زاوايةكي ناوداري كؤييان (جةوهةر ناميق) يةكةم سةرؤكي ثةرلةماني كوردستان كؤضي دوايي كرد ذمارة ( ) 13 نيساني 2011 خاوةني ئيمتياز رةهبةر سةيد برايم سةرنووسةر َثيش ِرةوي سةيد برايمي جيطري سةرنووسةر َ َليوذة جةالل عةبدولكةريم دةستةي نووسةران هاوذين صليوة عيسا ثةيوةست خؤشناو هيمن ئيلنجاغي َ هونةر سةالم ناونيشاني كةكؤن: بازا ِري سةرباسكان-نووسينطةي كةكؤن Mobile: 07701929646 kakon.koya@yahoo.co.uk www.koye.eu www.koya.se
رؤذى ( )22ئادارى سالَى ( )2011بة ِريَز (جةوهةر ناميق س��ال��م) يةكةم سةرؤكى خولى ثةرلةمانى كوردستان و سكرت َيرى ث َيشوى مةكتةبي سياسي (ث.د.ك) لةوالَتى سويد بةنةخؤشى ش َيرثةنجةى ج��ط��ةر ك��ؤض��ى دواي��ى ك��رد ،دوات��ر تةرمةكةى هةريَمى طةيَندرايةوة كوردستان مةراسيم َيكى شايستةو ث ِربةهاى بؤ ِريَكخرا! لة ِرؤذى ( )2011/3/25لةطوندى (بةرلووت)ى طةرميان لة ِريَو ِرةسم َيكدا بةخاك سث َيردرا ،بة ِريَز جةوهةر ناميق خاوةنى هةلَويَست و سياسةتمةداربوو ،بة ِريَزى زاواى شاعيرى ناودارو كةسايةتى كؤية (عوسمان عةونى) بوو ،خةسارةت َيك بوو لةبزووتنةوةى كوردايةتى و خاكى كوردستان كةوت! بةبةهةشتى نةمرى شادب َيت!
ذنيَكي كؤيي (تامان شاكر) ،ثيَشةنطى خؤثيَشاندةران
ريَكخراوةكانى ذنان بةياننامةيةكى ث ِر حةماسةتيان بؤ راى طشتى خةلَكى كوردستان بآلوكردةوة بةناونيشانى (ث َيويستة توندو تيذى دذ بة ذنان بنةب ِربكريَت و ريَطة نةدريَت لة مينبةرى مزطةوتةكانةوة سوكايةتى بةكارى ريَكخراوةيى ذنان بكريَت)! خؤثيشاندان َيكى ذنانةيان ريَكخست بة ث َيشةنطى نوسةرو ضاالكوان و هةلَسوراوى بزوتنةوةى ذنان يا(تامان شاكر) ث ِر بةدةم هاواريان دةكردو حةماسةتيان دةخولقاند! ذنة كؤيى (تامان بى منةت و بة ئاشكراو راشكاوى بى باك و ثاكةَ ، شاكر) نوسةريَكى ضاك و ضاالك و َ خؤى طؤشةنيطاكانى دةخ��ات��ة روو ،ت��ا سةر ئ َيسقان داك��ؤك��ى لة م��اف��ى ذن���ان دةك���ات، دذى بةرهةلَستكاريان دةوةست َيتةوة!! خاوةن خامةيةكى تيذو بةب ِرشتة، بى ،لة دةنط نموونةى زؤر َ و رةنطى ،لة ث َيشةنطى قةشةنطى و ضةلةنطى!!.
ذمارة 13
نيساني 2011
1
رةهبةر سةيد برايم
بةرديَك لةقةآلي دمدم رووخا! ثى نية ،كةمرديش هيض مرؤظ كة لةدايك دةب َيت بة رووتى هيضى َ َ لةطةل خؤى ناباتة طؤ ِر ،ديارة كفن طيرفانى نية ،مرؤظ كة لةدايك َ دةكةنى ،بؤية كة مردى وابكةى ثى َ دةب َيت خؤى دةطريا و خةلك َ نى! طيانت بى و ناوت بةباشى به َي َ خةلَك بطرى و بةثةرؤشت َ َ نةنازى بةثارةو سامان و كؤشك و تةالر ئاسوودةبى ،با هيض كةس َ هةروةك جؤبارى شاعير دةب َي َ ذى: زةم���ان���ة ض��ةرخ��ى ط�����ةردوون ض���ؤن دةس������و ِرىَ س��ةي��رى ك���ةن ئ� َي��وة ك��ةض��ةن��د دةورو دوك�����ان ت � َي��ك��ض��وو ب���زرب���وو ض��ةن��د ه���ةزارش��� َي���وة ه�������ةزار س���و َل���ت���ان���ى وةك ع����ي����زةت و ج���اه���وج���ةالل رؤي���ى ك��ةخ��اك��ى ق��ةل��ب��ى ئ���ةم��� ِرؤ ط����ةردةل����وول����ى رووى ك�����ةذو ك�� َي��وة َ ب���ةم���ال و ط��ةن��ج��ى دون���ي���ا ئ����ةى م�����رؤظ ض��ون��ك��ة م���ةن���ازة ق����ةت س���ى ط���ةز ج���اوةك���ةت ث � َي��وة ك���ةم���ردى ل���ةم ه���ةم���وو ض��ش��ت��ة دوو َ تى ت َيكةآلوة ،ذيان بة ِراستى ذيان هةنطوينة بةآلم ذةهرى َ تاريكةو عيشق و ئارةزوو روناكى دةكاتةوة ،راستييةكيش هةية ذيان بى خؤشةويستى و خةبات و ت َيكؤشان و ضاكةو ثياوةتى شاكارى َ باش ض بةهاو مانايةكى نية ،خؤى ذيان خةون َيكة مردن خةويَكى َ بى خةون و جةستة دا ِرزانة ،خؤراكى خاكة بؤية نةمرى قوول و َ لةثاش مردنداية نةك لةذيان ،ذيان باخ َيكة مرؤظ طولَةكةيةتى، بي ،بةآلم َ َ بى بؤن و طوآلوى نية، طول هةية َ طول نية ناشيرين َ درةوشانةوةى ذيان لةبيروباوة ِرو ئامانجى ثيرؤزداية ،بؤية ت َيكوشانة لةث َيناوى ئامانجدا ،طرنطترين و طةورةترين مامؤستا رؤذطارة، تةمةن دة ِروا ناطة ِريَتةوة ،هةروةك ئاوى رووبارة ،دةلََين مةرط و طؤ ِر ديارى ئاسمانة بؤ مرؤظ ! هةردةبى بطةية بةمةرط طةيشتن بؤ ذيان ريَطةيةكى بازنةيية َ مةرط ،ذيان بةرةو دواوة ناطة ِريَتةوة ،هةرطيز تةمةن نايةتةوة لةكؤت و كةلةثضةى دويَن َيش نامين َيتةوة ،مرؤظى طةشبين سةيرى َ نابينى ،بةآلم مرؤظى رةشبين د ِرك طول دةكا ،د ِرك َ دةبينى سةيرى َ طول ناكا!! جوانى مرؤظ لةثاكى زمان و شيرينى َ طفتاريةتى ،لةئاكارو رةفتاريةتى ،نةك لةباآلو روخساريةتى ،زمان نى، نى ،ئاشتى و كامةرانى بةديبه َي َ دةتوانى ذيان و مردن بخولَق َي َ َ نى!! زمان طؤشتة بةآلم ئ َيسك دةشك َي َ (دلَشاد محةمةدجةالل) دلَسؤزو خؤشةويست و دةالل ،ناسراو بةدلَشاد مامة ،ئةو مرؤظة شيرين كةالمة ،بةرديَك بوو لةقةآلى دمدم ئةي دمدمي بةردي دةالن جيَطةي خان و خان ئاو دةالن ثةنجةيةك بوو لةخانى لةث زيَرين ،ت َيكؤشةريَك بوو ث َيشمةرطةى ديَرين ،دلَشاد مامة ،ئةو زاتة كارامة ،لةسالَى ( )1943لةطة ِرةكى قةآلت لةشارى كؤية ،هاتؤتة ذيان لةو ئاطردانة ث ِر ثشكؤية، 2
لةبنةمالَةى غةفوورى، داطيرساوة شةوق و ن��ورى ،لةزيَدى ئ����ةذدادو ب��اوك��ى، ك��ةوت��ة زي��ق��ةو ب� ِرا ناوكى ،خوا كو ِريَكى وايه َينا ،دلَشاد بوون و دلَشاديان ناول َينا نؤبةرة بوو (نؤبةرةت بي)، بي ،بةختت ث ِر َ كو ِر َ لةكؤية سةرةتايى و ناوةندى تةواوكرد، ل��ةض��ةم��ى رةزان َ دلشاد مامةي مام جةاللي سالَى ( )1962بووة َ ث َيشمةرطةى كورد ،كةث َيطةيى و خؤى ناسى ،كةوتة بالى مةكتةب سياسى ،بةهةرزةكارى هةناوى ث ِرخورثةبوو ،خويَنى لةجؤشدان و قولَثةبوو ،وةك ث َيشمةرطةيةكى سةركةوتوو ،وةك فةرماندةيةكى دةركةوتوو ،لةسةنطةرى ث َيشمةرطايةتى بوو ،ثشكؤيةكى طةشاوةى بى كؤلَدان، ئاطردانى كوردايةتى بوو ،بةمةردايةتى بةئازايةتى َ لةضةمى رةزان و ماكؤك و شيشار تا هةمةدان ،ريَطاى نوورانى بةرنةدا ،نةدؤ ِراو قةت نةيكرد سةودا ،تابووة بة ِريَوةبةرى ثؤليس لةكؤية ،بةريَكوث َيكى كارى بة ِريَوةدةبرد ،ياساو ويذدانى بةكاردةه َينا، تا بةهؤى تةمةن خانةنشينكرا ،بةثلةى عةقيدى ،كارو ئةركى ديكةى نةكرد ضيدى ،تا ( )2010/10/22بةئ َيجطارى مالَئاوايى كرد ،بةكث داطة ِران كؤضى دوايى كرد ،بةرديَك لةقةآلى دمدم رووخا ،بةمةردى مردو بةمةردى ذيا بةطرياني مَ ،دل راناوةسيتَ هاوارو رؤ ِرؤمة دمدمة َ خةمي َ َ ذاني! لةبةرئةوي ئةوي َ َ لةتؤغياني لةقؤشةني َ َ ئامساني بةري تؤزطرتي َ زةماني بووة رؤذي ئاخر َ َ َ ئاخر بؤية ،رؤلةى دلسؤزةكةى كؤية: طةشتي سوار َيك هاتووة لةبؤ َ بةهةشتي بةوي سوورةتي َ دةثرسي ئةمة ك َيية؟ خان َ دةشتي د َلشاد مامة ماهي َ ثشتي لةغةفورية خزمي َ بةهةشتي! بي بضتة َ خوال َيي خؤش َ ثةراو َيز: هةند َيك لةو بةيتانة لةبةييت قةآلي دمدم وةرطرياوة.
لةريَو ِرةسميَكى فراواندا تةرمى فةرماندةو ثارتيزانى دانةبراو ئةردةالن حةسؤ بةخاك سثيَردرا دواى ئةوةى بةهؤى نةخؤشي َيكى كوشندةوة لةوآلتى ئةلمانيا رؤذى 2011/3/4طيانى لةدةستدا ،ث َيش نيوةرؤى رؤذى 3/13 لةمةراسيم َيكى تايبةتدا كةضةندان هةزاركةس لةكةس و كارو هاوسنطةرومامؤستايانى ئاينى و جةماوةرى سنوورةكة وذمارةيةك لةئةندامانى سةركردايةتى و ئةنجومةنى ناوةندى يةك َيتى نيشتمانى كوردستان و ئةندامانى ثارلةمان و وةزيرةكانى حكومةت و نويَنةرى اليةنة سياسيةكان ئامادةى بوون ،تةرمى فةرماندةو ثارتيزانى دانةب ِراو (ئ��ةردةآلن حةسؤ)ى كانيبى لةطؤرستانى شةهيدانى كؤية بةخاك سثيدرا .سةرةتا لةدةروازةى بازطةى تؤبزاوا لةاليةن ل َيثرسراو كاديرانى يةك َيتى وجةماورى سنوورى كؤية ث َيشوازى لةكةذاوةى ريَزى تةرمةكةكراو دواتريش لةن َيو ئاثؤريةكى جةماوةريدا بةشةقامةكانى كؤيةدا بؤدوامالَئاوايى َ ناومال خ َيزانةكةى .دواتريش طةياندرايةوة بةمة ِراسيمى سةربازى طةياندراية طؤرستانى شةهيدان ولةن َيوفرم َيسك و طريانى خ َيزان و بنةمالَةو هاوسةنطةران و خؤشةويستانيداو لةنزيك ئارامطاى شةهيدانى داستانى قو ِرةبةرازةو شةهيداني ترى شارى كؤية بةجي طةياندنى بةخاك سث َيردرا .دواى َ ئةركةئاينيةكانيش ،لةواتاريَكدا بةخ َيرهاتنى سةرجةمى ئامادةبووانكراو لةوتارى مةلَبةندى ريَكخستنى ث َيشمةرطةشدا كةلةاليةن َ هةظال مستةفاضاورةش ث َيشكةشكرا باس لةخةباتى شةهيد ئةردةالن و هاوسةرنطةرو هاوخةباتةكانى كرا لةرؤذطارى شؤرشى شاخ و ِرزطاريدا. َ لةوتارى هاوبةشى كؤمةلةى ث َيشمةرطة ديرينةكان و مةلَبةندى14ى ريَكخستنى كؤيةشدا كةلةاليةن هةظال ِرةهبةرى سةيد برايمةوة خويَندرايةوة هةلَويَستة لةسةر ويَستطةكانى ذيان و خةباتى ئةردةآلن حةسؤ كراو وةبير ئامادةبووان ه َينرايةوة كةضؤن لةتةمةنى 16سالَيةوة بؤتة ث َيشمةرطةو ب َيداب ِران خةباتى كردووةو ضةندان ثلةى سةركةوتووانة ب ِريوةو بةش َيك لةوتارةكةي رةهبةر سةيد برايم رايطةياند( :ئةردةآلن حةسؤ ،كو ِريَك بي دةنط و لةسةرخؤ ،زمان شيرين بوو َ بوو لةطفتوطؤ ،بةه َيمني دةدوا ،مةبةستي دةث َيكا ،خةلَكي طوندي (كاني بي) ميوان ثةروةرو نان بدةو خانةدان بوو ،بة ِرةضةلَةك
ئةردةآلن حةسؤ بي هةواو ئاغاو ئالي بابان بوو ،بةآلم خاكي و َ سادة بوو ،بؤ كاري جوام َيرانة ئامادةبوو، سةري ث َيوةنةبوو بؤ برادةرايةتي ،ثابةندبوو بةثرةنسيثي ث َيشمةرطايةتي ،بةشانزةسالَي، بةم َيردمندالَي ،بؤتة ث َيشمةرطةي (ي.ن.ك)، بي وةستان، بي داب�� ِران و َ بةبةردةوامي َ لة ِرؤذاني سةخت ئةنفال ثارتيزان بووة، لي نةبوو، ماوةتةوة لةدةشتي كؤية كةئاوةداني َ ويَران بووة ،بةخؤ ِراطري ،ب ِروا ئاطري ،دريَذة بةخةبات و ث َيشمةرطايةتي داوة ،يةك ضركة ضيية لةكارواني خةبات دانةب ِراوة. خاوةني مةدالياي شةرةفي ش��ان ب��ووة، ث َيشمةرطة ديَرينةكان بؤيان هةية شانازي بةو مةدالياوة بكةن كة لة ِريزةكان (ي.ن.ك)دا ماونةتةوة ،ضونكة ويَنةي جةنابي مام جةالل و ئارمي (ي.ن.ك) لةسةر هةلَكةندراوة ،نةك لي هةلَطة ِراونةتةوة ،كةئةردةآلني ئةوانةي َ جوانةمةرط ،ث َيشمةرطةي ديَرين و بةجةرط، ثلة بةثلةي ث َيطةيوة ،بةثلةي عةميد خانةنشين كراوة ،ئةندامي مةلَبةندي ث َيشمةرطة بووة، لةخةبات و ريَبازي سةوزي يةك َيتي طةيشت بوو ،ه َيند دلَسؤزو بة ِريَزو ثاك رةوشت بوو، بؤية حزبةكةي كة (ي.ن.ك)ـة وةفاي هةبوو بؤ رؤلَةكةي خؤي كة كاكة ئةردةآلنة بؤمان و ذياني بةثةرؤش ب��وو ،ب��ةآلم ض دةكةي َ لةطةل مةرط و ئةجةل ه َيند نةخؤش بوو، نةخؤش َيكي كوشندةو ب َيضارة بوو ضارةنةدةكرا، طةرضي بؤ ئةلَمانيا بردرا ،خؤي دةيطوت(:وةرة
ذمارة 13
مردن ذيان كوشتمي) بةآلم حةيف و داخ و خةسارةت ،لة ِرؤذي ( )2011/3/4لةشاري ليظةركوزن لةئةلَمانيا ضاوةكاني ل َيكنا ،بؤ بةهةشتي نةمري بؤ شةهيدان بارطةي ت َيكنا. ئ َيرة طؤ ِرستاني شةهيدانة ،ئةوة طؤ ِرة تازةكةي كاكة ئةردةآلنة ،دةبا وةفاداربين بةرامبةر ئةو شةهيدانة ،بةلََين بدةين دةستكةوتةكان و ئةزمووني كوردستان ،ثةرلةمان و حكومةت بثاريَزين ،دةبا ب َيينة سةر م َيزي طفتوطؤ ك َيشةكان ضارةسةر بكةين ،با دذة طةندةلَي بي منةت ،س��ةروةت و ساماني بوةستينَ ، خؤمان ئاشكرا بكةين ،نةك بوختان و درؤ هةلَبةستين ،ئةوة دادطاو تاثؤو ويذداني طةل، ضيديكة بةقسةو قسةلؤك هةلَنةخةلَةت َيين، با ضاكسازي و ثاكسازي بكةين ،بارودؤخي نائارامي ه َيورو ه َيمن بكةينةوة ،هةرطيز دةست بؤ لولةي تفةنط نةبةين ،شة ِري براكوذي بةخويَن تاقيكراوةتةوة ،باجةكةي قورس و خويَناويية هةر رةنج بةخةساريمان بؤ ماوةتةوة ،باكوردستان بةخزمةتطوزاري و بةث ِرؤذة رووناكي بكةينةوةو بي ِرازيَنينةوة، طياني برايةتي و يةك ريزي و تةبايي و ل َيكطةيشتن بذيَنينةوة ،باطياني شةهيدةكان و كةس و شةهيدان ئاسوودة بكةين). وتارى بنةمالَةش كةلةاليةن مامؤستا ئسماعيل عةبدولَآلوة خويَندرايةوة سوثاسى ئةو دلَسؤزى و بةدةنطةوة هاتنى سةركردايةتى يةك َيتى و هةموو ئةوانةكرا كةخةمخؤرانة بةدةنط بنةمالَةكةيانةوة هاتوون. َ ئةردةالن حةسؤ نةسرةدين لةسالى1966 لةطوندى كانى بى دةشتى كؤية لةدايكبووة ل���ة 1982ل��ةس��ةرك��رداي��ةت��ى يةك َيتى بؤتةث َيشمةرطة لةخةباتى شاخدا دووجار برينداربووةو تاثلةى كارط َيرى مةلَبةندى َ يةكسال بريوةو دواى ئةنفالةكانيش ماوةى َ لةطةل هاوريَكانيدا لةخوارةوة ماوتةوةو ثاش ِراثةرينيش لةخةباتكردن بةردةوامبووة دوا ثلةى كاط َيرى مةلَبةندى ريَكخستنى ث َيشمةرطةبووةو ث َيش ضوار َ سال دووضارى نةخؤش َيكى كوشندةهات و لةماوةى ِرابردووشدا لةسةر ئةركى يةك َيتى نيشتمانى كوردستان وبةمةبةستى ضارةسةركردن ِرةوانةى والتى ئةلَمانياكرا ،بةآلم رؤذى 3/4 هةر بةنةخؤشي طيانى سثاردو ضوار كؤرثةى ضاوطةشى بؤكوردستان و ِريَبازةكةى بةج َيه َيشت.
نيساني 2011
3
È ƨȇƚǯ ňƢǯƨdzơȁƨǿ
ئامادةكردني :ديدةوان يةعقوب
زريان زيانيَكى زؤرى بةشاري كؤية طةياند
سعات10:45دةقةى شةوى 3/9زريان َيكي بةه َيزشاري كؤيةى طرتةوةو لةئةنجامدا زيان َيكي زؤري بةه َيلَةكاني كارةباو تةلةفؤن وسةتةاليتي ماآلن ودارى سةرشةقامةكان و ترافيك اليةتةكانى هاتووضؤو ناوضةى ثيشةسازي وهةنديَك ئؤتؤمب َيلي هاووآلتيان طةياند .بؤكةمكردنةوةى زيانةكانيش تيمةكاني ثؤليس وثؤليسي هاتووضؤو بةرطري شارستاني وشارةواني دةستيان كردبةالداني ثاشماوةى دارةشكاوةكان. هيمدادمةجيد سةرؤكى شارةوانى كؤية بةكةكؤنى راطةياند ب��ةس��ةدان دارى
يوكاليثتؤس كةتةمةنيان دةطاتة ضل َ سال شكاون و هةنديَكيان لة ِرةطةوة دةرهاتوون و بةهؤيةشةو ثةكى هاتووضؤ لةزؤريَك لةشةقامةكان و ج��ادةى كؤية-هةول َير كةوتبوو ،بةآلم زؤر ب��ةزووى تيمةكانى شارةوانى شةقامةكانيان كردةوةو لةهةولَى دوورخستنةوةى دارةشكاوةكاندان .هةر بةهؤى ئةوزريانةوة زيان َيكى زؤر بةكةرتى كارةبا طةيشت ،كارزان سادق ل َيثرسراوى فةرمانطةى دابةشكردنى كارةباى كؤية طوتى لةكؤى دة فيدةرى كارةبا تةنيا يةك فيدةر كاردةكات و نؤفيدةرى لةكار كةوتووةو
دةي��ان ستوونى كارةباش ت َيكشكاون و تةلَةكانيان ثض ِراوةو تيمةكانيش بةدةروام لةهةولَى ضاكركردنةوةدان .لةاليةكيتريش هةربةهؤى ئةوزريانةوة ناوضةى ثيشةسازى كؤية زيان َيكى زؤرى ث َيطةيشتووة وةستا مسةدةق سالح لةل َيذنةى ثيشةوةرانى كؤية دةرب���ارةى زيانةكانى ناوضةى ثيشةسازى كؤية طوتى ضةندان جةمةلؤن ف ِريون و ديوارةكان دارووخ��اوون و زيان بةئؤتؤمب َيلةكان طةيشتووةو تةواوى ناضةى ثيشةسازيش كارةباى ل َيب ِراوة .هةر بةهؤى ئةوزريانةوةذمارةيةك لةترافيك اليتةكانيش شكان و ئةندازةى هاتووضؤ سةرطةرمى ضاككرنةوةيانن .سةرضاوةيةكيش لةبةشى كةشناسى بةريَوةبةرايةتى كشتوكالَى كؤية ث َييراطةياندين زريانةكة تةرزةو باران و ِرةشةبايةكى بةه َيزبووةو ماوةى دةيان سالَة بؤيةكةمينجارة زريان َيكى لةو ش َيوةيةدا شارى كؤية بطريَتةوة كةتةنيا ث َينج دةقيقةى خايةندو ئةطةر زياترى بخايةندابايةوة ،ياخود كاتةكةى رؤذبواية زيانةكانى زياتردةبوو.
نةورؤزى ئةمسا َ ل هونةرمةندة ِرةسةنةكانى كؤيةى لةبنارى هةيبةسولَتان كؤكردةوة لةيةك َيك لةتايبةنديةكانى ئاهةنطى نةورؤزى َ ئةمسال لةكؤية كة ئ َيوارةى ِرؤذى3/20 لةسةيرانطاى هةيبةسولتانى بةسةرثةرشتى قايمقامى كؤية بةريَوةضوو و بوو بةهؤى دلَخؤشى ئامادةبووان و دووبارة طويَبيست
4
بوونةوةو طوتنةوةى ضةندان ئاوازوو طؤرانى ِرةسةن ،بانطه َيشتكردنى ضةندان هونةرمةندى كؤيى بوو لةاليةن تيثى مؤسيقاى باواجى كؤية كةلة ثةنجاكان و شةست و حةفتاو هةشتاكانى سةدةى ِرابردوو خزمةتى زؤرى
هونةرى طؤرانى كورديانكردووةو زؤربةيان ماوةى دةيان سالَةكؤيةيان بةج َيه َيشتووة لةوانة مامؤستا باكوورى دامةزريَنةرى تيثى مؤسيقاى باواجى كؤية ،سةالح مةحةمةد، زاهيرمةندان ،ئيسماعيل عةبدولَآل ،ئيبراهيم سابير ،ئةحةمةدهاشم،سادق هةريرى، ئةوةجطة لةوةى كةضةندان هونةرمةندى طةنجيتروةكو(كريم عبدالحميد ،كؤذيان اكرةم، ذيا ثشتيوان) كةبةشداريان لةئاهةنطةكةداكرد. ئةوةى تايبةتمةندى بةئاهةنطةكةبةخشى ئةوبوو ئةوهونةرمةندة ديَرين و ِرةسةنانةى كؤية لةميانى س��روودو طؤرانيةكانياندا ئامادةبووانيان ط َيرايةوة بؤهونةرى طؤرانى و مؤسيقاى رةسةن و ديمةن َيكى جوانيان بةخشية ئاهةنطى نةتةوةيى نةورؤز.
بةشيَوةيةكى بةر فراوان يادى 8ى مارس كرايةوة ئةوطرينطيدان ل��ةض��وارض�� َي��وةى وك��اروض��االك��ي��ان��ةى ل����ةرؤذي 8ي م����ارس رؤذي ج��ي��ه��ان��ي ذن���ان لةشارووشارؤضكةكاني كوردستان ئةنجام دةدريَ��ن لةشاري كؤية ضةندضاالك َيك بةريَوةضوون .لةوضوارض َيوةيةدا ئ َيوارةى رؤذي3/7يةك َيتي ذناني ديموكراتي تايبةتي مةراسيم َيكي كوردستان ريَكخست ولةمةراسيمةكةدا ضةند وتةيةك ث َيشكةشكران وئاماذةبةوةكرا كةم َيذووي ذن��ي ك��ورد م َيذوويةكي ثرلةخةبات ت َيكؤشينة ولةئ َيستاشداذنان رؤلَي خؤيان لةث َيشخستنى كؤمةلَدا دةبينن. لةبةش َيكي ت��ري ي��ادةك��ةدا لةاليةن كؤرسي كضانةوة ضةندسروودوطؤرانيةك ث� َي��ش��ك��ةش��ى ئ��ام��ادةب��ووان��ك��ران. لةضاالك َيكيتريشدا كةسةر لةبةيانى رؤذى 8ى مارس بةريَوةضوو 7 ،ريَكخراوى ذنان و ئافرةتان بةهاوبةشى لةهؤلَى نةجيبةخانى جةليزدة ث َيشانطايةكى كةلةثوريانكردةوة ك��ةس��ةدان ثارضة
لةكارى رستن و ضنينى ذنان و خشل و مؤرو مةرجان و هؤكارةكانى جوانكارى ذنانى ناوضة جياجياكانى كوردستانيان نمايشكردبوو ،ث َيشانطاكة لةاليةن ضاثووك سةيدعومةر قايمقامى كؤية كرايةوة بةشةكانى بةسةركرانةوة .دواتريش ريَو ِرةسم َيكى تايبةت بةث َيشوازيكردن لةميوانان ريَكخرا كةل َيثرسراوان و هاووآلتيان بةدريَذايى رؤذى 8ى مارس بةمةبةستى طةياندنى ثيرؤزبايى سةردانى هؤلَى نةجيبةخانيانكرد وضيمةن رةفيق ل َيثرسراوى لقى كؤيةى يةك َيتى ذنانى
لةثيَشانطايةكي شيَوةكاريدا 25 قوتابخانة بةشداريان كردبوو
ث َيش نيوةرؤي رؤذي2/21لةهؤلَي بةريَوةبةرايةتى ضاالكي قوتابخانةكان بةئامادةبووني قايمقامي كؤيةو بةريَوبةري ثةروةردةوذمارةيةك مامؤستاو سةرثةرشتيارانى هونةرى ثيشانطاي ساآلنةى بؤقوتابخانةبنةرةتيةكاني شارى كؤيةى كردةوةو بةشة جيا جياكانى ث َيشانطاكة بةسةركردةوة. لةوث َيشانطا ساآلنةيةدا 25خويَندنطاى بنةرةتى ناوشارى كؤية بةشداريان ت َيداكردبوو زياتر لةدووسةد كارى قوتابيان لةنيطاروطلَكارى و كارى دةستى و ئيشى داروضنين نمايشكرابوون .مامؤستا سةرداركاكةخان يةك َيك لةسةرثةرشتياريارانى َ ئةمسال طرنطى زؤر ث َيشانطاكة طوتى هةولَدراوة بةوهونةرى قوتابيان بدريَت و لة ِرووى ريَذةى كارةكان و ضؤنيةتى بةرةوث َيشضوونى ئيشى هونةركاريانةى قوتابيان و سوثاسى ثةروةردةى كؤيةشى ك��رد ك��ةه��اوك��ارى سةرخستنى ث َيشانطاكةيان كردووة.
كوردستان بةكةكؤنى راطةياندبريارة لة ِرؤذانى داهاتوودا ضاالكيةكان بةردامبن و طوتيشى بؤفراوانبوونى ضاالكيةكان َ ئةمسال و كؤدةنطى ذنان لةوبؤنةيةدا. بؤبةريَوةبردنى ضاالكيةكانى8ى مارس لةشارى كؤية تؤ ِرى هاوبةشى لةهةريةك لةيةك َيتى ذنانى كوردستان ،يةك َيتى ئافرةتانى كوردستان ،كؤمةلَةى ئافرةتانى كوردستان ،خؤشكانى كؤمةلى ئيسالمى، خوشكانى يةكطرتووى ئيسالمى ،يةك َيتى ذنانى ديمؤكراتى كوردستان و يةك َيتى ذنانى ديمؤكرات ث َيكهات.
ثيَشانطاى دةست وثةنجةى بةهرةى ساوايانى كؤية كرايةوة بؤكردنةوةى دةرطايةك بؤخستنة ِرووى هونةرى زادةى دةست و ثةنجةى ساوايانى شارى كؤية ،بةسةرثةرشتى بةريَوةبةرايةتى ضاالكى قوتابخانةكانى ثةروةردةى كؤية ث َيشانطاى ساآلنةى باخضةكانى ساوايانى كؤيةي كردةوة. ث َيشانطاكة رؤذى 3/3لةبةريَوةبةرايةتى ضاالكى قوتابخانةكان لةاليةن ضاثوك سةيدعومةر قايمقامى كؤية كرايةوة كة11باخضةى ساوايان لةكؤية بةشداريان ت َيداكردبوو زياتر لةدووسةدكارى دةستى ساويان لةطلَكارى و نيطارو نووسين و ِرةنطكردن نيشان درابوون.
بةذةنينى مؤسيقا داواى هيَوركردنةوةى بارودؤخى كوردستان دةكةن رؤذبةرؤذ دةنطى ئةوضين و تويَذودةزطاو دامةزرانة لةزياد بووندايةو كةداواى ه َيوركردنةوةى ئالؤزييةكانى كوردستانى و ثاراستنى دةستكةوتةكان دةكةن، لةوضوار ض َيوةيةشدا مامؤستايان و خويَندكارانى ثةيمانطاى هونةرةجوانةكانى شةهيدجةغفةر لةكؤية رؤذى 2/26لة ناو ثةيمانطادا كؤبوونةوةو بةدةم ذةنينى ئام َيرةكانى مؤسيقاوة طوزراشتيان لةداواى ئاشتيانةكرد ،بؤهةريَمى كوردستان و بةئاوازوو و مؤسيقاكانيان داوايان لةهةموو ئةوكةسانةكرد كةبةشدارى لة خؤثشاندانةكاندةكةن ،كةبةش َيوةى ه َيمن و لةسةرخؤ داواكاريةكانيان بطةيَنن و داواشيان لةلةاليةنةثةيوةندارةكان كرد كة بةدةم داواى جةماوةرةوة بضن.
ذمارة 13
نيساني 2011
5
مامؤستايةك سيستةمى نةرويجى لة قوتابخانةى نةورؤزى بنة ِرةتى خؤى كوشت ل��ةس��ةرةت��اى س��الَ��ى()2010 ئ������ َي������وارةى رؤذى 2/23مامؤستايةكى دانيشتوى طةرةكى بايزئاغاى شارى كؤية خؤى كوشت .نةقيب كاروان ئةفسةرى مةجيدميرخان بنكةى ثؤليسى كؤية بةكةكؤنى ِراطةياند ئةومامؤستاية ناوى ريَ��ك��ةوت حةمةشةريفةو مامؤستاى زمانى ئينطليزى ب����ووة ل��ةخ��ويَ��ن��دن��ط��اى ئةختةرو لةمالَةكةى خؤيدا بةطووللةيةكى دةمانجةى جؤرى توركى خؤى كوشتووةو يةك طوللةكةى بةرسةرى بةجي خؤييةوة ناوةو دةست َ طيانى دةرض��ووة .طوتيشى ه��ؤك��ارى خؤكوشتنةكةى دي��ارن��ي��ةو ه��ةر ئ��ةوةن��دة دةزان� َ ����ري ،ض��ةن��درؤذيَ��ك لةمةوبةر خوازب َينى كض َيكى كردووةو ب ِرياربووة بؤ ِرؤذى 2/24ثرؤسةى مارة برينةكة بةريَوةبض َيت.
قوتابخانةى نةورؤزى بنة ِرةتى هةنطاويَكى نويَى نا ب��ةرةو ثةي ِرةوكردنى سيستةمى نرويجى بةدريَذكردنى كاتى خويَندن تاكو()1:30ثاش نيوة ِرؤ ،قوتابيان خواردنى نيوة ِرؤ لةقوتابخانة دةخؤن كة لةقوتابخانة دروست دةكريَت ،بةم جؤرة مامؤستايان وقوتابيان كات َيكى زياتريان دةب َيت بؤخويَندن و ضاالكى تر ئاستى هؤشيارى و ت َيطةيشتنيان ب���ةرزدةك���ات���ةوة بةهةمان ثةرؤشى بؤث َيشخستنى ئاستى خويَندةوارى و ث��ةروةردةى قوتابيان بة ِريَطةى مؤديَرن و بةسودوةرطرتن ف َيركردنيان ل��ةث��ةرت��وك��ى ج���ؤراوج���ؤر. قوتابخانةى مامؤستايانى َ ن��ةورؤزى بنة ِرةتى هةلسان بةدامةزراندنى ثة ِرتوكخانةيَكى خنجيالنة بؤقوتابيان لةناو قوتابيان قوتابخانةكةيان، دةتوانن ئةوثة ِرتوكانة بخوازنةوة ب��ؤم��الَ��ةوة ب��ؤض��ةن��درؤذيَ��ك سةرة ِراى تواناى بةكارهينانى
È ȅǁƨǻȂǿ Ȇdzơȁƨǿ
بةسةرثةرشتى لةقوتابخانة مامؤستا(ضيا ئازاد) كة ِريَنمايى قوتابيان دةك��ات لةضؤنيةتى سودوةرطرتن لةو بابةتانةى دي��خ��ويَ��ن��ن��ةوة ،بةتايبةتى بؤنووسينى بآلوكراوةى قوتابخانة كةف َيرى ضؤنيةتى نووسينيان دةكات ،سةرةتا باوكى قوتابيةك بة ِريَز مامؤستا(كيفى عبداللة) دةس��ت ث َيشخةرى ك��ردوة بةبةخشينى زياتر ل��ة()40 بؤثة ِرتوكخانةكة ث��ةرت��وك ه���ةروةه���ا ض��ةن��دب��اوك و مامؤستايةك بةشداريان كردووة بةضةندثة ِرتوك و طؤظارى لةئاخافتن َيكدا ثةروةردةيى، َ لةطةل بة ِريَوبةرى قوتابخانةى
فيَستظالَى هةوليَر بة بةشدارى قةزاو ناحيةكانى سنوورى ثاريَزطاى هةول َير (كؤية و م َيرطةسؤر و دةشتى هةل َير و شةقآلوة و مةخموور و خةبات و سؤران و ِرةواندز و ضؤمان) ِرؤذى شةممة ِريَكةوتى ( )2011/3/12كاتذم َير ( )10سةرلةبةيانى ف َيستظالَى هةول َير دةستى بةكارةكانى كرد كة بةسةرثةرشتى ثاريَزطاى هةول َير و بةهاوكارى سةنديكاى هونةرمةندا ِريَكخرابوو كة ضةندين تيث و طروثى بيانى و ناوخؤ تيايدا بةشدار بوون ،لةوانة (طروثى لوبنانى ،طروثى يؤنانى ،طروثى فؤلكلؤرى كرواتى ،طروثى فؤلكلؤرى فة ِرةنسى ،طروثى هونةرى ميللييةكانى ديار بةكر ،هونةرة ميلليةكانى هةول َير ،هونةرة ميلليةكانى توركمان ،طروثى هونةرة ميلليةكانى كةرنةظالى قةزاو ِرؤذهةآلت ) كة هةريةكة بة ضةند ضاالكيةكى جوان بةشداريانكرد ،ثاشان َ ناحيةكانى ثاريَزطاى هةول َير كة لةناو ثاركى شانةدةر هةر ناوضةو شويَن َيكى ديارى كراوى بؤ دانرابوو بؤ نمايشكردنى كارةكانى ،كؤيةش بةضةند ضاالكيةكى و كاريَك بةشدار بوو كة ج َيطاى ِرةزامةندى ئةو كةسانةبوو كة سةردانيان دةكرد ئةوشويَنانةى كةبةشدارى ضاالكيةكانيانكردبوو هةريةكة لة(بة ِريَوةبةرايةتى ِرؤشنبيرى و هونةرى كؤيةو فةرمانطةى كارطةى مافورى كؤية و فةرمانطةى شويَنةوارى كؤية و سةنتةرى ضاالكى طةنجانى كؤية و يةكيةتى ذنانى كؤية و طروثى هةلَثةرك َيى ِرؤذ هةآلت ) ماوةتةوة بلََيين ف َيستظالَةكة تاوةكو ئ َيوارة بةردةوام بوو. 6
نةورؤز ِروونى كردةوة بؤمان و ط��ووت��ى :قوتابخانةى لةسةرسيستةمى ن���ةورؤز نةرويجى دامةزراوة بةيارمةتى ِريَكخراوى(كؤمةك) كةضةندين خولةكى ثةروةردةيى دةكةنةوة بؤمامؤستايان ك��ة طشتى بؤسةرجةمى خؤبةخشن ك���وردس���ت���ان ئ��ةم��ان��ي��ش َ لةطةل وةزارةت��ى هاوكارن ث����ةروةردة ،ئةوسيستةمة نرويجية س��ةرك��ةوت��وب��ووة لةقوتابخانةكةيان و ِرةنطى داوةت���ةوة ل��ةب��ةرزى نمرةى تاقيكردنةوةكان و خ َيرايى وةرطرتنى زانيارى و ثةرؤشي قوتابيان بؤقوتابخانةكيان.
ئاِ :رةوةز مولود
ثيَشةنطايةكى طرافيك لة ِرؤذى خؤشةويستى بةئامادةبونى قائمقامى شارى كؤية و سةرؤكى زانكؤى كؤية و دام و دةزطا حكومى و خويَنطاران و جةماوةريَكى زؤر ِرؤذى ( )2011/2/14كاتذم َير ()10ى سةرلةبةيانى لة هؤلَى كؤليجى َ الو(الدى تؤفيق) يةكةم ئةندازيارى زانكؤى كؤية هونةرمةندى ث َيشةنطاى تايبةتى خؤى كردةوة لة ِرؤذى خؤشةويستى ،سةرةتا ث َيشةنطاكة لةاليةند (د.خدر معصوم ) سةرؤكى زانكؤى كؤية كرايةوة ،لةدةسث َيكى كارةكانى ذمارةيةكى زؤرى كةسايةتيةكانى شارى كؤيةى نمايشكردبوو كة ج َيكاى ِرةزامةندى ئامادةبووان َ (الدى تؤفيق) دةرض��ووى ثةيمانطاى بوو ،هونةرمةند هونةرةجوانةكانى شةهيد جةعفةرة لةكؤية ،ث َيشةنطاكة تاكو ئ َيوةرة بةردةوام بوو بةناوى كةكؤنةوة دةست خؤشى لة هونةرمةند دةكةين و هيوادارين بةردةوام ب َيت لة كارةكانى.
تيثى مؤسيقاى باواجى كؤيةو ضةند ضاالكيةك *رؤذى شةممة ِريَكةوتى 2011/1/15 تيثى مؤسيقاى باواجى كؤية بةشدارى َ سال يادى كؤمارى كوردستانى كرد كة لةهؤلَى ئؤسكار لةكؤية لةاليةن حزبى ديموكراتى ئ َيران ِريَكخرابوو ،دواى خويَندنةوةى ضةند وتةيةك و ضةند ثارضة هؤنراوةيةك و ثيشاندانى فيلم َيكى ديكؤم َينتى لةسةر كؤمارى كوردستان ضاالكيةكانى تيثى مؤسيقاى باواجى كؤية دةستى ث َيكرد بةبةشدارى هونةرمةندى دةنط خؤش (اللؤ ِرةنجدةر) ضةند سروديَك و طؤرانيةطيان ث َيشكةش بةئامادةبوان كرد، ذةنيارانى تيثى مؤسيقاى باواجى هةريةكة هةذارمحمةدعلى، لة(سةردارئةحمةد، سةنطارعبدالخالق ،رةس��ةن فتح اللة، ئةميرئةحمةد ،ئارةزوئيسماعيل ،ل َيزان ق��ادر ،هةذيرهةذار ،رةوةزم��ول��ود،ف��ازل سل َيمان ،سؤران حةويَز ،سةفين سةباح، هاوسةرمحمةد) ئةحمةدسةرهةنط، بةشدار بوون .شايانى باسة يادةكة نزيكةى 4كاتذم َيريَكى خاياند .
ِروونكردنةوة ويَ��راى دةس��ت خؤشيم بؤتةواوى ستافى طؤظارةكةتان ،لةذمارة()12ى شوباتى 2011 طؤظارى كةكؤن ل��ةالث��ة ِرة( )37بابةت َيك لةاليةن بة ِريَزيَك نووسراوة بةناوى(هيواى حةالق) ناونيشانى بابةتةكة بةناوى(لةم وآلتةى ئ َيمة بيرؤكةو ث ِرؤذة دةبةن و بةناوى خؤيانى دةكةن)بالَوكراوةتةوة ،لةسةر كردنةوةى هؤلَى قوتابخانةى كؤيةى يةكةم بةناوى يةكةم ث َيطةى ف َيربوونى بة ِريَز مام جةالل ،لةشوي َين َيك دةلَ َى بة ِريَوةبةرى ثةروةردةو ئاشتى خان خؤيان كرد بةخاوةنى ئةم بيرؤكةية ،بةث َيويستم زانى ئةم ِروونكردنةوةية بدةم هةرضةندة من هاوكارى ماددى و مةعنةويانم كردووة ،بةآلم من وةكو خؤم بةبيرؤكةى خؤمم نةزانيوة تاكو بيكةم بةبيرؤكةى خؤم ،لةشويَن َيكى تر دةلَ َى بة ِريَوةبةرى ثةروةردة قسةى كردووة طوايا من قسةم كردووة ئةم بيرؤكةيةم كردووة بةهى خؤم ،من بةهيض ش َيوةيةك لةمةراسيمى كردنةوةى ئةم هؤلَة قسةم نةكردووة وةئةم بيرؤكةية بة هى خؤم نازانم و دةست خؤشيش لةخاوةنى ِراستةقينةى ئةم بيرؤكةيةدةكةم. ِرةنج حةمةد قادر
* CDشلةوخانان :واب ِريارة بةم زوانة CD يةكى تازةى تيثى مؤسيقاى باواجى كؤية بآلو بكريَتةوة ،بةناوى (شلةوخانان) كة لةهةشت تراك ث َيك هاتووة ،كارى تؤماركردنى لةستؤديؤى تيثى مؤسيقاى باواجى كؤية بؤكراوة لةضةند طؤرانيةكى فؤلكلؤر و ئاوازى تازة ث َيك هاتوةو كارى ئامادةكردنى مؤسيقاو تؤماركردنى لةاليةن هونةرمةند سى لةطؤرانيةكان (ل َيزان قادر) بؤكراوةَ ، كؤرس دةيلَ َيت ،كةوا لةاليةن هونةرمةند (مح َيدين ِرةزا)وة كارى كليثى بؤئةنجام
دراوةو ئ َيستا لةقؤناغى مؤنتاذ دايةو واب ِريارة بؤجةذنى نةورؤزبآلوبكريَتةوة ،طؤرانيةكانى تر هةريةكة لةهونةرمةند(ئيبراهيم سابيرو هؤشمةند زاهيرو ثؤآلئيسماعيل و الويَن عبدالقادر و ِريَكان) دةيلَ َين ،ئ َيمةش بةناوى كةكؤنة وة دةست خؤشى لةتيثى مؤسيقاى باواجى كؤية دةكةين و هيوادارين CD شلةوخانان سةركةوتن َيكى بةرضاو بة دةست به َين َيت و ضاوة ِريَى كارى باشتر و بةث َيزتر لة تيثى مؤسيقاى باواجى كؤية دةكةين.
بة ِريَوةبةرايةتى ِرؤشنبيرى مناآلنى كؤيةو ضةند ضاالكيةك ِرؤذى ضوارشةممة ِريَكةوتى ()2011/2/9 بة ئامادة بوونى بة ِريَز قائمقامى كؤية و دام��و دةزط��ا حكومى و حيزبى و مامؤستايان و قوتابيان بة ِريَوةبةرايةتى ِرؤشنبيرى مناآلنى كؤية كاتذم َير()3 ئ َيوارة لةهؤلَى سةنتةرى طةنجانى كؤية ضةندضاالكيةكيان ث َيشكةشكرد، كةث َيكهاتبوو لةضةند ثارضة هؤنراوةيةك و ض��ةن��د شانؤطةريةكى م��ن��اآلن، هؤنراوةكان-1( :هؤنراوةى:ثاك و خاويَنى، نوسينى:كازم كؤيى،خويَندنةوةى قوتابى: ِريَذنةحةكيم -2.هؤنراوةى :طولَزارى نيطار ،نوسين و خويَندنةوةى قوتابى: نورسامان-3 ،هؤنراوةى:ثاك و خاويَنى ذينطة ،نوسينى:كازم كؤيى ،خويَندنةوةى قوتابى :ضرا محةمةد). ثاشان ئةم شانؤ طةريانة نمايشكران: ( -1ش��ان��ؤط��ةرى:ث��اك و خاويَنى م���رؤظ .نووسين و ئ��ام��ادةك��ردن و دةره�� َي��ن��ان :م.رةون��دج��ةم��ال، -2شانؤطةرى:ث َينووسة ِرةنطاو ِرةنطةكةم.
ذمارة 13
ئامادةكردنى:هةنسك و نووسين جةمال .دةره َينانى :م.رةون��د جةمال، -3شانؤطةرى :بةيةكةم دةرض��ووم. نووسين و ئامادةكردن و دةره َينان: م.رةوند جةمال-4 ،شانؤطةرى:ثاك و خاويَنى ذينطة ،نووسين و ئامادةكردن و دةره َينان:م.رةوند جةمال ) .ئةم قوتابيانة بةشداريان ك��رد لةشانؤطةريةكان (ريَذين ،سؤما ،ثةريَشان ،رازاو ،سةيران، س��ةدا ،ذينؤ ،نيشان ،رةويَ���ن ،ضرا، ظارين ،هةلَويَست ،شكار ،سةبا ،نور، مةتين ،محةمةد) ،كارة هونةريةكان :ديكؤر:حاجى فازل و ئاكؤرةئوف و رةوةندجةمال ،رووناكى:رةوةندجةمال، مؤسيقا:حاجى فازل ،جل و بةرط :رةوةند جةمال،ثؤستةر و ديزاين:محةمةدرةفيق... شايانى باسة هةريةكة لةقوتابيانى ئةم قوتابيانة بةشدارى ئةم ضاالكيانةيان كردبوو(خويَندنطاى ذين ،خويَندنطاى مهاباد،خويَندنطاى شيرين ،خويَندنطاى دلَدار).
نيساني 2011
7
ذيانى داوةرى دكتؤرهيمداد مجيد على مةرزانى ديعايةيان بؤ دةكردم و دةيانطوت :بةبةر دةم دادطا ب ِرؤى ذوورى دة ِرؤذ دةضية َ َ ئا:هيمن ئيلنجاخى بةشى دووةم لةدواى دةرضوونم لةزانكؤو تةواوكردنى كؤل َيذى ياسا لةزانكؤى صالح الدين سى مانط كارى ثاريَزةرايةتيم كرد بؤماوةى َ لةشارى هةول َير. ل��ة 1993/10/10لةبة ِريَوةبةرايةتى ئاسايشى هةول َير دامةزرام وةك كةس َيكى ياسايى بة ِرتبةى( مالزم االول) لةئاسايش مامةوة تا ثلةكةم طةيشتة رائد ،ئةوكاتة من لةئاسايش ك��ارم دةك��رد حكومةتى هاوبةش هةبوو زؤربةى ئةفسةرانى ئاسايش خويَندةوار ب��وون و دةرض��ووى زانكؤو ثةيمانطاوئامادةييةثيشةييةكان بوون و َ لةطةل ئاستى ِرؤشنبيريان بةرز بوو بةآلم ئةوةشدا خةلَكى خراثى ت َيدابوو وةك َ نابى)ماوةى ث َينض بى ضةقةل َ دةلََين(ضةم َ َ سال لةم دةزطاية مامةوة وةك خؤم حةزم بةو دةزطاية نةدةكرد بةآلم لةبةر ئةوةى مووضةى مانطانةى باش بوو ناضار بووم لةم دةزطاية بم َينمةوة. بةآلم هةر كارى ياسايم دةكردو لةبةشى ل َيكؤلَينةوة كارم دةك��ردو نويَنةرايةتى ئاسايشم دةكرد لةبةردةم دادطا ئةطةر داوايةك هةبواية ،لةسالَى 1996لةكؤل َيذى سةربازى قةآلضؤالن وةرطيرام ب ِروانامةى دبلؤمم وةرطرت لةبوارى زانستى سةربازى. وة لةدواى ِرووداوةكانى سالَىِ 1996رووم لى و زةلَ َى ب ِريارمدا كردة كؤيةو ئينجا بؤك َي َ سةفةر بكةم بؤدةرةوةى وآلت كةوتمة ِر َى ةزايةتى ثة ِريمةوة طونديَكى كاتى لة ِر َ بةآلم َ توركيا يةك َيتى طةيشتةوة كؤية ب ِريارمدا بطة ِريَمةوة لةبةرئةوةى من تاقانة بووم باوكم و دوو خوشكم و خ َيزانم و يةك منالَم ج َيه َيشتبوو بؤسةرثةرشتى كردنيان َ دووسال لةئاسايشى و طة ِرامةوةو ماوةى هةول َير لةكؤية دةوامم كرد وةك ل َيثرسراوى هؤبةى ئيدارةو ل َيثرسراوى هؤبةى ياسا. لة 1998/2/12طوازرامةوة بؤوةزيفةى مةدةنى و بةج َيطرى داواك��ارى طشتى 8
- 1984د.هيمداد مةجيد دامةزرام لة ِرؤذى 1998/4/13سويَندى ياسايم خوارد لةبةردةم بة ِريَز وةزيرى داد (عبدالرحمن ن��ةورةس)وة تةنسيب كرام لةكؤيةو دةسةآلتى دادوةرى ل َيكؤلَينةوةم ث َيدرا لةبةرئةوةى ئةوكات لةهةموو ئيدارةى سل َيمانى بةهةموو قةزاو ناحييةكان تةنيا()15 حاكم هةبوو كة زؤركةم بوو تةنيا جارى سى يان ضوار واهةبوو يةك حاكم سةردانى َ دادطاى دةكرد لةهةفتةيةكدا واتا هةفتةى يةك ِرؤذ دةوام دةكرا لةدادطاى قةزاو ناحييةكان وة ئةو كاتى من بووم بةدادوةرى ل َيكؤلَينةوة لةكؤية ذمارةيةكى زؤر ئاوارةى هةول َيرو س��ؤران و بادينان وكةركوك لةسنوورى ثاريَزطاى هةول َيربوون لةكؤية ضونكة سنوورى ئةوثاريَزطايةى هةول َير لةكؤية بةش َيكى ضؤمان و طةآللَةو سؤران و ِرةوان��دزو حةريروخةاليفان وشةقآلوةو هيران و ديَطةلةو تةق تةق لةسةر بوو ،جطة لةزؤرى ذمارةيةكى ئاوارةى شوان لةتةق تةق و نزيكةى ث َينض هةزار ث َيشمةرطة لةسنوورى ئةو ثاريَزطاية هةبوو لةبةر ئةوةى َ لةطةل ئيدارةى هةول َيرو خةتى تةماس بوو َ لةطةل كةركوك ئةوكات بؤبةرطرى كردن بى ضةك و هاوآلتيان ناضاربووم لةخةلَكى َ
دةس��ت توند بكةم لةتةوقيف كردنى تؤمةتباران و بؤية ِرووبة ِرووى ضةندين دعايةو ث ِروثاطةندةبوومةوة لةوانة(دةيان �ى دة ِرؤذ طوت بلَ َى حاكم مةرحةبا دةلَ� َ َ ذوورى)و(زؤرج��ار دةيان طؤت حاكم ب ِرؤ تةوقيف لةجياتى حاكم تةحقيق)(جاريَك لة ِرؤذنامةى سيخورمة لةسةريان نووسيم حاكمى كؤية طوللةو زللةبةيةك مادةى قانوونى حوكم دةدا)يان دةيانطوت (بةبةر َ ذوورى). دةم دادطا ب ِرؤى دة ِرؤذ دةضية ديارة من هةموو ئةو قسانة بةمةدح دةزانم ضونكة من توند بووم بؤبةرطرى ك��ردن لةخةلَك و ضةسثاندنى ياساو بةرقةراركردنى عةدالةت لةسنوورى كؤيةو دةوروبةرى وة لةكاتى دةست بةكاربوونم وةك دادوةر بينيم بيناييةى دادطا بةرةو ِرووخان دةض َيت و بؤية هةولََيكى زؤرم دا بؤئةوةى بتوانم بينايةكة نؤذةن بكةمةوة بؤية لة ِريَطاى بة ِريَز وةزي��رى دادةوة ث � ِرؤذةي��ةك��ى( )47000ضل و حةوت هةزار دينارم بةرزكردةوة بؤسةرؤكايةتى حكومةتى هةريَمى كوردستان كة ئةوكات بة ِريَز كاك كؤسرةت سةرؤكى حكومةت بوو موافةقةتى كرد كةبيناكة نؤذةن بكريَتةوة بةم ب ِرة ثارةية بؤبينايةى دادطاى كؤيةمان نؤذةن كردةوة كة ئةوكات حكومةت لةسةر طومرط دةذيا. َ ب��ةآلم لةسالى2001جاريَكى تر داوام لةجةنابى مام جةالل كرد كةبيناكة بةتةواوى نؤذةن بكريَتةوة ديارة بة ِريَزيان وةك هةميشة ثشتيوانى ياسابوون ب ِرياريدا بةنؤذةن كردنةوةى دادطاكةمان ئيتر ئةم بينايةى كة لةسالَى 1957دروست كراية بؤيةكجارةكى لة ِرووخان ِرزطار بوو. ِرؤذيَ��ك بة ِريَز دكتؤر بةرهةم احمدصالح ئةوكات سةرؤكى حكومةت بوو سةردانى ثاريَزطاى هةول َيرى كرد لةكؤية َ لةطةل سةرجةم دام و دةزطاكان كؤبؤوة منيش داواى دروستكردنى بينايةى دادطاى كؤيةم ل َيكرد لة ِريَطةى ثاريَزطاى هةول َير بكرمستةفا ئةويش موافةقةتى كردو بينايةى ئ َيستاى دادطاى كؤيةو حةوت
خانووى بؤدروست كردين. بةآلم ئةوةى ج َيطاى سةرنج و ت َيروانينةئةوة بنكةى طرتن و طواستنةوةى لةذيَر زةمين َيك بوو لةذيَربينايةى ثاريَزطاى هةول َير لةكؤيةبوو وةيةك َيك لةوانةى من تةوقيفم كردبوو لة ِرؤذنامةى هاوآلتى شت َيكى لةسةر من نووسيبوو كةوا من ئةوكةسةم بيست ِرؤذ لةذيَر زةمين َيك بةند كردبوو وةكات َيك بة ِريَز دكتؤر بةرهةم ئةوةى بينى ل َيى ثرسيم ئةمة ِراستة وتم بةلَ َى لةبةر ئةوةى بنكةى طرتن و طواستنةوةى كؤية بينايان نيية بؤية جةنابيان ب ِرياريان دا بةدروست كردنى بينايةى ئ َيستاى بنكةى طرتن و طواستنةوةى كؤية. سالَى 2004داوام لةوةزيرى داد كردكةو ا دادطا بكاتةوة لةشارى تةقتةق و بة ِريَزيان ِرةزامةندبوون لةسةر ئةم داوايةو لةكاتى كردنةوةش داوام كرد كة دائيرةى تاثؤ بكاتةوة ،بؤية ِرةزامةندى نيشان دا سةرئةويش. وة ِرؤذيَ��ك داوام لةبة ِريَز مامؤستاكاكةخان كرد كة ئةوكات بة ِريَوةبةرى ناحيةى تةقتةق بوو َ هةول بدات بؤكردنةوةى ثى باش بانكى تةقتةق وة بة ِريَزيان زرؤيان َ بوو وةضةند سةفةريَكى كرد بؤوةزارةتى دارايى و ئابوورى تا موافةقةى ه َينايةوة. وةبؤيةكةم جار من داوام كرد لةئاراسحةويَزى و مامؤستا محمدمستةفا كةوا نووسراويَك لةئةنجومةنى شارةوانى كؤية ئا ِراستةى هةموو سةركردةو ل َيثرسراوة كؤيةكان بكةن بؤكردنةوةى زانكؤ لةكؤية خوا َ قبول ناكات ئةوانيش كةوتنة خؤ بةآلم وابزانم دكتؤر باوةدين نووسينةكةى نووسى بؤسةركردةكان و ل َيثرسراوانى كؤية بةآلم ئاراس و مامؤستا محمد مستةفا كةوتنة خؤ بؤبةدواداضؤنى وةمن هةولَى زؤرمدا بؤكردنةوةى ئةم زانكؤية خؤشبةختانة شةرةفى دامةزراندنى زانكؤى كؤية بةر بة ِريَز مام جةالل كةوت. من تةنيا لةبوارى دادطا خزمةتم بةكؤيةنةكردووة بةلَكو ماوةى (َ )10 سال وانة ب َيذ بووم لةثةيمانطاى تةكنيكى كؤية كة ِرؤذيَك من و كاك ئاراس عبدالخالق لةسالَى 2000 سةردانى ثةيمانطاى تةكنيكى كؤيةمان كردو داوام لةبة ِريَز مامؤستا ِرؤستم عزةت كرد كة بةشى كارط َي ِرى ياسا بكاتةوة بةجى ب ِرياريدا بةكردنةوةى بة ِريَزيان دةست َ ئةم بةشة بةمةرج َيك من مامؤستاى بؤدابين بكةم لةدادطاى كؤيةوة ماوةى
دةسال لةبةشى كارط َي ِرى ياساو شةش َ َ سال َ لةكؤل َيذى شةريعةو شةشة سال لةكؤل َيذى ياساى زانكؤى كؤية خزمةتم كرد. وة لةسالَى 2003ث��اش ئ��ةوةىب ِروانامةى ماستةرم بةدةست ه َينا دامةزراوم بةدادوةر وة لةماوةى سيانزة َ سال كارى دادوةري��م هةولَم داوة ياسا بضةسث َينم و عةدالةت بةرقةرار بكةم و ك َيشةكان ضارةسةر بكةم بةث َيى ياسا وة ئةوةى من ت َيبينيم كردووة خةلَكى كؤية خةلَك َيكى سادةو ساكارو دلَساف و ب َيطةردو ب َيك َيشةن زوو ت َيكةلَى خةلَك دةبن و دلَى خؤيان بؤخةلَك دةكةنةوة وة ِراست طؤ و دلَثاكن َ لةطةل هاوكارو هاو ِريَكانيان .وةلةذيانى دادوةريمدا ئةوةى زؤركارى ت َيكردم ئةوةبوو
كات َيك شاعيرونووسةرو ِرووناكبيرى شارى كؤيةمحمدى حاجى على خؤى كوشت وةلةكاتى ضونم بؤشويَنى ِروداو دوكانةكةى كةسعاتضى بوو ،مةستة ِرةيةكى دارم دؤزيةوة كةوةسيةت نامةى خؤى لةسةر نوسيبوو داواى لةخ َيزان و مندالَةكانى كردبوو كةوا اعتماد بكةنة سةرخؤيان و ثشت بةخؤيان ببةستن وةديَرة شيعريَكى نوسيبوو كةقةت لةبيرم ناض َيتةوة كةبريتيبوو لة(:بةجاح َيلى و بةثيرى-هزا هوة مةصيرى) بةآلم زؤر ِرووداوى جؤراوجؤرو سةرسو ِره َينةرو سةرنج َ ئةم()13سال راك َيشم بينيوة لةماوةى دادوةريم لةشارى كؤية بةآلم لةبةر ثاراستنى نه َينيةكان ضونكة ثةيوةنديان بةكةسايةتى َ َ باسبكرى؟! ناكرى خةلَكةوة هةية
-1979هةوليرَ /د.هيمداد و باوكي
ذمارة 13
نيساني 2011
9
ديوانى شيَخ ئةنوةربةرزنجى شاعير ئةى الوى وةتةن هةستة دةمى هةو َلو خةباتة ب��ؤ ش����ؤ ِرش و ئ����ازادى س���ةرو م��ا َل��ة خ��ةالَت��ة سةرهة َلب ِرة زوو هةستة لة خةو كاتى نةجاتة ه��ةر شؤ ِرشة هةركؤششة دةس��ت��ورى حةياتة دوذم��ن لة خةفةت ه َيزى حةقيقةت كشوماتة م��ةي��دان��ى م��ة دةب����ارىَ ك��ةض��ى ب � َي��دةس��ةالَت��ة دةست كةوتنى ئ��ازادى بة هؤى ِرشتنى خو َينة �ى بوةش َينة ه َيرش ب��ةرة س��ةردوذم��ن و دةس��ت� َ
د.كمال معروف
بنةمالَةى بةرزنجى لة شارى كؤية ِرؤلََيكى بةرضاويان ط َي ِراوة لة ض لة ِرووى بالَوكردنةوةو ثةرةث َيدانى ِريَطاى قادرى لةم شارةدا لة اليةك،لة اليةكى ترةوة خزمةت َيكى زؤرى شيعرو ئةدةبيان كردووة،ضةند شاعيريَكى ل َيهاتوو بة توانيان ت َيدا هةلَكةوتووة،كة ِرؤلَ��ى طرينطيان لة ب��ووارى ئ��ةدةب و هونةرى مةقامات بينيوة كة مايةى خؤشحالَى و ج َيطاى شانازيية،ش َيخ ئةنوةر كة كو ِرى شاعيرى غةزةل خوانى بة تواناى حوس َينيية،ناويَكى درةوشاوةية لة شيعرى كالسيكى كورديدا،شاع َيريَكى نيشتمان ث��ةروةرو ش َيخ َيكى خواناس و بير تيذ بووة،شيعرة كالَسيكييةكانى ث ِرن لة هونةرى ِرةوانب َيذى و وردةكارى و هةست ناسكى و دلَسؤزى طةل و نيشتمان لة شيعرةكانى بة ِروونى دةبينريَن،شيعرةنيشتمانييةكانى لة هةست و دةرون َيكى ثاك و ب َيطةردةوة نيشتمان هةلَقوالَون،خؤشةويستى هةويَن و سةرمةشقى بةش َيكى زؤرى شيعرةكانيةتى،لة شيعرةكانيدا هانى الوان دةدات،كةخؤيان بة زانست و زانيارى ضةكدار بكةن،بضنةمةيدانى خةبات و ت َيكؤشان و تاكو والَتةكةيان لة ضنط داطيركةران ببى و بةرةو سةربةستى هةنطاو ِرزط��ار َ َ بهاوى بطاتة ِريَزى والَتانى ث َيشكةوتوو،بؤية زؤر بةتوندى هةستى نا ِرةزايى خؤى لة هةمبةر داطيركةرانى كوردستان خستؤتة ِروو: 10
نةورؤز جةذن َيكى ِراستةقينةى نةتةوةى كوردو طةالنى ئاريية،نةورؤز يادى ئةو ِرؤذانة دةكاتةوة كة لةسةر ضيا سةركةشةكانى كوردستان مةشخةلَى ئاطر جؤش دةدرا،كة َ سؤل و نيشانةى بةسةر ضوونى سةرماو هاتنى وةرزى بةهارى ث ِر لة َ طول و ن َيرطزو سونبول لة ِرةمزى ئازادى و سةرفرازى و لة ناوبردنى ستةمكارى كوردستانة،موذدةى نويَبوونةوةو يةكةم ِرؤذى سالَى تازة دةطةيةنى َ بى ئةى ميللةتى كورد ِرؤذى ئازاديت هةالَت موذدة َ شادمانى و بةختيارى كةوتة ن َيو ش��ارو والَت وةرزى زستان ت َيثة ِرى ِرؤى نةما سةرماو َ سؤل َ دةهؤل ل َيدراتةث َلى طوشادى و مؤسيقاو زو ِرن��او ش َيخ مةحمودى نةمر لة بيستةكاندا ج���ا ِرى س��ةرب��ةخ��ؤي��ى دا،ل���ة ث َيناو كوردستان َيكى ئازاد وسةربةخؤ جةنطاو بةالَم ئينطليزةكان كةوتنة كةمكردنةوةى دةسةالتى لة اليةك،لة اليةكى تر هةولَيان دا بؤ لةناوبردنى ش َيخ مةحموديش بةرامبةر بةم كارة نا ِرةوايةى ئينطليزةكان،دريَغى نةكرد لة دذايةتى كردنى ئينطليزةكان و ثوضةلَكردنةوةى ثيالنةكةيان،بؤية شاعير دةلَ َى -: كة َ طولضووطو َلشةنىزةردبوودرةختيشهة َلوةرىثةلكى ضريكةى بولبول و قومرى و هوزارى سةرض َالنت برد َ لةطةلكوردان فةلةك ِرووتوةرطة ِرانلوتفتنةبووجارىَ نةوةى كاك ئةحمةدى ش َيخ و مةليكى خانةدانت برد لة سالَى 1958خةلَكى شؤ ِرشط َي ِرى ع َيراق بة كوردو عةرةب و كةمةنةتنةوةييةكان ِراثة ِرين،توانيان تةخت و تاراجى ِرذيَمى ثاشايةتى طؤ ِربةطؤ ِريَك بشك َينن و ئ��االَى سةربةستى هةلَبكةن و مرؤظى
ع َيراق لة دةست زولَم و ضةوساندنةوة ِرزطار بكةن،بةمةش خةون و ئاواتةكانى ضةوساوةكانى كوردستان بة جوتيارو ثالَةو كريَكارةوةو هاتةدى و كورد وةك نةتةوةى دووةم لة عي ِراق حيسابى بؤ كرا،لةم ِرووةوة شاعير دةلَ َى-: ِرؤذى ئ����ازادى والَت وس���ةردةم���ى ِرزط��اري��ي��ة ك��ات��ى م��ةرط��ى خائينان ول��ةش��ك��رى ب َيكارية ج��ةذن��ى ئ����ازادى ك��ر َي��ك��ارو ه����ةذارو ِرةن��ج��ب��ةر جةذنى شادى و سةرفرازي ميللةتى ت َيكؤشةرة شاعير بةرةو ِرياليزمى ِرةخنة طرانة دةنى وةكو دةنط َيكى دل َير نا ِرةوايى هةنطاو َ َ َ خؤى لةبةرامبةر كلؤلى و دواكةوتنى كؤمةالَيةتى دةخاتة ِروو،دذى كؤنةثةرستان َ ثى لةسةر خويَنى ئةم دةوةستى،كة دةوال َ َ َ ميللةتة دةذين و خ َيرو ب َيرى بةتاالن دةبةن بؤية شاعير هانى الوان دةدات كة ِراثةرن و زؤردارى ِريشةك َيش بكةن و تاكو والَت بى ئازادو سةربةست َ تاكةى لةخةوى غةفلةت و ب َيهؤشى دةنا َلى ت��ةن��ه��اي��ة ط��ةل��ت دةرب������ةدةرة م� َ ��ال و منا َلى يةخسيرى لة ذ َيربارى زو َل��م و حةزرةتى والى ب � َي��ن��ان و ث��ةر َي��ش��ان��ى ب��ةط��ي��رف��ان��ى ب��ةت��ا َل��ى ت��اس��اوى ل��ةب��ةرج��ةورى ب��ةط و شاهو مةعالى بةبى سةروةت وما َلى بى ه َيزو َ بى سةنعةت و َ َ دةستكةوتنى ئ���ازادى بةهؤى ِرشتنى خو َينة ش � َي��خ ئ��ةن��وةر وةك شاعيريَكى عاشق،عاشقى جوانى كف و كؤلَى هةلَضووى دلَى خستؤتة ِروو،لة شيعرةكانى ئةطةر ياربى،ئةوا لةديويَكى بة ِروالَةت خؤشةويستى َ ترةوة،عةشق َيكى طةورةى ئيالهى دةبينريَن ،عةشق َيكى دةرويَشانةى قادرى لة دةروونى دا كلَثةى طرتووة،شيعرةكانى ث ِرلةهةست و نةستى سؤفيانة شاعير طرفتارة بة عيشقى ئيالهيةوة ،بؤية دةلَ َى-: دووب���ارة ئ��ةوا ه��ات��ةوة بةزمى ش��ةوى ئةفراح س��اق��ى دةوةرة ث � ِرك��ة ل��ةب��ؤم ث��ي��ا َل��ةو ئ��ةق��دام داي��م لةسةفةر داي��ة د َل��م ه��ةروةك��و سةيياح روح هةستة لة راحى تؤ لة ن َيوعالةمى ئةرواح وةكو شاعيريَكى كالسيكى باسى زولف
و خةت و َ خال و باالَى سنةوبةر عةرعةرى َ باردةكات و دةلى: طرفتارى دةم��ت نرخى ب��ةب��ازا ِرى عةجةم دا دووض��اوى ِرةش��ت ت َيرى لة ئةربابى قة َلةم دا ِروخسارى طو َلت شةوقى بةسةيرانى د َلم دا طو َلنارى ِروخت ِرةشكى بة طو َلزارى ئيرةم دا دوو تاقى برؤت صعنى لة ميحرابى حةرةم دا ث ِرؤسةى ئةنفال ث ِرؤسةيةكى نةطريس بوو،زؤرترين ذيانى مرؤيى و ئابوورى كؤمةالَيةتى و ِرؤشنبيرى بة ميللةتى كورد طةياند،كة زياتر لة سةدو هةشتاو دوو هةزار كو ِرى ق ِركردوو لة سةرخاكى خؤى س ِريةوة،تاوان َيكة لة م َيذووى مرؤظايةتى دا بى ويَنةبوو،كة سوتاندنى ِرةزو باغ و ويَران َ كردنى ث َينض هةزار طوندى كوردستانى طرتةوة، ئ����ةم����ة ك�������ةى دي����ن����ة ك�������ةى ذي���ن���ة ه����ةت����اك����ةى س�����وك�����و ِري���س���واب���ي���ن ب�����ةدةس�����ت داط�����ي�����رك�����ةرى زؤردار ل������ة ت�����ةع�����زي�����ب و س��������زا داب����ي����ن شة ِرى كوردانى كردة كورد ق ِران ئةنفالى ناول َينا بى شو َينا بة زيندوويى لة ضا َليان لة طؤ ِرستانى َ مةالى طةورة زانايةكى ئاينى مةزن و شاعيريَكى كؤمةالَتى و سياسى بووِ ،رؤلَى بةرضاوى بينى لة ورياكردنةوةى طةلةكةى و هانى الوانى داوة كة ِريَطاى خةبات و ت َيكؤشان بطرنة بةر تاكو لةتاريكى ونةزانى و نةريتى دواكةوتوويى دةربازبين،ش َيخ ئةنوةر شاعير لة كؤضى دوايى مةالى طةورة دا شيوةنى بؤ دةكاو دةلَ َى -:
سستةر مريةم، نيو سةدة خزمةتكردن هيواى عةبدة تةها
زؤرن ئةو كةسانةى كة سةردةمان َيك لة فةرمانطةكان كارمةند و فةرمانبةرى حكومةت بوون و ه َيندة بة ريَك و ث َيكى ئةركةكانيان جآبةجآ دةكردو كارةكانيان ئةنجام ببى بة فةرمانبةريَك و دةدا خةلَكى هةر حةزى دةكرد رؤذيَك لةرؤذان وةك ئةوان َ خزمةتى خةلَك بكات ،خؤشةويست بوون هيواى خةلَك بوون و ئةوخزمةتطوزاريةى كةث َيشكةشيان دةكرد شياوى دةست خؤشى و سوثاس بوو ،ئةومووضةى وةريان َ حةآلل بوو ،لةو كةسانة كةميان ماون و ئةوةى ماويشة بةهؤى دةطرت سةددةرسةد َ ضوونة تةمةنةوة يان خانة نشين كردنةوة شاردراونةتةوة و رؤليان نةماوة ،يةك َيك لةو كةسايةتيية دلَسؤزانة كة خزمةت َيكى نيو سةدةيى ث َيشكةش بة خةلَكى شارى كؤية كردووة و هةموو كات َيك لة ئامادةباشى دابووة ض لة شةوانى زستانى بة بةفر و باو و باران ض لة هاوينى طةرم ،هيض كات َيك كةسى نائوم َيد نةكردووة و بة هاناى هةموو خةلَكةوة ضووة ،هةر كات َيك كة بةدةردةكةوت ئيتر ئوم َيديَك و ئارامييةك و دلَنيابوونةك ثةيدا دةبوو كة كارةكة بة ئاسانى ئةنجام دةدريَت ،ئةوةندةى لة تواناى دابا نةيدةه َيشت كةس تووشى سةفةرى شاران بب َيت ،ضةندةها(نةوة) لةسةر دةستى ئةو دايكة(ناوك)يان ب ِراوة كة بة دةيان سةركردة و ثزيشك و ئةندازيار و مامؤستاى لى ث َيطةيشتووة ،ئةم خزمةتطوزارة ئةم دايكة خاتوو( مريةم يوسف)ة ناسراو بة(سستةر َ مريةم ) كةسالَى()1936ز لةشارؤضكةى(عةنكاوة)هاتؤتة دنياوةو خويَندنى سةرةتايى َ لةوى تةواودةكات ،ثاشان لةخول َيكى ثةرستارى يةك سالَى بةشدارى دةكات و َ َ دادةمةزرى ،هةر لةكؤية لةريَكةوتى()1962/6/3 بؤيةكةم جار لةسالى( )1953لةكؤية َ دةنى و دةب َيت بةكؤيى و لةطةل مامؤستا(اسحاق طورطيس) ذيانى هاوسةرى ث َيكةوة َ دةبى لة خزمةت كردن تا بةروارى2002/5/18 دةب َيتة دايكى()5كو ِرو()2كض ،بةردةوام َ َ َ بطيرى و لى خانةنشين دةكرى ،حةقى خؤيةتى ئةوكةسايةتيية خزمةتطوزارة ريزى َ لى بدريَتةوةو خةآلت َ بكرى ،ضونكة رؤذيَك لة رؤذان تاكة ثةرستار بوو لة ئاوريَكى َ َ َ نةخؤشخانةى كؤية و نزيكةى ثةنجا سال خزمةت َيكى زؤرى ث َيشكةش بةخةلكى كؤيةو دةوروبةرى كرد ،هيوادارم لةش ساغ و تةمةن دريَذ ب َيت.
دةري��ا ب��وو لة ناوبةحرى عيلم زؤرى دةزان��ى وش��ي��اروو خ���ةب���ةردارو س��ةع��ى ب��ب��وة زمانى ئةست َيرةيةكى طةش بوو ِرةوى ك��ردو ك��وذاوة روح���ى ج��ةل��ي��زادة ض���ووة ئ��ةب��ع��ادى س��ةم��اوة ش َيخ ئةنوةر بةرزنجى كو ِرى شاعيرى ن��اودار حوسنيية سالَى 1919هاتؤتة دونياوة،قؤناغى سةرةتايى و ناوةندى لة كؤية تةواو كردووة،دوناوةندى لة هةول َير خويَندووة،سالَى 1958بؤ فةرمانبةر لة شارةوانى هةول َير سالَى ( )2006كؤضى دوايى كردووة،ش َيخ سةربةست ى شاعير ديوانى ش َيخ ئةنوةر بةرزنجى ئامادةكردووة و سالَى 2009بة ضاثى طةياندووة.
ذمارة 13
نيساني 2011
11
شارى كؤيةو طة ِرةكى طةشتيارى
سةهين موفتى
هةر لةديرؤكةوة كوردستانيان دانيان بةرؤأل و طرنطى و ثايةى شارى(كؤية) دا دان���اوة ،ض ل���ة ِرووى سروشتة قةشةنط ئام َيزةكةى كة ديمةن َيكى جوانبةخشة بةطةشت و ط��وزار، يا ل��ةرووى دي��رؤك و هةلَكةوتةى شويَنى جوطرافييةوة ،بةدةر لةوانةش كؤييةكان لةسةردةمى فةرمان ِرةوايى رذيَمة يةك لةدوايةكةكانى ئ َيراقيش قبولَى ضةوساندنةوةو ذيَردةستى و ب َيه َيزكردنى طةلةكةيان نةبووة ،هةر بؤية دةبينين لةسةرجةم شؤرش و قؤناغة جياجياكانى بزووتنةوةى رزطاريخوازى ك��وردى ،ديسان كؤييةكان ثشكى ش َيريان بةردةكةوآ و رؤلَى كاريطةرو سةرةكيان ديوة لةبةرةو ث َيشةوة بردنى بزاظى رزطاريخوازى كوردستان و ناو بردنى شارةكة بةشارى( شةهيدان) طةواهى ئ��ةو راستيانةن .ة دواى راثةرينة شكؤدارةكةى بةهارى نةوةدو يةك و طةيشتن بة قؤناغى ئ َيستاى فةرمان ِرةوايى هةريَمى كوردستان ... شارى كؤيةش وةكو هةر شاريَك و دةظةريَكى ديكةى هةريَم ب َيبةش نةبووة لةئاوةدانكردنةوةو بونيادنانةوةى ذيَرخانى ئابوورى و كةرتة جياجياكانى لي لةهةمان ساتةوةختدا ديكةشَ ، ب َيبةشيش ن��ةب��ووة لةنةبوونى خزمةتطوزارى و كةموكو ِرييةكانى ديكة 12
.لةطةأل بةرفراوانبوون و طةورةبوونى دةظةرةكانى هةريَمى كوردستان .. شارةكةى شةهيدانيش رؤذ لةدواى رؤذ بةرفراوانبوونى زيَدةتر بةخؤيةوة دةبينآ و روونتر بوترآ ،سنوورة جوطرافييةكةى ب��ةرةو طةورةتر .يةكي لةم طة ِرةكة هةنطاو دةن��آ َ تازانةى كة لةم شارةدا درووستكراوة .بةندة طةرةكى(طةشتيارى)ية لةنووسينى ئةم وتارةدا هةوأل دةدةم كةم وكو ِرييةكانى و نةبوونى خزمةتطوزاريية سةرةتاييةكانى ئةم طةرةكة بخةمة بةرديدةى خويَنةرى ( كةكؤن ) و اليةنى بةرثرس ،بؤ ئةوةى النى كةم نةبي تؤزقالََيك بة نيطةرانى و هيض َ جي نشينانى ( طةشتيارى خةمةكانى َ ) ئاشنا بن .طةرةكى طةشتيارى ماوةى ( )3سالةدرووستبووة و ث َيكهاتووة لة( )161سةدو شةت يةكةى نيشتة ج َيبوون و زياتر ل��ة( )100يةكةى، خانةوادةى تيا نيشتةج َيية .دانيشتوانى ئ��ةم طةرةكة بريتين ل��ة( دكتؤرو مامؤستاو ف َيرخوازانى ) زانكؤو ،بةطشتى خةلَكان َيكى رؤشنبير ،س��ةرةراى خةلَكان َيك كة بؤ فةرهامةكردنى ئازادى و هاتنة ئاراى رؤذيَكى وةكو ئةم ِرؤ ذوورة ئينفيرادييةكانى زيندانى رذيَمى لةناوضوو نةماوة سةرى ثيا نةكردبآ ،نمونةش وةستا ( مشير ) ى فيتةرة كة يةك َيكة لةدانيشتوانى طةرةكةكةو لةذيَر ئةشكةنجةى فاشييةكانى ئةوساى بةعس ضاوةكانى بونةتة قوربانى .كةضى بة ب َيخزمةتترين طةرةكى شار ديَتة هةذمار كردن ،يةكآ لةخزمةتطوزاريية هةرة سةرةتاييةكانى بي كة ( ئاو ) ة ...ئةم طةرةكة ل َيى َ بةشة ،ئاوى طةشتيارى سةرضاوةكةى بيريَكة كة تايبةتة بة طةرةكةكة، بزاني مةطةر بة تةنها ئاهورا مةزدا َ ئةم ئاوة لةضةند توخم و ث َيكهاتةى ) كيمياوى( ث َيكهاتووة .مةردووم كاتآ سةرو رووخسارى يةك َيك لةدانيشتوانى بديني ،يةكسةر طةرةكى طةشتيارى َ رووتانةوةى ( قذ ) !! و ثةلةى ث َيستى دةم و روومةتى ج َينشينةكة بةدى
دةكات ،ضوون ئاوةكة نةك بةتةنها بؤ خواردنةوة بةلَكة بؤ خؤششتنيش بةكار نايةت .هةر بؤية رؤذانة بة بةردةوامى دانيشتوان خةريكى ك ِرينى ئاوى ( كانزايين ) بؤ خواردنةوةو خةريكى تةذى كردنى(جليكان)ة( )20بيست لتريةكانن لةبةردةم ئاطر كوذيَنةوةى ش���ارداو دوات��ر طواستنةوةيان بؤ طةرةكةكة بةمةبةستى بةكارهاتنى بؤ ض َيشت ل َينان و مالَدارى كردن ...بوونى ثاشماوةى زبأل و خاشاك يةك َيكة لةدياردة ناشرينةكان كة دانيشتوانى ه��ةر شويَن َيك و ناوضةي َيك ث َيى هةراسان دةبن ،طةرةكى طةشتيارى بةهؤى ئةوةى دوورة لة( سةنتةر ) ى شار !!! ديارة برادةرانى شارةوانى ( درةنط درةنط ) تةشريفى خزمةتطوزارييان دةكةويَتة رآ ،بةذيَر ثاشماوةى زبأل و خاشاكةوة كةوتووة ،بةر لةضةند هةيظ َيك جةنابى ( قايمةقام ) خؤى و هاوةآلنى سةردانى طةشتياريان كردبوو و ديمةنى ئةو زبأل و ثاشماوةيان بةضاوى خؤيان دينيبو ،لةبرى ئةوةى خةمخؤرانة دةست و برد بكاو ئةمر بة شارةوانى بفةرموآ بؤ ثاككردنةوةى !! كةضى بة دانيشتوانةكةى راطةياندبوو ئةو ضاالكيية زؤرى دةويَ��ت و ئ َيمة ث َيداويستى تايبةتى وةك ( شؤفةأل و طل َيدةرمان ) نيية ،بؤية ئةوة كات َيكى زؤرى دةوآ ! جيا لةنةبوونى ئةم ضةند يةكة خزمةتطوزاريية ،نةبوونى ثارك َيكى بضووكى كات بةسةر بردن و نةبوونى بنكةيةكى تةندرووستى و قيرتاو نةكردنى شةقامةكانى و ،نةبوونى ه َيلَى ( ثاس ) بؤطواستنةوةى دانيشتوانى لةن َيوان طةرةكةكةو سةنتةرى شاردا، نيشانةى فةرامؤشكردنى طةرةكى طةشتيارى و دانيشتوانةكةين لةاليةن بةرثرسة ئيدارييةكانى شارداو ئةو كةم و كو ِرييانة طةواهى دةدةن كة بةرثرسى يةكةى ئيدارى شار بة بايةخةوة لةناو و طرنطى طةرةكةكة ناروانآ .بؤية التان نةبي طةر طةرةكى طةشتيارى سةير َ بي .....طةرةك َيكى ميللى ى ئةوة حالَ َ شار ئاخرى خ َير!!!!!
كؤيى و خؤيى بؤ قازانجى شارةكة دةم َيكة ه��ةظ��اآلن و هاو ِريَبازةكانم بةقةلَةمةكانيان لةسةر كؤية دةنووسن خؤشم هةر لةدةست ث َيكى ئةم طؤظارة نووسيم و داوام كرد لةبةر ثرسان(قائيمقام،شارةوانى.... هتد) كة ثةلةبكةن لةدانانى ماستةر ثالنى ئةم شارة. َ ت��ؤزى الثة ِرةكانى ِراب��ردوو ئةطةر لةم َيذووى ث ِر سةروةرى كؤية هةلَبدةينةوة دةبينين كةث َيطةو ناووناوبانطى ئةم شارة ضةندة ب��ةه��ادارة لة ِرووى(خويَندن و زانيارى ،هونةرو ئةدةب ،سياسةت و جوانى َ دةمةوى لةم شارو شاردارى) .ئةوةى من نووسينةم لة سةرى بووةستم و طرينطى لي ى ووردببمةوة،قسةيةكى ث َيبدةم و َ َ كؤنى كؤييان و خةلكى ترى غةيرى كؤيةية ،ئةويش(كؤيايةتى و خؤيايةتى ) ياخوود بلَ َين(كؤيى و خؤيى) ئةم قسةيةو ئةم طوتةية لةزؤربةى كاتةكان و كاتى خؤى كةبةهةركؤييةكيان ووتوة، مةبةست ل َيى ضاكةو يةكتر خؤشويستن و لةيةكتر بوردن و يارمةتى دانى يةكتر بووة هةنديَك جارى كةم و جارجارةش ئةطةر بيان وستباية بة بةرثرس َيكى كؤيى ياخود كاربةدةست َيكى كؤيى بلَ َين تؤ ئةم كارةت يان ئةم مافةت بة من ن��ةداوة ياخوود بؤمنت نةكردوو بؤيةك َيكى ترى خةلَكى شارةكةت كرد ئةوة ض لة ناو كؤية ياخوود لة دةرةوةى كؤية وةك طلةيي و ِرةخنةو ل َي ِرازى نةبون َيك بةكار دةهات.واتا كؤيى وا مةشهوورن كة يارمةتى يةكتر دةدةن دةبى و يةكتريان خؤش دةويَ��ت ئةمة َ بنةمايةكى هةبووب َيت و هةر بة ِراستى لة زةمان و ز ِرووف��ى ِراب��ردوو ئةمة سوود و طةياندبى كةلَك َيكى بة خةلَكى ئةم شارة َ جا ض لة دةرةوةى كؤية يةكتريان بينيب َيت ياخوود هةر لة ناوكؤيةش وا هةلَسوكةوتيان َ لةطةل يةك كردب َيت،وة ئةطةر يةك َيكى كردبى غةيرى كؤييش خزمةتى شارةكةى َ ِريَزى ل َيطيراوة. بةآلم من لة ماوةى حكوم ِرانى كوردى هةست دةكةم خةلَكى ئةم شارة وةك ج��اران (متكاتف)نةبن ِرادةى يةكتر خؤشويستن و شارةكة خؤشويستن لةو ئاستة نةب َيت كة دةبواية بب َيت .باشة من هةرضةندة بيردةكةمةوةو ت َيدةفكرم َ دةكرى شاريَك كة مالَةكانى مةكؤى بيرى
دا ِرشتنى فكرى خةبات و بةرنامةى شؤ ِرش بووبن دةكريَت شاريَك ئةم ث َيشمةرطةو ِريَكخستن و قارةمانانةى هةبووب َيت ِرؤلَى بةرةنطاربوونةوةى داطيركةران و جى ى ستةمكارانى لةم ئاستة ب��ةرزةو َ دةبى كة خؤمان شانازيية بووب َيت (بؤ َ حاكم بين كة خؤمان قائيمقام بين لة سايةى حكومةتى كوردى و كاربةدةستانى خؤمان ) ئةم كؤيى و خؤييةى كة جاران ثى ى دةناسراينةوة ئ َيستا لة ئارا دانةماب َيت َ بؤ ئةوةى خزمةتى شارةكةى ث َيبكةين لةم ش��ارةو لة كؤآلنةكان ماوة نةدةين َ هةول بدات كةلةثانى شةقام َيك كةس كاتى كةم بكاتةوة وةك ئةوةى كة كراوة َ كارمةندى ِروو ث َيوى و ئةندازيارى شارةوانى بى لى َ شى ضاومان َ قايش فوتةكةى ِرادةك َي َ ئةطةر بؤخؤشمان زيادى ث َيوا جوانى شارو شةقامةكةى ت َيك دةدا بلَ َين كاكؤ بووةستة َ بتةوى نةوةك لة ذيَر ناوى كؤيى و خؤيى ضةند مةتر ضوارطؤشةيةكم زياد بؤ بث َيوىَ ثي ت َيك بدةى،كات َيك و جوانى ئةم كؤآلنةم َ َ دةمانةويَت ئاو ِرابك َيشين بؤ مالةوة قياسى بؤريةكة لة 2/1ئينج بطؤ ِرين بؤ 4/3ئينج و لة جياتى لةسةر بؤ ِريةكة لة ذيَرةوةى كون بكةين و بة كارمةندى فةرمانطةى ئاوبلَ َين لة هةمووومالََيكى شارةكة سثليتةكان لة ثشتى سعات ِرابك َيشين و داوا لة فةرمانطةى كارةبا بكةين و كاكة كؤيى و خؤيى بؤ من قةيناكة توخوا دةنط مةكة. هةولَبدةين لة فةرمانطة دابمةزريَن و معاشى مفت وةربطرين ب��ةآلم داوا لة بة ِريَوةبةر بكةين كة ماوةمان بدات كاسبيةكةى خؤمان بكةين ضونكة خةلَكى يةك شارين با ئاطامان لة يةكتر ب َيت . كة ئةندازيار بووين لة شارةوانى لة سةرةتا بة دابةشكردنى ئةرزةكانى طة ِرةك َيك (جذر وسطى ) بةناحةق فراوان و ناريَك دابن َيين و دواتر لة ثشتى ثارضة زةوييةكان و لة ِروكنةكان بزانين بؤ ئةم و ئةو لةخزم و ناسياوو خؤييةكان نايثض ِريَنين ث َييان نالََيين ئةمانة بؤ خؤتان ضونكة بة هةلَة لة خةريتة وا دابةشكراوة وة ث َيوراوة .كات َيك لة دائيرة دةبينة ليذنةى ك ِرين الى دوكانداريَكى ثي ى بلََين كة خؤيى وةصلةكان نةكةين و َ ئةم ثارةية ثارةى حكومةتةو هةنديَك زيادمان بؤ بنووسة خؤ ئ َيمة خؤيينة.نةضين داوا لة
ذمارة 13
ث .ى.د .ولى محمود حمد مامؤستا لة ثةيمانطاى تةكنيكى كؤية قائيمقام و شارةوانى بكةين كة فآلنة ثارضة بدةنى بة كارى زةويى و فآلنة شويَنمان َ دةه َينين بؤ ث� ِرؤذةى خزمةت طوزارى و خزمةتى خةلَك و شارةكة كةضى دواتر بة ناوى خؤمانةيى و كؤيى و خؤيى ئةرزةكة بكةين بة ث ِرؤذةى تر كة تةنها بؤ قازانجى شةخسى بةكارب َيت و بير لةوة نةكةينةوة كة لةكةس َ قبول نةكةين قيرى شةقام َيك كةنى (باشترين كارى شارةوانى بؤ هةلَ َ ضةندين سالَة كؤكردنةوةى خاشاكى شارةكةيةو البردنيةتى لةبةردةم مالَةكان بةآلم بةداخةوةم كة هاوكارى خةلَك بؤ ثاك ِراطرتنى كؤآلنةكان وةك ث َيويست نية). ئاخر دةثرسم كوا ئوت َيل َيكى باش لةم شارة بؤ ميوانان .كوا ثاركةكانى كة دةبوواية هةب َيت .ئةطةر زانكؤو ثةيمانطاكةى ل َيالبةين توخوا دةتوانين بةنةوةى َ نوى ى دواى ِراثة ِرين بلََيين هيض كةم و كو ِريمان نيةو نةبووة لة خزمةت طوزارى بةداخةوةم دةبوواية كؤيي و خؤييةكةى ساآلنى ِرابردوو كة ئةم شارةى ثى دةناسرايةوة لة كوردستان لة قازانجى َ ث � ِرؤذةى باش جوانكارى و ف��راوان بوونى شارةكةو خزمةت طوزاريةكانى شايستةى خؤى بةكاربه َينين نةك كة بةداخةوةم بة ث َيضةوانةكةى سةير نية توخوا؟! (ئةطةروانية ث َيم بلََين).تكادةكةم داوادةك��ةم بائيتر وةرضةرخ َيين ذي��ان نةوةستاوة و هةتا ئ َيرةنية بةلَكو دةتوانين وابكةين ل َيرةوة نى و دةست ث َيبكات ضونكة كؤية دةه َي َ دةتوانى كؤيى و خؤيى بؤ خ َيرى شارةكةو َ هةموومان بةكاربه َينين ،وةختة بلََيم حةق واية دادطايةكى وةك ئ��ةوةى حةماغاى طةورة دابنريَتةوة لة كؤية بةآلم تةنها بؤ دادطايى بةرثرسانى كةمتةر خةمى ئةم شارة لة خزمةت كردنى لةهةر ثلةو ثايةك و بةرثرسياريتيةك بووبن و هةبن.
نيساني 2011
13
هاوذين صليوة كؤسانى يةك َيكة لةوياريية فؤلكلؤري ية َ كؤنانةى كةتائ َيستاش ماوةتةوة ،هيض كةس لةثياوة بةساالَضوةكانيش نازانن و لةباب و باثيرانيشيان نةبيستووة كةكةى؟ ئةم ياري كى بيروَكةى ئةم يارييةى ية ثةيدابووةو َ كؤسانى لةزؤربةى يارييةكانى داناوة ،يارى َ تر ض َيذ بةخشترة ضونكة جطة لةوكةسانةى يارييةكة دةك��ةن كةسانى دةوروبةريش ض َيذى ل َيوةردةطرن ،يارى يةكى زؤرخؤشة لةتةواوى جيهان ئةم جؤرة يارية ناكريَت تايبةتة بةمةسيحي يةكانى طوندى هةرمؤتة، بةتايبةتى ل��ةوةرزى هاوينان ئةم يارية لةسى بةش ث َيكهاتووة-: دةكريَت ،يارييةكةش َ (-1تةختة-2 ،سوار-3 ،ضار) هةولَدةدةين يةكةيةكة ِروونيان بكةينةوة-: يةكةم (تةختة) لةزةمانى كؤن بةم ش َيوةية دروس��ت دةك��را ،لةبن س َيبةرى دارزةت��ون وناو ِرةزان يان لةهةرشويَن َيكى تر كؤسثةيةكيان بةقو ِريَكى ث ِركاوجوان ش َيلَدراو دروست دةكرد كةش َيوةى لةخشت َيكى ب ِراوة دةضوو دريَذيةكةى ()30-25سم وثانييةكةى()10-8سم دةبوو خشتةكة لةسةردريَذى بةئةندازةى ضاودةكرا بةدووبةش هةربةشةى دوازدةجووت كونيان بةضيلكة داريَك تيادةكرد وازيان ل َيدةه َينا هةتا وشك دةبووةوة دواتر بيست و ضوار ضيلكة داريان دةه َينا هةرضيلكة دارةش لةش َيوةى نيوة قةلَةم َيكى ِرةساس دةضوو ،دوازدة ضيلكة داريان ثاك دةكرايةوة ِرةنطى سثى دةنواند، بةالَم دوازدة ضيلكة دارةكةى تريان بةتويَكلَةوة دةه َيشتةوة تاوةكو لةيةكدى جودا بكريَنةوة، بةهةريةك لةم ضيلكة داران��ةش دةوت��را سوار )12( ،ضيلكة داريان دةخستة اليةكى كؤسثة كونكراوةكة دةخريَتةئةو كونانةى دةكةونةبةشى دةرةوةى واتادواى ضةقاندنى دوازدة سوارةكة بةش َيوةيةكى ِريز بةند ()12 كونى تر بةتةكيانةوة دةمايةوة ،بؤاليةكةى تريش لةم دوازدة جووت كونة اليةكيان َ وةردةطيرى الى دةرةوة دوازدة ضيلكة دارةكة دةضةق َينن بةم ش َيوةية دةردةض َيت ،لةسةر تاتة قوو ِرةكة ضوار ِريزة كون هةية هةر ِريزةى ()12خانة يان كونى لةسةرة هةر اليةى ( )12سوارى تيا دادةن َيين واتة ()24خانة بوَسوارةكان و( )24خانةبةبةتالَى دةم َين َيتةوة، بةالَم ئ َيستا ثارضة لةوحةيةك بةو ئةندازةيةى ووتمان يان بضوكتر ئامادة دةكريَت كونةكانيش بةهةمان ش َيوة بةد ِريَل كون دةكريَت .بةواتا ()12سوارى ِرةش بوَاليةكيان دةب َيت ()12 سوارى سثيةكةش بؤاليةكةى تر بةم ش َيوةية 14
كؤســـانى يـــارى َ واتا لةسةر ثارضة تةختةي خانةخانة كراو دةتوانريَت ياريةكة وةكو هةموو ياريةكاني تر بطوازريَتةوة بؤ هةموو شويَن َيك، وة جطة لة تةختةو س��وار بةش َيكي سي يةمي ياريةكةث َيى ترمان هةية بةشي َ دةلَين(ضار) ضؤنيةتي دروست كردني ضار دوو دار دةهينريَت دريذيةكةيان()24-20سم ب َيت ئةستوريشيان بةقةد دةسكي خاكةناس َيك يان كةمتر ب َيت لةناوة ِراستةوة لةسةر ش َيوةي دريذي هةريةك لةدارةكان دةقلَيش َينريَن و دةيان كةن بةدوولةت ،هةر لةتةش دوو ديوي هةية ديوي (تةخت) و ديوي (كةوانة) ديوي تةخت يان (زط) ديويَكي ِراست و سثيية ديوي كةوانةيي يان (ثشت)كةوانةيةو تويَكلَي دارةكةي ث َيوة ماوة مةيلةو ِرةشة. ..ئةمة ضوَنيةتي دروست كردني كةلوثةلى ياريةكةبوو. ض َونيةتي ياري كردن-: دواى داناني (تةختة)و دامةزراندني (سوار) ةكان و (ضار)ةكان كةسةكان ئةبن بة دوو سى كةس طروث هةراليةك يةك كةس تا َ سى يان دةبن ،واتة يةك بةيةك دوو بةدوو َ بةسي دةتوانن زياتريش ياريةكة بكةن، َ سي يةكةي تريش سى كةس لةوبةر َ بوَنموونة َ لةمبةر ،كةس َيك لةطروثى يةكةم دةب َيت بةوةستاو لةتةنيشت تةختة كون كراوةكة دادةنيش َيت شريكةكانيشي لةتةكيةوة دادةنيشن و طروثةكةي تريش بةهةمان ش َيوة واتا دانشتنةكة ش َيوةي سفرةي نان خواردن وةردةطريت ،ئةو كةسةي ئوَستاية لة طروثي يةكةم وة ئةو كةسةي كة ئوَستاية لة طروثى دووةم يةك لةم دارانة(ضارانة) وةردةطريَت و بةئةندازةي يةك مةتر بةرزي دةكاتةوة تةقلَةيةكي ث َيل َيدةدات و ف ِريَي دةدات ئةطةر كةوتة سةرثشت واتا الي تويكلَةكةي لةسةر ِرووي زةوي ب َيت و ِرووة تةختةكةي بة ِرووتةوة ب ِروان َيت ئةوة طةمةكة دةكةويَتة دةست ئةم طروثة ،طروثةكةي تريش هةمان شت دةكات ئةطةر هةر بةم ش َيوةية دةرضوو دووبارةي دةكةنةوة واتا هةرطروثة هةمان كردار دةكةن تا يةك َيكيان دةكةويَتة سةرثشت و ِرووة سثيةكةي بةديار دةكةويَت واتا لةش َيوةي راني واية بوَئةوةى بزاني طةمةكة خةت و ش َي َ دةكةويَتة دةست كام لةم طروثانة ،دواى ئةوةي كةوتة دةست يةك لةم طروثانة ئاخير كةس لةطروثةكة دةست دةكات بةياري كردن دواتر ئةوةي تةنيشتي ئاخيرةكةي وةستا ل َيدةدات بةالَم ب َو طروثةكةي تر لةدواى ئةوةي ئوَستاي طروثى يةكةم ل َييدا يةكسةر ئوَستاى طروثى دووةم وةريدةطريَت واتا ث َيضةوانة دةب َيتةوة.
ضؤنيةتي ياريكردنيش ضوار ثةلة دارةكة وةردةطرين هةردوو ثارضةيةكيان ث َيكةوة بةدةست َيك دةطيريَت و دوو ثارضةكةى ثةليكاني تريش بةدةستةكةى تر ،لةش َيوةى َ َ لى لةمانةى كدةدرى يةك لةشويَنى خؤي ل َي َ ت(-:كؤس)(-دوو)(-سى)(-ضوار)- دةردةض َي َ (شةش)..واتا يةك لةوث َينج شتةى ئاماذةمان ث َيكرد دةردةض َيت. كؤس-:لةئةنجامى ل َيكدانى هةرضوار سي لةدارةكان كةوتنة ثارضةدارةكان ئةطةر َ سةر زط واتاكةوتنة سةر ديوة تةختةكة يةك َيكيشيان كةوتة سةرديوة كةوانةيةكة وات��ادي��وى دةرةوةى كة تويَكلَى ث َيوةية ئةوادةب َيت بةكؤس. دوو-:ئةطةر دوولةضارةكان ياخوت بلَ َيين لةشةثكةدارةكان كةوتنة سةرثشت دووةكةى تريش كةوتنة سةر زط ئةوا ث َيى دةلََين دوو ،واتا دوو داريان ش َيوةيةك وةردةطرن دووةكةى تريش ش َيوةيةك. سى-:ئةوةيةلةم ضوار ثةلةدارة سيانيان َ كةوتبنة سةرثشت وات��ا ِرووةتةختةكة بة ِرووتةوةبوو وةيةك َيكيان كةوتةسةر زط وات���ة ِرووة كةوانيةكة ياخوت بلَين ِرووة تويَكلَدارةكة بة ِرووتةوةبوو ئةواث َيى دةلََين سى. َ ضوار -:ئةوةيةضارةكان ياخوت ثةلةدارةكان بكةونةسةرثشت واتا هةضوار ِرووة سثى و تةختاييةكة بة ِرووتةوة ب ِروان َيت ث َيى دةلََيين ضار(ضوار). ش��ةش -:ئةوةيةهةرضوار ثةلةدارةكة بكةونةسةرزط واتا ِرووة كةوانةيةكة ياخوود بلَ َيين ِرووة تويَكلَةكة بة ِرووتةوةب َيت. طروثى يةكةم هةريةك لةكةسةكان ثةلةدارةكان ل َيكدةدةن تاسرةيان تةواودةب َيت ئينجا طرووثةكةى تر دةست دةكات بةل َيدانى دارةك��ان ،بةالَم مةرج َيك هةية هةركةسة ض لةطروثى يةكةم يان دووةم ب َيت دةب َيت سي، كؤس َيك به َين َيت دةنا هةرضةندة (دووَ ، ضوار ،شةش) به َين َيت بؤى حيساب ناكريَت ئةوكةسةى كؤسى ه َيناب َيت ث َييدةلََين( زا) ئةوةى كؤس نةه َين َيت ث َييدةلََين(قسرة) هةركؤسةو يةك لةضيلكةدارةكان (سوارةكان) ئازاد دةكات واتا بةمانايةكى تر ئةودارةى سةرةتا بةكؤس نةجوالَب َيت ناتوانريَت دةستى ل َيبدريَت واتا بؤئازادكردنى هةر( )12سوارةكان دةب َيت ئةم طرووثة()12كؤسى ه َيناب َيت، بةم ش َيوةية بةهاتنى كؤس و ذمارةكانى تر َ َنةدةرى بة()12 سواريَك يان ضةند سواريَك دي خانةكةى تةنيشست خؤى دادة ِرواوت و بة()12 كونى ديوى طرووثةكةى تر هةنطاو بةهةنطاو
دادة ِروات و تادةطاتة ِريزى خانةكانى ئةوبةرو بةث َيى هاتنى ذمارةكان دةتوان َيت ئةوسوارانة بكوذيَت كةهاتوونةتةسةر ِريَى ،سوارةكانيان دةكوذيَت ئةطةر ث َي ِرانةطةيشت طرووثةكةى تر دةيكوذن وةئةطةردةرفةتى بؤهات دةض َيتةن َيو شارى طرووثةكةى ترخؤى قايم دةكات و بةرلةبةر دةست دةكات بةسوار كوشتن ،بةم ش َيوةيةسوارسوار دةكوذيَت تاتةواواليةكيان نى واليةكةى تر ضةند هيض س��وارى نام َي َ نى سواريَك يان تةنانةت تاقةسواريَكيشيان بم َي َ براوةن و برديتيانةوة. لةم ياريية ضةند جؤر َيك قسر كردن هةية-: (ي��ةك��ةم) -:ئةطةر كةس َيك تاكؤتايى بي ئةو سوارانةى كة يارييةكةكؤسى نةه َينا َ بةكؤس دةجولََينةوة هةر هةمووى بكوذريَت َ سةرلةنوي (كؤس) به َين َيت دةنا هةر ض دةبى َ ذمارةيةكى تر به َينن بؤيان حساب ناكريَت. (دووةم) -:ئةكة طروث َيك هةمووى كؤسى ه َيناب َيت وةئةو سوارانةى بةكؤس جوالبنةتةوة َ سةرلةنوي هةر هةمووى بكوذريَت دةب َيت كؤس به َيننةوة دةنا هةرض ذمارةيةيةكى تر به َينن بؤيان حساب ناكريَت . (س َيهةم)-:ئةطةر ئةوسوارةى ضووة شارى طرووثةكةى تر ئةوانيش هةموو سوارةكانى عاسي دةبن خؤيان ه َينادةر ئةوسوارانة هةموو َ و دةضةقن ناتوانن ب َينةدةر ناتوانين بةكاريان به َينين حةس ِردةبن ،تةنها دةتوانين لةو كاتة بةكاريان به َينين كةهيض سواريَكى ترمان بةدةستةوةنةب َيت واتا وةك يةدةط بؤكاتى ث َيويست بةكارديَنن ،لةوكاتةش ث َيويستة كؤس به َينن بؤدةركردنى يةك سوار واتا ل َيرة يةك لةشريكةكان كؤس به َين َيت بةسةنةك تةواوى شريكةكان ل َيرةبةث َيضةوانةى سةرةتاى يارييةكةية واتا بؤت هةية تةنهايةك سوار دةربه َينيت ،كةضى ئةكةر لةشارى خؤت بيت بةئارةزووى خؤت دةتوانيت (سوار) دةربه َينيت، ت َيبينييةكى تر ئةطةر لةشارةكةى خؤت بيت دةب َيت هةموويان كؤس به َينن واتا ئةوةى كؤسى نةه َينا خالَةكانى بؤحساب ناكريَت بةالَم لةمةيان يةك كؤس بةسة كةسوارةكة هاتةدةر خالَةكانى هةموو طرووثةكة حيساب دةكريَت. دووم�� َي��ردة -:ئةوةية سواريَكى خؤت لةسواريَكى خؤتى دةدةيت دةب َيت بةدووسوار واتا لةيةك ضيلكةدارو يةك( سوار) كؤدةب َيتةوة لةوكاتةش تةلَة داريَكى جياواز دادةن َييت تاكو بناسريَتةوة سوارةكةش لةش َيوةى دولكةى دارالستيك َيكى بضوك دةب َيت ،واتةلةسةرةوةى دوولكى ل َيدةب َيتةوة بؤئةوى لةناوسوارةكان بناسريَتةوة كةئةم سوارة دووم َيردةية. سى سوارى هةمان طروث سي م َيردةَ -: َ ل َيكدةدريَن. ضوار م َيردة -:بةهةمان ش َيوة ضوار سوارى هةمان طرووث ل َيكدةدريَن ،ث َينج م َيردةو شةش م َيردة....هتدبةهةمان ش َيوة. سودةكانى كردنى (سوار) بةدووم َيردةو سى م َيردة..هتد ئةوةية تاكو بةيةك كة ِرةت َ ياسى سوار كةئاويَتةى سواريَك دووس��وار َ بووين بةيةك كة ِرةت ب ِروَن بؤئةوةى زوو بطةنة شارى طرووثةكةى ترووسوارةكانيان
َ وةئةطةربمانةوى فة ِرع َيكى بكوذيَت سى م َيردة ل َيبكةينةوة واتةبؤنموونة ئةطةر َ بوو بيكةينة دووم َيردة يان بيكةينةوة بةيةك ئةوادةبى(كؤس) م َيردة واتة هةلَى وةش َينينةوة َ به َينين ،بةهاتنى (كؤس)دةتوانين سواريَك ( كةسى م َيردةية تةلَةداريَك) لةث َيش ئةوسوارةى َ سي م َيردةكة دةب َيت بةدووم َيردة بضةق َينين َ بةهاتنى يةك كؤسى تر ديسان سواريَكى تر لةث َيش سوارة دووم َيردةكة دةضةق َينين ،بةم سى م َيردةكةش تةسى سوارو َ ش َيوةية دةب َي َ سي هةلَدةوةش َيتةوة ،زؤرجار دووم َيردة يان َ م َيردة ...هتد دةكةويَتةحالةت َيكى خةتةرةوة لةاليةن طرووثةكةى تر ه َيرشى بؤدةبريَت و سى سي م َيردةش واتا َ دةكوذريَت بةكوذرانى َ سوار لةم طرووثة كوذرا ،كةواتةئةطةر هةل و سيى دةرفةت لةبارنةبوو باش نيية دووم َيردةو َ مَيردة بكريَت ضونكة ئةم ياريية وةكوشة ِريَك واية لةن َيوان دووه َيز ث َيويستى بةفةنو تةكتيكات هةية. ش َيت بوونى سوارو هؤكارةكانى-: بةبى مةبةست) يةكةم (-:ش َيت بوونى سوار َ ئةطةرسوارى طروث َيكيان طةيشتةشارى طرووثةكةى تر هيض سواريَكى ترنةبوو
بيجولََيننةوة بةهؤى نةبوونى(كؤس) سوارةكانى تر كؤت و بةندكرابوون ئةوائةم سوارة ش َيت دةب َيت واتا هةر ذمارةيةك ب َيت دةب َيت تةنها هةر بةم سوارة بجولََيتةوة ئةطةر نةكوذريَت لةاليةن طرووثةكةى تر دووبارة دةض َيتةوة ناوشارو دةستدةكات بةكوشتن يان دةتوان َيت ب َيتةوة اليةكةى خؤى بةو دوازدة خانةيةدووبارة بخوول َيتةوةو بض َيتةوةاليةكةى تر. دووةم(-:ش َيتبوونى سواربةمةبةست) ل َيرة ئةم طرووثة خؤى ئةم سوارة ش َيت دةكات ضونكة حيساب دةكات كةئةم سوارة سواريَكى زؤر لةطرووثةكةى تر دةكوذيَت يان هةمووئةوسوارانة دةكوذيَت كةبة(كؤس) جوالَونةتةوة كةهةمووى كوشتن ئةوان قسر دةبى دووبارةكؤس به َينن دةنا ناتوانن دةبن َ دةست بدةنةطواستنةوةى هيض سواريَك. َ ئاقل كردنى سوارى ش َيت-: َ َ ئةطةربمانةوى سوارةش َيتةكة ئاقل ب َيتةوة دةب َيت كؤسى تر به َينين و ئةوسوارةى كةش َيت بووة لةن َيوان شارى طرووثةكةى تر
ذمارة 13
ضةند سواريَكى ثة ِراندووة دةب َيت سواريَكى تر بن َيريت تابض َيت ئةم سوارانة بكوذيَت كةثشتى سوارةكةى تؤى طرتووة ،بةكوذرانى ئةم سوارانةو نةمانى مةترسى لةسةر سوارة َ ئةوائاقل دةب َيتةوة،وةك ئاماذةمان ش َيتةكة ث َيكرد بةل َيكدانى(ضارةكان-شةثكةدارةكان) سى ،ضوار، ئةمانةى ل َيث َيكديَت( كؤس ،دووَ ، شةش). سوودةكانى كؤس-: -1بةهاتنى كؤس يةك خانة سوارةكة دة ِروات-2 ،هةمووسواريَك لةكؤت وبةند ِرزطار دةكاتِ -3 .ريَطا بةيارييةكةدةدات لةدواى ه َينانى كؤس ذمارةكانى ترى بؤحيساب بكريَت، سى م َيردة هةبوو -4ئةطةر دووم َيردة يان َ سي ، بةكؤس دةكريَنةوة بةسوار،ئةوانى تر( دووَ ، ضوار ،شةش) هةريةكةيان ئةوةندةخانةيةدةب ِرن سي سي تةنها َ واتا دووتةنها دووخانة دةب ِريَت َ خانةدةب ِريَت...هتد،.ئةوكةسةى كةضارةكانى ل َيكداو يةك لةمانةى ه َينا (كؤس)(ضوار) ( شةش) دووبارةل َيدةداتةوة ،بؤجارى دووةميش هةريةك لةمانةى ئاماذةمان ث َيكرد هات سي ب��ارة دةب َيتةوة بةم ش َيوةية ديسان َ هةتا ك��ؤس وض��وارو ش��ةش ب َيت هةمان كةس دةتوان َيت هةرل َيبداتةوة ،بةالَم ئةطةر (سي) واتا هةريةك لةمانةى ه َينابوو (دوو) َ ئةطةر (دوو)ى ه َينا دووخانةكةى بؤ حيساب َ دةكري سواريَك دووخانة دةض َيتةث َيشةوة سي وة ئةطةر (س��ي) ى ه َينا سواريَك َ َ خانةدةض َيتةث َيشةوة بةالَم لةحالَةتى ه َينانى (سي) ناتوان َيت هةمان كةس دووبارة (دوو) و َ ل َيبداتةوة دةب َيت بيداتةكةسى تةنيشت خؤى، وةهةمووئةم ذمارانة ث َيويستن ضونكة جارى يةكى وةها هةية هةريةك لةطرووثةكان َ يةك سواريان ماوة دةكةونة ِراوةنانى يةكتر جارى وا هةيةث َيويستت بة(دوو) هةيةضونكة سوارةكةى طرووثةكةى تر دووخانة لةسوارى طرووثى يةكةم دوورت��رة ،بةه َينانى (دوو) سوارةكة دةض َيتةشويَن سوارى طرووثةكةى تر ،ف ِريَى دةدةيت و سوارى تؤ شويَنى سوارى طرووثةكةى تردةطريَتةوة ياريةكةدةبةيتةوة، يان جارى واهةية يةك خانة لةسوارةكةى تؤدةبى (كؤس) به َينى بةم ش َيوةية توَدوورة َ هةمووذمارةكان سووديان هةية ،بةالَم كاتى دةستث َيكردنى يارييةكة (كؤس) زؤر طرنطة ضونكة كليلى كردنةوةى يارييةكةية( ،ك َوَس) و(شةش) لةهةموويان باشتر يارييةكة بةرةو ث َيش دةبات (كؤس) بؤئازاد كردنى سوارةكان (،شةش)يش بؤبةرةوث َيش بردنى سوارةكان زؤر خ َيراية،ئةمةضووةتة ناو فؤلكلؤريشةوة كةدةلََين ئةطةر ئةوشتةم بؤسةركةوتباية(كؤس وشةش) بوو واتا ئةم (كؤس و شةشة) لةم يارييةوة هاتووة ،هةربؤنموونة عةزيزى مةالي ِرةش لة ِرؤمانى بؤرةى قةثالن دا بةكارى ه َيناوة ،لةكؤتايى دةلََيين ث َيويستة طرنطى بةم يارية بدريَت و لةسنورى هةرمؤتة بض َيتة دةرةوةو لةشارةكانى تريش بكريَت ،بؤئةمةش ث َيويستى بةكردنةوةى خول هةية ،ضونكة ئةم ياريية زؤرخؤشة زؤر لةدوَمينةو ئةزنيف ويارى يةكانى تر ض َيذ بةخشترة.
نيساني 2011
15
شارى كؤية
هةقى ثاريَزطاو ئيدارةى سةر بةخ َوية
خةلَكى كؤية بةطشتى داواى ثاريَزطاو يان ض َ دةوى ،كؤية نةبى ئيدارةيةكى سةربةخؤيان َ شاريَكى كؤن و م َيذوويية ،كؤنترين قةزاية لةكوردستان ،ئةمين زةكى بةط لةكت َيبة م َيذوويةكةى لةبارةى وآلتى كؤيةوة دةلَ َى: ميللةتى طؤتى لةسةر رؤخ و دةوروبةرى زيَ��ى كؤية دادةنيشتن لةدوايدا بةه َيز ب��وون بآلوبوونةوةو روويانكردة خ��واروو تاكو وآلتى سؤمةرو ئاكاديان داطيركردو بوونة حكومةت َيكى بةه َيز لةشارى نيثور- بابل لةبةلَطةنامةى م َيذوويى دؤزراوةتةوة ئةوة دةردةخةن كة ( )21مةليكى طؤتى َ ئ��ةوى) (لةناوضةى كؤيةوة كشابوونة لةماوةى ( )125سالَدا حوكم ِرانيان كردووة َ دةردةكةوى لةسةدةى (23ث.ز) دةوريَكى م َيذوويى كاريطةرى نواندووة. ثادشاى طؤتى ،شارى (كؤثه) شاريَكى طؤتى بوو ئةو ثادشاية بةشةهريارى (كؤثه) ناسراوة واتا شارى كؤية! كؤية ث َيش ئيسالم ناووبانطى هةبووة ،وةختى خؤى كؤية ميرنشين َيكى سةربةخؤ بووة ،خ َيرة ئ َيستا بة ِرةوايى نابينين بي ،دوا بةدواى ثاريَزطاو ئيدارةى سةربةخؤ َ بوونى :راثةرين و طةرميان و هةلَةبجةو زاخؤو سؤران بوونة ئيدارةى سةربةخؤ، خةلَكى كؤية دوو بةياننامةيان بآلوكردةوةو كةمث َيكيان دروستكرد بةناوى (كةمثينى
ق��ةزاى كؤية ،بوونى كؤية بةيةكةيةكى كاريطةرى سةربةخؤ) لة ()2011/2/14 كةمثينى خؤيان ِراطةياندووة ،ث َيداطيرى دةك��ةن بةبوونى كؤية بةئيدارةيةكى سةربةخؤ ،بةياننامةيةكى ديكةى (كؤمةلَةى ك��ارى ديموكراتى-كؤميتةى تةنفيزى لةكؤية) ضةند خالََيك دةخةنة ِروو: -1ث َيويستة شارى كؤيةش وةك هةريةك لةوسى ئيدارةيةى سةربةخؤيان ث َيدراوة َ وةك ئيدارةى سةربةخؤ ِرابطةيةندريَت وة ئاسةوارى دوو ئيدارةى تيا نةه َيلَدريَت. -2شارؤضكةى تةقتةق بكريَت بةقةزاو بةلََينى لةم َيذينةى دةس��ةآلت بؤ بةقةزا بةجى بكريَت. ج َي َ -3هةولَبدريَت وةك هةر ناوضةيةكى ترى عيراق سياسةتى ثترؤ دؤالر لةسنوورى بةجى بكريَت. كؤيةو دةوروبةرى ج َي َ -4ئ��ةو ث��رؤذان��ةى ل���ة ِرووى كشتوكالَى لةناوضةكانى هةول َيرو سل َيمانى و دهؤكى طرتؤتةوة ،وةك ذوورى ثالستيكى و كارطةى كشتوكالَى ستراتيذى و كارطةى ث َيستةو لةقتونان و ثرؤذةى بةخ َيوكردنى َ ئاذةل ،سنورى كؤيةش بطريَتةوةو ئاو ِريَكى بةثةلة لةخةلَكى زولَم ل َيكراوى الديَكان بدريَتةوة. -5ئ��او ِردان��ةوةو ضارةسةركردنى خراثى
ِريَطاوبان و تون َيلى هةيبة سولَتان و ئاوو كارةباو دروستكردنى ثارك لةناو شارو ناحيةكان. -6ث َيكه َينانى ليذنة بؤ ل َيثرسينةوة لةبةر ثرسانى كةمتةرخةم لةئاست ث��رؤذة تةواونةكراوةكانى وةك شكسته َينان بة (ثاركى هةواوان-ويَرانكردنى ثاركى هاموون- ريَطاى هةرمؤتةو ِريَطاى دووسايدى دةم ِرةزان-تةواونةبونى ئاوى بؤطد كؤية لةوادةى خؤى و تون َيلَى هةيبة سولَتان-تةواونةكردنى ث���رؤذةى جوانكارى س��ةرض��اوةى ئاوى حةمامؤك وشكبوونى سةرضاوةى حةمامؤك و تةواونةكردنى جادةى دووسايدى سةد مةترى ضواردةورى كؤيةو ونبونى ياريطاى ن َيو دةولَةتى كؤية) -7بةج َيطةياندنى بةلََينى دروستكردنى خانوو بؤ كةسوكارى ئةنفالكراوان و مؤنؤم َينتى ئةنفال لةدةشتى كؤية كةئةمانة بةلََينى بةجى نةكراوة. حكومةت بووة بؤ كؤية ج َي َ ئاماذة بةوة دةك��ةن طةر كؤية نةكريَتة ئيدارةيةكى سةربةخؤ ثةنا بؤ بةر خؤثيشاندان و مانطرتن دةبةن. داوا لةسةرؤكايةتى هةريَم و حكومةتى هةريَمى كوردستان دةكةين هةقى كؤية بدةن ،فةرامؤشى نةكةن ،بكريَت بةثاريَزطا يان ئيدارةيةكى سةربةخؤ.
د.نةزةند بةطى خانى طوآلوى شيعرى ثرذاندة بةهارى فيَستيظالَى فةرةنسا! ذنة شاعيرى ن��اودارو ن��ازدارى كؤيى (د.نةزةند بةطى خانى) بؤ ج��ارى دووةم بةشداريكرد لةف َيستيظالَى بةهارى شاعيرانى فةرةنسا ،كة لةماوةى ()21- 8 ي ئادارى سالَى 2011سازكرابوو، كةسيانزةمين سالَى ف َيستيظالَى بةهارى شاعيرانى فةرةنسا بوو، د.نةزةند بةطى خانى بةزمانى كوردى و فةرةنسى شيعرى ت َيدا خويَندؤتةوة ئةوة دووةمين سالَة 16
شيعرى كوردى لة ِريَطاى د.نةزةند بةطى خانى-يةوة دةخويَندريَتةوة لةناو ئةو ف َيستيظالَة بةناوبانطةدا، ج َيى شانازيية بؤ كضة كورديَكى وا روناكبير كةدةنطى شيعر دةطةيةنى بةف َيستيظالَى فةرةنسا َ �ى)و � �اش � (س لةشارؤضكةى كة َ مؤزةخانةى (بةلزاك) بةزمانى كوردى و فةرةنسى بارانى شيعرى داباراند لةف َيستيظالَى بةهارى شاعيرانى فةرةنسا!! ثيرؤزة.
زستان هةوار قؤناغيَك لةتايبةتمةندى ِرةوةندةكانى كوردستان َ ديدةوان يةعقوب تائ َيستا زؤر ل��ةب��ارةى ذيانى تايبةتى ِرةوةن��دةك��ان طوتراوةو نووسراوة ،بةآلم زؤرترين باس و بابةتةكان سةبارةت بةذيانة تايبةتيةكةى ِرةوةندةكان لةوةرزةكانى بةهارو سي وةرزةدا هاوين و ثايزدابووة ،ضونكة لةو َ َ رةشمال وهةنديَجاريش ِرةوةندةكان لةن َي ِو لةذيَر كةثر ذي��ان بةسةردةبةن ،بةآلم زؤركةم دةربارةى دريَذترين قؤناغى ذيانى يةك هةوارى ِرةوةندةكان باسكراوة ،ئةويش هةوار زستانة ،هؤكارةكةشى ئةوةية زستان ه��ةوارى ِرةوةندةكان لةسةر ثاوانةكانةو هؤبةكان ل َيك دادةب ِريَن و هةر خ َيزان َيك دةض َيتة سةرهةوارى خؤى و ثاوانى خؤى و زؤربةى شويَنى زستان هةواريش الضةث و نةديوة .بةآلم لةهةوارى وةرزةكانى تر ِرةوةندةكان بةش َيوةى هؤبة كؤدةبنةوةو َ ةشمال هةلَدةدةن و لةشويَنة دلَرف َينةكان ِر َ لةطةل جوانى سروشتى ناوضة جياجياكانى كوردستان ت َي َ كةل دةبن و بةدواى لةوة ِرطاو طؤركي دةكةن. ئاودا ج َي َ كؤتان طةرمكردن لةزمانى ِرةوةندةكانى سنورى ثاريَزطاى هةول َيرو سنورى ق��ةزاى كؤية كات َيكى َ دةطوتري(كؤتان كار كردن هةية ث َيى طةرمكردن ،وةك بةختيارسةردار لةزستان هةوارى دؤلَة بةكفر ث َيى طوتين ،كؤتان طةرمكردن وات��اى ئةوةية ث َيش ئةوةى مة ِروماآلت لةكويَستانةكانةوة بطاتةوة سةر زستان هةوار ،دةب َيت ماوةى ضةندهةفتةيةك ذنان و ثياوانى ِرةوةند كاربكةن بؤئةوةى ث َيويستى ئةوهةوارة دابينبكةن ،كةخؤى َ ةشمال و دروستكردنى تةثرةو لةهةلَدانى ِر َ ئاذةل و كؤكردنةوةى كؤزو ناندين و هؤلَى دارى سوتاندن و ئامادةكردنى ئاليك دةبين َيتةوة. تةثرة ،ياخود كؤخ-زنج ثامشاوةى خانووبةرةى كؤنى كؤضةرى يةك َيك لةكارةكانى ِرةوةن��دةك��ان لةوةرزى زستان دروستكردنى تةثرة ية، حاجى مةنتك ل��ةوب��ارةوة طوتى تةثرة يةك َيك بووة ل هؤكارةكانى نيشتةج َيبوون لةكوردستاندا ،بةآلم ماوةى ضةندسالََيكة
تةنيا لةن َيو هةنديَك هؤبةى ِرةوةندةوكان لةزستان هةوار و لةهةنديَك طوندةكان تةثرة دروستدةكريَت ،دروستكردنى تةثرةش لةشووشةزلكةو قاميش و شوو دةب َيت و ث َيوانةى طةروةبووبضكى ث َيى دةطوتريَت، سي بؤ ث َينج سالَةو قوبةو تةمةنى تةثرة َ دةبي تةثرةى نويَى بخريَتةسةر. لةوةبةدوا َ ذنةماندووةكانى ِرةوةندةكان و دةست ِرةنطينيان كردنبي ،ئةوةية ئةوةى مايةى قسةلةسةر َ زؤرب��ةى ئيش و كارةكانى ئةوهةوارةى ِرةوةندةكان لةئةستؤى ذنانداية(رةيحان ئةحمةد)طوتى ئ َيمة لةوهةوارة دا(ثوش) بؤ(تةثرة)دةه َينين و(جيخ )لة(قاميشى باريك )ولة(موو)دروستدةكةين و(كؤز) ل��ة(ط��ةآلوش��ك��ى ِرووةك) ب��ؤ ب َيضوو دروستدةكةين و( ناندين)و(كايةن)و َ ةشمال)و هةموو دروستكردنى(تةختةى ِر ارةكانى ِرستن و ضنين لةئةستؤى ذنانداية. هةوار َيك تايبةتر لةهةوارةكانى تر خاتوو(ضيمةن ئةحمةد)يش ث َيى واب��وو ه��ةوارى زستان لةذيانى ئةواندا زؤرتايبةتةو كات َيكى سةختى وةرزة ساردةكانةو هةرلةو هةوارةدا ب َيضوو لةدايك دةبي ،بؤية لةوهةوارةدا ئةركى ئ َيمة زؤر َ طرانترة لةهةموو هةوارةكانى ترى وةرزى دةبي بةهاروهاوين وثايزو ل��ةوه��ةوارةدا َ
ذمارة 13
هةمووان كار بؤكؤتان طةرمكردن بكةن دةبي زؤر هيالكبن و ضونكة وبةتايبةتى ذنان َ دةبي هةر لةث َيكه َينانى خانووى تايبةتى ذن َ َ مال و دامةزراندنى(هةرزارة)و(سنط)كوتان و(رستؤك) دروستكردن و مذاندنى ب َيضوو ذنان بةشداربن ،ئةوةشى ِروونكردوة ضونكة ئةوهةوارة كاتى بةرهةمة شيرةمةنى نيية، بؤية ذنان لةوهةوارةدا زياتريش كارى ِرستن و ضنين دةكةن لةهةموو بوارةكاندا. هةوار َيكى سنووردار هةوارزستان لةلةوة ِرطادا سنوورى تايبةتى خؤى هةية ،ضونكة هةر كةس �ي لةثاوانةكانى ثاوانى خؤى هةيةو دةب� َ خؤى بةرادةى ثاوان ئاذةلَ َني، ي بلةوةر ةكانى َ ِ ل��ةوة ِران��دن��ى ئاذةلَيش ل��ةث��اوان ث َيى َ دةطوتري(دانطة) و ئةوةش كةخوراوة ثاش ثاوانى ث َيدةطوتريَت. لةو هةوارةش داواكارى هةية ِرةوةن��دةك��ان لةهةوارزستان دةضنة دؤلَةسةختةكانى سةرثاوانان ،ديارة ئةو هةوارانةش لةكؤندا بةوآلخ هاتووضؤيان ب��ؤك��راوة ،ب��ةآلم لةئ َيستادا هاتووضؤى ِروةندةكانيش بةئؤتؤمب َيلة ،هةربؤية ئةوانيش لةوهةوارةدا دووضارى ك َيشةى خراثى ِريَطا دةبنةوة ،بؤية داوا لةاليةنة ثةيوةندارةكان دةكةن ِريَطاكانيان بؤضاك بكريَت ،بؤئةوةى بتوانن هاتوضؤى ث َيدابكةن.
نيساني 2011
17
سةنتةرى ليَكؤلَينةوةو ثةخشى كؤية دةيان كتيَبى بةنرخي ضاثكردوة
سةنتةرى ل َيكؤلَينةوةو ثةخشى كؤية كةلةبةروارى 2007/4/17بةذمارة 4816/604 مؤلَةتى وةرطرتووةو دامةزراوة ،لةم ماوةيةدا َ ظيستيظال و سميناري تايبةتى ضةندين ئةنجامداوةو هةروةها ضةندين كت َيبى بةنرخى ضاثو بآلوكردؤتةوة ،لةسةر ضؤنيةتى كاركردنى ئةم سةنتةرةو بة ِريَوةضوونى كارةكانيان َ لةطةل بةرثرسى ئةم سةنتةرة ش َيخ سةالح ش َيخ شةرةف ضاوث َيكةوتن َيكمان ئةنجامدا ئةميش بةم ش َيوةية وةآلمى داينةوة. ث:ئايا ئةم سةنتةرة بؤضى دام��ةزرا؟ فكرةكةتان لةضيةوة بؤهات؟ و:ل��ة ِراس��ت��ي��دا فكرةى ئ��ةم سةنتةرة لةدووشتى سةرةكيةوة هات ،يةكةميان شارى كؤية طةنجينةيةكى كةلتورى هةية بزردةبى ،دووةميشيان دةفةوتى و خةريكة َ َ كات َيك من لةئيدارةى حكومةتدا كارم دةكرد كؤنفراس َيكمان كرد كة بؤئاوةدانكردنةوةى بةبى كؤية بةرنامة دابن َيين ،سةيرمان كرد َ بةبى بوونى زانيارى دراسةت و تويَذينةوةَ ، و مةعلومات لةسةر اليةنةكانى ِريَطاوبان، ئاوو ئ��اوة ِرؤ هةموو اليةنةكانى ترى ذيان ناتوانى بةرنامةيةكى زانستى دابن َيت، كةس َ هةستيشمان كرد كةلةشارةكانى تر جؤرةها سةنتةرو شتى لةم بابةتانة هةية بةآلم لةكؤية ئةمة نيية ،بؤية ثاش ئ��ةوةى كةخؤمان خانةنشين كرد هةلَساين بةكردنةوةى ئةم سةنتةرةو مؤلَةتمان وةرطرت و ج َيطامان بؤئامادةكرد زياتر ثشتمان بةخؤمان بةست و ئةم سةنتةرةمان دامةزراند ،سةنتةرةكة ل َيكؤلَينةوةودراسةتة بؤثةخش و بآلوكردنةوةى كؤية ،ديارة ئةم سةنتةرة بةدوو قاض دة ِرواو دووشتى سةرةكيمان هةية ديارة لةثالَيشيان شتى تريش دةكةين ،يةكةميان:ئةوةية كةهةموو ئةوشتانةى كةتوراسى كؤيةية، نوسةرةكانى ،م َيذووى كؤية ،شاعيرةكانى كؤية ،ثةندوقسةى كؤية كةبةردةستمان كةوتن ضاثيان دةكةين و بآلويان دةكةينةوةو ِرزطاريان دةكةين لةفةوتاندن ِريَطايةكمان ب ِريوة بةآلم ديارة زؤر ماوة. هةبى ك ي هةردراسةت دووةميان:ئةطةر َ َ لةسةر مةنتيقةى كؤية بةتايبةتى ئةوانةى خويَندكارةكانى زانكؤى كؤية دةيكةن كةئ َيستا تةوجيهات َيكى باشيان هةية لةزانكؤى كؤية ،بؤنمونة ماستةريَك يان دكتؤرايةك دةخويَنن لةسةر ديمؤطرافياى 18
شيَخ سةالح شيَخ شةرةف كؤية يان جوطرافياو ئةرزوئاو يان لةسةر ِريَطاوبانى كؤية ،يان لةسةر كةش وهةواى كؤية ئةمانة يةك بةيةك بؤيان ضاثدةكةين وردةوردة ئاخيرى دةب َيتة سةرضاوةيةكى دةتوانى بةرنامةى باش ،هةروةها حكومةتيش َ َ لةثال ئةمانةشةوة كتاب َيكى لةسةردابنى َ ب��اش ي��ان هةرشت َيكى ب��اش لةسةرهةر ث َيكهاتةيةكى كؤية بةموسلَمان و مةسيحى و جولةكةكانيشةوة ،مةسةلةن ئةطةر هةبى بؤيان ضاثدةكةين ،بؤنمونة شت َيكيان َ ئ َيستا كتاب َيكمان ضاثكردوة لةسةر ذيانى جولةكةكان لةكؤية كةضووينة بؤئيسرائيل، ئةطةر برا مةسيحيةكانيش شت َيكى لةم بابةتةيان هةبوو بؤيان ضاثدةكةين. َ فيستيظال ث:جطة لةضاثكردنى كتاب ئ َيوة و كؤريش دةكةن جطةلةمة ئ َيوة تةنها كار لةكؤية دةكةن يان ئةطةر دةستان ث َي ِرابطا لةشويَنى تريش كاردةكةن؟ و:ئةطةر باآلدةست بين ث َيمانخؤشة لةهةموو كوردستان كاربكةين ،كوردستان هةمووى يةكة ،ئ َيمة وامان دانةناوة تةنها بى لةضوارض َيوةى كؤية يان بلََين قةزاى كؤية َ بةتةنها ،بةآلم ديارة شويَنةكانى تر كةسيان هةية سةنتةريان هةية ،بةآلم ديارة شارةكةى ئ َيمة دةبينين كةس خةريكى نيية بؤية ئ َيمة ب ِريارمانداوة تةركيز بخةينة سةر ئ َيرة واتة رةبى و جاروبار شتى جةختمان لةسةرئ َي َ
تريش دةكةين برادةريَك لةسل َيمانى يان كو ِريَك كتاب َيكى باوكى ه َيناوة،كو ِرةمةاليةك، شاعيريَك ،بؤمانكردووة ،بؤنمونة ئ َيستا مامؤستا ئاكؤ لةزانكؤى كؤية كتاب َيكى زؤرباشى هةبوو لةسةر تيجارةت ومالية لةسةردةمى(-10 )13ى ميالدى بؤمان ضاثكردووة ،ديارة ئ َيمة هةولَمانداوة كات َيك لةئيدارةش بووين َ َ لةطةل زانكؤ لةطةل بنكةى ئةدةبى طةالويَذ َ َ ضةندين فيستيظالمان كردية ،فيستيظال َيكمان كرد بؤحاجى قادرى كؤيى بة ِراستى نمونةيى بوو بةقةناعةتى هةموو مامؤستا طةورةكان تائ َيستاش فيستيظالَى واى بؤنةكراوة ،دواتر فيستيظالََيكمان كرد بؤئةختةر هةرضةندة من بةشة ل َيكؤلَينةوةكةى خؤم كةث َيشكةشم كردبوو ضاثم كرد فيستيظالََيكمان بؤتؤفيق وردى كرد مقاالتةكانمان هةموو لةكتاب َيكدا ضاثكرد ،لةمةزارطةى دلَداريش بةشداريمان ت َيداكردو فيستيظالَيشمان بؤكرد ،لةفيستيظالَى م��ةالى ط��ةورةش ئ َيمة مشتةرك بووين َ َ ئةمسال لةطةل زانكؤ ،بةرنامةشمان هةية ضةند ديداريَك ئةنجام بدةين ،لةسةر خاليد دل َيرو زةكى هةنارى ضةندانى تر ،هةروةها َ هةندى شتى خافرى كؤية يةك َيك لةو لةسةر خةجى ديارة كةلَة ذنانةى كؤية بؤنمونة داية َ شت َيكى طةورةية ئ َيستا بؤتة مةزاريَك لةكؤية بةتةماين ديداروديراسةت َيكى لةسةر بكةين. ث:ل��ة ِرووى ئيدارى و هونةرييةوة ئةم سةنتةرة ضؤنةو كارمةندةكانى ك َين؟ و:ئ َيمة كؤمةلََيكين ديارة هةنديَكيان لةمامؤستاكانى زانكؤن وةكو مامؤستا لوقمان و سةالم و ِرؤستةم و جوان نورى و هةروةها خؤم و ش َيخ تالب و مامؤستا مودريكيش هةروةكو فةخرى ئةندامة لةالمان هةروةها سى كارمةندمان هةية كاك ِرةوةزو سةرهةدو َ كو ِريَكى ترة لةبرادةرانى ديموكرات و مامؤستايةكى ئينطليزيش هةية هاوينان ئيشى دةك��ات ،دي��ارة بةشى ديَتة المان َ بةبى زؤرمان ئ َيمة خؤبةخش كاردةكةين َ بةرامبةر تةنها ئةوانةى كةبةردةوام كاردةكةن بةتايبةتى تايث َيستةكان موضةيةكى كةميان هةية ،ئ َيمة دووشتمان باشة لةسةنتةرةكةمان كةتوانيمان ئيشى باشى ث َيبكةين ،يةكةميان ئةوةية خؤمان موضة وةرناطرين هيضمان هةم مامؤستاكانى زانكؤ هةم خؤشم ئةوةى تر ئةطةر ئيش َيك بكات ب ِريَك موكافةئةى سى ضوار موضةية دةدةين دةدةينى ،ئةو َ َ
َ لةطةل كريَى خانوو كارةباو ئينتةرن َيت و نزيكةى مليؤن و نيويَكمان هةية ئ َيمة وةكو َ هةندى سةنتةر نين كةلة%70بودجةكةمان بؤموضةب َيت هى ئ َيمة نيوةى كةمتر بؤموضةية ،ئةوةى تر بؤكتابة ،بؤية سالَى ثار توانيمان زياترلة 20كتاب ضاث بكةين َ ئةمسال 10-8كتابمان بةدةستةوةية ضونكة َ َ بودجةكة وةستابوو تا سالي َ نوي هةلبةتة هةموو لةسةرخؤمان بووة. كى ث:ئ � َي��وة بودجةتان هةية؟ ئايا َ يارمةتيتان دةدات؟ و:ئ َيمة بودجةيةكمان هةية لةحكومةت، جاريَكيش كة ئةووةسائيل و شتانةمان ك ِرى جةنابى مام جةالل يارمةتيةكى بضوكى داين. َ دةكرى ث:لةم سةنتةرةى ئ َيوة ضؤن دةوام ِرؤذانة بةردةوام دةكريَتةوة؟ و:تايث َيستةكان بةدوو ستاف دةوام دةكةن بةش َيكيان بةيانيان بةشةكةى تريشيان ئ َيواران و بةردةستةكةشمان تةنها ئ َيواران دةوام دةكات ضونكة بةيانيان دةوامى ترى هةية ،ش َيخ تالبيش وةكو مدير ئيدارة بةردةوام ل َيرةية لةدائيرة خانةنشين كراوة ،مامؤستاكانى زانكؤش جارجار ديَن ،خةلَكانى ِرؤشنبيرو خويَندةواريش بةردةوام ديَن مامؤستاكان و ئةوانةى ثةيوةنديان بةكتابةكانةوة هةية بةدواداضونيان بؤدةكةن. ث:ب��ةرب��ةس��ت��ةك��ان��ت��ان ض��ي��ن؟ يان َطربى ك َيشةوطرفتةكانتان ضين كة ِري َ لةكاركردنى ئ َيوة؟ و:ئ َيمة بةربةستمان نيية؟ دي��ارة كوردستان وآلت َيكى ئازادة ضى دةكةى ضى ضاثدةكةى؟ بةآلم ئةوةى كةك َيشةمان ب َيت دةوةستى خاو ئةوةية كات َيك كةبودجةكةمان َ َ دةبينةوةو دةستمان دةبةسترى و كارمان َ بدةنى ناكرى ،بةآلم ئةطةر بودجةكةمان ثي َ َ هةرضةندة زؤريش نيية بةآلم بةث َيى بودجةكة حةرةكةيةك دةكةين ،ك َيشةيةكى تر ئةوةية هةبى يان كةلةكؤية ضاثخانة نيية ،كاريَكت َ دةبى بضى بؤهةول َير يان سل َيمانى ،ئينجا َ دةبى بضى و ب َييت و ب ِرؤو وةرةو ئةوانة ،سةرةتا َ بةتةمابووين ثرؤذةى ضاثخانةيةك دابن َين ئيمكانيةتى ماديمان نةبوو بؤية ث َيمان نةكراو سةركةوتوو نةبوين لةم ثرؤذةية ،لةبةر ئةوة ئ َيستا ضاثةكانمان لةهةول َير دةكةين ،دورةو ناخؤشةو ب ِرؤو وةرةو ئينجا ك َيشةت بؤدروست دةبى و نةقس و تةسيحات و ئةوجؤرةشتانة، َ ئةمة يةك َيكة لةك َيشةكانمان هةروةها ئةطةر ئيمكانيةتمان باشتربا خةلَك َيكمان دانابا بضووبان طة ِرابان لةمزطةوتةكان الى خةلَك شتيان كؤكردباوةو دةستنوس َيك ،كتاب َيك،
هةبى كةبآلونةكراب َيتةوة بؤئ َيمة شت َيك َ ثةيدايان كردباو ضاثمانكردبا. هةبى كةئةرشيف َيك ث:ئةطةر خةلَك َيك َ دةستنوس َيكى الب َيت ،ئ َيوة ئامادةن بؤيان ضاثبكةن؟ وة ئ َيوة داواك��اري��ت��ان ضيية بؤئةوانة؟ و:ئةوانةى كةدةستنوسيان الشك ببةين ثةيوةنديان ث َيوة دةكةين بؤنمونة جوابم بؤكو ِرةكانى مامؤستا تاهيرحةويَزى نارد ئةطةر البى دةربارةى كتابى م َيذوويى هةرشت َيكيان َ كؤية بآلونةكراب َيتةوة ئةوة ئ َيمة ئامادةين بؤيان ضاثبكةين و بآلوى بكةينةوة ،هةروةها َ لةطةل كو ِرةكانى مامؤستا محمدطؤمةشينى دانيشتوم ث َيم طوتوون ئةطةر هةرشت َيكى البى بؤيان ضاثدةكةم بةتايبةتى ئةوةى باوكيان َ لةسةر طوندةكان ،لةسةرةتا ئيستنساخيان دةكةين دوايى تايثيان دةكةين و دةيانخةينة سةر سيدى و دواتر ضاثيان دةكةين ،وة هةر هةبى كةثةيوةندى بةكؤيةوة كةس َيكى تر َ بى ئةوا ئامادةين بؤيان ضاثبكةين وة لةهةر َ هةبى ئامادةين شويَن َيكى تر كتاب َيكى باش َ ضاثى بكةين. َ ث:ئ َيوة داوادةك��ةن ئةوجؤرة خةلكانة ب َينةث َيش؟ َ و:ئ َيمة داوادةكةين ئةوخةلكانةى كةهةر البى دةربارةى دةستنوس َيك يان كتاب َيكيان َ كؤية ،بؤنمونة كتابةكانى وردى ئ َيمة زياتر لة()20كتابمان الية ،بةآلم زياتر لة()20 كتابى تر ماية بةدةستمان بطات كةهةموويان لةش َيوةى ناميلكةدان ،ئةطةر هةموويمان بةدةست بطات دووبارة ضاثيان دةكةينةوة، مةمنونيان دةبين طةر بةدةستمان بطةيَنن، سى كتابى هةية، مامؤستا زةكى هةنارى َ ئ��ةوةى ك��اوةى ئاسنطةرمان هةية ،بةآلم تةرجةمةكةى سةعدى بةدةستمان نةكةوتووة، هةروةها هةر شت َيك كةثةيوةندى بةزةكى هةبى هةبى لةوانةية نوسينى تريشى َ هةنارى َ َ ئةمسال دةست بةمةشروعى زةكى خةريكين َ هةنارى بكةين بؤكتابةكان ،هةوليش دةدةين ديداريَك بؤخاليددل َير بكةين وة كتابةكانى بؤضاثبكةينةوة ،داوام��ان لةكةريم شارةزا هةبى لةسةر كؤية كردووة ئةطةر كتاب َيكى َ خؤى حةزبكات بؤى ضاثبكةين. ث:ئ َيستا ئينتةرن َيت دونياى بضوكردؤتةوة ئ َيوة هيض سايت َيكى ئينتةرن َيتان هةية كةبةرهةمةكانى خؤتانى لةسةر بآلوبكةنةوة، يان نةتانكردؤتة بةرنامة؟ و:سايتى ئينتةرن َيتمان نيية ،بةآلم شت لةئينتةرن َيت وةردةطرين ،سايت بة ِراستى َ دةوى هةرضةندة من خةلَكى موتةفةريغى زؤر شارةزايم نيية بةآلم دةب َيت بةردةوام
ذمارة 13
تةختيةى بكةى هةرضةندة لةبةرنامةمان داهةيةو يةك َيكة لةثرؤذةكانمان كةيةك َيك ئامادةبكةين بؤ ئةمة. ث :بةرنامةتان ضيية لةداهاتوو؟ و:بةرنامةمان واية كةخةلَك َيك ئامادةبكةين بؤكؤكردنةوةى زانيارى بةتايبةتى ئامارى كؤية َ َ لةطةل زانكؤى لةطةل دائيرةى ئامار ،هةروةها كؤية هةرضةندة ثةيوةنديةكى فةرديمان هةية ،بةآلم كتاب َيكمان كردية كةنويَنةرمان تربى و زياتر هةبى و ثةيوةنديةكة توندو تؤلَ َ َ هاوكاربين و سود لةزانياريةكانيان وةربطرين، هةروةها بةرنامةمان بوو كةموفةكةرةيةك بكةين هةرضةندة سالَى ثاريش كردمان بةآلم َ ئةمسال شتى زياترمان كردو سةرجةم ِرووداو كارةساتةكانى كؤيةى ت َيدا كؤكراوةتةوة، َ كةهةندى خةلَك لةبةرنامةماندا هةية ِرابسث َيرين بؤئةوةى شتمان بؤكؤبكاتةوة هةروةها لةبةرامبةر ئةوة بةخشيش َيكيان بكةين ،هةروةها زانيارى كؤدةكةينةوة لةسةر َ هةندى ث َيكهاتةكانى كؤية مةسيحيةكان، عةشايةرو بنةمالَةكانى كؤية بةتايبةتى لى ِراسث َيرين بنةمالَةكان خةلَك َيكيان َ كةم َيذوو توراسى بنةمالَةى خؤيان بؤمان بن َيرن ،لةهةر بنةمالَةيةك خويَندةواريَك هةية َ لةطةل ثيرةكانى خؤيان دةربارةى بؤئةوةى بنةمالَةكةيان زانياريمان بؤكؤبكاتةوة بؤئةوةى كتاب َيك ئامادةبكةين لةسةر بنةمالَةكانى كؤية ،هةروةها ثرؤذةيةكى ترمان هةية َ كةلةطةل كةئةنسكلؤثيديايةك بؤكؤية بكةين جةنابى حاكم ث َيش ِرةو باسمانكردوة ،هةروةها َ كةهةندى سةردان بكةين لةثرؤذةماندا هةية بؤشارة ديَرينةكانى كوردستان وةكو كفرى و ِرةواندوزو هةروةها ذيانةوةى ِرابيتةى كؤيةو كةركوك لة ِريَطةى بنكةى ئةدةبى و ئةديب َ لةطةل ئةم شارانة و نوسةرانةوة ثةيوةندى دروست بكةين ،هةروةها ئةطةر ئيمكانيةتمان هةبى طؤظارى(كؤسار) ببوذيَنينةوة دائيمى َ بى. ياخود وةرزى َ ث:دوا وتةت ضيية؟ َ بى كةئ َيمة لةمةدا و:دةمةوى ئةوة تأكيد َ هيض غةرةزيَكمان نيية هيض تيجارةتيكمان نيية وةئ َيمة كات َيك كتاب َيك بؤنوسةريَك بيدةينى ضاثدةكةين بة ِراستى ثارةمان نيية َ ديارة لةبةرئةوةية كةمحدودة ئيمكانيةتةكةمان دةدةينى بةآلم نيوةى يان س َييةكى كتابةكانى َ بيفرؤشى و سوديَكى ث َيبطات بؤئةوةى بؤخؤى َ ضونكة ئةمة حةقى ماندوبوونى خؤيةتى ئةطةر خةلَكيش يارمةتيمان بدات سوثاسيان دةكةين و ناويان دةبةين لةج َيطاى خؤيدا، ئوم َيدةوارين لةداهاتوو ضاالكى زياتر بكةين بةهيمةتى هةموو اليةك.
نيساني 2011
19
بازا ِرو بازرطانى و كاروان و كاروانضيان و سةردةمى!! خانةكانى كؤيةى َ
َ حوسينى حاجى قادر بةشى يةكةم بةهؤى ئةوشويَنة جواطرافيايةى كةكؤية هةيةتى لةكؤنةوة بوويتة مةلَبةندى بازرطانى بؤناوضةكانى (هةول َيرو كةركوك و موصل و بةغداو حةلةب) هةروةها َ بؤهةندى لةشارةكانى باكورى كوردستان، لةاليةكى ديش ِريَطةى ثةيوةندى بووة بؤطوندةكانى ن��اوض��ةى خؤشناوةتى تادةطاتة ِرةواندوزوبالَةكايةتى و بؤالى ِرانيةوقةآلدزةوناودةشت و سةردةشت و سنةو سابآلغ و شارةكانى ترى كوردستانى ِرؤذهةآلتِ .رةوةندةكانيش كةهاتوضؤى كويَستان و طةرميانيان دةكردلةكاتى ث َيويست هاتوونةتةكؤية ،ضونكة كؤية مةلَبةندى ثيشةسازى دةستكرد بوو وةكو(ئاسنطةرى ودارتاشى و خمخانةضى و زيَ ِرنطرى و لباتضى و خةنجةرضى و بةرطدروو ضةخماضى و جؤآلى و ثة ِرةكةرو دةباخضى و ثينةدؤزو ث َيآلودروويى كؤييانة(سؤل و ك��ارةك)ه��ةروةه��ا شةربةوكوثةوطؤزة دروستكردن )..ث َيش كردنةوةى ِريَطاى(هةول َير-رايات= ِريَطاى هاملَتؤن) ِرؤذانة ن��زي��ك��ةى()200وآلخ لةكؤيةوة دةرض��وون يان بؤى هاتوون َ لةوى شتومةكى بازرطانيان بؤه َيناوة يان طواستوويانةتةوة .كاتى خؤى توتنى ِرانيةوخؤشناوةتى و ثشتدةرو ِرةوان��دوز بؤبازرطانةكانى كؤية دةض َيندرا .لةكؤيةش بة ِريَطاى تةقتةق بةكةلَةك بةهؤى زيَى 20
طضكة دةن َيردراية َ ثردى و تكريت و سامةراو َ هةندى جاريش يةكسةر بة ِريَطاى بةغدا، ك��اروان بؤكةركوك و تكريت و سامةرا دةض��وو ،لةويَش كةدةطة ِرانةوة(شةدةو قوماش و شةكرو ضاوو قةسث و خورماو َ خوى و قاميشة جغارةو شتى تريان دةه َينا، زؤرجار بازرطانة عةرةبةكان لةتكريتةوة بةحوشتر ب��اري��ان دةه َيناية كؤية، لةوانيش(سةيدعلى و اسماعيل يةحياى براى تايةريةحياى سةرؤك وةزيرانى حزبى بةعس بوو سالَى .)1967دةلََين كاتى خؤى لةشكرى ئينطليز تكريتى داطيركردووة، مام يةحياى باوكى اسماعيل و تايةر لةكؤية ميوانى حاجى عومةرى حاجى احمد بووة .اسماعيل يةحيا دؤست َيكى زؤر بةوةفاى حاجى عومةر بووة ،بازرطانى َ لةطةل كردووة،حاجى عومةر زؤرجار توتنى ،بؤيةكاتى كاكةى داوةتى توتنى بةقةرز َ َ ك��و ِرى حاجى عومةرو ضةندخزم َيكى لةاليةن بةعسيةكانةوة دةطيريَن حاجى عومةر دةض َيتة الى اسماعيل يةحياو ئةويش ئاطادارى تايةريةحيا دةكات و كو ِرةكةى و خزمةكان بةردةدات ،هةروةها كاتى(حةليمةخانى) خ َيزانى حاجى عومةر َ كؤضى دوايى دةك��ات ،اسماعيل يةحيا ديَتة كؤيةو بةشدارى ثرسةكةى دةكات، ديسان كةحاجى عومةريش كؤضى دوايى دةكات اسماعيل يةحيا ديَتةوة كؤية بؤ بةشداريكردنى ثرسةكة .كةعةرةبةكان دةهاتن بارى حوشترةكانيان بةزؤرى لةكةونة خانةكةى مةيدانى خ��وارى دادةط��رن ودةبوواية حوشترةكان(يخ) بكريَن تابارةكة دادةطيرا يان باردةكرا. زؤرجار حوشترةكانيان دةبردة سةرطردى قشلَةوطؤ ِرستانى كةكؤن بؤلةوة ِراندن، َ لةطةل قوتابيانى ناوةندى كؤية ضةندجار س��اآلن��ى( )1950-1949ضويمة اليان بةيةك عانة سوارى حوشتر دةبووين هةتا دام َينى طردى كةكؤنيان دةبردين و دةيان ه َيناينةوة نزيك قشلَة ،ئةوشتومةكانةى كةعةرةبةكان دةيان ه َينا هةنديَكى لةكؤية ساغ دةبؤوة هةنديَكى بؤ ِرانيةو خؤشناوةتى دةن َيردران .ئةوهةموو شتومةكة بازرطانيةو ه َينان و بردنيان ث َيويستى بة بازرطانى
دةولَةمةندو شارةزا هةبوو .هةروةها دةبوواية لةن َيو شارةكة شويَنى حةوانةى ئةوكةسانة بكريَتةوة كةخؤيان و وآلخةكانيان دةهاتنة ناوشار ل َيرةدا ناوى بازرطانة ناودارةكانى كؤية دةنووسم و دوايش ناوى خانةكان و كاروانضيةكان-:
حاجى بةكراغاى حةو َيزى بةناوبانطترين ب��ازرط��ان��ى كؤيةو َ لةطةل شارةكانى كوردستان بووة بازرطانى كوردستانى ِرؤذهةآلت و هةول َير وكةركوك و موصل و بةغدادو حةلةبى كردووة ،توتن و مازى و خورى هةنطوين و ثةلكة هةنارو ئةسثيندار و ث َيستةى بؤ ئةو شارانة ناردووة، بة ِرادةيةك مؤر و ئيمزاى حاجى بةكراغا لة ئةوروثاش ج َيطاى باوةر بووة. حاجى ئةسعةدئاغاى حةو َيزى ك��اروان��ض��ى ه���ةب���ووة شويَنى حةوانةوةى( )20ئ َيسترى لةتةويَلَةكانى َ لةطةل اليةكى ديوةخانةكةى هةبووة شويَنى تايبةت بؤ ميوانةكان جطة لة ديوةخانةكةى بازرطان َيكى دةولَةمةند بووة. ئةميناغاى ئةختةر بازرطان َيكى ناودارى كؤية بوو،كاروانضى تايبةتى خؤى هةبووة سةرة ِراى ئةوةش ديوةخانةكةى شويَنى شاعيران و ئةديبانى سةردةمى خؤى بوو ،ئ َيستاش ثاش ماوةى قةسرةكةى هةر ماوة. مةمحوودئاغاى غةفوورى بازرطان َيكى ط���ةورةى كؤية بوو، بؤبرةودان بةبازرطانى خانى طةورةى دروست كرد لةنهؤمى خوارةوة طؤرةثان َيكى طةورة هةبوو لةهةر ضوار اليةوة ضةند ذوور دروست كرابوون وةك تةويَلَة بؤ وراغى كارونضيةكان،نهؤمى سةروةش كة سى الوة بةقادرمة سةردةكةوتن لة دوو َ ضةند ذورى حةسانةوةى يان ذوورى كؤطاى بازرطانةكانى كؤية بوو،ئ َيستاش ثاشماوةكةى وةك ئاسةواريَكى جوان ماوةتةوة،دةلََين بةنيازن نؤذةنى بكةنةوة .
حةماغاى طةورة ل��ةدواي��ى كؤضى دواي��ى باوكى بوو بةسةرداريَكى طةورةى كؤيةو ناوبانطى لةهةموو كوردستان دةركردبوو ،هةتا كؤضى دوايى لةمانطى ئابى 1920هةر قايمقامى كاتى كة تةقيةدين كؤية بوو .دةلََين َ َ ثاشاى والى عوسمانى ديَتة كؤية سالى َ هةندى قةرزى باج 1277كؤضى،داواى َ دةفةرموى لةحةماغا دةكات ئةويش ئةمر ثي ى دةلَ َى كاتى خؤى بيدةنى ::ثاشان َ َ مةحمووداغاى باوكت خانى ط��ةورةى بةبةردى شوورةى كؤية دروست كردووة دةبى تؤلَةى ئةويش بدةيت ....حةماغاش َ بدةنى .حةماغا بازرطان َيكى ئةويشى دةلى َ َ زؤر طةورة و دةولَةمةندبوو،معامةلةى َ ئاذةل و ِرةشةوآلغيشى دةكرد،بةردةوام م َيطةلة مة ِرو بزن و طاوطام َيشى لة طوندةكانى كؤيةو بيتويَن هةبوو .بازرطانةكانى موصل دةهاتنة ديوةخانةكةى ميوانى دةبوون (طةلى سةرطوشتةى خؤش ل َييان دةك ِرى َ َ لةبابةتةوة هةية)هةروةها دةغل و دان َيكى زؤريشى هةبوو لةطرانييةكة يارمةتى دةرى هةذاران بوو .يةك َيك لةضةرضيةكانى(مام حوس َينى ئةحمةدى ب َيخودى)ثاثيرى من بوو. بازرطانة ناودارةكانى كؤية: (حاجى كاكةمين ،عةوآلغا ،حاجى ئةسعةد ،مةالحةويَز ،حاجى مةجيد، حاجى جالل ،حاجى قادرى سةلمةى، خواجة ف��ةرةج ،سالح مؤشكة ،مورتخا، موحةممةدتةيب حاجى تاهيرى حاجى بةكراغا(ضوويتةبةغداد بازرطان َيكى ناوداربوو كارطةى جطةرةشى هةبوو) .حاجى ئامينة ذن َيكى بازرطانى دةولَةمةند بوو .حةمةدةمين حاجى لضؤ بازرطان َيكى دةولَةمةندبوو، يةكةم كةس بوو ئؤتؤمب َيلى ه َيناكؤية، لةبازرطانى توتن زؤر زةرةرمةندبوو .كاكةى حاجى مةحموود،حةمةدى حةمة ِرةق، تايةرضةلةبى،حوس َينى مةالئةحمةد،حاجى ميرزاعةبدولَآل،ميرزاحةمةدةمين،حاجى سةعيدحاجى ئةحمةد،حاجى عبدولَآلى خةنجةرضى،حاجى عةلى بيخود،حاجى كةريمى حاجى عةلى،كاك ئةسوةد(،حاجى حةمةدةمين ثارةى دةطؤ ِريةوة ضووة حةج و نةطة ِرايةوة)حاجى فةتحولَآلى مام عةلى،وةستا حوس َينى نةجار،عوسمانى حاجى عةونى،هةروةها(عةبدولقادرى ئةورةحمان ناسراو بةقادر سة ِراف)ضونكة
ض��ووة موسل و بازرطان َيكى ن��اودارى َ ئةودةمةبوو َ لةطةل حاجى لةوى ثةيوةندى قادرى باوكم زؤربةه َيز بوو ،جاريَكيان لةكؤية فةتاح قالةى ثة ِرة كاكة ِرةشى عةدة قةوان وكاك تةمرومام ِرةشيد لة(كانى شاخ)باواجى بةريَكةوت ن َيرة ثلَنط َيك سى ِراوك��ةر دةكةونة دةكوذنو كاتى َ َ نزيك(كانى شاخ)دةبينن تاذى و توولةكان نايةنة دوويان و هةر(حةثةحةثيانة)و بؤن دةكةن ئةوانيش ل َييان نزيك دةبنةوةو تولةوتاذيةكان بؤالى كونةشاخ َيك دةضن و بؤن دةك��ةن ،دواي��ى دووتولة دةضنة ناوكونةكةو ثاش كةم َيك بةحةثةحةث و نووزةنووز ديَنة دةرةوة ،ئينجا دووانى دى دةضنة ناوكونةكةو ثاش كةم َيك بة دةرةوة،هةرسى نووزةنووز بريندارى ديَنة َ ِراوكةر دةزانن كة طيانلةبةريَك لةناوكونة شاخةكةيةو دةلََين لةوانةية سيخور ب َيت تولةوتاذيةكان دوور دةخةنةوة هةرس َيكيان تةكبير دةكةن هةريةكةيان لةبةرامبةرى لةسى الوة بؤى كونة شاخةكةو لةنزيكى َ دادةنيشن و ثاريَز وةردةطرن ،تاماوةيةك ضاوةنوا ِرى ئينجا طيانلةبةريَك لةكونةكة ديَتة دةرو خؤى ل َيك دةكش َيتةوة يةقةد َنى لةوطردةى مةترو نيويَك دةب َيت و ئةنة ِري َ بةرامبةرى كونةكة دةنط دةداتةوة ئةوانيش ه َيما بؤيةكترى دةكةن و بةيةكجار تةقة لةتفةنطةكانيان ديَتة دةرو ن َيرة ثلَينط َيك دةكةوتة سةرزةوى ،ماوةيةك ضاوة ِروان دةبن لةشويَنى خؤى جولَة ناكات ئينجا سةطةكانى ت َيبةردةدةن و دةضنة سةرى ماوةيةك بةحةثةحةث دةورةى دةدةن بةآلم جولَةى نايةو دياردةكةويَت كةمردووة، ئةوانيش ديَنةسةرى كةدةبينن ن َيرة ثلَنط َيكة ومردووة ،بةهةر َ حال دةيطةيةننةوة كؤيةو ئاطادارى حاجى قادرى سةلمةى دةكةن و ئةوانيش ث َييان دةلَ َى كةورى مةكةن و طؤشت و ناوزط و ئيسقانةكةى لةسةريةوة دةرب َينن،ئينجا ل َيتان دةك ِرم، ئةوانيش كارةكة زؤر بةجوانى ئةنجام َ خوى دةدةن و ناوةوةى بةخؤلَةم َيش و سواغ دةدةن ،باوكم لةطةلَيان ِريَكةوت( )7,500دينار،حةوت دينارونيو ل َييانى ك ِرى كةدةيكردة مانطانةى ثؤليس َيكى ئةو كات دوايى بؤيان ه َيناية مالَةوة لةهيوانى ذوورى س��ةرةوة هةلَيان واس��ىِ ،رؤذان��ة باوكم دةرمان َيكى تؤزى سثى ث َيوة دةكردو مووةكةى بةشانة دادةه َينا تاكو م َيروستان ئةسثى نزيك نةبنةوة ،ثاشماوةيةك و َ
ذمارة 13
كةبةتةواوى نزيك ووشك بؤوة ،خالَة س َيوة هات و ث َيستةكةى ث ِركرد لةثةمؤو بةداريَكى سةرخ ِر لةزارى ثلَنطةكةوة دةيثةستى تاكو واى ل َيكرد لةسةر هةر ضوارثةل وةك ثلَينط َيى بة ِراستى ِرادةوةستا ،ثاشان ثارضة جانفازيَكى طةورةى ه َيناو ت َيى وةرث َيضاو لةضةند اليةك دروومانى كردو لةسةرشانى َ لةطةل باوكم برديانة طةراجى خؤى داناو مام تةيب و نارديانة موسل بؤالى قادر سةراف ،ئةويش ماوةيةك لةدوكانةكةى خؤى داينابوو ِرؤذانة دؤست و برادةرةكان و خةلَك دةهاتن سةيريان دةكرد ،ثاشان نارديانة حةلةبِ ،ر َ ؤذى دواي��ى ناردنى َ بؤموسل(عةتاوةلَآلى)ثؤستةضى ثلَينطةكة هاتة دوكانى باوكم جانتا ِرةشةكةى كردةوةو وةرةقةيةكى داية باوكم و وتى خالَة حاجى ئةو بةرقيةت لةموسلَةوة بؤهاتووة ت َيبينى وةرةقةكةم وةرطرت بةعةرةبى نووسرابوو (كويسنجق:الحاج قادرأحمد..شكرا لهديتك السمينة) واتا كؤية:حاجى قادراحمد سوثاس بؤديارية بةنرخةكةت .موسل-قادر سةراف. عةتا وةلَآلشى( )50فلسى بةخششى خؤى وةرطرت. ب َيجطة لةبازرطانةكان ضةند قاضاخضيةكى توتن لةكؤية هةبوون بةكاروان توتنيان دةبردة(تكريت و سامةراوبةغدا)جاريَكيان لةسالَةكانى (1954 -1953مةالزاهيرى َ مةالعةبدولرةحمان)لةطةل حاجى ِرةزاى مام عومةر لةناوضةى(جبل حمرين) كةوتنة بةرثةالمارى ثؤليسة عةرةبةكانى طومرط لةئةنجامدا دووثؤليس كوذران و لةوانيش دووك���ةس برينداربوون كة(مينة شاورى و تةهاى مام حةمةى ب َيتواتة بوون)مةالزاهير هةآلت و خؤى دةربازكردو ضووة طوندى(خدران)ثاشان خؤى تةسليم كردو دادطايى كراو بيست سالَيان بؤدةركردو لةحةثسخانةدا مايةوة تاكو شؤ ِرشى14تةمووزى 1958ل َيبووردنى طشتى بؤدةرضوو طة ِرايةوة كؤية .حاجى كةمى برينداربوو هاتةوة كؤية ِرةزاش َ َ َ طرتيان لةطةل سمكؤى خالةمستؤى ب َيتواتةيى ب��ةآلم حاجى ِرةزا دانى بةهيض دانةناو بؤماوةيةك طيراو دوايى بةربوو،بةآلم سمكؤ حوكمدرا .هةروةها عةبدولرةحمانة ِرووتة=مامة ِرووتةش كارى قاضاخضيةتى تووتنى دةكردو تادةطةيشتة شارةكانى(عانةو ِراوة) لةثاريَزطاى ِروومادى َ لةطةل خالَةعبدجاسميش دؤستايةتى قاضاخضيةكانى كؤيةوتكريت هةبوو.
نيساني 2011
21
ويَنةي ديَريني كؤية
طؤ ِرةثانى سانةوى كؤية،جةذنى ن��ةورؤز،1956/3/19 ،لةراستةوة بؤضةث:ريزى ث َيشةوة:صبحى ي��ةع��ق��وب(ق��امي��ق��ام)،م�لام��ةع��س��وم ،زاب���ت ت��ةج��ن��ي��د(م��وس�لآوى) ،م��دي��رش��ورت��ةى كؤية، سةيدحوسني،مئمورخمزن احن��ص��ار،ئ��ةوان��ةى كةلةثشتةوةن و دةناسر َينةوة:رئيس رةفيق جكمة ِرةق( ،مديرئيعاشة) ،مةالفتاحى كارةباى ،امحدى محةمةالى ،محيدكريم مامؤكةمةالى تايةرجةلةبى،جباركةركوكى(كاتبى احنصار) ،عبدرمحان هةنارى،عسمانى مام يةحياى ،دكتؤرخاليد، عبدةتةها ،حممدشوان ،مةولودفةتاح ،خوازة ابرةها(ئةرشيفى كةريم سةليم).
1959ب��ةردةم ناوضةى ثارتى دميوكراتى كوردستان،دانيشتوةكان:لةراستةوة ئةوانةى دةناسر َينةوة :جعفرامساعيل،مسعودمحةسعيد ،وةهاب مام رةزا،كيفى محةسةعيد،رؤستةم كاكاغا،خارةكةماىل كارةبا،عبدالرزاق امحدخيل،جميدامني فق َى تةها،قبادحسن ،وةستاوةكان:عومسان عباس،كمال توفيق جلبى،وةستاعبدةشاكر،سالح رةفيق زيندرو،مهدى لتيف اغا،عبدالرمحان حاجى قةآليى،زاهريسعدى اغا،سالح محةسعيد،نورى على امني ،وشيارمةعروف ،جالل عبداللة،انوةرعمر ،واحيدعلى كضكة، دالوةرعبداجمليد ،واحيدسعيد،مام قادرحسن ،تؤفيق مةالكريم،جميدامحدخيل ،جميدمةالسادق ،عومسان خةيات،على حةو َيز،مجال حسني ،واحيدمحدامني كبابضى ،كريم عياس ،زاهريعبدالرزاق،مةالكاكةى ثة ِرةضى،فتاح مام ِرةزا،شيرَ كؤعمرعبداللة،كريم سليم(ئةرشيفى دالوةرعبداجمليدجةىل زادة) 22
ئاهةنط َيك لةسالىَ شةستةكان،لةضةثةوة:مةالزاهريمةلسادق،مةالعةىل حاجى تؤفيق،مةالانوةرمحدامني ،ئةوانةى ثشتةوة كةدةناسر َينةوة :مامؤستاغريب مستةفا ،حنااتوان، وةستازاهريحداد ،عمرحاجى حممود ،مامؤستاش َيخ رةزا،عبدالرمحن ش َيتة،مةالفتاح مةالعزت جةىل زادة ،قادرحاجى امحد،سعدى اغا،مامؤستاجميدسابري(ئةرشيفى دالوةرعبداجمليدجةىل زادة).
قؤنطري سةرشاخان 1956/2/7 .لة راستةوةو :مةغديدي حاجي حَ سال قةساب ،مسكؤ مةغديد، حوس َيين حاجي قادر ،سةالح ساح َيبقران(ئةرشيفى حوسينى حاجى قادر). ذمارة 13
نيساني 2011
23
كؤيةو نةورؤز جةواد حةمةد بةط نةورؤز :سروشتة ،ئةفسانةية ،خةباتة .سروشتة، سروشت خؤى َ نوى و دة ِرازيَن َيتةوةو بةرطى تازة لةبةر دةكات ،مذدةى نةمانى سةختى و س��ةرم��ادةدات و بةهار ئ��االَى ِرةنطينى َ عةودال دةلََيت: هةلَدةكات ،ئةوةتا سامى ِرؤذى تازةية،ئةوا هات بةهار دادةثؤشى،شةنطةبى و ضنار خؤى َ كانى ذياوة،شنةشنى با خونضةى ثشكوتن لةجؤطةو جؤبار ئةفسانةية:دوومار لة سةر شانى زوحاك شين دةبن و بؤثاراستن و بةردةوام بوونى ذيانى زوحاك هةر ِرؤذةى ضةند الويَك سةردةب ِرن و خويَن و م َيشكيان دةرخواردى مارةكان دةكةن .خةبات و ِراثة ِرينة :هةويَنى بةرخودانة،هؤكارة،ثالَنةرة ضونكة: يادى ِرؤذ َيكة كاوةى قارةمان قةالَسةختةكةى زوحاكى ِرمان لةذيَر ِرؤشنايى و طرينطى ئةم ث َيناسانةى سةرةوةدا ،شارى كؤية هةرلة ديَرزةمانةوة ن���ةورؤز و ي��ادةك��ةى بوونةتة ويَ��ردى سةرزووبانيةوة ،لةبةرايى سيةكاندا لة كات َيكدا فةتواى حةرامكردنى نةورؤز و ئاطر كردنةوة درا بوو ،هةرلةهةمانكاتدا لةسالَى()1932 زاناى طةورةى كؤية (مامؤستا مةالمحمدى شاعير) ناسراو ب��ة(دالوةر) هؤنراوةبة سةر ن��ةورؤزدا دةهؤن َيتةوةو بةوهؤيةوة لةكؤية شاربةدةر دةكريَت و ماوةى سالَونيويَك لةم شارة دوور دةخريَتةوة ،كةم شاعيرو نووسةرى كؤية هةنة كةاليةن بؤنةورؤز نةكردب َيت و شيعرو نووسينيان بؤنةنوسيب َيت .شاعيرى طةورةو شؤ ِرشط َي ِرى كورد(مامؤستادلزار ) يةكةم شيعرى بةناوو بؤنةى نةورؤز بووة كةلةسالَى()1944دايناوة: مذدة بةرن بؤ دولبةر،نةورؤز واطة ِرايةوة بايى نةسيمى شادى هات،دةشت و دةر ِرازايةوة َ دةر،بةطول و سوسن و لةيل و ثة ِر ِرازايةوة دةشت و مذدة بةرن بؤ دولبةر،نةورؤز واطةرايةوة طة ِرايةوة بة جوانى،ضةند ب َلى َى بتوانى َ يةزدانى،عةقل و حةيران مايةوة بة ئايةتى 24
ئةم ئةفراندنانةى دالوةرودل���زار ضاوى الوانى كؤيةيان كردةوة ،شاعيرو ِروناكبيرو سياسةتمةدارانى كؤية ه��ةر لةبةرايى ضلةكانةوةو ث َيشتريش بةش َيوازى هةمةجؤرة يادى جةذنى نةورؤزيان كردؤتةوة( ،مام سابيرى ئةحمةد لةيلةى) ب��اغ��ةوان و ئاشةوان هةرلةبةرايى سيةكانةوة كةالَش و كالَووجةمانييةكةى سةرى َ نوي دةكردةوةو دةط���ؤ ِرى و كةالنطوضكى سثى لةسةر قؤلَةكانى شؤ ِردةكردةوةو بةبةستةوطؤرانى لةكؤيةوة بةرةو باغ و ئاشةكةى لةحةمامؤك دة ِرؤيشت ،ئيتر كةخةلَكةكة بةم ش َيوازةيان بةديى دةكرد ،دةيان ووت :ئيتر ئةوة نةورؤزةو يةكةمين ِرؤذى بةهارة لةبةرايى ضلةكانةوة ئةوكاتانةى كةحيزبى هيوا تاكة حيزبى سةرمةيدانى كوردستان بوو لةنةورؤزاندا الوانى كؤيةى لةتاتؤكان كؤدةكردةوة ،ئةم ِرؤذةيان بةخؤشى و كامة ِرانى بةدةم ض ِرينى ثةركى و طؤرانى س��روودةوة ،بةسةماوهةلَ َ نمايش كردنى شانؤوة ،بةخويَندنةوةى ووتارو ثةخشان و شيعرةوة بةسةردةبرد ،هةرضةندة ميرى لةم كاتانةو دواي ئةم كاتانةدا دةكؤشا كةبةهؤى ناوى(جةذنى دارودرةخت)ةوة ناوى وةلى لةم َ هةول نةورؤز داثؤش َيت و بس ِريَتةوة َ و كؤششانةيدا هةرةسى ه َيناو سةركةوتنى بةدةست نةه َينا ،ناوى نةورؤز بةشكؤدارى و طةشاوةيى و زيندوويى مايةوة. لةنةورؤزى()1945دا ،حيزبى هيوا ئ َيستا لةطؤ ِرةثانةكة نةس ِرابؤوة ،بةهاوكارى كؤمةلَةى دةن��ط كةت َيكؤشةر(عوسمان خؤشناو) سةرثةرشتى دةك��رد ئاهةنطى نةورؤزيان لةئؤمةرخوضان-شاخى مشكة ،لةط َيلَطةى بةطى خانى ،يان باخضةى حةمةصديق سازدا ،ليذنةى ئاهةنط بؤيةكةمجار ب ِريارى ئاطركردنةوةيان دا ،داوايان لةم كةسانة كرد كةبةشداردةبن هةريةكةيان ب ِركة داريَك َ لةطةل خؤيان به َينن ،لةميانى بةشداربوواندا الويَكى باالَبةرزى سوروسثى ،شكى لةسةرى ث َيضابوو،الويَكى ضاالك و ث ِرجولَةبوو ،ئةركى دار كؤكردنةوةى ك��ردة ئةستؤى خؤى هةستا بةكؤكردنةوةى لقوضلَى دارةب ِراوةكان َ لةطةل ئ��ةم��دارو لقانةى ك��ة ِرووب��ارى و حةمامؤك و كوران كة ِرايدابوون و لةطةلَ َ لةطةل ضةند هاوريَيةكى خؤيان ه َينابوويان، َ سةرجةميان كؤدةكردةوةو قةالتيان كردن، بؤبةيانى نةورؤز شووشةنةوت َيكى ه َيناو ئاطرى
دا ،تا درةنطان َيكى شةو ئاطر نيلةى دةكردو بؤ كةشكةالَنى ئاسمان بةرز دةبؤوة،ئةم الوة ئازاو ضاالكة (عبدالواحيد حمةصديق)بوو ،كةدةكاتة عبدالواحيد)سةرنووسةرى باوكى(ئازاد طؤظارى ِرامانى ئيم ِرؤ ،ئيتر ل��ةدواى ئةم ديَروكةدا خةلَكى كؤية لةنةورؤزاندا ئاطريان دةركردةوةو لةدةورى كؤدةبوونةوةو ئاهةنطيان دةط َي ِراو شانؤطةرى تايبةت بةنةورؤزيان نمايش دةكرد،كات َيك ميرى ترسى لةئاطر كردنةوة ل َينيشت قةدةغةى كردو ِريَطرى ل َيدةكرد،بؤية خةلَكةكة بةنه َينى دةضوونة حةمة خالَدان و كؤثكى سالَحاغاو باواجى بة بار داريان دةبردو كة تاريك دادةهات ئاطرى ن��ةورؤزي��ان دادةطيرساند،نةرؤز جةذن َيكى ميللى كوردة،هةويَنى ئاشتى و تةبايية ،لةسالَى()1947كةوتةذيَر كؤنت ِرؤلَى حيزبايةتييةوة ،هةرضةندة نةورؤزى سالَى ( )1947بة تةبايى لة ن َيوانى ثارتى و شيوعى،لة تاتوكان بة طويَرةى بةرنامةيةكى دا ِريَذراو سازدرا و مخابن نةورؤزى سالَى( )1948ثارتى و شيوعى بةجودا سازيانداِ ،رؤذى يةكةم شوعيةكان لةتاتوكان سازياندا بؤ ِرؤذى دووةم ثارتى لةهةمان شويَندا سازى دايةوة ،ئيتر تا شؤ ِرشى()14ى تةموزى( )1958هةربةتةبايى سازدةدرا.مةخابن ،هةمديسان ن��ةورؤزى س��الَ��ى( )1959بة جيا لةن َيوانى ئةم دوو وةلى لةسالَةكانى دواي حيزبةدا سازدرايةوةَ ، ئةم بةروارةوة بةتةبايى سازدةدرايةوة ،نةورؤز جةذنى تاك و تويَذو ضينةكانى كوردة ،هةويَن و هؤكارى ئاشتى و تةبايية ،خوازيارم نةورؤزى لي ثيرؤزب َيت و بب َيتة مايةى ئاشتى ئةمسالَمان َ و تةبايى و ئاوةدانى ،هةروةها بب َيتة س ِرينةوةى ِرك و كينةو دةمارطيرى ،وة بب َيتة ثاراستن و ثةرةث َيدانى دةست كةوتةكانى ِراثة ِرين.
يةكيَتى شؤ ِرشطيَ ِرانى كوردستان لةناو سةنطةرى شار بوون اكرم عبدالواحد مستةفا بةشى ضوارةم خؤشةويستى خاك و خةلَكى كوردستان جةمسةر و دورشمى ت َيكؤشانى طشت ئةندامانى ِريَ��ك��خ��راوى نه َينى يةك َيتى شؤ ِرشط َي ِرانى كوردستان بوو لةشارى كؤية، لة ِرؤذانى سةختى خةباتى طةلى كورد بؤ ئازادى .ئةو ئازاديةى بة نرخى سةدةها خويَنى الوانى شارى كؤيةى ستاندرا ،جؤش وط ِرى ئةو خؤشةويستية بةهاى سةرو مالَى نةه َيشت بوو و تاكو ئيمرؤ لةئةندامانى ِرةنط دةداتةوة، بة ثاراستنى ئةو دةستكةوتانةى هينايانة دى لةناو ريزةكانى يةك َيتى نيشتمانى كوردستان كة لةم َيذودا نية وةكو يةك َيتى نيشتمانى ثى هةلَدةضنريَت كوردستان تاكو تةنطةى َ َ زياتر ثتةو تر دةب َيت َ وقول تر ِريشة لةناو دلى
شةهيدعزيزسعيدقادر
صالح نادر كريم
خةلَك دادةكوت َيت ،تاكو بةربةرةكانى بكريَت لى دةثشكويت، ضرؤى طةش تر و جوان ترى َ ضونكة ب��او ِرةك��ان��ى ِراس��ث��اردةى ط��ةل و كؤمةلَطاى كوردةِ .ريكخراوى نه َينى يةك َيتى َ لةطةل ث َيشمةرطة شؤ ِرشط َي ِرانى كوردستان نةبةردةكانى شاخ بناغةى دةستكةوتووةكانى ئيم ِرؤيان دانا ،ه َي َل و ِريَبازى ت َيكؤشانى ئيم ِرؤيان دا ِرشت ،ئازادى لة طشت بوارةكانى ذيان ،ضاكسازى بؤ ث َيشكةوتن ،سةروةرى ياسا،مافى مرؤظــ و ضةندةها َ خال و ثرةنسيبى ت َيكؤشانى تر .شؤ ِرشط َي ِران لة شارى كؤية ِرؤلةيَكى كاريطةرى ديت لة ناو جةماوةرى َ هةوال و ِريَنمايةكانى شارى كؤية بة طةياندنى َ سةركردة بة دانيشتوان و طةياندنى هةوالى ناو شار و ثالنةكانى ِرذيَمى بةعسى فاشست بة ث َيشمةرطةى شاخ ،بة تايبةتى جم و
جؤلة سةربازيةكان وئيستخباراتيةكانى لة ناو شار ،يان ثةيداكردن و طةياندنى ضةند ث َيداويستى وةكو دةرزى و دةرمان بؤ شاخ ،كة ضاوديَريَكى تايبةتى بؤ دانرابوو .ثاش ئةنجام دانى فةرمان َيك يان كاريَك بؤخؤمان سةرسام جى بةج َيى بكةين !!! بووين ضؤن توانيمان َ بةدلَنيايى لةخؤشةويستى كوردو كوردستانة. طيان بةخش كردنى ئةندامانى ِريَكخراوى نه َينى شؤ ِرشط َي ِران بؤ ئافةرين و ثاداش نةبوو، لة خؤشةويستى بوو ،بؤية هةر ت َيكدان و خراثةكاري َيك و ئاذاوةيةك وناياسايةك َ دل و طيانمان دةخاتة ئازار و ناخؤشى دةكات بةآلم ورةى كوردايةتيمان بةرز دةكاتةوة بؤ ثاراستنى دةستكةوتةكانمان ،ئةو دةستكةوتانةى ضةندةها شؤ ِرشط َي ِر لةث َيناوى لة س َيدارةدرا، ضةندها ئةشكةنجةدران بةكارةبا وكورسى ددان هةلَك َيشان و ك َي َ بل ...ضةند كةس تاكو بى سةرو شويَنن سةرة ِراى شةهيدان و ئيم ِرؤ َ
عبدالرزاق امحد صاحل وشيار جميد مستةفا
ئةنفال ،دينطةكانى بازارى شارى كؤية شايةدن نرخى دةستكةوتةكانمان ضى بووة وضةند بووة؟ داواكارى مافة ،ئازادى مافة ،ضاكسازى ويةكسانى ودةرب ِرينى بيرو ِرا وث َيشخستنى كؤمةلَطا ونةه َيشتنى طةندةلَى لةثرةنسيبةكانى يةك َيتى نيشتمانى كوردستانة كة هةميشة كارى بؤ كردووة و بووتة سيستةم و ِريَ ِرةوى بؤية َ لةنوى بوونةوة وث َيشكةوتنة .ئةمةش هةميشة ناوو ويَنةى ضةند ئةندام َيكى ِريَكخراوى نه َينى يةك َيتى شؤ ِرشط َي ِرانى كوردستان لةكؤية ،لةناو ِريزةكانى يةك َيتى نيشتمانى كوردستان كاريان دةكرد كة دةستة بة دةستة بآلوى دةكةينةوة: *شةهيدعزيزسعيدقادر :لةدايك بووى س��الَ��ى( ،)1966لةذيَر ئةشكةنجةى خويَن ِريَذةكانى ئيستخباراتى هةول َير ،لةباوةشى حةميدى خةيات طيانى ثاكى سثارد ،كة
ذمارة 13
لةهةمان ذور بةندكرابوون .دةستكةوتةكانى ئيمرؤى طةلةكةمانى بة خوين ك � ِرى، زةردةخةنةى منداآلنى بة طيانى خؤى ك ِرى. *دل��ش��اد عبدالرحمن تةها :لةدايك بووى سالَى( ،)1951هةر لةرؤذى يةكةمى دامةزراندنى شؤ ِرشط َي ِران لةناو ريزةكانى لةخةبات كؤلَى نةداوة ،ضةند جاريَك طيرا لةاليةن رذيَمى بةعس بةآلم سةرى بةرزى كةض نةكرد بؤ دوذمنان. صالح: احمد *:مامؤستاعبدالرزاق ناسراو بة(عبالرزاق احمد خ َيل) ،لةدايك بووى( ،)1944ضةند جاريَك بانط ه َيذكراوة وطيراوة لة منزومةى بةعس ،ئةو ت َيكؤشةرة لى ئاشكرادةب َيت لة وةرطرتنى دةرزى طزازى َ نةخؤشخانةى كؤية ،كةبؤ ث َيشمةرطةى شاخى دةنارد ،ناضار ضةقويَك لةقاضى خؤى دةدات وخؤى زامداردةكات ،وآلمى ئةوةبووة :ئةم دةرزيانة بؤ خؤم بووة ،كةوتوم .
ابراهيم حسني امحد
َدلشاد عةبدول ِرةمحان تةها
*صالح نادر كريم :لةدايك بووى (،)1954 لة سالَى ( )1982دريَذةى بة خةباتى دا لةناو ريزةكان يةك َيتى شؤ ِرشط َيرانى كوردستان، ضةند جاريَك طيرا وئةشكةنجةى نامرؤظانةدرا لةاليةن بةعس. *اب��راه��ي��م حسين اح��م��د :ل��ةداي��ك ب����ووى(،)1956ل����ةس����الَ����ى ()1982 هاتة ن��او ري��زى يةك َيتى شؤ ِرشط َي ِران، ول��ةب��ةروارى( )1986/11/24لةاليةن رذيَمى بةعس طيرا و ثاش ئةشكةنجةيَكى زؤر ئازادكرا بةهؤى ئيعتراف نةكردنى. *وشيار مجيد مستةفا :ناسراو بة(وشيار دهؤكى) ،لةدايك بووى ( ،)1951دريَذةى بة خةباتى كوردايةتى دا لةناو ريزةكانى يةك َيتى نيشتمانى كوردستان ،لةناو ريَكخراوى نه َينى شؤ ِرشط َي ِران.
نيساني 2011
25
مامؤستا بالَدار ...و ...طةورةى فيَرخوازانى كورد()1998-1920
ماف ثةروةر ئاراس عبدالخالق عبدالحميد كات َيك ضاو بةشاكارى ئةم ثياوة بليمةتةيةدا دةخش َينين ،يةكسةر بؤت ِروون ئةب َيتةوة ك��ةض مرؤظ َيكى م��ةزن و ط��ةورة بووة لةف َيركدن و ث��ةروةردةى واتةكانى ذيان و ِرؤشنكردنةوةى م َيشكى ف َيرخوازان. بةلَ َى! مامؤستابالَدار شؤرةسوارى مةيدانى مةعريفةو زانست ثةروةر بووة تةنانةت سةدان نةوةى كوردى ف َيرى يةكةم وانةى ذيان و كى هةية لة يةكةم زانست كردووة ،بةلَ َىَ ، وانةى ئةم زاتة طةورةيةوة خولياى عةشقى ف َيركردن و عةشقى زانين نةبوو ب َيت ،ئةوةتا وانةكانى(دارا دوودارى دى)و(ئ��ةوة دؤى دادةية وا دوو ِرؤذة ِرذاوة)و(م َيوذى ِرةزى زؤراب)...ه��ت��د .ئةمانة طشتيان هةويَنى تؤكمةى ضةسثاوى عةقلَى هةموو عاشق زانست َيك بووة،كةدوايى ف َيرخوازى كوردى ل َيى دةرضووةو بووةتة سيمبول َيك لةبواريَك لةبوارةكانى ذياندا. َ َ دةطرى مامؤستابالَدار زؤرل��ةوة هةل لةنووسينى وتاريَكدا باسى بكريَت ،واتة شايستةى نووسينى نامةى زانستي ية َ بنوسرى ضونكة بةرٍاستى ئةومامؤستا لةسةرى َ َ دةطرى كةلةنووسينى زاناية زياتر لةوة هةل وتاريَكى وادا كة بةسةردةكريَتةوة ،طةورةو بليمةتى ئةم مامؤستا ثاية ب��ةرزة .ناوى تةواوى(ابراهيم أمين محمد بالَدار)ة 26
لةسالَى( )1920لةشارى سل َيمانى لةدايك بووة لةخ َيزان َيكى طةورةو بة ِريَزى ئةم شارة دلَطيرة ،خ َيزانةكةيان ث َيكهاتبوو لةضوار براو خوشك َيك بةناوةكانى(ابراهيم،نورى، جةمال،صالح،ئةختةر) باوكيان بةثيشةى بازرطانيةوة خةريك دةب َيت لةمابةينى سل َيمانى و بةغداد كاردةكات ،دايكى ئةم زاتة ناوى(ميناخان)بووة كة شؤرةذن َيكى طةورةو بةحورمةت بووة لةشارى سايَمانى بةهؤى سةرقالَى باوكيان بةثيشةى بازرطانيةوة، ماوةيةك خ َيزانةكةيان طيرساونةتةوة لةشارى بةغداد ،بؤية دةبينين مامؤستابالَدار قؤناغةكانى خويَندنى سةرةتايى و ناوةندى و دواناوةندى لةبةغداد تةواو دةكات لة (ثانوية املركزية)بةسةركةوتوويى لةسالَى،1939 دواي���ش ل��ةس��الَ��ى 1940ل��ة (خ��ان��ةى مامؤستايانى سةرةتايى) (داراملعلمني سى َ َ سال األبتدائية) وةردةطيرى و ثاش َ َ خويَندن واتة لةسالى 1943دةردةض َيت و دةب َيتة مامؤستاى سةرةتايى. بؤيةكةمين جار بةمامؤستا دادةمةزريَت لةثاريَزطاى لةطوندى(قامضوغة) سل َيمانى دوايش ِراذةكةى طواستراوةتةوة تةويَلَةو بؤقوتابخانةكانى(هةلَةبجةو ض��وارق��و ِرن��ةوج��اس��ةن��ة)ه��ةرم��اوةي��ةك لةشويَن َيكدا .لةسالَى ِ 1951راذةك��ةى طواستراوةتةوة بؤقوتابخانةى يةكةمى هةول َير(مدرسة أربيل االولى) لةثاريَزطاى ه��ةول� َي��ر،ث��اش سالَيك وات��ة لةسالَى 1952طواستراوةتةوة بؤشارى بةغدادو ب��وة بة(ت َيبينةر)(مالحظ) لة(ديوانى وةزارةتى ثةروةردة) لةبةشى بابةتةكان و ثةرتوكةكان(المناهج والكتب). دوايش لة ِريَطاى زةمالةيةكى خويَندن دةن َيردريَتة دةرةوةى وآلت بؤتةواوكردنى خويَندنى ب��اآل ،بؤية ل��ةس��الَ��ى1961 ب�� ِروان��ام��ةى ماجستةر وةردةط��ريَ��ت لةزانستى ثةروةردة(التربية) لةزانكؤى سان فرين سيكؤ لةوياليةتى كاليفؤرنيا لةووآلتة يةكطرتووةكانى ئةمريكا .سالَى 1963دةطة ِريَتةوة ع َيراق و دادةمةزريَت بةسةرؤكى ت َيبينةرةكان(رئيس املالحظني) لةبة ِريَوةبةرايةتى بابةتةكان و ثةرتوكةكان وةزارةت��ى ث��ةروةردة لةبةغدا ،هةروةها
ماوةيةكيش بوةتة مامؤستا لةثةيمانطاى هونةرة جوانةكان .س��الَ��ى1966-1965 دةب َيتة دةرضووى كؤل َيذى بازرطانى(كلية التجارة) بةشى ئابوورى(االقتصاد) لةدةوامى ئ� َي��واران وات��ا خؤى بةهؤى بليمةتى و ف َيرخوازى ئةشق ثةرستييةوة توانيويةتى ئةم ب ِروانامةية بةدةست ب َين َيت ،سالَى1966 دةب َيتة تويَذةرةوةى زانستى(باحث علمى) بؤبابةتةكانى ثةرتوكةكان ،سالَى1967 دةب َيتة بة ِريَوةبةرى طشتى هؤكارةكانى ف َيركردن .س��الَ��ى 1969بؤتة ش��ارةزاى ثةروةردةيى(خبيرتربوى) لةوآلتى سعودية لةشارى(رياض)ى ثايتةخت .سالَى 1977 بؤتة مامؤستا لةزانكؤى سل َيمانى دوايش بؤسالَىِ 1980راذةك��ةى طواستراوةتةوة بؤزانكؤى صالحدين لةهةول َير سالَى1992 بؤتة مامؤستاى ياريدةدةر (استاذ مساعد) لةكؤل َيذى ث����ةروةردةى اب��ن الرشيد لةبةغدا .دوايى ثلةى مامؤستاى ث َيدراوة لةكؤل َيذى ث��ةروةردة زانكؤى بةغداد بؤ وانة طوتنةوةى بابةتى (زمانى كوردى و بابةتة ث��ةروةردةي��ي��ةك��ان) هةروةها لةهةمان كاتيشدا سةرثةرشتى دةيان نامةى ماستةرو تويَذينةوة زانستييةكانى ك��ردوة بؤ خويَندكارانى خويَندنى باآل. ِرؤذى 1998/7/16لةمالَةكةى خؤى لةشارى بةغدا بةهؤى نةخؤشى دلَةوة كؤضى دواى كردو لةسةر ِراسثاردةى خؤى تةرمةكةى لةطردى سةيوان لةشارى سل َيمانى بةخاك دةسث َي َ ردرى ،بؤهةتا هةتايى ئةم زانا ناودارة بةهةمان ش َيوةى ذيان ،خ َيزانى ث َيكةوة ناوةو لةشارةكةى كؤية كضى كاك (عمر جالل حةويَزى) خواستوة كةناوى(ئافتاب)ة مامؤستاى زمانى عةرةبييةو ئ َيستا لةشارى َ لةطةل هةردوو كو ِر و لةندةن دائةنيش َيت كضةكةى كورةكانى بةناوى (د.جوام َير) كةثسثؤ ِرة لةنةشتةرطةرى ئ َيسقان و شكان خاوةنى ب ِروا نامةى ماستةرة(الطب الرياضى) لةبةريتانيا .كو ِرى دووةمى ناوى (جوان ِرؤ)ية ئةندازيارى ئةندازةى كؤمثيتةرة لةبةريتانيا لةزانكؤى(سيتى) هندسة كومثيوتر .كضةكةشى ن��اوى(ن��ازدار)ة ماستةرى زانستى كارط َي ِرى و ئابوورى هةية لةزانكؤى(همرسمش)و لةهةمان زانكؤش
وانة دةلََيتةوة ،هةروةها هةلَطرى ب ِروانامةى بةكالؤريؤسة لةزمانى ئينطليزى .هةروةها ئةب َيت ئةمةش ئاماذة ث َيبدةين كةمامؤستاى طةورةى ف َيرخوازان(ئيبراهيم بالَدار)طشت براو خوشكةكةشى لةذياندا نةماون و ئ َيستا تةنها نةوةكانيان لةسل َيمانى و دةرةوةى ع َيراق ماون ،براطةورةكةى كة ناوى نورى بوو(د.نورى ئةمين محمد بالَدار) هةلَطرى ب ِروانامةى ماستةرو و دكتؤراية لةزانكؤكانى ئةمةريكاو بةريتانيا لةبوارى كشتوكالَدا ،ئةوةتا ثاش ِريَكةتنةكةى 11ى ئازارى 1970دةطة ِريَتةوة سل َيمانى و َ كشتوكال دةب َيتة ِراطرى كؤل َيجى لةزانكؤى سل ًَيمانى(بةكرةجؤ) ، لةسالَى 2010لةلةندةن فةرمانى نى و يةزدانى طةورة بةج َيدةه َي َ هةرلةويَش دةن َيذريَت.؟ مامؤستاى ط��ةورةى ف َيرخوازان ئيبراهيم بالَدار ب َيجطة لةوةى كةناسراوة بةدانةرى خويَندنةوةى خةلدونى بؤف َيرخوازانى سةرةتايى ،لةهةمان كاتيش كؤمةلََيك كتابى نايابى هةية(داندراوى زانستى) كةمؤركى ئةم زات��ة طةورةيةيى ث َيوةيةو تايبةتة ب��ةب��وارى ف َيركردن و ثةروةردةوة،ئةمةش ناوى كؤمةلََيك لةم بةرهةمانةيةتى.: -1كتابى ئةلف باى كوردى َ نوى بؤثؤلةكانى سةرةتايى. -2كتابى ئةلف بايى كوردى ئيرباهيم َ بالدار بؤطةوران. َ نوى -3كتابى ذم� َي��ري��ارى َ -9كتاب االستعداد للقراءة والكتابة(كيف لةطةل ِريَبةريَك بؤثؤلةكانى سةرةتايى نهيا الطفل للبدء بالقراءة والكتابية ،بغداد، بؤمامؤستايان. -4كتابى خ��ان��ووب��ةرةى قوتابخانة .1983 -10ل � َي��ك��ؤلَ��ي��ن��ةوةي��ةك بةزمانى سةرةتاييةكان وةصفى ش َيوازى بينايةكان. -5ت���ويَ���ذي���ن���ةوةي���ةك ت��اي��ب��ةت عةرةبى(كيف ن���درس الشعر لالطفال) خويَندنى لةطؤظارى (المعلم الجديد) ذمارة()3ى ثرؤطرامى بةك َيشةكانى كوردى كةلةطؤظارى(التربية والمعريفة) بآلوكراوةتةوة لةذمارة()6ى سالَى .1973 -6تويَذينةوةيةك لةسةر دروستكردنى ثؤزش: سةنتةريَك بؤهؤكارةكانى ف َيركردن كةلةطؤظارى(االنسانيات) بآلوكراوةتةوة لةذمارةى()12ى شوباتى 2011طؤظارةكةمان،هةندىَ لةهة َلةى ضاث كردن ِروويداوة ،داواكارم كةداواى لةزانكؤى سل َيمانى و سةالحةدين ذمارة()1 ل َيبوردن لةسةرجةم خو َينةرانى بة ِر َيزى طؤظارةكةمان دةكةم كة ئةم هة َلة هةبووة .وتارةكةى سى يةم .1977 لةمجلةى َ ذمارةى ث َيشووم بةناوى(عمرجةالل حةو َيزى) كةلةالثةرة 28،29دا هاتووة ،بةآلم لةد َي ِرى ذمارة()34 ل��ةس��ةر ��ةك � ��ةوةي � ��ن � ��ذي -7ت���ويَ� ى ستوونى يةكةم لةالثةرة( )29بابةت َيكى ت َيداية بةناوى(حسبتك ساهرا فتمت)،بةآلم بةداخةوة ث�� َي��داوي��س��ت��ي��ةك��ان��ى ث��رؤط��رام��ى بة هة َلةضاثكراوة نووسراوة(حسبتك ساهرا فخت) تكاية وةك ش َيوةى يةكةمجار ِراست بكر َيتةوة ف َيركردنى منداآلن لةع َيراق زانكؤى كةئاماذةمان ث َيداوة. ذمارة()2
سل َيمانى،طؤظارى(االنسانيات) لةمجلةى()3ى سالَى.1980 -8تويَذينةوةيةك لةسةر ئيمالكردنى ك��وردى بةزمانى كوردى،مجلةى()9 لةكؤ ِرى زانيارى كورد،بةغداد()1982 دةستةى كوردى.
ذمارة 13
سالَى.1985 َ -11ل � َي��ك��ؤل��ي��ن��ةوةي��ةك بةزمانى ع��ةرةب��ى(االب��داع)داه � َي��ن��ان،ط��ؤظ��ارى َ ن����وى،ذم����ارة()109ى ِرؤش��ن��ب��ي��رى سالَى.1986 -12ل َيكؤلَينةوةيةك لة(املصطلح واللغة) (دةستةواذةوزمان)،لةطؤظارى ِرؤشنبيرى ن� َ �وى،ذم��ارة()112ى سالَى 1986بآلوكراوةتةوة. -13ل�� َي��ك��ؤلَ��ي��ن��ةوةي��ةك بةناونيشانى(كيف نسرد القصص لالطفال)ضؤن ضيرؤك بؤمندالَةكان طؤظارى(المعلم دةط َي ِريتةوة، ال��ج��دي��د)ل��ةب��ةش��ى ض���وارةم يةكةم لةمجلةدى(،)43كانونى سالَى 1986بآلوكراوةتةوة. -14ل�� َي��ك��ؤلَ��ي��ن��ةوةي��ةك ل��ةذيَ��رن��اوى(ال��ق��راءة لالستمثاع والتذوق والتقدير) طؤظارى (المعلم الجديد) ،ذمارةى مجلد ()45ى سالَى.1988 َ -15ل َيكؤلينةوةيةك لة ذيَر ناوى(القراءة يف املرحلة االبتدائية) الجديد)ى لةطؤظارى(المعلم سالَى 1988بآلوكراوةتةوة. -16ل َيكؤلَينةوةيةك لة ذيَر ناوى(فن الترجمة) (هونةرى ِرؤشنبيرى وةرط َي ِران)طؤظارى َ نوى ،ذمارة ()121ى سالَى.1989 َ -17ل�� َي��ك��ؤل��ي��ن��ةوةي��ةك بةناونيشانى (عالمات الترقيم في الكتابة)طؤظارى كؤرى زانيارى ك��ورد،م��ج��ل��دى()20ى سالَى .1989 ئةمة ب َيجطة لةوةش كةسةرثةرشتى ضةندين نامةى ماستةرو دكتؤراى كردووة بةشدارى دةيان كؤ ِروكؤبونةوةى كردووة لة دةرةوةةو ناوةوةى ع َيراق لةبوارى ف َيركردن و ثةروةردةكردندا.
نيساني 2011
27
ستار مستةفا بابان*
لةمةنفاوة تا دكتؤرا
ث��ةرى صالح حةميدموفتى ،لةقؤناغى ضوارةمى بةشى ك��وردى زانكؤى بةغدا خويَندكاربوو ،كات َيك فةرمانى طرتنى خؤي ودايك وباوك وخوشك و براى بةفيتى َ بةكرى طيراوانى ئةوكات لةاليةن بةعسةوة َ بؤدةركراو لةطةل()170خ َيزانى ديكة، كةكو ِرةكانيان طورزى جةرطب ِريان لةبةعس دةدا ،نةفى كران بؤبيابانى خوارووى عيراق. لةمانطى تةمووزى 1982ئةم خ َيزانة ك��وردث��ةروةران��ة بةل َيبوردن َيكى طشتى ئازادكران و طة ِرانةوة ،ثةريخانيش ريَطاي ث َيدرا تاقيكردنةوةكانى قؤناغى ضوارةمى لةخولى دووةم ئةنجامبداو بةثلةى زؤرباشة بةكالؤريؤس لةزمان وئةدةبى كورديدا ني. بةدةست ب َي َ مامؤستاى كوردثةروةر خوال َيخؤشبوو د.ئيحسان فوئاد بةلََينى بةكؤمةلََيك خويَندكار دابوو ،تاكو بيانن َي َ رى بؤهؤلةندا ب��ؤدريَ��ذةدان بةخويَندن وتةواوكردنى ماستةرودكتؤرا ،لةوخويَندكارة ثالََيوراوانةى ئةوكات(ثةرى صالح حميد و خةرامان محمدجةالل)بوون ،بةالَم لةبةر شة ِرى عيراق وئ َيران ئةم ث ِرؤذةية ت َيكضوو. ثةريخان هةر لةيةكةم دامةزراندنييةوة بةمامؤستا بةبةردةوامى هةولَى بؤوةرطيران لةخويَندنى باالَ داوةو نةيتوانيوة ئةم ئاواتةى َ ثشتطوى بخات ،بةالَم هةرجارةى بةهؤى
شت َيكةوة ب َيبةش دةك��را ،لةسةردةمى بةعس دةيانوت (اشقاء املخربني) مافى ئةو خويَندنةيان نيية ،لةثاش ِراثة ِرينيش، بةهؤى شة ِرى ناوخؤ و بةشكردنى كوردستان بؤ دوو ئيدارة ديسان ئةودةرفةتةى ث َينةدرا. ثاش شازدة َ سال ضاوة ِروانى ئيدى لةزانكؤ ئازيزةكةى كؤية خويَندنى باالَ كرايةوة، سالَى 2006ب ِروانامةى ماستةرى لةئةدةبى كوردى بةدةسته َينا ول���ة()2011/2/17 ب ِروانامةى دكتؤراى لةفةلسةفةى ئةدةبى نويَى كورديدا لةزانكؤي سةالحةددين وةرطرت .ئةندامانى ليذنةى طفتوطؤكردن لةم بة ِريَزانةى خوارةوة ث َيكهاتبوون: ثرؤفيسؤر د.عيزةدين مستةفارةسول (سةرؤكى ل َيذنة) ،ثرؤفيسؤر د.ئيبراهيم ئةحمةدحسين شوان(ئةندام) ،ث.ى.د.عادل مةجيدطةرميانى (ئةندام) ،ث.ى.د.نةجم خاليدئةلَوةنى (ئةندام) ،ث.ى.د.فوئادرةشيد محةمةد(ئةندام) :،ث.ى.د.عةبدولَالَ ئاطرين (ئةندام و سةرثةرشتيار). طفتوطؤكة م��اوةى ث َينج كاتذم َيرى
1982بياباني سةماوة مامؤستا طةالو َيذ ،د.خؤشي ،ثةري موفيت خاياند ،لةئةنجامدا نامةكة بةثلةى زؤرب��اش وةرطيرا ,وة سةرؤكى ل َيذنةكة ثرؤفيسؤر د.عيزةدين ث َيشنيارى ئةوةى َ شكةشبكرى بةطيانى ثاكى كرد نامةكة ث َي ((شةهيدشةهريار)). َ *خويندكارى دكتؤرا لةزانكؤي كؤية
ماردين جةوهةر ماستةري بة ثلةي ناياب وةرطرت خويَندكار ماردين جةوهةر لة تؤذينةوةيةكي مةيدانيدا ،كة ماستةرنامةكةي بووة بةناوي ثةيوةندى طشتيى لة زانكؤ حكومييةكانى هةريَمى كوردستاندا-ع َيراق لة رؤذي 17
28
شوباتي 2011دا لة زانكؤي سل َيماني طفتوطؤي لةسةر كراو لة ئةنجاميشدا ثلةي نايابي بةدةست ه َينا .شاياني طوتنة ليذنةي دانوستةكة ث َيك هاتبوو لة :د .عبدالمحسن
الشافعي زانكؤ بةغدا ئةندام سةرؤك ،د. سعد عبدالصاحب ،زانكؤي بةغدا ئةندام، د .سابير مستةفا زانكؤي سل َيماني ،ئةندام و د .علي الشمري زانكؤي بةغدا ئةندام و سةرثةرشتيار. شاياني طوتنة ماردين جةوهةر ئةسعةد لة 1982/4/4لة شارى هةول َير لة دايك بووة. قؤناغةكانى خويَندنى سةرةتايىء ناوةندنى لةشارى هةول َيرء ئامادةيى لةشارؤضكةى َ قةآلدزىء سل َيمانى تةواوكردووة .سالَى 2005 ب ِروانامةى بكالؤريؤسى لةبةشى ِراطةياندنى كؤل َيذى زانستةكؤمةآليةتييةكانى زانكؤى سل َيمانى بةدةست ه َيناوة .لةسالَى 2005 بةهاوكارى هاو ِريَكانى ِرؤلَى لةكردنةوةى بة ِريَوةبةرايةتى ِراطةياندنى زانكؤى كؤية هةبووةء هةروةها كارى ِرؤذنامةوانى لة ِرؤذنامةكانى (ث َيطةء ئاسؤ) كردووةً.
لة ئةرشيفى تيثى شانؤى كؤية ()6 شانؤيى قةل و ِرووتة ئا:كةيفى ئةحمةد ل���ة ِرؤذان���ى 1994/2/9-7تــيــثــى شــانــؤى كــؤيـــة شانؤطةرى(قةل و ِرووتة)ى ث َيشكةش كرد،نوسينى :تةلعت سامان ،دةره َينانى :فةرةيدون حمدامين. ب��ة ِريَ��وةب��ةرى ب��ةره��ةم :كةيفى احمد، بة ِريَوةبةرى هونةرى :فةرةيدون حمدامين، ِروناكى:دةوةندفوئاد ،دانانى مؤسيقاوئاواز: جةبار عزيز ،جآ بةجآكردنى مؤسيقا: كارؤخ مالحسن،مكياج:ئاراززين الدين، ث ِروثاطندة :تةلةفزيؤنى طةلى كوردستان كةنالَى كؤية ،ويَنةكان :ئةسوةدخةتات، ديكؤر:ئةيوب حمد،بةختيارحمدعلى .ئةم شانؤطةريية لةنوندنى كؤمةلََيك هونةرمةند ئةنجامدرا بةم ش َيوةية: (فةرةيدون حمدامين-رووتة ،كةيفى احمد-مام ديَوانة وويَ��ذةر ،ئ��اراز زين الدين ،ئةيوب حمد ،بةختيارحمدعلى، دةوةندجمال ،محى الدين ِرةزا ،طؤران ئازاد ،دةرياجمال ،تةهاسل َيمان ،حويَزخدر، كارؤخ مالحسن ،زانكؤتاهر ،هاوكارصمد، ناوزةنط صمد) .ئةم شانؤطةريية لةاليةن نووسةرى بة ناوبانطى شانؤيى مامؤستا( تةلَعةت سامان )لةكؤتايى حةفتاكانى سةدةى ِراب��ردوو نوسراوة .بؤيةكةم جار لة ِرؤذانى1978/11/7-3لةاليةن(كؤمةلَى هونةروويَذةى كوردى) لةشارى هةول َير ث َيشكةشكراوة ،كارى دةره َينانيش هةر لةاليةن نووسةرةوة كرابوو .لةطؤظارى كارونى ذمارة()7 ،6ى 1993بآلوكراوةتةوة. لةسالَى 2010لةاليةن طؤظارى شانؤى تيثى شانؤى ساالر وةك كت َيب ضاثكراوة و بآلو ك��راوةت��ةوة .ن��اوةرؤك��ى دةقةكة باس لة مةهزةلةى هةلبذاردن دةكات لةو سةردةمة و لةن َيو ئةو كؤمةلَطايةدا، كة طةل خاوةنى بير و ِراى خؤى نيية هيض حساب َيك بؤ ئيرادةى ئةو خةلَكة ناكرآ بؤ ئةوةى متمانة بةنويَنةرى خؤى بدات ،هةلَبذاردنى ثاشاى وآلت لة ِريَى قةلة ِرةشكةوةية ،هةموو خةلَكى دةضنة دةرةوةى شار و لة دةشت َيك كؤدةبنةوة قةلة ِرةشكةيةك هةلَدةدةن بؤ ئاسمان.
جا ئةو قةلة ِرةشكةية لةسةركآ نيشتةوة ئةوا ئةوكةسة بةخت ياوةرى بووة و دةب َيتة ثاشاو دةسةآلت دارى وآلت .لةو ِرؤذةشدا كابرايةكى سوالَكةرو هةذار كة لة برسان لة تاو ئازارى سكى دةنالََينآ ،لةو كاتةدا َ لةطةل بةطزادةيةك دةب َيتة دةمةقالَةيان و بةطزادةكة بةطرتى دةدات و دةى داتة دةست جةندرمة بةآلم زؤر لة مام ديَوانة دةثا ِريَتةوة تا لة ئةنجامدا بةرتيليان ث َيدةدات و ئازادى دةكات ئةويش دةض َيت بؤ طؤ ِرةثان دةيةوآ بةختى خؤى تاقى بكاتةوة بؤ ئةم مةبةستةش دوو بارة داوا لة مام ديَونةدةكات كة بؤى لةخوا بثا ِريَتةوة و دوعاى بؤبكات بةلَكو سةركةوتوو ب َيت، بةلََينيشى ث� َي��دةدات كة لة خزمةتى هةذاراندا دةب َيت و هةموو توانايةكى خؤى
ذمارة 13
لآَ
دةخاتة طة ِر بؤ خزمةتى طشتى و ناية غةدر لة كةس بكرآ و كةس َيك لةم وآلتةدا برسى ب َيت ،هةرطيزاو هةرطيز خؤى لةبير ناكات .بةم ش َيوةية لة ئةنجامدا قةلة ِرةشكة لةسةرى دةنيش َيتةوة و دةب َيتة ثاشاى وآلت، بةآلم هةر زوو بةلََينةكانى خؤى لةبير ضؤوة و هةرضى خرابةيةكى ثاشا زالَمةكةى ث َيشووش نةى كرد بوو ئةو كردى .وآلتى كرد بة ويَرانة و دؤزةخ َيك.كاتآ مام ديَوانة دآ بؤ الى و داواى ل َيدةكات كة كردارةكانى باش بكات ،بةآلم ئةو هةرخؤى ل َيى نةناس دةك��ات و بةكابرايةكى خةلةفاوى ناو دةبات ،تالة ئةنجاما كارة خراثةكانى خؤى سةرى دةخؤن و لةناو دةضآ .ئةم نمايشة سةركةوتن َيكى باشى لة كؤية بة دةست ه َينا و بووة ج َيطاى ِرةزامةندى بينةران. .
ئازاري 2011 نيساني
29
يادى خونضةيةكى هةلَوةريوو كةيفى ئةحمةد حاجى دةلَ َي( :مةرط و ذين ميسلى س َيبةر و تاوة-ئةوى باقى بم َينآ هةر ناوة). هةر لةسةرةتاى دةستث َيكردنى ذيانى مرؤظايةتى لةسةر ِرووى ئةم طةردونةدا، َ هةول و تةقةالدابووة بؤ ئةوةى هةميشة لة خزمةت بة خاك و نيشتمان و طةلةكةى بكات .ب َيطومان ئةو خزمةتكردنةش هةمووى بة يةكش َيوة و ش َيواز و ئاراستةيةكدا نة بووة .بةلَكو هةريةكة و لة ئاستى خؤى و بوارى خؤى ،بة ث َيى تواناى خؤى بةو خزمةتة هةلَساوة ،ضونكة تواناكان ضوون يةك نين و جؤراو جؤرن، ئافةرين بؤ ئةوانةى كة نةخش ديَنن و شويَن ثةنجةى خؤيان لةو خزمةتكردنة بةج َيديَلَن، كات بةفي ِرؤ نادةن و هةموو تواناو هةولََيكيان دةخةنة طة ِر بؤ ئ��ةوةى لةو تةمةنةى كة خوا ث َيى بةخشيون سوود وةردةطرن ،هةل لةدةست ن��ادةن ،ضونكة كةس نازانآ كة تةمةنى ضةندة و ضةندة دةذي َيت ،بؤ ئةوةى لآَ ب جارآ زووة و تةمةن زؤرى بةبةرةوةماوة، ئةم ِرؤ نا سبةى دةست بةو خزمةت و ئةركانة دةكةم ،كة لةو ذيانةدا دةكةويَتة ئةستؤى، لةبةرئةوةى زؤرمان لة داه َينةران و ناوداران و ئةديب و نووسةران و هونةرمةندانى دنيا بينى ،كة لة تةمةن َيكى كورتدا كؤضيان كرد. تةمةنيان َ طول ئاسا بوو ،بةآلم طةورةترين خزمةتيشيان لة بوارةكةى خؤيان ئةنجامداوة. ناوةكانيان ديار و درةوشاوةن لة م َيذووى دنياو نةتةوةكةيان .هةنديَكى تر هةن كة بةبآ دةنطى خزمةت دةكةن و لة شويَنى خؤيان وةك مؤم دةسوت َين و دةتويَنةوة ،بةآلم ئةو ناو و ناوبانطةيان لةسةر ئاستة باآلو بةرفراوانةكةدا
30
نيية .بؤ ئةم دياردةيةش هؤكارى زؤر هةية، بؤ نموونة لةوانةية خؤى واى حةزكردب َيت بينيبى، و خؤشى وض َيذى لةم جؤرةكارةدا َ نةكردبى ،يان ئةو ثةلةقاذةى ناو و ناوبانطى َ ذينطةية و ناوضةيةى كة ت َييدا ذياوة بوو ب َيتة هؤكاريَك ،ضونكة ئةو ذينطةية و ناوضةية خؤى لة خؤيدا ناديار و ثشتطويَخراو بووة ،يان ِراطةياندنةكانن ،كة كةمتر بايةخيان ث َيداوة و بةخةلَكيان نةناساندوة و حةقى خؤيان نةداوةتآ .بؤية لةو ناوضةية زياتر هيض خةلَكى تر نةى ناسيوة .هةر لةم ِروانطةيةوة دةمةوآ َ هونةرمةندى بكةم و هةلَويَستة لة ئاستى ئةطةر بة دوو سآ ديَ ِريش بآ ل َيى بدويَم. كة لة تةمةن َيكى الوى و جوانيدا بة ج َيى ه َيشتين ،مةرط بوارى ث َينةدا زياتر بةردةوام بى لة خزمةتكردن .لة هةمان كاتدا كةل َين َيكى َ طةورةى خستة بوارى هونةرى طؤرانى لة ناوضةكةى خؤى ،ضونكة يةك َيك بوو لة دةنطة خؤش و ِرةسةنةكان .بةرهةمةكانى شايةدى ئةم وتةيةن .ئةو هونةرمةندةش ( ئامانج غةريب)ى جوانةمةرطة ،كة لة تةمةنى () 33سالَيدا بة كارةساتى ئؤتؤمؤب َيل لة ِريَطاى ن َيوان كةركوك و تةق تةق طيانى لة دةستدا .كاكة ئامانجى جوانةمةرط هونةرمةنديَكى طؤرانيب َيذى دةنطخؤش بوو ،ئةندامى تيثى مؤسيقاى تةق تةق بوو ،سالَى 1991دةستى بة كارى هةونةرى كردووة و هاتؤتة ناو بوارى هونةرةوة، لة طشت بؤنة و يادة نيشتمانى و نةتةوةييةكان و ئاهةنط و بةرنامةكانى شارةكةى و تيثةكةى بةشداري كردووة .خاوةنى ( ) 13بةرهةمى تؤماركراوة ،ئةم ذمارةيةش بؤ بارى دارايى تيثةكةى دةطة ِريَتةوة كة تاكو ئ َيستاش لةاليةن حكومةتةوة بودجةيان بؤ ديارى
ئامانج غةريب-ى جوانةمةرط نةكراوة ،ئةطينا هةم ئةو و هةم تيثةكةش خاوةنى بةرهةمى طةل َيك زياتر دةبوون .لة هةردوو ظيستظالَى ( خةآلتى سةيد برايم) كة لةاليةن بنكةى ئةدةبى و روناكبيرى طةالويَذ لقى كؤية ساز كرابوو بةشداريكردووة ،هةردوو جارةكة خةآلتى باشترين طؤرانب َيذى بةدةست ه َيناوة .هةروةها لة ظيستظالَى ِرؤذى هونةر لة كؤية سالَى 2001كة لةاليةن يةك َيتى هونةرمةندانى كوردستان ليذنةى كؤية ساز كرا بوو بةشداريكردووة .لةو بةرنامانةى كة تيثى مؤسيقاى تةق تةق بؤ تةلةفزيؤنةكانى ( كوردستان T.Vو تيشك T.Vو كؤية)T.V ئامادةى كرد بوو بة شداريكردووةِ .رؤذى 2011/2/1لةاليةن تيثى مؤسيقى تةق تةق بة هاوكارى بة ِريَوةبةرايةتى ناحيةى تةق تةق و بة ئامادة بوونى كةس و كارى هونةرمةندى ج��وان��ةم��ةرط و اليةنة سياسييةكان و هونةرمةندان و ِرؤشنبيران و ِريَكخراوة مةدةنييةكانى تةق تةق و كؤية ضلةى ماتةمينييان بؤ ساز كرد لة هؤلَى ( شةهيد عةبدول ِرةزاق ) .تيايدا ضةند وتار و شيعر و الواندنةوة و بروسكةى كةس و اليةنةكان خويَندرايةوة .هةروةها لة ِريَى داتاشؤوة كارة هونةرييةكانى هونةرمةندى جوانةمةرط نمايشكران .تيثى مؤسيقاى تةق تةقيش ضةند ثارضة مؤسيقا و الواندنةوةيةكيان ث َيشكةش كرد .هونةرمةند خ َيزاندار بووة و لة ثاشخؤى دوو كضى بؤ وآلتةكةى ج َيه َيشتووة بة ناوةكانى( ثةيظين و ثةريا ) .هةزاران سآلو لةطيانى ثاك و ثةثوولة ئاسات ،ج َيطات بةهةشتى نةمرى ب َيت ،خوا سةبوورى كةس و كار و هونةرمةندان و هاو ِريَيانت بدات.
يادةوةرييةك لةطةأل مامؤستا شةفيق سابير مارف كؤيي سالَي 1951قوتابي ب��ووم لةثؤلي يةكةمي ن��اوةن��دي كؤية .ئةوكاتة هةريةك قوتابخانةي ناوةندي هةبوو، كة لةشويَني ئ َيستاي نةخؤشخانةي شةهيد د.خاليدة .طؤ ِرةثانةكةشي هةر بة( ساحةي متوةسيتة) ناسرابوو. بة ِريَوةبةريش مامؤستا شةفيق سابير بوو. بةتةمةن ئةوكاتة ضواردةساآلن بووم. زؤرب��ةي خزم و كةس وكارم دؤست و ئةندام و اليةنطري حزبي شيوعي بوون .هةرئةوكاتةش حزبي شيوعي بآلوكراوةيةكي نه َيني بةناوي (القاعدة) بآلودةكردةوة ،كةزؤر بةريَك وث َيكي دةطةيشتة كؤية و لةويَش بةسةر دؤست و اليةنطراني حزب دابةش دةكرا. جاريَكيان روناكبيروةري ناسراوي ك���ورد م��ح��ةم��ةدت��ؤف��ي��ق وردي، كةئةندام َيكي ضاالكي حزبي شيوعي بوو داواي ل َيكردم ،كةبآلوكراوةي( القاعدة) بطةينمة دةست بةريَوةبةري قوتابخانةكةمان مامؤستا شةفيق سابير .بؤية هةمووجارآ كاتآ (القاعدة) دةردةضوو دةطةيشتة كؤية دانةيةكيان دةدام��آ بيدةم بةمامؤستاي بةريَزو ل َيوةشاوةي ناوبراو .تازة ذمارةيةكي نوآي( القاعدة) دةرضووبوو دانةكةي مامؤستام لةناو كت َيب و دةفتةري قوتابخانة داناو شاردةوةو بةرةو ئةوآ بةريَكةوتم ،كةطةيشتمة بةردةرطاي ذووري مامؤستا شةفيق ،ضةندين جار لةدةرطام دا ،بةآلم هيض وةآلم َيك نةبوو، بؤية منيش ثالََيكم بةدةرطايةكةوة ناو ضوومة ذوورةوة .كةسم نةدي بةخ َيرايي بةرةو م َيزي بة ِريَوةبةر ضووم و يةكآ لةضكمةجةكانم ك��ردةوةو ب�لآوك��راوةي( القاعدة)م لةناودانا. ضةكمةجةم داخستةوةو ذوورةكةي ب��ةريَ��وةب��ةرم بةج َيه َيشت و ب��ةرةو ذووري ثؤلةكةي خؤم .دواي ماوةيةك فةراشي قوتابخانةكةمان خوال َيخؤشبوو محةمةدئةمين ع��ةوآل ثةستةك
مارف حةمشني كؤيي لةدةرطاي ذووري ثؤلةكةي ئ َيمةي داو بةمامؤستاى طوت ،كةوا بة ِريَوةبةر داواي مةعروف محةمةدئةمين دةكا .دواي ئةوةي مامؤستاكةمان ريَطاي دام لةطةأل فةراشةكة بةرةو الي بة ِريَوةبةر لةريَطا بيرم دةك��ردةوة ،بةآلم زوو طةيشتمة ئةوقةناعةتةي ،كةوا بةزمي( القاعدة)ية. هةرواش دةرضوو .كاتآ ضوومة ذووري بة ِريَوةبةر سيماي توو ِرةبووني ث َيوة ديار بوو ،بؤية بة توو ِرةبوونةوة رووي ثرسياري
ت َيكردم :ئةوة ضيية كردووتة؟ ضؤن شتي وا دةكةي؟ ئةي ئةطةر لةوساتةدا موفةتيش هاتباو منيش لةذوورةكةم نةبووماية بآلوكراوةكةي بديتبا ،يان مامؤستايةك ئاطاي ل َيبوايةن ئةوكاتة ضيم بةسةردةهات؟ ئةوة قبوأل ناكرآ و بؤية جاريَكي دي نابآ رؤذنامة بؤمن به َينآية مةكتةب .بةشةرمةوة طوتم: بةسةر ضاو.دوايي بةردةوام بوو طوتي: دةبآ رةخنة لةخؤت بطري! منيش ئةوكاتةو لةو تةمةنةدا نةمدةزاني رةخنة ضيية؟ دواي ئةوةي كةدةوامي قوتابخانةمان تةواو بوو ،يةكسةر ضوومة الي مامؤستا محةمةدتؤفيق وردي ،بةسةرهاتةكةم هةمووي بؤط َي ِرايةوة ،ئةويش لةوةآلمدا طوتي :لةمةودوا ث َيويست ناكا تؤ( القاعدة) بؤمامؤستا شةفيق ببةي ،خؤمان ضارةي ئةومةسةلةية دةكةين .مامؤستاي خوال َيخؤشبوو ،ثةروةردةكاروروناكبيري سةردةمي خؤي شةفيق سابير خاوةني هةلَويَست و بيروبؤضووني كوردايةتي و ضينايةتي خؤي بوو ،رؤل َيكي كاريطةري هةبوو بؤثةروةردةكردني خويَندكاران لةهةموو روويةكةوة .هةر بةم بؤنةيةوة هةزاران سآلو لةطياني ثاكي.
1948/11/11خو َيندكاران و مامؤستاياني ثؤلي دووةمي ناوةنديي لة ناوةندي كؤيسنجق
ذمارة 13
نيساني 2011
31
طةشتي كةبابضي و قةسابةكاني كؤية بؤ بةنداوي دووكان سالَي 1957
هؤشيار محةمةد ئةمين كؤيي لةديَر زةمانةوة شاري كؤية خاوةني بازاريَكي طةورة و ضةند خان َيك و دوو قةيسةري طةورة بووة,ئةو بازارة دووكان و كاسبكاريَكي جياجياي زؤري لةخؤطرتبوو,يةك َيك لةو تويَذانة كةبابضيةكان بوون كة زؤربةيان دووكانةكانيان لة مةيداني س� َ �ةري بوو, م َيذووي دامةزراندنيان بةو ش َيوةية ثؤلين دةكةين :وةستا سالَحي(باثيرم) ،حاجي عبداهلل(جامعة) ،وةستا حةمةدةمين (باوكم)، وةستا رةسول ،وةستا سمايل ديَوة ،وةستا ق��ادر ،وةستا كاويَس ،هةر كةبابضيةك كوريَك يا زياتر لةطةلَيدا كاري دةكرد ,دواتر شويَني باوكيان طرتةوة ,قةسابةكانيش لةناو بازاري كؤية دابةشببوون وةكو :حاجي سالَحة سورةي قةساب ،سةرة خؤرة و كورةكاني سابير و خدر ،حةمة جةمباراش و كورةكاني، مةغديدي قةساب و عةزيزي كو ِري ،سالَحي قةساب(ريخةلَؤك) ،نادري قةساب ...ئةم دوو تويَذة ثةيوةنديةكي ثتةويان بةيةكةوة هةبوو ضونكة بةرذةوةنديان هاوبةش بوو ,لةبةر ئةوة زؤر جار داوةت��ي يةكتريان دةكرد و جةذنان سةرداني يةكتريان دةكرد و سةيرانيشيان هةر بةيةكةوة بوو ,دوو تويَذي تر هةبوون كة ثةيوةنديان لةطةل كةبابضيةكان هةبوو بةلاَ م بة ثلةي دووةم دةهاتن ثاشي قةسابةكان ئةوانيش نانةواكان بوون كة هةر كةبابضيةي الي نانةوايةك ناني بؤ دةهات ئةوانيش :وةستا ِرةفيق و شةفيق 32
و سةالمي نانةوا بوون كةناني مادةيان هةبوو بؤ كةباب خ��واردن شياو بوو ,تويَذةكةي تر ضايةضيةكان بة تايبةتي ئةوانةي ضايخانةكانيان لة تةنيشت كةبابخانةكان بوو و بذيَوي ذيانيان تا ِرادةيةك بةو كةبابخانانةوة بةند ب��وو ,ئةوانيش :وةستا سابير(كؤر) ،قادر بزن ،سمايل بزن ،حةمةدةمين بؤرة ،حةمةدةمين عةباس ،فةتحة كورد ... سالَي 1957دةم َيك بوو ريَطاي هةيبةت سولَتان تةواو ببوو ,تةق و هؤ ِري بةردوو شاخ شكاندن و دةنطي تةقينةوةي با ِروود كث ببوو كة ماوةيةك بوو كؤييةكان لةو دةنطانة و لة دةنطي ئام َيرةكاني كون كردني شاخ و تةقاندنةوةي راهاتبوون و فةرامؤشيشيان ثي دةهات بة ئاواتي ئةوةي كة دةروازةيةك َ لة شارةكةيان بؤ دةشتي بيتويَن و ِرانية و ناوضةي مةرطة و ثشدةر و شاري سل َيماني بكريَتةوة ,كريَكاريَكي زؤري كؤيي لةو ريَطاية بةرامبةر ضةند درهةم َيك كاريان دةكرد , هةنديَكيان قوتابي بوون لة ثشووي هاوين كاريان دةكرد وةكو :عةبدولواح َيد و خاليدي كاتي كة ِريَطاكة لة كؤية دووركةوتةوة برام َ , كؤمةلَة كريَكاريَكي كؤيي كة خاليدي برام َ بةكري يةك َيكيان بوو هةريةكة و كةريَكي مانطي بة (يةك دينار ) بؤ ئةوةي طرتبوو َ زوو بطةنة كارةكانيان و ئ َيوارة بطة ِريَنةوة , هامووشؤي خةلَكيش بؤ ئةو دةظةرة هةر بة والخ بوو .كة ريَطاكةش تةواو بوو تةنها بؤ ج َيبي الندرؤظةر شياو بوو ,هامووشؤ بؤ سل َيماني بة ريَطاي كةركوك بوو ,دةشتي بيتوينيش بة ثيترين زةوي كشتوكالَي ناوضةكة بوو ,سالاَ نة بة سةدان كريَكار لة كؤية و هةول َير و ناوضةكاني تري كوردستان بؤ كةسابةت و كاركردن لة ك َيلطةكاني برنج و كونجي و طولَة بة ِرؤذة و توتن و نيسك َ هةندي و نؤك و ماش ...كاريان دةكرد . بنةمالَةي كؤيي لةو سةردةمةوة لة شاري نيشتةجي ببوون ,كوردستانيش بةو ِرانية َ بةرهةمانة دةبووذايةوة و بؤ شاري كؤيةش داهاتي بازرطاني باشي هةبوو ,دوو كو ِرة ثلكم لةو دةشتة كاريان دةكرد( :حاجي ِرةزاي وةستا عوسمان) هةموو جار بة ئةسث دةضووة مالَي كاك(ئةحمةدي كانيماراني) َ لةطةل ئةوان بازرطاني بةو بةرووبوومانة
دةكرد و بؤ كؤية و بةغدا و موسلَي دةنارد, كاك( ئيحساني) براي لة طوندي(كفرةدؤر) طولَةبة ِرؤذةي دةك ِري و بؤ بةغداي دةنارد, شةوان لة مالَي ثلكة( ِرةعبةم) بةدةم خواردني طولَة بة ِرؤذة و تؤ طندؤرةي برذاو هةر باسي دةشتي بيتويَن بوو ,سةير لةوة دابوو كة بةنداوي دووكان و ِريَطاي هةيبةت سولَتان هةردوو ث ِرؤذة لة سالَي 1953كةوتنة بواري بةجي كردن ,سالَي 1957هةردوو ثرؤذة ج َي َ لاَ تةواو ببوو بة م دةشتي بيتويَن ه َيشتا بة تةواوي ذيَرئاو نةكةوتبوو ,لةكؤية خةلَكةكة زؤر بة بايةخةوة باسيان دةكرد ,ئةوةي سةرداني ئةو ثرؤذةي كردبا ئةوا كةس َيكي بةبةخت بوو ضونكة هةروةك باسمانكرد هامووشؤي سل َيماني بةو ِريَطاية نةبوو و دةبواية ئؤتؤمب َيلي تايبةت بة َ كري بطري. قوتابخانةي قادريةي كو ِران كة ئةويش لة سالَي 1953بؤ يةكةم جار دةرطاي بة ِرووي خويَندكاران كرايةوة كة خؤم يةك َيك بووم لةو قوتابيانة و خانووي حاجي جةالليان لة نزيك مزطةوتي مةال ئةسعةدي بة َ كري طرتبوو .هةفتةيةك ث َيش جةذني قوربان ِرؤذيَك دواي نيوة ِرؤ بةخؤم و بة جانتا ثة ِرؤيةكةي ملم بةرةو َ مال طة ِرامةوة ,كة ِرؤذانة دةبواية َ بة كؤلاَ نةكةي نزيك مالي مةالي طةورة و حيسام ئةلديني مةاليان و قةيسةري كؤن و ضايخانةي مام تةها و دووكاني قادر بةط و ِرةسولَي كةبابضي تا دووكاني باوكم كة بةرامبةر دووكاني حاجي ِرةسول و فايقي مام سالَح بوو طوزةربكةم و دواتر بؤ مالَةوةمان كة لةسةر فولكةي حاجي قادري ئ َيستا بوو ,ئةو ِرؤذة زؤربةي كةبابضي و قةسابةكاني كؤية لة دووكاني باوكم دانيشتبوون ثالنيان دادةنا بؤ طةشت َيك كة لة ِرؤذي دووةمي جةذني قوربان بؤ بةنداوي دووكان ئةنجامي بدةن, لةبةر ئةوةي باوكم قسةخؤش و نوكتةضي و ئةدةب دؤست و شاعير و هونةرمةند و دةنط خؤشي كؤية بوو بؤية ثرس و ِرايان ث َيدةكرد , لة قسةكانيان زؤر جار ناوي دةشتي بيتوينيان دووب��ارة دةك��ردةوة.ئ��ةو ِرؤذة ب��ةرةو َ مال طة ِرامةوة هةموو ئاواتم ئةوة بوو كة لَةطةلَيان بضم و َريَطاي هةيبةت سولَتان و دةشتي بيتويَن و بةنداوي دووكان ببينم ,لة مالَةوة ئةم شتانةم هةمووي بؤ دايكم ط َيرايةوة ,كة
باسي دةشتي بيتويَنم كرد دايكم فرم َيسكي لة ضاوةكاني هاتة خوار و منيش زؤر دلَتةنط بووم و دواتر طووتي ،:كاكت ( مام ِرةسول ) كاتي لةسةر سياسةت لة كؤل َيذي ئةندازياري َ بةغدا لة ضلةكان دةركراو لة دادطا (َ )7 سال حوكمي بةسةردا سةثا و دواي ئازادكردني ب َيكار بوو و بةناضاري بة طريَبةست بوو بة مامؤستاي سةرةتايي لة طوندي ( سةرخمة ) لة دةشتي بيتويَن و لةويَش وازي نةه َينا و كؤبوونةوةي بة جوتياران دةكرد و لةويَش دةستطيركرا و بؤ ماوةي (َ )3 سال بةندكرا س��ةري ئ َيمةشي لة ق��و ِر نا ,كض َيكيشم بةهؤي ئةو كة لةناو النك ج َيمه َيشتبوو بؤ سؤراغي ئةو تا سةراي كؤن ضووبووم تا طةرامةوة خنكا بوو ,ئةو يادةوةريانة بووة هؤكاريَك كة ِرؤذانة داوا لة باوكم بكةم كة لةو طةشتة بةشداربم و خؤشبةختانة ئةويش ِرازي بوو .بةيانيةكةي زوو لة دووةم ِرؤذي جةذني قوربان دوو ئؤتؤمبيلي الندرؤظةري ستةيشن لة شةقامي نزيك مزطةوتي طةورة وةستابوون ,من و باوكم و عبدوالَي كةبابضي برام بةرةو ئةو شويَنة ِرؤيشتين ث َيش ئ َيمة ِرةسولَي كةبابضي و سمايل ديَوة و سةرةخؤ ِرةي قةساب و كو ِرةكةي شويَني خؤيان لةناو ئؤتؤمبيليك طرتبوو و دواتر ئةوانيتريش هاتن كة بةداخةوة ناوي هةموويانم لة بيرنةماوة ,ئينجا كةوتينة َ ري و تا طةيشتينة ضايخانةيةكي كاني وةتمان هةر بة قسةي خؤش و نوكتة و جن َيودان بةيةكتر بة ِريَيان كرد ,زؤر جار باوكميان تو ِرة دةكرد كاتي كة ناني بؤ ئةوةي جن َيويان ث َيبداتَ , بةيانيمان لة ضايخانةكة دةخوارد ضايةضيةكة باسي هةوالََيكي ناخؤشي كرد و طوتي :لة ثة ِرينةوةي ثردة كاتيةكة وريا بن ضونكة ث َي َ ري ج َيب َيكي ه َيلي ِرانية بة نةفةرةوة كةوتووتة ناو َ زي و هةموويان خنكاون.ئةو ثردة كاتية لة خوارووي بةنداوةكة دروستكرابوو بةم ش َيوةية :دوو طوريسي سيمي كانزايي ئةستوور لةوبةري َ زي لة بةرزاييةك بةسترابوو ,لةو بةرةشةوة لة ناو زةوي ضةق َيندرابوو لةسةر هةردوو طوريسةكة بة تةختةداري ئةستوور بةسترابوو و ل َيوارةكانيشي بة طوريسي ئاسايي ِرايةركرابوو ,ثردةكة بةرز و ترسناك بوو ئةطةر شوف َير هةلَةيةكي بضوكي بكردبا يان ئؤتؤمب َيل تووشي شكست َيكي هونةري بوبا ئةوا زؤر بة ئاساني دةكةوتة ناو َ زي كة ئةو سةردةمة ئاو زؤر زياتر بوو لة ئ َيستا ,ثردةكةش تةنها بؤ يةك ئؤتؤمب َيل دروستكرابوو ,هةردوو الندرؤظةر لةبةري الي
خؤمان وةستان و نةفةرةكان دابةزين و بة نةبي ثيادة بؤ ئةو بةر ثة ِرينةوة تةنها باوكم َ كة طووتي :لةسةر ئةو ثردة سةرم دةسو ِر َي و ناتوانم بثة ِرمةوة ,بةلاَ م ئةوان ِرازي نةبوون ثاش مشتوم ِريَكي زؤر جةمةدانيةكيان ه َينا و هةردوو ضاوي باوكميان بةستةوة و بة دوو كةس ثيليان طرت و منيش لة دواوةيان, بةو ش َيوةية باوكميان ث��ةران��دةوة ,دواتر دةستمان كرد بة طة ِران لةناو ث ِرؤذةكة, سةرداني ئةو تون َيلةمان كرد كة بؤ طؤ ِريني ِريَ ِرةوي ئاوةكة دروستكرابوو ,سةيري ئةو ئام َير و ماشينانةمان كرد كة تةق و هؤ ِري ئةو ناوةي ث ِركردبوو و بؤ يةكةمجاريش بوو
بةسةرساميةوة سةيري دةك��ردن و دواتر ثرسي :ئ َيوة ضي كارةن ؟ ئةوانيش طوتيان: كةبابضيةكاني شاري كؤيةين.دواي نيوة ِرؤ لةناو م َيرط َيك دانيشتين و دةستيان كرد بة طؤراني :باوكم ضةند مةقام َيك و بةستةيةكي ضري ,سةرة خؤرة ضةند طؤرانيةكي ِرةسةني كؤيةي ض ِري و ئةوانيتريش كؤرس بوون, هةر لةو كاتةدا ئؤتؤمب َيل َيكي كؤمثانياكة ضةند ئةندازياريَكي بياني ت َيدابوو بةالمانةوة طوزةريان كردوو و وةستان و ديمةنةكةيان ال جوان بوو و ضةند ويَنةيةكيان طرتين. بؤ ئ َيوارة بة ِريَكةوتين و شةو طةيشتينةوة شارةكةي حاجي ,تا ضةند ِرؤذيَكيش دواي
ضاومان ث َيبكةويَت ,سةيري بةنداوةكةمان كرد كة بةرةو تةواو بوون دةضوو .بؤ نيوة ِرؤ بة دواي ض َيشتخانةيةك ط��ة ِراي��ن ئةو سةردةمةش (دووكان) وةك طونديَك وابوو دواتر كةبابخانةيةكي بضوكمان دؤزيةوة و نزيكةي 20كةس لةو كةبابخانةية دانيشتين ,كومةلَةكة برسي ببون و وةستايةكةش لة كارةكةي تازة و سست بوو ,بؤية كةبابضيةكان ئؤقرةيان نةما و هةلَسان شيشةكانيان لة دةست كابرا وةرطرت و هةموو كةبابةكانيان شيش كردوو برذاندنيان ,كابراي تازة وةستاش
ئةو طةشتة خةلَكةكة ثرسياري ئةو بةنداوةيان لة قةساب و كةبابضيةكان دةكرد.بةنداوي دووكان هةرضةندة سوودي هةبوو بةلاَ م 260 كيلؤمةتر ضوارطؤشة و 1,300,000دؤنم زةوي كشتوكالَي بةثيتي ذيَر ئاوخست ئةمة جطة لة دةيان طوند و شويَنةواري ديَرين و شاري كؤيةش داهات َيكي باشي دارايي لةدةست دا ,ئةم بةنداوة لة اليةن كؤمثانياي َ لةطةل (دؤميز)ي فةرةنسي بة هاوبةش ضةند كؤمثانيايةكي بياني ئةنجاميان داو ئاوي دةرياضةكةش 6,8مليار مةتر س َيجاية.
ذمارة 13
نيساني 2011
33
طؤران بابايى ،ئةوهونةرمةندةى هةلًَ ثةركى جؤراوجؤرةكانى َ كوردستان لةروحيا جولَة دةكات رِةوةز مولود هةلَثة ِرك َيى كوردى يةك َيكة لةدياردة كؤن و لةم َيذينانةى كةفةلسةفةيةكى َ قوول و واتايةكى ث ِر ذيانى قارةمانيةتى و بةرخودانى نةتةوةى كوردة ،لةم ضةند سالَةى دوايى ضةندةها طروث لةشاشةى تيظيةكان ولةكليثى طؤرانى ب َيذان بةدياركةوتن ،يةك َيك لةو طروثانة طروثى هةلَثةرك َيى( ِرؤذ هةالَت)ة لةسةردان َيكى كاكة طؤران بؤبة ِريَوةبةرايةتى ِرؤشنبيرى و هونةرى كؤية دواى طفتوطؤ كردن لةسةر ئةنجام دانى ثةركى لةشارى كؤية ،ئةم ضةند ف َيستظالََيكى هةلَ َ ثرسيارةمان ئاراستةى كرد: ث:طؤران بابايى ك َيية؟ و:م��ن ط��ؤران بابايى بةرثرسى طروثى هةلَثةرك َيى ِرؤذهةآلتم ،لة1986/3/18لةناوضةى هةورامانى كوردستانى ِرؤذه��ةآلت لةدايك بووم ،ئ َيستاش لةكؤية دادةنيشم و هةر لةشارة جوانةكةى حاجى ق��ادرى كؤيى لةبوارى ثةركى خزمةت بةطةل و نيشتمانةكةم هةلَ َ َ ثةركى ِرةسةنةكانى ناوضة دةك��ةم ،هةل َ بةبى جياوازى لةفةوتان جياوازةكانى كوردستان َ ِرزطاردةكةين و لةكةنالَةكان كليثيان دةكةين و بآلويان دةكةينةوة. ثةركى ث:تاوةكو ئ َيستا لةضةند طروثى هةلَ َ بةشداربووى و سةرةتاى كاركردنت ضؤن بوو؟ و:سةرةتاى دةستث َيكم لةثؤلى دووةمى ناوةندى بوو لةقوتابخانةى(هةرمؤتةى ت َيكةآلو) ساآلنة ف َيستيظالَى وةرزشى ضاالكى قوتابخانةكان دةكرا ئ َيمة ضةند قوتابيةكى كو ِروكض ث َيكةوة كروث َيكى هةلَثة ِرك َيمان دروستكردو بةشداريمان كرد لةف َيستيظالَةكة لةياريطاى وةرزشى كؤية كةساآلنة دةكريَت ،دواى بةشداربوونمان لةو فيستظالَةو دةست خؤشى و ث َيشوازى ئامادةبووان بوو بةهؤى ئةوةى كة بيربكةينةوة لةوةى كروثةكة هةلَنةوةش َينينةوةو بةردةوام بين و بةه َيزترى بكةين ،ثاشان(يةكيةتى الوان) هاوكارى كردين و بووين بةطروثى هةلَثةرك َيى َ ماوةى()3سال بةردةوام بووين ،ثاشان الوان بيرمان لةوةكردةوة كةبةسةربةخؤ كاربكةين و طروثى هةلَثةرك َيى( ِرؤذهةآلت)مان دامةزراند تاوةك و ئ َيستا بةردةوامم و هةرضةندة زؤر طروثى تر داوايان ل َيكردووم كاريان بؤ بكةم بةآلم من هةر لةطروثةكةى خؤم كاردةكةم و بةج َيى ناه َيلم. ث:بةآلم ئ َيمة بيستومانة تؤ دامةزريَنةرى زؤر طروث بوويت؟ 34
و:بةلَ َى تاوةك و ئ َيستا لةوانةية بطاتة()15 طروث كةداممةزراندب َيت و هاوكاريم كردبن، وةك طروثى هةلَثةرك َيى كوردستان و ضةندين طروثى هةلَثةرك َيى منداآلن كةلةضةند سةنتةرو شويَنى تايبةت بةمنداآلن داممةزراندون لةوانة طروثى هةلَثةرك َيى(ثةثولة ،هةنار ،هةتاو، كوردستان ،موكريان ،الوانى ِرؤذهةآلت.)...ئةم طروثانة هةنديَكيان بةردةوام دةبوون ثاشان الوازدةبوون ،بةخؤشحالَيةوة طروثى هةلَثةرك َيى كوردستان كةزياتر ئاطام ل َييان بوو زؤرباش و َ ؤفيشنال بوون طةيشتنة ئةو ِرادةية كةلة ث ِر َ ف َيستيظالةكان بةشدارى بكةن شان بةشانى طروثى هةلَثة ِرك َيى ِرؤذهةآلت ،توانيان ناويَكى باش و جمهوريَكى باش بؤخؤيان كؤبكةنةوة َ هةندي لةئةندامانى طروثى هةرئ َيستاش َ ِرؤذهةآلت ئةندامى ث َيشووى طروثى هةلثةرك َيى كوردستانن ،بةداخةوة طروثى هةلَثةرك َيى كوردستان نةماو هةموو ئةندامة باشةكانى لةطروثى هةلَثةرك َيى ِرؤذهةآلت كارى هونةرى دةكةن. ث:لةهةموو كاريَك كؤمةلََيك ِريَطرى ديَتة ثةركي دا ث َيش ئةو ِريَطريانة ضين كةلة هةلَ َ هاتؤتة ث َيشتان؟ وِ :راستة هةركةس َيك لةهةر بواريَك كاربكات طيروطرفتى دةب َيت ،طرنط ئةوةية كة بةسةرياندا ثةركي زالَب َيت ب َيطومان ك َيشةى طروثى هةلَ َ دةبى هةموو ئةندامان بةحةزةوة زؤرزؤرة ضونكة َ َ َ ئيش بكةن كارى بةكؤمةل ِراى زؤر جياوازى دةبى ئةو ِراية جياوازانة هةموو بكةيت ت َيداية َ بةيةك تاوةكو هةنطاويَك بن َييت بؤ ئيشكردن ئ َيمة زؤرجار توشى ك َيشة بووين وةك(نةبوونى جلوبةرط و شويَنى ث ِرؤظة كردن و ئام َيرى دةنط و ك َيشةى ئيزنى كضةكان لةاليةن دايك و باوكيانةوة بةتايبةتى ئةو كاتانةى لةشويَن َيك َ لةطةل ئةوانةشدا بوونى دةرس و بماباينةوة خويَندن و ئيمتحان كارةكانى ئ َيمةى الواز دةكرد ضونكة هةموويان خويَندكاربوون شت َيك كةواى كرد طروثى هةلَثةرك َيى ِرؤذهةآلت لةسالَى()2001وة تاوةكو ئ َيستا بةردةوام ب َيت دلَسؤزى ئةندامان و دايك و باوكيان بووة ثشت و ثةنايان بوون كارة جوانةكةيان واى كردوة كةخةلَكى هاندةر و هاوكارمان بن. ث:ئ َيوة بيرتان لةوة نةكردؤتةوة ساآلنة ف َيستيظالََيكى طةورة لةبوارى هةلَثةرك َيى ناوضة جياجياكانى كوردستان ِريَك بخةن؟ و:بةلَ َى ئ َيمة ضةندجاريَك هةولَمان بؤداوة بةآلم بةداغةوة نةمان توانيوة هةر لةوماوةية َ لةطةل بة ِريَوةبةرايةتى ِرؤشنبيرى و هونةرى
كؤية بةرنامةيةكى باشمان دان��اوة بؤئةوةى فيستظالَك َيكى قةشةنط ِريَك بخةين ضاوة ِريَى بة ِريَوةبةرايةتى طشتى ِرؤشنبيرى و هونةرى هةول َير دةكةين كة بوجةى فيستظالَةكة دابين بكات. ث:طروثى هةلَثةرك َيى ِرؤذهةآلت طروث َيكى دي��ارة طةر بكريَت باس َيكى ئةو طروثة و ئةندامةكانيمان بؤبكةيت؟ و:ئةو طروثة لةماوةى دامةزراندنيةوة تاوةكو ئ َيستا توانيويةتى ج َيطةى خؤى لةدلَى هةموو هونةرمةندان و هونةردؤستان دا بكاتةوة ئةندامانى ئةم طروثة بةكو ِروكضةوة خويَندكارن و لةكاتى ثشوةكاندا لةدةورى يةك كؤدةبينةوة بؤكاركردن و ث ِرؤظة كردن ئةندامانى ئةم طروثة هةموويان الون و لة تةمةنى( )25-18سالَن و تواناوفكرى َ نوى و باشيان هةية بؤ بةرةوث َيش َ لةطةل ضةند بردنى هونةرةكةيان ئ َيمة ث َيكةوة هاو ِرى ترمان طروثى هةلَثةرك َيى ِرؤذهةآلتمان دامةزراند ،بيرؤكةى دامةزراندنيشى ئ َيمة َ لةمال دانيشتبووين كليث َيكى كوردى جوان و ِرةسةنمان لةتةلةفزيؤن بينى زؤرجوان و ث ِر لةحةماس بوو َ لةطةل هاو ِريَيان كةوتينة طفتوطؤو ثاشان َ طةيشتينة ئةوةى كةطروث َيكى هةلثةرك َيى دابمةزريَنين بؤخزمةت كردنى فؤلكلؤرى ثةركى جوان و كؤنةكان ِرةسةنى كوردى و هةلَ َ َ لةفةوتان ِرزط��ار بكةين ،هةنطاومان هةلناو دةست بةكاربووين زؤركةس هاوكاريان كردين و دةستيان كرتين ئةوةبوو ن��ةورؤزى()2001 طروثى هةلَثةرك َيى ِرؤذهةآلتمان بةفةرمى دامةزراندو يةكةم بةرنامةمان لةتةلةفزيؤنى َ لةطةل طروثى كوردستان تيظى ث َيشكةشكرد هةلَثةرك َيى شةوى يةلَدا( ،فةردينى)جوانةمةرط هةولَى زؤرى دا بؤبةرزكردنةوةو ناساندنى هةلَثةرك َيى ناوضة جياجياكانى كوردستان َ سةرلةنوى بووذاندنةوةو زيندوكردنةوةى و هةلَثةرك َيى ِرةسةنى كوردى وةهانى ضةند طروث و اليةنى دا بؤهاتنة ث َيشةوةى كضان َ لةطةل كو ِرةكان بؤئةوى ب َينة بةبى جياوازى َ ثةركي لةوماوةى كاركردنةماندا ناوكؤ ِرى هةلَ َ َ لةطةل جوانةمةرط(فةردين) زياتر توانيمان لة()127بةرنامةى جؤراوجؤر بؤتةلةفزيؤني و كليث بكةين وةبؤ هةموو بؤنة نةتةوةيةكان شتى تازةو جوانمان ث َيشكةش دةكرد. ث:ئ َيوة ماوةيةكى زؤرة لةكؤية دادةنيشن
بةآلم تاوةكو ئ َيستا نةتان توانيوة طروث َيكى ثةركى لةكؤية دروست بكةن؟ هةلَ َ و:ئ َيمة لةكؤية تاوةكو ئ َيستا زياتر لة()8 طروثمان دروستكردوة بةآلم تةنها طروثى هةلَثةرك َيى(ئازادى) توانيويةتى بم َين َيتةوة بةآلم طروثةكانى تر()10-4مانط توانيويانة بةردةوام بن و دواتر هةلَوةشاونةوة ،من ئ َيستاش لةهةولَدام و هةموو سالََيك لةسةنتةرى طةنجانى كؤية لةثشووى هاوينةدا دةورة بؤهةلَثةرك َيى كوردى دةكةمةوةو ضةندةها طةنجى كو ِر و كض بةشدار دةبن و ف َيرى هةلَثةرك َيى كوردى دةبن دةورةك��ةش تاوةكو ئ َيستا بةردةوامةو لةتوانامدابى خزمةت بةطةنجان دةكةم و ئةوةى َ ف َيريان دةكةم زؤريشيان طةيشتونةتة ئاست َيكى زؤرباش. ث:ئ َيوة لةوضةند سالَةى ِرابردوو لةضةندين ط��رووث��ى جيا جيا دةرك��ةوت��ن ه��ؤى ضى ية هةمووتان لةطروث َيكى بةه َيزوباش كؤنةدةبوونةوة؟ وِ :راستة وةكو ث َيشتر ئاماذةم بةوةكرد ثاش مردنى هاو ِريَى جوانةمةرط(فةردين سادقى) ماوةيةك طروثةكة كةوتة ناوحالََيكى خراث َ هةندى و الوازى زؤرى بةخؤيةوة ديت و لةئةندامان ئةو حةزو توانايانةيان كةمبؤوة و لةطروثةكة داب ِران وةكو هةموتان دةزانن كارى طروثى زووزوو طؤ ِرانكارى بةسةرياديَت و ئةندامان وازدةه َينن بةهؤكارى جياوازجياواز وةك هاوسةرطيرى و خويَندن لةزانكؤكانى شارةكانى ت��رى كوردستان ك��ةوا دةك��ات دةبى ب��ةردةوام مةجاليان كةم ب َيتةوة بؤية َ ئةندامى باش ئامادةبكةيت تاوةكو ئةو بؤشايانة ث ِربكاتةوة ،ياخود كةسان َيك جيادةبنةوة بؤخؤيان َ هةول دةدةن، طروث َيك دروست دةكةن و لة ِراستيدا طروث َيكى يةطكرتوو هةب َيت زؤرباشة بةآلم لةاليةكى ترةوة بوونى ضةندطروث َيكى ئةوا دةب َيتة هؤى ئةوةى ِركابةرى لةن َيوان طروثةكان دروس��ت ب َيت و هةريةكةو دةيةويَت كارى
جوانتر ث َيشكةش بكات و طروثةكةى بةرةو ث َيش بةريَت ،لةطةل ئةمانةشدا من ضةندين َ لةطةل طروثةكان دانيشتنمان جار هةولَم داوةو كردوةو باسمان لةوة كردووة كة يةك طروثى بةه َيز دروستبكةين بةآلم بةداخةوة تاوةك و ئ َيستا نةطةيشتوينة هيض ئةنجام َيك. ثةركي لةكوردستان ضؤن ث:ئاستى هةلَ َ دةبينيت؟ و:لة ِراستيدا ئ َيستا لةساآلنى ِرابردوو باشترى دةبينم بةهؤى بوونى سةنتةرو ِريَكخراوةكان َ هةول دةدةن بؤدروستكردنى كةهةموويان َ ثةركى وةزؤر سةنتةر دةناسم هةل طروثى َ َ طروثى باشيان هةيةو لةف َيستيظالةكان بةشدارى ثةركي دةكةن ،ئةمةش واى كردوة كةئاستى هةلَ َ َ لةطةل ئةمةشدا بةرةو بةرزبوونةوة بةريَت، َ هةنديَك هؤكار هةية كةئاستى هةلثةرك َيى كوردى الوازكردووة بؤنمونة نةبوونى مامؤستاى ثةركى شارةزاو ل َيهاتوو ضونكة كةسمان نية لةهةلَ َ بةش َيوازيَكى ئةكاديمى ،هةرضةندة من ئ َيستا ثةركي سةرقالَى ضاثكردنى كت َيب َيكم بةناوى( هةلَ َ وةك نةريةت َيكى ك��وردةوارى) كةتييدا باسى ثةركى ِرةسةنةكان دةكةم و جولةوش َيواز هةلَ َ كةهةمووى بةويَنةوة ديارى كراوة لةطةلَ زانيارى زؤرباش و بةكةلَك لةسةر هةلَثةرك َيى كوردى هةموو ناوضة جياجياكانى كوردستان. ثةركى بةس لةبؤنة ث:هةست ناكةيت هةلَ َ ويادةكان دةبينريَت ،بة ِراى تؤ ث َيويست بةوة ناكات وةك ضؤن تيثة مؤسيقيةكان كاردةكةن ئ َيوةش وةك هونةريَكى سةربةخؤ كاربكةن؟ و:لة ِراستيدا زؤر هةستمان بةوةكردوة تةنها لةبؤنةو ئاهةنطةكاندا طروثة هةلَثةرك َيكان ضاالكيان زؤردةب َيت ئةمةش ئاساية ضونكة ثةركى بةش َيوةى حةز هةتائ َيستاش هةلَ َ َ ثةركى دةبينريَت نةك بةوش َيوةى كةهةل َ بةش َيكة لةكةلتورى نةتةوةى ك��ورد ،ئ َيمة ئ َيستا سةنتةرمان هةية ِرؤذانة ث ِرؤظة دةكةين و خؤمان بؤف َيستظالَةكان حازردةكةين وة ئ َيمة
ذمارة 13
وةك طروثى هةلَثةرك َيى ِرؤذه��ةآلت سةر بةخؤين و سةر بةهيض اليةنةكى سياسى و حزبى نين و سةربةخؤى خؤمان ثاراستووةو دةشى ثاريَزين كارى ئ َيمة تةنها خزمةت كردنة بةفؤلكلؤروكةلتورو هونةرى كوردى. ث:ب��ة ِراى تؤ ث َيويست بةوةناكات وةك ضؤن تيث و سةنتةرةكان بة ِريَوةبةرايةتيةكيان هةية ،وةزارةت��ى ِرؤشنبيرى و الوان ئ َيوة لةبة ِريَوةبةرايةتيةك كؤبكاتةوة؟ و:ئةطةر بكريَت بة ِراى من كاريَكى زؤر باشة دةبى وة لةزؤر ضونكة مةجالى كاركردن باشتر َ ك َيشةو كةموكو ِرى ِرزطارمان دةب َيت ئ َيمة وةك طروثى ِرؤذهةآلت مؤلَةتى ِرةسمى كاركردنمان هةية ،شت َيكيتر ئةطةر بة ِريَوةبةرايةتى ِرؤشنبيرى و هونةر الى خؤى كؤمان بكاتةوة طروثةكة نى بةآلم ئ َيمة ضوارض َيوةى زياتر ثةرةدةست َي َ كاركردنمان جياوازة من حةزدةكةم ضؤن هةول َير وسل َيمانى بة ِريَوةبةرايةتى هونةرة ميلليةكانيان ثةركى ميلليةكانى هةية لةكؤيةش بكريَتةوةو هةلَ َ ثةركى ِرةسةنةكان َ نوى تيدا نمايش بكريَت هةلَ َ بكريَنةوةو فةرهةنط و كةلتورى ناوضةكة لةخؤ َ هةول دةدةين كةلةكؤيةش بطريَت وةئ َيمة تيثى هونةرة ميلليةكانى كؤية بكةينةوة. ث:ساآلنة لةدةرةوةى كوردستان ضةندين ثةركى ِريَك دةخريَت ،تاوةكو ف َيستظالَى هةلَ َ ئ َيستا بةشدارى ئةم جؤرة ف َيستظاآلنةتان كردووة؟ طةر بةشدارنةبوون هؤكةى ضى ية؟ و:بةداغةوة نةمانتوانيوة ضونكة هةنديَك لةئةندامةكان ك َيشةى ثاسثؤرتيان هةية ضونكة ئةندامةكان كوردى ِرؤذهةآلتن نةبوونى هةويةو جنسية بؤدروستكردنى ثاساثؤ ِرت هؤكار بووةو بؤتة تةنطذة كة دووجار نةمان توانيوة بؤوآلتانى دةرةوة ب ِرؤين ئ َيمة بانطه َيشت كراوين ،مةطةر وةزارةتى ِرؤشنبيرى و الوان هاوكاريمان بكات تاكو بتوانين بةشداربيين و هةلَثةرك َيى كوردى زياتر بة ووآلتانى دةرةوة بناس َينين و فةرهةنطى كوردى بةرةو ث َيشةوةبةرين.
نيساني 2011
35
زاناوكوردثةروةرى طةل و نيشتمان مامؤستا مةالعلى حاجى تؤفيق
َ بنةمالةى مةالعلى حاجى توفيق ئا:
مةالعلى كورى حاجى تؤفيق كورى مةالحةويَزى ئؤمةرى بةكرية .لةسالَى 1908ز لةطةرةكى بايزاغا لةشارى كؤية لةدايك بووة .دايكى ناوى(فاتمة حمدامين)بووة .لةتةمةنى حةوت()7 سالَيدا ضؤتة بةر خويَندنى ئاينى و شةمامى. لةسوختةخانةى مةال حبيبى َ ل���ةس���الَ���ى()1921-1920دا ضؤتة بةرخويَندن لة قوتابخانةى سةرةتايى دةولَةت كة بؤ يةكةم جار كراوةتةوة لةشار ،بةآلم لةبةر ئةوةى باوكى حةزى نةكردووة لةو قوتابخانةية بةردةوام بي دةرى ه َيناوةو بردويةتييةوة َ بةرخويًندنى ئاينى لةحوجرة ،الى ئةو مامؤستا بة ِريَزانة خويَندويةتى(مامؤستا مةال بهاء الدين القاضي ،مامؤستا مةال محمد جةلى زادة ،مةال فتح اهلل ى ديَى هةرتةل ،مةالعبداهلل لةديَى سكتان ،مةالعزيز لةهيران ،مةالصادق �ى لةكؤية). ئةحمةد داي��ة خ��ةج� َ لةسالَى 1948دةب َيتة مةالى طوندى َ بؤماوةى()5سال .لةسالَى نازةنين 1953دةط��ة ِريَ��ت��ةوة ديَ��ى خؤيان لةديَى ميرسةيد بةهؤى كارةستات َيك كةلةبنةمالَةكةيان ِروويداوة .لةسالَى 1956دةب � َي��ت��ة ئيمام لةمزطةوتى ط��ةورةى كؤية .ل��ةدواى شؤرشى 14ى طةالويَذى سالَى 1958بووة بةسةرؤكى ل َيذنةى ئاشتى( انصارسالم) بؤضارةسةركردنى ك َيشةكانى ثارتى و شوعى لةشارى كؤية .لةسالَى 1961 َ لةطةل كةشؤرشى ئةيلول هةلَطيرسا كؤمةلََيك م��ةالى ك��ورد ث��ةروةرو شؤرشط َير كةذمارةيان()10كةس بوون. لةاليةن ِرذيَمةوةدةست طيركرابوو خرانة بةندينخانة ضونكة ِرازى نةبوو َمى(قاسم)لى بدةن بروسكة بؤ ِرذي َ لةدذى شؤرشى ئةيلول لةبةندينخانةى 36
كؤية دواى ضةند ِرؤذيَك طواسترانةوة بؤبةنديخانةى ه��ةول� َي��رو ئةوجا بؤبةنديخانةى(فظيلية) لةبةغدا ،دواى ضةند مانط َيك ئ��ازادك��ران كةئةم بة ِريَزانة بوون( .مةال مةعصوم هةورامى، مةالعةلى حاجى تؤفيق ،مةالزاهير، مةالصادق ،ش َيخ حسام الدين تالَةبانى، مةالصدراالدين مةالصالَح ئةفةندى، مةال فةتح اللة شوانى ،مةالحةمةامين، مةالمستةفاعاصى ،مةالئةنوةر جةلى زادة) .لة8ى شوباتى سالَى 1963 بةعسيةكان و قةومييةكان هاتنة سةر كارو كودة تايان بةسةر ِرذيَمى(قاسم)دا كردو ضةند مانط َيك طفتوطؤ بؤيةكةم جار لةبةينى شؤ ِرشى كوردو ِرذيَمى بةعس كةتازة هاتبوونة سةركار دروست بووو لةدواى ئةوماوة كورتة ِرذيَمى بةعس طفتوطؤيان ت َيكداو كةوتنة هةلَطيرسانى شة ِر لةدذى شؤ ِرشى كوردو كؤمةآلنى خةلَكى كوردستان. شارى كؤيةش شلَةذاو نا ئارمييةكى خراثى بةخؤوة دى وةكو شارةكانى تر و ناوضةكانيترِ .رذيَى بةعس كةوتنة ئازاردانى دانيشتوانى خةلَكى شارى كؤية لةو ِرؤذة ِرةشةدا(مةالعلى) َ لةطةل (حاجى نجم تاهر ضةلةبى و َ لةطةل سيد وةلى) بةردةوام لةخزمةتى خةلَكى شاربوون دةض��وون بؤالى ل َيثرسراوانى ِرذيَ��م بؤئةوةى ئازارى خةلَكى شار نةدةن ،بةآلم ذمارةيةكى زؤر لةخةلَكى شار كوذران و لةدينطةى شار كؤمةلََيكيان لةس َيدارةدان و طوللة بارانيان كردن .لةسالَى()1966 –1956 ج َيطرى وتارخويَنةوةى ِرؤذانى هةينى ب��ووة لةمزطةوتى ط��ةورةى كؤية. لةسالَى1966بووة بة( ختيب ) واتة وتار خويَن لةمزطةوتى طةوورةى كؤية و عنوانى وةزيفى دةب َيتة( ئيمام و مدرس وختيب) .لةسالَى 1970دواى11ى ئ��ازار ب��ووة بةيةكةم بة ِريَوةبةرى
معهدى ئيسالمى كة لةكؤية بؤيةكةم جار بةش َيوةيةكى ِرةسمى كراوةتةوة. لةسالَى 1974ثةيوةندى بةشؤرش َ لةطةل كؤمةلََيك مةال و ك��ردووة فةقى بارةطاى ناوضةى ئاينى كؤيةي َ َ لةطةل( لةديَى سكتان كردؤتةوةو م��ةال حمددأمين ضؤمحيدرى و و شارست َينى مةالعبدالرحمان مةال حسن هةرتةلى و مةالعسمان شيواشؤكى) ،دواتر بارةطان طواستؤتةوة بؤ ديَى ئةنديَك لةنزيك ب َيتواتةو ئةوجا دووب��ارة ط��ة ِران��ةوةى بارةطا بؤديَىسكتان هةر هةمان َ سال 1974 دةبي و دواى مالَى لةديَى ميرسةيد َ تؤثبارانكردنى َ دى يةكة دةضن بؤديَى( َ لةوى ِرذيَم ه َيرشى طرتك جةلى) كردة سةر ديَيةكةو دةستطيركرا دواى ماوةيةك خزمانى كة ث َيشمةرطةبوون بةهيممةتى حاجى سةليم حاجى حمدامين و حاجى ئةحمد حاجيةمين توانيان بةشةو ِرزطارى بكةن و بةرةو ناوضةى ئازادكراو طةيشت و دووبارة بارةطاى ناوضةى يةك َيتى زانايانى ئاينى ناوضةى كؤيةى لةديَى( زينؤى ش َيخى َ لةطةل كت َيبخانةكةى )داناو هاتن و َ لةوى ج َيطير ضوون بؤشارى مةهابادو بوون و لةوشويَنانةى ث َيشوو كةبارةطاى ل َيوو ناوضةى ئاينى ل َيبوو كت َيبخانةكةى َ لةطةل بوو. هةر لةشارى مهاباد دؤستايةتى لةطةلَ ش َيخ عزالدين حسين مامؤستا َ َ ثةيداكردووة هةروةها لةطةل كؤمةل َيك مامؤستايانى ئاينى ئ� َ �ةوى .لةدواى شكستى شؤرشى سالَى 1975طة ِرايةوة بؤكؤية شويَنى ث َيشووى لةمزطةوتى ط��ةورةى كؤية نةمابوو ،مةالصالح عةسكةرى لةخوارووى ع َيراق بوو َ بؤئةوى بؤية شاغر لةتةكيةى طواستراوة تالَةبانى هةبوو لةتةكية تةنسيب كراو دواى يةك مانط خانةنشين كرا
بةهؤى تةمةنيةوة .لةسالَى 1977 طة ِراوةتةوة وةزيفةو بووةبةئيمام و خةتيب لةمزطةوتى طةورةى شارى ِرٍةواندوز و بؤماوةى(َ )5 سال وةكو نةفى كراويَك ضونكة شويَنى شاغرهةبوو لةمزطةوتةكانى كؤية و داواى كرد لة لةوةزارةتى ئةوقافى ِرذيَمى بةغدا كةيةك لةو مزطةوتة شاغرانةى ث َيبدةن َنى و تةنها و واز لة عينوانةكانى ترى دي َ َ قبول دةكا ،بةآلم سةرؤكى ئيمامةتى َ ديوانى ئةوقاف قبولى نةكردو ث َيى طوت بؤ تؤ دووشويَن هةية يان رمادى يان ِرةوان��دوز وةهانى زؤرى دابوو َ قبول بكاو خانووى ث َيداو كة( رمادى َ هاوكارى دةكا بةآلم قبوولى نةكردبوو بضي بؤ( رمادى ) بؤية رواندزى بةناضارى َ هةلَبذاردو لةويَدا خزمةتى كردووةو ج َيطاى لةناو خةلَكى ِرةوان��دز بةرزو بة ِريَز بووةو خؤشةويست بووة اليان و بةهاناى خةلَكهاتووة بؤ ِرزطاركردنيان َ لةوى دا. لة شاآلوى د ِرندانيةتى ِرذيَم لةسالَى 1982نةشتةرطةرى بؤ هةردوو ضاوى كراوة لة نةخؤشخانةى كؤمارى هةول َيربةهؤى بارى تةندروستى خؤى خانةنشين كردو هاتةوة شارى كؤية كةزيَدى باب و باثيرانى بوو .كةسايةتى مةالعلى حاجى تؤفيق ه��ةردةم لةخزمةتى كؤمةآلنى خةلَك دابووة. دذى زؤردارى و ضةوسانةوةو خورافات بووة ،دةست ثاك وِاست طؤ و خواناس بى ويَنةبووة. و َ َ قوول بووة لةشارةزاى شةريعةت و مةزهةبةكان ،ئةوةندةى بلَ َيى ث َيشكةوتو خوازبووةو دذى كؤنةثةرستى و نةزانين بووة .مةجليس و قؤناغى خؤش و ثاراو بووة ..بةكةلَكى زؤركةسان هاتووة كةزانيب َيتى غةدريان ل َيكراوة ياخود طيراون ياخود لةسةرةمةرط و نةمان بوين ض لةاليةن دةسةآلتدارانى شار ياخود شؤرش هةروةها ِريَزى ئةوةندة زؤرب��ووة ك��ةداواى بةردانى خةلَكى كردبى بؤيان بةرداوة ،زؤر دذى شة ِرى َ براكوذى بووة .شارةزايى باشى هةبووة لة شعرى شاعيران وةكو ( حاجى قادرى كؤيى ،مةالى طةورة ،نالَى،كوردى،
مامؤستا مةال عةلي حاجي تؤفيق مةحوى تاهيربةطى جاف ،ئةحمةد موختار جاف ،ش َيخ ِرةزاى تالَةبانى) هةروةها زمانى فارسى باش زانيوة شعرى شاعيرانى وةك سةعدى شيرازى (بؤستان و طولستان) و خةيامى زانيوة. لة رؤذى 1985 /3 /1كؤضى دوايى كردووة لة طؤرستانى دةرويَش خدر بة خاك سث َيردراوة خ��واى طةورة بةبةهةشتى شاد بكات .لةدواى خؤى 4 كو ِرو 3كضى لةدوا بةج َيماوة .بةناوى ( ازاد ،دلشاد ،عيمادِ ،رزطار ،طولَةنام، زوهرة ،دالرام). مامؤستا مةالعلى حاجى تؤفيق دةستى شعر نووسينى هةبووة ،بةآلم ب��ةدداخ��ةوة شعرةكانى فةوتاون و ئةمةش نموونةيةكة لةشعرةكانى كةكاتى لة ِرةواندوز بووة لةغوربةتى َ نوسيويةتى.
ذمارة 13
و َي���ن���ةى خ���ؤم دةط�����رم ل��ةب��ؤ ك��ةس��ان��م ت���اب���ك���ةن ي������ادى ِرؤذى ن��ةم��ان��م ِراس����ت����ة ك���ةو َي���ن���ة ي�����ادى ك��ةس � َي��ك��ة ك���ةه���ةب���ووو ِرؤي���ى ل���ةن���او ق��ةوم � َي��ك��ة �ى ئ��ةم��م��ا ئ��ةوك��ةس��ةى ك���ةس���ودى ب��وب� َ �ى ل��ةدون��ي��اي ف��ان��ى ض��اك��ةى زؤر ب��ووب� َ م��ة َل�� َي��ن ئ��ةوك��ةس��ة رؤي����ى و م����ردووة ض��ون��ك��ة ل���ةن���او ط����ةل ن����اوى زي���ن���دووة بنةمالَةكةيان ل��ةب��ةروارى/9/13 2007كت َيبخانةكةى خوال َيخؤشبوو مةالعلى حاجى تؤفيق يان ث َيشكةش بةكت َيبخانةى زانكؤى كؤيةكردوو زانكؤى كؤيةش سوثاس و ث َيزانينى زؤرى بؤبنةمالَةكةيان كرد .ذمارةى كت َيبةكانى كة لةكت َيبخانةى مةالعلى حاجى توفيق داهةبوو 127كت َيب بوو كةث َيشكةش بةزانكؤى كؤيةكرا.
نيساني 2011
37
زانيم كؤيى ية ()1
كؤسار كؤيي بةهارى 2011
لةسةر ضنار بةريَكةوت نازداريَكم ضاوث َيكةوت َ نازدارى شيك وريَكثؤش ض عةينةن حؤرى و كضة كافرؤش بة ثؤشاكى كوردى و ناياب بةطؤبةرةو دوطمة ودؤراب بةكرمؤكةو ضؤضة وسةرتاس مةستى كردم سةرسام وكاس من بةقاتى ديمؤقراتى بةدةستورى خؤ والَتى ئةو بةكراسى نةخش و نيطار شلكو تةنك ثوولةكة دار بةضارؤطة و سةلَتةى بةسيم زانيم كؤيى ية يةكسةر ناسيم بةناز رؤيى بة ثياسة بووبةيادطار ث ِرهةناسة ()2 لةسل َيمانى بةريَكةوت َ بةرطوى كةوت ه َيشووةك وشةم بة ناسكى كض َيك دةدوا دةيطووت َ بةرى وتووبةشقى خوا هةرهؤثةكم لةخؤم زانى ه َيند خةنى بووم ت َيم دةروانى زانيم كؤيى يةلة طفتو طؤ بةئةدى كوو ،بةالكةو لؤ هةردةرلةعاس بةثرس و باس ناسيمةوة خؤى كرد نةناس دةزانى نةبى كوو َ كؤيى َ ناŚƏنى بةوش َيوازة ،قةت َ طفت شيرين وشة شةكر بةتام و خؤش ث ِر لة مةكر بةناز ناوى بووين بةئاشنا كؤيايةتى كرد يةكجار واشنا 38
()1ضؤضةوطؤبةرةودوطمةودؤالب و كرمؤكةوسةرتاس:ثارضةزيَر يان زيوةكة ذنان بةخؤيانةوة دةكرد. ( )2سةلَتةى بةسيم و قاتى ديموقراتى :جلكوبةرطن تايبةتمةندن بةكؤية. ( )3ناطانى :لةكؤية بةكارديَت لة جياتى ناتوانى. ( )4ئةدى كوو الكةوة ودةرلةعاس و تووبةشقى خوا و هؤثةكم لةخؤم زانى ئةمانة لةكؤية وةك زاراوة بةكاردةه َينريَن.
خويَندنةوةيةك بؤ شانؤي تاواني ئةسثةكة ئاهةرمؤتةيى شانؤي ت��اوان��ي ئةسثةكة ،شانؤطةري يةكي مناالَنةو لةاليةن ئةحمد ئيسماعيل نوسراوةوئامادةكردن و دةره َيناني لةاليةن ( َ شةمال زاهير ) لة ِريَكةوتي 2011/1/11-10 َ كات ذم َير 2:30ئ َيوارة لة هؤلي سةنتةري طةنجاني كؤية نمايش كرا ،شانؤطةريةكي بة ث َيزبوو كؤمةلََيك هونةردوةر تيايدا بةشداربوون لة وانة بة ِريَوةبةري بةرهةم ( كةيفي ئةحمد ) بة ِريَوةبةري شانؤ ( فةرةيدون حمدأمين ) ،بة ِريَوةبةري هونةري ( عبدالخالق صالح ) ،ياريدةدةري دةره َينةر (سةردار ئةكرةم ) ، ديكؤر :سةردار ئةكرةم ،دل َير فوئاد ،جبرائيل عةلي ،مؤسيقا :كةيفي ئةحمد ،مكياذ : َ شةمال زاهير ، سةردار ئةكرةم ،جلوبةرط : ثؤستةر و ديزاين :شياو سرتيث ،ويَنةطرتن :هاوكار حمد ،ثرؤطرام :سؤران ئةحمد ، بةرجةستةكردني كارةكتةرةكانيش لة اليةن : َ شةمال زاهير ،سةردار ( فةرمان خاليد ، ئةكرةم ،فةرةيدون حمدأمين ) بوو ،لةم شانؤطةري ية ذمارةيةكي زؤر منداالَني َ َ هةندي مامؤستا و لةطةل قوتابخانةكان شةيداياني شانؤ ئامادةبوون ،بيطومان شانؤي منداالَن طرينطي و سوودي زؤري هةية بؤ منداالَن ،ئاسؤي بيركردنةوةيان فراوان دةكات و دةرس و ثةندي ل َيوةردةطرن ،سةرة ِراي ئةمانةش زؤر دلَخؤش و شاطةشكة دةبن ،ئةم شانؤطةريةش زؤر ض َيذ بةخش بوو لة زماني ئاذةالَنةوة طفتوطؤكان دةطران ئةكتةرةكانيش َ مندال لة بووني خؤي حةز بة كارامة بوون ، َ ئاذةل دةكات ،هةميشة ئةو حيكايةتانةي َ ئاذةل و ثةلةوةري ت َيداب َيت ، ث َيخؤشة كة لة هةمان كاتيش حةزيَكي زؤري هةية بؤ ِرةنطةكان ئةم شانؤطةري ية باط ِراونديَكي جواني هةبوو كة ش َيوةي غابات و جةنطةلَي وةرطرتبوو لةو دارو درةختةو طوالَنةي باط ِراوةندةكةيان ِرازاندبووةوة ئةكتةرةكانيش هةريةك ئةو ثؤشاكةي لةبةريان كردبوو ش َيوةو ِرةنطي هةريةك لة ئاذةلَةكاني نيشان دةدا و هةرجؤرة جلك َيكيش ِرةنطي زةقوو َ لةطةل حةزي منداالَن ئةم تؤخي هةبوو ،كة جؤرة ِرةنطانة دةطونج َيت .ئةم شانؤطةري ية ثةندوو ئامؤذطاري ت َيدابوو بؤ منداالَن بؤ ئةوةي لة ذياني خؤيان هاو ِريَيةتي كةساني خراث نةكةن و لة ذيانيشيان هةميشة ِراستطؤ
و بةخشندة بن و يارمةتي كةساني تر بدةن لة كاتي ل َيقةومان.طفتوطؤكان لة ن َيوان ورض و ِريَوي و ئةسث و مامزي شاخ دار بوو ،كة ِريَوي دةيويست لة خشتةيان ببات ،ديارة لة ن َيو ئةدةبياتي زؤربةي نةتةوةكان ِريَوي بووةتة ِرةمزي ف َيلَبازي و تةلَةكةبازي بة مانايةكي خواستراويش ِريَوي ِرةمزيشة بؤ مرؤظي خراث بي بةلََين .هةولَي ِريَوي ئةوة بوو كة ورضةكة و َ َ ني بة ف َيري هةنطوين ضةند هةلَخةلةت َي َ جاريَك ئةوة دووبارة بكاتةوة تاوةكو ِرؤذيَك ئةسثةكة نووستبوو ورض برسي بوو ِريَوي ووتي :بؤ ئةسثةكة نةخؤين دواي دادطايي كردني ئةسثةكة بة بيانوي ئةوةي ئةسثةكة بة مندالَي نةمامة داريَكي شكاندووة كةواتة َ بخوري هةرضةندة بزنة ك َيوي شاخ دار دةبي بة ئةسثةكةي وتبوو ِريَوي ج َيي سيقة نية ، سي جار بحيلََينة ئةطةر شت َيكت ل َيبقةوم َيت َ من دةطةم كاتي قسةي بزنة ك َيوي بة بير هاتةوة دةستي كرد بة حيالَندن تاوةكو بزنة ك َيوي بة هاناي ب َيت و نةيةلَت ِريَوي و ورض بيخؤن ،هةرضةندة ئةكتةرةكة ل َيرة بة هةلَة داضوو ،ضونكة كاتي كةوتة مةترسي يةوة ني كةضي ث َينج شةش سي جار بحيلََي َ دةبواية َ جار حيالَندي ،بزنة ك َيوي ثةيدابوو نةيه َيشت ئةسثةكة بخوريَت دواتر سويَنديان بة شةرةف و نامووس خوارد كة ثاسةواني دارستان بن بة كاتي . ش َيوةيةكي ِراستةقينة بؤ هةموو َ ئةوةي ج َيي دلَخؤشي بوو هؤلَةكة ث ِرث ِر بوو لة قاقاي منداالَن دواي تةواو بووني شانؤطةري يةكة مناالَن ب��ةدةم ِريَطاوة
ذمارة 13
شتةكانيان دةطوتةوةو ئةو مناالَنةي سواري ثاسيش بوو بوون لة خؤشيان شاطةشكة بوو بوون .ث َيشنيارمان ئةوةية كة طرنطي زياتر بة شانؤي مناالَن َ بدري هةرضةندة ئةم ِرؤ لة كةنالَةكاني تةلةفزيؤن ئةفالم كارتؤن و شانؤي مناالَن زؤرة ،بةالَم ض َيذةكةي ناطاتة ئةوةي كة مندالَةكة خؤي ئامادةي شانؤ طةريةكة ب َيت ،هيوادارين وةزارةتي ثةروةردة طرنطي بة شانؤي ط��ة ِرؤك بدات ،بيكاتة نةريت حةفتةي جاريَك يان دوو حةفتة جاريَك ضةند ئةكتةريَكي كارامة ئةم شانؤية لة طؤرةثاني باخضةي ساوايان و قؤناغي سةرةتايي بطةن ، ياخود َ هةول بدةن قوتابيةكان ب َيننة شانؤكان ،ضونكة شانؤ ث َيويستى بةزؤرشت هةية لةوانة مؤسيقا،باك ِراوندِ ،روناكى ...هتد ،ئةم بابةتةنة َ مندال ف َيري ِراست طؤيي و هةلَبذيَرن كة َ بةخشندةيي ببن و والتةكةي خؤي خؤش َ مندال لةو قؤناغة دةتوانريَت بويَت،ضونكة لةسةر بنةمايةكي ثتةو ثةروةردة بكريَت و ئةو شانؤطةري يانةش لة ن َيو زةيني دةم َين َيتةوة و لة بيري ناض َيت و زانيارى يةكى زؤريشى ل َيوةردةطريَت ئةوةندةي تريش دلَى بة خويَندنطاو خويَندن خؤش دةب َيت ،ضونكة َ منال تووشي ب َيزاري خويَندني ب��ةردةوام دةك��ات ،ب��ةالَم ب��ةداخ��ةوة الي ئ َيمة لة خويَندنطاكان تاكو ئيستا طرينطيةكي وا بة هونةرو وةرزش نةدراوة ،تا ئةو كاتةي وانةي هونةر مؤسيقا و ويَنة وةرزش ....هتد نةب َيتة مةنهةج و كت َيب نةخوي َ َندري والَتةكةشمان ث َيش ناكةويَت.
نيساني 2011
39
ثالر بةويَنةوة
فؤتؤ :كاوة عةبدولَآل
قوربان ورياى ئةم ضاآلنةبة(تةقتةق)؟؟؟ لةجياتى ثاس حاوية وةستاوة فةرموو سةركةوة (تةقتةق)؟ضاآلنةبة(تةقتةق)؟
شؤستةكامنان حالَيان باش نية ك َى بةهانايانةوة َ دى؟؟؟ ك َى ل َيثرسينةوة دةكات ئةم كاشيانة بةرطةى هيض ناطرن؟؟؟
باشرتين داه َينان بؤبةستانةوةى عامودى كارةبا؟!
ذمارةيةكى جوانة زؤررر؟؟!!! 40
بةرؤخسةتى شارةوانى لةوةرى خؤشة؟؟؟
َ دةكةوى ك َى فرياى باغى ثشوى ئ َيواران بؤتة كؤفةك َيكى زؤر طةورة؟!!
بنةمالَةكانى كؤية (خؤشناو) ئازاد مةالعلى بةشى َثينجةم -34بنةمالَةى حارساغاى حمدامين ئاغاى سةردؤلَى: ئةم بنةمالَةية لةنةوةى (ئاردؤك)ن ،ئاردؤك خةلَكى ناوضةى وةردةو ناوةندى ئ َيرانة. َ لةطةل خدراغاى ئامؤزاى هاتونةتة حارساغا ديَى زي َ َ��وى ،حارساغا هاتؤتة س��ةردؤرى و ِرةزو باغى ل َيداناوة ،خزمانيان لةكؤيةو ضوارقو ِرنةو ِرانيةو هةول َيرو ئؤردوطاى َ وةرى وسةروضاوة هةن. شكارتةو ضيوةو كو ِرةكانى حارساغاحمدامين ئاغا (ابابكر، حمدامين،مستةفا،احمد) .عوسمان بةط سى براى هةبووة (حاجى كو ِرى حمدامين بووة َ عةآل ،حاجى حسين ،حاجى برايم) نةوةكانيان لةهةول َيرو ِرانيةو ضيوةو ضوارقو ِرنةن .ئةبابةكر حارساغا كو ِرةكانى (حمد ،احمد،حسين، سعيد ،تؤفيقِ ،رةفيق ،ن��ادر) .كضةكانى (فاتمة،هةمين،خةجيج،ئامينة) .حمدئةبابةكر كو ِرةكانى (ح��ةويَ��ز ،مخلص ،مسعود)، كضةكانى (فةيمة،شوكرية،عةزيمة،مةدينة). احمدئةبابةكر لةسالَى 1940ز هاتؤتة كؤية. احمدئةبابةكر(م.زرار،م.دلزار)، كو ِرةكانى كضةكانى(خةجيج،ذيان،بةيان،جهان). حس َين ئةبابةكر كو ِرةكانى (حةسةن ،فةرهاد،فرياد) .كضةكانى حس َين ئةبابة كر(هدلة،سميرة،منيرة،خانزاد،رحمةت). سعيدئةبابكر لةهةول َيرة كو ِرةكانى(زاهير،ل ةتيف،دةربازِ ،ر يَباز).كضةكةى(بةهيةخان). دادةنيشى، تؤفيق ئةبابةكر لةديَى ضيوة َ كو ِرةكانى تؤفيق ئةبابةكر(اسماعيل ،ئةبابةكر ،حارس،ئازاد،يونس،يوسف،سل َيمان)،كضةكان ى (زيَرين،نةخشين ،مهاباد)ِ .رةفيق ئةبابةكر َ دادةنيشى ،كو ِرةكانى ِرةفيق وةرى لةديَى َ ئةبابةكر(باتن،زاهير،وةلى ،عةلى ،عمر)، كضةكانى(سنور ،غوربةت ،ضنور) .نادرئةبابةكر دادةنيشى ،كو ِرةكانى لةناحيةى سةروضاوة َ نادرئةبابةكر(جنطى ،محمد ،كؤسرةت)، كضةكانى(بةهار ،نةزيرةِ ،رةحمةت،زةيتون). ما مؤ ستا ز ر ا ر ا حمد ئة با بة كر ( )1 1سا َل بة ِريوةبةرى قوتابخانةى قةنديل و باواجى بووة لةكؤية ،ئ َيستا بة ِريَوةبةرى خؤيةتى و ميالكى بة ِريَوةبةرايةتى ث��ةروةردةى كؤيةية .م.زراراحمد كو ِرةكةى(محمد)،
كضة كا نى ( نا ز بين ،سيثا ن ،سا ر ينا ) . دل��زاراح��م��دئ��ةب��اب��ةك��رل��ة ه��ةن��دةران��ة كضةكةى(الرا). -35بنةمالَةى جعفر (عةبدولَآل) ابراهيم سةردؤرى: ئةوبنةمالَةية لةديَى سةردؤر هاتونةتة كؤيةلةسالَى 1975ز وةلةهةول َير و ديَى سكتان ه��ةن .جةعفةرعبدولَآلابراهيم براكانى(خدر،انور،مجيد) .خدر عبدولَآل ابراهيم كو ِرةكانى(اسماعيل ،محمد)،كض َ ةكانى(خانزاد،شيرين،كةذال،شيراز) .انور عبدولَآل ابراهيم كو ِرةكانى(خؤشناو،سامان)، كضةكانى(شنؤ .)...مجيدعبدولَآلابراهيم كو ِر ةكانى(ثةيوةست،مةبةست)،كضةكانى(زةيتو ن،طةردوون،دةرون). -36بنةمالَةى حاجى عبدالقادر سةردؤرى: ئةوبنةمالَةية لة ديَى سةردؤر هاتونةتة كؤية .حاجى غةنى عبدالقادر براكانى(عب دالرحمن،انور،عبدالوهاب،أحمد).خوشكى حاجى غةنى( ِرةعنا عبدالقادر) .حاجى غةنى عبدالقادر كو ِرةكة(محمد) ،كضةكانى(بةفري ن،نةسرين،هةورين،خةجيج) .محمدحاجى غةنى كو ِرةكانى(ئوم َيد،باوة ِر،دةرباز) ،كضة كانى( ِريَناسِ ،ريَسا،نةوا،سةنا) .عبدالرحمن عبدالقادر كو ِرةكانى كة لةضوارقو ِرنةن(قادر ،عبدولَآل ،صديق)،كضةكانى عبدالرحمن (هةيبةت،نةزيفة،عائيشة) .أنور عبدالقادر كو ِرةكةى(عمر)لةهةول َيرة .عمرأنورعبدالقادر كو ِرةكانى(ئارام ،ئاكام ،عبدولَآل)،كضةكانى عبدالوةهاب ئاوات،ئاسيا). (مهندسة عبدلقادر كو ِرةكةى (محمد-ي.ثزيشكى)، كضةكانى عبدالوةهاب (م.زولفة ،م.ئارةزوو،م. تريفة) .احمدعبدالقادر كو ِرةكانى(م. كة يفى ( سة يد ) هو نة ر مة ند ،م .ا مير ،م . ش َيروان،م.سؤران،شةوقى-كارمةندى تى ظى كؤية،طؤران) ،كضةكةى(كافيةخان) اح��م��دع��ب��دال��ق��ادر مامؤستاكةيفى كضة كا نى ( شة يما ،شة يد ا ،شا د ى ،شا نؤ ) . هةناس سؤران احمد،هةسار سؤران احمد. غةنى
-37بنةمالَةى مامةسوور: ئةو بنةمالَةية لةديَى سينطؤ ِرةى بنارى ضياى قةنديل لةسةر سنوورى ئ َيران-ع َيراق
ذمارة 13
هاتوونةتة ديَى كونةفلوسةوجةلى ئةوجا بؤديَى سناوةو لةسالَى1977هاتوونةتة ديَى جةلى و ئةوجا لةسالَى 1985هاتوونةتةكؤية، ئةوبنةمالَةية ِرةزو باغيان لةديَى كونةفلوسة هةية ،باثيرةطةورةيان ناوى ِر َ ةسول بووة ث َييان وتووة مامةسوور. مامةسووركو ِر ةكانى(تةها،مةالعةول آ) ،تةهاى مامةسوور لةسةفةربةلك عةيشى بزربووة ،دووكضى هةبووة بةناوى َ و ئةويتريان ناوى نةزانراوة هةردووكيان كؤضيان ك���ردووةو مندالَيان نةبووة. مةالعةوآلمامةسوور كو ِرةكانى( ِرةسول،ئةحم ةد،حةمةد،حةمةدةمين)،مةآلعةوآل كض َيكى عةيشىِ .ر َ ةسول مةالعةوآل هةبووة بةناوى َ كو ِريَكى هةبووة بةناوى تةها وةكض َيكى هةبووة بةناوى خةديجة .تةها ِر َ ةسول مةالعةوآل كو ِرةكانى(محةمةد،خؤشةوى) ئةحمةدمةالعةوآل منالَى نةبووة لةزةمانى جندرمةى عوسمانى لةجياتى كويَخوا ئةحمةديَك بةهةلَة لةس َيدارة دراوة. مةالعةوآلكو ِرةكانى(ئةحم حةمةدةمين ةد(ئةحمةدشاخى)،حةمةد،عةبدول ِر ةحم ان،ب��راي��م) ،كضةكانى حةمةدةمين مةال كو ِرةكانى عةوآل(حةليم،فاتم،خةجيج) ا حمد شا خى ( تة ها ،م .محمة د ،م .معتصم ناسراوبةثةيوةست خؤشناو كةلةدةستةى ،عةيشى نووسةرانى كةكؤنة.كضةكانى(طولَ َى َ ،فةخرية،بةدرية،سةبرية،درةخت). حةمةدحةمةدةمين مةالعةوآللةهةول َيرن كو ِر ة كا نى ( ه َيمن ،هيو ا ،هة ر يَم ،ئا ز ا د ى ) كضةكانى (كوردة ،نةجيبة ،شيرين ،هيرؤ). عةبدول ِرةحمان حةمةدةمين كض َيكى هةية بةناوى(ئامينة) .برايم حةمةدئةمين كو ِرة كةى(أسماعيل)،كضةكةى(فةهمية) برايم حةمةدةمين لةشة ِرى ئ َيران-ع َيراق بزر بووة. ئةحمةدشاخى بؤية بةناوى شاخى ناوبراوة كةهاتونةتة ديَى كونةفلوسةخانووى تةهاى شاخيان ك ِريوةو هةروةها خانووةكة لةسةر شاخ بووة بةسةرئاوايى دا ِروانيويةتى و شويَنيان بةرز بووة لةشاخ. -38بنةمالَةى كويَخوا عةوآلى نازةنين: ئةوبنةمالَةية ل��ة ديَ��ى (نازةنين) هاتونةتة كؤيةو لةنازةنين و هةول َيريش ه��ةن .ك َيخوا ع��ةوآل كو ِرةكانى(حاجى
نيساني 2011
41
حةويَز،حاجى صالح،حاجى احمد،حاجى باقى) .كضةكانى ك َيخواعةوآل(ئامينة،طولَ َى ،زةكية،ثيرؤز،حةليم،لةعلى) .كو ِرةكانى حاجى حةويَز ك َيخوا عةوآل(محمد،فوئاد(سةرتاش))، ابى،عةيشى،فةها كضةكانى حاجى حةويَز( ِر َ و،حةمدية) .محمدحاجى حةويَز لةنازةنين دادةنيشى ،كو ِرةكانى محمدحاجى حةويَز(م. َ نةسروآل،قاسم،جاسم،كارزان)،كضةكانى(قةد رى،سةدرى) .فوئادحاجى حةويَز كو ِرةكانى (ئاكام،ئاران،ئاكار،ئاالن) .حاجى صالح ك َيخوا عةوآل كو ِرةكانى(كاكةجوان،لةشكر(ئةفسةر)، مةرطة،محمد،بةكر،شةمسةدين،عزةدين،سة يفةدين)،كضةكانى(فةخرى،حوسنى،حورية ت) .حاجى احمد ك َيخوا عةوآل كو ِرةكانى(م. خليل،خاليد،جليل،هيوا،سامانِ ،ريوانِ ،رةش ة) ،كضةكانى(خومار،باغة،هةتاو) .حاجى باقى ك َيخواعةوآل كو ِرةكانى(د.عومةر،شوان،م. ِرةزاق،ئةمير) ،كضةكانى(خ َيرية،ئاواز). -39بنةمالَةى ِرةسو َ ل حةسةن ل ناسراو بة ِرةسو َ ِرةسو َ ل خؤشناو: َ لةتيرةى(ميرمامةلى)ى ئةوبنةمالةية َ خؤشناوانن لةسكتان هاتونةتة كؤيةِ .رةسولَ خؤشناو براكانى(حس َين ،حمد ،حمدامين). َ ةس��ول خؤشناو(مريةم)بووة. خوشكى ِر ِر َ ةسول خؤشناو كو ِرةكانى(د.ئةكرةم،بةهرام ،بةهمةن،حةسةن)،كضةكانى(ناجية،كافية، ئةسمةهان،ثةروين،نةرمين) .دكتؤرئةكرةم ِر َ ةسول خؤشناو ناسراوة بةئةكرةم خامؤش مامؤستاية لةزانكؤى كؤية لةكؤل َيجى زانستة كؤمةآليةتيةكان و شاعيرو ئةديب و هونةرمةندة .د.ئةكرةم كو ِرةكةى ناوى( ِريَطا) ية ،كضةكةى د.ئةكرةم ناوى(خةندان). بةهرام ِر َ ةسول خؤشناو كو ِرةكانى(كاروان ،خؤشناو)،كضةكانى (م.تامان،كويَستان،م. داستان،ثةيمان،م.ثةيام) ،بةهرام ِر َ ةسول خؤشناو لةشة ِرى ضياي هةيبةت سولَتان لةدذى بةعسيان شةهيد بوو لة ِراثة ِرينى سالَى 1991ز .حس َين حةسةن ِر َ ةسول ك ورةكانى(حةسةن،عبدولَآل،اسماعيل،ابراهي م)،كضةكةى(هةمينةخان).حمدحةسةن ةسول كورةكانى(جالل،جمال،عمرِ ،ر َ ِر َ ةسول) .حمدامين ِر َ ةسول كورةكانى(جةبار،كمال)، كضةكانى حمدامين حةسةن(مريةم،ضنار،دي مةن،ه َيرؤ،ضيمةن). -40بنةمالَةى احمدمستةفا ناسراو بةاحمدخؤشناو: لةديَى(نواوة)هاتونةتة ئةوبنةمالَةية 42
كؤية .احمدمستةفاخؤشناو كو ِرةكان ى ( بة كر ،عو سما ن ،جال ل ،جما ل ( شة ه كضةكانى(خ َيرية،خةرمان،بةيا ي��د))، بةكراحمدخؤشناو ن،نيزال،نةسرين). كو ِرةكةى(دلشاد)كؤضى كردووة،كضةكةى عوسمان بةكراحمدخؤشناو(دلَطةش). احمدخؤشناو كورةكانى(سةركةوت،بةشدار)، كضةكةى(وةفا خان )فةرمانبةرة لة زانكؤ .جمال احمدخؤشناو كورةكانى(هيوا،خؤشناو،شاآلو)، كضةكةى جمال خؤشناو(كالَ َى خان) .جالل احمدخؤشناو كو ِرةكانى(عةلى،احمد،ئاراس). س����ةرك����ةوت ع��وس��م��ان خ��ؤش��ن��او ك��ورةك��ةى(س��ارؤس)،ك��ض��ةك��ةى(س��ؤز خ����ان) .ب��ةش��دارع��وس��م��ان خؤشناو َ هيواجةمال خؤشناو كو ِرةكةى(باهؤزة). كو ِرةكانى(هةرمام،هاموون). -41ب��ن��ةم��الَ��ةى ح��ةم��ةدى حةمة ِرةق: َى(وةرتى) لةبنارى ئةوبنةمالَةية لةدي َ ضيايى كارؤخ هاتونةتة م َيكؤكاو لةبنارى ضياى سةفين و ديَى(م َيكؤكاو)يان ئاوةدانكردؤتةوة ئةوجا هاتوون بؤكؤية،خزميان َى(بيرؤكةوسوسى) ،باثيرة هةية لةدي َ َ طةورةى ئةوبنةمالةية ناوى( ِرةشيد) بووة ناسراوبووةبة( ِرةشك) (مزطةوتي رةشة بةناوي ئةم رةشيدة كراوةتةوة)كو ِرةكةى بةناوى (حاجى عوسمان) كورى عوسمانى بةناوى(احمد ِرةق)ث َييان وتووة (حمة ِرةق). حمة ِرةق كو ِرةكانى(نةجيم،حمد) .كضةكةى (فاتم) .نةجيم حمة ِرةق كو ِرةكانى(سةعي دِ ،رةشيد،صالح،حمدامين) ،نةجيم كضى نةبووة .حمداحمد ِرةق كو ِريَكى هةبووة بةناوى(سمايل)لة تةمةنى()25سالَى كؤضى كردووة .كضةكانى حمداحمد ِرةق(حاجى ئامينة،حاجى زةكية،كافية،خةجاو،زيَنةب). سعيدنةجيم حةمة ِرةق كو ِرةكانى(مةجيد طورط،حةميد،م.واحيد،زرار لةهةندةرانة)، ك��ض��ةك��ان��ى(خ��ان��ة،ث��ي��رؤز،ن��اج��ي��ة،م. ن��اي��ل��ة)ِ .رةش��ي��دن��ةج��ي��م ح��م��ة ِرةق ك��و ِرةك��ان��ى(د.ئ��ةك��رةم(ه��ةن��دةران)،د. ا بر ا هيم ( هة ند ة ر ا ن ) ،هيد ا ية ت ،د .فيصل مهندس معمارى(ئةمريكا)،ئارام(هةندةران) ) .كضةكانى ِرةشيدنةجيم(بةهية،فةهاو، حةمدية،نةزاهةت،اليةقة،عالية(مدير عام وةزارةتى ئةوقاف)،ئاوات(هةندةران) .صالح نةجيم حةمة ِرةق كو ِرةكةى(فتاح) بةطةنجى مردووة بةكارةساتى سةيارة .كضةكانى صالح نةجيم(عةيشى ،فةخرى،هةمين،خونضة،س َ
ةبرى،شوكرى،حةليم،بةدرى) .حمدامين نةجيم حمة ِرةق بةكارةساتى سةيارة كؤضى كردووة ،كو ِركانى حمدامين نةجيم حمة رةق(مصلح،دةشتى(ث.م.ديَرين)،دذوار(ش ةهيد)،شوان)،كضةكانى(نةزيف،عةفيف). كو ِرةكانى مةجيدسةعيد ناسراو بةمةجيدطو رط(كؤسرةت،سةفين،ب َيستون،سيروان)،كض ةكانى مةجيدطورط(م.ثةيمان،ضنار،نةمام). حةميدسةعيدنةجيم كو ِرةكانى(كاوة،كاروان ،كام ِران)،كضةكانى(م.شةه َين،مِ .رةوشةن،م. شنؤ،م.شيالن) .مامؤستاواحيدسةعيدنةجيم ك��و ِرةك��ان��ى(ه��ةلَ��ؤ،دةري��ا) .كضةكانى(م. َ ةكانى(بةل ه َيرؤ،هةتاو) .زرارسةعيدنةجيم كو ِر يَن،بلَند،باوة ِر) .كضةكةى زرارسةعيد(لةنجة). ِرةشيدنةجيم كو ِرةكةى(ئةكرةم) .ئةكرةم ِرةشيدنةجيم ضواركضى هةية لةهةندةرانن. ابراهيم ِرةشيدنةجيم كضةكةى(م.جوان). كو ِرةكانى ابراهيم ِرةشيد(طاوان،محمود). كو ِرةكانى هيدايةت ِرةشيدنةجيم(د. احمد،محمد(شةهيدى تيرؤر لةبةغداد)،م. حس َين زانكؤ،حةسةن،حاجى يةحيا،يوسف،م. مستةفا(هةندةران)،هةمزة،عةلى)،كضةكا مصلح نى(دنيا،مريةم،د.ميديا(مهندسة). حمدامين كورةكانى (هةذار،بةختيار). كضةكةى(م.شةونم) .دةشتى حمدامين نةجم كو ِرةكانى(ئاراس ،مراس) .كضةكانى دةشتى حمدامين (ئاريا ،باآل ،ئاآل،ثالَة (خ ةندة)،باور،سايةخو يَندكارى(ثزيشكى)). شوان حمدامين كو ِرةكانى(سةثان،سؤران، بة ِريَز)،كضةكةى شوان حمدامين (ثةريَز). مالَ َى سمايل عارةبى دةبنةوة يةك بنةمالَة لةطةلَيان .سمايل ع��ارةب براى سةليم عارةب بووة ،سمايل عارةب منالَى نةبووة. سةليم عارةب كو ِرةكانى(عبدولَآل،فةرهاد،ج ةمال) .ئةوبنةمالَةى حةمةدى حةمة ِرةقى َ لةطةل بنةمالَةى ثةيوةندى باشيان بةطةكانى دةرطةلَةى الى ِرةواندوز هةية. -42ب���ن���ةم���الَ���ةى ق���ادر ِرةشيدقادر ِرةشيد: ئةو بنةمالَةية لةديَى(ك َيشكة)ى بنارى ضياى سةفين هاتونةتة كؤية .قادر ِرةشيدقادر كو ِر ة كا نى ( ِر ة شيد ،و ا حيد ،جال ل ،بة كر ) .كضةكانى قادر ِرةشيدقادر(عاسمة،ثيرؤز). ِرةشيدقادر ِرةشيد كو ِرةكانى(م.عبدولَآل،دالوة ر،ئاكؤ،ئاسؤ)،كضةكانى(ناجية-ي.ثزيشكى،م. نةجيبةِ ،رةوشةن-ي.ثزيشكى) .كو ِرةكانى ع بدولَآل ِرةشيد(بةه َيز،باهؤز،بةهرؤز) .دالوةر ِرةشيدقادركو ِركانى(احمد،دانةر،داهات)،ك
ضةكةى(ئةرين) .ئاكؤ ِرةشيدكو ِرةكانى(خ ؤشناوِ ،روار) .واح َيد ِرةشيدكو ِرةكانى(عدنا ن،ئةرسةالن،عرفان،زانا،ئةذين)،كضةكانى (ثةخشان،شيالن) .بةكرقادر ِرةشيدخاوةن دي��ار بةناوى(ضايخانةى ضايخانةية َ بةكر)،لةشار لةشةقامى تةكيةى تالةبانى. كو ِرةكانى بةكر قادر(ديار،هؤشةنط)، بةكرقادر(ثةيمان،خةرمان،م. كضةكانى ِرؤذان،ئاظان،ئيظان) .دياربةكر قادر كو ِرةكةى (ديَبةرديار)،كضةكةى(ديَراو). -43بنةمالَةى ثةستةك سؤر(خدر مستةفا قادر): خدرمستةفاقادر(ثةستةك سؤر) براكانى (مجيد،حويَز)،خوشكةكانى(عيسمةت،هةيبة ت) .خدرمستةفاقادركو ِرةكانى(جمال(دارتا َ كضةكانى(قةدرى،طول ش)،م.كمال،م.فرياد)، خاتر،ئافتاو،طولَناز،بةهار) .جمال خدرمستةفا كو ِرةكانى(د.ئامانج،م.طؤران،ئاراس،ئارام،م. ئارةزوو،دةرباز) .مامؤستاكمال خدرمستةفا كو ِرةكانى(هانا -مهندس،د.هةريَم) .كضةكانى مامؤستاكمال(د.سانا،م.سيابؤ،د.سةهةند،د. ساية،سةناريا(خويَندكارى ثزيشكى)،سؤما). كو ِرةكانى(بة مامؤستافريادخدرمستةفا تين،ب َيوار)،كضةكانى(بةفرةميرى،ث َيرز). مجيدمستةفاقادركو ِر ةكةى(حميد)ناسراو بةحميدى يامامز وة هةم ث َييدةلََين(حميدى ثةستةك س��ؤر) .حميدمجيدمستةفا خوشك َيكى هةبووة بةناوى(فةخرى)، كو ِرةكانى حميدمجيدمستةفا(م.نياز،نةبةز)، كضةكانى(م.خةرمان،م.خاوةر،م.ئاشتى). نيازحميدمجيد دوكانى ث َيداويستييةكانى ناومالَى هةية لةشةقامى حاجى قادر بةرامبةر قرتاسييةى ئاريَز .حويَز مستةفا قادر لةسالَى 1948ز لةفةلةستين شةهيد بووة .كو ِرةكانى حو يَزمستةفا(ئيبراهيم،ئيسماعيل،صباح، صآلح)هةموويان بة كارةسات ِرؤيشتيين يةك ل��ةدواى يةك .بنةمالِةى ثةستةك َ لةطةل بنةمالَةى ث َيشوو يةكن(.خدر سؤر مستةفا قادر ِرةشيد و قادر ِرشيدقادر ِرةشيد) ئامؤزان .ئةوبنةمالَةيةش وةكو ئةوةى ث َيشوتر لةديَى(ك َيشكة)ى بنارى ضياى سةفين هاتونةتة كؤية،خدرمستةفاثةستةك سؤر زستانان ضالَةبةفرى دةكرد لةضياى باواجى. -44ب���ن���ةم���الَ���ةى ح��اج��ى معروفةكة ِر: ئةو بنةمالَةية لةديَى سةروضاوةى خؤشناوان هاتونةتةكؤية،حاجى معروفةكة ِرة
تةنها لة طرانى طةورة دةرضوةو كةسوكارى لةطرانى طةورة م��ردوون .حاجى معروف كو ِرةكانى(سابير ،مستةفا)،كضةكانى حاجى سابيرمعروف معروف(فاتيمة،عةيشى). َ كو ِرةكةى(حاجى) لةئ َيرانة .مستةفا معروف كو ِرةكانى(كيفى،د.كمال،جمال،)،كضةكانى كيفى مستةفامعروف(بةهيية،ناجية). كو ِرةكانى(م.ه َيمن،م. مستةفامعروف هيوا،هةوراز)،كضةكانى كيفى(م.هةتاو،م. هةوار) .د.كمال مستةفامعروف مامؤستاى زانكؤية نوسةروئةديبة –ديوانى م.سامى ع��ودالَ��ى بةضاث طةياندووة،ضةندين بةرهةمى ئةدةبى و ِرؤشنبيرى هةية كة بةكتاب دةري��ك��ردوون .د.كمال مستةفا ك��و ِرةك��ان��ى(زان��ك��ؤن،زام��وا)،ك��ض��ةك��ةى (ش َيناخان). -45بنةمالَةى قازية فةندى بيَتواتة: َ ئةو بنةمالةية لة تيرةى كا ِرةشةى خؤشناوانن ،لةب َيتواتةوة ضونةتة بيتويَن ئةوجا هاتوون بؤكؤية،مةالقادر ب َيتواتة ناسراوة بةقازية فةندى .مةالقادرب َيتواتة ك و ِر ةكانى(مةالخدر،عةزيز)،كضةكانى(ف اتم،حةليم) .مةالخدرمةالقادر دوكانى عةتارى هةبوو لةدةركى خانى طةورةى كؤية ناسرابوو بةمةالخدرى دةرك��ى خانى طةورة،لةسالَى1960ز ضؤتةحةج. مةالخدركو ِر ةكانى(هاشم،ئاسةف،د.محم د،قادربةشدار،محسين،تةحسين)،كضةك انى مةالخدر(شكرية،خاتوون،ماهية،وةه بية،حةمدية) .هاشم و ئاسةف مةالخدر ه��ةر بةم َيردمندالَى كؤضيانكردووة. دكتؤرمحمدمةالخدر مامؤستاى بةشى ياساية لةزانكؤى كؤية وةهةم مامؤستاية لةثةيمانطاى تةكنيكى كؤية ،دكتؤرمح مدكو ِر ةكانى(هؤزاك،ثاساك)،كضةكةى (ئؤذةنخان) .قادربةشداركضةكانى(ئاران ،مةستان) ،قادربةشدار شاعيرو ئةديب و نووسةرة دووديوانى شيعرى بةضاث كراوى هةيةو( )19سالَة وةكو وةرط َي ِرو ب َيذةرو نووسةر لةكةنالَى تةلةفزيؤنى كؤيةى طةلى كوردستان دةست بةكارةو بةردةوامة لةخزمةت كردن و وةكو ِريَبةرى ئاهةنطةكانى بؤنة تايبةتى و نةتةوةييةكانى كؤيةو ضةندين كؤ ِرى ئةدةبى و ِرؤشنبيرى و ماتةمينى شةهيدان ناسراوةو بةسةدان كؤ ِرى ط َيراوةو لةزؤربةى بؤنةكانى كؤية شيعروثةخشانيشى نووسيوة .محسين
ذمارة 13
مةالخدر ئةفسةرة بةثلةى نةقيب و بة ِريَوةبةرى بنكةى ثؤليسى هاتوضؤى ِرانيةيةو مالَى لة ِرانيةية .محسين مةالخدر كو ِر ةكانى(باهؤز،شاهؤز)،كضةكانى(ش ن��ي��ان .)...خاتوون و حةمدية مةالخدر بةطةنجى كؤضيان ك��ردووة ،عةزيز مةالقادر كو ِرةكانى(عبدالرحمن،سل َيمان )،كضةكةى(كاميلة). -46ب��ن��ةم��الَ��ةى م��ام عزيز قادرعةزيزسةردؤرى. ئةوبنةمالَةية لةديَى سةردؤر هاتونةتة كؤية .كو ِرةكانى مام عةزيزقادر(محى مام الدين)،كضةكانى الدين،نجم عةزيز(زةكية،فةيرؤز،نةجيبة).مامعةزيز يةك براى هةبووة بةناوى حةويَزقادر عةزيزخوشكةكانى(عةيشى،حةليمة). مام َ محى الدين عةزيز كو ِرةكانى(سيرو ا ن ،كا ر و ا ن ،ك َيو ا ن ) ،كضة كا نى ( نة ما م ،هيران،ضنار) .سيروان محى الدين كضةكانى(ساريا،شيوةن) .كاروان محى الدين كو ِرةكةى(زريان)،كضةكةى(زةوين). نجم الدين عةزيزقادر كو ِرةكانى( ِرابةر،سةن طةر)،كضةكةى(بنار). -47ب��ن��ةم��الَ��ةى بةكر تةها ئةبابةكر طردطؤرانى: ئ��ةوب��ن��ةم��الَ��ةي��ة ل��ةديَ��ى هيزؤث ضونةتة ديَ��ى قاقا وة بةطردطؤرانى ن����اس����راون .ب��ةك��رت��ةه��ائ��ةب��اب��ةك��ر ب���راك���ةى ح��ةم��ةدت��ةه��ائ��ةب��اب��ةك��ر، �ى)ي��ة. خ��وش��ك��ى ب��ةك��رت��ةه��ا(ع��ةي��ش� َ (ص�لاح، بةكرتةهائةبابةكركو ِرةكانى صباح ،مةعصوم ،تةحسين) ،كضةكانى بةكر(حةليمة ،بةيانِ ،روون��اك) .صةالح بةكرتةهاكو ِرةكانى(م.ه َيمن،هونةر،طؤران،د اماو)،كضةكانى صةالح(م.هةوار،بذار) .صةباح بةكرتةها كو ِرةكانى(شاآلو،شاهؤ،روشدى )،كضةكانى صةباح(بنارِ ،رؤشنا،بانة،ماريا). بةكرتةهاكو ِرةكانى مامؤستامةعصوم ( ز ا نيا ر ،ز انكؤ ،د ياكؤ ) ،كضة كة ى ( ئة ر ين خ��ان) .تةحسين بةكرتةها كو ِرةكةى (باوة ِر) ،كضةكانى تةحسين (ذينؤ ،دنيا، تةمةن) .حةمةدتةها ئةبابةكر كو ِرةكانى (تةها،وةستائوم َيد ،هيمداد ،ئةندام)، حةمةدتةها(مةهاباد،بةناز،شةهي كضةكانى َ ن،شيالن،ثةريَز) .تةهاحمدتةها كو ِرةكانى (كارمةند ،ثةيوةند ،محمد) ،كضةكانى تةهاحمد (دلَبةند،ديَكان).
نيساني 2011
43
بةزمي مام مؤتك مام مؤتك وةك دةزانن لة سةردةمي خؤي قسة زان و راويَذكارو بة تةطبير بوو ،هيضي لـآ عاسآ نةدةبوو، دةبا بزانين مام مؤتكي (كاك) ضؤن وةآلمي خةم و نيطةرانيةكانمان دةداتةوة .ئةم طؤشةية تايبةتة بة ثرسيارةكانتان بؤمان بنووسن ،تا مام مؤتك بة قسة نةستةق و وةآلمة عةنتيكةكاني شةرعمان بؤ بكا. *مام مؤتك هةوالََيكم بيستووة ،نيطةراني كردووم، كؤيي طوتةني (دري توند كردييم) ،قوربانة مام مؤتك لآَ خةبةريَكي راستم بدةيآ ،ئةتو ب ي راست بآ تون َيلةكةي هةيبة سولَتان ئةو سالَيش جآبةجآ ناكرآ؟ مام مؤتك :هةر زوو لة ضةند ذمارةيةك ث َيش ئ َيستا هاوارم لـآ هةستا و طوتم :مامي خؤت ئةو تون َيلة بةضاوي خؤي نابينآ .قةلةندةر خؤمان ئةوجارةش ف َيلَيان ل َيكردين ،سةرباري ئةو هةموو وةعد و وعودة، طواية ديزاينةكةي زؤر ث َيشكةوتوو تر و طرنط ترة لة هي كؤنةكة .بة حساب دريَذترةو لة شويَن َيكي طونجاو تر دةكرآ ،دةيان طوت لة باتي يةك كون جؤت كون دةكرآ و ه َيلي خ َيراي ث َيدا ت َيدةثة ِرآ .خوا سةالمةتت بكا جا ِريان دةدا و هاواريان دةكرد ب ِري ثارةكةي ئةوةندة زؤرة تون َيلةكة لة تون َيلي ئةورثا دةضآ و زؤر جياوازة لة تونيلي ئةزمر .منةتي دنياشيان لةسةر كردين ،كةضي لة ثرؤذةي ياساي بودجةي ئةمسالَي 2011دا نيية. * مام مؤتك دةلَين لة بةشي ناوخؤي كوراني ثةيمانطاي تةكنيكي كؤية ،خويَندكاريَك خؤي كردؤتة مةال و رؤذي ث َينج جار بانط دةداو ث َيش نويَذيش دةكا. مام مؤتك :ئةرآ وةلَآل وا دةزان��آ مزطةوتة .كاتآ هةندآ خويَندكار نارازاي بوون بؤتة هةرا ،دوايي بؤ شكات ضوون بؤ الي راطر ،ئةويش خوا كاري راست ب َينآ فةتواي داوة ،كة جائيزة لة بةشي ناوخؤيي بانط بدرآ! * مام مؤتك بيستم ،كةوا ذن و م َيرديَك خةريكة جيا دةبنةوة ،لةسةر ئةوةي اليةك لة طة ِرةكةكةيان و بةردةمي مالَةكةيان خزمةتطوزاري بؤ تةواو نةكراوة، لآَ تؤ دة ي ضي؟ مام مؤتك :هةرضةند ناحةقيان ناطرم ،نازانم ذنةكة داواي دةكا ،يان ثياوةكةي ،بةآلم خوا عةليمة ئةوة راست بآ و بب َيتة نةريت و مؤديل بةردةمي دادطاي باري كةس َيتي جمةي دآ .ريَذةي جيابوونةوةش زؤر سةر دةكا .ماأل بؤخؤي نةبوو ئةوةشي ب َيتة سةر!! * ئةرآ خؤ ه َيشتا هةندآ فةرمانبةر بة ئؤتؤمبيلي ميري دواي دةوام هةر لة سةر شةقامةكان ديَن و دةضن و جاري واش هةية بؤ سةيرانيش ثآي دةضن. مام مؤتك :قةيدي ضيية لةمةودوا بةهارةو وادةي سةيرانة ،ب��رادةر حكومةت بة ئؤتؤمبيلةوة لة خزمةتداية! 44
نورةدين ئاودةل
لة طةَل طزينطى تاوا
لة شةبةقى بةيان دا
دةضم بؤ ضنينةوةى َ سال َى َثيش وةخت هةموو دةضم دانة دانةى شين ةثيش هةموو َدلدارَى ل َ شيعرى ناسك ِرةوان وةك ةونمى ثاراوى ِروون ش تاَل تاَل لةباغى شةمة ةسةر طردةكةى ِرؤمى
ل بؤ ناخى ثةيطى حاجى
َ ضلة بنةوشةى ساوا هَ ةلدةكةوَى بةخت بؤم وةى جوانى و ئةوين هةآل لة من دةب َى بة جوان ةتاوى ساردى شةوان
ش
اثاى دةشتى هاموون
سةر لة
ِرةزى ئؤمةر خوضان
بة ديار دةراوو ضؤمى
َبيدار بكا باواجى
ةوشةى طةشي بةهارى
ضةثكة وةن
رانى كةكؤن بةديارى
بؤ نووسة
ئةم ويَنةية لةسالَى 1978لةياريطاى ئامادةى كؤيةى كو ِران طيراوة ث َيش يارى ن َيوان هةلَبذاردةى كؤية لة ثالَةوانيةنى يانةو مةلَبةندة وةرزشيةكانى كؤية كةياريةكة بة 2ط َيم بةرامبةر بةهيض لةسودى كؤية كؤتايى هات .ئةم تيثة لةو ياريكةرانة ث َيكهاتبوو. وةستاوةكان لة ِراستةوة بؤضةث-1:هؤشيار عبدالرحمان محمد-2،بارزان عمر رةشيد-3،نةوزاد كريم وةهاب-4 ،دلَدار َ -5الدى ابراهيم فتح اللة-6،ث َيش ِرةومجيدسابر، عبدالرحمان تةها، دانيشتوةكان-1:دارا عبدالوهاب-2،كام ِران فاتح-3،شوان خالد-4،ث َيش ِرةو احمد مام يحى-5،دارا كمال حمدمال-6،كاروان عبدالواحيد(خوال َيخؤشبوو). لةئةرشيفى :د.هؤشيار عبدالرحمان محمد