاخ بؤكةسى دةستم بطر َ ي و رِام كيَ َ َ بؤ هةوارى كؤنى ئةم شـؤ خـة جـوانـة هونةرمةند( ئازاد قادر حمد ) سالَى 1949لة شارى كؤية لة طة ِرةكى بايز ئاغا ضاوى طةشى بة دونيا هةلََيناوة، لةقؤناغةكانى خويَندندا تاكو دووى ناوةندى ب ِريووة لة قوتابخانةى قادرية لةكؤية،ثاشان خولياى هونةر دةب َيت و ف َيرى ئاميرى شمشال دةب َيتَ ، َ لةثال هونةرى ئؤكؤ ِرديون و مؤسيقادا ت َيكةآلوى هونةرى شانؤ دةب َيت لة سالَى 1972لة دوو بةرهةمى تةلةفزيؤنى ب��ةش��دارى دةك��ات كة دةورى ئافرةت َ وةردةطرى لة تيثة ميلليةكانى كؤية،ثاشان خوا ل َيخؤشبوو ( شةغب) كة دةكاتة حيصام الدين تةيب ،لة كارطةى ثوختة كردنى توتن َنى و وةك فةرمانبةر لةم لة كؤية دايدةمةزري َ كارطةية كاردةكات ،هونةرمةند ئازاد قادر خاوةنى ضةندين هؤنراوةو ئاوزى خؤيةتى، هةروةها لةذيانى هاوسةرى دا خاوةن خ َيزان بووةو كض و كو ِريَكى هةية بةناوى ( ئةذين و نةوذين) بةداخةوة هونةرمةند ئازاد قادر لة بةروارى َ 2006/8/14 مال ئاوايى ل َيكردين ودونياى ئاوزاز و هؤنراوة ث ِراوث ِر مةيةكانى ج َيه َيشت. َ نامةوى باس لةو خويَنةرى بة ِريَز من خزمةتة بكةم كة خ َيزان َيك خزمةت َيكى زؤريان بةهونةرى كوردى كردوة هةروةك كاكة مةم و فريادى براى هونةرمةند ئازار قادر ث َيشكةشى دونياى ئةدةب و هونةريان َ دةمةوى ضةند يادطارييةك كردوة ،من َ وةك خؤى كةلةطةل كاك ئازاد قادر هةم بووة بةئ َيوةى بة ِريَزى ئاشنا بكةم ،ضونكة من بةحوكمى ئ��ةوةى مالَمان جيرانى هونةرمةند ئازادقادر بووة زؤر يادطاريمان َ لةطةل يةك هةبووة ،وةهونةرمةند ئازاد َ قادر ف َيرى ئام َيرى شمشالى كردم ،وة ئ َيمة ماوةى(َ )20 سال هاو ِر َي و جيرانى يةكتر بووين ،منيش وةك وةفادرييةك ضةند هؤنراوةيةكى كاك ئازاد قادر بالَو دةكةمةوة َ بؤداناون،لةطةل ئةو ِروداو كةخؤى ئاوازى بةسةرهاتانةى كةبونةتةهةويَنى دانانى هؤنراوةكة بةيادطارييةوة بؤتان باس دةكةم ،ئةمانةى خوارةوة ضةند ِروداو بةسةرهاتى ئةو هونةرمةندية كة هؤنراوةى بؤيان داناوة.. 14
بي شةراب من ناتوانم ) ( َ لةسالَى 1987كاك ئازاد قادر نةخؤش كةوت من ماوةى ضوار ِرؤذ لةنةخؤشخانةى كؤية الى بووم سةرةتاى بةهار بوو مانطى 3 نابى ثي ووت َ بوو .ئ َيوارةيةكيان دكتؤر هات َ مةي بخؤيةوة دةنا دةمرى كةبةتت ِرزيووة تاقيكردنةوةكان واى دةسةلم َينن ،كاك ئازاد قادر ئةوكات هيض قسةيةكى نةكرد بةرامبةر بةدكتؤر كاتذم َير 2ى شةو بوو من بةئاطاهاتم ديار بوو كاك ئازاد هؤنراوةى دةنوسى ،منيش خةوتمةوة ،ل َيم نةثرسي ضى دةنوسي بةم شةوة ،بؤ بةيانى دكتؤر هات بؤالى كاك ئازاد قادر ،ث َيش ئةوةى دكتؤر قسةبكات كاك ئازاد ئةو كاغةزةى
ك��ةس��ي��ش ن���ةك���ةوت���ة ف��ري��ام ئةمةسكاالَكةىمنةبؤدكتؤرىضاالكم ي���اب���ةه���ار ي��اش��يَ��ت��ى ي��اخ��ود رِاك������ش������اوى ذيَ���رخ���اك���م كاك ئازاد هؤنراوةكةى خويَندةوة ،دكتؤر ث َيى ووت :زؤر نةخؤشم بينيوة لةمردن دةترسي ،بةالَم تؤ لةالم سةيرة مةشروبت َ َ لةخؤت خؤشتر دةوى خوا هيدايةتت بدات ،ئةو ِرؤذة كاتذم َير 4لةنةخؤشخانة دةرضووين كاك ئازادم بردةوة مالَى خؤيان لةسةر دواى َ خؤى. ( من كة مةى خؤرم ) ِرؤذيَكيان سةردانى كاك ئازادم كرد لةمالَى خؤيان بةتةنيا بوو ثاش بةخ َير
لة ِراستةوة :ثشتيوان كاكل ،ئازادقادر ،امحدهاشم ،ناسرى ِرةزازى ،هؤمشةندزاهري/دوكان2004- بةدةستةوة طرت كةشةوهؤنراوةكةى دانابوو بؤدكتؤرى خويَندةوةو ووتى :دكتؤرطيان تؤث َيم دةلََيى مةى بخؤيةوة دةمرى منيش ئةم هؤنراوةيةم بؤداناوى ،دكتؤريش ووتى فةرموو بؤم بخويَنةوة ،كاك ئازاد بةدةنط َيكى خؤش ئةم هؤنراوةيةى خويَندةوةو ووتى: بي شةرِاب من ناتوانم َ ب����ي ش������ةراب م���ن ن��ات��وان��م َ ب���م���ك���وذن زؤرم ل���يَ���دةن ب������ةداروب������ةرد ي��اب��ةط��ول��ل��ة ���ي دةن ي����اذةه����رى م����ارم ث� َ ب��ي ت��وو دك��ت��ؤر ئ��ةوب��ةه��ارةى َ ���ي م��ةي��م ك����ةى ه��ةت��اس��ةر ب� َ ث���يَ���م خ���ؤش���ة ش��يَ��ت��يَ��ك��ى واب����م ن���ةزان���م ضيية ك��ةس��ةر ئ���ةط���ةره���ات���وو ث��يَ��ك��ةن��ي��م ت����ورِةب����وو ي���اخ���ود ط��ري��ام ب���ؤخ���ؤم ن���ةزان���م ب��ؤض��ى ي��ةو
هاتنم ،كاك ئازاد دلَى ث ِربوو ،تو ِرةديار بوو منيش طوتم كاك ئازاد توو ِرة ديارى خؤ هيض ِرووى نةداوة؟! لةوالَم دا ووتى كاكة ثشتيوان ئةم خةلَكةزؤرسةيرة هةتة حةسوديت ث َيدةبةن نيتة قةشمةريت ث َيدةكةن ،دةخؤيةوة لؤمةت دةكةن ب ِروابكة َ دةطرى دةلَ َى بؤ مةى ِرؤذى 100كةس ملم َ َ دةكرى جوابى خةلك دةخؤيتةوة ،هةرث َيم ئي باشة مةى دةخؤمةوة زةرةرم بدةمةوة َ لةكةس داوة ،كةسم ئازارداوة ،مالَى كةسم خواردووة ،كاكة ثشتيوان خةلَك لةخؤيةوة قسةدةكات كةس لةئازارى كةس ناطات، نازانى من لةناخى دلَةوة ئازارم خةلَك َ هةية بؤية ثةنا بؤمةى دةبةم هةربؤيةش تي ئةم هؤنراوةيةم نوسيووة تاخةلَك ل َيم َ بطات ،ئةمةش دةقى هؤنراوةكةية كةبؤى خويَندمةوة ووتى:
( من كةمةى خؤرم ) م������ن ك������ةم������ةى خ������ؤرم ه���ةم���ووك���ؤي���ة رِةخ���ن���ة ط��رن ب��ى بةشوشةى ط��ةرل��ةدةس��ت��ي��ان َ م����ةى س��ي��ن��ةم ه���ةلَ���ئ���ةدرِن ض���ون���ك���ة ن�����ازان�����ن دلَ�����م س���وت���اوة دةردم ك�����اري ية م���ن ك���ةث���اريَ���زى دلَ����ى خ��ؤم ك�����ةم ئ�������ةوان ب���ؤرِيَ���ط���رن ج���اك���ةواي���ة م���ةرج���ة ث��ةي��م��ان��ة ك���ةه���ةرط���ي���ز ك�����ؤ َل ن����ةدةم ت���اك���و ث���ةن���ج���ةم ه���يَ���زى تيا ���ى ث���ي���الَ���ة ب����ةرن����ةدةم م����اب� َ ى �ى ش���ةرِاب ق��ةد نةضمة خ��وار َ ب� َ ب���ؤ رِةزى ئ���ؤم���ةرخ���وض���ان ��ى ويستى برينداركا ه��ةرط��ولَ َ دلَ��������م رِيَ�����ط�����ةى ن�����ةدةم ي����ار ل��ةج��ي��ات��ى س�����ازو ئ����اواز ى دةس����ت و ت��ةس��ب��ي��ح��ى دةو َ ي���ا ل��ةج��ي��ات��ى م����ةى و ئ����اواز ى دةف�����ى دةرويَ�����ش�����ى ش����ةو َ ��ى ض ك��ارى ث���ول ل��ةس��ةرث��ول ب� َ ث��يَ��ك ل���ةس���ةر ث��يَ��ك��ى ه��ةي��ة ب��ي شكة درِك��ي��ش ب��ةب��االَ ثيَى َ ى خ���ؤش���ة س�����ةرط�����و َل ك�����ةو َ ك��ةك��اك ئ���ازاد ل��ةخ��ويَ��ن��دن��ةوةى هؤنراوةكةبوويةوة من لةكاك ئازاد ثرسيم بى) ماناى ضى ية؟ كاك (ثول لةسةر ثول َ ئازاد ووتى مةبةستم ئةو كةسانةية كةثارة لةسةر يةك دادةن َين و هيوايةتيانة بةآلم من هيوايةتم مةشروبة ،هةروةها ووتيشى هةركةسة ئازادة ض هيوايةتةكى هةية بؤضى خةلَك بةيةكتريةوة ماندوو ب َيت منيش ئةو ِرؤذة لةكاك ئازاد طةيشتم كةدلَى ِرةنجابوو لةخةلَك. ( هيَندة مةست و سةرخؤشم بةم ضاوانة) ئةم هؤنراوةية وةك لة زارى خؤى َ طوى بيستى بووم كاك ئازاد طوتى ئةم هؤنراوةيةم َ لةطةل كض َيك بؤ دان��اوة؟ ضةند سالَيك يةكترمان خؤش دةويست ثةيمانمان بةيةكدا جى ذوان و بوو بؤ يةكتربين ،زؤر يادطارى و َ َ لةطةل يةك هةبوو .زؤرمان كؤنة هةوارمان يةكتر خؤشدةويست ،زؤر حةزى لة دةنطى شمشالَةكةم بوو كة شةوان دوور بةدوورى لى ئةدا ،بةآلم بةداخةوة مالَيان شمشالَم َ َ كة ئةو كضة بؤم نةبوو بةنا بةدلى بة شوياندا، منيش ِرؤذى شوكردن و ئاهةنط ط َي ِران لةداخان زؤرم مةى خواردةوة زؤر مةست بووم ناضار بؤ بةيسانى ئةم هؤنراوةيةم بؤ نوسى و ئاوازم بؤ دانا بؤ هؤنراوةكةم تا ِرؤذيَك لة ِرؤذان َ طوى بيستى ئةم ئاواز و هؤنراوةية ب َيت و بزان َيت بؤ ئةو دانراوة لة هؤنراوةو ئاواز زياتر هيض دةسةآلتى ترم نةبووة ،وة كاك ئازاد
لة دريَذةى قسةكانيدا ووتى تا ئةو ِرؤذةى دةمرم هةرطيز ئةو خؤشةويستية لةياد ناكةم ضونكة يةكةم خؤشةويستم بووة لة كاتى طةنجيم ..ئةمةش دةقى هؤنراوةكةية: هيَندة مةست و سةرخؤشم هيَندة مةست و سةرخؤشم بةو ضاوانة هيَزم نى ية كةوتووم لة مةيخانة شى ئاخ بؤ كةسى دةستم بطر َ ى و رِامكيَ َ َ بؤ ه��ةوارى كؤنى ئةم شؤخة جوانة دةنطى عود و كةمان و سؤزى ناية كوانى بؤ دةنطى ناية وةك ج��اران َ بي دةنطة و خؤم بي هؤشم شمشالَةكةم َ ى بؤمان دةكا الى الية تاكو خؤى د َ ت َيبينى :ئةم هؤنراوةية لة سالَى 1988 – لةسةر ِرةزامةندى كاك ئازاد قادر من داومة بة هونةرمةند محمد عزيز كردويةتى بة طؤرانى و بآلوبؤتةوة. * ئةى كضى مةى فرؤشم * ئةو هؤنراوةية كاك ئ��ازاد ضؤنى بؤ باسكردووم منيش بة هةمان ش َيوة بؤتان باس دةكةم ،كاك ئازاد ووتى ِرؤذيَكيان مةشرووب كةمبوو بة دةست نةدةكةوت ِرةمةزان بوو نادى و با ِر لة كؤية بةم ش َيوة بى مةشروب نةمدةتوانى، نةبوو ،منيش بة َ َ ثى خؤش بةختانة مالة مةسحةكيان َ ووتم وتيان ئةوان لة مالَةوة مةشروب دةفرؤشن ،منيش بة ثةلة ِرؤيشتم بؤ ئةو كاتى لة دةرطام دا كض َيك مالَة مةسيحةَ ، لى كردمةوة ،ووتى فةرموو دةرطاكةى َ كاكة ضيت َ ئةوى منيش ووتم مةشروبم َ دةوى ،ئةويش ووتى بةخوا مةشروبةكةمان َ سى ِرؤذى دوو نةبويتى جارى ماويةتى َ َ ماوة ،منيش بة كضةكةم ووت هةرضؤن َيك بى من ث َيى ِرازيم ثا ِرامةوة لةبةر كضةكة َ دام��ى ،لة ئةويش بايى 25فلسى َ خؤشيان خ َيرا ضووم بؤ طةرموك و كانيلة كاتى كة ضووم بؤ طةرموك و بيخؤمةوةَ ، كانيلة خواردمةوة لة هةموو ِرؤذيَك زياتر سةرخؤش بووم ئةوةم دةهاتةوة ياد كة كضةكة وتى مةش ِروباتةكةمان ماويةتى َ ثى نةطةيووة لة كوثةداية ،بةآلم من جارى َ ئةو ِرؤذة زؤر سةرخؤش و َ دل خؤشبووم بؤية ئةم هؤنراوةيةم بؤ ئةو كضة دانا ئةمة دةقةكةيةتى: ئ����ةى ك��ض��ى م����ةى ف��رؤش��م ئ����ةى ك��ض��ى م����ةى ف��رؤش��م الب���������ةرى ب����ي����رو ه���ؤش���م ب���ةو ث��ي��الَ��ةى دةس��ت��ى ت��ؤب��وو ��رؤك���ة زؤر س��ةرخ��ؤش��م ئ���ةم� ِ ى ل����ةم ك��ات��ة ه���ةم���وو رِؤذ َ ك���ة دلَ�����م ث���ةس���ت و م��ات��ة ث����ي����الَ����ةي����ةك����م خ���ةآلت���ة
ذمارة 6
ل�����ةم ت����الَ����ةى ك����ة ل���ةالت���ة ت���اك���ة ط����ولَ����ى خ���ويَ���ن���اوى دذى ف���ةل���ةك وةس���ت���اوى ق���ةلَ���غ���ان���يَ���ك���ى ل����ةب����اوى ى ك���ةوت���م���ة داوى ب����ةج����ار َ ئ����ةى ك��ض��ى م����ةى ف��رؤش��م الب�������ةرى ب���ي���ر و ه���ؤش���م . خويَنةرانى طؤظارى كةكؤن....زؤرن ئةو كةسانةى كة مرؤظ لة ناخيان ناطات بي بةزةيانة حكوم دةدات ،ديارة خةلَك َ نى طوومان لةوة دانية كض َيك خؤى دةسوت َي َ َ كوذى ،كةس َيك ش َيت ،طةنجيك خؤى دة نى ، ي نةه ذن دةدات ٍيار ئةبى ،مرؤظيك بر َ َ َ ئةمانة هةمووى ثةيوةنيان بة تاكة كةسةوة ثى ى هةية ،بؤية زؤر جار كاك ئازاد قادر َ دةووتم :ثشتيوان ،مة ِروانة بةرطم ضيم لةبةر داية ،ب ِروانة دلَم كةضى ت َياية؟!! ....منيش لة ناخى ئازارةكانى دلَى طةيشتم كة كاك ئازاد دةيويست بةمةى خواردنةوة زؤر يادطارى ئةو ِرؤذانة لة ياد بكات لةكاتى الوى كة طةنج َيكى جوان بوةو يةكةم خؤشةويستى بة شؤخ َيك دلَطير بووة كة بؤى نةبووة، كة زؤر جار بؤ خؤى بؤى باس دةكردم ، منيش بؤ طيانى ثاكى هونةرمةند ئازاد َ لةطةل ئاوات... قادر دةلََيم ذيان يادطارة ئةطةر ئاواتةكانيش بمرن ئةوا يادطاريةكان هةر دةم َينن ....ئةمةش نمونةيةكى ترة لةهؤنراوةكانى ئازاد قادر كةلةسةر كو ِران و شارى كؤية دايناوة ث َيشكةشة بةهاو ِر َي و دؤستانى ئةم مامؤستا نةمرة. كورِانى كؤية كورِانى كؤية بخؤن هةر مةى تةواوة دلَيان مةشكيَنة ساقى بؤيان تيَكةوة ت����رش و ت����ا َ ب���رازيَ���ت���ةوة ل ِ ن���الَ���ةت���ان ب�����ةرز ب��يَ��ت��ةوة ��رب���ك���ةن ب���ؤت���ان ب��يَ��ت��ةوة ف� ِ هةموو ئيَواران لة الم بةزم و هةراية ك�������ؤرِيَ�������ك دةب���س���ت���ي���ن ه���ةم���وو ل���ةوس���ةر ِرِيَ���ط���اي���ة دةم ب��ة دةم دةم ب��ةط��ؤران��ى ج��ار ب��ةج��ار رِوو ل��ةرِيَ��ى كانى ب����ى ب��ةق��ورب��ان��ى ث��اري��س��ت َ بةهةشتى حازر ئةوا لةرِؤخ رِةزانة طةلي هةرزانة دووبارة مةى تيَكة َ ��ى ل���ةم الوة ه��ات��ن دةس���ت���ةي� َ ف��رك��ة ت��ؤ ه���ةم���ووى خ��ةآلت��ن ِ دَ ��رل���ة ئ��اوات��ن ل ب���ة م���ةى ث� ِ برؤ تةسبيح لةمل كة ى ِ شةرِابت ناو َ فركة برؤ جامى مةى ِ ى ِ ذيانت دةو َ َ ه���ةر م��ةي��ة ش��اي��ى و س��ةي��ران��ة ط���ولَ���ة ب����اغ ب���اغ���ى ط��وآلن��ة ض���اوى ي���ار ب��ة م��ةس��ت��ى ج��وان��ة
شوباتي 2010
15
جةالل عةزيز زةينةل
ئةو هونةرمةندةى خؤى ئاميَرى (قانون)ى دروستكرد و فيَرة مؤسيقا بوو
ئا :رِةوةز مولود َ لةطةل َ طوي كرتن لة ئ َيوارةيةك لة تيثى مؤسيقاى باواجى كؤية طؤرانيةكانى ساآلنى هةشتاكان و نةوةدةكان كةلة ئةرشفى تيثى مؤسيقاى باواجى ثاريَزراوة بةدةم طفتوطؤوة ئةم ضةند ثرسيارةم لةهونةرمةند مامؤستا (جةالل عزيز) كرد ،بةخؤشحالَيةوة وةآلممانى دايةوة. كةكؤن :لةسالَى ضةند هاتية ناوبوارى هونةر وسةرةتا لةكام تيث بةشداربووى؟ جةالل عةزيز :هةر كةلة قوتابخانة بووم مامؤستا (زاهير محمد) ثى دةطؤتين ،هةستم كرد كةبةهرةى هونةرى وانةى سرودى َ لة ناخم دا هةية ضونكة هةموو جار يةكةم كةس من و ضةند برادةريَكى هةلَدةبذارد بؤ كؤرسى قوتابخانة وةك هةلَؤ عبدالواحد و ئةسوةد فتاح وضةند قوتابيةكى تر ،لة نةورؤزى سالَى()1976 َ لةطةل تيثى مؤسيقاى باواجى بةشدار بووم وةك بؤ يةكةم جار َ ذةنيارى قانون لةسالى ( )1977ضووم بؤ هةول َير بؤ خويَندن بةهؤى هونةرمةند (وريا ئةحمةد) لة تيثى (هونةرى هةول َير) وةرطيرام بة قانون ذةن وة لةضاالكى قوتابخانةكانيش بةشداريم دةكرد لةهةموو ف َيستظالَةكانى ساالَنة كةلةهةموو ع َيراق ئةنجام دةدرا. كةكؤن :تؤ لةسةرةتا ئام َيرى (قانون)ت دةذةنى ضؤن ف َيربوويت؟ بؤ ضى ئ َيستا ئام َيرى كةمانجةدةذةنى ؟ جةالل عةزيز :لةسالَى( )1973ئام َيريكى قانونم دروستكرد بى ئةوةى بة ش َيوةيةكى ساكار ،ووردة وردة ف َيرى ذةنينى بووم َ خوالى خؤش بلى تا دوايى هونةرمةندى َ ثى َ كةس هيض شت َيكم َ بوو مامؤستا (ئةنوةر تاهير) ناسراو بة(مةال ئةنوةر) ث َيى زانى و َ لةطةل ف َيركردنى (مةقامةكان) بة ِراستى ثى دام ئام َيرى تةواوى َ زؤر هاوكارى كردم خودا بةبةهةشتى شادكات ،كة ئ َيستاش ئام َيرى كةمانجة دةذةنم هؤكةى بؤئةوة دةطة ِريَتةوة ،سالَى ( )1980كة هاتمةوة كؤية قانون ذةنى زؤرباش لةتيثى مؤسيقاى باواجى هةبوو وةك (زانا ئةنوةر و فةرهادسابير) كة ئ َيستا لة هةول َيرن هةروةها لةهةمان كات دا ذةنيارى كةمانجة لةكؤية كةم بوو وة لةذةنينى كةمانجة من زؤرباش و سةركةوتووبووم بؤية تائ َيستا بةر دةوامم َ لةطةل زانينى ضةندين ئام َيرى ترى ذيَدار و ئؤرط. لةسةرى كةكؤن :بة ِراشكاوانة ئاستى تيثى مؤسيقاى باواجى كؤية ئ َيستا ضؤن دةبينى؟ جةالل عةزيز :ئاستى تيثى مؤسيقاى باواجى زؤر باش دةبينم ضونكة كؤمةلََيك طةنجى بةتوانا ئيش دةكةن بةطيان َيكى برايانة كارة هونةريةكان ئةنجام دةدةن وة كارى زؤر باش كراوة. كةكؤن :دةلََين لةسالَى 1983تؤ مؤلَةتى تيثى مؤسيقاى 16
باواجيت بؤكار كردن طة ِراندةوة ئةمةضؤن بوو؟ جةالل عةزيز :بةلَ َى لةسالَى( )1983بةرلةوةى خةلَك يادى ِراثة ِرينى سالَى ( )1982بكةنةوة ِرذيَم نويَنةريَكى خؤى ِرةوانةكرد بؤ كوردستان كؤيةش يةك َيك بوو لةوشارانةى كوردستان،لةفولكةى َ لةطةل (كؤسرةتى حاجى قادر قسةى بؤخةلَك دةكرد منيش حاجى ئاغا) ِراثؤرت َيكمان نووسى و دامانة دةستى ثاش هةفتةيةك جوابيان داينةوة كة ِرةزامةندى كراوة لةسةرطة ِرانةوةى مؤلَةتى تيثى مؤسيقاى باواجى لةدواييدا دةستةى ث َيشوو نوسراويَكيان َ لةوى نووسى و(من وسعداللة محةمةد) ضووين بؤ هةول َير بةجى كردو ِرةوانةى(بةغدا)كرا ثاش مانط َيط كارةكانيمان ج َي َ َ ِرةزامةندى طة ِرايةوة لةطةل ناردنى ضةك َيكى ثارة و ب ِرى ()6000 هةزار دينارى ئةوكاتة وةئةم كارة دووبارة ط ِروتين َيكى ترى داوة بةتيثةكةو كارى كردة سةر طةنجان لةناو ئةو تيثة بؤخزمةت كردنى هونةرى ِرةسةنى كوردى. كةكؤن :هةست ناكةى تيثى باواجى كؤية ث َيويستى بةنويَبونةوة هةيةو ث َيويستة زياتر طرنطى بةطةنجةكان بدات؟ جةالل عةزيز :بةلَ َى ث َيويستة ئةو تيثة خؤى َ نوى كاتةوة َ لةطةل ئةوةشدا ئةوماوةيةى ِرابردوو ضةندين كارى جوان كراوة َ بةبةشدارى هونةرمةندانى طةنج ،وةك ئاماذةم ث َيدا كؤمةل َيك
طةنج و الو لةو تيثة كاردةكةن ئ َيمة خؤش حالَين ،من ه��ةروةك تةمةنى َ لةطةل دةكةم ئةوان هةلَس و كةوتيان بةقسةى خؤش بؤئةوةى كارةكانيان لةال خؤشةويست ب َيت ،ضونكة تاطةنجانمان ثى هةست بةوةبكةن كةبايةخيان َ دةدريَت وةنمونةشمان ئةوةية كة تةنها لة دةستةى تيث من لةوان بةتةمةنترم ضوارةكةى تر طةنجن. كةكؤن :تؤ كارى تؤماركردنت بؤ زؤربةى كارةكانى تيثى مؤسيقاى باواجى ك��ردووة لة هةشتاكان و نةوةدةكانى سةدةى ِرابردوو طةر بؤمان باس بكةيت و بةسةرهات َيكى خؤشمان لةو بوارة بؤ بط َي ِريتةوة؟ َ ج��ةالل عةزيز :لةسالى ()1983 تاوةكو سالَى ( )1997من ضةندين ثؤستى بة ِريَوةبردنم هةبووة وةك (ذم َيريارى و هونةرى و كارط َي ِرى) وة هةمووكارةكانى تؤماركردن لةئةستؤى من دا بووة ،ئةوكاتة تؤماركردن وةك ئ َيستا نةبوو بة (مسجلى كؤن) دةبواية تؤمار بكريَت وةميكرؤفؤنى مزطةوتان و جؤراو جؤرى تر بةكار دةه َينرا ،دةبواية هةموو مؤسيقا ذةنةكان و طؤرانى ب َيذ و كؤ ِرس لةناوستؤديؤ ئامادةبن ،كارةكة زؤر ئاسان نةبوو ضةندين جار كؤ ِرسةكانمان دةبورانةوة لةبةرطةرمى ستؤديؤ ئ َيستا ك��ارى تؤماركردن زؤر ئاسان بووة ضونكة بة كؤمثيوتةر ئةنجام دةدريَت هةروةها لةبةسةر هاتةكانى تؤمار كردن شةويَكيان طؤرانيمان تؤمار دةكرد لةو كاتة دا لةناو ستؤديؤ بووين (بومةلةرزة) هات ِرامان كرد دةرطا بكةينةوة بةالَم دةسكى دةرطاكة زؤرتةواونةبوو لةكاتى ِراك َيشان دةسكى دةرطاكة دةرضوو ئ َيمة هةر لةذوورةوة ماينةوة تا دوايى كة بومةلةرزةكة تةواوبوو دةرطاكةش كرايةوة ......بةث َيكةنينةوة. كةكؤن :دوا ث ِرؤذةى هونةريت و دوا ووتةت بؤ طؤظارةكةمان؟ جةالل عةزيز :دواث ِرؤذة بةنيازم ()CD يةك لةطؤرانى كوردى ِرةسةن بة مؤسيقا َ لةطةل هونةرمةند(ل َيزان قادر) تؤمار بكةم بةهيواى ئةوةى كةب َيتة بةرهةم،لةكؤتايدا زؤر بةخ َيرهاتنتان دةك��ةم هيوادارم هةربةردةوام بن بؤ خزمةت كردنى هونةر َ لةطةل و هونةرمةندان و طشت اليةك، ِريَزوسوثاس بؤ بة ِريَزتان.
شارى كؤية ،كةثايز و زستان ديَت قو ِراو دةخواتةوة خةلَكةكةى؟! تايبةت بةكةكؤن كؤنة شارى ديَرينى كؤية لة ِرووى تةكنيكى وجونكارى و نةخشةى دا ِريَذراوى ئةندازةكارى لةماوةى دووانزة سالَدا بةو هةموو بودجة زؤرةو بةوئيدارةطةورةشةوة! كةبةناوى ثاريَزطاى هةول َير لةكؤية و هةروةها قايمقاميةت و شارةوانيش دةست كرانةوةيان لةوةرطرتنى ث ِرؤذة، كؤية لةم ضةند سالَةى دوايش هةروةك ثاريَزطا حيسابى بؤكراوة .ئيدارة ط َي ِرانيان دةتوانم بلَ َيم لةوماوةيةدا سيماو ث ِرؤذةكانى كؤية تةخشان و ثةخشان ث َيكراوة ,بةهؤى حكومدارى طةندةلَي لى نةث َيضينةوة لةث ِرؤذةكان تا طةيشتة سةر ِروثةرى ِرؤذنامةكان بي ئيلتزاماتى حكومةت و َ و َ لى هات دةنطى دايةوة هةر لةزارى بةرثرسان خؤيانةوة باس كردنى سةقةتى ئةم و وايى َ ث ِرؤذانة هاتنةكايةوة ,وةك دةلََين خاوةن فالَن ث ِرؤذة دةست بةردارى كارةكةى بوو! ئةو ث ِرؤذةية خاكةكةى بنى طةضى زؤرة بؤية بةكةلَكى بةنداو نةهاتوو! فالنةثرؤذة كة مةلةوانةطةيةكى ن َيودةولَةتية نازانين بؤ ئاو ِرانطريَت! فالَنة ثرؤذة دةيدةينة فالنةكةسى لبنانى! فالَن ثرؤذة بودجةكةى بةشى نةكرد! فالَن ث ِرؤذة بودجةكةى الى فالنة بةرثرس بوو! بؤية خؤى نةطرت و ويَران كراو فالَنة ث ِرؤذة شارةوانى خؤى طرتيةوةو بةم هةموو كارانة ِراناطات! ......لةوالشةوة بةذمار نايةت لةثا ِرط دروست كردن و بودجةيةكى زؤرو زةبةالح بةآلم فالَن كةر خواردى ! بزنى بةرثرسان دارى سةر شؤستةكانى نةه َيشت! فالنة سةر شؤستة ئ َيوارةيةك فالَن بةرثرس كردية ِريَزة دووكان و هتد. ئ َيستاش َ سال سةرةتاى سالَى () 2010يةو كةضى دوايى دانانى ضةندين ث ِرؤذة بؤ ئةوةى ئاوى ماالَن لةشارى كؤيةبب َيتة بارى ئاسايى خؤى بةآلم نةتواندراوة! ضةند كة ِرةت بودجة بؤ تاسى كة ِرةت ث ِرؤذةى كلَ َيسة هاتة بى سودة ,دوو َ ث ِرؤذةى ئاوى كؤية دةرضووة تاكو ئ َيستاش َ باسكردن و دةست ث َيكردن و نيمضةتةواوبوون هةمان هؤكارةكانى ث َيشوو دةهاتنةوة قسة كردن بؤجةماوةر!!! ئةو جارةيان طواية تانكةر و حةوزو عةمبارى طةورة لةشويَنة بةرزةكانى بى ئاو نةب َيت كةضى هةر قسةى قةلَةو بوو هيضى تر و كؤية دابندريَت بؤ ئةوةى هةرطيز كؤية َ باهةزار حةوز هةب َيت ئةطةر ئاويش نةب َيت ت َيى بكةن ض سوديَكى دةب َيت !!! جطة لةضةند بيريَكى ل َيدراو لةدةورووبةرى كؤية وةك تؤثزاواو حةمامؤك و بنارى ضيايى هةيبةسولَتان كةئةوانيش بيرةكان كةئاويان تيا نةما ضةند بؤ ِريةكى تر شؤر دةكةنةوة بؤخوارتر بؤئةوةى بطاتةوة ئاوةكةى, باقى تر ئاوى دانشتوانى كؤية لةو ث َرؤذةيةى تةقتةق كة لةسةرةتايى هةشتاكانةوة دروست ثى نةدراوة و هةربةش َيوى كراوة دةطات بةماالَنى ناو شار و تاكو ئ َيستاش هيض طرينطيةكى َ هةشتاكان ماوةتةوة و كةبارانيش بةطو ِر دةب َيت لةوةرزى ثايز و زستان بةنداوى (حةوزةكانى ) ئةو ث ِرؤذةيةى تةق تةق ث ِر دةب َيت لةئاوى قو ِراو لةويَشةوة بةرةوتانكةرة ئاوةكانى ماالَن دةض َيت ، شارى كؤية ئةطةر ئاو هةب َيت ئةوا ئةو ئاوة قو ِراوةية كة لةتةقتةقةوة بؤى ديَت و دةرخواردى دووسى ِرؤذ ئاو نةدةنة دانيشتوان تاكو ئاوةكة ل َيلَى نامين َيت بةالَم كؤيةى دةدةن وةيا دةب َيت َ بى ثرؤذةيى بة ِريَزان بى ئاوى و َ بي كةسى و َ تاكةى بةم ش َيوةية دةب َيت و ئةو شارة بةدةست َ تاكةى شارى كؤية بةدةست طةندةلَضيانةوة بنالَ بى دةردةى هةموو ئةو سةربارى ت!!!! ي ن ي َ َ َ ئاوى لةو ماوةيةش بؤ ِريةكى ئاوى كؤية طيرابوو بةهؤى قؤزاخةى ناو حةوزةكانى ثرؤذةى تةق تةقةوة .بةهؤى ئةم ِرؤذنامة بة ِريَزةوة داوا لةكابينةى شةشةمى ئةنجومةنى وةزيران دةكةين بةتايبةتى بة ِريَزان ( دكتؤر بةرهةم سةرؤك وةزير و ئازاد بةروارى ج َيطرى سةرؤك وةزيران) َ لةطةل ئةمةش ليذنةيةكى تةرخان بكريَت بةزوويي ضاويَك بةث ِرؤذةى ئاوى كؤية دابخش َينةوة و بؤطشت ثرؤذةكانى كؤية وةضاو بخش َينريَتةوة بةوماوةيةى كة شارى كؤية وةك ثاريَزاطا كارى َ َ لةطةل ئةو ثارةيةى بؤ لةطةل ث ِرؤذةكانى شارةوانى و ئاو وةئاوةدانكردنةوةى ث َيشوو و بؤ كراوة َ َ َ َ بودجةى ووشكةسالى لةسنورى كؤية سةرفكراوة لةسالى ( )2008ل َيكؤلينةوةكى ثوختى لةسةر بكريَت لةدووايى ئةمةش بؤشارةكانى ترى هةريَم بكريَت ,بةش َيوةيةكى ياسايى و ثةرلةمانى و دارايى و ضاوديََريةوة.
ذمارة 6
شوباتي 2010
17
بــةرةوثـيَــشضــوونـةكــانـىثةيمانطـــ َ ئا:هيمن مةولود سةرةتا الى هةمووان ِروونة كةثةيمانطاى تةكنيكى كؤيةش وةك زؤربةى ثةيمانطا تةكنيكى يةكانى ت��رى كوردستان لةدواى ِراثة ِرينى مةزنى بةهارى طةلى كوردستان دامةزراوة بةووردتر ثةيمانطاى تةكنيكى كؤية بةب ِرياريَكى سةرؤكايةتى ئةنجوومةنى وةزيران لةسالَى ()1996 ب ِريارى دامةزراندنى دراوة هةمووشمان ئةوى ِر َ دةزانين كة َ ؤذى ذيان و طوزةرانى خةلَكى كوردستان ضؤن بوو! (وةزعى ناوخؤى و اليةنى ئابورى و دارايى ،وةزعى سياسى و ئةمنى ......هتـــد) .وة بؤ ئةو سةردةم ب ِرياريَكى بويَرانة بووة وة ئةم سياسةتةش سياسةتى ئةمرى واقيع بوو كةدواتر ضةندين ثةيمانطاى تريش لة كوردستان دام��ةزران ،وةب ِريارى ئةو كات ئامانج تيايدا كردنةوةى ثةيمانطاى نةوت بــــوو ،بةالَم بةداخةوة بةهؤى نةبوونى كادرى ث َيويست و ث َيداويستى يةكانى تر ئةم خةونة نةهاتة دى و لــةســالَــى ( )1997ئةم ثةيمانطاية لة بالَةخانةيةكى سةر بةثةروةردةى كؤيةوة بة ئيمكانياتةكى كةم دةستى بةكارةكانى خويَندن كردوو سةرةتا بةدووبةش و ذمارةيةكى كةم خويَندكارو مامؤستا و فةرمانبةر بوو بةيةكةم دةزطاى ئةكاديمى زانستى سةر بةوةزارةتى خويَندنى باالَو
18 18
تويَذينةوةى زانستى لة شارةكة ،دلَى خةلَكى كورد ثةروةرو زانست دؤست و خةم خؤرى شارةكةى خؤش كردوو وة يةكةم ِراطرى ئةم ثةيمانطاية بة ِريَز (م. ِرؤستةم عزةت طاهر)بــوو ،بؤ ماوةى ()8 َ سال وةك ِراطرى ئةم ثةيمانطاية بةردةوام بوو لةخزمةت وة ئةم ماوةية توانرا ضةندين كةل و ثةلى ث َيويست و طؤ ِران كارى لة بالَة خانةكة بكريَت و هةنديَك فراوان بكريَت و ضةند البؤرو هؤلَى خويَندنى تيا دروست بــكــريَـــت .هةروةها توانرا لةم ماوةيةدا تاوةكو بةروارى2004/5/23 ذم����ارةى ب��ةش��ة زان��س��ت��ى يةكانى بكريَت ب��ة()6ش��ةش بةشى زانستى وةنزيــكـــــى()100كارمةندو مامؤستا لــةم ثةيمانطايــــة كـاربـكــةن ،بةالَم لةيةكةم ِرؤذى دةست بةكاربوونى بة ِريَز (د.وةلى محمود حمد) لة 2004/5/23 يةكةم َ خال كة بةزةقى لةم دةزطاية وةك كةم و كو ِرى ديارى كرا كةمى ()Stuff بوو واتا مامؤستاى هةلَطرى ب ِروانامةى زانستى بـــــــــاالَ ،بؤية هةر زوو دةست كرا بة كاركردن بؤخويَندنى باالَ ئينجا لة دةستةى خويَندنى تةكنيكى ياخود لة زانكؤكان ،هـاوكــاتــيـــش(ثةيمانطاى تةكنيكى كؤية البؤرو هؤلَةكانى خويَندنى وة بةتايبةتى البؤرةكانى كيمياو بايؤلؤجى و هؤلَةكانى خويَندنى
بوون بة هةويَنى كردنةوةى زانكؤى كؤيةو يارلى دانى بؤ ئةمةش بة ِريَزان كاك(د. ب ِر َ محمد طةزنةيى ) ِراطرى كؤليجى ياساو شةريعةى كؤيةى ث َيش زانكؤو بة ِريَز(م. باوةدين ) مامؤستاى زمانى عةرةبى و ياريدةدةرى ِراطرى ئةوكات بة ِريَز (د. محمد صابر مصطفى)بة ِريَوةبةرى طشتى خويَندن و ثالن دانان ئ َيستا لةوةزارةتى خويَندنى باالَو تويَذينةوةى زانستى و خوشكى بة ِريَز(نةرمين عثمان) وةزيرى خويَندنى ب��االَو تويَذينةوةى زانستى ئةوكات ،شاهيدى زيندوون كة لةديدارى َ لةطةل بة ِريَز وةزيرى خويَندنى ئةم وةفدة باالَ .داوا لة بة ِريَز (د.وةلى محمودحمد) كرا بؤئةوةى قسة بكات ضؤن دةب َيت كؤليجى زانست لة زانكؤى كؤية بكريَتةوة لةم دانيشتنةو قسةكان دواتر ِراثؤرت َيكى تايبةت تيايدا ثالَثشت بــة ثةيمانطاى تةكنيكى كؤية وةزارةت و سةرؤكايةتى حكومةت دلَنيا كرانةوة كة ثةيمانطا دةتوان َيت سالَى يةكةمى خويَندنى كؤليجى زانست لة ئةستؤ بطريَت لةماوةى ئةم سالَةش خؤئامادةكردن بكريَت بؤ دروست كردنى بالَةخانةو البؤرى تايبةت بةم كؤليجة ضونكة بيرؤكةكة وابوو ()3سى كؤليج دةست بكريَت كةتةنها بة َ بةكردنةوةى زانكؤى كــؤيــة،كة دواتر ف��راوان كراو خؤش بةختانة ئةم ك��ارةو ئةم ِراثؤتةو ب��وون��ى ثةيمانطاى
ــاىتةكنيكىكؤيــةوضـةنـدسـةرنجيَـــك؟ تةكنيكى بوون بة ثالَثشت بؤ ب ِريارى كردنةوةى زانكؤى كؤية وة ِراط��رى ثةيمانطاى تةكنيكى كؤيةش تةكليف كرا بة سةرثةرشتى كردنى كؤليجى زانست لة زانكؤى كؤيةو يةكةم سالَى خويَندن و دام��ةزران��دن��ى هةيكةلى كؤليجةكةو ه َينان و دامةزراندنى ضةند مامؤستايةك و فةرمانبةران و وةرطرتنى هةرسى بةشى زانستى و خويَندكارى َ ثى ئةركى بة ِريَوةبردنى ئةم كؤليجةى َ سث َيـردرا ...ديَينةوة سةر باسةكةى خؤمان و تةوةرى ضاك كردنى وةزعى دةستةى مامؤستايــان و ئةولةويةتى ك��ارى ِراط��راي��ةت��ى ثةيمانطا ب��وو وة بةشانازيةوة بؤ ثةيمانطاكةمان خاوةنى ث � ِرؤذةى دبلؤمى باالَى يةك سالَةين لة سةرؤكايةتى دةستةمان كة دواتر دةستةى ف َيركردنى هةول َيريش سووديان لةم بيرؤكةو بةرنامةية وةرط��رت .لة س��الَ��ى( )2004تةنها ِراط��رى ثةيمانطا هةلَطرى ب ِروانامةى باالَ بوو ،بةالَم ئيستا مامؤستايانى هةلَطرى ب ِروانامةى باالَ()17 حةظدة مامؤستان ،وة ئ َيستا ذمارةى كارمةندانمان لـــة ثةيمانطاكة ()152 سةدو ثةنجاودوو كارمةندة ،وة بةداخةوة ثةيمانطاكةمان ئ َيستا ك َيشةى كةمى مامؤستاو كارمةندى هةية ب��ةالَم بة مامؤستاى وانة ب َيذى دةرةكى زؤر كةل َين و كة لة بةرةكانى زانستى مان ث ِركردؤتةوة ثالَثشت بة زانكؤى كؤيةو بة ِريَوة بةرايةتى تةندروستى كؤيةو زانكؤى سةالحةدين –هةولَير –دادطاى كؤية وةئ َيستا لةم كاتةدا ثةيمانطاى تةكنيكى كؤية بؤ ئةم سالَى خويَندنى 2010-2009نزيكةى ()2200دووه��ةزارو دووسةد خويَندكار لة ثةيمانطةكةمان هةية بؤ ه��ةردوو قؤناغ و بؤ هةر ()9ن��ؤ بةشى زانستى ثةيمانطاكةمان ،كة بةشى زانستى نؤيةم لة سالَى 2009دام��ةزراوة لة ثةيمانطا ئةويش بةشى( ن��ةوت)ة خؤشبةختانة وةزارةت��ى خويَندنى باالَو تويَذينةوةى زانستى دواى دانيشتن لةطةلَيان و طفتوطؤ لةبارةى طرنطى كردنةوةى ئةم بةشة خؤشبةختانة بةنوسراويان ذمارة ( )1392لةبةروارى2008/8/13
ِرةزامةنديان دا لةسةر كردنةوةى بةشى (نةوت) لة ثةيمانطةكةمان بةمةرج َيك لةسالَى ئايندةى خويَندن(-2009 )2010خويَندكار وةربطريَت وة ماوةى ئةم سالَةش بؤ خؤئامادةكردن ب َيت بؤ دابين كردنى مامؤستاى ئةم بوارةو كةل و ثةل و ث َيداويستيةكان لةالبؤرو.....هتد. هةروةها ذمارةى خويَندكارانى دةرضوو لةسالَى دامةزراندني ثةيمانطاى تةكنيكى كؤية()2155دوو هةزارو سةدو ثةنجاو ث َينج خويَندكارة. *ن��اوى ئةو بةشانةى (بةيانيان)كة ئ َيستا دريَذة بة ِرةوتى زانستى دةدةن لةثةيمانطاى تةكنيكى كوَية ( )9نؤ بةشى زانستى لة خ َو دةطريَت:ـ (-1ب��ةش��ى بةشةثزيشكيةكان: ثةرستارى -سالَى 1997كرايةوة، َ كؤمةل -سالَى -2بةشى تةندروستى 1999ك��راي��ةوة-3 ،ب��ةش��ى شيكارى نةخؤشيةكان -سالَى 2002كرايةوة، -4بةشى س� ِرك��ردن -سالَى 2006 كرايةوة. بةشة كارط َيريةكان-1 ( :بةشى كارط َيرى كار -سالَى 1997كرايةوة، -2بةشى ذم َيريارى -سالَى 1998 كرايةوة-3 ،بةشى كارط َيرى ياسا-سالَى 2000ك��راي��ةوة-4 ،بةشى طةشت و
ذمارة 6
طوزار -سالَى 2008كرايةوة). بةشة تةكنةلؤجيا-1(:بةشى نةوت- لةسالَى 2008كرايةوة لة 2010-2009 خويَندكارى وةرطرت). *ن��اوى ئةو بةشانةى (ئ َيواران)كة ئ َيستا دريَذة بة ِرةوتى زانستى دةدةن لةثةيمانطاى تةكنيكى كوَية ( )4ضوار بةشى زانستى لة خ َو دةطريَت :ـ بةشة كارط َيريةكان -1 (:بةشى كارط َيرى كار -2 ،بةشى كارط َيرى ذم َيريارى -3 ،بةشى كارط َيرى ياسا ، -4بةشى طةشت و طوزار ). وةك لةسةرةتاى ئةم بابةتة ئيشارةتمان بؤ كردووة ثةيمانطاى تةكنيكى كؤية لة بنة ِرةتدا بؤ ثةيمانطاى نةوت دامةزراوة. بةالَم خؤش بةختانة توانرا كةبةشى نةوتى ت َيدا بكريَتةوة وة بةمةش ئةم جى خةونة ب َيتة دى وة دلَنياشين كة َ ثةنجةى بةرهةمى ئةم ماندى بوون و كردنةوةى ئةم بةشة كاريطةرى دةب َيت لةسةر ئايندةى ئابورى و ثيشةسازى كةرتى نةوت لةكوردستان و ناوضةكة. هةروةها ثةيمانطاكةمان و ميالكاتى وةك دةزطاكانى ترى حكومةت سةير دةكريَت كة فةرمانبةريان زيادة بةالَم الى ئ َيمة بةث َيضةوانةيةو ذمارةى مامؤستاو فةرمانبةرمان كةمة.....؟؟!!
شوباتي 2010
19 19
ثالر بةويَنةوة
شارةوانى و ئةم ِرَيطاية بؤواية؟! (دووسايدى قةبرستانى دةروَيش خدرى)
دةروازةكةى بةضالَو ضؤلَو ثامشاوةى خانوةكى ِرووخاو دةست ث َى دةكات
لةضةندين ج َيطا شؤستةكة شك َينراوةو ئاوة ِرؤ الدراوةو طونية خؤلَو بةرد ِرؤكراوة وةك كةمني بؤالدانى ئاو
لؤفةيةك هةية بةدةيان ِرووداوى ل َي روداوة د َيدةوانى ِرؤذنامةنووس طةل َيك هاوارى كرد و بةاليةنى ثةيوةندى دارى وت بائةم لؤفةية وانةب َيت كةضى دواتر خؤى و سةيارةكةى لةو َيدا توشى ِروداو هات و زةرةد َيكى زؤرى ل َيكةوت ئةمة ىَ حال ِر َيطايةكة ه َيشتا س َى مانطى بةسةردا ِرةتنةبووة ،وةرنةطرياوة (استالم نةكراوة). 20 20
ثردةكة خةريكة دة ِروخ َيت ؟؟!!
ويَنة ديَرينةكانى كؤية
كؤية ىَ سال 1957
شيوى ِرةزان 1969
حةمةطةحمان و اكرةم حةو َيز طازينؤى تةمتةمان 1956 ذمارة 6
شوباتي 2010
21 21
هاونيشتمانى بوون سةرةتاى ئةم باسةم بةوة دةست ث َيدةكةم ث َيناسةيةكى طشتى هاونيشتمانى بوون دةكةم ئةويش بريتية لة خؤشةويستى نيشتمان بةرطرى كردن ل َيى لةهةر هة ِرةشةيةك كة بؤى دروست دةب َيت ث َيش كةش كردنى خزمةت بؤ نيشتمان ريَز طرتن لة ياسا و ب ِريارةكانى حكومةت هةميشة ث َيشخستنى سوودى طشتى بةسةر سوودى تايبةتى دةست طرتن بة داهات و خ َير و ب َيرى نيشتمان لة اليةن تاكةكانى دانيشتوان ،دةست خؤشى كردن لةكارى ضاكةى بةرثرسان و ضاوديَرى و ل َيث َيضينةوة لةكارى حكومةت و تاكةكانى ولةكارى ناياسايى و خراث بيركردنةوة و بةشدارى كردن لة ثالن و ثرؤذةى خزمةت طوزارى طةورة بؤ والَت و كاركردن ث .ى.د .ولى محمود حمد بة دلَسؤزى تيايدا بةش َيكة لة هاونيشتمانى بوون. ضاو نةنوقاندن لةهةر كردار و ِرةفتاريَكى خراث كة زيانى طشتى هةب َيت بةش َيكة لة هاونيشتمانى بوون .ثاراستنى كةل و ثةلى دةولَةت و ثاراستنيان لة شكان و بةهةدةرنةدانيان بةش َيكةلة هاونيشتمانى بوون ،هةموو كرداريَكى ث َيضةوانةى خيانةت و دذايةتى خيانةتكاران بةش َيكة لة هاونيشتمانى بوون ....باشة كات َيك كة وورد ئةبيتةوة لةم هةموو ث َيناسانةى سةرةوة ئينجا بؤمان ِروون ئةب َيتةوة (لة ِرةفتار و كردارى خةلَكى كوردستانةكةمان ضةندة هاونيشتمانى بوونى تيادا بةدى دةكريَت) بطرة لة هةنديَك حالةت ئةطةر بة ووردى ل َيكؤلينةوة لة هةلسوكةوتى دذة هاونيشتمانى هةنديَك خةلَك بكةين نى بةلَكو بةخائن ولةياسا الدةر دادةنريَت وة وا ث َيويست دةكات سزاش بدريَن .وا هةر نةك هيض سيفةت َيكى هاونيشتمانى بوونى تيا نام َي َ بى ماندوبوون هةنديَك كردار و ِرةفتارى دذة هاونيشتمانى بوون دةخةمة بةرديدى ئ َيوة لةدواييدا خؤتان حوكم بدةن: سةرثى و َ َ َ َ ثى داديَم كة مناالن بةدلسؤزى ف َيرى خويَندن ناكات و ئةم ثيشة ثيرؤزة لةكةداردةكات لةمامؤستايةكى ثؤلى خويَندنطايةكى بنة ِرةت َو دةب َيتة كةس َيكى ناهاونيشتمانى ِرةفتار. بى َ طوى دانة ياسا و ِريَساكانى ئةم والَتة بؤ هةوةسى خؤى ترافيك اليتى سوور ل َيى دةدا ثياويَكى ياسا شك َينةر و ناهاونيشتمانى شوف َيريَك َِرةفتارة. دةكاتوبى هاوكارى ويارمةتى شارةوانى دةب َيتةهؤى ثيس دوكانداريَك هةمووخاشاك وثاشةرؤى دوكانةكةى لةبةردةمى خؤى ثةرتَ بوونى ذينطةكةس َيكى ناهاونيشتمانى ِرةفتارة. َ بى تاثؤ دروست دةكات و ةت مؤل بى و نيزامى نا خانوويةكى ك ي ةك ر طة و شةقام ضةقى لةسةر دانيشتووةيةكى شاريَك هةروا بة تجاوزَ َ َ ِ لىى ئةويش كةس َيكى ِرةفتار ناهاونيشتمانية. نى ي دةنوق ضاو كة بةرثرسيةتى شارةوانى َرةى كةس َيكى ِرةفتار ناهاونيشتمانية و ئةو ضاودي َ َ َ َ ئةو ثزيشكةى كة لةنةخؤشخانة كارةكةى بةهةمان ئاست و دلسؤزى و خؤماندوو كردن وةك عيادة تايبةتيةكةى ئةنجام نادات و وةبةنةخؤشى نةخؤشخانة دةلَ َى وةرة بؤ عيادةكةم تا ثشكنينى ضاكتر و ووردترت بؤ بكةم ناهاونيشتمانى ِرةفتارة. َ دةطةيةنى َنى بؤ كوردستان و زيانى جةستةيى و ماددى طةورة بةم والتة َ ئةو كةسةى دةرمانى خراث و ئ َيكسثايةر و خراث و طران دي َو بةرنامةكةى بؤ كوردستان َيكى ناتةندروست و نةبوونى بارى ماددى خةلَك ِرةضاو ناكات كةس َيكى ِرةفتار ناهاونيشتمانية. َ لى دةكات وة ئةو بةل َيندةرةى دةزانى كاريَكى ئةندازيارى خراث ئةنجام ئةو ئةندازيارةىبى دةنطى َ دةدرى و لةبةر بةرذةوةندى خؤى َ َ بى كةلَك بةرهةم بةجى ى دةكات بؤ ئةوةى ب ِرى قازانجةكةى زياتر ب َيت ثرؤذةيةكى َ كة ف َي َل لة ثرؤذةيةكى ئةندازيارى دةكات كة ئةو ج َي َ كةسى ناهاونيشتمانين. ديَن َيت هةردوواليان َ َ لةطةل ئةوانةى دةزانن ودةنطيش ناكةن َنى يا ئةوكةسةى كةث َيى دامةزراوة ي ودةخو َندويةتى ي تةزويرخو بةشةهادةيةكى ئةوكةسةىَ وضاودةثؤشن هةمويان كةسانى ناهاونيشتمانين. ئةو كةسةى كةم ئةندام نية و مووضةى كةمئةنداميش وةردةطريَت وة ئةو كةسةى وارسى شةرعى شةهيديَك نية و مووضةكةشىوةردةطريَت وة ئةو بةرس و كةسانةى كة دةشزانن و ضاويان دةنوق َينن هةموويان كةسانى ناهاونيشتمانين. دةشزانى و دةنط ناكات بةرثرسةى بى توانا دةب ِريَت وة ئةو مامؤستا و َ ئةو خويَندكارةى قؤثيةدةكات و بة قؤثيةكانى خويَندن بةنا ِرةواو َهةردووكيان كةسى ناهاونيشتمانين. ئةو كةسةى لة ل َيذنةى كرينى فةرمانطةكانة و لةبازار لةكاتى كرينى كةل و ثةل و ئام َير و كاالَكان ثارةى زيادة دةخاتة سةر ثسوولةىَ دةزانى ساختة و دزى كراوة و دةنط ناكات ئةوا لةطةل ئةو بة ِريَوةبةرةى كة ك ِرين و ئةو دوكاندارةى كةث َيى دةلَ َى ضةندت بؤ زياد بنووسم َ هةرسى اليان كةسانى ِرةفتار خراث و ناهاونيشتمانين. َ وادةزانى ِريَ ِرةوى بةردةم دوكانةكةى و كؤالنى دوكانى ئةوى تياية تةنها بؤ ئةوة و مافى هةية بةكةيفى خؤى بةكارى ئةو دوكاندارةىَ َ لى نى و تجاوزى دةكاتة سةرو كةل و ثةلةكانى ديَن َيتة سةر ِريَطاى خةلَك و ئةو ضاوديَرةى شارةوانى كة دةنطى لةطةل ناكات و ضاوى َ به َي َ دةثؤشى ئةوا هةردوكيان ناهاونيشتمانين. ئةو دادوةرةى بؤ دوو قةزيةى وةك يةك لةاليةن دوو كةسى وةك يةك لةبةردةم ياسا وة هةمان ثالَنةر قةزيةكان ِروودةدةن يةك َيكيانسزا دةدات و ئةوى تر دةبةخش َيت ئةوة سيفاتى دادوةريَتى لة دةست دةدات و ِرةفتاريشى ناهاونيشتمانى دةب َيت. وة ئةومالَةى كةلةثشت سعات كارةباى دزيوة يا سثليتى لةسةر سعات الداوة وة ئةو مالَةى كة دوو ئاوى هةية ياخود ئاوةكةى لةسةر بؤ ِرىسةرةكية و وة ئةو بةرثرسانةى كة دةشزانن و ضاو دةثؤشن هةموويان ث َيويستيان بةسزا و ل َيث َيضينةوة هةية و ِرةفتاريان ناهاونيشتمانية. هةموو ئةوانةى سةرةوة و ضةندين ِرةفتارى ترى ضةوت و ض َي َل و زيان بةخش هةموو خويةى نا ِراست و خراث هةموو الدان َيكى ياسا و عروفى كوردستان وة زيان بةخش بة حكومةت و ئايندةى نيشتمانى دةض َيتة قالبى ناهاونيشتمانى بوو وة لةهةموو ئةو حالةتانةى سةرةوةماندا ( ئةوةى بةرثرسة و ئةركى زياترة و ماف و واجباتى زياترة) ثلةى ناهاونيشتمانى بوونى زياترة لةكاتى ئةم ِرةفتارانةدا وة هةمووشيان ث َيويستيان بةسزا و ل َيث َيضينةوة هةية وة واث َيويستة سزاى بةر ثرسةكان زياتر ب َيت. 22
ي ا د ةو
ة ر ى
َ عةبدولآل راوةستاو :حةمة طةحمان ،دانيشتووةكان :مةولود ذاكاو ،حمةمةد
محمد عبداللة ضايةضى (حةمة طةمحان )
مولود ذاكاو
لة طؤظارى (كةكؤن ـ ذمارة ، )5كاك حسين لة بابةت َيكى ت َيرو تةسةلدا زؤر اليةنى ذيانى كاك محمدى بؤ ِروونكردينةوة و دلَخؤشى وةلى منيش ضةند يادةوريَك و سةرنج َيكم هةية وةك ثاشكؤ يةك بؤ بابةتةكةى كاك حسين ث َيم خؤشة بيخةمة بةر ديدى كردينَ ، َ َ خويَنةرانى بة ِريَز ،كاك محمد ثياويَكى بة هةلويَست و نيشتمان ثةروةر و هةذار دؤست و خؤشةويستى هةموو كؤمةلطابوو ضاخانةكةى هةر تةنها ضاخانة نةبوو ،بةلَكو النةوازان و بارةطا و مةكؤى سياسةت مةداران و هةذا خانةو بطرة ش َيت خانةش بوو !..واتة هةر هةموو ضين و تويَذيَكى طةل سةرى بةم ضايخانةيةدا دةطرت تيدا ئارامى دةطرت و دةحةسايةوة ،ئةوةش هةمووى بةهؤى دلَة طةورةكةى و ئارامى َ هةندى خوو و هةلَس و كةوتى تايبةتى هةبوو لةكةم و ه َيمنى و ل َيبوردةيى ئةو بوو ،وةك ئةندازياريَكى كارامة لة كارةكةى شارةزابوو ، كى ضاى ثيشةوةرم بينيوة !..كةلة ناوةندى ضايخانةكةى ِرادةوةستا بة ضاوة طةورة طةشةكانى سةيرى ئةم الو ئةو الى دةكرد دةيزانى َ َ كى ضةند ضاى خوار دؤتةوة ،ئةطةر كةس َيكى نامؤى ديتباية يةك سةر دةيزانى وبة ف َيلَى ثيالة كى نةى خواردؤ تةوة !..وة َ خواردؤ تةوة و َ كؤكردنةوة ئاطادارى ئةو كةسانةى دةكرد كة طفت و طؤيان دةربارةى سياسةتةوة بوو ،ئةطةر خةلَكى بة ئاثوورة لة ضايخانةكة ضووبانة كى ويرى برادةرةكةى خؤى كردووة واتة ثارةى ضاى بؤ داوة ،هةرطيز بة كةسى كى نةيداوة !..يا َ كى ثارةى ضاى داوة و َ دةرةوة دةيزانى َ دةدانى تا خؤيان ثارةكةيان بؤ نةبردبايةوة قةرز بة ثارةى و دةطرت مامؤستايانى قوتابيانى دةستى زؤر !... نةداوة ضات ثارةى نة دةطؤت تؤ َ داواى نة دةكردةوة !..ئةو طروثانةى يارى دؤمينة يان دةكرد دةيزانى هةر يةكة ضةند ضاى دؤ ِراندووة !..ئةطةرضى ئةوكات وا نةريت بوو وةلى بى َ ، هةبى بؤ تؤمار كردنى طؤرانى تا ضايخانةكةى زياتر بةر هةم َين َ دةبواية هةموو ضايخانةيةك راديو يا طرامافؤن يا تؤماريَكى َ ئةو تةنيا بؤ ئارةزووى خؤى ئةم ئام َيرانةى بةكار دةه َينا ،طؤرانى زؤر دةطمةن و هى طؤرانى ب َيذة ِرةسةنةكانى هةبوو ،لة هونةرمةندة كوردةكان طؤرانى (خالَة تايةر و مامة س َيوة و حةسةن زيرةك)ى هةبوو ،لة عةرةبةكانيش بة ثلةى يةكةم عةشقى دةنطى (كةلسوم) بوو ئةمجا (عبدالوهاب و فةريد)و ئةوانى تر. جاريَكيان ث َيم طووت ،كاك محمد لة طوندى هاتوو مةتةوة زؤر ئارةزووم لة طؤرانيةكى كةلسومة ئةطةر بؤم ل َيبدةى؟ طووتى كام طؤرانى؟ طووتم (القلب يعشق كل جميل) طوتى بةخوا فالَن من بةرنامةى خؤم هةية و بؤ كةسى ت َيك نادةم ،تةزب َيح َيكى سوورى دةنك بداتى ،طووتى بةخوا مةولود نات مام ناوةندى هةبوو زؤر حةزم ل َيكرد بوو ِرؤذيَكيان ث َيم لة جةرطى خؤم ناو ث َيم طووت كة تةزب َيحةكةم َ َ نابةخشرى. دةمى ضونكة ديارية و دياريش َ طةلى زؤرة ئةو كةسانةى كةشت َيكيان لة بارةوة دةزانن با تؤمارى بكةن و بة ثةروةرانةمان نيشتمان و خواز ر ي خ و ضاك ثياوة جؤرة لةم َ َ نةبى .ئيتر دروود بؤ طيانت و يادت بةخ َير كاك محمد ........ نةوةى نويَى ئاشنا بكةن تا ناويان ون َ
ذمارة 6
شوباتي 2010
23 23
ƨȇƚǯ ƨdz ljǃǁƧȁ مامؤستا هاوذين :لةسةر خةرجى خؤم بايى دوودةفتةرو نيو ئاميَرى وةرزشي لةش جوانيم ك ِريوة! ئا:كةكؤن مامؤستا هاوذين عبدالجبار جالل زياتر لة دةسالَة لةشارى كؤية خةريكى كارى وةرزشى لةش جوانى يةو ضةندين هؤلَى لةكؤية بؤئةم مةبةستةكردؤتةوةو خؤى وةكو رِاهيَنةر و مامؤستا لةم ب��وارةدا ثيَطةياندوةو تةمرين و رِاهيَنانى بؤ وةرزشكاران كردؤتةوةو ضةندين ياريزان لةسةر دةستى ئةو لةم بوارةدا ثيَطةيشتوون و خؤشى لةم بوارةدا شارةزايةكى باشى هةيةو وةرزشكاريَكى بةتواناى وةرزشى لةش جوانية و لةضةندين ثالَةوانيةتيدا بةشدارى كردووةو ثلةى باشى بةدةست هيَناوةو هةروةها لةسةرئاستى عيَراق و بروانامةى جياجياى هةية هةريَم ضةندين ِ لةم بوارةدا ئيَستا لةيانةى وةرزشى كؤية رِاهيَنةرى تيثى وةرزشى لةش جوانيةو بؤئةم مةبةستة هؤلَيَكى كردؤتةوةو تةكميلةى تةواوى ئاميَرو كةلوثةلةكان لةسةر حسابى خؤى ئامادةى كردووة، كةكؤنبةثيَويستىزانىكةضاوثيَكةوتنيَك لةطة َل ئةم مامؤستاو رِاهيَنةرة ئةنجام بدات بةرِيَزيشيان ئامادةبوون كةوةآلمى ثرسيارةكانى كةكؤن بدةنةوة. كةكؤن :لةكةيةوة خولياى ئةم جؤرة وةرزشة الى تؤ سةرى هةلَداوة؟ هاوذين :لةث َيش سالَى دووه��ةزارةوة دةستمان بةم جؤرة ياريةكرد بةآلم لةدواى ئةمة هيض هؤلََيكى تابةت بةم وةرزشة نةما وازمان ه َينا دواتر لةسالَى 2001هؤلََيكى يارييمان لةمةركةزشةباب كردةوة هاو ِريَيةكم كةناوى ه َيمن بوو ئةم هؤلَةى كردةوة من ومامؤستا عمر سةرثةرشتى هؤلَةكةمان دةكرد دواى هةشت نؤمانط دوبارة ئةم هؤلَة داخرايةوةو يارى لةش جوانى لةكؤيةنةما، ثاشتر ماوةيةكى ث َيضوو سةنتةرى طةنجان كرايةوة لةكؤية ،سةنتةرى طةنجان لةجياتى ئةوةى ثالَثشتى ئ َيمة بكات هؤلَةكةى ئ َيمةيان نةويست هؤلَةكة فرؤشرايةوة تاسالَى ، 2005 لةسالَى 2005دا سةنتةرى كةنجان هؤلََيكى تابةت بةوةرزشى لةش جوانى لةكؤية كردةوة دووبارة بانطى منيان كردةوةو منيش بوومة 24 24
مامؤستا هاوذين ِراه َينةرى هؤلَةكةو لةدواى سالَى 2005ةوة دةستمان بةيارى ك��ردةوة هةم لةطةل َ لةطةل ضةند وةرزشكاريَك هاو ِريَيةكانم هةم لةهؤلَةكةى سةنتةرى طةنجان كؤبووينةوة، ئ َيمة كةلةهؤلَةكة كؤبووينةوة هةم وةكو وةرزشكار هةمةوةكو هيوايةتةك بؤياريةكة
و بؤئةوةى بةشدارى ثالَةوانيةتيةكان بكةين لةسةر ئاستى هةريَم كةئةوكاتة لةسةر ثاريَزطاى سل َيمانى بووين هةرثالَةوانيةتيةك كراب َيتةوة بةشداريمان كردوة. كةكؤن :ئةم هؤلَةى ئيستا يارى تيادةكةن كةى داتان مةزراند؟ َ لةطةل يانةى هاوذين :لةسالَى 2008 وةرزش��ى كؤية دام��ان مةزراند كةيانةى وةرزش��ى كؤية شويَن و هؤلَيان بؤئ َيمة دابين كرد ،منيش هةموو ئام َيرو كةلوثةلو دةزطاكانى ئةو هؤلَةم ئامادة كردو تاكو ئ َيستا بةردةوامين لةيارى كردن و ِراه َينان وةهةرثالَةوانيةتيةكيش لةم ماوةيةكراب َيتةوة بةشداريمان كردوة. كةكؤن :ئةو ثالَةوانيةتيانة كامانةن كةهةم وةكو تيث هةم وةكو تاك بةشداريتان ت َيدا كردوة؟ هاوذين :كةلة سةنتةربووين هةروةكو كؤية بةشداريمان دةك��رد ضونكةكات َيك ثالَةوانيةتيةكانى هةريَم ئةنجام دةدران لةسةر ئاستى يانةكان ئةنجام دةدرا نةك لةسةر ئاستى سةنتةرةكان بةآلم ضةند جاريَكيش وةكو سةنتةرةكان بةشداريمان كرد ،لةزؤربةى ث َيشب ِرك َيكان و ثالَةوانيةتيةكان ثلةى باشمان بةدةست دةه َينا وةكو تاك(فةردى) ضوارةمى هةريَم بووين ،من و هاو ِريَم عمر خاليد بةذدار بووين و ثلةى س َييةم و ضوارةممان بةدةست ه َينا ،هةروةها لةثالَةوانيةتيةكانى هةريَم َ َ لةضةمضةمال لةثالَةوانيةتى لةلةقةآلدزى َ سل َيمانى وةلةسةرجةم ثالةوانيةتيةكانى قةزاوناحيةكان بةشداريمان كردوة. كةكؤن :لةم ثالَةوانيةتيانة ض ئةنجام َيكتان بةدةست ه َيناءوة؟ هاوذين :وةكو طروث واتة وةكو يانةى وةرزشى كؤية حةوتةم بووين لةسةر ئاستى هةموو هةريَم ،لةث َيشب ِرك َيى قةزاوناحيةكان كةبةر لةدوومانط كرا ثلةى دووةممان سى بةدةست ه َينا وةكوتاك (فةرد)يش َ ياريزانمان يةكةم بوون ،دووياريزانيشمان سى ياريزانيشمان س َييةم بوون. دووةم بوون َ َ كةكؤن :يانةى كؤية هؤل َيكى بةئ َيوة داوة
كى ئةم كةلوثةل و ئام َيرانةى ئامادة كردوة؟ َ هاوذين :ئةم ئام َيرو كةلو ثةالنة خؤم ئامادةم كردوة لةسةر حيسابى خؤم ك ِريومة بةثارة بايى دوودةفتةر و نيودةب َيت. كةكؤن :ئةو ورزشكارانةى هاتوضؤى ئ َيرة دةك��ةن تةمةنيان ضةندة؟ذمارةى وةرزشكارةكان ضةندة؟ َ هاوذين :لةهةذدة ساليةوة تا ثةنجا سالَيمان هةية هةروةها نزيكةى بة ِريَذةى ثةنجا ياريكةرى لةش جوانيمان هةية. كةكؤن :تةنها خؤت ِراه َينةرى ئةم هؤلَةى؟ هاوذين :وةكو هاو ِريَيةتى مامؤستاى بة ِريَز مامؤستا عمر هاو ِريَمة هاوكاريشمة لةبة ِريَوةبردنى ئةم هؤلَة. كةكؤن :خؤت بةفةردى ئةنجامى ضؤنت بةدةست ه َيناوة؟ هاوذين :من وةكو خؤم لةسةر ئاستى ثاريَزطا ثلةى يةكةمم هةيةو لةئاستى قةزاو ناحيةكانيش ثلةى يةكةمم بةدةست ه َيناوة ،هةروةها تازة ئ َيمة ضوينةتةوة سةر هةول َير تاكو ئ َيستا لةثالَةوانيةتةكانى هةول َير بةذداريمان نةكردوة بةآلم ل َيرة بةدواوة دواى ئةوةى طة ِراينةوة سةر هةول َير بةشدارى ثالَةوانتيةتيةكانى هةول َيريش دةكةين. كى هاوكاريتان دةكات؟ كةكؤنَ : َ هاوذين :خةرجيةى هؤلةكة لةسةر خؤمةو بةجى دةكةم جى َ من ث َيداويستيةكانى َ وةهاوكارى مادى بؤئ َيمة هةموو شت َيك نية، كاك مةجيد ميرخان هةميشةو بةردةوام هاوكارى ئ َيمةية ،كاك ديارى ل َيثرسراوى ناوةند ئةو هاوكارمانةو بةردةوام ئاطادارى ئ َيمةية. كةكؤن :يانةى وةرزشى كؤية هاوكارى ئ َيوةدةكات؟ هاوذين :لة ِرابردوودا لةهةر ثالَةوانيةتيةك كردبى لةسةر خةرجيةى بةشداريمان َ هاوذين بووة واتا لةسةر خؤم بووة بةآلم ئ َيستا يانةى وةرزشى كؤية يارمةتى دةرمانن لةكريَى خةرجيةكانى سةيارةو هاتوضوون و بةشدارى كردن لةثالَةوانيةتيةكان يانةى كؤية زؤر هاوكارة بؤثالَةوانيةتيةكان. كةكؤن :ل��ةدةرةوةى هةريَم بةشدارى ثالَةوانيةتيةكانتان كردوة؟ هاوذين :وةكو تيثى كؤية نةخ َير بةآلم وةكو خؤم بةشداريم لةثالَةوانيةتيةكانى ع َيراق
كردووة وةلة دةيةكةمةكانى ئةو ثالَةوانيةتية بووم. ك��ةك��ؤن :داواى ضى دةك��ةى؟ يان ض ث َيويستة هةتبى كةئ َيستا نيتة ؟ كةتؤ َ يان ئةو ك َيشةو طرفتانة ضين كة ِرووبة ِرووت دةبنةوة؟ هاوذين :ئ َيستاو ث َيشتريش ئ َيمة كةمو كو ِريمان نةبووة ب��ؤئ��ةوةى بلََيين يةك َيك بؤهاوكاري ماديمان ناكات ثي ب َيت ،مامؤستا عمرو مامؤستا هاوذين يان ث َيويستيمان َ ضونكة ئةم جؤرة يارية زياتر َ َ هةرشت َيكيش هيوايةتة، ثالةوانيةتى ع َيراق ضووة ثالةوانيةتى عةرةب َ َ ث َيويستم ث َيى بووب َيت خ��ؤم كردوومة ضووة ثالةوانيةتى ئاسيا دواتر ضووة ثالةوانيةتى َ نةضوومةتةالى هيض كةس َيك هيض اليةن َيك عالةم ئ َيستا ثالةوان َيكى عالةمية .بةآلم َ وةكو ث َيويستى هؤلَةكةش من لةهيض شت َيك قةدنةبووة ذمارةيةكى زؤرى خةلك ِروو لةم كةموكو ِريم نية وةك��و هاوكاريكردنيش يارية بكةن بةردةوام ذمارةيةكى كةم ِروولةم َ لةثالَةوانيةتيةكان بؤياريزانةكان يان بؤمن نية جؤرة يارية دةكةن ،ئ َيستاكةش ئةطةر بل َيى بةلَكو ئةنجامةكانمان بؤ كؤيةية. زؤرى خةلَك ِرووى لةياريةكةية زؤر خةلَك كةكؤن :ئةم ج��ؤرة وةرزش��ة،وةرزش��ى ِرووى لةيارى نية ضةند طةنج َيكن ديَنة ئ َيرة لةش جوانى لةاليةن خةلَكةوة ضؤن سةير ئارةزوويان ل َيية وةكو هيوايةت َيك وةخؤشيان َ دةكرى؟ ئامادةدةكةن بؤثالَةوانيةتيةكان هةروةها هاوذين :ث َيويستة م َيذووى ئةم ياريةت كؤمةلََيكيش هةن تةنها بؤتةندروستى خؤيان بؤباس بكةم ،ث َيشتر ئةم يارية لةكؤية ديَن. لةزووشدا هةبووة ب��ةآلم ضةند كةس َيك كةكؤن :ئافرةت بؤئةم ج��ؤرة يارية وةكو ه��او ِر َى ضوونة ياريان ك��ردوة ئيتر بةشدارى دةكةن؟ َ بووبى بةقوتى ضةمةنتؤ بةديشلى سةيارة َ هاوذين :ث َيشتر دةهاتن كؤمةلك كض بوون بووبى ك ي بةهةرشت و َك ي بووبى بةهةرجؤر َ َ َ ِريَذةيان نزيكةى بيست ئافرةت دةبوو بةآلم كردوويانة يةك لةوانة (ئةكرةم مةنسور) بةيانيان دةهاتن ِراه َينانيان دةكرد بةآلم ئةم ثالَةوانيةتى ع َيراقى هةبووة دواى ئةوةى بيرؤكةية لةالى ئ َيمة دروست نةبووة بؤئةوةى ضؤتة بةغدا بةشدارى ئةم ياريةى كردوة هةولَى بؤبدةين وةئافرةتيش لةكؤية كاتةكةى يان يةك َيكى ترى وةكو (مامؤستابةكركؤيى) وانية بؤية ذمارةيةكى كةم ئةم خوليايةيان كةمامؤستاية بةحوكمى ئةوةى كةمتر لةكؤية هةية ،هةروةها من و ل َيوذة جةاللى هاو ِريَم َ ذياية هةرلةبةغدا بووة لةبةغداش هؤلَى بيرؤكةى ئةوةمان ال دروست بوو كة هؤل َيكى لةش جوانى هةبووة لةثالَةوانيةتى ع َيراق تايبةت بةئافرةتان دروست بكةين تاكو ئ َيستا بةشدارى كردووة لةثالَةوانيةتيةكانى ئاسياش جى ئيشى لةسةر دةكةين بؤئةوةى ئةم هؤلَة َ بةشداربووة ،هةروةها سةردار ئيسماعيل بةجى بكةين كةتايبةتة بةئافرةتان. َ ك��ةك��ؤن :ث��ةي��وةن��دي��ت��ان ل��ةط��ةلَ لةنةوةدةكانةوة ،ئةمانة ضةند كةسان َيك بوون بةشداريان كردووة لةم جؤرة يارية ،هةروةها كؤليذىثةروةردةى وةرزشى كؤية هةية؟ لةدواى ِراثة ِرين هؤلََيك لةكؤية كراوةتةوة بةلى ،ئةم ثةيوةندية لةن َيوان هاوذينَ : ئيبرة ثالَةوان سةرثةرشتى كردوة سةردار ئ َيمة هةية مامؤستاكانيان هاو ِريَى خؤمانن ئيسماعيل و ش َيروانى معاونتوبى و كازم عمرو وةخةلَكيان هةية لةهةنديَك ياريدا ه َيزيان هةنديَكى تر لةهؤلَةكة تةمرينيان كردوة كةمة ديَنة الى ئ َيمة بؤئةوةى ه َيزيان زياد ثاشان س��ةردار ئيسماعيل لةكؤية نةماوة بكات بؤياريةكانيان بؤنمونة ياريزانانى تؤثى َ لةوى خؤى ث َيطةياند ضووة ضووة هةول َير دةست زؤرث َيويستيان بة ه َيزى دةست و
ذمارة 6
شوباتي 2010
25 25
ماسولكة هةية ،يان ياريزانيان هةية جةمثى كةمة ديَتةالى ئ َيمة بؤهةمان مةبةست. َ لةطةل ثةيمانطاى وةرزش��ى ثةيوةنديتان كةكؤن: هةية؟ هاوذين :بة ِريَوةبةرى ثةيمانطاى وةرزشى خؤى ئةندامى يانةى وةرزشى كؤيةية وة لةطةأل ثةيمانطادا هاوكارين و ثةيوةنديشمان هةية. َ كةكؤن :دةتوانين بل َين يارى لةش جوانى لةئاست َيكى باش داية؟ َ َ هاوذين :بةدلنيايةوة ئ َيستا خةلك َيكى زؤر ِرووى لةم جؤرة وةرزشةية لةضاو ث َيشتر خةلَك بيركردنةوةيان باشترة لة ِرابردوو دةمان بينى كةذمارةى ئةم جؤرة يارى كةرانة لةذمارةى ثةنجةى دةست َيك ت َيثة ِرى نةدةكرد بةآلم ئ َيستا زياتر لةثةنجا كةس لةم هؤلَةى ئ َيمة يارى دةكةن. كةكؤن :ئةم جؤرة يارية ث َيويستى بة ِرؤشنبيرى و ِريَنمايى كردنة ،ضونكة هةلَةكردن ت َيكضوونى تةندروستى ل َيدةكةويَتةوةو توشى نةخؤشيةكانى ثشتو فةقةرات دةب َيت ئايائ َيوة ِريَنمايان دةكةن؟ هاوذين :لةم ِرووةوة ئ َيمة ِريَنمايان دةكةين و بةرنامةو كؤرسيان بؤئامادةدةكةين وةف َيريان دةكةين و دةب َيت وابكةين كة وةرزشكارةكان لةسةر بةرنامةو كؤرسةكانى ئ َيمة ب ِرؤن وةدةرضوونى هةرماسولكةيةك يان شكانى ئ َيسك ِرووى نةداوة الى ئ َيمة ،هةروةها ياريزانى ياريةكانى تر بةخةلَك دةلََين ئةم جؤرة يارية خراثة يان خةلَكان َيك كة ِرؤشنبيرى وةرزشيان كةمة والةخةلَك دةطةيةنن كةئةمة توشى فةقةرات وئينزالق و ئةو جؤرة نةخؤشيانة دةب��ن ،يان دةلََين يارى ئاسن خراثة بةذنت كورت دةكاتةوةو سقت دةبى ،بةث َيضةوانةوة بةم وةرزشة نةكورت دةبى نةسةقةتيش دةبى. كةكؤن :دوا ووتةو داواكاريت ضية؟ هاوذين :من ث َيويستيم بةهيض كةس َيك نية كةئةو وةرزشةشم هةلَبذارد وةكو خوليايةكى خؤم ،ئامادةبووم خانوةكةم بفرؤشم بؤئةوةى ث َيويستةكانى هؤلَةكةم تةكميلة بكةم ئ َيستاش كةتةكميلةم كردوة ث َيويستيم بةكةس نية و لةكارةكةشم ثةشيمان نيم كةئةوةم كردوة ئامادةم دةه َيندةى تر خةرج بكةم لةالم ئاسايية بؤئةوةى لةثالَةوانيةتيةكان ئةنجامى باش بةدةست به َينم. كةكؤن :داواكاريت بؤطةنجان ضية؟ هاوذين :سوثاس بؤئ َيوة داواكارم لةطةنجانى كؤية ِروو لةوةرزش بكةن ئةم جؤرة وةرزشةش لة ِرووى تةندروستيةوة ثى دةبةخش َيت و زؤر باشةو ِرؤشنبيريةكى تةندروستت َ بيرو هؤشت فراوان دةكات. كةكؤنِ :رووداويَكى خؤش بةسةرهات َيك كة ِرووبة ِرووى بوبنةوة؟ هاوذين :ئ َيمة ِرؤذانة ِروب��ة ِرووى دةبينةوة ،بؤنمونة ئةوطةنجانةى ديَنة ئ َيرة دةثرسن من ئةم يارية ئةطةر بكةم بضوك نابمةوة يان دةلََيت بةذنم كورت ناب َيتةوة يان ئةطةر وازب َينم سةقةت نابم وة زؤربةجديش ئةم جؤرة ثرسيارانة دةكةن. 26
هؤ َ ل و ياريطاكان بؤ وةرزش يان بؤ ئاهةنط؟! ذووان عادل َ هؤل و ياريطا وةرزشيةكان هةموومان دةزانين و بينيومانة كة تايبةتمةندى خؤى هةيةو تايبةت كراوة بة يارية وةرزشيةكان و َ لةطةل هؤلَى ئاهةنط ط َي ِران و شويَنة هونةريةكان بةالَم جياوازى هةية َ ئةوةى ج َيى سةر سورمانة ماوةى ضةند سال َيكة دياردةيةكى سةيرو نامؤ لةكوردستاندا سةرى هةلَداوة ئةويش بةكاره َينانى شويَنة وةرزشيةكانة بؤ بؤنةى جياوازى وةكو كؤنس َيرت و ئاهةنطى هونةرمةندان و ئاهةنطى دةرضونى خويَندكارانى زانكؤو ثةيمانطاكان و؟؟!!.........ضةندين بؤنةى تريش كة ئةمةش خؤى لةخؤيدا زيان َيكى زؤر بةر شويَنة وةرزشيةكان دةكةويَت و جطة لةوةش كار دةكاتة سةر تواناو ئاستى وةرزشكاران َ لةطةل ئةويش بة راطرتنى مةشق و راه َينانةكانيان بؤ ضةند رؤذيَك ئةوةى بارى وةرزشى كوردستان لةدواى ِراثةرينى بةهارى سالَى ()1991ةوة بةرةو باش بوون ِرؤشتووةو ذمارةى َ هؤل و ياريطاو كؤمةلَطا وةرزشيةكان بةرةو زياد بوون ِرؤشتووة بةتايبةتيش لةدواى ثرؤسةى ئازادى ع َيراقةوة ذمارةكة زياتر بووةو ث َيشكةوتن َيكى زياتريش دةبينريَت و ش َيوةو ئةندازةى دروست كردنى شويَنة وةرزشيةكانيش بةش َيوةيةكى مؤديَرن وسةردةميانة دروست كراوة كة ئةمةش هؤكاريَكى راستةوخؤى بةرةو ث َيش ضوونى بوارى وةرزشةو كاريشى كردؤتة سةر ئةوةى كة وةرزشكاران زياتر رووبكةنة يانةكان و بةذدارى خول و ثالَةوانةتيةكان بكةن و ئاستى وةرزش كارة كوردةكانيش ِرؤذ بة ِرؤذ بةرز دةب َيتةوة كة ت َيبينى ئةوةمان كردووة بينيومانة ضةندين مةدالياى زيَ ِر و زيو و ب ِرؤز بؤ كوردستان بةدةست هاتووة وةضةندين ياريزانى كورديش بةشدارى ثالَةوانةتية وةرزشيةكانيان كردوة لةسةر ئاستى كوردستان و ع َيراق و والَتانى دةرةوة و ئاستى زؤر باش و بةرضاويان نيشان داوة كة يةك َيك لة هؤكارةكانى ئةم ث َيشكةوتنةش بوونى ئةو َ هؤل و ياريطا ث َيشكةوتوانةى كوردستانة كةوةرزشكاران مةشق و ِراه َينانةكانيان خؤيان ئامادة دةكةن بؤ ثالَةوانةتيةكان .بؤية ل َيرةدا تيادا دةكةن و دةلََيم و بةث َيويستى دةزانم كةداوا بكةم ضيتر شويَنة وةرزشيةكان بةكار َ َ بدرى هؤلَى طةورةى ئاهةنط و هةول نةه َينريَت بؤ بؤنة تايبةتيةكان كؤنس َيرت دروست بكريَت بؤ ئةوةى ئةو دةسكةوتةى هةمانة لة بوارى ث َيشكةوتنى وةرزش لةدةستى نةدةين با ضيتر كورسى ياريطاو هؤلَةكان بةهؤى ئاهةنطة قةرةبالَغةكانى هونةرمةندانةوة نةشك َين و ثارضةثارضة َ نةبن و تارتان و ضيمةنى ناو َ لةطةل ثاذنةى ث َيالَوو هؤل و ياريطاكانيش َ هةلَثةرك َيوة هةلَنةكةندريَن .......ئةمةش تةنها داواكارى من نية بةلكو داواكارى سةرجةم وةرزشكارانى كوردستانة وة دلَنياشم وةرزشكاران لةخةم خؤريانة بؤ وةرزشى كوردستان بؤية داواى بةكارنةه َينانى شويَنة وةرزشيةكان دةكةن بؤ بؤنةى ناوةرزشى. من ل َيرةدا ث َيشنيار دةكةم بؤ لةمةو دوا ضيتر شويَنة وةرزشيةكان بةكارنة ه َينريَن بؤ كارى تر جطة لة خول و ثالَة وان َيتية وةرزشيةكان نةب َيت با شويَنة وةرزشيةكانمان بؤ وةرزشكاران ب َيت و هؤلَى ئاهةنط و باخضةو ثاركةكانيش بؤئاهةنط و كؤنس َيرتى هونةرمةندان و سةرجةم ضين و تويَذةكان ب َيت.
عةقيد موستةشار خويَنةرى ه َيذا ئةو بةسةرهاتةى لة خوارةوة ،ئةطةرضى ناومان ل َيناوة ضيرؤك ،بةآلم ِرووداوو وبةسةرهات َيكى ِراستةقينةية و لة يةك َيك لةشارة ت َيكؤشةرةكانى كوردستان ِروويداوة زؤربةى كةسايةتيةكانيش تاكو ئةم ِرؤ لة ذيان ماون ...شة ِرى ن َيوان ووآلتى ئ َيراق و كؤمارى ئيسالمى زؤر طةرم بوو لةناوةندى ساآلنى هةشتاكانى سةدةى بيستةمدا ِ ...رذيَمى فاشيستى بةعس لةهةمان كاتدا شة ِريَكى تري بةرثا كردبوو بةرامبةر طةلى كورد وه َيزو جوالنةوة ِرزطاريخوازةكةى ...د ِرندانة دةستى دابوية هيضى نةدةثرسى ..تة ِرو وشكى بةيةكةوة دةسوتاند ..بةكريَطيراو ضلكاوخؤرى لةجاش و مةفرةزةى تايبةتى و فةوجة سوكةآلنةكان و ه َيزة تايبةتيةكانى ئةوةندة زؤر كردبوو وةكو سةطى هارو برسى ِرؤذانة لةكؤآلن و ناوشاركان و دةوروبةرى شارةكاندا دةسو ِرانةوة بؤ ِرؤلَة دلسؤزةكانى طةلى كورد لةكوردستان بةتايبةتى لةو طةنجانةى كة ثةيوةنديان دةكرد بة ه َيزى ث َيشمةرطةى دل َير ،ياخود ئةوانةى لةسوثاى بةعس هةآلتبوون لةترسى جةيش شةعبى ناموبارةك ِرايان كردبوو ،خؤيان دةشاردةوة هةنديَكيان ثةنايان بردبووة بةر شاخةكان و َ الدى و طوندةكان ،هةنديَكيشيان َ لةطةل ث َيشمةرطة دا بوون ...مام (م ) باخةوان و ِرةزةوان بوو ث َيشتر ...بةآلم بةم دوايية لةبةر ترس و َ لى ه َينا بوو لةمالةوة نى وازى َ بي ه َيزى تواناى ئةوةى نةمابوو ِرةزةكانى بة عةمايةت ب َي َ لةبةر ثيرى و َ بى كار .نيمضة خويَندةواريةكيشى هةبوو ناوناوة شيعريشى دادةناو بةدةرويَش بى ئيش و َ دانيشتبوو َ زاهير مةحمةد كؤيى سى كضى ث َيدابوو كو ِرةكةى خويَندنى تةواو كردبوو ،هةآلتوى تاقانةو َكى ي ر كو خوا دةكرا، بانط (م) َ ِ سةربازى بوو ،ضونكة نةيدةويست بض َيت شة ِر بؤ ِرذيَمى فاسيشت بكات ،ماوةيةكى كةم لةناو شارا ثي خؤى شاردبؤوة ،بةآلم دواتر تواناى ئةوةى نةما ضيتر لةناو شار بم َين َيتةوة ضونكة دةيزانى جاش و ضلَكاو خؤرةكانى ِرذيَم وةكو سةطى َ سوتاو لةكؤآلنان دةطة ِريَن و هةر مالََيكى كو ِرى فيراريان هةب َيت لةناكاو بةسةرى دادةن بؤ طرتنيان..لة بةرئةوة دةرضوو لةشار لة طونديَكى نزيك شار دانيشت و خؤى حةواندةوة بةيارمةتى باوك و خوشكةكانى بة ِريَوة دةضوو ،ضونكة خوشكةكانى هةرس َيكيان مووضة خؤر بوون يةك َيكيان فةرمانبةر بوو لة ( )-ئةويتريان ثةرستار بوو .س َييةميشيان مامؤستابوو ...خوا ِرووسثيان بكات يةك لةيةكى جوانتر و ئاقلتر و بةحةياتربوون )-( ،برايان بةوش َيوةية ِرؤذ وشةوى بةسةر دةبرد ِرؤذانة لةطوندى دةردةضوو بةرةو شاخ و كةندو لةند و زوورطةكان خؤى دةشاردةوة لةترسى ثياوانى رذيَم نةوةكو لةناكاو خؤيان بطةي َينة ئةو طوندو َ الدى نزيكانةو ئةو طةنجة ِراكردوانة بطرن ...شةوانيش دةهاتةوة ناو طوندةكة ...هةرجاريَكيش ب ِرةخسابا ئةهاتةوة ناو شار مانطى جاريَك .لة ئ َيوارة ث َيش ئةوةى دونيا تةواو تاريك داب َيت خؤى ئةكردةوة بة ناوشار كؤآلنة و كؤآلنة بة ئةسثايى و ورياى ئةضؤوة مالَى خؤيان تاكو ئةو شةوة ذةم َيكى باش و ت َير بخوات و خؤشى بشوات و جلى ضلَكنى دابن َيت بؤ شوشتن ...ئةو ضةكى هةلَنةطرتبوو نةببوة ث َيشمةرطة هةر بة فيرارى مابؤوة لةبةر خاترى ئةوةى باوكة ثيرةكةى و خوشكة جح َيلةكانى نةكةونة بةر ك َيشمةو تةنطةتاوكردنى جاش و بةعسي و ضلَكاو خؤرةكانى رذيَم بةآلم لةطةأل ئةوةش ِرذيَم فيرارى سةربازى زؤر بةتوندى سزا دةدا بةتايبةتى ئةطةر لة دةرةوةى شارةكان دابا...ئ َيوارةيةكى درةنط ( ) -بةناو َ دؤل و ش َيوو ِرةزةكانى نزيك شار ديَتةوة وةكو هةموو جاريَكى تر بؤ خؤ شوشتن و ذةمةخواردن َيكى باش ئةو نةيزانيبوو هةروةها ئاطادار نةبوو لةوةى جاشةكانى موستةشارى لى ى وةدةر دةكةون و خؤفرؤش () -لةكؤآلنةكانى نزيك دةرةوةى شار خؤيان مةآلس دابووة هةركة( )-دةطاتة رؤخى شار هةموو يان َ لى ِرادةك َيشن و دةيطرن ،هةرضةندة ئةو دةلَ َى بةخوا من ث َيشمةرطة نيم ..ضةط هةلَطر نيم...بةآلم كةلَكى ناب َيت ...دةيبةن بؤ ضةكى َ َ َ مؤلَطة بؤطةنةكةيان و ئةيبةنة بةردةم موستةشارةكةيان ....لةو وةختة خةبةرودةنط وباسى دةطاتة مالى ( ) -كة طيراوةو ئ َيستا لةمالى لى ديَت لةتاو جةرطى .كو ِرة تاقانةكةى ..هةربةوشةوة خؤى دةطةين َيتة موستةشار ( ) -فآلنة ..باوكى بةو تةمةنةوة وةك ش َيت و هارى َ َنى ..هةرضةندة مام ( ) - ي دادةنةر بةسةرى ةييةوة ر تو و ر بةها موستةشار مالَى موستةشار ...دةست و ثاى ماض دةكات .بةآلم جةنابى َ ِ ِ دةثاريَتةوة فايدةى ناب َيت ..موستة شارى ن َيضيريَكى باشى دةست كةوتووة تاكو دلَسؤزى خؤى بؤ ِرذيَم و ( سيد الرئيس ) َ نوى بكاتةوة َ ثى ى ثي ببةخشرى و زياتر نزيك بب َيتةوة لة ِرذيَم .....باوكى ( ) -مام ( َ ) - بةهؤيةوة لةوانةية ثارةى باش وةربطريَت و ( نؤت شةجاعة) ى َ سى كضى جح َيلم هةية هةرس َيكيان موضة خؤرن وةرة بة ئارةزووى خؤت يةك َيكيان بؤ خؤت و يةك َيكيشيان دةلَى :وةرة ثياوى باش بة من َ َ دةكرى بلَى ى هاتووة بؤ براكةت بة حةآللَى هةلَبذيَرةو بيكة بؤ خاترى خوا ئةو تاقة كو ِرةم تةسليم بة رذيَم مةكة و كةسيش نةيزانيوةو َ دةتةوى من خيانةت بكةم لةطةأل (سيد الرئيس) َنى بةسةر ياو هاوار دةكا و دةلَ َى: خؤى تةسليمى من كردوة ،جةنابى موستةشار دةقي ِري َ َ خوا بيثاري َ َزى ؟؟؟! وةلَآلهى هةرتةسليمى دةكةم هةرضةندة مام ( ) -دةثا ِريَتةوة دةنوزيَتةوة كةلكى ناب َيت و بةزؤر بةثالة ثةستؤ دةرى دةكةنة دةرةوة ....بؤ بةيانى ( ) -تةسليمى دائرةى ئةمنى رذيَم دةكات و ئةوانيش هةر ئةو ِرؤذة ِرةوانةى شويَنى كة خؤيان دةيزانن دةكةن ....لةدواى ماوةيةكى تر تةرمى ئةو كو ِرة تاقانةى مام ( ) -هاتةوة لة س َيدارة درابوو ...بةطوللة كوذرابوو وابزانم ثارةى فيشةكةكانيشيان لة مام ( ) -ستاندبوو ..موستةشاريش ئ َيستا لة سايةى ئازادى و ديموكراتى كوردستان بةر ثرسة و زؤريش دةولَةمةندة ..ئةطةر دةسةآلتى َ بيطرى و لة قو ِر بيباتة خوار .يا دوو قؤضى طةورةى لةكةللةى نيشتمانى كوردستان نايطريَت .خؤ دةبواية خواى مةزن و ثةروةردطار سةرى ب ِرواندبا!
ذمارة 6
شوباتي 2010
27
كودةتاية شوومةكةى بةعس و ئاسمانى شارى كؤية مافثةروةر :ئاراس عبدالخالق عبدالحميد َ خواليخؤشبوو مامؤستا *لةئةرشيفى عبدالمجيد جلى زادة تراذيدياي زنجيرة نةثساوةكةى ِرذيَمى بةعسى لةناوضوو هةر لة ِرؤذى زةوتكردنى هةموو ئازاديةكانى ئةم ووالَتة سةرتاثا وةك ملووانكةيةكى داريَ��ذراو دانرابوو كةبةهؤنينةوةى طيانى سةدةها مرؤظى ثي هات. بوويَروو خةبات ط َير كؤتايى َ ئةوةتا يةك َيك لةزنجيرة ترسناكةكانى ِرذيَمى داثلؤس َينةر لةبةرة بةيان َيكى ئاسوودةو ئام َيزهةلَطر كةوتة خوارةوةو زةنط َيكى ترسناك بووة بؤخةلَكى شارى كؤية ،بةلَ َى لة ِرؤذى ()1963/2/8ثاش ئةوةى كة ِرذيَمى بةعسى ئةهريمةن ضةثؤكى ِرةشى طيركرد لةيةخةى وويذدانى ئةم ووآلت��ة ،سةدةها تراذيديايى ترسناك و تؤقينةرى ث َيبوو بؤ ِرمان و داتةثينى هةموو تروسكاييةك كةل َيوةى هةلَدةهات. بالَو كراوةيةك بةش َيوةى وةرةقةيةكى بةم َيذووى ()1963/3/12 ضاثكراو كةلةاليةن سةركردةى قيادةى فيرقةى دووةمى سوثاى ع َيراق ضاثكرابوو كةئةوسا َ لةطةل حاكمى قائدفيرقة(سةعيدحةمؤ) بوو عةسكةرى طشتى كةناوى(العميدالركن سعيدفتحى الصقيلى) ب��وو ئةمانةوو ياوةرةكانيان توانيان لةبةرةبةيان َيكى بةهارى خ َير لةخؤ نةديتووى سالَى()1963 ئةم نووسراوانة ف َردةنة خوارةوةو لةباتى َ طوول باران و بة يانى باش مذدةى بؤنى د ِرندايةتى و ناهةموارى وق َيزةونى ل َيدةهات. ئةوةبوو كةخةلَكى شار بةيةك جارى شارى ضؤلَكردوو ناسنامةي شةرةفى شؤ ِرشيان هةلَطرت بؤبةرطرى كردن لةهةموو كون و قوذبن َيكى ئةم شارة خؤ ِراطرة ئةوةبوو دواي��ى كةداستانى ش��ة ِرى قارةمانانةى شاخى هيبةت سوولَتانى تيادا ِروويدا كة بى ويَنةبوو لةم َيذووى سةر بةرطرييةكةى َ هةلَدانى شؤرشى كورد ،سةر كردةيى شةهيد (كاك عومةر دةبابة) سةرثةرشتى تةواوى ئةم ميحوةرةيى دةكرد بةفةرمانى سةركردايةتى شؤ ِرش كةئةوساكة نازناوى (هةور) ى هةبووة ناوى نه َيني يةكةى بووة، كةبةرطرييةكى بآ ويَنةيان تؤماركردووة بؤم َيذوو ،دوايش لةمانطى( )7هةمان َ سال 28
1963قةسابخانةكةى ناوشارى كؤيةيان ئةنجام داو بالَى ِرةشى طشت اليةكى طرتةوة ،بةالَم هةم ديسان شارةكة هةر كؤلَنةدةر بووةو سةرى دانةنواندووة بؤ هيض ه َيرشبةريك ئةمةش دةقى بالَوكراوةكانة بةزمانى كوردى. عةفووكردنى طشتى بؤ هةموو براكانمان لة شيمالى نيشتيمان سيادةتى س��ةرؤك وةزي��ران و سةر كردةى طشتى هيزى ضةكدار زةعيم روكن عبدالكريم قاسم فةرمانى دا بةبؤنةى هاتنى جةذنى رةمةزانى ثيرؤزةوة بة عةفوكردنى بةبى هةمو رؤلَةكانى ميللةت بة طشتى َ قةيدو شةرت لةشيمالى نيشتيمان وة داواى لة هةموو يةك َيكيان كردكة ئازاو جةسوور بيت و بض َيت بؤنزيك ترين سولتةى ئيدارى يان عةسكةرى وة ناوى بنووسى خؤى لةسجلى جيهادو شةرةف َ بؤ بةرطرى نيشتيمان بةرامبةر ئيستيعمار وة بؤ جةنطين بةرامبةر بة داطيركةران و تةماعكاران كة خةريكى نانةوةى موئامةرات و دةسيسةن تادووبةرةكى بن َينةوة لة ناو بي هيز بكةن هاووالَتيةكان و ئيمانيان َ بةالَم طةلى ع َيراقى قارةمان ئةزانيت ضؤن بةسةر موئامةرةكانى ئيستيعمارا َ زال ئةبيت و ماوةى سةر كةوتنى ئةدات بة عةزم و َ لةطةل ئيمانى ثتةو وة خواى ط��ةورة دلَسؤزةكانيانةو جمهوريةتى عيراقى نةمر سةر دةخات .باهةموو كةسيك دلَنيا ب َيت و بيرو باوةرو كة هيض كةسيكيان هيضيان لى ناكريت هةمويةك َيكيان لة ئةمان و َ ئيتميئنان وة َ طوى نةدةنة قسةى مشاغيب و دساسةكان. براكان رؤلَة بةحورمةتةكانى ميللةت لى ئةكات سيادةتى زةعيمى ئةمين داواتان َ كةيةك بطرنةوةو ريزةكانتان ثتةو بكةن و واز لة دوو دلَى و ناكؤكى و قينة بةرايةتى ب َينن وة هةموتان ب َينةوة بةبرايى هاوخ َيرى يةكترى بؤ ئةوةى ئارام و ئيستيقرار بنج ببى بؤ ببى و بؤ ئ��ةوةى ماوة َ هيشت َ ئاوةدانكردنةوةى والَت و سيادةتيان ئةمريان كرد بة دامةزراندنى ليذنةيةك بةجى بطةريَت بةو ناوضانةدا كة دةست َ كةدةستى ويَران كارى تيكةوتوة لةريى بيناكردنةوةى ئةو َ دي يانةدا كةويَران بوون لةريَى خ َيرو خؤشى و كامةرانى و
هاووالَتيةكانا بة طشتى وة لة دوايى دا سيادةتيان داواى شوكرو شانازى و بةرزى و بؤ هةموورؤلَة كانى ميللةت ئة كات وة لة خواى طةورة داوا ئةكةين برايةتى و ئاسايش و َ دل و دةروون ثاكى هةموواليةك بطريتةوة. قيادةى فيرقةى دووةم 1963/3/12 عةفوكردنى طشتى بؤ هةموو براكانمان لة شيمالى نيشتمان سيادةتى س��ةرةك وةزي��ران و سةر كردةى طشتى سوثا ليوا روكن عبدالكريم قاسم بة بونةى جيذنى رةمةزانى ثيرؤزةوة فةرمانى دةركرد بة عةفوكردنى طشتى و بةبى قةيدو شةرت بؤ هةموو رؤلَةكانى َ ميللةت لة شيمالى نيشتيمان وة داواى لة هةموو يةكيكيان كرد كةجةسوورانة بضيت بؤ نزيك ترين سلتةى ئيدارى وةيا عةسكةرى وة ناوى خؤى بنووسيت لة سجلى مو جاهدةكانا بؤ جةنطين بةرامبةر بة ئيستيعمار ضونكة تةماعكاران وئيستعماريةكان تةلة كةبازى ئةكةن و خةريكى ف َيلَو فةرجن بؤ نانةوةى دووبةرةكى لةبةينى ميللةت بؤ ئةوةى بي هيز ببى بةالم زةبوون ببن و ئيمانيان َ طةلى عيراقى قارةمان ضاك لةموئامةرةكاتى ئيستيعمارطةيشتووةو بة ئيمانى ئةو َ رى لة ئيستعمار ئةبرريَت. بركانمان رؤل��ة ب��ة غيرةتةكانى لى طةلةكةمان سيادةتى زة عيم داواتان َ ئةكات كةيةك بطرن و ريزةكانتان ثتةو بكةن ويارمةتى ية كترى بدةن بؤ بةر بةرةكانى دوذمنةكانى نيشتمان وة ث َيويستة دوودلَ��و قينةبةرايةتيتان لةناو نةمينى هةروةها فةرمانى دةركردووة بة َ دامةزراندنى ليذنةيةكبؤ ئةوةى دةست بة َ بطةرى كشوف جىبة ناوضةى شيماال َ ومواصفات ريك بخات بؤ ئاوةدانكردنةوةى هةموو ئةو طوندانةى كة ويَرانن لةريَى خيرو خؤشى و كامةرانى هةموانا و بؤ ئةوةى دلَنياو ثر ئارام ببن .هةروةها داواى سةر كةوتن و شكواو شانازى ئةكات بؤ هةموو رؤلَةيةكى طةلة كةمان. سةركردةى فير قةى دووةم 1963/3/12
ذمارة 6
شوباتي 2010
29
ِرؤذنامةطةرى لةحاجيةوة بؤ ِرةهبةري سةيد برايم و هيَنانةوةى روفاتى حاجى بؤ كؤية؟ *
رِزطارى فقى سليم
ئةدةب ناس و نوسةرو ِرؤذنامةنووس ...لةناو كؤمةلَطادا لةهةموو كةسان َيكى تر هةست ناسكترةو لةخولياي خةياالَويةكى بةئةمةكداية ثى ناكات و ناتوان َيت بةئاراستةيةك كةمرؤظى ئاسايى هةستى َ دةرى بب ِريَت ,ياخود ناتوان َيت بيدرك َين َيت و كؤمةلَطاكةى لةو كاراكردةوانةى كة ِرؤذانة ِروودةدات بةهةست ب َين َيت ,كاسان َيكش لةئةدةب ناسان و ئةدةب دؤستان هةن بؤضون َيكى ث ِربةمانا لة َ لةشعرى ...شي دةكاتةوة وسةرنج َيك بؤ دةوروبةرةكةى نووسينى , َ دادةه َين َيت ،خؤشبةختانة كؤيةيةش كةسانى بةم ش َيوة ثةرةوردة كراوى هةيةو هةبووة ,وةك ث َيشةنط بووة لة ِرابوردوودا لة داهاتووش هةرث َيشةنط دةب َيت. ِرؤذنامةنووس رةهبةري سةيد برايمى لةكت َيبةكةى بةناوى (( ِرؤذن��ام��ةوان��ى ل��ةك��ورةدا)) سالَى 2009لةبةشى يةكةمى كت َيبةكةدا بةسةرديَرى ((حةزرةتى حاجى و بوارى ِرؤذنامةوانى )) ,لةنووسين َيكى ثر بايةخدا بةهةست َيكى ثاك و ب َيطةردةوة بوار بةخؤى دةدات و دةيدرك َين َيت كةحاجى قادرى كؤيى نةك رةهبةري بزوتنةوةى بيرى نةتةوايةتى كوردايةتى بووة و َ لةطةل ئةمةشدا بيرو هةست َيكى نويَخوازى ونويَطةرى لةدلَى حاجى دا دروست بووة , كاك رةهبةري نووسةر درك بةم ِراستية دةكات و زؤر بةواقيعيةت و شاهيدحاآلنةوةو بةبةلَطةى دروستةوة لةشعرةكانى حاجى دا بؤمان شيدةكاتةوة جطة لةمةش بة ِريَزى زؤر خوليا وئاشناى شعرةكانى حاجية , لةكت َيبةكةيدا دان بةوة دةن َيت كةحاجى يةكةم شاعيربووة باسى ِرؤذنامةو جةريدةى كردووةو داواى لة ِروناكبيرانى كورد كردووة هةرضى زووة دةرطا لةم بوارة بةخؤياندا بكةنةوة ((ه��ي��ض .كاك رةهبةري ِرؤذنامةنووس دةب َيذيَت شاعيريَك بةقةد حةزرةتى حاجى ه َيند ناوى جةريدةو ِرؤذنامةى نةه َيناوة )) ئةوكات ,وةك حاجى دةلََيت -: بةثولى ((صةد قائيمةو قاصيدة كةس نايكريَت َ ( ِرؤذنامةو جةريدة ) كةوتؤتة قيمةت و شان )) دةفةرمى كةحاجى ِرؤذنامةو هةروةها بة ِريَزى لةكت َيبةكةى دا َ جةريدةى بةدةسةالَتى ضوارةم زانيووة ,ل َيرةشدا تةئكيد لةوة دةكاتةوة كةحاجى بةثةرؤشى كوردان دةب َيت بؤ ئةوةى دةرطايةكى طةورة لة ِرووى ئةدةبيةوة بيدؤزيَتةوة بؤئةوةى ئامانج و مةبةست و داواو كةلتورو فةرهةنطى خؤى ت َيدا بةيان بكات ودةردى دلَى خؤى لةويَدا بكاتةوة ئةويش لة ِريَطةو دةرطاى ِرؤذنامة طةرى بووة .هةروةها ِرؤذنامةنووس رةهبةري سةيدبرايمى ئةوةندة موحيبةتى بةرامبةر 30
حاجية ,هةلَسةنطادن َيك لةن َيوان بةدرخانيةكان و خؤيدا دةكات, كةبةدرخانيةكان ((مقداد بةدرخان )) لة ِرؤذنامةى ((كوردستان )) لةذمارة (())3ى سالَى 1898كةلةميصر دةرضووة ,هةوالَى كؤضى َ لةطةل ثارضة شيعرى دوايى حاجى قادرى كؤيى بالَو دةكاتةوة ((زةمانة ِرةسمى جارانى نةماوة)) نوسراوة ( عالمك ذ سورا هبى ساال دى وفات كر رحمتا خدا لبية خدا كنهين وى بغفرينة ناظ وى حاجى عبدالقادر بى ،اظ مرؤظ صاغيا ضاك خبتى درحقا علماندنا علم و مةعرفتيرة ،)).....ل َيرةدا حاجى بةعالم ناودةبةن بةدرخانيةكان , كةضى رابةرى سةيد برايمى لةخؤشةويستى و بؤضونى ناو شعرةكانى هةستى نةتةوايةتى و بيروبؤضوونى كورد بؤ ناو بيرؤكةى ِرؤذنامة طةرى و جةريدةدا ئةو وةك (( حةزرةت َيك واتة ث َيغةمبةريَك )) بةكورد بة خاك و ئةدةب ثةرستى ناوى دةه َين َيت .هةروةها زؤر َ طوى بيست بووين كة حاجى كرمانجى ذوورووى نةزانيوة ئةمةشيان بةالى منةوة هةلَةية ضونكة كةسانى هةست ناسك خولياى زوبان َيك ب َيت لة ِرةط و ِريشةى زمانةوانى خؤيدا ب َيت بةضةند مانط َيك ف َيرى دةب َيت, بةالَم شعرةكانى كةناردؤتةوة بؤ ووالَتى خؤى كؤية ,ئةو زانيويةتى ووالَتى ئةو بةم شيعرانة كةم ئاشناية نةخوازةآل زاراوةى كوردستانى باكور. ه��ةوروةه��ا ب��ة ِريَ��زي��ان م��اوةي��ةك هةولَياندا كة روف��ات��ى حاجى ضيتر لةغةريبايةتى نةب َيت بيه َين َيتةوة بؤ كؤية, َ كوردى لةهةر خؤزطةى من و هةموو َ دةخوازى بؤ ئةم ضوارثارضةى كوردستان حةزرةتة,مةرامى حةزرةتى حاجيشيمان به َينايةتة دى ,هةروةها داوا لةنةقيبى ِرؤذنامةنوسانى كورد بة ِريَز فةرهاد عةونى و بةرثرسى سةنديكاى ِرؤذنامة نووسانى َ ولةطةل لقى هةول َير بة ِريَز حاكم ئازاد بنكةى ئةدبى و ِرووناكبيرى طةالويَذ دةكةم كةبؤضوونى ِرؤذنامةنووس سةيد ِرابةر بةه َيند وةربطيريَت وكؤنطريةكى طةورة بؤ ِرؤذنامةنووس حاجى قادر ببةستريَت ,طةر يةكةم شاعيربوو ب َيت وباسى ثى ى بووتريَت ِرؤذنامةطةرى كردب َيت ,شايستةى ئةوة هةية َ ((ثيشةواى ِرؤذنانةنووسانى كورد ))لةهةموو بارةطاكانى سةنديكاى ِرؤذنامة نووسان ئةوكات ئةو دورشمة هةلَبواسريَت. لةكاتى نووسنى ئةو باسةمدا ضاوم بةهاو ِريَى ديَرينم ثرؤفيسؤرى زمان و ئةدةبياتى كوردى د.عادل طةرميانى كةوت ,بؤم شيكردةوة, ئةميش لةوةالَمدا فةرمووى حاجى قادرى كؤية جطة لة ِرؤذنامةطةرى يةكةم كةسيش بووة باسى ِرؤمانى كردووة ,ث َيش ئةو هيض شاعيريَك ووشةى ِرؤمانى نةدركاندووة لةئةدةبياتى كورديدا. هةولي َ َ ر-نوينةرايةتى *سةنديكاى رِؤذنامةنووسانى لقى دةظةرى كؤية.
ئــةمـــ ِرؤ َ هيمن ئيلنجاغى
بةروة ث َيش ضوونى دابوو نةريتةكانى كوردستان و طؤ ِرانكارية تازةكانى ئةمرؤ كة ِروودةدات لةبةرثاكردنى ِرةطةزى شارستانيةت و ث َيش كةوتن لة ناوةندةكانى ضينى ثيرو طةنج بةهةردوو ِرةطةزيةوة و ا بووة بة ِريَ ِرةويَكى باوو شياوى ن َيو كؤمةلَطةى كوردةوارى و ِرؤذ بة ِرؤذ و و سات ثى لةدواى سات جؤريَك لة نويَطةرى ديَتة ناو ثانتايى ئةو طالَتةجا ِرى ية و عةقلى طةنجى َ ضةواشة دةكريَت. ثى دةكةين كة طةنج ئ َيستا بة دةركى خؤمان بةضاوى و عةيانة لى ونةمان ر ؤذة ر ئةو هةموومان كة ئةوةى ئةمرؤ وةك َ َ ِ ِ ل َيشاو بونةتة داينةمؤى بةرثاكردنى تةقليد و السايى بة رؤذئاواو كلتور و داب و نةريت و ِرةفتار و تةنانةت ِروخساريان ناسةرةوةى لى زةوت كراوة و هيض جؤرة ئاسةوار و نيشانةيةكى ث َيوة ديار نةماوة و وةك دةلََين (طة ِران طة ِر لةناو ضووة) ِرةسةنايةتى كوردى َ َ كى َ دةردةكةوى ،ئةويان لى دى بةو حالَة دادةكروزيَت و لةهةر ثةناو ثةسيويَك تاقة قسةيةكى َ ئ َيستا ض خةتايةك دةطيريَت و َ تى دةطريَت ،ئةوةى كة لى دةدات و ثالرى َ بى ويذدان تر كةوتؤتة طيانى مؤركى ِرةسةن و تارة و توانجى َ لةهةموو كةس خراثتر و َ لى دةكات زؤر جار قسةى م َيشكى هةلَدةبذي َ َرى و بة ِرةفتاريش بةالى دا ناض َيت ،با بتوانين داب و نةريتى باوك و باثيرانمان باسى َ َ لى نرا ،وة هةر بةردةوامين بؤ ئةوةى سةربةخؤ و ذيَر دةستة ثاريَزراو ب َيت و هةول و تةقاالى زؤرمان دا بؤ ئةوةى ناوى كوردايةتى َ نةبين ،بةالَم ه َيندةمان ذانى شةكةتى و ماندوويى ثارويةك نانمان ض َيشت كةضى زؤر زوو فريَماندا ،سةرو ِريشى خاويَن ثاك ئةمرؤ تؤثةلَة مويةكى سةر ضةناطة و الدانى ثرضى سةر ئةمرؤ لة هةوا هةلَضوون ج َيطةى طرتؤتةوة و قات و ثشت َين و ث َيالَوى كوردةوارى بؤتة قايش و كابؤ و ِريبات ،ئةطةر ئةمرؤ لةكوردستان مشكى و جامانت لةسةربوو كؤالَو فةرةنجيت لةبةردابوو نةخشةى ِرزطاركردنى ثى دةوتريَت. ثى بوو لة سةرووى هةموو زانايانى دنيا دابووى ئةوكات بةكةس َيكى كالسيكى و مامة حاجيت َ كوردستانت َ َ َ َ بى مانا لة ِريَز و حورمةتى ثياو ماقول و ذير و ضاالك ،كاربةدةست وونى كردوون لة هةمووى خراثتر ِرةفتار و مامةلةى هةلة و َ َ مرؤظايةتى كةم دةكاتةوة ،ضونكة ئةمرؤ زؤر بل َى و زمان لوس زيرةك و زاناية و ثؤشتة و جلى ِرةنطاو ِرةنط كةسى ث َيشكةوتووة بى مستةواية ط َيل لةقةلَةم دةدريَن ،بةالَم ئةوةى لةهةمووى و درؤزن و قسة زل ضاوساغ و خاوةن بةهرةن و فةقير و هةذاريش َ طرينطترة مرؤظ خاوةنى ه َيز و تواناى توندى بيركردنةوة ب َيت ج َيطةى فةخر و شانازية و ِريَز و خؤشةويستيش بةهاى كةسايةتى مرؤظ دةثاري َ َزى ،بزانة بؤضى ئةذيت بؤضى ئةمريت باوريابين كويَرانة نةذين ئةطينا هةمووى بلَقى سةر ئاوة و هيضى تر.
مةشخةآلن
*
مةشخةآلن ناوى كت َيب َيكى قةبارة بضووكة لةدووتويَى()160الثة ِرةداية لةنووسينى ث َيشمةرطةى ديَرين كاك ( ِرةهبةرى سةيدبرايم)ة بةتيراذى ()1000دانة كةوتؤتةوة بةرديدى خويَنةرانةوة كة()51بابةتى جؤراوجؤرى لةخؤ طرتووة ،بابةتةكانيش بريتين لةيادةوةرى ،ذياننامةوث َيناسةكردنى كةسايةتى و ِروخاكى جوطرافى، م َيذوو ،سياسةت و خةبات و كوردايةتى ،وةفادارى ،هةروةها تا ِرادةيةك بريتيية َ هةندى ووشةى كوردى .نووسةر لةنووسينى لةزمانةوانى و ئةدةب و شيكردنةوةى بابةتةكانى زؤر زيرةك و ل َيهاتوانة ووشةو دةستةواذةو ِرستةى جوان و بةث َيزى طةلى جار بة(سجع)كؤتايى ِرستةكانى ِرازاندؤتةوةو دةلََيى :بزمارى دا ِرشتووة، َ لةديوار كوتاوة كةهيض خوارو ضةوتيةكى ت َيدانية ،ئةمةش بةنووسةريَكى خامة ِرةنطين و بةث َيز نةب َيت ناكريَت ،ط َي ِرانةوةى ِرووداو كارةسات و سةربووردةكان َ لةطةل هةست و سؤزو واب��ةوردى و بةديقةت بخاتة سةر ثة ِرةى كاغةز ويذدان ت َيكةلَى بكات و بيكاتة ويَنةيةكى بةرجةستةو بةهادارو بتداتةدةست، لة ِراستى دا ئةم كت َيبة زؤر هةلَ َ دةطرى و ضةندى لةسةر بنووسريَت كةمة ،بؤية لةكؤتايى دا سوثاس و ثيرؤزبايى و دةست خؤشى لةكاك( ِرةهبةر)دةكةين، هيوادارين خامةكةى هةر ب ِرشت و بةكارب َيت بؤبةرهةمى زؤرتر ،بةمةبةستى *محمد دارياس زياتر دةولَةمةند كردنى كت َيبخانةى كوردى.
ذمارة 6
شوباتي 2010
31 31
وية بيرةوةرى دةربارةى جوولةكةكانى ئةوساى ك َ َ حوسين حاجى قادر جوولةكة َ 1750 سال ث َيش ئ َيستا لة كوَية جى بوون ،سةرةتا لة كوَنة قةآلتى نيشتة َ طة ِرةكى هةواوان بةرامبةرى قوَنطرى سةر نيشةتةجى بوون و كةنيسةشيان شاخان َ ل� َ �ةوى بوو،ثاشان طواستيانةوة طة ِرةكى بةفرى قةندى لةنزيك مزطةوتى حةتك َ لةوى دروست كردو ناويان ،كةنيسةشيان َ ل َينا طة ِرةكى جوولةكان،تةنيا 5-4مال َيك لةكةونة قةآلتى مانةوة ،جوولةكةكانى كوَية ث َيش كوَضكردنيان لةسالَى 1951نزيكةى ()70-65م� َ �ال دةبوون زوَربةى ثياوةكانيان كاسب بوون ،هةنديَكيان خةريكى زيَرينطةرى بوون ،زيَرينطةرى بةناوبانطيان ناوى (شالكة) بوو ،دوكانةكانيان بةرامبةر دةرطاى ِرؤذئاواى قةيسةرى ك��وَن بوو-ضةند ثياويَكيان خمخانةضى ب��وون لةوانيش (حةيووم)، ثياوى دةولَةمةنديان (خواجة فةرةج)بوو سةلَتةو ك��ةواى لةبةردةكرد،لةسةرةتاى كؤآلنةى جوولةكةكان خانوويةكى دوو نهؤمى هةبوو ،شووشةى ثةنجةرةكانى سةر َالنى ِرةنطاو ِرةنط بوون ،زؤرجار مندالَى كو َ سةر كةش بةدارالستيق شووشةكانيان دةشكاند ،خواجة فةرةج ب َيجطة لة دووكانى زيَرينطةرى ،م َيطةلة مة ِرو ماآلتى هةبوو لةطوندةكانى (تالَةبانى طةورةو ئيلينجاغ و داربةسةر )بؤيان بةخ َيو دةكرد( ،بولبول و صديق و شةمويَل ونيسان)دووكاندار بوون ،عةتارى و قوماش و شةكرو ضايان دةفرؤشت، نيسان زؤر قسة خؤش وزانا بوو .شتومةكى زؤر بةهةرزان دةفرؤشت بؤية موشتةرى زؤر بوو ،دوكانةكةى بةرامبةر دووكانى حاجى َ هةندى جار يارمةتيم ق��ادرى باوكم بوو، دةدا،جاريَكيان ث َيمطووت :ئةوة لةبةر ضى ئةو هةموو خةلَكة مشتةرى تؤن؟ ئةويش طوتى: كاكة ئةمن شت زؤر هةرزان دةفرؤشم لةضاو دوكاندارةكانى جيرانم هةتا ئةوان يةك فةردة شةكر بةضةند ِرؤذيك دةفرؤشن ،ئةمن ِر َ ؤذى 3-2فةردة دةفرؤشم بةقازانج َيكى زؤر كةم َ ،لةطةل قازانجى نرخى طوونية بةتالَكةكان؟!! (نيسان) عادةت َيكى هةبوو هةفتةى يةك دوو ِرؤذ ضةند تؤث قوماشى دةبةست و لةسةر شانى دادةناو مةترو مقةستى هةلَدةطرت لة كؤآلنةكانى كؤية دةطة ِرا ،موشتةرى ئافرةتى دةدانى. زؤر هةبوو بةهةرزان و بة قةرزيشى َ (ئيلياهو)ثياويَكى نيمضة شةلةل بوو ،حةزى َ لةطةل موسولمانان ،زؤر لةت َيكةآلو بوون بوو 32
دةهاتة ضايخانةكان و حةزى لةيارى (تاولَة ) بوو ،كة دةيبردةوة دووثةنجةى وةكو ثيتى ()7 ئينطليزى بةرز دةكردةوة بةماناى سةركةوتن. ى عادةتيان جوولةكةكانى كؤية هةند َ هةبوو-: زؤر ثاكو خاويَن بوون ،بايةخيان بةجؤرىخواردن دةدا ِ ،رؤذان��ى شةموو ثشويان بوو ئاطريان نةدةكردةوة،جاح َيلةكان ئ َيوارةى َ بةكؤمةل دةضوونة باغضةكانى ِرؤذى جومعة نزيك مزطةوتى مةال ئةسعةد(باخضةى حاجى خةليفةو خورشيد ئاغا) َ لةوى هةموو جوَرة سةوزةو ميوةيان دةك ِرى و دةضوونة( كانيلة)جوان دةيان شوشتةوة،ئينجا بةرةو َ مال دةطة ِرانةوة ،ذنةكان خواردنيان ِرؤذى جومعة ل َيدةناو دايان دةثؤشت. (خواجة ف��ةرةج) ناسياويَكى حاجى قادرى باوكم بووة ،زؤر جار بةيانى ِرؤذى شةموو باوكم لةخةوى هةلَدةستاندم و قؤرية ضايةكى ثالََيوراوى طةرمى لةناو ضةند ثارضة قوماشى ث َيضراوى لةناو زةمبيلةيةك دادةناو، دةبواية ئةو قؤرية ضاية بةسةالمةتى بطةيةنمة مالَى خواجة فةرةج ئةويش خوَى دةرطاى دةكردةوة ضايةكةى َ بةتال دةكردو دةيدامةوة، َ دةدامى حةفتةى هةندى جاريش شيرينى َ جاريَك يا دوو جار حةيوانيان سةر دةب ِرى , قةسابةكة ناوى (داودؤك )بوو حةيوانةكةى ك� َ �ةول دةك��رد ،ب��ةآلم نةدةبواية وورطى هةلَبدريَت تاكو (مامم)دةهات ئينجا لةث َيش بةشةرتي ضاوى ئةو وورط��ى هةلَدةد ِرى َ جةرط و سيثةالكى بريندار نةكات بةساغى نى(مامم)بةدةستى فةحسى دةكردو دةرى ب َي َ ثاشان داواى لةقةسابةكة دةكرد لة قرقرتؤكةوة فووى ت َيبكات هةتاكو سيثةالكةكة بةتةواوى ثردةبوو،ئةطةر لةئةنجامى فووت َيكردن بتةقى )لى ئةوانى با ئةوا (مامم)دةيطوت (حةاللى َ (حةاللى)لى و دةوروثشتى هاواريان دةكرد َ طؤشتةكةيان دةكرى .ئةطةر سيثةالكةكة نة تةقى باو كون كون با ئةوا (مامم)دةيطوت( لى و ئةوانى ديش هاواريان حةرامى ) َ (حةرامى)لى و كةسيش طؤشتةكةى دةكرد َ نةدةك ِرى ،بةو جؤرة بة سيثةالكةكةيان دةطووت (تةريفة)ية .بةيانى ِرؤذى شةموو دةضوونة كةنيسة كيتابةكةيان(تةوراتة)و ث َيغةمبةريان (مووساية) جاح َيلةكانيان ئ َيوارةى رؤذى شةموو لة كؤالنةكان كةاليةن َييان دةكرد ،هةنديَكيان دةضوونة طؤ ِرةثانةكةى سةر طردى جوولةكان تؤثان َييان دةكرد ،خوردنى بةناو بانطيان (كفتة)بوو ،ووردة برنجيان
دةك ِرى و دةيان بذارد و جوانيان دةشووشتةوة و دةيان كوتى و كفتةى بةناويان دروست َ هةندى كابانى كوردةوارى دةكرد،تا ئ َيستاش بة كفتةية دةل َين كفتةى جوولةكان. بةهاران ذنةكان دةضوونة ِر َووبارى جلك و الك َيشةو ث َيخةفيان هةلَدةطرت َ لةوى لة خوار طةرموكى هةتاكو كانيلةى دابةش دةبوون ،لةو َ بةرو لةوبةرى ِر َ ووبارى شتةكانيان دةشووشت و لةسةر بةردةكان هةلَيان دةخست و نانى نيوة ِرؤيان َ لةوى دةخوارد ئ َيوارةش بة درةنطةوة بةرةو مالَةكانيان دةضوونةوة. َ ثايزى لة كؤآلنةى نزيك لةسةرةتاىكةنيسة كةثريَكيان لةسةر ضةند داريَك دادةمةزراند تةنيشتةكانى و سةرةوةيان بة دارو طةآلى(مورتك و لوو ِرك)دادةثؤشى و هةرضى ميوةجاتى لة بازارو باغضةكانى كؤية ث َيوةيان هةلَدةواسى و كورسيان لة ذيَرةوة دادةنا و خةلَك دةضووة جةذنة ثيرؤزة ،ضةند ِرؤذيَك ضاوة ِروانى باران بارينيان دةكرد (زؤر لي جار باران دةبارى )،ئينجا ميوةجاتةكانيان َ دةكردةوة و دابةشيان دةكرد. لى دةمرد كريَكارةكانى كة مردوويان َخؤيان لة طردى جوولةكان قةبريان هةلَدةكةند و مردوةكةيان ِرووب��ةروى (خوارو-جنوب) دةناشت ،سةرى دةكةوتة ِرؤذهةآلت و لةسةر تةنيشتى ِراست دريَذ دةكرا ئينجا (سالم) بةزمان و دينى خؤى تةلقينى دةدا لة دواى تةواو كردنى ضةند ِرستةيةك ئامادةبووةكان دةلى دةيان طوت ( ئامين ) ,عورف و عادةت َ لة ناخؤشيان بةشدارى جولةكةو ديانان بكةن وة لة تازيةكان ث َييان بل َين ( ئ َيوة خؤش بن ) جولةكة كة دةضوونة ماآلن دةيان طوت ئةو كاتةتان باش جل وبةرطى طةنجةكان و ذنةكانيان جل و بةرطى كؤييانة بوو ،مندلَة جولةكة هةتا 16- 15ستالَى زولفيان هةبوو. لة ساآلنى 1946-1945دكتؤريَكىجوولةكة لة كؤية بوو ناوى (عةبد) بوو زؤر زاناو شارةزا و بةويذدان بوو ،سالَى 1948ثؤلى شةشةمى سةرةتايى بووم لة قوتابخانةى ئوال مامؤستايةكى جولةكة ناوى ( دانيال داود) بوو نةشيدى ث َيدةطوتين. ث َيش كؤضكردنى جولةكةكان بؤفةلةستين بة 6-5مانط ئ َيوارةيةك ( دووكانى حاجى قادرى خواجةفةرج ) هاتة َ باوكم طوتى :مام حاجى دةزانى بؤضى هاتووم؟ باوكيشم طوتى فةرموو خواجة فةرةج بلَ َى ، ئةويش طوتى ثاش ضةند مانط َيكى دى ئ َيمة دة ِرؤين ،حةزدةكةم ئةو كو ِرة باشة(دةستى بؤ
مةكتةبى ئ َيواران ب َيتة دوكانى زيَرنطةريةكةمان من دريَذ كرد) دواى دةوامى َ تاكو ف َيرى ئةو ثيشة باشةى بكةين ،كة ِرؤيشتين دوكانةكةى تةسليم دةكةم ، باوكيشم طوتى :خواجةفةرةج زؤر مةمنون و ئةوئيشة بؤ ئ َيمة ناب َيت ،كو ِرةكةم خويَندن تةواو بكات باشترة ،ئةوة بوو ضةند كةسان َيك ف َيرى ئةوثيشةية بوون و قازانجى باشيان ل َيكرد ،لةوانةش وةستا ( مةغديدى مةولودى سبيلضى و كةمالى تايةرى مةال حةبيب ) و ضةند كةس َيكى ديش. ث َيش كؤض كردنى جولةكةكانى كؤية ،هةموو ماأل و شتومةكى خؤيانفرؤشت ب َيجطة لةخانوةكان ،كةوتنة ك ِرينى (جاجم ) ضونكة بردنى قةدةغة نةبوو ،بؤية دةآللَةكانى كؤية لةكؤآلنةكان دةطة ِران و جاجميان بةثارةيةكى باش دةك ِرى ،بةطران تر دةيان فرؤشتةوة جولةكةكان ،كة شتوومةكيان دةفرؤشت َ هةندى طةنجى موسولَمان ث َييان دةطوتن ( كافرينة ) دةى مالَةكانتان بةهةرزان بفرؤشن ئ َيمة ل َيتان دةك ِرين ،ئةوانيش جوابيان دةدانةوةو دةيان طوت :باشة كى ل َيتان دةك ِر َى؟ وةك ئ َيوة ل َيمان دةك ِرن ،بةآلم كة ئ َيوة ل َيتانة دةقةومى َ َ َ بزانن ِرؤذيَك َ دةكرى!!!!!!!! دى مالَة كورد بةدةستى بةعسيةكان تاآلن ث َيش كؤض كردنى جولةكةكانى كؤية بةضةند ِرؤذيَك ً ،ئيوارةيةك لةناو َ لةطةل ضةند برادةريَك بووم ،ديتمان لة دةورو باخضةى مزطةوتى مةال ئةسعد بةرى ِريَطاى قةبرستانى دةرويَش خدر ( ِريَطاى ضنارؤك و ِرانية ) كاروان َيكى كاتى لة ناو ِرووبارةكةوة بةرةو زؤر وابةرةو كؤية ديَت ،وام زانى جةنازةيةَ ، كؤآلنةكةى نزيك مزطةوت هاتن و ل َيمان نزيك بوونةوة ثرسيارمان ل َييان كرد ئ َيوةك َين ؟ طوتيان جولةكةكانى (ب َيتواتةين ) َ بةمال و مندالَةوة هاتوينة كؤية ،م َيوانى كةنيسةو مالَةكان دةبين تاكو بةرةو فةلةستين دة ِرؤين ،جولةكةى ب َيتواتة ناوبانطيان دةركردبوو بةكارى ( ستن) و دروست كردنى باشترين ( كر) ِرانك وضؤغة ،ئةوة بوو لة ثايزى سالَى 1951كؤضيان كرد ،بةيانيةك دةضوومة قوتابخانةى ناوةندى كؤيةِ ،ريَطةم بة تةنيشت طةراجةوة بوو كةلةنزيك مالَى مامؤستا زةكى هةنارى بوو ديتم ضةند ثاس َيك ِراوةستا بوو ث ِرى نةفةر بوو كةنزيك بوومةوة زانيم جوولةكةكانى كؤيةن ،لةمانيش:خواجة فةرةج و نيسان و حةييوم و ئيلياهو و كةسانى ديش ،كاتى ِرؤيشتنيان دةستة س ِريان بةضاوى طرت بوو دةطريان و هاواريان دةكرد ( خةلَكى كؤية قةت ئ َيوة و كؤية لةبير ناكةين و مةمنونين) خةلَك َيكى زؤريش لةوناوة بة ِريَيان دةكردن. سالَى ( 1958-1957سةعيد قةزاز) وةزيرى ناوةخؤ بوو هاتة كؤية ب ِريارىدا طردى جولةكةكان بكريَتة ثارضة زةوي بةسةر خةلَكى دابةش بكريَت، سةرةتا ناويان لةطة ِرةكةكة نا (سةعيد ئاوا) ثاشان دواى شؤرشى ضواردةى تةموزى 1958بوو بةطةرةكى سةرباغ ،ضةند خ َيزان َيك لة كؤية هةن ذنةكانيان َ هةندى لة ثياوة كضة جوو بوون موسولمَان بوون ،دواى ِراثةرينى ئازادى 1991 جوولةكةكانى كؤية بةسةردان هاتنةوة كؤية لةوانيش مندالَةكانى خواجةفةرج بوون. َ َ لةيادى ثانزدة سالةى كؤضى دوايى هونةرمةندى طةل تايةر تؤفيق لةمالةوة سةيرى كةنالَى تةلةفزيؤنى (ثةكةكةم) دةكرد بةرنامةيةكى بةو بؤنةيةوة ث َيشكةش دةكرد .لة زؤر الوة تةلةفؤنيان بؤ دةكرا ،يةك َيك تةلةفؤنى كرد و طووتى ( ئةمن لة ئيسرائيلةوة قسةدةكةم و ناوم ( عةزرة) ية جولةكةى كوردى كؤيةم ،تايةر تؤفيق زؤر برادةرم بوو زؤر جار طؤرانى خؤشى بؤدةطووتم ضونكة بةيةكةوة ساآلنى 1943لةشارى كؤية كريَكار بوين ،ئينجا كةوتة سةرط َيرانةوةى بيرةوةريةكانى خؤى لةكؤية و سةالمى بؤ هةموو اليةك نارد طووتى جوولةكة كوردةكان بةزؤرى سةيرى كةنالَة تةلةفزيؤنة كورديةكان دةكةن ...ث َيشكةش كةرى بةنامةكة نةى ه َيشت ضيتر قسان بكات و طوتى بةرنامةكةى ئ َيمة لةسةر يادى تايةر تؤفيقةو دةتوانى لةدواى تةواو بوونى بةرنامةكة ثةيوةنديمان ث َيوة بكةيت ،يان ئ َيمة ثةيوةنديت ث َيوة دةكةين(عةزرة كاتى خؤى فة ِراشى ث َيش دةرطاى ذوورى قائيمقامى كؤية بوو ) ث َيش كؤض كردنيان. سةرضاوةكان : -1ميَذووى كؤية /تايةر ئةحمةد حةويَزى -2بيرةوةريةكانى خؤم
بيرةوةرييةكانم لةطة َل مامؤستاى ثيَشمةرطةو قائيمقام شةهيدى خةباتطيَر حميد كريم شانة م.دلشاد على أمين َ لةسالَى 1975مامؤستا بووم لةطوندى (كالو ِرةش) سةربةناحيةى َ لةطةل مامؤستايةك طويَر ثاش ماوةيةك وا ِريَككةوت طؤ ِردرامةوة بةناوى ( مامؤستا غريب ) لةدةشتى كؤية لةطوندى شيوةشانى بكرأغا ئةوكاتة بة ِريوةبةى قوتابخانةى ئةم طوندة (مامؤستا حميد) بوو زؤر َ خؤشحال بووم ضونكة هةردووكمان يةكترمان دةناسى خةلَكى يةك طة ِرةك بووين لةطة ِرةكى بايزأغا لةكؤية ئةمة جطةلةوة ل َيثرسراوى يةك َيتى قوتابيان بوو ئةمة لةساالَنى 1960بةرةو هةوازيش قوتابى بووم منيشى ه َينابووة ئةم ِريَكخستنةى قوتابيانى كوردستان هةموو َ جارى كؤبونةوةى ث َيدةكردين بةمن و كؤمةلََيك قوتابى لةشويَن َيك ث َيان دةوت (كاسيلة) لةجادةى ثشت ِرةزان كةئ َيستاش ئةم شويَنةماوة بؤمن خؤم بةقوتابييةكى ثةروةردةى دةستى شةهيد دةزانم لةكوردايةتى. شةهيد بة ِريَوةبةربوو كةطواسترامةوة بؤ شيوةشان سالَى 1975كة ئ َيستا زةنطى شؤرشى نويَى طةلةكةمان بةرثانةبوو بوو شةهيد توانى بة ِراى من شؤرش َيكى َ نى كةئةوكاتة رذيَمى بةعسى نوى هةلَبطيرس َي َ فاشى لةوثة ِرى بةه َيزى دابوو ،جطة لةقوتابيانى طوندى شيوةشان قوتابي مان بؤهاتبوو لةطوندى ( قاز بةطيان ) كةذمارةيان ()38 قوتابى بوو .قازبةطيان قوتابخانةى ل َينةكرابؤوة ،بةالَم ناوى قوتابيانى ط��ون��دى قازبةطيان هةمووى عةرةبى بوون وةكو ن��اوى (مستفى، اسماعيل،حامد،جواد) شةهيد ناوى هةمووانى طؤ ِرى كرديية كوردى َ لةطةل ك��ؤب��ون��ةوةى باوكى ئةم قوتابيانة كردو بة باوكةكانى طووت نوسراوى ث��ةروةردةى هةول َيرمان َبؤهاتووة مامؤستا حةميد كةريم شانة دةبى ناوى مندالةكانتان َ كوردى ب َيت هةرباوكةى ناوةكى بؤديارى كرد منيش ئةوكاتة لةطةلَى بووم بةشداريم كرد لةطةلَى خؤش بةختانة هيضيان لةم قوتابيانة (بةرطرى شارستانى) يان بؤدةرنةكرابوو ناوةكانيشيان ئةمانةبوون ( ماكؤك و مةريوان و هندريَن و كؤسرةت و دل َير و زمناكؤ..هتد) كةئ َيستاش ئةم قوتابيانة لي لةذيان ماون و دوا ِرؤذيَكى ِرونيان هةية و كوردثةروةرى بةه َيزيان َ هاتووة ،بةلَطةش بؤ ئةم ِراستية يةك لةم قوتابيانة كةناوى (حامد) بوو ناوى ل َينرا (ماكؤك) ئ َيستا بة ِريَزى سةرؤكى دةستةى ِراطةياندنى بة ِريَز مام جةالل ) ة نوسةريَكى بةتواناية بةردةوام لة ِرؤذنامةى كوردستانى َ نوى نوسينى باشى بالَو دةكردةوة ،قوتابيةكانى تريش َ َ ب ِروانامةى بةرزيان بةدةست ه َينا .بةل َى شةهيد بةضةك و بةقةلةم دةجةنطا دذى ِرذيَمة يةك لةدواى يةكةكان ع َيراق ،بةلَ َى دةوريَكى تريشى زؤر باشى هةبوو لةك َيشة كؤمةالَ يةتيةكانيش ،طيرو طرفتى َ بنوسرى حةق و مافى خةلَكى ضارة سةردةكرد ،هةرضةندى لةسةر بدةينى ه َيندة ت َيكؤشةر و خةباتط َير بووة. خؤى ناتوانين َ
ذمارة 6
شوباتي 2010
33
ـ ئامرازـ وةك يةكيَك لة بنة ِرةتةكانى ليَضواندن شيعرى ـ قوبادى جةلى زادة ـ وةك نموونة
ئا :ـ دةريــا جةمال َ حةويـزى مامؤستاى ئةدةبى كوردى لةكؤليجى زمان/زانكؤى كؤية هونةرى ل َيضواندن هونةريَكة لة هونةرةكانى ِرةوانب َيذى و بةر بةشى ِروونب َيذى دةكةويَت ،ل َيضواندن لة ئةدةبى كوردى دا بة ضةند زاراوةي��ةك��ى جياجيا ن��اون��راوةو هةنديَك َ هةندى بة ضواندن ناوى بةل َيكضواندن و دةبةن ،بةآلم لةبةرئةوةى زاراوةى ل َيكدراوى (ل َيك +ضواندن ) بة واتاى ل َيكضوونى هةر اليةك بة بةرامبةرةكةى ديَت و زياتر بؤ ئةوجؤرة ل َيضواندنة ثةسندة كةبة(دووسةرة) ناودةبريَت ،ضونكة هةراليةك لةدوواليةكة بةوى تر دةضويَنريَت ،بؤية بة ِراى ئ َيمة ِراستتر واية زاراوةى(ل َيضواندن) بؤواتاى (التشبية)ى عةرةبى بةكاربه َينين نةك (ل َيكضواندن). ئةوهونةرة لةئةدةبدا بةطشتى و لةدةقى شيعرى دا بةتايبةتى شويَن َيكى ديارى طرتووةو ِرؤل َيكى طرنط دةبين َيت لةدروست بوونى ويَنة شيعريةكاندا ،و لةشيعرى هاوضةرخى كوردى دا زؤر نموونةى شيعرى بةرضاو دةكةويَت كةبةثالَثشتى ل َيضواندن ويَنةى شيعرى زؤر جوان بةرهةم هاتوون كةنموونةى دةطمةنن ،واتة قؤناغةكانى َ نوى بوونةوةى شيعرى كوردى نةبوون بةهؤكاريَك بؤلةناوضوونى هونةرى ل َيضواندن ،هةروةكو بة ِراى هةنديَك لةل َيكؤلَةرةوان هونةرةكانى ِرةوانب َيذى تةنها تايبةتة بةشيعرى كالسيكى ،هةربؤيةش ل َيرةدا دةمانةويَت قسة لةسةر بةرجةستةبوونى هونةرى ل َيضواندن ودةركةوتنى بنة ِرةت َيك لةبنة ِرةتةكانى ئةوهونةرة بكةين كةبة(ئامرازى ل َيضواندن) ناودةبريَت ،وةشيعرةكانى شاعيري هاوضةرخ (قوبادى جةلى زادة)دةك��ةي��ن بةسةرضاوةيةك بؤ ِروونكردنةوةى ئةم بابةتة، ه��ؤى هةلَبذاردنى ئ��ةم شاعيرةش وةك نموونةيةك بؤباسةكةمان بريتى ية لةوةى كةناوة ِرؤكى شيعرةكانيشى ئةوةندة جوان ودةطمةنن شايانى ئةوةن كةببن بةكرؤكى ل َيكؤلَينةوةيةكى لةم ش َيوةية وتا ِرادةيةك دةتوانين بلََيين لةتوانادا نى ية بةم ضةند الثة ِرةية مافى تةواو بةوبابةتة بدةين. ث َيناسين َيك بؤ ل َيضواندن :ـ زاراوةى التش ْبية )ى عةرةبى ل َيضواندن بة واتاى ( ّ و ()Simileى ئينطليزى ديَت ،ل َيضواندن ثةيوةنديةكى بةراوردية لة ن َيوان دوو اليةن بة هؤى يةكبوون و هاوبةشيان لة خاسيةت َيك 34
بى ئةوةى ث َيويست يان لة ضةند خاسيةت َيكداَ ، بةوة بكات دوو اليةنةكة لة هةموو خاسيةت َيكدا بةيةك بضن ،واتة بريتى ية لة هاوتاكردنى خاسيةتى شت َيك بة شت َيكى نزيك يان هاوتاى خؤى لة ِروويةك يان ضةند ِروويةكةوة بةآلم َ لةطةل نةك لة هةموو ِرووةكانةوة ،بةآلم ئةوةشدا دةب َيت خاسيةتى جيايان هةب َيت بؤ ئةوةى نةبن بة يةك شت ،كة دةلََييت : ( ِرووى وةك طولَة) دةتةويَت باس لة ِروويةك بكةيت كة لة َ طول دةض َيت لة ِرووى سوورى طةآلكانى و ناسكى و جوانى و بؤنةكةى(، )1 هةر لة كؤنةوة (( ل َيضواندن وةك ش َيوازيَك لة ش َيوازةكاني دةرب ِرين طرنطيةكي زؤري هةية ئةويش بؤ ئةوة دةطة ِريَتةوة خةلَك لةطةلَيا ئاشناو ئاسودةن يان لة نوسينةكانيان بةكارى دةه َينن و ثةناى بؤ دةبةن ،هةر بؤية لة هةموو زمان َيكدا هةيةو زاناو ئةديبةكان لة هةموو بوارةكاندا بةكاري دةه َينن بؤ طةيشتن بة ئامانجةكانيان ،و طةر ب ِروانية نووسراوة زانستيةكان و ل َيكؤلَينةوة ياساييةكان و تويَذينةوة ئةدةبيةكان و هةر داه َينان َيكي تر دةبينن هةموويان بة ش َيوةيةك لة ش َيوةكان ثةنا دةبةنة بةر ل َيضواندن ))( ،)2هةروةها هةموومان كةم و زؤر لة ذيانى ِرؤذانةماندا ل َيضواندن بةكاردةه َينين و دةيكةين بة هؤكاريَك بؤ دةرب ِرينى بؤضوونةكانمان سةبارةت بة كةسةكان و شتةكانى بةرضاومان ،دةتوانين بلََيين ل َيضواندن بآلوترين ش َيوازى دةرب ِرينة لة زماندا ،هةر بة هؤي ئةمةشة هةموو ئةو وةسف و جوانيةى كة شاعيران بؤ ئازيزان و بؤ ووآلت و نيشتمان و بؤ هةرض شتى جوان و سةرنج ِراك َيشى بةرهةستةكانيان هةية ،هةموو ئةمانة لةسةر بنضينةى ل َيضواندنى شتى نائاشكرا بة شتة ئاشكراكان دةه َيننة بةرهةم. بنة ِرةتةكانى ل َيضواندن :ـ بؤ دروست بوون و بنياتنانى ل َيضواندن ،ضةند ث َيكهاتةيةك بةشدارى ت َيدادةكةن كة بة بنة ِرةتةكانى ل َيضواندن ناودةبريَن ،كة بريتين لة :ـ ل َيضوو، لةوضوو ،ئةوزراى ل َيضواندن ِ ،رووى ل َيضواندن ،وةك لة خ��وارةوة بة ضةند ديَريَك لة هةريةكةيان دةدويَين. ل َيضوو:ـ بةش َيكى سةرةكى لة ث َيكه َينانى ل َيضواندن ث َيك دةه َين َيت و بريتى ية لةو بةشةى كة خاسيةت و سيفةتةكانى ت َيدا ِروون بى ه َيزةو بةهؤى بةرامبةرو هاوتاكردنى نى ية و َ بة شت َيكى تر ئةو شتة ِروون دةكريَتةوة ، ضونكة ل َيضوو بنضينةى ل َيضواندنةو هةموو
بنة ِرةتةكانى تر تةنها ئةركيان ئةوةية كة ل َيضوو ئاشكرا بكةن ،واتة تا ل َيضواندن دروست بب َيت هةبى ،ئةو شتةش سيفةت َيكى ئةبى شت َيك َ (( َ بى ،ئةو سيفةتةش ث َيويست بة ئاشكرا تيا َ كردن و داطرتن ـ تأكيد ـ ب َيت ،جا بؤ ئةوةى ئةو سيفةتةى بة سةردا ساخ بكةينةوة ديَنين بة شت َيكى ترى ئةضويَنين كة هةمان سيفةتى تيابى ،ئةم شتةش كة خاوةنى سيفةتةكةية َ َ لى ضوو ـ المشبة ) ))( ،)3بؤ ( ئةوترى ى ثى َ َ نموونة وةك :ل َيضواندنى ميوةيةكى شيرين بة هةنطوين ،يان ل َيضواندنى ثياويَكى ئازا بة ش َير ، ،لة ِرستةى يةكةمدا ميوةى شيرين ل َيضووة بؤ هةنطوين ،لة دووةمدا ثياوى ئازا ل َيضووة بؤ ش َير ،و هةست بة بوونى بنة ِرةتى ل َيضوو دةكةين كة طةيةنراوةتةوة ئاستى بةرامبةرةكةى. لةوضوو :ـ بنة ِرةتى دووةم لة ِرووى طرنطى يةوة لةوضووة ،كة سيفةت َيك يان ضةند سيفةت َيكى بة ئاشكراو بة ش َيوةيةكى ِروونتر َ لةطةل ل َيضوو ،بؤية ت َيداية بة بةراوردكردنى َ هةول دةدريَت ل َيضوو بطةيةنريَتة ئاستى ئةم لة ِروويةك يان لة ضةند ِروويةكدا ،واتة ئةم بنة ِرةتة دةب َيتة هؤيةك بؤ ئةوةى ئةو شتةى مةبةستمانة ئاشكراى بكةين لة ل َيضواندنةكةدا، ئةبى شت َيكى تريش واتة جطة لة ل َيضوو (( َ ثى ساخ ضووى لى َ لةوالوة هةب َيت تا سيفةتى َ ئةبى ئةمةشيان بكةينةوةو ِروون بكةينةوة ،بؤية َ طةلى وا َكى تيابى بةالَم جؤري َ هةمان سيفةتى َ ثى تربى ،ئةوةشيان َ لةو طةش و ث ِرشنطدار َ َ ئةووترى ( لةوضووـ المشبةبة) ))( ،)4بؤ ى نموونة :لة ِرستةى زانست وةك مؤمة ،ديارة كة قسةكةر بؤ ئةوةى طرنطي زانست بؤ طويَطر ِروون و ئاشكرا بكات ،زانست ى كردووة بة ل َيضوو و مؤم دةكات بة لةوضوو و ويَنةى لى دروست دةكات. ل َيضواندنيان َ ِرووى ل َيضوون :ـ دواى ئ��ةوةى دوو اليةنةكةى ل َيضواندن باسكرا ،ث َيويستة ئاماذة بةوة بكةين كة بنة ِرةت َيكى تر هةية ئةم دووانة ت َييدا هاوبةش دةبن كة بة ِرووى ل َيضوون ناسراوة ،و(( بريتى ية لةو واتايةى كة دوو بنة ِرةتةكة ت َييدا بةشدار دةبن ،و ث َيويستة لة ل َيضوودا بةه َيزتر ب َيت لة ضاو لةوضوو ))(.)5 ئامرازى ل َيضواندن :ـ بنة ِرةتى ضوارةم و دوا بنة ِرةت بؤ دروست بوونى ل َيضواندن ، ئامرازيَكة كة ووشةيةكى سادة يان ل َيكدراوةو هةردوو اليةنة سةرةكيةكة بةيةك دةطةيةن َيت و بة ئامزار يان ئةوزارى ل َيضواندن ناودةبريَت ،كة بريتى ية لة ثةيوةنديةك لة ن َيوان دوو
بنة ِرةتةكةى ل َيضواندن ،كة دةش َيت ئاشكرا بى بوونى ئامرازى ب َيت يان نائاشكرا ،بةآلم َ ل َيضواندنى ئاشكرا يا نائاشكرا ل َيضواندن دروست ناب َيت ،و لة زمانى كوردى دا زؤر ش َيوةى هةية ،بؤ نموونة :وةكو ،وةك ،ويَنة ،ضةشنى ئةضى ،لةو ـ ئةكا، ،ئاسا ،ئةلَ َى ى ،لةو ـ َ تةزر ،ضوون ،طواية ،طؤيا ،ضما ،ويَنة ،تةرز، ضون ( ،)6س��ة ِرة ِراى ئةوةش ئةو ئامرازانةى لة شيعرى كوردى دا بةكارهاتوون هةموويان تايبةت نين بة زمانى كوردى (( ،ئةوزار لة شيعرى كورديدا تةنيا جؤريَك نى ية بةلَكو ضوار كؤمةلَة ،ئةويش )1 :ئةو ئةوزارانةى كة تايبةتن بة زمانى كوردى )2 .ئةو ئةوزارانةى كة هاوبةشن لة ن َيوان زمانى كوردى و فارسى )3.ئةو ئةوزارانةى كة لة زمانى فارسي يةوة وةرطيراون )4 .ئةو ئةوزارانةى كة لة زمانى عةرةبى يةوة وةرطيراون ،كة خؤى لة خؤيدا دوو بةشن ئةو بةشةى كة لة زمانى عةرةبيدا ئةوزارن وة ئةو بةشةى كة لة زمانى عةرةبى دا ئ��ةوزار نين ب��ةالَم شاعيرى كورد وةرى طرتوون و وةكو ئةوزار بةكارى ه َيناون ))(،)7 ئةم جؤرانةش هةموويان لة شيعرى كوردى دا بة طويَرةى زمانى شيعرى سةردةمى شاعير كةم و زؤر دةركةوتوون ،ل َيرةدا لةبةرئةوةى ئامرازةكانى ل َيضواندن زؤرن ناكريَت باس لة هةموويان بكةين بؤية تةنها ئةو ئامرازانة ئاماذة ثى دةكةين كة لة شيعرى قوبادى جةلى زادةدا َ دةركةوتوون ،كة ئةمانةش بريتين لة:ـ وةك :ـ بآلوترين ئامرازى ل َيضواندنة و لة شيعرى كالسيك و هاوضةرخدا بة هةمان ش َيوة بةكارهاتووة ،ئةمةش ش َيوةيةكة لة ش َيوةكانى َ هةندى جار لة ش َيوةى ( ئامرازى ل َيضواندن و وةكو ) شدا دةردةكةويَت ،و لةبةرئةوةى قوباد لة شيعرةكانى دا هةردوو ووشةى بةكاره َيناوة ،هةردوو نموونةى دةردةخةين ،هةروةكو لة كؤثلةيةكدا دةلَ َى :ـ ئةو ساكة من .. بى َ هةوال وةك درةخت َيكى َ ثى دةشتى ضاوى تؤدا لة َ جى دةم َينم)8( . َ لةم كؤثلة شيعرةدا من ل َيضووة ،درةخت َيكى َ هةوال لةوضووة ،و ووشةى وةك هاوبةشى بى َ لة ن َيوانياندا دروست كراوة ،واتة وةك ئامرازى ل َيضواندنةكةية ،هةروةها لة كؤثلةيةكى تردا ( وةكو ) ى بةكاره َيناوة ،وةك دةلَ َى:ـ َ دةكرى ! ضيم بؤ َ تى هةموو ِرؤذى وةكو ش َي َ بةشةقامى ئةم شارةدا ديَم و دةضم و دادةطة ِريَم َ دةكرى و هةر طريانم بؤ زين َ لةطةل كؤ ِرذنى فرم َيسكا
بة هةورازى خةمةكانما هةلَدةطة ِريم ،ديوان ،ل 105 – 97 لةم كؤثلة شيعرةدا من ل َيضووة كة دةرنةكةتووة لة ِريَطةى ِراناوى لكاوى م لة ثى دةكريَت ،ش َيت ووشةى ( ضيم ) هةستى َ لةوضووة ،وةكو ئامرازى ل َيضواندنةكةية كة ل َيضووى بة لةوضوو طةياندووة. ئةضى ) :ـ يةك َيكة دةضى ) يان ( لة َ ... ( لة َ ... لةو ئامرازانةى ل َيضواندن كة بة ش َيوةيةكى بآلو لة شيعرى كالسيكى كوردى دا دةردةكةويَت و تا ِرادةيةكيش لة شيعرى هاوضةرخيشدا بوونى هةية ،هةروةكو لةم شيعرةى خوارةوةدا بةرضاو دةكةويَت: ثايزان باغ ، دةضى ، لة شؤ ِرة ذن َيك َ ِرووت ِرووت ! ،ديوان ،ل 577 لةم ديَرة شيعرةدا باغ ل َيضووة ،شؤ ِرة ذن دةضى ئامرازى ل َيضواندنةكةية لةوضووة ،لة... َ و ِرووى ل َيضوونةكةى ن َيوانيان بريتى ية لة ِرووتى. ئاسا :ـ ووشةيةكة وةك ئامرازى ل َيضواندن بؤ دروست كردنى ثةيوةندى ن َيوان ل َيضوو و لةوضوو بةكارديَت ،هةروةكو شاعير دةلَ َى :ـ دةم َيك كةلَة ك َيوى ئاسا .. دلَت دةدةى ، بة ثيرة بةفرى سةد سالَةو بة ن َيو قةدى ، قةنديلى ،ديوان ل 65 ، 64 دارة بةن َيكى َ لةم ديَرةدا ِراناوى تؤ ل َيضووة ،هةرضةندة بة ئاشكرا دةرنةكةوتووة بةهؤى ِراناوى لكاوى (ي) لة ووشةى ( دةدةى ) دا ئاماذةى بؤ كراوة ،كةلَة ك َيوى لةوضووة ،ئاسا ئامرازى ل َيضواندنة ،ساردى و بةرطةى ساردى طرتن ِرووى ل َيضوونة. دةلََيى :ـ ئةمةش ووشةيةكة وةك ئامرازى ل َيضواندن بةكارهاتووة لة شيعرى كوردى دا ، هةرضةندة هةنديَك جار لة ش َيوةى ( ئةلََيى ) دا بةكارديَت ئةميش بة طويَرةى بةكاره َينةرانى زمان لة ناوضةيةكةوة بؤ ناوضةيةكى تر ،و قوبادى شاعير لة ش َيوةى دةلََيى دا بةكارى ه َيناوة كة دةلَ َى:ـ هؤ سةجادى . . ئةمشةو شيعر جوانة ماين َيكى حدودى ضاو بةخارةو لة بذى خؤى دة ِرةوتةوة َ ناطيرى ! بؤم َ كؤرذى ،هةورة تريشقةى ذانطرتووةو َنى ! خةوى ئةمشةوة ضاو ِرةشة دة ِرزي َ دةلََيى قرمةى جامب َيزاران ، شؤ ِرة سوارى ئةنطاوتووة
ذمارة 6
َ ناطيرى ،ديوان ،ل 94 مةرطةساتة و بؤم لةم كؤثلةيةدا شيعر ل َيضووة ،قرمةى جامب َيزاران (جامب َيزاران :ـ جؤرة ضةك َيكى كؤنة ،لة سةردةمانى كؤندا سوارضاكانى كورد بةكاريان ه َيناوة ) لةوضووة ،دةلََيى ئامرازى ل َيضواندنةكةية كة دوو اليةنةكةى بةيةك طةياندووة ِ ،رووى ل َيضوون بريتى ية لة خةوز ِراندن كة خالَى هاوبةشى ن َيوان شيعرو ئةو ضةكةية. دةت��ط��وت:ـ ووشةيةكة وةك ئامرازى ل َيضواندن بةكارهاتووة لة شيعرى كوردى دا َ لةطةل ئامرازةكةى ث َيشوو ل َيك ،هةرضةندة نزيكن ،بةآلم لةبةرئةوةى ئةميان بؤ دؤخى داهاتوو ،و ئةوةى ئ َيستاش بؤ دؤخى ِرابردوو بةكارديَت ،بؤية هةردووكيان لة شيعردا بةكارهاتوون ،هةروةكو قوبادى شاعير دةلَ َى: ثةنجةكانتم كةوتةوة بير دةتطوت تيث َيكى ديسكؤية ِرووت بؤتةوةو سةما دةكا ،ديوان ،ل 110 لةم كؤثلةيةدا ثةنجةكانت ( واتة ثةنجةى كةسى دووةم ) ل َيضووة ،دةتطووت ئامرازى ل َيضواندنة ،تيث َيكى ديسكؤ لةوضووة ِ ،رووى ل َيضوون بريتى ية لة جوولَةو سةماكردن كة لة ن َيوان هةردوو اليةندا هاوبةشة. بة ويَنةى :ـ ووشةيةكى ل َيكدراوة وةك ئامرازى ل َيضواندن بةكارديَت ،هةروةكو قوباد دةلَ َى :ـ سبةى دة ِرؤى .. جانتايى دلَت بة ويَنةى َ ��ن��ى! دةخ���ةي���ت���ة ث��ش��ت��ى م��اش�� َي َ ديوان ،ل 107 لةم شيعرةدا دلَت ( واتة دلَى كةسى جانتايي لةوضووة ،بة ويَنةى دووةم ) ل َيضووة ، َ ئامرازيَكى ل َيضواندنى ل َيكدراوة كة ل َيضوو و لةضووى بةيةك طةياندووة ِ ،رووى ل َيضوون دةرنةكةوتووة. ثةراويَز و سةرضاوةكان : ()1الصورة الفنية يف الرتاث النقدي و البالغي عند العرب ،د.جابر عصفور ،الدار البيضاء ،املركز الثقايف العربي ،بريوت ـ احلراء ،ط1992، 3 .م ،ص .172 ()2علم أساليب البيان ،الدكتور غازي ميوت ،بريوت ـ لبنان ،دار األصالة للطباعةو النشروالتوزيع ،ط 1403 ، 1 .هـ ـ 1983م ،ص .172، 171 (ِ )3رةوانبيَذى لة ئةدةبى كوردى دا ،عزيز طةردى ،بةرطى يةكةم ،ل .24 ()4هةمان سةرضاوةو هةمان الثة ِرة. ()5امليسر يف البالغة العربية ـ علم البيان ،علم املعاني ،علم البديع ،إبن عبد اهلل شعيب ،اجلزائر ،دار اهلدى ـ عني مليلة (،دون التأريخ ) ،ص . 33 ()6ب ِروانة :خؤشخوانى ـ طوزارةكارى ِ ،رةوانكارى ،جوانكارى ، عالءالدين سجادي ،ل ، 44وة ِرةوانبيَذى لة ئةدةبى كوردى دا ،عزيز طةردى ،بةرطى يةكةم ،ل . 33 ،32 ()7ئةوزارى ليَكضواندن لة شيعرى كورديدا ،سةردار ئةمحةد طةردى ،ط. كاروانى ئةكادميى ،ذ ، 2 .بةهارى ،1997ل .52 ()8ئةم منوونة شيعريةو سةرجةم منوونة شيعريةكانى تر وةرطرياون لة ديوانى :ـ شةهيد بة تةنيا ثياسة دةكات ،قوبادى جةىل زادة ،هةوليرَ ، بآلوكراوةى ئاراس ،ضاثى دووةم 2007 ،
شوباتي 2010
35
ِروونكردنةوةيةك بؤبةريَز كاك حسيَن قادرو عاشقانى دةنطى خالَة تاهير تؤفيق لةكؤيةو * لةهةموو شويَنةكانى تر أمير محمد كبابضى كؤيى َ / هةولير بةريَزتان لة ذمارة ( )5ى طؤظارى كةكؤن كة لةشارةكةى حاجى قادر دةردةض َيت لة الثةرة ( )7-6ئةم طؤظارة ياداشت َيكت بالَوكردؤتةوة لةسةر ذيانى بةريَز ( محمد عبداهلل ضايضى )كة ناسراوة بة َ دةمةوى (حمة طةمحان) .جا ل َيرة من بؤ بة ِريَزتان ضةند ت َيبينيةك بخةمةوة بةرضاوى خويَنةرى بةريَز بةتايبةت لة شارى كؤية .بة ِريَزتان كة لةسةر ذيانى كاك حمد بة ت َير و تةسةلى نوسيوتانة لةسةرتاى ذيانى تاكؤتايى ذيانى من هيض نكؤليم لةسةرئةم ياداشتةى بة ِريَزتان نية بةحوكمى ئةوةى كاك حمد ئامؤزاى بةريَزت ب��ووةو هةروةها تؤش زياتر زانياريت لةسةر ذيانى هةبووة ضونكة ئةوة لةتةمةنى من نةبووة بةالَم من لة 1971/11/5كاك حمدم ناسى كة لةبةغدا لةوكاتة دةورةيةكى كشتوكالَيم هةبوو كة(تازة دامةزرابووم) لةئوت َيل شةهال بووم بة ِريَزى هات بؤ ئوت َيل لةو كاتةوة بةهؤى برادةرانى ئوت َيلةكة هى بةريَز كاك زرار فتح اللة بوو كاك حمديان ث َيناساندم, نةبيستبى وةنةبى من ناوى كاك حمدم َ َ بةس لة ئوت َيلةكة زياتر تةعارفمان كرد وة داواى ل َيكردم كةتؤماركةريَكى بؤبك ِرم بةحوكمى ئةوةى من زانياريم لةسةر ئام َيرى تؤمار كردن هةبوو وة بؤ ئ َيوارة بردمة الى محمد عتوف لة شارع رةشيد كة مةخزةن َيكى طةورةى هةبوو ئةويش ووتى تؤماركةريَكى ئةلَمانيم ماوة جؤرى( )Tk 46 Grundigوة ك ِريمان بة 125دينارى ئةو سةردةمة .....ئةوة بةث َيضةوانةى نوسينةكةى بةريَزت بووة كةدةلَ َى كاك حمد لةسةرةتاى سالَى 1956هةر طؤرانيةكى مامؤستا تايةر تؤفيقى تؤمار بكرداية نسخةيةكى دةدا بةكاك امير كةئةوة دورة لة ِراستيةكان 36
هونةرمةندي نةمر تايةر تؤفيق ضونكة من لة 1971كاك حمدم ناسيوة جامن ل َيرةدا ووتم من هيض نكؤليم لةسةر قسةكانى بةريَزت نية ضيت نوسيووة لةسةر ذيانى كاك حمد تةنها ئةوة نةب َيت كةبةريَزتان لةسةر تؤماركردنةكانى كاك حمد و من هةموو راستيةكانت ش َيواندووة ثاش ئةوةى كت َيبةكةت بةضاث طةياند زؤر بةناهةق مافةكانى منت ث َيش َيل كردوة َ هةندى و داوتة بةكاك حمد من لةبةر اعتبارات وةالَمم نةدايتةوة بةس ل َيرة ئةم ت َيبينيانة ِروون دةكةمةوة بؤبة ِريَزت و بؤ عاشقانى دةنطى ئةم كةلَة طؤرانى ب َيذة كؤيى ية.... َ -1من بةهؤى باوكمةوة خالة تاهيرم ناسيووة كة دؤست َيكى كؤنى باوكم بووة وة لةسةرةتاى ساالَنى ضل زؤر ِرةفيق و برادةر بوينة وة زؤر كؤ ِر و دانيشتنيان ث َيكةوة كردووة ،ئةو ِراستيانةش هةموو بة بةلَطة هةية كة بة دةنطى خالَة تاهير تؤمار كردوة-2 .لةسالَى 1967كة مالَمان هاتة هةول َير من سوودم لةو دؤستايةتيةى
باوكم و خارة تاهير وةرطرت و وة خؤم زياتر لة كاك تاهير نزيك كردةوة وة وام كرد بتوانم كاك تاهير بكةمة دؤستى خؤم و خزمةتى بكةم ضى لة اليةنى كةسايةتى خ��ؤى وة ضى لة اليةنى هونةرةكةى-3 .بؤ نمونة خالَة تاهير زؤر كةيف خؤش بوو كة باوكم هاتة هةول َير بةشى زؤرى ئ َيواران الى باوكم َ لةطةل مامؤستا حويَز وةهاب دادةنيشت و فتح اهلل فةندى و حميد ب َيتوشى و جليلى حاجى عبداهلل و دؤستةكانى ترى كؤ دةبوونةوة وة يادى يادطارى كؤنيان َ لةوى دةرؤيشت. دةك��ردةوة تا ِرؤذ ئاوا َ وة ثاش ئ��ةوةى من لةسالى 1975 سةيارةيكى مؤسكؤفيجم هةبوو دةبواية ئ َيواران بيبةم بؤ نادى ئازادى يان بؤ مالَى َ ثى تؤمار خؤمان لةوى شريتى تايبةتى َ َ بكةم ،بةش َيكى زؤرم لةطةل خؤم بة تةنيا َ لةطةل تؤمار كردوة وة بةش َيكى زؤريش باوكم و هاوريَكانى و مؤسيقاذةنةكان تؤمار كردوة وة لة هةمووى سةير تر
ئةوةبوو كةلةكاتى تؤماركردن داوام لةهاو ِريَيان دةكرد كةقسة نةكةن بةلَكو شريتةكة جوان دةردةض َيت بةآلم ئةوان جار و بار هةر قسةيان دةكرد كة ئةوة بةث َيضةوانةى حةز و تؤماركردنةكةى من بوو كةدةم ويست شريت َيك دةرض َيت شياو ب َيت بؤبالَوكردنةوة-4 .توانيم لةماوةى سالَى 1967تاكو سالَى 1981 بةرةو سةر زياتر لة 40كاتذم َير طؤرانى بى خالَة تاهير تؤمار بكةم بة مؤسيقا و َ مؤسيقا وة لة شيعرةكانى شاعيرة كوردة بةرزةكان وةكو هةذار و ه َيمن و مجيد ئاسنطةر و صافى و حاجى قادر و كوردى و نالى و هةردى و وةفايى و عبداللة َ عةودال و ....هتد-5 .هيض ثةش َيو و سامى َ رؤذيَك لة رؤذان من لةطةل كاك حمد تةنها بة يةك كةليمة تاهير تؤفيقم تؤمار نةكردوة وة هةر دانيشتن َيكى كة من طؤرانى تاهير تؤفيقم تؤمار كردب َيت بة هيض ش َيوةيةك كاك حمدى ت َيدا نةبووة بة ث َيضةوانةى قسةكانى كاك حسين كة دانيشتني كاك اميرى دةلََيت لة هةموو َ َ لةطةل بووة-6 .كاك حمد ِراستة لة سالَى 1956تؤماركةريَكى فيليبسى هؤلَةندى ك ِريووة كة شريتةكةى ط��ةورة نةبوو بةلَكو ( )5ئينج بووة تاكو سالَى 1971 كة من طرؤنديكى( ) Tk46بؤ ئةو ك ِرى شريتى()7ئينج بوو وة ئةو توانيويةتى كة ضةند شريت َيكى تايةر تؤفيق تؤمار بكات كة بة ثةنجةى دةست دةذم َي َ ردرى كة هيضيان شياوى بآلوكردنةوة نين لةبةر خراثى تؤماركردنةكةى وة ئةطةر كاك حسين ئةو ئةرشيفةى كاك حمدى الية بؤضى نايةت ضةند شريت َيكى نةبيستراو بآلو بكاتةوة وة بيخاتة بةر طويَى عاشقانى دةنطى خالَة تاهير هةروةك من لةماوةى 3سالَى ِرابردوو شريتةكانى كةخؤم تؤمارم لى بالَوكرديتةوة كردبوو كةضةندةهام َ زياتر لة 5000سيدى و شريتم داوة بة دؤست و ب��رادةران وخؤشةويستانى خالَة تاهير ،جطة لةوةى بةش َيكى زؤرم دابةشكردووة بةسةر ئيستطةكان وة بةبى ثارة دابةشم كردوة هةرهةمووشى َ لةسةرئةركى خؤم كةس َيك يارمةتى نةداوم وةخوا يارب َيت من هةر بةردةوام دةبم لةسةر بآلوكردنةوة و دابةش كردنى ئةم طؤرانيانةى خالَة تاهير بةسةر هةوادارانى بةتايبةت ئةوانةى دؤستى
طؤرانى ِرةسةنى كوردين وة ساالَنةش لةيادةكان سيدى نةبيستراو دابةش دةكةم بةمةرج َيك ئةطةر يادةكان لةشارى كؤيةى ئازيز بكريَت-7 .لة 2009/10/20 لةتةلةفزيونى طةلى كوردستانى كؤية يادى حاجى قادر كرايةوة كاك حسين ِرايطةياند كة(سويَنديَكى ط��ةورةو و لةدةستم ديَت) كة ئةو تؤمارى كردوة منيش بة نوسراوم لة 2009/10/22 ئاطادارم كرد كة بةوردى بةشتةكانى خؤى دابض َيتةوة وة سويَنديَكى طةورة من لة 1972/05/28تؤمارم كردوة وة ئ��اط��ادارم كردكةبطة ِريَتةوة سةر ِراستيةكان و سةر لةخةلَك نةش َيويَنن ضونكة بة ِريَزيان بة هيض ش َيوةيةك دةست َيكى هونةريان نية وا باشة واز لةو بةند و بالؤرانة به َين َيت و بض َيتة سةر باس َيكى تر باشترة-8 .لةكات َيك ئةوطؤرانية كوردانةو سياسيةكانى خالَة تاهيرم بةنه َينى تؤمار دةكرد كة سان َيك هةبوون هةر نةيان دةويَرا شعرةكانيش لةباخةلَيان بن َين و خؤشم ترسم هةبوو لةبآلوكردنةوةو ثاراستنى كةبةهةمووى طؤرانى وام تؤماركردووة بةسةر كورد و كوردستان و ث َيشمةرطةكان وة خوا يار ب َيت لةداهاتوو هةمووى دةخةمة بةرطويَى هةوادارانى خالة تاهير بؤئةوةى دةب َيت هةموو مرؤظ َيكى كورد بيسةلم َينى خالَةتاهير نةك هةر كوردو كؤيى بووة بةلَكو كورد ثةروةريَكى ِراستةقينة بووة و ث َيشمةرطةيةكى خؤبةخت كةر بووة بة ِريَطاى هونةرةكةى و ئةوطؤرانيانةى كةتؤمارى كردوون لةوسةردةمى رذيَمى بةعسى طؤر بةطؤر-9 .ئةو برادةرة بة ِريَزة لةجياتى ِراستيةكان بش َيويَنى بائةويش ضةند سيديةكى خالةتاهير بآلوبكاتةوة و ئاماذة بةوكةسة بكات كةتؤمارى كردووة بة مةرج َيك من قبولَم نية ئةطةر من تؤمارم كردب َيت و حةقيش نة بةخؤم نةبةكةس َيكى تر نادةم كة شت َيك ئ َيمة تؤمارمان نةكردب َيت بآلوى بكةينةوة. -10كاك حمد لةسالَى 1973كؤيةى بةجى ه َيشتووة بةث َيضةوانةى قسةكانى َ َ كاك حسين قادر كةدةل َيت سالى 1961 بةج َيى ه َيشتووة لةوكاتةوة تاكو وةفاتى كردووة هيض شريت َيكى تؤمار نةكردووة لةهةول َير و ئةطةر شريت َيكى باشى تؤماركردوة بابآلويبكةنةوة بةآلم ث َيش
ذمارة 6
َ لةطةل مامؤستا باكورى ئةم ب��ةروارة ضةند شريت َيكيان تؤمار كردووة كةهةر وةكو باسم كردوة كةبةثةنجةى دةست دةذم َي َ ردرى و شياوى بآلوكردنةوة نية ضونكة بةكارةباى ( )DCتؤماركراوة و تؤماركةرةكةى ئةوسةردةمةى باش نةبوو ،هةروةها ئةطةر تؤماريَكى باش و ثاكى الدةس��ت دةك��ةويَ��ت بابآلوى بكاتةوة بةمةرج َيك شياوى بآلوكردنةوة ب َيت ج َيطاى دةست خؤشية-11 .ث َيم خؤشة لةثاشكؤى قسةكانم ياداشتةكةم بخويَننةوة كةبةهؤى 22مين سالَيادى خالَة تايةر بآلومكردؤتةوة َ لةوى باسى ئةم كارانةى كة بؤ خالَة تاهير ئةنجامم داوة دةكةم كةتةنها %75نوسيووة هةروةها كاك حسين ئةويش با كارةكانى كاك حمد بةليست َيك بآلوبكاتةوةو منيش لى دةكةم ودةست خؤشى دةست خؤشى َ لةهةموو ئةوكةسانة دةكةم كةشت َيكى نةبيستراو وخؤشى هةب َيت بةدةنطى خالَةتاهير بابآلوى بكاتةوة وة ئةطةر امكانيةتى نةب َيت من لةسةر ئةركى خؤم بؤى بآلودةكةمةوة و يارمةتى دةدةم و هةربةناوى ئةو كةسةش بآلوى دةكةمةوة-12 .ث َيم خؤشة ئةوانةى دةلََين ئ َيمة كارى هونةرى و تؤماركردنمان بؤ خالَة تاهير كردوة با ج َيطاى ثةنجةيان ديار ب َيت وة كارةكانيان بخةنة بةر َ طؤى ى عاشقانى خالَة تاهير بة ث َيضةوانةوة هةموو قسةكانيان ثوضةلَة و كةس ث َييان باوةر ناكات-13 .ك��اك حسين قادر لةياداشتةكةى دةلََيت كاك حمد هةر شريت َيكى تؤماركردب َيت نسخةيةكى َ دةمةوى ئةم قسةية داوة بةاميركبابضى، ِراست كةمةوة بؤكاك حسين قادر ئةو35 شريتةى كةالى بةريَز كاك حسين ماوة ئ َيستا %75شريتةكانى منن وة من بةبةلَطة لة ِريَطاى ليذنةيةكى هونةرى بؤى دةسةلم َينم. َ لةطةل ِريَزو خؤشةويستيم بؤ هةموو ئةو كةسانةى كة دؤستى طؤرانى ِرةسةنى كوردين بة تايبةت خالَة تاهير وة ِريَزيشم بؤ ئةو كةسانة هةية كة خؤيان بة براو كو ِرى خالَة تاهير دادةن َين وة خزمةت بة هونةرةكةى دةكةن لةسةر ئةركى خؤيان بؤ ئةوةى بيسةلم َينين ئ َيمةى كؤيى هةموومان كةسى خالَة تاهيرين و خالَة َ ......لةطةل ِريَزم . بى كةس نةبووة تاهير َ
شوباتي 2010
37
ƨȇƚǯ Ȅƫơǁȁ
طوندى كلَيَسة لةنيَوان ئيَستاو ِرابردوودا حاكم صالح َكلَيسةيى كلَيَسة لةرِابردوودا: َ كلَ َيسة يةك َيكة لةطوندة ديَرين و دلطيرةكانى ووآلتى كؤيةو لةسةر رؤخى َ زى بضووك و كةوتؤتة ِرؤذهةآلتى شارى كؤية لة ِرووى كارط َي ِريةوة سةر بة بة ِريَوةبةرايةتى ناحيةى ئاشتى قةزاى كؤية ،م َيذووى درووست بوون و ذيان و ئاوةدانى لةم طوندةدا زؤر لة ث َيش حةزرةتى مةسيحة ،بةآلم بة هؤى ئةوةى شويَنى ئيستاى طوندةكة طةورةتين لي بووة ناوى طوندةكةش هةر بة كل َيساى َ ئةوةوة ناونراوة ،ديارة م َيذووى دروست بوونةوةى دةطة ِريَتةوة بؤ سالَى 1932ز كة لةاليةن (حسين بارام ) ناويَكةوة (خةلَكى ئ َيندةرقاشى شارى مهابادى كوردستانى ِرؤذهةآلت بووة) دروست كراوةتةوة و ذيان و ئاوةدانى بةبةردا ب ِراوةتةوة لةم طوندةدا ضةندان شويَنةوارى ديَرين و سةرنج ِراك َيش دةبينريَت كة ه َيماى م َيذووى بوونى ئاوةدانى و طرينطى دةظةرةكة ديار دةخةن وةك كلَ َيساو قةسرو قةآلو طؤ ِرستانى طةورةو فراوان قةآلكان طةورةو فراوان بوون بةبةردو و َ قسل و طةض و قو ِر َ دروست كراون تاكو ئ َيستا لةاليةن خةلكةوة ضةندان كةل و ثةلى دروست كراوى ئةو سةردةمانة دؤزراونةتةوة ،لةوانةطؤزةى جؤراوجؤرو كوثةى ط��ةورةى ئةوتؤ كة مردوةكانيان ت َيدا شاردؤتةوة ئةوةى سةرنج ِراك َيشة بوونى زؤرو جؤرى طؤرستانة كة ئةوةى ديارو بةرضاوة بوونى هةذدة()18 طؤ ِرستانة كةهةنديَكيان ك َيلى قةبرةكانيان شت َيكى ئاسايى نية لةسةر ك َيلةكان ويَنةى خؤرو مانط و ئةست َيرة بةنةخش و نيطار هةلَكةنراوة ،جطة لةضةندان قةآلى طةورة كةئةوةى شويَنةوارى ماوة دوو قةآلية كة هةريةكةو لةدوو ج َيطاى ناو شاخ و داخ و نسى دروست كراون هةريةكةى عاسى و َ َ بؤمةبةست َيك بةكارهاتوون .بةهؤى طرينطى كاروان سةرايى و كارى بازرطانى ()15 ِريَطاى جياواز بةدةرةوةى خؤى بةستؤتةوةو بةهؤى بوونى ()14كانى و كاريَزو بيرازى ئاو كارى كشتوكالَى و بةخ َيوكردنى ئاذةلَدارى 38
هة ِرم َينى باشى هةبووة ئةمةش واى كردووة ِرؤلَى ث َيشةنطى هةب َيت لةه َينانى َ كشتوكال ،لةبوارى خويَندن ئامرازةكانى و خويَندةواريش بةهؤى بوونى حوجرةو مزطةوتةوة ضةندان زاناو داناى ديارو شارةزاى ت َيدا هةلَكةوتووةو كاريطةريان هةبووة بةسةر خةلَكةوة لة ِرووى بآلوكردنةوةى ووشيارى و ِرؤشنبيريةوة ،هةرضةندة بةدرةنطةوة قوتابخانة لةم طوندةدا كراوةتةوة بةآلم كاريَكى ئةوتؤى لةسةر ِرؤلَةكانى ئةم طوندة نةكردوة ضونكة تامةزرؤى الوةكانى بؤخويَندن و خويَندةوارى هانى داون يةك كاتذم َير بةث َييان بب ِرن و بضنة طوندى بؤطد بؤقوتابخانةو قولةمى دةستيان ث َينوسى طرتووة تاكو لةسالَى 1978ى زايينى قوتابخانة لةم طوندةدا كراوةتةوةو يةكةم مامؤستاش (عبدالجبار مةولود ابوبكر) بووة .بؤمانةوةشيان لةسةر زيَدى خؤيان و بةرخودانيان دووضارى ضةندان شة ِرى طةورةبوون و بةهؤى سةختى هةلَكةوتةى طوندةكةوة خؤيان بةدةستةوة نةداوةو نةتوانى طوندةكة دوذمنيان ناضار كردووة َ داطير بكات ،وةك شة ِرةكانى (هةمةوةندو عوسمانيةكان و حةرةس قةوميةكان )...لة شؤ ِرشةكانى بزافى ِرزطاريخوازى كورديشدا ِرؤلََيكى دياريان هةبووة ()12شةهيدو ()131ئةنفاليان بةخةباتى كوردايةتى بةخشيوةو سةرومالَيان تاآلن كراوة.
يادكردنةوةى ئةنفالَ - كليَسة /بةهارى 2009
طوندى كلَيَسة لةئيستادا: دواى ِراث��ة ِري��ن��ة مةزنةكةى طةلى ك��وردس��ت��ان ل��ةب��ةه��ارى س��الَ��ى 1991 خةلَكة بةرتةوازةكةى كلَ َيسة لةشارةكان و ئؤردوطاكان ب��ةرةو مةنزلَى خؤيان طة ِرانةوةو لةسةر ك��ةالوةو بةرد و دارى ث َيشويى خانووةكانيان دووبارة طوندةكةيان ئاوةدانكردةوةو ئ َيستا زياتر لة()40مالَةو لةاليةن ِريَكخراوةكان و حكومةتى هةريَمى كوردستان و بةدواداضوون و بةتةنطةوة هاتنى خؤمان ضةندان ث ِرؤذةى خزمةت طوزارى بةجى كراوة :لةوانة(-1دروست كردنى بؤج َي َ ِريَطاى كلَ َيسة-كؤية-2 ،ث ِرؤذةى ِراك َيشانى كارةباى نيشتمانى بيست و ضوار كاتذم َير، بةجى كردنى ث ِرؤذةى ئاوى خواردنةوة، -3ج َي َ -4دروستكردنى بنكةى تةندروستى، -5دروستكردنى قوتابخانة-6 ،دروستكردنى مزطةوت-7 ،لةسةر ئةركى حاكم سالَح مؤنؤم َينتى ئةنفال دروست كراوة...ب ِريارة لةم نزيكانةش بةب ِرى ( )30مليار دينار ِريَطاى سةرةكى ن َيوان (كؤية-كلَ َيسة-دوكان) قيرتاو َ بكرى و ئةم دةظةرة دةكاتة شويَن َيكى �ى حكومةتى هةريَم � دةش ، طةشتيارى َ َ لةداهاتوو ث ِرؤذةى ِراك َيشانى ئاوى كشتوكالى بةجى بكات و جى َ بةبنارى دةشتى كؤية دا َ لى وةربطرن و ثةرة هةموو طوندةكان سودى َ بةبووذاندنةوةى كشتوكالَى و طةشتيارى و بةخ َيوكردنى ِراوةماسى بدات.
ث�����������ش�����������ووي ك��������ةك��������ؤن سؤدؤكؤ سؤدؤكؤ يارييةكي بيركاري ذاثؤنيية .ضوارطؤشةيةكة لة نؤ ضوارطؤشةي بضووك ث َيك هاتووة ،هةر ضوارطؤشةيةكي بضووك دةتواني لة ذمارة يةكةو تا نؤ لة خانةكان دايبنآ ،بةمةرجآ دووبارة نةب َيتةوة ،لة ضوارطؤشة بضووكةكةدا ،هةروةها لة ستوني و ئاسؤيي ضوار طؤشة طةورةكةدا .وا هةندآ ذمارة دانراون بؤ ئاسانكاري.
2
8
7
4
1
5
5
4
9
5
3
4
6
3
9
2
7
4
6
9
8
7
8
3
1
3
دةبزانم دةزاني؟!
كةسايةتيةكي ناوداري كؤية بوو ناوةكةي لة هةشت ثيت ث َيك هاتووة ،طةر: ثيتي: =5+3مات =1+6+7+8خؤشةويسترين كةس =6+5+4+1ث َيوةندي بة ثرضةوة هةية = 6+5+8عةيبة = 5+6+5عادز
شيكارةكاني ذمارةي ث َيشوو
4
5
6
8
1
2
7
9
3
9
1
3
5
4
7
6
8
2
8
2
7
9
6
3
1
4
5
1
7
9
6
8
5
3
2
4
2
6
5
4
3
1
9
7
8
3
4
8
2
7
9
5
1
6
5
8
2
7
9
6
4
3
1
7
3
4
1
5
8
2
6
9
6
9
1
3
2
4
8
5
7
دةبزانم دةزاني
مةولود زاكاو وةآلمى ئةم بةشةى داوةتةوة ئةلةمان كوردي =8+7+6+3النك =5+6+8+6+1ئازاد =11+10+2+11دةرد = 12+10+8+9+5موكري =5+2+3+4+8كةلةم
كرنؤلؤذياى كؤية بؤ ئ��ةوةي م��يَ��ذووي كؤية بناسرآ و لة بير نةضيَتةوة هةوأل دةدةين لةمةودوا بة شيَوةيةكي بةردةوام ،بويةرو رووداوةكاني كؤية لة شيَوةي كرنؤلؤذيا ( واتة باسكردني ميَذووي كؤية لة رِيَطاي ئاماذةكردن بة رِؤذي رووداوةكان) .تكاية بؤ ئةم مةبةستة هاوكارمان بن. * كاكة زياد ئةم طةورةثياوةى كورد رؤذى 1991/4/12 لةشارى نةغةدة كؤضى دوايى كرد. * مةسعود محمد لة ِرؤذى 2002/4/1لةنةخؤشخانةى ِرزطارى هةول َير كؤضى دوايى كردو هةوالَى مةرطى ئةو ناودارة بةهةموو اليةكى كوردستاندا بَالو بؤوةو ب��ؤ ِرؤذى 2002/4/2لةطؤ ِرستانى دةرويَ��ش خدر لةكؤية لةتةنيشت طؤ ِرى مةالى طةورةى باوكى بةخاك سث َيردرا. * ِرؤستةم حةويَزى لةشةوى 27لةسةر 28ى شوباتى 1999هةرلةكؤية لةتةمةنى 86سالَيدا كؤضى دوايى كرد. * مامؤستا حاجى لةكاتى دةست ث َيكردنةوةى شة ِر لةكوردستان لة ِرؤذى 1963/6/9دا بةفةرمانى زةعيم سديق مستةفاى سةركردةى سوثاى ثارتى بةعسى بةبى طويَدانة ثايةى فاشى لةئؤردوطاى سل َيمانى َ كؤمةآليةتى و زانيارى شةهيدكراو هةرلةناو ئةو َ َ لةطةل 82 بةكؤمةل ئؤردوطاية شوومةدا لةطؤ ِريَكى نيشتمان ثةروةرى ديكةى كورد ن َيذراو بةم جؤرة الثة ِرةى ذيانى زانايةكى ثةروةردةكارى كورد تاهةتاية ث َيضرايةوة.. َ * سةرةتاي سالي 1920ئةو بينايةي ،كة قوتابخانة بوو لةسةردةمي نةزيف بةط دا دروست كرابوو لةبةر شة ِر كةلَكي لـآ وةرنةطيرابوو لة سةردةمي ئينطليز كرا بة فةقير خانة .جاريَكي دي بينايةكة كرايةوة قوتابخانة بة ناوي « مةكتةبي تةعالي كؤيستجاق» ئةوةش لة سالَي 1921بووِ .رؤذي خؤيَندنيش لة 1921/9/21 دةستي ث َيكرد .لةو سالَةدا سةرةتا 30قوتابي بوون، بةآلم ِرؤذبة ِرؤذ زيادي دةكرد و لةسوختةخانةكان دةهاتنة مةكتةبي نوآ.
ذمارة 6
شوباتي 2010
39
بةزمي مام مؤتك مام مؤتك وةك دةزانن لة سةردةمي خؤي قسة زان و راويَذكارو بة تةطبير بوو ،هيضي لـآ عاسآ نةدةبوو ،دةبا بزانين مام مؤتكي (كاك) ضؤن وةآلمي خةم و نيطةرانيةكانمان دةداتةوة .ئةم طؤشةية تايبةتة بة ثرسيارةكانتان بؤمان بنووسن ،تا مام مؤتك بة قسة نةستةق و وةآلمة عةنتيكةكاني شةرعمان بؤ بكا. *ئةرآ مام مؤتك دةلََين ثرؤذةي ئاوي كلَ َيسةى لة وادةي خؤي تةواو نابآ، ضونكة بؤريان دةست ناكةوآ ،ئةدي بؤري نةبوو؟ مام مؤتكِ :راست دةكةي دةترسم ئةو هاوينةش ت َير ئاو نةبين ،قوربان بؤريةكان لة سل َيماني حةثةلوش كرا!! *دةزاني مةجيد هةرشةمي ل َيت تو ِرةية مام مؤتك!؟ مام مؤتك :طةر بةد كار لـآ طةرآ ض عةيبمان نيية ،ضاوي ماض دةكةم دلَي طةورةية لة مامي خؤي تو ِرة نابآ ،بؤ ئةوةي عوزر لة قةباحةت طةورة تر نةبآ هةر ئةوةندة دةلََيم. *ئةرآ لة هةموو شويَن َيك ثاركي شاريان دروست ك��ردووة ،وةك لة تةلةفزيؤن بة بؤنةي جةذن ديتمان هةر كؤية نةبآ؟ مام مؤتك :ئةوة ث َيش ث َينج مانط بةردي بناغةيان دانا ،بةآلم هةر بؤ ديعاية بوو ،دلَت خؤش نةبآ مةطةر جاريَكي دي ث َيش هةلَبذاردني ثةرلةماني كوردستان بة بيريان ب َيتةوة. *دةلََين بةدوو مروران لةناو بازارى كؤية لةسايةقةكيان داية؟ مام مؤتك :ئةمن سةرم لةوةى دةرناضى ث َيشتر دةمبيست هةر خةلَك لةمروررى دةدا ،ناحةقيان نية خةلَكي موخالةفةى دةكاتن ،ديارة مرورةكانيش دةست دةكةنةوة *بة ِريَوةبةرى ث َيشوى ثةروةردةى كؤية ئ َيستا لةكويَية ؟ مام مؤتك :كةئةو بة ِريَوةبةربوو زؤر خةلَك داوايان ل َيكرد كة نةقليان كات بؤزانكؤ كةضى هى كةسى قبول نةكرد كةضى بؤخؤى هةركة لةشويَنةكةى الدرا يةكسةر ضوةئةوبةرى هةيبةسولَتانى و لةويَش كردويانةتة موديرتسجيل. * بيستمان مام مؤتك سةرؤكى شارةوانى كؤية ل َيت تو ِرةية دةلََيت مام مؤتك غةيبةتى كردومة؟ مام مؤتك :ئةو بؤخؤى مةنسولى بة ِرو بةحرة سةيارةكةى هةر ِرةقةم َيكى ث َيوةب َيت ئةو سةرؤكى بةلةديةى كؤيةية. *مام مؤتك تةفسيرى مةالى طةورةت وةرطرت؟ َ هةندي كةس تةسةروفى ث َيوةدةكةن دةلََيى لةسةر باخةلَى وان مام مؤتك: ضاثكراية نازانن ثارةكةى عايدى مامى هةموومانة دةشلَين يةك َيك كاتى َ لةطةل مةالى طةورة بةهةموو بنةمالَةكةيا خؤى ليذنةبووة لة تةفسيرةكة ن يةك دانةيان ث َيداون كةضى ئ َيٍستا هةشت نؤكو ِرو ثةنجا ش َيست نةوةى هةية نةيان زانى ئةو يةك نوسخةية ض ل َيبكةن؟ والةناو ضامخانةيان داناوة. * مام مؤتك دةلََين لةكؤية دةسةآلتى ذنان كةمبوويتةوة؟ مام مؤتك :دونيا دةوران دةورانة ،هةتاسةرييش دةسةآلت بؤكةس نةماوةتةوة. َ *ئ� َ �ةرى مام مؤتك دةل َين مامؤستاكانى زانكؤى كؤية بؤنانخواردن كانيوةتمانى؟؟!! يادةضنةهةول َير يا َ مام مؤتك :نمةكى كؤية بيانطرى ئاخر ئةوانة لةكؤية دةبنة هةموو شتةك و نانى كؤيةش ناخؤن ،طواية كؤية متعةمى ل َينية. *دةلََين مام مؤتك كتابةك لةقائمقاميةتةوة دةرض��ووة باسى ثرؤذةو شتةكان دةكات كارمان ث َييان نية ئيشمان بةو ديَرة شيعرةية كةلةسةرى نوسراوة؟؟!! ثرؤسكى تةبع بةثةلةو كتابة ئةو بكةم جةنابت عةرزى ضي قوربان مام مؤتك: َ َ كراوة ،باسى ناوةرؤكةكةشت بؤناكةم بةآلم شيعرةكةى حاجى هةلةنووسراوة ِراسـيةكةى بةم ش َيوةية كةدةلََيت (هةلَي كةى بةيرةقى كوردى لةدةوران- لةمابةينى كةكؤن و هةيبة سولَتان) 40
ئ ة س ت ي َرةي بةخت
ي شار
َ ثرؤذةيةكي دريَذخايةنت بةدةستةوةية لةطةأل سةتل 1/21تا 2/19ث َيوةنديةكي باش .بةختةوةر دياريت ،بةآلم وريا بة ل َيثرسراوي ئةو زةمانة ئامانيان نيية! برادةريَكي خؤشةويستت ل َيت دوور دةكةويَتةوة، نةهةنط بةهؤي هةستياري تؤ ،طةر هةولَي جدي نةدةي 2/20ت�����ا ث َيوةندييةكةتان تا هةتاية دةثض ِرآ ،بؤية تةطبيري 3/20 بة مشوري لـآ بكة بة ئارامي و حيكمةتي خؤت لة ئاسؤي ذيانت دا كاو ِر كامةراني بةدي دةكةي ،باشتر واية دةوروثشتت 4/20 3/21تا لةو كامة ِرانيية بآ بةش نةكةي . دةزانم ئةوت زؤر خؤش دةوآ ،بةآلم كاكي من طاجووت تؤ لة كوآ و ئةو لةكوآ ،جياوازيتان زؤرة .نةكةي لآَ 4/41تا 5/21ب ي من جياوازم بةسةري خؤت سةركةوتوو نابي . ث َيش ِرووداوةكان مةكةوة ،هةرضةند باريَكي باشت جمك بؤ دةرةخسآ ،بةآلم طةر عةقلَي ت َيدا بةكار نةيةت 6/21 5/22تا بة ث َيضةوانةوة بؤت دةطة ِريَتةوة . دؤخي كاركردنت ،باريَكي نائاساييت بؤ دروست قرذاأل دةكا .تو ِرة مةبةو لة هةموو كات و سات َيك دا زياتر 7/23 6/22تا ئاطات لة ماأل و مندالَت ب َيت . هاو ِريَيةكي ديَرينت بة دواي سؤراغت دةطة ِرآ. ش َير يادةوةريةكي لةطةأل تؤي بة بير ديَتةوة زؤر كاري 8/23 7/24تا ت َيدةكا ،كةضي تؤش ئةو يادةت لة بير نةماوة . وةك ئةوةي ضاوة ِرواني بيت ،هةوالََيكي خؤشت كض ث َيدةطا ،لةوانةية لة خؤشيان ئاطات لةبةردةمي 7/24تا 9/23خؤت نةبآ .ئةطةر هةية هةنديَك لة خؤشيةكةت كةم بكاتةوة .
تةرازوو 9/24 10/23
ث َيت دةضآ لة ماوةيةكي كورتدا بةبةر دآلن بكةوي. طةر بةخت يارت بآ لةوانةية نانت بكةويَتة رؤن. تا ئاطايةكت لة خزمان بآ .
وةك شنةي شةماأل ،يان شةبةنط َيكي دلَخؤشكةر دووثشك كو ِريَك دلَت دةث َيكي .زوو برياري ث َيوةندي مةدة تا �ا � 1ت 0/24 نةزاني مةبةستي ضيية؟
11/22
كةوان 11/23 12/21
طوآ لة ئامؤذطاريةكان بطري باشة ،بة تايبةتي ئةوانةي تؤيان خؤش دةوآ ,ئةوةندة دانوستانيان تا لةطةأل مةكة .ب ِروا بكة بؤ بةرذةوةندي خؤتة .
زيان َيكي دارايي بضووك سةرودلَت دةطرآ ,ئةوةندة بةران خةفةتي لـآ مةخؤ .لة جياتي ئةوة هةوأل بدة بزاني 12/ 22تا هؤي قةوماني ضي بوو؟
1/21