خاوةني ئيمتيازي كةكؤن بة ئةندامي سةركردايةتي يةكيَتي هةلَبذيَردرا ذمارة ( ) 8 تةمموزي 2010 خاوةني ئيمتياز رةهبةر سةيد برايم سةرنووسةر َثيش ِرةوي سةيد برايمي جيطري سةرنووسةر َ َليوذة جةالل عةبدولكةريم دةستةي نووسةران قاسم محةمةد مستةفا هاوذين صليوة عيسا ثةيوةست خؤشناو هيمن ئيلنجاغي َ
Mobile: 07501145013 kakon.koya@yahoo.co.uk www.koye.eu
رةهبةري سةيد برايم ،كة خاوةني ئيمتيازي طؤظاري ( كةكؤن)ة لة كؤنطرةي س َييةمي يةك َيتي نيشتماني ،كة لة 2010/6/1ئةنجام درا بة ئةندامي سةركردايةتي يةك َيتي هةلَبذيَردرا .كاك رةهبةر لة سالَي 1957 لة كؤية لة دايك ب��ووة ،بةكاليؤريسي لة بواري راطةياند لة زانكؤي سل َيماني تةواو كردووة .لة سالَي 1979بؤتة ث َيشمةرطة. لة ث َيشمةرطةوة دةستي بة خةباتي ضةكدار كردووة ،دواتر بؤتة ئةندام ناوضة و بةرثرسي ناوضة و ج َيطري تيثي 93ي كؤية لة 1984 دووايش سةرتيثي هةمان تيث و تيثي 25ي خالَخاآلن .لة ث َيشمةرطايةتيدا 4جار بريندار بووة و لة زؤربةي شة ِرةكاني دةشتي كؤيةو خالَخاآلن و دؤلَي شاورآ و خؤشناوةتي و قةنديل بةشداري كردووة ،هةروةها شة ِري دذي ه َيزةكاني بةعس لة هةلَمةتي بةدناوي ئةنفالةكان لة ،1988كة بة شة ِري مةكؤكة ناسراوة كردووة. جطة لة كاري ث َِيشمةرطايةتي نووسةرو رؤذنامةنووسة ،جيا لة وتارو طؤشة ،ث َينج كت َيبي ضاثكراوي هةية .كت َيب َيكي ديكةي لة ذيَر ضاثداية ،كة لة سةر كةسايةتي و ناسراوةكاني كؤيةية .ئ َيستا سةرؤكي دةزطاي ث َيشمةرطة ديَرينةكانة .بة ناوي سةرنووسةر و دةستةي نووسةراني ثيرؤزبايي طةرمي ل َيدةكةين هيواي سةركةوتني زيَتري بؤ دةخوازين.
رةهبةر سةيد برايم 2010/3/13 ،خ ِري رَنيزةنط
ثيرؤزبايى
بةناوى طؤظارى كةكؤن و ستافى نوسةرانى كةكؤن ث ِر بة َ دل ثيرؤزبايةكى طةرم ئا ِراستةى هاوكارمان و ئةندامى دةستةى نوسةرانى طؤظارةكةمان(ه َيمن ئيلنجاغى)دةكةين بةبؤنةى َ لةطةل خاتوو(كويَستان محمد) ذيان َيكى ث ِرشادى و ضونة ناو ثرؤسةى هاوسةر طيريةوة بةختةوةرى بؤئةو دووبة ِريَزة دةخوازين و ثيرؤزيان ب َيت.
ذمارة 8
تةمموزي 2010
1
رةهبةر سةيد برايم
عةزؤلة محةمةد عةلى قادر ناسراو بة عةزؤلة خؤى لة سالَى 1937لة شارى كؤية لة دايك بووة ،بةآلم بة طويَرةى بارى كةس َيتى 1939نوسراوة .نازناوى (عةزؤلة) لة عةجوولةوة هاتووة ضونكة بة مندالَى زؤر السارو سةرة رؤ بووة ئةو عةجوولة طؤ ِرانى بةسةرداهاتووة بؤتة (عةزؤلة) هةرضةندة َ هةندى لة برادةرانى بؤ بةزم و خؤشى دةيانطووت لة (عةزازيل)ةوة ناوى عةزؤلة هاتووة مةبةستيان (شةيتان )بوو ،كةس نةيدةزانى ناوى (محةمةد عةلى قادر) ة وايان دةزانى ناوى (عةزيزة) ضونكة بة مامة عةزةو مام عةزيزيشيان ناويان دةه َينا!! عةزؤلة لة سةرةتاى شؤ ِرشى ئةيلوولةوة بةشدار بووة ،كارى تةتةرى كردووة ،زؤر طورج و َ طؤل و لة رؤيشتن خ َيرا بووة ،بة زوويى نامةى ه َيناو بردووة ،عةزؤلة هةر َ لةطةل مام جةالل و بالَى م .س .بووة ،لة زةمانى جةالليةت لة سل َيمانى بووة لةطةلَ َ لةطةل هةنطينى حةمةى حاجى تايةر، َ بلةى سةعة كة ِر ه َيندةيان بةزم و رةزم و فةرتةنة قةوماندووة ،بؤية سل َيمانيةكان طووتويانة ،بؤ سل َيمانى كةمى سةر سةرى ل َيية؟ تا لة كؤية وة سةر سةرى وةك عةزؤلةمان بؤ دةن َيرن!! لةسةر ك َيشةو فةرتةنة لة بةكرةجؤ زيندانى بووة، بةرثرس َيكى باآل وتارى داوة طووتوويةتى: دذم��ن ش َيرة بةفرينةية ،هةر تيشك و هةتاوى خةبات ل َيى بدا دةتويَتةوة، عةزؤلةش لة بةرثةنجةرةى بةنديخانةكة طويَى لة قسةكانى بووة ،يةك بة خؤى هاوارى كردوة درؤية ب ِروا مةكةن!! عةزؤلة هةميشة لة نزيك ل َيثرسراوةكان بووة ،بؤية ش َيوازى م َيزو دانيشتن شارةزا بوو ،خؤى هؤشيارو خويَندةوارو قسة زان و هةميشة دةيخويَندةوة ،طويَى لة هةوالَةكان رادةط��رت! دةروةستى هةموو قسةو ثةالريَك دةهات ،دةم و دةست بةرثةرضى دةداي��ةوة ،ثةالرى واى رادةوةشاند لة نيشانةى دةدا ،زؤر بة زانيارى و سةرنج بوو ،ثةالرو قسةى خؤش و سةيرى هةبوو ،هةر طيروطرفت و ك َيشةيةك هةبواية ،دةيطووت :هةزار 2
بى الم واية باى ديَت ،لة شؤ ِرشى رةشةباى َ ئةيلوول بةكر ئاغاى حةويَزى ئامير ه َيزى وةختى مةال خؤشناوةتى بووة لة هيران، َ مستةفاى بارزانى ضؤتة خؤشناوةتى، لةبارودؤخى ناوضةكةى كؤلَيوةتةوة لى ثرسراوةكانى ك��ردووة، ثرسيارى َ رةفتاريان ضؤنة ض دةكةن! عةزؤلة ضووة يةك طونية سةرة مريشكى لة خزمةت مةال مستةفا هةلَ ِرشتووة ،طووتويةتى جةنابى بارزانى ئةوة ئيشةكانى بةكر ئاغاية لةناوضةكةدا ،بؤية مةال مستةفا بةكراغاى حةويَزي لة ئامير ه َيزى اليبردووة، عةزؤلة لة شؤ ِرشى َ نوي دواى راثة ِرينيش لى دةكردين هةمان هة ِرةشةو طو ِرةشةى َ دةيطووت :وةلَآلهى بةدةردى بةكراغاتان بةبى دةبةم لةالى مام جةالل ،عةزؤلة َ بى سيفةت دةناسرا ،خؤى دةيطووت بارو َ بى سيفةت دةرناضم ،هةموو بى بارو َ ضؤن َ خةلَك ضاكةو ثياوةتى لةطةلَم كردووة ئى ضاكةو ثياوةتى ئةو يارمةتيان داومَ ، بى هةر بؤية َتةوة ي نادر بى َ هةموو خةلَكةم َ بى سيفةت دةردةضم!! بارو َ َ لةطةل ديطؤلَة، عةزؤلة جةاللى بوو خؤى ديطؤلَة ناوى سةالح نادر كارةباضى بوو بةآلم مام عومةر دةبابةو شةهيد عةلى عةسكةرى ناويان ل َينا بوو ديطؤلة ،بضكؤلة بوو ،عةزؤلةو ديطؤلَة لة جةاللية ديارو بةرضاوةكانى كؤية بوون ،ثاش بةيانى يانزدةى ئازارى سالَى 1970مةالييةكان هانى منداآلنيان دةدا لة كؤية هاواريان دةكرد: ث���� َي����ش����رةوى ك�������ورد ع����ةزؤل����ةي����ة س�������ةرؤك�������م�������ان دي����ط����ؤل����ةي����ة * * * دةرط�����اى م��زط��ةوت��ى ط�����ةورة ب��ةري��ن��ة ض����اوى ع���ةزؤل���ة ع��ةي��ن��ةن دورب��ي��ن��ة * * * س�����ي�����ن�����ى ن������ي������ة ف�����اف�����ؤن�����ة ع���������ةزؤل���������ة ض�������������اوى م����ؤن����ة عةزؤلة هةموو ذيانى مةى خواردنةوة و ث��ةالرو سياسةت و طةمةو طالَتة و ث َيشمةرطايةتى بووة. َ لةطةل لة شؤ ِرشى نويَى طةلةكةمان عةزؤلة بةيةك رؤذ بووينة ث َيشمةرطة
لة 1979/7/3بة ريَطاى ريَكخستن لة ضنارؤك بة ِريَكةوتين بؤ طوندى خةندةكة لةويَش بؤ(توذةلَة)ى بنارى مامةندة، يةكةم كةس يةكةم ديدار مام جةالل- مان بينى و بةيانى باشى ل َيكردين و بة عةزؤلةى طووت دوو سكرت َير لةناو يةك َيتى دةبي ب ِرؤي. نابى َ نيشتمانى كوردستان َ عةزؤلة طووتى :فيتنةى حةوت دةولَةتان َ ناكرى ،هةندةك ثارةم سكرت َيري بةمن بدةية دة ِرؤم بؤ ئ َيران!! كرديانة قسةى َ لةطةل خؤش و ث َيكةنين .يادطاريان يةك هةبوو بةآلم عةزؤلة لةرادة بةدةر مام جةاللى خؤش دةويست!! عةزؤلة كةوتة مهابادو لةالى (ئيسماعيل قادر) سمة شةل طيرسايةوةَ ، لةوى سةد بةزم و رةزميان نايةوة ،دواى كةوتة ن َير زةنط و دؤلَة رةقة! سالَى 1982لة طوندى (ثلَينطان) عةزؤلة سةر خؤش بوو ،شةو عةزؤلة ئ َيشكطر بوو لةث ِر بةو شةوة ث.م (فةيزولَآلى عةباسى قةساب) ثةيدا بوو، عةزؤلةش فوول سةر خؤش بوو دةنطى شى هةر داو طووتى( :ك َيى زةالم وةرة ث َي َ ئى تةطبير ،وةرة بجولََييةوة دةتكوذم) َ َ شى و بجولََييةوة دةتكوذم ،فةيزولآل ث َي َ ثى قةناعةتى لةسةرخؤ خؤشة سةر زانى َ ه َينابوو ض نةقةوما بوو!! لة دؤلَة رةقة هةموو دةياناسى و ضةند بةزمى نابؤوة َ لةوى ،جاريَك عةزؤلة ثارةى لى دةب ِر َى بؤ خواردنةوة ،لة ئاكؤيةتى َ َ مندال ث َيش ئةوةى بةسةر نةريت َيك هةية َ بكةوى دةست و قاضى دةبةستنةوة ث َييان لةبةردةم ئاغا( سوار اغاى عةباساغاى ئاكؤ) سةرؤك عةشيرةتى ئاكؤ بوو سواراغاش َنى و بة ضةقؤيةك ثةتةكة دةثض ِري َ نةختى ثارة دةداو مندالَةكة بةسةرث َييان َ َ دةكةوى!! ئةوجا عةزؤلة بةوتةمةنةو بةو قؤريةى خؤى دةست و قاضى دةبةستنةوة لةسةر ريَى سواراغاى عةباساغاى ئاكؤ، َ َ هةندى ئاغاو لةطةل دةبينى و سواراغاش َ ثياو ماقوولَى لةطةلَدا بووة ،دةستوقاضى دةكةنةوة ت َير ث َيدةكةنن ثارةيةكى باش َ وةردةط��رى ،جاريَكى ديكة عةزؤلة بؤ خواردنةوة (نةبى خدر مراد)دةن َي َ رى بؤ رانية نةبى مالَى لةسةركةثكان بوو
دةيخواردةوة ،عةزؤلة هةر ضاوة ِروان بوو نةبى خدر مراد هةر نةهاتةوة ،هةرضؤن َيك نةختى خواردنةوة ثةيدا ب َيت ،عةزؤلة َ كردبوو خواردبوويةوة بؤية دةيطووت: ن�������ةب�������ى خ��������������دري م�����������رادى ه�������ةس�������ة ط�������اع�������د ب�����ل�����ن�����ادى عةزؤلة قؤ ِر بوو بؤ ضارةسةرى و نةشتةرطةرى ه َيندةى ثارةى وةرطرت بوو ،ضارةشى نةدةكرد ثارةكةى دةكردة خواردنةوة ،بؤية ث َييان دةطووت بةقةد قورسايى طوونت ث��ارةت وةرطرتووة، طوونى عةزؤلة زؤر طران كةوت بوو لةسةر شؤ ِرش. عةزؤلة دوو ناوى لة من نابوو (كؤسار) ضونكة دةيطووت لة باواجى بةرزترى، باواجى مةبةستى (رةفيق حاجى مةال) بووكة ث َيكةوة ث َيشمةرطة بوين دةزطاى كاروبارى ث َيشمةرطة ديَرينةكان كارمان دةكرد! دةيطووت كؤسار بةسةر باواجى وانى هةم ضياي باواجي!! دة ِر َ ناوةكةى ديكةى(ش َيخ بابؤ) بوو ، ئةو ناوةش لةوةوة هاتبوو مالَم لة كؤية بوو ئ َيوارةيةكى عةزؤلة سةر خؤش بوو ثى طووتبووم و بوو ،هةندةى قسةى َ سةر كؤنةى كردبووم منيش زانيمةوة بؤ بةيانى هاتة الم طووتى هةندةك ثارةم
حمةمةد عةىل قادر ناسراو بة عةزؤلة 2008حةمامؤك بدةية (سةد دينار) دةخؤمةوة لةالى هةرمؤتة يان لةكن مةرب َين قةديشة جا َ لةوى زؤر جاران دةيخواردةوة ،بة ِريَكةوت كو ِرةكةشم مؤتةو ضثس و ضوكل َيت و ك َيكى بةدةستةوة بوو دةيخوارد ،منيش ثى نية ،ثارةكةى هةندةك طووتم ثارةم َ كةم ك��ردةوة هةر طووتم ث َيم نية واز به َينة ،دوايى عةزؤلة طووتى ئةى بؤ؟بؤ
سى سةد دينار ش َيخ بابؤ ث َيتة ئةوة بايى َ ثى شت دةخوا بؤ؟ بؤمن سةد دينارت َ نية .منيش ث َيكةنيم ثارةم ث َيدا ئيتر لةو ثى دةطوتم منيش دةمةوة ش َيخ بابؤى َ لة نوسين هةردوو ناو(كؤسار و ش َيخ بابؤ) بةكار دةه َينم!! عةزؤلة لة 2009/1/1كؤضى دوايى بى. كرد! خوا ل َيى خؤش َ
بى ئامادةبوونى وةزيرة كؤيةكةى زانكؤى كؤية َ خويَندنى باآل ئاهةنطى دةرضووانى طيَ ِرا كةكؤنِ :رؤذى ث َينجشةمة بةروارى 2010/7/1لةياريطاى وةرزشى كؤية سعات()7ى ئ َيوارة ،بةئامادةبوونى خويَندكارة دةرضووةكان و كةسوكارى خويَندكارةكان و ضةند بةرثرس َيكى حيزبى و حكومى، زانكؤيى كؤية ئاهةنطى ث َينجةمين خولى دةرضووانى ط َي ِرا ،لةم ئاهةنطةدا كة( )591خويَندكار كةدةرضووى خولى يةكةم بوون بؤسالَى خويَندنى()2010-2009لةقؤناغى كؤتايى ب ِروانامةى دةرضوونيان لةزانكؤى كؤية ث َيدرا ،كةلةكؤى ( )974خويَندكار كةبةشدارى تاقيكردنةوةكانيان كردبوو ،كةذمارةى خويَندكارة دةرضووةكانى زانكؤى كؤية بةث َيى كؤليذو بةشةكان بةم ش َيوةيةية* -:كؤليذى زمان-كؤية:بةشى كوردى()30خويَندكار ،بةشى عةرةبى()14 خويَندكار ،بةشى توركى()6خويَندكار ،بةشى فةرةنسى()5 خويَندكار ،بةشى وةرط َي ِرانى ئينطليزى()12خويَندكار ،بةشى زمانى ئينطليزى()18خويَندكار* .كؤليذى زانستةكؤمةآليةتييةكان: بةشى م َيذوو()35خويَندكار ،بةشى جوطرافيا()29خويَندكار، بةشى ثةروةردةودةرونزانىِ -ريَنمايى()11خويَندكار ،بةشى ثةروةردةودةروونزانى-ثةروةردة()17خويَندكار ،بةشى خويَندنى ئايينى(شةريعة)()10خويَندكار* .كؤليذى ياسا:بةشى ياساى بةيانيان()22خويَندكار ،بةشى ياساى ئ َيواران()16خويَندكار. *كؤليذى ئةندازيارى:بةشى تةالرسازى()22خويَندكار ،بةشى نةوت()29خويَندكار ،بةشى جيؤتةكنيك()12خويَندكار ،بةشى كؤمثيوتةر()18خويَنكار ،بةشى ث ِرؤطرامسازى()5خويَندكار ،بةشى
سيستةمى كؤمثيوتةر()22خويَنكار ،بةشى كيمياوى()7خويَندكار، َ كشتوكال:بةشى ئام َيرة بةشى شارستانى()10خويَندكار* .كؤليذى كشتوكالَيةكان()15خويَندكار ،بةشى دارستان()27خويَندكار. *كؤليذى زانست :بةشى بايؤلؤجى()20خويَندكار ،بةشى فيزيا()7 خويَندكار ،بةشى كيميا()19خويَندكار ،بةشى ماتماتيك()13 خويَندكار* .كؤليذى ثةروةردةى وةرزشى()28خويَندكار .كؤليذى زانستة مرؤظايةتيةكانِ -رانية :بةشى م َيذوو()37خويَندكار ،بةشى جوطرافيا()42خويَندكار ،بةشى فةلسةفة()32خويَندكار .كؤليذى زمان-قةآلدزة :بةشى كوردى()30خويَندكار ،بةشى عةرةبى()23 َ َ َ لةطةل ئةمسال بطوترى ئاهةنطى دةرضوونى خويَندكار .ث َيويستة سالَةكانى ث َيشوو جياوازى هةبوو ،كةمترين بةرثرسى حكومى وحيزبى بةشداريان كرد بةتايبةتى بةرثرسة باآلكانى وةكو سةرؤكى وةزي��ران و وةزيرةكان و تةنانةت وةزيرى خويَندنى باآلش ئامادةنةبوو ،تاكة وةزيرى ئامادةبووى ئةم ئاهةنطة وةزيرى تةندروستى بوو ،هةروةها جياوازيةكى تر ئةوةبوو كةساآلنى ث َيشوو زؤرباسى دامةزراندن دةكراو بةلََين بةخويَندكارة دةرضووةكان َ ئةمسال لةبارةى دامةزراندنةوة هيض دةردرا بؤدامةزراندنيان ،كةضى بةلََين َيك نةدرا ،طؤظارى كةكؤن طةرمترين ثيرؤزبايى ئاراستةى خويَندكارة دةرضووةكان. َتيبينىَ : بةشيك لةم زانياريانة لةرَِيبةرى دةرضووان وةرطيراوة.
ذمارة 8
تةمموزي 2010
3
È ƨȇƚǯ ňƢǯƨdzơȁƨǿ دواى مانطيَك كار كردن كيَشة بؤ كنةو ثشكنينى سات و قةالَ دروستبوو ديَ��دةوان :دواى ئةوةى لة ماوةى يةك مانطى كار كردندا تيمةكانى كنةو ثشكنينى شويَنةوار ناسى زانكؤكانى (اليدنى هؤلةندى و اليثزيكى ئةلمانى و سةالحةدين و بةريَوة بةرايةتى طشتى شويَنةوارى كوردستان توانيان تا ئاست َيكى باش دةستكةوتى زانيارى م َيذوويى و شويَنةوارى لةقةالى سات طوندى سات وقةالى سةر بةناحيةى تةقتةق و قةزاى كؤية وةدةست به َينن و ضةندان ثارضةى شويَنةواى لة بةردة نووس و طلكارى طؤرى مردووةكان و طؤزةكارى بدؤزنةوة ،لة رؤذى 5/ 25ةوة بةهؤى
سةر هةلدانى ك َيشةيةكةوة لة اليةن ليثرسراويَكى وةزارةت��ى رؤشنبيرى و دانيشتووانى طوندةكة كارةكانى تيمةكان وةست َينراوة لة بةدوا داضوونى كةنالَى كوردسات يشدادةركةوت دانيشتووانى طوندةكة لةطةل ئةوةى داواى قةرةبوو دةكةن ،ئؤ بالى وةستانى كارةكانيش بؤ ئةو ل َيثرسراوة دةط َيرنةوة كة لةو رؤذةدا تةقي سةردانى تيمةكانى كردووة و دةمة َ لة ن َيوانيان دروستبووة . هةرضةند ويستمان ئةندامانى تيمةكانى كنةو ثشكنينش ل َيدوانى خؤيان هةب َيت لة بارةى وةستانى كارةكانيان ،بةالَم ئامادة
بة بؤنةى رؤذى جيهانى
ضاالكيةكاني نووسينطةى
منداالن ديارى تايبةت
هةروةزي كؤية
دراية 25مندالَى تايبةتمةندى كؤية بة بؤنةى رؤذى جيهانى منداالنةوة و بؤدلَخؤشيدان بة مندالَة تايبةتمةندةكانى كؤية ،ث َيش نيوة رؤى رؤذى 6/1 لة سةنتةرى ريَنمايى دةروونى و ثةروةردةى منداالنى كؤية بة ئامادةبوونى يارديدة دةرى سةرؤكى زانكؤى كؤية و راطرانى كؤل َيذةكانى زانكؤى كؤية و بةريَوةبةرى كار و كارو بارى كؤمةاليةتى كؤية لة مةراسيم َيكى تايبةتدا ديارى بةخشراية 25مندالَى خاوةن ث َيداويستى تايبةت . د .مةحةمةد ناسر ل َيثرسراوى سةنتةرى ريَنمايى دةروونى و ثةروةردةيى منداالنى كؤية ث َيى راطةياندين ئةو 25 ثي بةخشين دةست نيشانكراوون مندالةى بؤ ديارى َ هةموويان خاوةنى ث َيداويستى تايبةتن و لةو منداالنةن كة رؤذان��ة بؤ ضارةسةرى نةخؤشيةكانيان لة بارى دةروونى و جةستةيى هاتووضؤى سةنتةرةكة دةكةن و سوودى زؤريشيان لة راه َينان و مةشقةكانى مامؤستيانى دةروونزانى سةنتةرةكة وةر طرتووة . 4
نةبوون هيض ل َيدوان َيك بدةن . كاكةخان نةسرةدين بةريَوة بةرى ناحيةى تةقتةق ئةوةى ثشتراستكردوة كة تا رؤذى 5/ 25كارةكانى تيمةكة زؤر بةباشى بةريَوةضووة ،بةالَم لةو رؤذةوة ك َيشة ئاستةنط دروستبووة و طوتيشى لةطةل قايمقامى كؤيةو ثاريَزطاى هةول َيرو زانكؤى سةالحةدين و وةزارةت��ى رؤشنبيرى لة هةولى ضارةسةركردنى طرفتةكاندان ، بؤئةوةى كنةو ثشكنينةكان بةردةوامبن و ئةنجامى زياتريش بةدةست ب َيت و ئةطةر لة ئةنجامى كارةكانيش دانيشتووانى طوندةكة زيانيان ل َيكةوت قةرةبوو بيكريَنةوة.
ثشتيوان كاكل :نووسينطةي هةرةوةزي كؤية بؤ كاري خ َيرخوازي لةماوةي شةش مانطي ئةمسالَدا ئةو كارة خ َيرخوازانةيان ئةنجام داوة: كؤمةككردنيدارايي بؤ 82خ َيزاني هةذار -2 .دابينكردني -1 يارمةتي مانطانة بؤ 38خويَندكاري هةذار ،بة ب ِري 75هةزاربؤ هةر يةكةيان لة زانكؤثةيمانطاكان و قوتابخانةكان .ئةم يارمةتية لةاليةن خ َيرخواز عةلي شوكرةوة دابينكراوة -3.نةشتةطةري بؤ 17مندالَيهةتيو و هةذار، كة لة اليةن د .سةروةر قورباني ئةنجامدراوة -4 .دابةشكردني خؤراك و طؤشت بؤ 68مالَة هةذارو دةست كورت.لة اليةن ئةم خ َيرخوازانةي خوارةوة :ئازاد كةريم وةهاب ،مامؤستا دلَشاد عةلي ،مامؤستا كةيفي حاجي ئةمين ،كاوة تؤفيق سالَح ،مةيوان جةمال سةدر -5 .ك ِريني جل و بةرط بؤ 12خ َيزاني هةذار و دةست كورت -6 .دابةشكردني ضةندين ئام َيري كارةبايي و كةلةثةلي ناوماأل -7 .ناردنة دةرةوةي نةخؤش َيك بؤ تاران -8 .دابينكردني نةوت بؤ 21خ َيزان -8 .ب ِرينةوةي يارمةتي 8 خ َيزاني بآ دةرامةت – 10.دابينكردني 2.500.000دينار بؤ نةخؤش َيك بةمةبةستي ضارةسةركردني نةخؤشييةكةي. شاياني باسة ستافي نووسينطةي هةرةوةزي كؤية بؤ كارخ َيرخوازي بريين لة : د .دةوةن جةمال حةويَزي ،د .سةروةر قورباني ،ثشتيوان كاكل ،مامؤستا دلَشاد عةلي ،مامؤستا نةورؤز محةمةد عةلي و حاكم ث َيش ِرةوي سةيد برايمي .ئةوانةو ئةنداماني ديكة مانطانة هاوكاري دارايي ئةو نووسينطةية دةكةن.
هةلَمةتيَكى خويَن بةخشين لةكؤية
رؤذنامةنووساني
بةريَوةضوو
بة بؤنةى رؤذى تاالسيماى جيهانيةوة، بنكةى تاالسيماى كؤية بةهاوكارى نةخؤشخانةى طشتى شةهيد دكتؤر خاليد لة كؤية هةلمةت َيكى خويَن بةخشينى بؤ نةخؤشةكانى تاالسيما ريَكخست . لةهةلمةتةكةداكة بةريَزان قايمقامى كؤية و بةريَوة بةرى طشتى تةندروستى كؤيةو ب��ةريَ��وة ب��ةرة نةخؤشخانةى طشتى شةهيد دكتؤرخاليد و نويَنةرى مةلبةندى 14ى ريَكخستنى كؤية ئامادةيى بوون ،كارمةندانى تةندروستى و ئةندامانى ريَكخستنى يةك َيتى و ثؤليس و بةندكراوةكانى بنكةى طرتن و
طواستنةوةى كؤية و ضين و تويَذةكان بةشداريانكردو دةي��ان بوتل خويَن بؤ نةخؤشةكانى تاالسيما كؤكرايةوة و هةر لةمان رؤذيشدا برى 150هةزار دينار وةك موضةى مانطانةى حكومةتى هةريَم بةسةر نةخؤشةكانى تاالسيما لة سنوورى كؤية دابةشكرا و لة هةمان كاتيشدا بنكةى تاالسيماى كؤيةلة ريَ��ى قايمقام و بةريَوة ب��ةرى طشتى تةندروستى كؤية داواكاريَكيان ئاراستةى وةزارةتى تةندروستى كرد بؤ تايبةتكردنى بنكةيةكى تةندروستى بؤ ضارةسةر بةردةوامى نةخؤشةكانى تاالسيما.
ليَذنةيةكى تايبةت بؤ ثاراستنى دارستانء لةوةرطاكان
بةث َيى ن��ووس��راوى ذم��ارة 3907ى ثاريَزطاى هةول َير كة ئاراستةى قةزاى كؤيةى كردووة بؤ ث َيكه َينانى ل َيذنةيةكى هاوبةش بؤ ثاراستنى دارس��ت��ان و لةوةرطاكان ،قايمقاميةتى قةزاى كؤيةلة رؤذى 5/25ةوة ل َيذنةيةكى هاوبةشى دروستكردووة كة ث َيكهاتووة لة نويَنةرى بةريَوة بةرايةتى كشت و َ كال ،بةريَوة بةرايةتى طةشت و طوزار ،بةريَوة بةرايةتى ثؤليسى دارستان ،فةرمانطةى بةرطرى شارستانى و قايمقاميةتى كؤية.
قايمقامى كؤية بة كوردستانى نويَى راطةياند بةهؤى ئةوةى ئةمسال طذو طيا زؤرب��وة ،ثوش و ثةالشيش زؤرة ،بؤية مةترسى ئاطركةتنةوة زؤرة و رةنطة هةركات َيكيش ئاطر بكةويَتةوة ، بة ئاسانى كؤنترؤل نةكريَت ،بؤية ئ َيمة لةسةر ث َيشنيارو داواكارى ثاريَزطاى هةول َير ئةو ل َيذنةيةمان دروستكردووة و ئةكى ل َيذنةكةشمان هؤشيارى طشتى و بؤ ثاراستنى ذينطةيةو زوو فريا كةوتنى كوذاندنةوةى ئاكرةكانةو ل َيكرلينةوةشة لة هؤكارى ئاطر كةوتنةوةكان .
نارةزايى دةربرين بؤ لةسيَدارةدانى ثيَنج كوردى رؤذ هةالتى كوردستان
بة مةبةستى ئيدانة كردن و نارةزايى دةربرين سةبارةت بة لةس َيدارةدانى 5 زيندانى سياسى لة زيندانى ئةوينى تاران كة لةضةند رؤذى رابردوودا حكومةكةيان بةسةردا ج َيبةج َيكرا كة ضواريان كوردى رؤذهةالتى كوردستان بوون ،ثاش نيوة رؤى رؤذى 5/ 12ذمارةيةك لة مامؤستاو خويَندكارانى زانكؤو رووناكبيران لة
ثاركى حاجى قادر لة كؤية كؤبوونةوةو ضةندان دروش��م و الفيتةو ويَنةى لةسيدارةدراوةكانيان بةرزكردةوة و داوا كاريشبوون لة ريَكخراوة ن َيودةولةتيةكان و ريَكخراوةكانى مافى مرؤظ هةولبدةن بؤ ئةوةى ضيتر هاووالتيانى كورد بة تؤمةتى ضاالكى سياسى زيندانى نةكريَن و لةس َيدارة نةدريَن .
كؤية ضلةي ماتةميني شةهيد سةردةشت ئةنجامدةدةن كةكؤن :رؤذنامةنووساني كؤية بة بؤنةي ضلةي شةهيدكردني رؤذنامةنووس سةردةشت عوسمان لة ئ َيوارةي رؤذي 2010/6/13لة باخضةي سةيد برايم بة ئامادةبووني رؤذنامةنووساني كؤية و ثؤل َيك لة خويَندكاراني زانكؤي كؤية راوةستان َيكي وتارخويَندنةوة بة ِريَوة ضوو .دواي وةستاني ضةند سات َيك بؤ طياني ثاكي شةهيد سةردةشت و شةهيداني رؤذنامةنووس، ضل مؤميان داطيرساندو كؤثلة شيعريَكي شيؤكؤ ب َيكةس خويَندرايةوة .ئةوجا ث َيش ِرةوي سةيد برايمي لة جياتي رؤذنامةنووساني كؤية وتاريَكي خويَندةوة، كة دواي لة حكومةت كرد ثةلة بكرآ ودةستنيشانكردني ل َيكولَينةوة بؤ بكوذان و دادطاييكردنيان .سووربووني رؤذنامةنووساني كؤيةشي راطةياند ،كة بةردةوام دةبن لة ضاالكي ،تا ئاشكراكردني تاوانباران .دوايي بةناوي خويَندكاران وتاريَك ث َيشكةشكرا ،كة نارةزايي خؤيان دةرب ِري لة سستي ليذنةي ل َيكؤلّينةوة، لةمةر دؤس َيي سةردةشت عوسمان، هةروةها وتاري بنةمالَةي شةهيد لة اليةن رؤذنامة نووس ئاري سابير خويَندرايةوة. هةر لة مياني كؤ ِرةكةدا ضةندين بروسكةي ماتةمين خ��ويَ��ن��دراي��ةوةو ذينامةي شةهيديش باس كرا. شاياني باسة ئةوة ث َينجةمين ضاالكي رؤذنامةنووساني كؤية دواي شةهيدكردني سةردةشت ،كة بة بةياننامةيةكي نا ِرةزايي دةستي ث َيكرد ،دوايي بة كؤكردنةوةي ئيمزاو وتارخويَندنةوةو سازكردني كؤ ِريَكي تايبةت لة هؤلَي نةجيبةخان. دةبآ ئةوةش بطوترآ كؤ ِري ماتةميني لة اليةن كضة رؤذنامةنووس ذي��ارةوة بة ِريَوة ضوو.
ذمارة 8
تةمموزي 2010
5
وةزيرى ذينطةى عيَراق
12باخضةى ساوانى ثةروةردة ى كؤيةى خةالتكرد رؤذى 5/9نةرمين عوسمان وةزيرى ذينطةى ع َيراق سةردانى بةريَوة بةرايةتى ثةروةردةى كؤيةى كرد و دواى كؤبوونةوةيةكى لةطةل بةريَوة
بةرو سةرثةرشتيارانى ثةروةردةيى، لة هؤلى باخضةى ساوايانى كؤية تايبةتى ،لةمةراسيم َيكداديارى ب��ةس��ةر 12باخضةى ساويانى
سنوورى ثةروةردةى كؤية دابةشكرد، ث َيكهاتووبوون لة دياريةكانيش لة ث َيداويستى خويَندنطا و يارى منداآلن.
ليستي مردووةكاني كؤية لة 2009/12/26تا 2010/5/6 ز 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
6
ناوي تةواو شؤخان عوسمان مستةفا مامز حوسيَن ئةحمةد بةسآ محةمةد نةجم نةورؤز جةليل كةريم ئاواز ئيسماعيل زؤراب ئافتاو ئةحمةد محةمةد زةينةب حةمةسديق ......مةولود كةريم قةدرية مةعروف حةمةد نازدار ئيبراهيم ئيسماعيل كابان ئةحمةد سليَمان حةبيب ئيبراهيم فةتاح ئايشة محةمةد سالَح ئاظان ئةمير فويزولَآل حةسيبة عةباس محةمةد ئةحمةد عةزيز بةهيية سةعيد عةبدولآل ئةسوةد جةمال كةريم حةمةدةمين قادر عةبدولَآل ناسكة عوسمان رةسول مةريةم عةلي قادر نازخان شةريف مةولود ئايشآ سمايل حةمةدةمين حةبيبة حةمةدةمين ستار عارف ئةحمةد ئامينة كةريم ئةحمةد حةويَز قادر عةزيز ئةحمةد عةلي مستةفا جةالل محةمةد سالَح بةهار حةمةدةمين سةليم حةمةدةمين مروةت حاجي سليَمان عوسمان قادر عةبدولَآل نةجيبة قادر حةمةد ئةحمةد تؤفيق ئةحمةد هةمين جةالل ئةسعةد
تةمةن 1984 1932 1952 1985 1954 1935 1927 1937 1946 1968 1953 1935 1927 1970 1937 ؟ 1919 1965 1936 1974 1956 1937 1933 1924 1924 1932 1940 1934 1933 1955 1937 1919 1939 1940 1918 1925
ثيشة ذنيماأل ذنيماأل ذنيماأل ذنيماأل فةرمانبةر ذنيماأل ذنيماأل ثاسةوان مامؤستا ذنيماأل فةرمانبةر خانةنشين َ ذنيمال ذنيماأل كاسب ذنيماأل بةلَيَندةر كاسب ذنيماأل فةراش ذنيماأل ذنيماأل ذنيماأل ذنيماأل ذنيماأل كاسب ؟ كاسب مامؤستا خانةنشين ذنيماأل خانةنشين ذنيماأل كاسب ذنيماأل
رؤذي مردن 2009/12/26 2009/12/29 1010/1/11 2010/1/20 2010/1/27 2010/2/1 2010/1/6 2010/1/6 2010/1/10 2010/10/5 2010/12/11 2010/1/16 2010/1/26 2010/1/27 2010/1/27 2010/1/29 2010/1/31 2010/2/6 2010/2/10 2010/2/10 2010/2/12 2010/2/17 2010/2/17 2010/2/20 2010/3/5 2010/3/11 2010/3/11 2010/3/13 2010/3/19 2010/3/22 2010/4/6 2010/4/15 2010/4/15 1010/4/18 2010/4/20 2010/5/6
هؤي مردن كوذران ثيري نةخؤشي منداأل بةسةرضوون نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي ثيري رووداوي ئؤتؤمبيل نةخؤشي ثيري نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي دأل نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي نةخؤشي ثيري ثيري
زؤربةمان حةزمان لةذيانيَكى موزةييةفة؟!!
هةر لةمنالَيةوة حةزم كردووة بة ووردى لةهةلَسوكةوتى خةلَكى دةوروبةرم ب ِروانم و ت َيي بطةم ،ئينجا هةر لةمنالَةكانى هاوتةمةنم لةخزم و كةس و برادةرو هاوثؤل و ميوانةكانمان... هتد .من زؤر لةمةجليسى ثياوى بةتةمةن دادةنيشتم و حةزم بةئاخاوتن و سةربردةو قسةوباسةكانيان بوو زؤرجار تقليدم دةكردنةوة ئينجا بةقسة ياخود بةهةلَسوكةوت َ * و ِرةفتار ث َيم خؤش دةبوو ضةندة دةتوانم بةزوبانى شيرين لةطةل دةوروبةرةكةم ث .ى.د .ولى محمود حمد هةلَسوكةوت بكةم سوثاس بؤخوا تا ِرادةيةكى باش سةركةوتووبووم لةتةرجةمةى ئةو َ َ َ هةظال و دؤست و لةطةل لةطةل دةوروبةر ض لي ف َيربونانةيان لةذيانى خؤم ض السايى و َ َ دةمةوى سةرنجتى بؤ ِرابك َيشم خويَنةرى بة ِريَز بةش َيكى زؤرى تاكةكانى نزيكةكانم هةتاوةكو بؤذيانى وةزيفى و مامؤستايةتيشم ئةوةى ئةم كؤمةلَطاية بانطةوازو (ئيدعاى)ى شت َيك دةكات و هةلَسوكةوتيشى شت َيكى ترة ئينجا نازانم خووة كةلتوورة يان دوو ِرووييةو لةزاتيةوةيةتى نموونة زؤر زؤرن با هةنديَكيان به َينمةوة: َ لةطةل خويَندكارةكانى باسى ِراستى و ثاكى و حةق و عةدالةت دةكات كةضى كةكار ديَتةسةر نمرةى مندالَةكةى خؤى مامؤستايةك َ فةرق و جياوازى دةكات لةطةل منداآلنى تر وة ياخود تةكليف لةمامؤستايةكى ترى ِرةفيقى دةكات كةنمرةى زيادو باشى بؤدابن َيت َ حةآلل (واتا يةكسةر ئةوةى بةسيفاتى باش ناوى دةبردو ث َيى باش بوو ث َيضةوانةكةى خراث و ناثةسند بوو هةلَسوكةوتى كردو ث َيشى بوو نةك عةيب و نا ِراستى) .زؤرجار بينيومانةو بيستومانة لةبابةتى ئةوةى كةكةس َيكى ئةم كوردستانة لةباسكردنى كةيسى تاوان َيك بى تاوان ياخود بةندكراويَك ضؤن ئازاد بكريَت و سزانةدريَت يا بابةت َيكى دادطايى بةنا ِرةوا باسى ئةوةى كردووة تاوانباريَك بكريَتة َ بةبى تاوان لةسةركاريَكى ناياسى ،بةآلم هةر ئةوكةسة كةخؤى ئةطاتة هةمان مةوقف هةمان الدان لةياسا خؤى هةولَى ئةوة دةدات َ دةزانى بةرامبةرى كراوة .ياخود هةنديَك جار ئةذماربكريَت هةتاوةكو دةطاتة ئةو ِرادةيةى ئةطةر تاوانباركراو ئةوة بةغةدرو تاوانى َ َ دةدوى و دةكا بةالَم باسى ئةوة دةكات ِرقى لة دوو ِروويى و درؤزنانةو بةخوو و سيفةت َيكى كةس َيك كةم واية ِراستى بلَ َى هةردةم نا ِراستى َ خراثى دةداتة قةلَةم ،زؤرجار بةرثرسانى ئةم والتةى ئ َيمة باسى ئةوة دةكةن كة ِرقيان لة دوو شتة وة ناب َيت هيض بةرثرس َيك ئةم دوو شتةى ال خؤشةويست ب َيت ئةويش ثارةوثول كؤكردنةوة و نزيك كةوتنةوة لةئافرةتة وة بة دوودةردى كوشندةى دادةن َين كةبةش َيك لة بةرثرسانى ئةم هةريَمةى طرتؤتةوةو ئةو كةسةى وا ئيدعاى ئةوة دةكا كة ِرقى ل َييانة و توخنيان ناكةويَت يةك َيك لةعةيبةكانى ئةوةية ثى يان ئيدارةناكات. َ من خؤم شاه َيدى ئةوةم لةزؤر دانيشتن و كؤ ِرو كؤبونةوة باسى ئةوة بووة كةهةر مرؤظ َيك دةب َيت ضةند دلَسؤزب َيت بؤ ووالَت و نيشتمانةكةى و ناب َيت دةستدريَذى بكاتة سةر َ مال و مولَكى طشتى (ئاو ،كارةبا ،شةقام...هتد) كةضى ()%95ى خةلَكى ئةم شارةى َ َ دادةنى نى و بةكاريَكى ئاسايى و حةالليشى َ من تةجاوزى كردؤتة سةر كارةباو لةثشتى سعاتةكةوة سثليت و طيزةرةكةى دادةطيرس َي َ سةدان َ كاتى ئاوى ِراك َيشاوة بة وةستاى بؤ ِرى كونكةرةكةى ووتووة خ َيرى دةطات سةرة ِراى ثياوةتيش با ئاوةكةى ئةو لة ِرووى مال َ َ َ ذيَرةوةى بؤ ِريةكةوة بؤى ب َيت بةلكو باشترين ئاوى بؤ بض َيت و جياوازيةكى هةب َيت لةطةل دراوس َيكانى ،كة ديَينة سةر باسى واسيتةو واسيتةكارى بؤ ئيش و كارةكانى خةلَك لةدام و دةزطاكانى دةولَةتى هةرضى من بينيومةو ناسيومة بةكاريَكى خراث و بةكرداريَكى ق َيزةون و زةرةرمةندانةى داوةتة قةلَةم بةآلم دواتر خؤى طة ِراوة لةسةدان دةرطاى داوة بةلَكو واسيتةيةك ثةيدا بكات كاريَك لةوانةية خؤيشى زؤر بة (مستحق) نةزان َيت بؤى ،بةآلم بةلَكو بؤ ئةو بكريَت و مةيسةرب َيت هةر لةبيرى ضؤتةوة كة ئةو ضةندة باسى ئةوةى كردووة كة دذى ئةم كارةية. ئةم ضةندين نموونةيةو دةيانى تريش دةتوانين بخةينة بةرديدةتان و بةبيرتانى به َينينةوة دلَنيام خؤشتان ضةندين نموونةى ترى هاوش َيوةتان لةبةر ضاوةو ئ َيستا لةكاتى خويَندنةوةى ئةم بابةتة ديَتةوة ث َيش ضاوتان ،طةلؤ؟ دةثرسم ئةم هةموو ذيانة (موزةيةفة) بؤضى ئةم هةموو ئيدعا كردنة بؤضى ئايا ئةمانة ياسا دةب َيت بنب ِريان كات موئةسةساتى دةولَةتى ثةروةردةوخويَندن ،ثؤليس و ئاسايش ضةندين سالَى ترى حوكمرانى حيزبةكانى حاكم و ئؤثؤزسيؤن ،ئايين دذيان بوةست َيتةوة ئةوةندة دةزانم ئةوة دوو ِروويية خزمةتى نيشتمان و مرؤظايةتى ناكات دياردةى خراثى كؤمةلَطاكةمانن با هةموومان بةيةكةوة كاربكةين بؤ دةربازبوونمان لة ذيانى (موزةييةفة). *رِاطرى ثةيمانطاى تةكنيكى كؤية. سوثاسنامة ثى داين بؤ ئةوةى ببين بة ئةندامى بةناوى خؤمانةوة سوثاسى هةموو ئةو هةظاالَنة دةكةم كة لةس َييةمين كؤنطرةى (ى.ن.ك)دةنطيان َ َ ئةنجومةنى ناوةندى يةك َيتى ،وة ثيرؤزباى لةسةرجةم ئةندامانى َ نوى ى ئةنجومةنى سةركردايةتى و هةظاالنى ئةنجومةند دةكةين ،وة َ ثى دراوة هيوادارم كة هةموومان بةيةكةوة بتوانين ئةم()3سالة بةسةركةوتووى بة ِر َى خؤم بة بةختةوةر دةزانم كةمتمانةى هةظاالَنمان َ بكةين وة يةك َيتى وةك جاران ب َيتةوة ناو كايةى سياسى و حوكمرانى و خؤشةويستى جةماوةرةكةى بؤ بطة ِريَتةوة ،سوثاسى هةموو َ هةظال و ناسياو كاديرو ئةندامانة دةكةم كةلةضةند ِرؤذى ِرابردوو دواى ِراطةياندنى ئةنجامةكانى كؤنطرة بةنامةو تةلةفؤن بةسةريان ئةو لى كردووين. ثيرؤزباييان و كردووينةوة َ َ لةطةل ِريَزى براتان
ذمارة 8
تةمموزي 2010
7
ديداري تايبةت لةطةأل خالَة شيَخ جةنطي تالَةباني
شيَخ جةنطى بةشي ضوارةم دواي ئةوةي طوتم خؤم قوتار دةكةم، هاتينة طوندي ( كونةطورط) .حاجي ئةحمةدي ك َيخوا خورشيدي كونة طورط ،ئةو كاتة حةجي نةكردبوو ،هاتة الم و شلَةذا بوو ،ثرسي :ئةوة ضىية؟ هةروا ل َيت دةطة ِريَن لةو دةشتة 250 كةسي ديش هاتوون بؤ قزلَو بة دواتدا دةطة ِريَن .ئةوة ضيية خؤ تؤ خولة 8
ثيزة نيية؟ وةآلمم دايةوة و طوتم :نا وةلَآل خولةثيزة نيم ئةوة هاتووم و بآ ضةكم ،بةس ئةوةندة هةية توو ِرة بووم لةم وةزعة بة تايبةتي لة قسةي ئةو مندالَة ،كة تانةم ت َيدةطرآ .لة راستيدا كاتآ ث َيم طوتم خؤم لة دةستان قوتار دةكةم ،يان دةكوذريَم بريارٍيَكي جدي بوو ،بؤية بيرم كردةوة ريَطاي دةرباز بوون بدؤزمةوة .بةآلم لةو بيركردنةوة دابووم سآ قةالبة بة ريَطايةكي خؤآلوي
دادةهاتن كردبوويانة تةث و تؤز .بؤم هات و طوتم :ئةو خويَريية ضي ل َيهات ئةوة سوثا هات من بآ ضةكم ئةو ضةكدارة نامةردة بزانم دةست دةكاتةوة .هةر كة وام طوت جةماعةتي ث َيشمةرطة هةموو ثةرتوبآلوةيان ل َيكردوو كةس بة كةس نةما .دووسةد ضةكدار هةر يةكةي بة ريَطايةك راي كرد..منيش كة سواري ماينةكةم بووم بة فرسةتم زاني ز تاوم داو وةك بؤي دةرضووم .ماينةكة وا نةبوو كة لةالي ئةوان وةسفم كردبوو، بةلكو بالَدار بوو. من لةو بيركردنةوة داب��ووم ،كة خؤم قوتار كةم لة دةستيان سآ قةالبة بة ريَطايةكي خؤآلوي دادةهاتن كردبوويانة تةث و تؤز .بؤم هات و طوتم :ئةو خويَريية ضي ل َيهات ئةوة سوثا هات من بآ ضةكم ئةو ضةكدارة نامةردة بزانم دةست دةكاتةوة .هةر كة وام طوت جةماعةتي ث َيشمةرطة هةموو ثةرتوبآلوةيان ل َيكردوو كةس بة كةس نةما .دووسةد ضةكدار هةر يةكةي بة ريَطايةك راي كرد! رؤيشتم و دووركةوتمةوة ئةوجا جةماعةت بة خةبةر هاتن و دايانطرتم بة تفةنطان و تةقةيةكي زؤري��ان ل َيكردم ،بةآلم من تازة دةرضوو بووم. ب��ةرةو تةقتةق رؤيشتم نزيك بوو لةو ج َيطايةي لـآي بووم .رؤذ نيو سعات َيكي مابوو .ل��ةوآوة بةدةم زآ بةرةو قزلَو طة ِرامةوة .لة ريَطا تووشي مةفرةزةيةكي زؤر هاتم ،وةك حاجي ئةحمةد باسي كردبوو .لـ َييان ثرسيم: كاكة بؤ وا شلَةذاوي؟ منيش طوتم: مندالََيكمان نةخؤشة لة تةقتةق لةسةر مردنة دةضم دايكي دةه َينم .نةيان ناسيم لةوانيش دةرباز بووم .ضوومة قزلَو .دةرطايةكمان هةبوو لة مالَةكة لي لة الي كانيةكةوة بوو مالَةوة ئاويان َ دةه َينا لةوآ بةرةو دةرطايةكة رؤيشتم. بينيم قةرةبالَغةو دةنطةدةنط دآ و
لؤكس داطيرساوة .وام زاني خةلَكي طوندةكة هاتوون بؤ الي ماأل و مندالَم، كةضي ث َييان طوتم :ئةوة 200كةسي ديكةش هاتوون لة تؤ دةطة ِريَن .طوتم مادام واية ئةو تفةنطةماوة بؤم به َينن .بة رةمةزانيش بلَ َين ئةو بةلةمةي هةمان بوو بيباتة شويَن َيكي دي ،بةتانييةكيشم بدةنآ بة ماينةكةي دا بدةم ،ضونكة ئارةقةيةكي زؤري كردبوو .بةمجؤرة لة ئاوي ساردي زآ بدةم لةشي رةق دةبآو ثةكي دةكةوآ .ئيدي ثة ِريمةوة ( طوثتةثة ) لةوبةري زآية .ئةو بةر لة ضةكداري ئةوان ضؤل بوو ضةكداري ئةواني لـآ نةبوو .شةويَك لةوآ مامةوة. بؤ بةياني بةريَطاي ضةمي رةزان ضوومة بازيان .لةوآ ضوومة دآيةك دةليليشم لةطةلَم هات. من ضوومة ضياي و ماينةكةم حةشارداو كو ِريَكي طؤثتةشم لةطةلَدا بوو ناوي رةحمان بوو ،ث َيم طوت بة نةريمان بلَ َي ،با ب َيت .نةريمان دؤستي مامةي بوو( مةبةستي مام جةاللة). بةياني زوو ب��وو نةريمان كةهات خةريكي راوك��ردن بوو ،تةفةنط َيكي تةقاندبوو دوو كةوي كوشتبوو بة دةستيةوة بوون .لـآي ثرسيم :هاتي؟ منيش وةآلمم دايةوة .دوايي ئاطاداري كردم ،كة ث َيرآ زؤريان ل َيداوة ،بةآلم ب َيسوود بووة ،تفةنطةشي لة دةرزي ئةو شاخة شاردؤتةوة وا لة بن ئةو دارةية .تؤ ل َيرةبة من دةضمةوة مالَ َي نان و ضات بؤ دةه َينم .ماينةكةشت زينةكةي ل َيدةمةوةو كورتان َيكي لةسةر ثشتي دادةن َيم ،با كةس نةزانآ هةر وابزانن مايني بارة .تا ئ َيوارآ ل َيرة دةبين و لةطةلَتدا ديَم دواي بة ِريَت دةكةم. ئ َيوارة بةريَكةوتين و طوندةكاني نيشان دةدةم ،ديطوت ئةوة طوندي كاني هةنجيرةي بازيانة ،ئةوة طةورة دآية و ئةوة فآلن طوندة .من ئةوة ناوةم نةديبوو ،نةشارةزا بووم .دواي ضووينة خوار طوندي تؤكمةي .لةوآ ضووينة طونديَك ،نةريمان طوتي سةري ئةو ووآلغانة بطرة ،من دةضم سؤراغي ناو طوندةكة دةك��ةم ،.كة هاتةوة ثآي راطةيانم سةالمةتة و عةبدولَآل ماوةتي بة خؤي لقةكةيةوة ،كة 30 ث َيشمةرطةن ث َيوةندي بة جةماعةتي
خؤتانةوة كردووة ،ئيتر ترست لةسةر نةماوة .لةوآ دةضينة مالَي حاجي شةريف ،كة ثورزامة تةسليمي ئةوانت دةكةم و من دةطة ِريَمةوة .ئةو كاتة ه َيشتا رؤذ هةلَنةهاتبوو .كةضووينة مالَةكة ثياوةكة لةوآ نةبوو ،نةريمان لةطةأل ذنةكة فسك و هؤريَكيان كرد و طوتي :حاجي شةريف لة ماأل نيية، كة هاتةوة ثآي بلَ َي ئةوة فآلن كةسة. كابرا ضوويتة ئاشي ئاوآ ز باراش دةه َين َيتةوة. منيش تفةنط َيكم لة دةستةو دةمانضةيةك لة قةدو دووربين َيكيشم بة ملدا شؤ ِركردؤتةوة ،هةروةها تفةنط َيكي زياديشم لةشانة ،لةطةأل ماين َيكي باش. دنيا هات روناك ب َيتةوة ،بةآلم ه َيشتا رؤذ هةلَنةهاتبوو ،كابرا هاتةوةو بةخ َيرهاتني كردم و طوتي ماندووي نةخت َيك بخةوة. منيش طوتم خةوم نايآ ،بةآلم لة راستيدا دوو رؤذ بوو نةخةوتبووم .نان و ضايان ئامادة كرد ،طوتم زةحمةت نةبآ ،بةلكو مستة جؤيةكيش بدةنة ماينةكةم .دواي نانخواردن رؤذهةآلت حاجي شةريف طوتي :ضيت دةوآ؟ منيش وةآلم��م داي��ةوة :تة ِرةمار لة كوآية؟ ث َيكةني طوتي ت��ؤش لة نةخؤشةكاني؟ طوتم بةلَ َي .لة تة ِرةمار بارةطاي جةماعةتي خؤماني ل َيبوو. طوتي تة ِرةمار لةو الية ،ئ َيستا لةطةلَت ديَم .بة تةنيشت مزطةوتي دآيىكة دا رؤيشتين ،لقةكةي عةبدولَآل ماوةتي لةسةر باني مزطةوتةكة بوو ،لة ذيَر س َيبةري دار توويةك دانيشبوون، سةالمم ل َيكردن و ل َييان ثرسيم :كاكة بؤ كوآ دةضي؟ منيش طوتم :باثيرة من ضةكفرؤشم ،لةو ناوضةيةش شة ِرو ئاذاوة هةية ضةك دةفرؤشم .طوتيان: وةلَآلهي بةضةكفرؤش ناضي .منيش طوتم :ئآ خؤ دزيش نيم ،دواي حاجي شةريفيش ثآي راطةياندن ،كة دز نيم و طوتيان خوا حافيزت بآ .رؤيشتين نزيكي تة ِرةمار بووينةوة ،حاجي طوتي: ئةوة تة ِرمارة .تةرةمارسآ طوند بوو : تة ِرةماري سةعةي جووتة ،سةعةي ناكة و تة ِرةماري ك َيخوا نةسرةدين. ئاطاداريشي كردم ،كة بضمة تة ِرةماري ناوةند سةعةي ضووتة .ئيتر ضوومة ئةوآ و ث َيوةنديم ث َيوةكردن و بووم بة
ذمارة 8
دةرويَشيان. كةكؤن :ئةوة سالَي ضةند بوو؟ ش َيخ جةنطي :سالَي *1968بوو.
ماويةتي
* بة طويَرةي قسةي خالَة ش َيخ جةنطي ،كة لة ئةلقةي راب��ردوودا ئاماذةي ث َيدا ئةو كاتةي هاتبوون بيطرن باسي ئةوة دةكا ،كة عبدالرحمان ب��ةزاز سةرؤكي وةزي��ران��ي ئةوساي ع َيراق بةياننامةيةكي دةركردووة ،كة
شيَخ جةنطى بة بةياننامةي بةزاز ناسراوة لة سالَي 1966بوو ،بؤية دةبآ وةآلمي ثرسياري كةكؤن ،كة سالَي ضةند بووةو طيراوة و دواي خؤي قوتار كردووة ،ئةوة دةلَ َي ،1968بةآلم بةطويَرةي زانياريةكاني سةرةوة دةبآ 1966بآ. لة ئةلقةي داه��ات��ووداو لة بةشي ث َينجةم رووي ثرسيارةكانمان لة خالَة ش َيخ جةنطي دةكةينةوةو دةطة ِريَينةوة ساآلني ث َيشوو تر ،بؤ ئةوةي بارودؤخي كؤمةآليةتي ئةو كاتةي كؤية ضاكتر بزانين.
تةمموزي 2010
9
كةلَة ناسراواني شاري كؤية شاعيرو ضاالكواني مافي مرؤظ و ذنان نةزةند بةطى خانى
نةزةند بةطي خاني نةزةند بةطى خانى هةم شاعيرو هةم ئافرةت َيكى ديارى بوارةكانى مافى مرؤظ، بةتايبةت لةبوراى مافى ذنان ئةسثى خؤى تاوداوةو ئ َيستا ئةو لةسةر ئاستى جيهانى ئاماذةى بؤدةكري َيت ئةو خاتون َيكى كؤيةيةو سنورى وآلتانى ب ِريوةو وةك مرؤظدؤست َيك ناوى بةدونيا تةى كردوة ..خاوةنى ث َينج ديوانى شيعرية و ضةندين ل َيكؤل َينةوةو تويَذينةوةى لةسةر مافى مرؤظ و مافى ذنان ث َيشكةش كردوةو دةيان سمينارو كؤرى لةم بوارانةدا ث َيشكةشكردوة و خاوةنى ب ِروانامةى دكتؤرايةو ضةندين ئاست و ثلةى زانستى ب� ِري��وة ...ئ��ةو لةطفتوطؤيةكدا باسى ذيانى خؤي دةكات لةبوارة جياجياكان و شويَنة جياجياكان بةخؤشحالَيةوة لةم طفتتوطؤيةدا وةرامى ثرسيارةكانى طؤظارى كةكؤنى دايةوة.. كةكؤن/خؤت بناس َينة؟ نةزةند بةطيخاني :ن��اوم نةزةند حةمةسديق عبداللةبةطى خانية ،كة بةطى خانى لةسةدةى نؤزدةوة لةتاثؤى كؤية تؤمار كراوة .لة سالَى 1964لةشارى كؤية لةدايك بووم سةرةتايى و ناوةندى ودواناوةنديم لةكؤية خويَندوة هةروةها زمان و ئةدةبياتى ئينطليزيم لةزانكؤى موسل تةواوكردوة لةسالَى 1987ضومةتة مةنفاو سةرةتا لةدانيمارك و دواتر ضوومة 10
فةرةنساو َ لةوى زمانى فةرةنسيم خويَندوةو َ دواتر لةخويَندنى باآلسالى 1997دكتؤرام لةزانكؤى سؤربؤن تةواوكرد ،دواتر لةبةريتانيا نيشتةج َيبووم ،لةزؤر بواردا كارم كردووةة، وةكو لةمةلَبةندى رؤشنبيرى كوردى و لة (بى بى سى ) ئ َيستا لةزانكؤيةكى بةريتانى وةكو ل َيكؤلةرى باآل كاردةكةم. كةكؤن :كةلةكؤية بووى خويَندن ضؤن بوو؟ نةزةند بةطيخاني :من بةشةوقةوة دةضوومة قوتابخانة زةوقةكى تايبةتم لةقوتابخانة وةردةطرت لةبيرمة كة قوبادى برام بردمية الى ست طوليزارى ناومى تؤماركرد ،بةحوكمى ئةوةى ئ َيمة ِرةزوو باخمان هةبوو ِرةزووباخى مشكة ئةمة سةرضاوةى ذيانى ئ َيمة بوو ،كةباوكم مرد دايكم سةرثةرشتى ئةم باخةى دةكرد هاوينان دةضووين ل� َ جى �ةوى نيشتة َ دةبووين دةرامةتى ساآلنةى خؤمان دابين دةكرد ،زستانان دةهاتينةوة شار بؤئةوةى بضينة قوتابخانة ،ضوونة باخضةو طة ِرانةوة بؤشارو ئةمانة ض َيذى تايبةتيان بةمن دةدا. كةكؤن :دةتوانى باسى ئةوكاريطةريةمان بؤبكةى؟ هةروةهاهاتووضوونى هاوينانى باخضةو زستانانيش خويَندنى شار ئةمانة ضؤن لةهزرى تؤدا تؤماركراون ؟ نةزةند بةطيخاني :دووشت كاريطةرى
لةسةرمن كرد يةكةم شت دايكم ضونكة َ ضوارسال بوو ،كة باوكم مرد من تةمةنم ئيدى كة ضاوم كردةوة سةيرم كرد ذن َيك سةردارى خ َيزانةو مالََيك بة ِريَوة دةبات ئةمة ذن لة هزرى من بةرز ِراطرت ئ َيستاش هةربةو ِروانينة كاردةكةم هةرئةمةش واى شى و لةمن كرد ،وةكو مرؤظ َيك ب َيمة ث َي َ قسةبكةم و وةكو مرؤظ َيك بخويَنم و ب َيمة طؤ ،من تةجاوزى ئةمانةم كرد ئةمةش بةكاريطةرى دايكم بوو. ك��ةك��ؤن :داي��ك��ت ل���ةم ِرووةوة كاريطةربوو؟ َ نةزةند بةطيخاني :دايكم تابل َيى ذن َيكى ميهرةبان و نةرمونيان بوو هةرضةندة ذن َيكى نةخويَندةواربوو بةآلم زؤر باوة ِرى بةل َيبوردةيى و بةخشندةيى هةبوو ِروحانى بوو نا ِراستةو خؤ ئةمنى بةرةو ئةوة برد كة ئ َيستا منى لةسةر طيرساوةتةوة، ئةو طةشت و هاتوضوونةى ن َيوان شارو ِرةزوباخى مشكةى ئةمنى ئازادكرد من لةدةرةوة ئازادبووم بةردةوام ِرامدةكردو َ لةطةل بةسةر درةختةكان دةكةوتم سروشت دةذيام لةبيرمة ئةوانةى مة ِرو ماآلتيان هةبوو ضةند بةرخ َيكيان دةدا بةئ َيمةو ئ َيمةش بؤيانمان بةخ َيودةكرد َ لةطةل ئةوبةرخانة لةناو روبار مةلةوانيم دةكرد دةيانم شوشت خةنةم لةثشتيان دةدا لةبةر هةتاو وشكم دةب��ووةوة .ئةمة ئ��ازادى بةمن دةبةخشى سةيرم كرد كضانى ناوشار بةم ش َيوةية ئازاديان نيية، كة من لةناو ِرةزوباخ و لةدةرةوة ئازادم ،زؤر تام و ض َيذم لةم ش َيوة ذيانة وةردةطرت. كة ب َيطومان ئةمة ،وةك قوتابخانةيةك بوو بؤم. ك��ةك��ؤن :زستانان كةدةهاتيتةوة بؤخويَندن و هاوينان كاركردن لةباخضة بيرت لةوة نةدةكردةوة كة هةرخةريكى باخدارى بى ضؤن دةتوانى دريَذة بةخويَندن بدةى؟ نةزةند بةطيخاني :بةث َيضةوانةوة ئةوذيانةى ناو سروشت و شارةزايى لةذيانى ِرووةك و كات َيك تؤ نةمام َيك دةض َينى دواتر طةشةدةكات و بةرهةم َيك دةب َيت ئةمة زيرةكيةكى زيهنى بةتؤ دةبةخش َيت. من بةقوتابيةكى زيرةك ناسرابووم ست طوليزار زؤر شانازى بةمن دةك��رد ئةو
كاتة كةلةقوتابخانةى سةرةتايى بووم لةدةرسى سروود مامؤستا زاهير دةهات عودى بؤل َيدةداين ئةمة بؤمندالََيك ،كة لةقؤناغى سةرةتايى داية زؤرطرينط بوو بةحوكمى ئةوةى خةلَكى شارى كؤية بووم تيثى باواجى زؤركاريطةربوو خويَندنيش لةئاست َيكى تربوو. كةكؤن :لةضاالكيةكانى قوتابخانة بةشداريت دةكرد؟ نةزةند بةطيخاني :لةئامادةكردنى نةشرةكان بةشداريم دةك��رد زياتر سةرثةرشتيم دةك��رد مامؤستا داواى لةقوتابيةكان دةك��رد كةنةشرةيةك ئامادةدةكةين ،قوتابيةكانيش شتةكانيان دةه َينا منيش كؤمدةكردةوةو دةمبردة الى كاك دالوةرى ثلكم ئةو ديزاين و نةخشةكانى دةك��رد لةسةر فايل َيك ئامادةمان دةكرد زياتر نةشرة ئامادةكردن دواى نيوةى ساآلن دةبوو ،هةروةها لةئينشا زؤر زيرةك بووم جاريَكيان ست نيطارى خوشكى شةهريارى ئينشايةكى منى لةثؤلدا بؤقوتابيةكان خويَندةوة ضونكة زؤر ث َيى جوان بوو دياريةكيشى ث َيبةخشم. ك��ةك��ؤن :يةكةم نوسينت بؤكةى دةطة ِريَتةوة؟ ضى واى ل َيكردى بنووسى؟ نةزةند بةطيخاني :بؤتةمةنى ضواردة ثانزة سالَى ،دةمخويَندةوة خويَندنةوة كاريطةرى هةبوو ،وةكؤمةلَطاى ئ َيمة كؤمةلَطايةكى داخراوة لةسةرمةسةلةى شى ،كات َيك كةطةيشتمة ذنان نةضؤتة ث َي َ ناوةندى هاوينان نةدةضووينة سةر باخضةى باخةكةمان نةما ،ئةوكاتيش ذنان لةبةردةرطا كةنةدةضووية مةكتةب دادةنيشتن مةحكوم دةبووى ،كة لة مالَةوة بن ،منيش نةمدةتوانى لةبةردةرطا دانيشم هةر لة ذوورةوة بووم هاوين بوو طةرم بووبةردةوام بى تو ِرةبووم دلطرانيةك داى دةطرتم زؤر َ تاقةت بووم يةكةم نووسينم هاتة بةرهةم، ئةم نووسينةوم وةك بةلةم َيك بوو هةستم كرد منى برد بؤدونياى ئازادى ئةوكاتة كة دةم خويَندةوة .كتابى م َيذووى ئةدةبى كوردى عالئدين سجاديم دةخويَندةوة ئةم خويَندنةوةيةش كاريطةربوو ،ئةو كتابانةى دةمخويَندةوة وةرم دةطرت لةكت َيبخانةى يان لةمالَى خاليدسةردؤرى كت َيبخانةيةكيان هةبوو دراوس َيمان بوون لى وةردةطرتن ئاواز هاو ِريَم بوو كتابم َ دةضوومة مالَيان كتابم وةردةطرت نازانم ئةوان ك َييان دةيخويَندةوة ،دواتر كةقوبادى برام كتابةكانى ماركسى دةه َيناوة ئةوانيشم دةخويَندةوة. كةكؤن :ئةو نووسينةت ماوة كةيةكةم جارنوسيت؟ نةزةند بةطيخاني :بةداخةوة شتةكانى ئ َيرةم هةمووى فةوتا دابووم بةيةك َيك
بيانثاريَزيَت لةدواى ئةنفال خستبووية ذيَر َ طل تياضوون و هةموونوسينةكانم فةوتان، يةكةم نووسينم نوس َين َيكى ِرؤمانسيانةى زؤر سادةبوو ئاماذةبوو لةنةبوونى ئازادى. كةكؤن :يةكةم جار كةى دةركةوتى لةسةرشانؤ؟ ن��ةزةن��د بةطيخاني :كات َيك ثؤلى ث َينجى ئامادةييى بووم لةضاالكيةكى قوتابخانة دةركةوتم لة ئامادةيي كؤية دةستم كرد بةشيعر خويَندنةوة دواتر زؤر ك َيشةم بؤ دروست بوو ،ضونكة من نةتةوةثةرستانة دةمنوسى بؤئةوكاتة بؤمن زؤر حةساس بوو ،ست نيطار بؤى باسكردم كةدواتر بةعسيةكان هاتوون َ لةطةل مندا بكةن، بؤئةوةى تةحقيق بةآلم مامؤستاكان ثاريَزطاريان ل َيكردبووم، لةساآلنى 1981،1982زؤر ساويلكانة لةمناسةبةيةكى طشتى دةركةوتم طةنج بووم خويَن طةرم بووم ،هةروةها ل َيرةدا ث َيويستة باسى ئةوةبكةم كةلة ثؤلى ث َينج، كة زانستى و ئةدةبى ل َيك جيادةكريَنةوة من ضومة ئةدةبى ست فةوزيةكمان هةبوو كيمياى ث َيدةطوتين دةيطوت زيرةكترين تةلةبةم ضوويتة ئةدةبى ،ئةوسالَة خويَندكارة كو ِرةكان كةضوونة ئةدةبى ذمارةيان ث َينج بوو ثؤلى تايبةتيان بؤنةكردنةوة ه َينايانن َ لةطةل ئ َيمة ت َيكةلَيان كردن بؤية ثؤلى َ ث َينج وشةش ئ َيمة ت َيكةلبووين بةآلم بةداخةوة هةر لة ثؤل بةيةكةوةبووين كة فرسة دادةهات ئةوان دةضوونة دةرةوةو لةئ َيمة جيادةبوونةوة مةجالى دانيشتن و قسةكردنمان نةبوو ،جياكردنةوةكة هةر هةبوو هةرضةندة هاوكالسيش بووين. كةكؤن :ئةوكاتة لةدةرةوةى قوتابخانة وةكو شاعيريَك داوةتكراوى يان بةشداريت كردوة؟ نةزةند بةطيخاني :نةخ َير،هةرطيز ،قةد من وةك ذن َيك وةك شاعيريَك داوةت نةكراوم،بةداخةوة! َ لةوى كةكؤن :كات َيك ضوويتة زانكؤ، ضيت كردوة؟ نةزةند بةطيخاني :ث َيويسة باسى ئةوةبكةم من بةر ل��ةوةى بضمة زانكؤ كات َيك ثؤلى شةشى ئامادةيى بووم خؤنيشاندان َيك كرا لة سالَى 1982 من طيرام حةوت كض بووين باش بوو نةطوازراينةوة بؤشويَن َيكى تر يان شاريَكى تر هة رلة كؤية ماينةوة خوا هةلَ َ ناطرى قاسماغاش دةورى هةبوو لةئازادكردنى سي ضواريَكيان مةسيحى ئ َيمة ،لةو كضانة َ بوون ،سانيةى وةستا كةريمى بوو كض َيكى تربوو هى شةوط َي ِرى ن��اوى ثةخشان كانةبى بوو ،لةخؤنيشاندانةكة هةموومان طيران بةحةربةخةت َيكيان بةن َيوضاوانمان داه َينا،ئ َيمة ئةو كاتى خويَن طةرم بووين
ذمارة 8
خويَندنيان كردبووة عةرةبى ئةمة يةك َيك بوو لةهؤكارةكان هةروةها سةركوتكردن و نةبوونى ئازاديش هؤكاربوون. كةكؤن :ضؤن خؤنيشاندانةكةتان كرد خؤتان بؤئامادةكردبوو؟ نةزةند بةطيخاني :خؤنيشاندانةكة ئةوكاتةبوو كة لة سةرانسةرى كوردستان خؤنيشاندان دةستى ث َيكردبوو جموجؤلَةكة كةوتبوة ناوقوتابخانةكانى ئامادةيى كة لة كؤيةش خؤنيشاندانةكة كرا خؤرسكانة ئامادةبووين و ضووينة سةرجادةو لةالى فولكة حاجى قادر طيرام. كةكؤن :لةقوتابخانةوة تافولكةضوون بةخؤنيشاندان؟ نةزةند بةطيخاني :ئةو ِرؤذةى كة بةتةمابووم بضمة خؤنيشاندانةكة نةضوو بوومة قوتابخانة لةمالَةوة ضوومة فولكة مالَمان لةطة ِرةكى بايزاغا بوو. كةكؤن :ضةند طيران؟ ئازاردان هةبوو؟ نةزةند بةطيخاني :ضةند هةفتةيةك طيراين ئازاردانيش هةبوو زياتر بةشةقازيلة ل َييان دةدان وة حةربةيةكيشيان بةن َيوضاوانمان داه َينابوو ،ئةوةى طرينط بوونةطوازراينةوة بؤشاريَكى تر. كةكؤن :ئةوكاتة تةنزيمى بوون؟ نةزةند بةطيخاني :بةلَ َى تةنزيمى بووين، ئ َيمة سةربازى ونين. كةكؤن :دواتر كةضوويتة زانكؤ ،ك َيشةت بؤدروست نةبوو؟ نةزةند بةطيخاني :كات َيك لةموسل لةزانكؤ بووم خؤنيشاندان كرا بةشداريم كرد ب��ةردةوام فشارم لةسةر بوو ئازادنة بووم ،بةآلم لةزانكؤ دونيايةكى تر بؤمن ِرةخسا ف َيرى عةرةبى و ئينطليزى بووم هةنديَك مامؤستاى باشمان هةبوو لةبةريتانياو فة ِرةنساوة هاتبوون فةزاى زانكؤ منى طةياندة ئاست َيكى ترى رؤشنبيرى كؤمةل َيك برادةرى كةركوكى و سل َيمانى و شارةكاني ترم هةبوو زياتر لة ِرووى ِرؤشنبيريةوة هؤشيار بوومةوة، هةروةها زؤر نائوم َيدبووم لةموفاوةزاتى سالَى 1984ى ن َيوان شؤ ِرش و حوكمةت لةوكاتةوة من ضاالكى سياسيم وةستا ئةو كات دةم طوت ئ َيمة خؤمان بةخت دةكةين و ذيانى خؤمان دةخةينة مةترسيةوة َ لةطةل وةثرسيشمان ث َينةكراوة ضؤن حوكمةت دانيشتون و موفاوةزات دةكةن، دةمانطوت ضؤن ئةمةدةب َيت؟ ئةو كاتة ئ َيمة طروث َيك بووين ئاوا بيرمان دةك��ردةوة، ئةم طروثة زؤر بةيةكةوة مناقةشةمان دةكرد بيرو ِراى سياسيمان ئالَوطؤ ِردةكردو كتابمان لةيةكتر وةدةطرت. ماويةتي
تةمموزي 2010
11
سةيرانةكةي هةرمؤتة َ حوسين حاجي قادر -ئاري سالَي 1952ثؤلي س َييةمي ناوةندي بووم لة كؤية .بة ِريَوةبةري قوتابخانةكةمان مامؤستا ( شةفيق سابير) بوو يادي بةخ َير .ئةو قوتابيانةي لة ثؤلةكةش بوون ئةوانة بوون ( :جوس َيني حاجي قادال ،سمكؤ مةغديد ،تؤفيق ئةحمةد، جةالل حةمةد قادر ،جةودةت محةمةد، عةبدولكةريم سةدرةدين ،عةبدولرةزاق بيمار ،عةبدولرةزاق تاهير ضةلةبي ،سمكؤ محةمةد ،فاروق محةمةد ،عومةر خدر، عةبدولَآل كةريم ،جةمال قادر ياسين، جةمال تاهير ،سةالح حةمة سةعيد، سةالح يةعدي ،بةكر سةعدي ،فوئاد زةكي هةناري ،جةواد شةفيق ،عةبدولخالق عةلي ،خاليد دل َير ،كةمال سديق ،عومةر حةمةد رةسول ،سديق سادق ،محةمةد سادق ،حةسةن حةمةد بةط و عةمان حةننا .هةروةها دوو قوتابي بةتةمةن طةورة ،كة ( )6-5ساآلنلة ئ َيمة طةورةتر بوون .قوتابخانةيان بةج َيه َيشتبوو دواي طة ِرابوونةوة ئةوانيش ( عةبدولرةزاق باقي و حيسامةدين تةيب ناسراو بة شةعب) بوون .لة ناو قوتابيةكان كاك حيسامةدين مان بة برا طةورة دانابوو (..طةرانةوةكةي حيسامةدين س���ةرة ِراي خويَندنةكة مةبةستي راستكردنةوةي تاي تةرازووي قوتابياني اليةنطيري سةر بة ثارتي ت َيدا بوو ،ضونكة ئةو كاتة تاي تةرازووكة بة الي قوتابياني ( يةك َيتي قوتابياني طشتي) سةر بة ضةثةكاندا السةنط بوو. يةك َيتي قوتابياني كوردستانيش سالَي 1952دامةزرا. دواي نيوة ِرؤي رؤذيَكي س َيشةمة( ئةو كات خويَندن دوو دةوام بوو) ضةند قوتابيةكي ثؤلي س َييةم كةوتينة طفتوطؤ بؤ ئةوةي رؤذي ضوارشةممة سةيران َيك بؤ هةرمؤتة س��از بكةين .ئ��ةوة بوو ب ِريارمان دا لةسةر دا .لةو كاتةش كاك حيسامةدين طةيشتة قوتابخانةو ثرس و راي ث َيكرا ،ئةويش بيرؤكةكةي ثةسند كردو ضووينة ث َيش دةرطاي ثؤلةكة و بة يةكجار هاوارمان كرد :سبةينآ سةيران لة هةرمؤتة .ئينجا قوتابياني ثؤلي يةكةم و دووةميش هاتنة دةرةوةو هةموو بة 12
يةكجار هاوارمان كرد :سبةينآ سةيرانة لة هةرمؤتة .مامؤستا شةفيق سابيري بة ِريَوةبةر لة ذوورةكةي خؤي هاتة دةرةوةو داواي ضةند قوتابيةكي كرد ،كة بضينة ئيدارة .ئةوانيش ضوون و مةبةستةكةيان ت َيطةياند ،ئةويش طوتي :باشة سةيرانة، بةآلم ث َيويستة سبةينآ زوو رةزامةندي (موديري مةعاريف) لة هةول َيرةوة وةربطرين .قوتابيةكان ئةو قسةيان بيست و دووبارة هاواريان كردةوة :سةيرانة لة هةرمؤتة .ئينجاقوتابيةكان بوونة تاقم تاقم و دةستكرا بة ثارة كؤكردنةوة بؤ ك ِريني خواردن و شتوومةكي ث َيويست .تاقمةكةي ئ َيمة بريارماندا( ياثراخ و خورماو روون و ئةستووكة بةروون) دروست بكةين و طوتيان دةبآ خواردنةكة لة مالَي (حوس َين قادر) داية( ئةلفية) بؤمان دروست بكات. ئةوةبوو ضوومةوة مالَ َي و دايكم ئامادةيي خؤي نيشانداو لةطةأل دوو قوتابي ضووينة بازار ( كةرةستةي ياثراغ و ضةند كيلؤ خورما و طؤشت و برنج و روونمان ك ِري و ه َينامانةوة مالَ َي و دايكم طوتي دةبآ بضيت ئاطاداري ضةند كض َيكي مالَة جيرانةكةمان بكةيت ،بؤ ئةوةي ب َين خورماكة ضاك بكةن و يارمةتيم بدةن. ئةوانيش هاتن و بؤ شةوآ مةنجةلََيكي طةورة ثاثراغث َيضرايةوةو تةشت َيك خورما و رووني سةر بةه َيلكة ئامادة كرا .دواي مةال بانطداني بةيانيش ئاطردراية بةر مةنجةلَة ثاثراغ و كوآل. ئينجا ض��ووم��ة دوك��ان��ي وةستا موستةفاي نانةوا هةندآ ئةستووكة بةروونم ه َينا ..زؤري ث َينةضوو قوتابيةك ئ َيستريَكي ه َينا ث َيش دةرطاكةمان ت َي ِريَكي بةسةردا شؤ ِرببؤوة ،سةماوةريَك و شتوومةكي ث َيويستمان خستة ناوي و سواري ئ َيسترةكة بووم و مةنجةلَة ياثراغمان لةبةردةم دانام و ل َيخورة بةرةو طردي (مام جةرديس) ،كة بةرامبةر قوتابخانةكةمان بوو (ئ َيستا شويَنةكةي باغضةي طشتىية) .كة ضووين ذمارةيةكي زؤري قوتابيان شتوومةكةكانيان لةسةر طردةكة و دةورو ثشتيطردةكة دانابوو . زؤري ث َينةضووهةموو قوتابيةكان ئامادة بوون و ضاوةنوا ِري مامؤستاي بة ِريَوةبةرمان دةكرد ،كة لة دايةري ( ثؤست بطة ِريَتةوةو
بزانين بة تةلةفؤن قسةي لةطةأل مودير مةعاريفي هةول َير كردووةو ضي ث َيطوتووة. ثاش ماوةي َيك مامؤستا شةفيق هاتةوةو ضووة ذوورةك��ةي خؤي و دواي هاتة دةرةوةو قوتابيةكان لـيآي نزيك بوونةوة ،ئةويش لةسةرةخؤ طوتي :قوتابية خؤشةويستةكان بة داخةوة ث َيتان دةلََيم، كة موديري مةعاريف رةزامةندي نةبوو لة سةر سةيرانةكةي ئةم ِرؤ ،ضونكة ث َيويستة ضةند رؤذ ث َيشةكي بة كيتابي رةسمي ئاطادارمان بكةن ،بؤية داواتان ل َيدةكةم ئ َيستا هةمووتان شتوومةكةكانتان هةلَبطرن و ب ِرؤنة طؤ ِرةثاني قوتابخانةكة، يان لة ذوورةكان سةيراني خؤتان بكةن. بةآلم قوتابيةكان هةموومان بة يةكجار هاوارمان كرد :سةيرانة ،سةيرانة ،سةيران لة هةرمؤتةية) مامؤستا شةفيق لةطةأل مامؤستاكان ضوونة ذوورةوةو لة دةرةوةش هاوار هاوار بوو ( سةيرانة ،سةيران لة هةرمؤتةية) .قوتابيةكان كؤبونةوةو ب ِرياردرا ،كة ب ِرؤينة هةرمؤتة ،بةآلم ث َيش رؤيشتن كاك حيسام بة دةنط َيكي بةرز طوتي :مامؤستا شةفيق و مامؤستايان ئ َيمة ب ِريارمان دا ،كة سةيرانةكة لة هةرمؤتة بكةين و ئ َيستا وا دة ِرؤين ،ئ َيوةش كةيفي خؤتانة .مامؤستاكان ضوونة ذوورآ و ثاشماوةيةك هاتنة دةرةوةو مامؤستا شةفيق طوتي :مة ِرؤن ئ َيمةش لةطةلَتان ديَين .ئينجا بوو بة ضةثلَةل َيدان و هاوار سةيران لة هةرمؤتة. مامؤستاكان ث َيشكةوتن ،كة ئةوانة ب��وون ( :شةفيق سابيري بة ِريَوةبةر/
مامؤستايان خةليل حاجي نةجم، ج��ةم��ال غ��ةف��وور ،عةبدول ِرةحمان مح َيدين ،عةبدول ِرةحمان سةيد عةلي، فةتحولَآل عةبدولَآل ،عةبدول ِرةحمان ئةمين ،عةبدولوةهاب دةباس و ضةند مامؤستايةكي ديش) .قوتابيةكان كةوتينة دوايان ،منيش سواري ئ َيسترةكة بووم و مةنجةلَي ياثراغم لةبةردةمي خؤم دانا. سيةرةتا طةيشتينة س َيتاقان ،ثاشدان بةرةو ريَطاي سةلكي كافري ،بةآلم كةم قوتابي هةبوو بةردي ث َيدابدات ،ضونكة زؤربةيان دةيانطوت ،ئةوة شويَني باب و باثيرانة ،كة بةرطريان لة شارةكة كردووة. كة لةوآ رةت بووين قوتابي ذيكةلَة و قسةخؤش و حيكايةتخوان و دةنطخؤش (كاكة عةبدولَالي سؤفي كةريم) بة دةنطة خؤشةكةي دةستي ث َيكرد (شيرنآ لةيالنآ لةيالني شيرنآ بابضينة سةيرانى) هةموو قوتابيةكان بة يةكجار بؤيان دةط َي ِرايةوة. لة كاتي ضوونة خوار بة نش َيويَك ئ َيسترةكةي من كةوتة لؤقةو مةنجةلَة ياثراغ السةنط ب��وو ،هةندآ لة ئاوة طةرمةكةي بةسةر القم دا رذا ،بةآلم هةرضونآ بوو خؤم و دوو برادةر نةمان ه َيشت مةنجةلَة ياثراغ بكةويَت و قوتابيةك هات سةري ئ َيسترةكةي راك َيشا تا بة سةالمةتي طةيشتينة هةرمؤتة... قوتابيةكان هةر تاقمةي لة ذيَر دار زةيتوون هةنارةكان لة قةراغ رووبارةكة دابةش بوون ( ئةو كاتي ئاويَكي زؤر لة تؤثزاواوة بةرةو رووباري هةرمؤتة دةهاتة خ��وارآ) .لة ضةند الوة ئاطر كرايةوةو سةماوةر جؤش درا و رايةخ راخرا. ثاشماوةيَيك كؤ ِري شايي طؤراني و ياري س َيبازي تةندوورة سورآ و طوريس ك َيشةكي و هةندآ ياري دي دةست ث َيكرا .ث َيش نيوة ِرؤ ضةند قوتابيةك سةرداني كةنيسةي هةرمؤتةمان كردو لة اليةن مامة قةشة ث َيشوازيمان ل َيكرا. كاتي نيوة ِرؤ هات و لة ضةند اليَيك سفرة راخرا و مةنجةلَةكان بة تاألكران و مامؤستاكانيش دةع��وةت ك��ران و بة قسةي خؤش دةي��ان دواندين .ضا خورايةوةو ديسان سةفي شايي ش َيخاني و سآثآي لة ضةند الوة ريَكخرا ،تا دواي عةسر .ئينجا فيكةي خؤ ئامادةكردن بؤ طة ِرانةوة ل َيدراو قوتابيةكان كةوتنة خؤ كؤكردنةوة .مامؤستاكان ث َيشكةوتن
هةرمؤتة 1952/4/16لة ضةثةوة بؤ راست :راوةستاوةكان ئةوانةي دةناسر َينةوة :عةبدولرةزاق َ فةحتولآل ،ئيسحاق جةرجيس ،سادق مةعروف، بيمار ،مسكؤ مةغديد ،عةوبدولرةمحان رةسول ،فاتيح َ نَ حوسي حاجي قادر دلشاد تؤفيق ،دوا كةسي راوةستاوةكان لة ضةثةوة
هةرمؤتة 1952 /4/16 :لة ضةثةوة بؤ راست :راوةستاوةكان :عةبدولرةزاق بيمار ،مسكؤ مةغديد، جةالل حةمةدَ ، دلشاد تؤفيق نَ حوسي حاجي قادر ،فاتيح دانيشتووةكان :ئيسحاق جةرجيش ،عةبدولرةمحان رةسول، َ فةحتولآل. و ئ َيمةش لة دوايان .ديسان كاكة عةبة دةستي ث َيكردةوةو ئةو جارةيان ( شيرنآ لةيالنآ هاتينةوة لة سةيرانآ) لةطةأل ضةند طؤرانيةكي خؤش .تا طةيشتينةوة بةردةطاي قوتابخانةكةمان و لةوآ بآلوةمان ل َيكرد و هةر كؤمةلَةو بةرةو
ذمارة 8
مالَي خؤيان .ئةو رؤذةش رؤذيَكي زؤر خؤش بوو لة ذياني قوتابيةكان. ويَنةكان لة ئةرشيفي مامؤستا حوس َيني حاجي قادرة نووسةري ئةم بابةتة
تةمموزي 2010
13
تابلؤي شةهيداني(30-7ي)1963/7/و ضةند ثيَشنياريَك
فازيل شةورِؤ -كؤية- بةعس :طةلةطورطة خويَرييةكةي تكريت ،ويستي 1963/ 7/ 7بكاتة ِرؤذي مةرطةسات وكؤض كةوتن و خةفةكردني روح��ي داطيرساوي ن��ةوةي شاريَك، كة بةدريَذايي م َيذوو ،لة خولقاندني هةموو راثةرين َيكدا ،هةر خؤرثةرست وطيان لةسةردةست وث َيش قافلَةضي ب��ووة ئةو بةعسيية ضةنط بةخويَنة ب َيدةرث َييانة ،ه َيندة طةلحؤ بوون لة طةمذةيي وناحةرامزاييدا ،واياندةزاني بة تيرةبارانكردني ئةهلي كةسةبةو جوت َيارو ذني دووطيانة ،شارةكةي كؤ ،جوجولَةترس َين و زراوضوو دةكةن .نةياندةزاني يان خؤيان وانيشاندةدا كة نازانن ،هةر خ ِرةبةردو كةرثووض َيكي ئةم شارة كةللة سةري ثلَينط َيكةو لق وثؤثي هةر دار هةنارو دارزةيتون و شةكرةباوييكي َ خةزال و خاتووزين َيكة. قذو ثرضي ئةو بةعسيية شةيتان ِرةفتارانة، بةمةش نةوةستان ،نامةردانة لة رؤذي 30 1963 / 7 /رةقي زةردةباوي هةزارسالَةي َ منال وثيروكةنةفتي خؤيان ،بةسةر ستةم دي��دةو خ َيرلةخؤنةديوي ئةم ش��ارة ئاطرت َيبةربووة دا ب��اران��د .ئةو حةياضووانة نةياندةزاني ترؤثك وكةثكة شاخي هةيبةسولَتان وباواجي ،ه َيالنةو ج َينةزةرطةي بازو هةلؤيانن ،هةر ب َيضوة بازو هةلَؤيةِ ،رةووشار ف ِرةف ِري بالَيانةو لة َ طةل ساييةي روحي (حاجي)دا ،طزنط و مةردايةتي وبزةي دوا ِرؤذ ،بةسةر خةلَكي َ َ ضةثةل شارودي دا دةبةشنةوة .ئاي كة وطةمذةو دةسترةش بوون ئةو بةعسيية 14
ضاوشؤ ِرانة!!! شار نةترسا ،شةقام نةطريا ،مزطةوت ك ِرنوشي نةبرد( ،منيرةكاني جةليزادة) مات نة بوون .بةرةبةياني ،1964 / 7 / 7 ث َيش مةالبانط دانان ،كوروبراوئاموزاكاني سولةيماني محةمةدي قاوةضي وحةننا يوسف توماو رةفيق ئةحمةد مستةفاو سةرديوارةكاني هةظالَةكانيان..... ك��ؤن��ةس��ةراي كؤية -ك��ة ئ َيستاكة بالَةخانةودوكانن لة ن َيوان مةيداني فولكةي حاجي قادرو تةكيةيي تالَةباني ِرةش داثؤشي بة ضةند الفيتةيَكي ث ِرلة حةرفي نوورو ئاطر .الفيتةيَكيان لة سةري نووسرابوو ( :شةهيداني 30-7ي 1963 / 7/نةمرن وتؤلَةس َينةرةون. بؤ َ كؤي دةضن ! ).ئةو رؤذة ،بة عسيية ترسنؤكةكان ،سعات نؤي بةياني بة دةبابةيَكةوة بةرةو فولكةي حاجي قادر هاتن و بة دةستي لةرزؤكةوة الفيتةكانيان بي هيض كاردانةوةيَك سةريان ل َيكردوةو َ شؤ ِركردو هةآلتن. ئةو سةردةمة شار ،بؤ م َيذوو سروودي دوا رؤذي دةطووتةوة :لة بةرةبةباني رؤذي - 1965 / 7 /7سالَة رؤذي نةمران- ضةند خؤبةختكةريَك ،الفيتةيَكي زؤر طةورةيان بة ِرايةلَةي تةلي كارةباي ن َيوان دةرطاي سةراي كؤن وديواري سةرةوةي دوكانةكةي حةمةدي عةوآل جةيدي -كة دةكاتة سةر ضراي ترةفيكةكةي ئ َيستا- هةلَواسي بوو. خةلَك وخواي شارةكة بؤ سةيركردني ئةم الفيتةية خر كؤببوونةوة ببوونةوة. ك��ةس نةيدةزاني ضلؤن دةستييان طةيشتؤتة ئةم ِرايةلَة بةرزوبلَندةو ضؤن ئةم كارةيان ئةنجام داوة .ئةو رؤذة كةس سةرلي نةبي ،وايان َ بةحالَي بةعسييةكان َ ش َيواو ب��وو ،هةرضةندي دةي��ان كردو دةيان برد ،نةياندةزاني ضؤن ئةم الفيتة داطرنة خوارةوة ،تا تةلةكةي كارةبايان نة ثض ِراند هيضيان بؤ نةكرا .حةرفةكاني ئةم الفيتةية بة رةنط َيكي سووري ئةرخةواني نووسي ب��ووي( :شةهيداني 30-7ي/
1963/7بة خويَني سوور ئازادي بةدةست دةه َينن–).بؤ م َيذوو دةيط َيرمةوة بؤ خؤم َ لي بوو لةوي راوةستا بووم و طؤيَم َ ثؤليس َيك دةيطووت :ئةم الفيتةية فيعلي شوعييةكانة- * * * ئيمرؤ كة 2009/11/21ي��ة ،بؤ شكؤمةندي و نةمري ئةم دوو ثؤلة شةهيدةي رؤذان��ي 1963/7/7وة 30 1963/7/ي شاري كؤية ،كاريَكي هونةري ئةنجام دراوة ،كة بريتيية لة تابلؤيَةكي مة ِرمةر بؤ هةر شةهيديَك ،،ويَنةو زانياري ئةوي لة سةر تؤمار كراوة .ئةم بةردة مة ِرمة ِرانةش لة بةشي هةرةسةرةوةي ئةو دينطةضةمةتؤيَانة ضةسث َيندراون كة لي بةسترابؤونةوة طوللةباران شةهيدةكاني َ كران لة شةقامي حاجي قادري كؤيي. بيرؤكةي ئةم كارةيش لة سالَي 1992لة اليةن كاك قادر بةشدار-تويَذةرو وةرط َير لة تةلةظزيؤني طةلي كوردستان كةنالَي كؤية،ئاماذةي ث َيكراوةو لة سالَي 2009 خاتوو كوردوعومةر -قائمقامي كؤية- ج َيبةجي كردوة. هةرضةندة ئ��اوردان��ةوةك��ة دةبوايا زؤرزووت����ر ئةنجام ب��دراب��وواي��ة ،من دةستخؤشييان ل َيدةكةم و بة مةبةستي تؤكمةكردن و جوانكاريَكي سةردةمانةي ئةم كارة هونةرية ،وا( حةوت) ث َيشنياري خؤم دةخةمة بةر ضاوي بةرثرسياراني شارةكةم. يةكةم :تابلؤيَك بةزماني كوردي و عةرةبي وئينطليزي بة ديواري سةرسةري شةهيدةكان هةلَبواسريَت ،ت َيدا ئاماذة بي تاوانانة بكريَت ( ل َيرةدا ئةم سيظلة َ بةبي دادطايي كردن بة ثشت َيني خؤيان َ بةسترانةوةوطوللةباران كران) .ئةم جؤرة زانياريية ثويَستة ،نة كؤ تةماشاضي َيكي بي ئاطا ،وا ت َيبطات كة ئةمانة كةسان َيكي َ ث َيشمةرطة بووين و لة شةروث َيكداداني شاخدا شةهيد كراون( .قةبارةي تابلؤكة لة دةووري 50سمنتيمةتر بة 3مةترب َيت). دووةم :ل��ة س��ةرس��ةري هةر
شةهيديَك ئ��اآلي��ةك��ي كوردستان بضةق َيندريَت (.لوولة بؤري َيةكي يةك ئينجي 50سمنتيمةتري لةن َيو دينطةطة بة طؤشةي 45ثلة دةضةق َيندريَت و داري تي دةئاخنريَت .كة ئاآلكة كؤن ئاآلكةي َ بوو يان د ِرا ئاآليةكي نؤ دادةندريَت). َ سييةم :لة بةر ذيَرث َيي هةر دينطةيَك ئينجانةيَكي َ طؤل (قةبارة مام ناوةندي ) لةسةر بةرديَكي مة ِرمة ِر دادةنريَت وطولَي سووري ت َيدا دةرويَندريَت ورؤذانةَ ، سال دوانزةي مانط ،ئةم ئينجانةطوآلنة خزمةت دةكريَن و ئاودةدريَن( .بةرثرسان،كةساني شياو بؤ ئةم كارة دادةن َين). ضوارةم :سايني –واتة عالمةي(- وةستاني ئوتؤمبيل قةدةغةية ) لة الي راست وضةثي شوستةي ئةم كؤمةلَة دةبي وةستاني شةهيدة دةضةق َيندريَت. َ ك بة دريذايي رؤذ لة هةموو ئؤتؤمبيل َي ب��ةردةم ئةم نةزةرطةية قةدةغة ب َيت. (فةرمانطةي ثؤليسي هاتووضوو ئةم كارة ئةنجام دةدا). َ َثينجةم :سةبةتةي خؤل وخشاكي جوان و ناياب لةم شويَنة بة طويَرةي ث َيويست دادندريَت .ثاك وخاويَني بي نابي فةرامؤش ح��ةدي ئةم ج َيطةية َ بكريَت .خؤ مة ِرمةروشتايطةر كردني ئةم بةشة شؤستةية ،كاريَكي شارستانيه. بؤية كردني بلؤكي شوستةكةو ديواري ئةو ريَزة دوكانانة بة رةنط َيكي شياو ئةو نابي بة هيض ش َيوةيَك ناوة دلَطيردةكاَ . دةبي بة رةنطي دينطةكان بؤية بكريَنَ ، سروشتي خؤيان بمين َينةوة.تابلؤي دوكانةكانيش جوانترة يةك ش َيوازو قةبارةو يةك ش َيوة فؤنتي نوسين ب َيت.
ش��ةش��ةم :بةباشي دةزان���م ،كة بةريَوةبةرايةتي ثةروةردةي كؤية ثةيظ َيك دةربارةي ئةم شةهيدانةو كارةساتةكة بةسةر قوتابخانةكاندا دابةش بكات وهاني ماموستايان -بة تايبةتي ماموستاياني َ طةل قؤتابخانة بنةرةتيةكان -بدات لة خويَندكارةكانيان سالَ َي جاريَك سةرداني ئةم مةزارة بكةن( .خويَنكارةكان لة سةر شؤستة ،لة تةنيشت شةهيدةكانةوة بي شةرم ِرادةوستن و ماموستاكةشيانَ ، دةوةستي وباباتةكةيان بؤ بةرامباريان َ راظة دةكات.). ح��ةوت��ةم :ط��ةر لة رؤذطاريَكي داه��ات��وودا ،ئةم شةقامة ت َيكدرا يان دةبي يةكة يةكة ئةم فراوان كرا ،ئةو َ دينطة ضةمةنتؤيانةي شةهيدةكانيان لي بةسترابوونةوة ،زانستانةِ ،رايانطويَزنةوة بؤشياو ترين ج َيطا لة شةقامةكةي حاجي بةبي ئةوةي به َيلن بشك َين قادر كؤيي َ يان بريندار بن ،ئةمةيش بةسةرثةرشتي كردني دةستةيَك لة كةساني دلَسؤزو شارةزاو هونةرمةندو هةر وةها كةسوكاري دةبي لة كؤية. شةهيدةكان َ َتيبيني :كة ئةم ث َيشنياريانةي من بي طومان ،ئةم بةجي دةك��ريَ ، ج َي َ موحةجةرة ئاسنينةي كة ئ َيستاكة لةث َيش دةمي شوستةكة هةية ال دةضي. دوا وشةم :لة بةرثرسة دلَسؤزةكاني شارةكةم ِرادةبينم ،كة دةستةونةزةر بؤ شةهيدةكانيان لة خزمةتا بوةستن و بؤ بةرز ِراطرتني ناوونيشاني ئةوان ،خوا ياوةربي ،دريَخي نةكةن. َ تاهير ((ل��ة رؤذي ،1963/7/7 شةكرضي ئاميرليواي 14ي سوثاي عيراق،
ذمارة 8
شةش هاوآلتي سظيلي خةلَكي شاري كؤيةي طوللةباران كرد .شةهيدةكان: سوليمان محةمةد ق��اوةض��ي ،حةننا يوسف تؤما ،حةمةدةمين ئةحمةد ئاغا، يوسف حنا عبدولكةريم ،شةفيق حةمةد ئؤمةر وة محةمةد عةبدولوةهاب حويَزي بوون .شةكرضي جةالد ،دواي 23رؤذي لة هةمان مانط ،ث َينض هاوآلتي تري تيرةباران كرد .ئةم شةهيدانةش :رةحيم كويَخا عةلي ،رةفيق ئةحمةد مستةفا، حوس َين شةريف ئيبراهيم و براكةي حةسةن شةريف ئيبراهيم وكو ِرةكةي مام حةسةن كة ناوي عومةر حةسةن شةريف بوو)).
تةمموزي 2010
15
كؤية شاري سةركردة َثي ِشرةوي سةيد برايمي لة كؤتايي سييةكاني سةدةي ث َيشووةوة كؤمةلََيك روناكبيري ئةو سةردةمةي كؤية هاتنة مةيداني خةبات و ت َيكؤشاني سياسي ،بةمةش كؤية بةرهةم َيكي ديكةي دا كوردايةتي و كوردةواري و ذياني سياسي. ضونكة ث َيشتر لة بواري ئةدةب و هونةر هةميشة لة ث َيشةوة بووة .ئةو كؤمةلَة طةنجة، كة زؤربةي زؤريان طةر هةموويان نةلََيم يان خويَندكاري زانكؤ بوون ،يان دةرضووي زنكؤ و ثةيمانطا باآلكان بوون .بؤ ئةو كاتةش ئةو ئاستة خويَندةوارية خةسلَةتي رؤشنبيري طةورةي دةبةخشي .زؤربةي ئةوانة بة تين و طو ِريَكةوة سةرقالَي سياسةت و كوردايةتي بوون ،كة سةرنجي ،نةك هةركوردي باشوور، بةلكو ضارضةكاني ديكةشي راك َيشا ،بة تايبةتي كوردةكاني ئ َيران .ث َيشةنطي ئةوانة يونس رةئوف بوو شاعيري شؤرشط َي ِري كوردستان و خاوةني سروودي نيشتماني كوردستان( ئةي رةقيب). دلَ��دار سةركردةيةكي دي��اري ئةو سةركردانة بووة ،كة كومةلَةي داركةريان ،كة دوايي بووة بة حزبي هيوا .لة مبارةيةوةنوري شاويش لة بيرةوةريةكاني دةنووسآ :ئةو يةك َيك بووة لة دامةزريَنةراني كؤمةلَةي داركةر لةطةأل يونس رةئوف دلَدار -خةلَكي كؤية بوو ،هةروةها هةنديَكي ديكةش لة سالَي .1938هةروةها دةنووسآ :لة مانطي نيساني 1939داكؤبةنةوةيةكي فراوان كرا، كة ئةنداماني لة كةركوك و بةغداو كؤية و سل َيماني هاتبوون لة هؤت َيلي كةركوك. شاياني طوتنة دلَداري شاعيرو سيتسةتمةدار خاوةني ث َيشنيازي ناوي ( دارك��ةر) ة بؤ ريَكخراوةكة ،وةك موسا عةبدولسةمةد ،لة بيرةوةكاني دةط َيريَتةوة ،خؤشي دةستةي دامةزريَنةر بووة .نابآ ئةوةشمان لة بير بضآ، كة محةمةد حةويَز ناسراوة بة ( حةمة رةش)ي كؤية يةك َيك بووة لة سةركردةكاني ئةوساي ئةو كؤمةلَةية .ئةو كؤمةلَةية بووة بة حزبي هيوا هةمان ئةو سةركردانةي كؤية رؤلَي طرنطيان ت َيدا هةبووة .هةرضةند رةفيق حيلمي ،كة بةتةمةن لة هةمووان طةورةتر بوو كرا بة سةرؤك ،بةآلم لة بةر ئةوةي بيركردنةوةي راسترةوانةو حةزي زؤري لة دةسةآلت دةكرد ،قسة هةية دلَدار بووب َيتة 16
سةرؤكي ئةو حزبة. كاتآ حزبي شؤ ِرش لة 1944دروست بوو ،كة لة راستيدا بةش َيكي كوردستاني حزبي شيوعي عيراقي بوو ،بةآلم كوردةكان سةربةخؤيانة كاري حزبي خؤيان دةكرد. لة ناو سةركردةكاني دا عةلي عةبدولاَ و عةبدولكةريم تؤفيق و سةمةد محةمةد ناسراو بة سةمةد مةنجةأل خةلَكي كؤية بوون.
بوون ( كاكة زياد ج َيطري دووةمي بارزاني، عةلي عةبدولَآل ،حةمةدةمين مةعروف، عةبدولكةريم تؤفيق و مستةفا خؤشناو يةدةطةكةش هةر كؤيي بوو ت َيكؤشةر سةمةد مةنجةأل بوو ،كةواتة سةركردةكاني ثارتي لة %40كؤيي بوون .دواي ئةوةي مةكتةبي سياسي هةلَبذيَردرا لة ث َينج ئةندامي مةكتةبي سياسي دوويان كؤيي
َ دلدار
عةبدولكةريم تؤفيق بابان
َ عةبدولآل عةلي
د .خاليد سةعيد
كاتآ ثارتيش دامةزرا (16ئابي )1946 لة يةكطرتني ضةندين ريَكخراو و هةنديَكي حزبي شؤ ِرش و زؤربةي حزبي رزطاري و ضةندين كةسايةتي كورد يةكةم كؤبونةوةي دامةزراندني لة مالَي سةعيد فةهيمي كؤيي بوو لة بةغدا .دواي ئةوةي ليذنةي ناوةندي حزب هةلَبذيَردرا ،كة 15ئةندام و يةك يةدةط .لةو 15سةركردة ث َينجيان كؤيي
بوون ( عةلي عةبدولَآل و عةبدولكةريم تؤفيق) ،كة ئةويش هةر دةكاتة لة .%40 دواي ئ��ةوةي ثارتي طةشةي كرد، كؤيةكان زيَتر هؤكاري طةشةكردنةكةي بوون .بة هاتني مام جةالل و عومةر دةبابة ريَذةو ذمارةي سةركردة كؤيةكان زيادي كرد .جطة لةو سةركردانة بة دةيان كاديري ث َيشكةوتوو ،سةدان كاديري ناسراو و ت َيكؤشةر
و ئةندامي ضاالك ئؤرطانةكاني ثارتيان هةلَشاخاند ،كة ناوةكانيان ئةوةندة زؤرن لةم ووتارة كورتةدا بةداخةوة بةداواي ل َيبوردنةوة ،ناكرآ ناوي هةموويان بنووسين. مةال عةوال ( مةال ماتؤر) لة بيرةوةركاني لآَ خؤيدا لة ثةنجاكان دةط َيريَتةوةو دة هةرضةند لقي ثارتي ديمةكراتي كوردستان لة هةول َير بوو ،بةآلم لةبةر ئةوةي زؤربةي بةرثرس و ئةنداماني لق و ئةنداماني مةكتةبي سياسي خةلَكي كؤية بوون ،بؤية بؤ هةموو كاريَك هةر سةرداني كؤيةمان دةكرد.
ئةحمةد ،كة تا ئ َيستاش لة كؤية نيشتةجآية و بة ِرةضةلَةك خةلَكي هةول َيرة ئةندامي مةكتةبي حشع و سكرت َيري حوبي شيوعي كوردستان بووة .هةروةها ئةبو سيرواني شةقآلوةيي. لة ،1964كاتآ جيابوونةوة كةوتة ناو ثارتي ،بالَي مةكتةبي سياسي كؤييان زؤر بوو ( :مام جةالل ،عومةر دةبابة ،خاليد دل َير، كةمال مح َيدين ،حةمةي حاجي تايةر) .لة دامةزراندني يةك َيتي نيشتماني كوردستانيش 1975دةستةي دامةزريَنةران دوويان كؤيي
خدر مةعسوم .لة 1985كاك كؤسرةت و مامؤستا ضةتؤ ،ش َي َ ردل حةويَزي .لة كؤنطرةي س َيهةميشدا رةهبةري سةيد برايم و نةرمين عوسمان ،شاآلو كؤسرةت هاتنة ريَزي سةركردةكاني كورد. ويَ ِراي ثيرؤزباييمان لـ َييان ،شانازييان ث َيوة دةكةين و داواي سةركةوتنيان بؤ دةخ��وازي��ن ،ب��ةآلم ه��ةم بةبيريان دةه َينينةوة ،لة هةمان كاتيشدا ئاطاداريان دةكةينةوة ،كة لةمةودوا بة ثةرؤش بن و بة هاناي شارةكةيانةوة ب َين ،ضونكة غةدريَكي
مام جةالل
َ رةسول كؤسرةت
كاكة زياد
َ رةسول فاتح
د .فوئاد مةعصوم
عومةر دةبابة
لة ناو حزبي شيوعي ع َيراقيش ،ث َيشتر لة ( حزبي تةحرور) كؤمؤنيستة كؤييةكان حةشريان دةكرد بة جةماوةرو سةركردةوة، ناكرآ ئاماذة بة فاتيح رةسول ( ئةندامي ليذنةي مةركةزي حشع) نةكةين ،طةر لآَ ثةندة كوردييةكةش ث َي ِرةو بكةين ،كة دة : لآَ خةلَكي كوآي؟ دة ه َيشتا ذنم نةه َيناوة؟ كةواتة ت َيكؤشةري طةورة مامؤستا كةريم
بوون( :مام جةالل ،د .فوئاد مةعسوم ،دواي بزووتنةوةي سؤسياليستي كوردستان لة 1976دامةزرا شةهيدان عومةر دةبابة و د .خاليد سةعيد سةركردةي بوون .هةر لة 1979جطة لة مام جةالل و د .فوئاد و عومةر دةبابة سةركردة كؤييةكان زيادي كرد ،وةك ( مامؤستا عةلي حةويَز ،مامؤستا نازم ،عةلي ش َيخ حةمة سالَح ،د .ث َيشةوا تالَةباني ، ،د.
طةورةية شاريَكي وةك كؤية خاوةني ئةو هةموو سةكردة بآ ،كةضي لة شار نةضآ. ئةرك َيكي كؤييانةو خؤيانةي خؤيانة ،وةك سةركردةي شارةكاني دي بؤ شارةكةي خؤيان كار دةكةن ،ئةوهاش ئاو ِري جيدي لة كؤية بدةنةوة .هةر نكؤلَي كردن َيك لة كؤياتي خؤيان ،لة قسةوقسةلَؤكي كؤيان، كة ضةند بةناوبانطة!!
ذمارة 8
تةمموزي 2010
17
سةيرة لة كؤية هةرطيز بة خؤرايي َ َ ثةنديكة لة كؤية تايبةتمةندي خؤي هةية ،وا نالَين سةيرة لة كؤية ،ئةوة َثيدةضآ خوومان َثيوة طرتبآ ،ئالوودةي بووين .يةكةمين لةو سةيرو سةمةرةيةدا لة هةموو كوردستاندا .نةكةسيش بةري دةطرآ ،نة كةسيش سزاي َثيوة وةردةطرآ و حساب و كيتابي َ لةطةلدا دةكرآ .دة ئةطةر وانييةَ ، بخوينةوة بزانة ضي روو دةدا لة كؤية؟!! َريطا دةطرآ َ جنيوش دةدا كو ِريَكي عةبدولَآل سور ناويَك ،لة ناوةندي شةقامي ناو بازار ئؤتؤمبيلةكةي رادةطرآ ،بةمةش قةيران َيكي هاتوضؤ دروست دةبآ ،كاتآ ئةفسةريَكي هاتؤضؤ داواي ل َيدةكا ريَطا ضؤل بكا ،كابرا بة بيانووي ئةوةي نةخؤشي ثآية .ديارة نةخؤشخانة لةناو بازارة!! داوا رةوايةكةي ثؤليس ج َيبةجآ ناكا ،ئةويش ذمارةكةي دةطرآ و ثسولةيةكي سةرث َيضكاري بؤ دةنووسآ ،ئيدي ئةوة دةب َيتة دةمةقالَي و كابرا جن َيو بة ئةفسةرةكةو هاتؤضؤ دةدا، بة دةيان ئؤتؤمبيليش ضاوة ِروانة شةقام ضؤل بآ .مةسةلةكة طةيشتؤتة دادطا ضونكة ئةفسةري هاتؤضؤ داواي لةسةر كابرا تؤمار كردووة .بةو هيوايةي كةس شةفاعةتي بؤ نةكاو سولَح نةكرآ .با دادطا برياري خؤي لةسةر بدا! َ شاياني طوتنة وةك دةل َين كاك عةبدولَآل كوريَكي الي د .بةرهةمةو يةك َيكي ديكةشي الي حاكم قادرة، كةواتة ساح َيب قودرةت و قووةتة!! َ هةولير ئؤتؤمبيلي ذمارة 92497 وا دةزانآ كؤية لةندةنة ه َيشتا رؤذ بة تةواوي ئاوا نةببوو، دنيا روناك بوو ،لة سةر دوو سايدي هةرمؤتة ،ئؤتؤمبيلي ذمارة 92497 هةول َير بة ث َيضةوانةي سايدةكة هةر ضواريةكةي ث َيكردبوو ،زوو زووش فول لآَ اليتي لـآ دا ،وةك ب ي خؤم لـآ الدةن خةتةرم .كاكم وادةزانآ لة بةريتانياية بة ضةث ل َيخورآ .سةيرةكة لةوةداية، طةر ب َيت و ناوبراو ئةو سةرث َيضيةي نةكردباو خةلَكي تووشي رووداويَ��ك نةكردبا خؤشي لة مةترسي نةداباو لةسةر سايدي ئاسايي خؤي رؤيشتبا، 18
هةر ضةند دلؤث َيك بةنزيني زيَتر سةرف دةكرد .طةر ثؤليسي هاتؤضؤ لةو ناوة نةبآ ،ب��رادةر هةندآ خةلَكيش ئةو كارةيان ال ثةسند نيية ،وةك هةواأل بؤ كةكؤني دةن َيرن .دةبا بزانين ثؤليسي هاتوضؤ ضي دةكا؟ تؤ َبلىي وابآ؟ لة طة ِرةكي كةكؤن ئاو بؤ دوو ماأل رانةك َيشرابوو ،رؤذانة بة تانكةر ئاويان بؤ دةهات و ثةكيان نةدةكةوت .مافي خؤيانة و ئةوة سةير نيية ،سةيرةكة لةوة داية ،وةك خةلَكي طة ِرةكي كةكؤن دةلََين ،رؤذيَ��ك بةلََيندةريَك هات و كريَكارو مةكينةي كاريان ث َيويستيان ثآ بوو ناوي خوايان ل َيه َيناو دةست بة ضالَكردن كرد و ئاو ئاوة ِرؤيان ت َيكداو طواية بؤريةكي طةورةتر ئاو بة طوزةرة ت َيثةر دةبآ و ئاويان باشتر دةبآ .ئ َيمةش دلَخؤش بووين .ضال تةواو بوو ،بؤرةيةكي شةش ئينجي ،طةر زيَتر نةبآ راياك َيشا تا طةيشتة بةردةم مالَي كاكي ئةندازيار و لةوآ تةواو بوو .كريَكار و وةستا رؤيشتن. نة ضالَةكانيان ثر كردةوة ،نة ئاوةرؤيان ضاككردةوة ،لة هةمووي خراثتريش، ئاوي نويَيان بؤ نةبةستن ،كؤنةكةيان بؤ خؤيان بةستةوة .هةرضةند داوايان كرد، هيض نةبآ ضالَةكة ث ِر بكةنةوة ،بةآلم ب َيسوود بوو .كابراي بةلََيندةر دةيفةرموو: ئةسلَةن ئةو راك َيشانة لة بةرنامةدا نةبووة ،بة تايبةت كراوة .بؤ ئةم مةبةستة ث َيوةنديمان بة بةريَوةبةري ئاوي كؤية كاك ئةمير كرد ،لة وةآلمدا طوتي :هيض ئاويَك بة تايبةت رانةك َيشراوة ،بةلكو ئةوةمان كردووة بؤ كاري دوا رؤذ ،بة تايبةتي بؤ دواي تةواوبووني ثرؤذةي ئاوي بؤطد.
خوا َ هةلينةطرآ 117داري بايي شةش مليؤن نيو دينار ووشك بوون دوورط��ة ناوةراستةكةي شةقامي دوو سايدي هةرمؤتة بة حساب شويَني ضاندني دارة ،جطة ل��ةوةي بنةكةي كؤنكريتة زارك��ي كونةكةشي زؤر بضووكة .دةتواندرا ث َيش ضيمةنتؤكردني ئةو شويَنانة ضيمةنتؤ نةكرآ و طةورةتر بآ .سةرباري ئةوةش بة حساب و كتابي شارةواني سيستةمي دلَؤثةيان بةكار ه َيناوة بؤ ئاوداني دارةكان ،بةآلم داماوانة هةرضةن حةوزيَكيان بؤ ئةم مةبةستة دروست كردووة بؤ ئةوةي ئةو سيستةمي دلَؤثينة كاري خؤي بكا ،كةضي داماوانة تاقيان نةكردؤتةوة كار دةكا يان نا. بةتةماي خوا ل َيطة ِراون ،بةآلم سةد مخابن كار ناكا .مةسرةفةكة كرا ،بةآلم ب َيئةوةي كةلَكي ل َيوةربطيرآ .دواي ئةوةي دارةكانيان ضاند ،كة هةريةكةيان 55هةزاري ت َيضووة ،هةنديَكي ووشك بووة ،ئةطةري ئةوةش هةية ئةواني ديش ووشك بن .زؤر نيية 85دار ووشك بووة!! ضونكة زاركي شويَنةكان ئةوةندة بضووكة بة ثةرداخة ئاويَك ث ِر دةبآ، دوايي برادةرينة بؤ قايمي و تؤكمةيي بنةكةي بةردو ضيمةنتؤ ك��راوة! دةي مةالش غةلَةت دةك��ا!!! لةوةش سةير تر دواي ضاندني دارةكان خةلَكان َيكي نةفس نزم هةشت و نؤ داريان دزي!!! بؤ ئاطاداري شارةواني كؤية لة شةقامي دوو سايدي بةرةو زانكؤ 32دار ووشك بوون ،خةلَك دةلََين ت َير ئاويان ناكةن!! كؤي وشكبووني دارةكاني هةردوو سايد 117دارة ،نرخةكةشي دةكاتة نزيكةي شةش مليؤن و نيو دينار .وةي لة ثاشاطةردانييةي!!
يةكةم كؤيي لة رووسيا د .سةيد ئةحمةد حاجي سةيد سةعيدي بةرزنجي لة ناوةراستي ثةنجاكاندا مام جةالل بة كاريَكي ريَكخراوةيي و بةشداريكردن لة فيتيظالَي الواني جيهاني سةرداني سؤظيةتي ك��ردووة ،بةآلم سةردانةكة كورت بووة، ئامانج َيكي سياسي بةدواوة بووة .طةر ئةو يةكةمين كةسي كؤية ثآي داناب َيتة خاكي روسيا ،ئةوة ب َيطومان سةيد ئةحمةدي سةيد سةعيدي بةرزنجي يةكةم كؤيي بووة ،كة ماوةيةكي دوورودريَذ بؤ نزيكةي دةساأل لة كؤتايي 1959تا كؤتايي 1968بةمةبةستي خويَندن ضؤتة رووسياي ئ َيستا و يةك َيتي سؤظيةتي جاران. َ سةيد ئةحمةد بةرزنجي لة سالي 1938 لة طة ِرةكي بايزاغاي كؤية لة دايك بووة. جومك بووة لةطةأل خوشك َيكي بةناوي ( خةجاوة) .دايكيان كة ناوي فاتيمة بووة ،بةسةريانةوة كؤضي دوايي كردووة. خوشكةكةي لة الي خزماني ذوذشكةى بناري كؤسرةت و ئةويش لة كؤية لةالي دايةن بةخ َيو كراون .دووايش لةالي ز ِر دايك. ديارة نةبووني سؤزي دايك كاريطةري لة سةر كةسايةتي و رةوتي ذياني كردووة ،تا ئةو رادةيةي زوو هةست بة ث َيويستي بة ثشت بةستن بة تواناكاني خؤي بكاو بةطة ِريان به َينآ ،لة هةمان كاتيشدا نةخشةي دوا رؤذ بةدةستي خؤي و لة ريَطاي كاركردن بك َيشآ و دابين بكا .برادةرةكاني تةمةني خؤي باسي دوو خةسلَةتي باشي سةيد ئةحمةد دةكةن .يةكةميان :ثشوو دريَذي و ه َيمني و ئارامييةكةي .دووةميان :ثشت بةستن بة تواناو كارامةيي خؤي. لة سالَي 1945ضؤتة خويَندن و خويَندني سةرةتايي لة 1951تةواو كردووة ،دواييش ناوةندي و ئامادةيي .كاتآ لة ئامادةيي ب��ووة ،حانوتي قوتابخانةي وةرطرتووةو خويَندنيشي لة بير نةكردووة .دواي ئامادةيي ضؤتة خزمةتي سةربازي تةواوي كردوة. لة ناوةراستي ثةنجاكانةوة بؤتة اليةنطرو دواييش ئةندامي حزبي شيوعي .ضونكة لة تافي الويَتي دا كاري كردووةو خؤي بة خ َيو كردووة ،هةستي بة خةم و ملمالنآي ضينايةتي كردووة ،بة تايبةتي لةو سةردةمي كؤية ناوةنديَكي دي��اري بيري ضةث و كؤمؤنيزم بووة ،بة تايبةتي تريش طة ِرةكي
د .سةيد ئةمحةد بةرزجني بايزاغا ،كة بة طة ِرةكي مؤسكؤ وةسف دةكرا. ئةوةي ل َيرةدا سةيرة كاكي ( سةيد برايم) لةو كاتانةدا كاديريَكي بةرضاوي ثارتي بووةو ئةندامي ليذنةي ناوضةي كؤية بووة ،ثارتيش بيرو هةلَويَستةكاني نةتةوةيي بوون. سةيدة ئةحمةد دواي سةربازي هةوأل دةدا لة دةرةوة بخويَنآ ،دواي 14تةموز بارةكة زيَتر دةرةخسآ ،بة تايبةتي لة وآلتاني سؤسياليست .هةرضةند ئةو شيوعي بوو ،بةآلم زةمالةيةكي خويَندن بة ثارة دابين دةكا و لة ثايزي 1959دةض َيتة زانكؤي هاوكاري لة شاري لينينطراد ( بيتةرسبؤرط)
َنى .لةويَش لة كؤل َيذي ثزيشكي دةخوي َ لة كاتي خويَندني زانكؤ دا لة ريَكخراوي يةك َيتي طشتي قوتابياني ع َيراق ،كة سةر بة شيوعيةكان بوو ،هةروةها لة كؤمةلَةي خويَندكاراني كوردستان لة دةرةوةي وآلت بةشداري ضاالكيةكان دةكات. لة 1969ديَتةوة ع َيراق و وةك ثزيشك لة موسل دادةمةزرآ ،بةآلم زؤري ث َيناضآ دةض َيتة دةرةوة .هؤيةكةي بة كاكي طوتبوو، كة ضيتر لةطةأل بةعسيةكان هةلَناكاو ضاوة ِرآي دوارؤذي خراثتري ل َيدةكردن. سةرةتا دةض َيتة فة ِرةنسا دواي سعودية و جةزائير ،لة كؤتايشدا لة لوبنان نيشتةجآ دةبآ. لة كاتي دامةزراندني يةك َيتي خوا ل َيخؤشبوو د .كةمال خؤشناو داواي ل َيدةكا بب َيتة يةك َيتي ،ئةويش يةكسةر دةلَ َي :ك َين سةركردةكاني؟ كاتآ بؤي باس دةكا ،كة مام جةالل و عومةر دةبابةو د .فوئاد مةعسوم و �ي ئةو ئةواني دي .بة خؤشحالَييةوة دةلَ� َ ريَكخراوةو شؤ ِرشةكةي سةردةكةوآ، ضونكة سةركردةي ل َيهاتوون و قسةي خؤشمان زؤريشيان كؤيين .وةك د .كةمال دةيطوت هاوكاري و يارمةتيشي داون. بةداخةوة لة 1986لة بةيروت دةكوذرآ لة الي��ةن ريَكخراويَكي فةلةستيني، ضونكة د.سةيد ئةحمةد وةك ثزيشك لة نةخؤشخانةكاني ريَكخراوي (فةتح)ي فةلةستيني كاري دةكرد.
َ كشتوكال 1960بةغدا -د.سةيد ئةمحةد و د.كةمال خؤشناو -كؤليَذي
ذمارة 8
تةمموزي 2010
19
لة بيرةوةريةكانى خواليَخؤشبوو مامؤستا عبدولمةجيد شيَخ نورةدين جةلى زادة بةشى ضوارةم سالَى 1925عبدالرحمان سعيد كة قوتابى كؤليجى حقوق بوو لةبةغدا مامؤستا (على شةوقى) دؤستى ِراسثاردبوو كةشيعرةكانى حاجى قادرى كؤيى بؤكؤبكاتةوةو تاكو ضاثيان بكات (مامؤستا علي)يش بؤئةم مةبةستة ضوةالى (وةهاب ئاغاى جةميل ئاغاى حةويَزى) كةئةديب َيكى شارةزابوو لةزمانى كوردى و فارسيدا ،هةروةها ضوةالى (سمايل ئاغاى مةال ئةحمةد ئاغاى حةويَزى) ئةويش ئةديب َيكى شارةزاو زانابوو لةكوردى و فارسيدا ،ئةو دووزاتة زؤر لةشيعرةكاني حاجى قادريان لةبةربوو هةروةها هةريةكةيان مةكتةبةيةكى ضاكيان هةبوو مامؤستا على هةمووى ل َيوةرطرتن و نوسينيةوة هةروةها مامؤستا على شةوقى ضوةالى مامؤستا (مةال ئةسعةد أمين) كةلةمامؤستا بةتةمةن و كؤنةكانى كؤية بوو لةث َيشدا سولَتةى َ دووسال كرا بةمامؤستاى هةبوو لةدوايدا بؤماوةى مةكتةب ،ئينجا خؤى خانةنشين كرد .مامؤستا مةال ئةسعةد دةست َيكى باالَى هةبو لة زمانى كوردى و فارسيدا كت َيبخانةيةكى باشيشى هةبوو زؤريشى هةبوو زؤر حةزيشى لةضابوو مامؤستا لةطةلَى ِريَككةوتب و هةرشيعريَكى بؤبخويَن َيتةوة بداتى بةم جؤرة مامؤستا على مامؤستا ضايةكى َ َ لةمال يان لةمةكتةب دادةناو مةال ئةسعةدى ب��ةردةوام ضاى بؤت َيةكردوو ئةويش شيعرى دووسي بؤدةخويَندةوة تابينوس َيتةوة .لةماوةى َ مانطدا مامؤستا على شةوقى ذمارةيةكى ؤرى لةشيعرةكانى حاجى قادرى كؤيى كؤكردةوةو ناردى بؤ ( عبدالرحمان سعيد ) لةبةغداد ،ئةويش لة بةغداد بةناوى كؤمةلََيك شعرى حاجى قادرى كؤيى ديوانةكةى بةضا طةياند و بةكوردساندا بالَوى كردةوة .باوكم» ش َيخ نورالدين « كةوانةى ثي ئةوتين ،هةلَةكانى خويَندنةوةوى كوردى َ ديوانةكةى بؤ ِراست دةكردينةوةو ماناكانى بؤ ل َيكدةداينةوة .بة ِراستى ئةم ديوانة كاريطةريةكى طةورةى هةبوو لةبةه َيزكردنى طيانى كوردايةتى و بالَوكردنةوةى بيرى نةتةوايةتيدا .سالَى 1926مامؤستا « عةبدولخاليق ئةحمةد قوتب « كةلةبنةمالَةيةكى ناسراوى كةركوك بوو ،بوو بةمامؤستا لةكؤيةو تاسالَى 1928مايةوة بة ِراستى مامؤستايةكى زانست ثةروةر و كةم ويَنةبوو وةزؤر َ َ لةطةل لةطةل قوتابيان دةدا و خؤى هةولَى وانةكان ماندوو دةكرد بؤية هةردةرس َيكى وتبوايةوة ت َييدا سةركةوتو دةبوو ثاشنيوة ِروانى بةهاران لةطةلَمان دةهاتة (شاخة ثيسكة) موراجةعةى وانةكانى ث َيدةكردينةوة من خؤم هةروةها هةموو قوتابيةكانى تر زؤر سودمان لةو مامؤستاية بينى و ئةو ئينطليزيةى ئةو ث َيى دةطوتين ئ َيستاش لةبيرم ماوة هةروةها لةقؤناغى ناوةنديم خولةكانى ث��ةروةردةدا زؤر سودم ل َيوةردةطرتن لةسالَى 1925مامؤستا ( ِرةمزى ِرةحيم ) بؤجارى دووةم
20
م .مةجيد شيَخ نوري بؤكؤي طويَزرايةوة ..مامؤستايةكى سةركةوت و شاعيريَكى بةتوانابوو شيعرةكانى لةسةر روداوةكانى كوردستانى باكورو ئيعدام كردنى شيخ سة عيدو شيخ قادرو دكتور فوادو ها وة لةكانى زور كاريطةربوو لة طوَظارةكانى ئة و روَذانةدا بلاَ وكرانة وة .سالَى 1925ماموَستا (مستةفا شوقى) طوَظاريَكى بة ناوى (ثةيذة) لة بةغداد دةرضواند .لةم طوَظارةدا زوَر شيعرى نةتة وايةتي و كورد ثةروةريو نيشتيمان ثة روةران��ة بآلودةكرانةوة كةزؤر كاريطةريان لةسةر قوتابيانى كؤية هةبوو لةوانة قةسيدة بةناوبانطةكةى (مةالحةسةن قازيى هةلَةبجة) ئةى كوردى ستةم ديدةى مةزلومى سياضار وةى ميللةتى مةعصومةى بةدبةختى طرفتار تاكةى لةخةوان ئيوة خةلَكى هةموو هؤشيار خؤتان دةكةنة مةزحةكةى مةحرةم و دةبى هةرمةست بن و خةلقى هةموو ئةغيار تاكةى َ ب َيدار عالةم هةموو مةشغولى تةالس و دةست و بردة هةر ميللةتة بؤخؤى خةريكى زةرد و خوردة هةركةس لةبؤخؤى حاكمى خؤية و وةكو مةردة مةحرومى هةموو حةق و حقوك َيك ميللةتى كوردة ماتةم زةدةو سوك و ثةريَشان و طرفتار بةس تالبى تةالن و يةكخستنى يةك بن بةزمائيلى فةوتانى يةك و كوشتنى يةك بن مةشغولى برايى يةك و ِريَكخستنى يةك بن تا جوملةى ِرةها بن لةدةستى دوذمنى خونخوار هةروةها ضند قةسيدةيةكى شاعيرى كورد ث��ةروةرى كةركوكى ((مةال عبدولخالقى ئةسيرى)) ت َيدا بوو: بى ئةطةر مردم وةرة سةرقةبرةكةم قالة وةسييةت َ بلَ َى ئاواتةكةت ث َيك هات هةلَسة ب َيرةدةر خالة . بة ِراستى ئةم شيعرانة جؤش َيكى طةرميان خستبوة نا دلَى قوتابيانى كؤيةوة . لةوقوتابيانةى كةلةناوماندا ديار بوو ((مستةفا عبدالكريم)) بوو كة دوايى ناوى خؤى طؤرى بؤ (مستةفا خؤشناو) كاتى خؤى باوكى مستةفا ثى بةخ َيو نةكرابوو بةمندالى لةبةرئةوةى َ ه َينابوية كؤيةو لةبةردةركاى مزكةوتى كةورة
فرئدرابوو كةريم اغ��اى حاجى واح َيدأغاى حةويَزى) بةويَدادة ِروات و زطى ث َيدةسوت َيو هةلَى دةطريَتةوةو دةيبات مالَى خؤى وةكو كو ِرةكةى خؤى (بةكر) بةخ َيوى دةكات بة ِراستى بؤهيض َ لةطةل بكر أغاى كورى فةرقى نةدةكرد شت َيك دايكى بةكر أغاش بةيةكضاو سةيرى هةردووكيانى دةكرد هةروةها كةريم ئاغا هةردووكيانى ث َيكةوة ناردة مةكتةب من و بكر أغا و مستةفا خؤشناو و رةفيقى تاير ضةلةبى نافيعى مةال سةبوع و عمرى مةال رةفعةت و عبداهلل رشيد و بكرى حاجى محمدأمين و حةسةن سعيد سالَى ()1928 -27 ث َيكةوة ثؤلى شةشمان تةواو كرد يادطارى لةوكاتة لةبيرم ماوة مامؤستاى م َيذوومان لةوكاتة ناوى (مةال حةويَز صالح قوض أغا) بوو زؤر بةجوانى بابةتى كاتى هاتة سةرباسى( ناثليؤن م َيذووى ث َيدةوتين َ ثؤناثارت) شؤرشى فة ِرةنسا هةموومان ِروومان لة مستةفا خؤشناوكرد و وتمان انشااهلل دةبية ناثليؤ لةبير مة جاريَكيان نمايش َيكى شانؤيمان نواند مستةفا خؤشناو قةسيدةكةى مةال حةسةنى قازى هةلةبجةيى خويَندةوةو بةخويَندنةوةو حةماس َيكى واى دا بةقوتابيان لةكؤتاييةكةى دا َ بةضةثل ِريَزان و هةموو هاوارمان دةكرد ( بوو ناثليؤن ) ئيتر لةو ِرؤذةوة هةر ث َيمان دةوت ناثليؤن خؤشى كةيفى ث َيدةهات يادطارى ئةو ِرؤذانةم لةبير ماون يادطارييةكانى ِرؤذانى جةذن بوو ثاش نويَذى جةذن هةموو ئامادةبوانى نويَذ لةمةال و ش َيخ و كاسث كاران و بازرطانان و خةلكى شارى كؤية لةخزمةتى مةالى طةورة دةضوونة سةراى حكومةت بؤسةردانى جةميل أغاى قايم قام و دواى هةركةسة طة ِرايةوة مالى خؤي مةال طةور ِرؤذى يةكةمى جةذن لةمالَى خؤى دادةنيشت و خةلَك دةستة بةدةستة دةهاتنة سةردانى هةروةها برايانى مةسيحى و جووى كؤيةش بةقةشة و مالومةوة دةهاتنة الى بؤثيرؤزباى كردن مةالى طةورةش زؤر ِريَزى ل َيدةنان و لةسةرةوةى َ لةطةل مةجليسى دادةن��ان و قسةى خؤشى دةكردن شايانى باسة سالَى 1924جةنابى مةال محمد ئةفةندى جةلى زادة بوبةنويَنةرى كؤية لةئةنجومةنى دامةزريَنةرانى ع َيراق ( المجليس التأسيسي) ش َيخ نورالدينى براى ج َيطةى طرتةوةو بو بة وةكيلى قازى ثاش شةش مانط جاريَكى تر طة ِرايةوة شويَنى خؤى لةم ماوةيةدا ش َيخ نور الدين دووسةعات لةقوتابخانةى كؤية دةرسى دةوتةوة ئةمجا دةضووة سةراى حكومةت ئةركى قازيةتى بةج َيدةه َينا دواى تةواو بوونى دةوامى دادطا لةعةسراندا دةرسى بةموستةعيدةكانى مزطةوتى طةورة دةوتةوة هةروةها ِرؤذانى هةينى ث َيش نويَذى دةكرد و لةمانطى ِرةمةزاندا وةعزي دادةدا جةنبى مةالى طةورة لةو ماوةى نويَنةربوو لةئةنجومةنى دامةزريَنةران هةروةك تؤمارةكانى ئةنجومةنيش ثيشانى دةدةن زؤر بةجدى داواى مافى طةلى كوردى دةكرد
طولَة شيعر لة طولَدانى كؤية كؤسار كؤيى
َ (شةمال سائيب)
َ (شةمال جةالل ئةحمةد) ناسراو هونةرمةندى مةزن و نةمر َ (شةمال سائيب) لة سالَى 1931لةشارى سل َيمانى لةدايك بة
بووة ،لةسالَى 1946ضؤتة ئامؤذطةى هونةرة جوانةكان و سالَى 1956-1955كؤل َيجى ئةدةبياتى تةواو كردووة ،دوايى ضؤتة ئةمريكا لة زانستطةى (ئينديانا) ماجست َيرى وةرطرتووة َ (شةمال لةئةدةبيات و م َيذوو مؤسيقا هونةرمةندى طةورة سائيب) داه َينةرو ِريز ثة ِرو ث َيشكةوتوو بوو ،لةسالَى 1948لة
طؤظارى ذمارة ( )12طةالويَذ يةكةم نووسينى بآلوكردؤتةوة بةناوى (مؤسيقا) ،سالَى 1948يةكةم طؤرانى طووتوة( ،موذدة
َ شةمال سلئيب
بى َ سال طة ِرايةوة) طؤرانيةكانى ديارو لة طويَى بيستةران َ َ لةيلى ،ئازيز بةهارة، (هةرى دةزرنط َينةوة هةروةك طؤرانى َ
كؤرس :بؤتؤية
بؤ هاتى بؤ بؤ ،هاوار سةد هاوار ،وةرة وةرة توخوا وةرة ،هيوا (خؤزطة دنيام هةبواية) ث َيم بلَى و ث َيت ئةلََيم ،زول َيخا بوو
كؤرس :بؤتؤية
سفةت حوورى ،دةمةكةت ب َينةو دةستت البة ،بؤ منت َ ناوى، طيانة ،لةذيَر ئاسمانى شينا ،شوانة هؤ شوانة ،جوانين ئ َيمة جوانين ،بولبول مذدة بةهارة ،لةيارةوة ،سةراب ،بارزانى ،ئ َيمةى ئاشتيخواز ،بابة هةستة ،ئ َيمة ِرؤلَةى ،سةربازين ،ئةو رؤذةى،
سرودى زانكؤى سل َيمانى ،ئةو هونةرمةندة ِروناكبيرو كةساسة لة ِرؤذى 1986/11/18كؤضى دوايى كردووة،لة طؤ ِرستانى سةيواني شارى سل َيمانى بةخاك سث َيردراوة ،دوو كو ِري لة ثاش بةج َيماوة (ذيمؤ) و (تيشكؤ) ،ئةو هونةرمةندة مةزن و
نةمرة ،نووسةرو ئاوازدانةرو شيعرى دا ِرشتووة ،شيعريَكى لةسةر نازدارانى كؤية هةية بةناوى (بؤ تؤية َ دل) لة شيعرو ئاوازو وتنى خؤيةتى ئةوةش دةقةكةيةتى: بؤتؤية َ دل
طؤرانيبيَذ :ضاوةكةشم بى تؤ ثيشةم ِرؤ ِرؤية طؤرانيبيَذَ : يار َيكم هةية وةكو مانطى تابانة
بيبينى ضونكة د َلم ثةر َيشانة حةز ناكةم كةس َ هاوار كؤرس :ضةندة جوانة
طؤرانيبيَذ :بووكى.... كؤرس :كوردوستانة
طؤرانيبيَذ :يار َيكم هةية جوانة وةكو ئةست َيرةى ئاسمانة بيبينى ضونكة د َلم ثةر َيشانة حةز ناكةم كةس َ هاوار كؤرس :ضةندة جوانة
طؤرانيبيَذ :بووكى
كؤرس :كوردوستانة
كؤرس :بؤتؤية َ دل بؤتؤية
كيذؤ َلةى شارى كؤية
طؤرانيبيَذ :ما َلةكةشم
ذمارة 8
تةمموزي 2010
21
ويَنة ديَرينةكانى كؤية
لة ئةرشيفي ( دانا عةبدولمةجيد)
باخضةي ساواياني كؤية ،1955ريزي يةكةم :رَ شيوان فةحتي مةعروف، ئةمحةد حةمةدةمني ئاغا غةفوري، دانا عةبدوملةجيد ،سواراغا ،ئاشيت عةزيز .ريزي دووةم :نةناسراو، نةناسراو ،بةيان جةالل عيزةت، نةناسراو ،نةناسراو ،نةناسراو ، عةدنان ئيسماعيل حاجي سابري .ريزي س َييةم :سةيفةدينحةمة سةعيد، كامةران مةولود ،نةناسراو ،نةناسراو، ئاراز حةبيب ،نةناسراو ،نةناسراو. ريزي ضوارةم :سةرباغ حةمة سةعيد، نةناسراو ،نةناسراو ،نةناسراو ريزي ث َينجةم هةموويان نةناسراون.
ر َيطاي هةيبة سولَتان 1954/9/10ضياي هةيبةسولَتان نامق عةبدولرةمحان يةكةم لة ضةث ،مسكؤ مةغديد س َييةم لة ضةثةوة ،جةالل حةمةد بةط ،حاجي براي كاك عةزيز لة ناوةراست .ئةو و َينةية لةطةأل كر َيكاراني ضاككردني ر َيطاي هةيبةسولَتان طرياوة.
لة ئةرشيفي (مامؤستا َ حوسيني حاجي قادر)
22
نةورؤزي 1973مامؤستا سةردار / ،مامؤستا زاهري ،وريا ئةمحةد ،مندالَةكة نةناسراوة ،ئازاد قادر ،روقيا عةبدولَآل (طؤراني ب َيذ) ،مةال ئةنوةر ،عةبدولَآل ئيسماعيل ،ئاشيت ئيسماعيل و حمةمةدي مسايالغاي
َ فةتحولآل) ( لة ئةرشيفي ئازاد
مةال قادر بةيتوشي ،عةزيز ئاغا حةو َيزي ،عبدالوهاب حاجي جةمال ،حمسن ئاغا حةو َيزي 1969/8/15
َ فةتحولآل) (لة ئةرشيفي ئازاد
ذمارة 8
تةمموزي 2010
23
ئةطةر لة ِرؤذى ِرؤذنامةنووسى كورديدا لةكؤية بؤم بلواباية....؟! جةواد حةمةد بةط َ سالح لة ِرؤذى 2010/4/20لةهؤلَى سةرؤكايةتى زانكؤى كؤية ،سةنديكاى ِرؤذنامةنووسانى كو ردستان بةهاوكارى بةشى كوردى كؤليذى زمانى زانكؤى كؤية ،سميناريَكى تايبةتيان بةبؤنةى ِرؤذى ِرؤذنامةنووسى س���ازدرا ،كةتيايداضةندين بابةتو تويَذينةوةى زانستى خويَندرانةوة ،هةر لةمييانى سمينارةكةشدا خةآلت بةسةر ذمارةيةكى بةرضاو لة ِرؤذنامةنووس و بةناو ِرؤذنامةنووسان دابةشكرا ،من ل َيرةدا لةمةندة زياتر نالََيم ،ضونكة ئامادةبوان بةكى بةئاشكرا دةركيان ث َيدةكرد َ ِرةوايةو بةك َيش نا ِرةواية ،تاكار طةيشتة يةكى لةدةستنيشانكراوةكان ئةوةى َ َ بؤ وةرطرتنى خةالت ،بة ِريَزو خاوةن هةلَويَست(كامة َران محمود مةولود) نا ِرةزاى دةرب ِريَت و خةآلتةكة ِرةتبكاتةوة. ويَ ِراوى ئةمانةش ئةم كارة بووة هؤى فةرامؤشكردنى كؤمةلَ َى ِرؤذنامةنووسى ديَرين و خاوةن ئةزموون لةزيندو ومردوو بةش َيوازيَك نةك هةر خةآلت نةكران هةر سةرزارةكيش ناويان نةهاتة ناوناوان. منيش لةئاستى خؤمدا وةك تاك َيكى ئامادةبوو و بانط َيشكراو ،باكطراوةنديَكم ب��ؤ ِراب��ردوو ك��ردووة ،ئاه َيكى ساردم هةلَك َيشا بؤ ِريَبوارانى ماندوو شةكةتى بوارى ِرؤذنامةنووسى و خزمةت طوزارانى كؤيى و ض ئةوانةى لةدةرةوة خزمةتيان ث َيطةياندووة ،هةروةها بؤ شةهيدانى بوارى قةلَةم و ِرؤذنامة لةئاستيان شؤكو شةرمةزارى دايطرتم .مخابن! ثسثؤرو ضاوساغ و ِريشسثيانى ِرؤذنامةنووسى ناوشارةكةمان هةترى ضاويان لةس َيبةرى لى ضيبكةم، باآليان طوزةرى نةكردبووَ ، ئةطةر تؤزقالََيك دةسةآلتم هةبواية بوارى فةرامؤشكردنى ئةم زاتانةم نةدةداو خؤلَة م َيشم نةدةكردة سةر ِرابردووى طةشى شارةكةمان و كوردستان ،خؤ ئةطةر نةشمتوانيباية ديارييان ث َيشكةش بكةم، ناويانم ئةه َيناية كايةوةو يادةوةريم دةكردن و ِرةحمةتى خواشم بؤ شةهيدو مردووةكان ِرةوان��ة دةك��رد ،بة ِريَزان، 24
سةروةرانِ ،رؤذنامةنووسة ديَرينةكان، داه َينةران ،فةرامؤشكراوان ،ئةى ئةوانةى بةش َيوازى هةمةجؤر خزمةتان بة ِرةوتى ِرؤذنامةى كوردى كردووة بةطشتى و ِرؤذنامةنووسى كؤية بةتايبةتى ،جاكؤيى بووبن يان غةيرة كؤيى ،شةهيدانى ِريَطايى قةلَةم و ِرؤذنامة ،بةشةرمةزارييةوة ناوتان دةبم و ث َيناسةيةكى كورتان بؤدةكةم و تؤزقالََيك ويذدانم لة ئاستاندا ئاسودة دةكةم: *مامؤستا سةعيد فةهيم حةويَزى-: داه َينةرى لةسالَى()1923يةكةم ِرؤذنامةى منداآلن بووة ،بةهؤيةوة ع َيراق لةهةمبةرى ِرؤذنامةى منداالَنةوة بووةتة دووةم ووآلتى عةرةبى لةدواى مسيرةوة،
مةمحود قودسي
طيو موكرياني
لةطؤظارى زارى كرمانجيشدا كة لة ِرةواندز سةرى هةلَداوة()1932-1925 هةر لةيةكةم ذمارةيةوة تادووماهى نووسةرو ثةيامن َيريَكى ك��اراى ئةم طؤظارةبووة ،عةرةب شانازى ث َيوةدةكات و قوتابييانيان لةباسى ماستةرو ت َيزى دكتؤرايان هانايان بؤبردووةو بؤى دةبةن، ئ َيمةى ِريش سثى ِرؤذنامةنووسانيش لى نادةينةوة. نايناسين و ئاو ِرى َ *مةحمود حيلمى قودسى -:باوكى شةهيد محمدقودسيية ،لةسةرةتاى جةنطى دووةمى جيهان وةك ئةفسةر
ل��ةش��ة ِردا ب��ةدي��ل ط��ي��راو لةقودس دةست بةسةركرا ،لةسالَى ()1942 ئازادكراو لةكؤية ثلةى ئةفسةرى بة سةربازكردنى(زابت تجنيد)ى ث َيسث َيردرا، ضةند ف��ةردة ث��ة ِرت��ووك و طؤظارو َ لةطةل خؤى ه َيناية كؤيةو ِرؤذنامةى بةبى بةرامبةرو جياوازى ئةيبةخشية َ خويَنةرو ِروناكبيرو سياسةتمةداران، ويَ � ِراى ئةمانةيش يةكةم كةس بووة فؤتؤى شانى بةكؤية طةياندووةو ضةندان ويَنةى ديكؤم َينتى بؤ بةج َيه َيشتوين. مةحمود حيلمي قودسي *نوسينطةى بةرتانيةكان لة نهؤمى دووةمى خانى قادر ياسينى -:سةنتةريَكى كاراى ِرووناكبيرى بوو لةدواى جةنطى
سةيد برايم بةرزجني دووةم��ى جيهانيدا ،طؤظارى دةنطى ط َيتى تازةى ل َيدابةشدةكرا ،طؤظاريَكى تريش بةناوى( التلميز العراقى) بؤدةهات كةتايبةت بوو بةهونةرى ش َيوةكارى، بنةماى هونةرى ش َيوةكارى لةكؤية طةلى قوتابى ومامؤستاى دامةزراند، َ خولياى هونةرى ش َيوةكارى بة ِريَطاى زانستى كرد ،لةمانة:مامؤستا جابير ثيرداود ،مامؤستاحمدامين مةعروف، مامؤستاسابيرعةبدوآل جة ِراح ،هونةرمةند خاليدتةهاو ضةندانى تر. َ *سةييدئةنوةر بةرزةنجى :لةسالى
()1948و ساآلنى دوايى لةن َيوبازارى كؤية بةرامبةر دوكانةكةى كاك جةالل جؤبارى ئيم ِرؤ ،كت َيبخانة(مةكتةبة)ى هةبووة، جؤرةها ثةرتووك وطؤظارو ِرؤذنامةى هةمةجؤرى ت َيدابووة ،كت َيب و طؤظارةكان بةزمانى ك��وردى و عةرةبى و بيانى بوون ،بةنرخ َيكى طونجاودةيفرؤشتن، بؤهةذاروكةمدةراماتةكان بةش َيوةى كاتى بى بةرامبةر ث َيى دةدان ،ئةم مةكتةبةية َ تايبةتبوو بةضةثةكان. *مةكتةبةى زاهير حةمةد :هاوكاتبوو َ لةطةل مةكتةبةكةى سةيدئةنوةر، مةكتةبةكةى كةوتبووة ئيستيالكى ك��ؤي��ة( ع��ةل��وة)ب��ةرام��ب��ةر دةرط��اى مزطةوتى طةورة ،ئةمةى ئةم مةكتةبةى لةمةكتةبةكةى سةيدئةنوةر جيادةكردةوة ئةوةبوو كةكاك زاهير ئةم جؤرة كت َيب و طؤظارو ِرؤذنامانةى دةه َينا كةبيروباوة ِرو نةتةوايةتيان دةطرتة خؤوة ،هةروةها مؤرك َيكى ثارتايةتى ث َيوة دياربوو. *طيوى موكريانى :لةضلةكان
ئةمحةد َ دلزار
حةمة بةطرةز
كاميرايةكى سندوقى ثايةدارى هةبووة، هةفتةى دوو ِرؤذ دةهاتةكؤية ،ويَنةى موعامةالتى فةرمى دةط��رت ،شةوانة لةنهؤمى دووةم��ى خانى مةحموداغا دةمايةوة ،هةر كة ِرةتةى كةدةهاتة كؤية كيسةيةك لةطؤظارو ِرؤذنامةى َ لةطةل خؤى كؤن ونويَى هةمةجؤرةى بةبى بةرامبةر دةيبةخشيية دةه َينا، َ ِروناكبيرو سياسةت مةداران. *س��ةي��دب��راي��م(ب��رذاو) -:شاعيرو ِرووناكبيرو سياسةتمةدار ،ثةيامن َيرى
طؤظارى(نزار)بوو. *مامؤستا زةكى ئةحمةد هةنارى-: لةدواى ناوةندى ثةنجاكانةوة ث ِرؤذةى دةرك��ردن��ى ط��ؤظ��ارو ِرؤذن��ام��ةى ال وةلى دةسةالَتدارانى ث َيش طةآللَةبوو، َ شؤ ِرشى تةممووزو دواى شؤ ِرشى تةممووز ِريَطريان ل َيكردو بواريان ث َينةدا خةونةكةى بةرجةستة ب َيت ،لةهةمبةر ئةم كارةدا وةك كاردانةوةيةك هةستا بةكؤكردنةوةو بةرطكردنى سةرجةم ط��ؤظ��ارو ِرؤذن��ام��ة ك��ؤن ونويَيةكانى كت َيبخانةى طشتى كؤية ،ويَ�� ِراى ئةمانةيش يةك َيك ب��وو لةنوسةرة بةتواناكانى طؤظارى هةول َير. *ك��ت� َي��ب��خ��ان��ة(م��ةك��ت��ةب��ة)ى جةمهوورى ئةحمةد دلزار:شاعيرو رووناكبيرو سياسةتمةدارى طةورةى كوردو ِرؤذنامةنوسى ناودار ،لةدواى شؤ ِرشى تةممووز لةشةقامى حاجى قادرى ئيم ِرؤ مةكتةبةى جةمهوورى كردةوة ،ضةشنى سةنتةريَكى كاراى
شةهيد زاهري حةمةد تةها ئةم كاتةبوو ،ل َيوانل َيوبوو لةثةرتووك وطؤظارو ِرؤذنامةى هةمةجؤرة ،هةميشة مؤنجةى دةهات لةئةديب و ِروناكبيرانى كؤيةو شارةكانى ترى كوردستان وع��ي��راق ،بةش َيوازى خواستنةوة، بةبى بةرامبةر ثةرتووك و طؤظارى َ ئةبةخشىِ ،رؤذنامةكانى ب��ةزؤرى بريتيبوون لةئازادى ،ئيتيحادولشعب، صوت االحرار. *كت َيبخانةى كوردستانى ت َيكؤشةر عةزيز سةربةست :ئةمةشيان ضةشنى
ذمارة 8
مةكتةبةكةى ئةحمةد دلزار بوو ،ئةمةى ل َيكى جيادةكردنةوة مةكتةبةكةى دلزار مؤركى حيزبى شيوعى ث َيوةبوو ب��ةآلم هى عةزيز سةربةست هى ثارتى ،ديارترين ِرؤذن��ام��ةى ئةم مةكتةبةية(خةبات)بوو. *شةهيد بةشير طؤرطيس ِرؤذنامة ف��رؤش :ل��ةدواى شؤ ِرشى ض��واردةى �ى بوو ت��ةم��م��ووزى( )1958ي��ةك� َ لة ِرؤذنامةفرؤشة كاراوكاريطةرةكان، تائ َيستاش دةنطة زوآللَةكةى لةطويَضكان دةزرينط َيتةوة :صوت االحرار ،صوت الشعب ،صوت الحزب الشيوعى العراقى، هةروةها بةرامبةر ِرؤذنامةكانى ئازادى و ئيتحادولشةعبيش ،هةربةهؤكارى ئةم ثيشة ثيرؤزةى لةبةرايى شةستةكان لةكةركوك دةستى ِرةش��ى تاوانى طةيشتى و تيرؤريان كردو ضووة ِريَزى َ شةهيدانةوة. *حةمة ب��ةط��رةز :ب�لآوك��راوةو ئةدةبياتى تايبةت بةثارتى دةفرؤشت
عةزيز سةربةست لةدواى شؤ ِرشى تةممووزى( )1958 دا ،بةدةنطة ث ِرجؤش و زوآللَةكةى شةقام بازا ِرى كؤيةى دةو ِروذاند ،بةدةم ه��اوارةوة(:خ��ةب��ات ،خةبات ،ئةوةية ث َيش ِرةوى ميللةتى كورد ،اللةاكبر، دةنطى ثارتى ديموكراتى كوردستان، زمانى زطماكى خؤت بخويَنةرةوة، اللة اكبر و اللةاكبر ،دةنطى ثارتى ديموكراتى كوردستان. ماويةتي
تةمموزي 2010
25
ضةند سةرنجيَكي طشتي بؤ كيَشةكاني شاري كؤيةو ريَطاي ضارةسةري عةبدولموئمين دةشتي
*
َثيشةكي :بةشي يةكةم ئاشكراية كؤية يةك َيكة لة شارة ديرينةكاني كوردستان ،وة ثاشماوة كؤنينةكاني ناو شار ،باشترين بةلَطةن بؤ ئةو راستيية. خاوةني شويَن َيكي ستراتيجية لة ن َيوان كوردستاني رؤذه��ةآلت و كوردستاني رؤذئاواو ،خالََيكي بةردةباز و ثةيوةستيي ن َيوان شارة سةرةكيةكاني كوردستانة، َ لةطةل ئةوةش ج َيطةي داخة لة سيماي طشتي ئ َيستايدا ،بة الدي َيكي طةورة دةض َيت نةك شار ،هةرضةندة ديمةني جواني سروشتي دةوروبةري ،واتة شاخي سةربةرزي هةيبةت سولتان و باواجي و، تؤثؤطرافي شارةكة ،بةش َيك لةو سيما دواكةوتووةي داثؤشيوةو شارةكةي لة ناو ضنطي جوانيي سروشت توند ِراطرتووة ،لة الي َيكي تر زانكؤي كؤية ،لة دايكبوون و ذيان َيكي نويَي بؤ ئةم شارة طة ِراندؤتةوة، طةشةو تةوذم َيكي نويَي ب��ةم شارة بةخشيوة. وةك ئةندازياريَك دةمةويَت جةخت لةسةر ئةو راستيية بكةم ،كة هةموو ئةو كةموكورتي و ِرووة بزيَوانةي لة شاري خؤشةويستي حاجي نةمر دةيبنين ،ئةوا هةمان كةموكورتي و سيماي دواكةوتوو، لة شارةكاني تري كوردستانيش كةم يان زؤر دةبينين ،بؤية ج َيطةي خؤيةتي ئاماذةيةكي خ َيرا بؤ ضةند هؤي َيكي ئةم بارة دواكةوتنةي شاري كؤيةو شارةكانمان بكةين ،كة يارمةتيمان دةدةن بؤ طةيشتن بة مةرامي ئةو كؤنفرانسةمان ،من لةم كورتة باسةدا ،ئةو ضةند هؤيةي خوارةوة دةستنيشان دةكةم: سياسةتي دوذمنكارانةي رذيَمة يةك لة دوا يةكةكاني بةغدا ،دذي هةموو طةالني عيراق بة طشتي و خةلَكي كوردستان بة تايبةتي ،كة خؤي لة ويَرانكردني شار و َ ثشتطوي خستني ئاوةداني ديَهاتةكانمان و وآلتةكةمان دةبين َيتةوة. -1دوا كةوتوويي و ريَبازي ناوةنديَتي 26
(تس َينتراليزم) لة نةخشةسازي شارةكاني ع َيراق بة طشتي ،كة ئةندازياراني وةزارةتي نةخشةسازي ع َيراق لة بةغداوة بةبي ماستةرثالني ئةو شارانةيان دادةنا َ وانةكردني ئةمة لة نزيكةوة .ئ َيستاش ثاشماوةي ئةو هةلةكاريية ماوةو كاريطةري لةسةر برةوي شارةكان كردووةو دةكات. -2نةخشةسازي ن��اوةن��دي و نا ديموكراتيانة بؤ شارةكان ،واتة تا ئ َيستا نةبووة بة باو بؤ نةخشةسازي كؤآلن و طة ِرةك َيك سةرنج و بيروباوة ِري دانيشتواني ئةم ج َيطةية وةربطرن ،وةك لة ياساي وآلتة ث َيشكةوتووةكاندا هةية .يان نةبووة بة باو دروستكردني بيناي َيك يان ثرؤذةيةك وةك اليةن َيكي سياسةت لة راطةياندندا بكةويَتة بةر نةشتةري ِراطةياندن و ديالؤط .زؤرجاريش دةسةآلتداران ريَطة بة خؤيان دةدةن كة دةستث َيشكةري بكةن لة ب ِريارة نةخشةسازييةكان و رؤلي ئةندازياران ثةراويَز دةكةن. -3باري هةذاري و نةداري خةلَكي كوردستان و حكومةتةكةي خؤمان، س��ةرة ِراي فاكتةري فةرامؤشكاري و طةندةلي ئيداري و طةندةلي ئايديا. -4نةبووني هةستي خؤشةويستي بؤ طة ِرةك شار لة اليةن دانيشتوان ،ئةوةي ورد سةرنجي خةلَكي ئ َيستا بدات ،كة ئةوة كؤيةش دةطريَتةوة ،خةلَك لة ثشتي ئاستانةي دةرطاي حةوشةكةيانةوة بة مالَي خؤيان نازانن ،كة ئةوةش بةرةنجامي م َيذوو و كارةساتي 80سالَي رابردوومانة. كة لة سياسةتي ضةوت و دذ بة مرؤظايةتي رذيَمة يةك لة دوا يةكةكاني بةغدا خؤي دةنويَن َيت. -5نةخشةداناني خ َيراو هة ِرةمةكي و سةرث َييي بؤ ثرؤذةكان ،وة خراثيان لة ِرووي ضؤنايةتيةوة ،كة زؤرينةيان لة ماوةيةكي زؤر كةم لة دواي وةرطرتنيان لي ثةيدا دةب َيت. كةمو كورتي و عةيبيان َ ئةويش سةبارةت بة نةبووني ديسثل َين َيكي ياسايي لة بيناسازيدا. -6نةبووني ياساي َيكي بيناي ريَكوث َيك، كة ئ��ةن��دازي��اران و نةخشةسازان و مؤلةتنامةي خانووي ث َيوة بةند ب َيت،
واي كردووة ش َيوةي خانووةكان و تةرزي تةالرسازي دةبن بة هؤي َيكي كاريطةر لة الي َيك بؤ ناشيرنكردن و خراثكردني ديمةن و سيماي شارةكة ،لة الي َيكي تر بؤ خراثبووني باري ئويكؤلؤطي (ذي َيار) و ئةتمؤسف َيري شارةكة. ئويَكؤلؤطي يان ژینگهزانی ،بة داخةوة لة ئةدةبياتي كوردي بةطشتي و لة شار و تةالرسازي بة تايبةتي ه َيشتان وةك ث َيويستة ج َيطةي خؤي نةطرتووة ،دةنا باري ئويكؤلؤطي طةورةترين اليةني هةر شاريَكة ،ئةوةش بووةتة هؤي هاتنة ئاراي نةخشةي نةطونجاو لة خانووة نويَكان لة شاري كؤيةو و شارةكاني تري كوردستان. بؤ ئويكؤلؤطي شارةكة ،وة دةبن بة هؤي الوازكردني باري ئويكؤلؤطي بة طشتي .بؤ نموونة كةمكردنةوةي رووبةري باخضةي مالَةكان ،ثتر خةرجكردني وزةي نةوت و سووتةمةني ،لة هاوين و لة زستان بؤ طةرمكردنةوةو ف َينككردن .هةمووي لة زياني ئويكؤلؤطي دان و ذياني مرؤظ ناخؤش دةكةن ،ث َيويستة ئةو اليةنانة َ بمانةوي و بة هةند وةربطيريَن ،ضونكة َ نةمانةوي شار مؤزاييك َيكة لة خانووةكاني ناوي ،ناشب َيت ئةوةمان لةياد بض َيت ،وزة لة ئ َيستاو دوا رؤذدا ك َيشةيةكي طةورة دةب َيت لةبةردةم خةلَكي كوردستان. ئةوجا زؤر سووتاندني نةوت لة خانووةكان راستةوخؤ زيان دةطةيةن َيتة تةندروستي، لة هةمان كاتدا دةوربةر و هةوا ئالوودة
دةكات. َ شنياريك بؤ باشتركردني ضةند َثي بارودؤخي ناوشار: زاناي َيك دةلََيت« :ئ َيمة خانووةكانمان دروست دةكةين و خانووةكانيش ئ َيمة دروست دةكةن» ث َيويستة هةلومةرجةكاني خانوودروستكردن و ياساكاني تا دةكريَت زوو لةاليةن ثةرلةماني كوردستان بكريَت بة كةرةسةي سياسي و كاري لةسةر بكريَت ،ضونكة ب��ارودؤخ��ي زؤرب��ةي شارةكاني كوردستان ،س��ةب��ارةت بة تةالرسازي ضةوت و نةخةشةسازي ضةوت بؤ خانوو و جادةو مةيدانةكان ،وايكردووة كة ديمةن َيكي زؤر ناشيرن و دذ بة مرؤظ ب َيتة ئاراوة ،بة ش َيوةيةك دةتوانين بلَ َيين يةك َيك لة هؤيةكاني باري نائاسايي خةلَكي شارةكان و هةميشة هةلضوون و ت��وو ِرةو تؤسةنييان ،ش َيوةي خانوو و طة ِرةك و دةوروبةرة. بؤ ب��اري هةنووكةيي ش��اري كؤية، ث َيويستة بة نةخشيةكي ورد لة ئ َيستاوة، َ هةندي هةنطاوي تايبةت بنريَت ،بؤ ئةوةي شارةكة بةرةو باشتري طؤ ِرانكاري بةسةردا ب َيت :بؤ ئةمةش من ث َيشنياري ئةم خاآلنةي خوارةوة دةكةم: * يةكسانكردني شؤستةكان بة رووث � َي��وك��ردن��ي شؤستةكان داناني بةرزايةتي َيكي ناوةندي بؤ شؤستةكان،
يان كةمكردنةوةي ئةو هةموو بةرزي و نزمية ناشيرنةي لة شؤستةكان دةبينريَت. هةروةها دؤزينةوةي مؤديَل َيكي ث َيكهاتةيي هاوضةرخ و طونجاو بؤ هةموو شؤستةكان نوذةنكردنةوةي ِرووي بيناكؤنةكاني سةر جادة سةرةكييةكان .دةكريَت شارةواني بؤ ئةمة هةلومةرج دياري بكات و كؤمةكي تايبةت ث َيشكةشي خاوةن خانووةكان بكات ،بؤ ثيادةكردني ئةم كارة. * سةرثةرشتي درةختةكاني ناو شار بة بةردةوامي و ل َيثرسينةوة ،بة هؤي شؤ ِربوونةوةي ضلي درةختةكان ريَطاي بةكاره َيناني زؤر لة شؤستةكان بؤ ثيادة طيراوة. * بة هؤي نةخشةسازي ضةوت بؤ طة ِرةك و ئاواييةكان دوو اليةني طرنط فةرامؤش كراوة ،واتة رووبةري سةوز و ياريطةي منداآلن .من ث َيشنيار دةكةم لة ه��ةر طة ِرةك َيك ضةند بلؤك َيكي خانوو لةاليةن شارةواني دةستي بةسةر دابطيريَت و لة خاوةنةكانيان بك ِردريَتةوة واتة ئيستمالك بكريَت ،وة لة شويَني ئةو بلؤكانة ياريطةي منداآلن و ِرووبةري كةسك دروستبكريَت ،بؤ ئ��ةوةي ئةو ثاشاطةردانييةي لة ناو طة ِرةكةكاندا هاتؤتة ئارا ،كةمبكريَتةوة ،ئ َيستا زؤرينةي زارؤك و مندالَي كؤية لةناو جادةو طة ِرةكةكان ياري دةك��ةن ،بة تايبةت
ذمارة 8
لة ناو طة ِرٍةكة * ديَرينة ميللييةكان. ث َيويستة دةزطايةكي تايبةت لة شارةواني بؤ ضاوديَري ب��ةردةوام و سةرثةرشتي ياريطةي منداآلن سازبكريَت. خالََيكي تر زؤر طرنطة ثةيوةندي بة ذياني طشتي خةلَك هةية ،هةقة لة كؤنفرانس َيكي ئاوا باسي ل َيوة بكةين ،كة ثةيوةندي بة باري هاتوضؤي ئونؤمب َيل هةية ،كة خؤيي لةم خاآلنةي خوارةوة دةبين َيتةوة: * بة ث َيي زانياري طشتي زؤر كةس بةبي باكي ئةلكهول دةخواتةوةو زؤر َ لي دةخو ِريَت ،ث َيويستة ياساكاني ئوتؤمب َيل َ كة ثةيوةندي بةمةوة هةية ،بة توندي جةختي لةسةر بكريَت و ديسيثليني ياسايي توند وةربطيريَت ،بؤ ئةمةش كةسايةتييةكي ياسايي دةسترؤيشتوو بدريَت بة ثؤليسي هاتوضؤ. * ئةوةي لة شاري كؤية هاتوضؤ بكات، رؤذانة الو و زارؤكي كةمتةمةني دةكةويَتة بةرضاو كة بة بةرضاوي هةيتةي هاتؤضؤ، لي دةخو ِرن ،وةك ئةوةي ياسا ،ئوتؤمب َيل َ لةم شارةدا نةب َيت. ماويةتي *ماستةر لة تةالرسازي سةرؤكي ب��ةش��ي ت���ةالرس���ازي كؤليجي ئةندازياري بوو لة زانكؤي كؤية
تةمموزي 2010
27
ش������يَ������ت������ةك������ان������م������ان سةيدة ئةحمةد ناوي تةواوي سةيد ئةحمةد مةال سةعيدي عةبدولَآلي بةرزنجي ية .لة سالَي 1929 لة طوندي سةرطةلَو لة دايك بووة .لة تةمةني طةنج َيتي دا كض َيك دةه َينآ بة ناوي ( بةدرية) و كض َيكيان دةبآ ،بةآلم لة تةمةن َيكي كورتدا كضةكةي دةمرآ هؤيةكةي نازاندرآ .ديارة مردني كضة مندالَةكةي دةب َيتة هؤكاريَك بؤ ئةوةي باري دةرووني ت َيك بضآ .لة ئةنجاميشدا ذنةكةي تةآلق دةدا .بة طويَرةي ئةو زانياريانةي لة ثشتيوان كاكل دةستمان كةوتووة ،ئةويش ديارة لة خزماني سةيد ئةحمةد وةريطرتووة ،دةبآ لة تافي الويَتيدا بةشداري شة ِري فةلةستيني كردبآ ،وةك سةربازيَك لة سوثاي ع َيراق ،كة بة مةزةندة دةبآ لة دواي شة ِري دووةمي جيهانيةوة بآ .ئةطةري ئةوةش هةية سالَي 1948بآ، كة سالَي شكست و نيطبةتي و ئاوارة بووني فةلةستينيةكان دةذم َيردآ لة ئةنجاميشدا دةولَةتي ئيسرائيل دامةزرا .ضونكة ئةو كاتة تةمةني سةيد ئةحمةد َ 19 سال بووة. ث َيدةضآ سةيدة ئةحمةد دواي طة ِرانةوةي لة شة ِري فةلةستين ذني ه َينا بآ.
لة سالَي 1960هاتوونةتة طوندي ساتوقةآلي دةم زآي كؤية ،كة سةر بة ناحيةي تةقتةقة .رةطةزنامةو ث َيناسنامةي هي تةقتةقة .هةر لةو ساتةوة هاتوضؤي كؤيةي ك��ردووة .دواي��ي بة يةكجاري نيشتةجآي كؤية بووة ،وةك ش َيت َيك ناسراوة .سةيد ئةحمةد كةم دوو بووة، بةآلم لة كات و ساتي طونجاويش دا قسةي نةستةقي كردووة .رقي لة ذنان بووة .وا ث َيدةضآ هؤي مردني كضةكةي كةمتةرخةمي ذنةكةي بآ ،بؤية لة ذنان ئالؤز بووة رقي ل َييانة .هةميشة ثارضة ئاسن َيكي دريَذووكةي ياوةر بووة .ه َيشتا لة ذياندا م��اوة و لة طة ِرةكي ئ��ازادي نيشتةجآية .خؤشةويستة لة الي خةلَكي كؤية و يارمةتي دةدةنو خزمةتي ةكةن. زؤر حةز بة كؤية دةكا .خزماني ،كة ئ َيستا لة ضةمضةمالَن ث َييان خؤشة ب َيتةوة اليان، بةآلم جطة لة سةردان َيكي ضةند رؤذة، ئيدي ئؤقرة ناطرآ و دةطة ِريَتةوة كؤية. جاران لة ناو كؤية زؤر دةبيندرا و هاتوضؤي ضايخانةو ناو بازاري دةكرد ،بةآلم ئ َيستا هاتوضؤي زؤر كةمبؤتةوة.
سةيد ئةمحةدة شيَت سةيد ئةحمةد خوشك َيك و دووبراي هةبووة بة ناوي ( بةهيية و ش َيخ كةريم و ش َيخ عةبدولَآل ،كة هةرس َيكيان ضوونةتة رةحمةتي خودا .دوو برازاشي لة تةكيةي ضةمضةماأل بة ناوي ش َيخ سةليم كةريم و ش َيخ محةمةد كةريم لة ذياندا ماوون.
شةوضةرةي كؤييان هةموومان خارة سةيد ئةحمةدة ش َيتةي دةناسين .ناوبراو لة زؤر كات و شويَندا ئاسايي و بآ طرفتة ،بةآلم ناو بةناو دةيطرآ. سةيد ئةحمةد هةرضةند بةش َيت ناسراوة بةآلم قسةي نةستةقي زؤرةو هةلَويستي عةنتيكةي هةية لةمةر رووداوةك��ان ,لة كاتي طونجاو دا دةرب ِريني سةيرو سةمةرةي هةية .زؤربةي جارانيش كة لة ناو شاردا دةسوو ِرايةوة ثارضة ئاسن َيكي دريَذي ثآ بوو. رقيشي زؤر لة ذنان بوو ،بة تايبةتي كة جلي سوور لة بةر دةكةن ،وةك كاك ثشتيوان كاكل ئاماذةي ث َيدةكا و دؤستايةتي باشي لةطةلَيدا هةية .بؤية ذنان بة تةواوي لـآي تؤقي بوون .هةوأل دةدةين لةمةودوا هةندآ قسةو باسي بآلوبكةينةوة: جاريَكيان لة سةرةتايي هةشتاكان، ضايخانةيةك هةبوو لة نزيك كؤتةلَي 28
شةهيداني دينطة ،ئ َيستا بؤتة كوطاي طةنم و ئارد .ئةو شويَنة كؤن مالَي شاكر عيسا بوو .ضونكة ضايخانةكة نزيك طة ِرةكي ديانان بوو ،بؤية زؤربةي ديانةكان لةوآ كاتيان بةسةر دةبرد .ئةوةي ضاو و ماستاو يساردي دةخواردةوة .ئةوانةي ياري دؤمينة و ئةزنيفيان دةكرد .رؤذيَكيان ضوار ديان خةريكي ئةزنيف ك��ردن ب��وون لة سةر خواردنةوةي ضا و ساردي .نووسةر كآ بوو؟ كاك مةرب َين بوو ،كة ئ َيستا مةقامب َيذة بة كوردي و عةرةبي مةقام دةض ِرآ .طةمةي ئةزنيف لة سةرةخؤ دةست ث َيدةكا ،ووردة ووردةش طةرم دادآ و حةماسي ت َيدةكةوآ. ث َيشبركآ توند دةبآ زوو زووش بة كلداني هاواري مة ِرب َين دةكرآ :مة ِرب َين خةمشة مةتولـآ .مة ِرب َين عةسرة مةتولـآ .مة ِرب َين خةمشاسةر مةتولـآ .واتة مة ِرب َين ث َينج
بنووسة .مة ِرب َين دة بنووسة .مة ِرب َين ثانزدة بنووسة .طةمةكة ئةوةندة طةرم بوو جطة لة ت َي ِروانين لة ناو طةمةكة و هاواري مة ِرب َين بة هيض ش َيوةيةك ئاطايان لة دةوري ثشتي خؤيان نةبوو .نةياندةزاني لةناو ضايخانةكة كآ لـآيةو ض دةكرآ .لةم هات و هاوارةي مةرب َين مةتولـآ لة ث ِر سةيدة ئةحمةدة ش َيتة كة دةم َيكة لة تةنيشتيان دانيشتووة و ضاوديَريان دةكاو طوآي لة قسةكانيانةو ئةوانيش ئاطادار نين ،هةلَدةستآ سةر ثآ و مست َيك دةدا لة م َيزةكة هةر ثولة ئةزنيفة بة اليةكدا دةضآ يةك بةخؤشي بة توو ِرةييةوة هاوار دةكا :سةطبابينة هةر دةلََيم مة ِر ب َين، ئةوة بؤ جاريَكي نالََين بزن ب َين! كاتآ سةر هةلَدةب ِرن دةزانن ئةوة سةيد ئةحمةدة بة خؤي ثارضة ئاسنةكةيةوة ،لة ترسان هةريةكة بةاليةكدا غار دةدا!!
ثالر بةويَنةوة ئا:بةندى
ئةمة ر َينيشاندةرة يان َ ري بزركةرة ،ر َيطاى دةشتى كؤية؟؟!!
شةقامى ثةميانطا نزيك ياريطاى كؤية كراوةتة طوفةك؟؟!
سبحانةاللة ئةم ثاركة هةرلةسةرةتاوة دارةكانى ووشك بوو؟!!
موذدة موذدة ثاركى هاموون كرا بةسايلؤى هاموون؟؟! ذمارة 8
تةمموزي 2010
29
ث ِرؤذةكانى كؤية... بى نؤذةنكردنةوةَ ، سوود هيوا عبدة تةها كؤية لة ساآلنى حةفتاكانةوة بة فةرمانى ِرذيَمى َ بؤبكرى لةناوضووى بةعس قةدةغةبوو ث ِرؤذةى هةتا توانيان دذايةتى ئةم شارة ت َيكؤشةرو ئةدةب دؤست و خنجيالنةيان كرد تا كار طةيشتة ئةوةى َ بةشارةدى بةو نيازةى كة لةهةشتاكان كرديانةوة بضوكتريشى بكةنةوة و دوايى خاثوورى بكةن زياتريش لةبةر مةسةلةى نةوتى شيواشؤك و ثاشة ِرؤذة ئابووريةكةى ،كةس بؤى نةبوو تةنانةت (كؤليت)يَكيش دروس��ت بكات و مؤلَةتى بينا قةدةغةبوو ،دواى ئةوةى الثة ِرةى ِرةشى بةعس و ِرذيَمةكةى لة م َيذووى كوردستان هةلَدرايةوةو الثة ِرةيةكى ث ِرشةنطدار كرايةوة كةبريتى بوو لة ِراثة ِرين و ِرزطارى و ئاوةدانكردنةوة ،ئيتر دلَمانم بةوة خؤشبوو كة ئيتر ووآلت بةرةو تيماركردنى زامةكان و ئاوةدانكردنةوة ِريَطا دةطريَتةبةر ئةو هةموو كارةسات و كوشتن و َ مال سووتان و دةرب��ةدةري��ةم��ان بةخزمةتكردن ثاداشت دةداتةوةو هةموو كةس شانازى بةشةهيدةكانى و ث َيشمةرطايةتى و طرتن و مالَويَرانيةكان دةكات ئةو سامانةى لةكوردستان هةية بؤ خؤشطوزةرانى َ وةردةطيرىِ ،راستة لةكؤية لي خةلَك سودى َ ضةند ث ِرؤذةيةك بةئةنجام طةيشت لةوانة (زانكؤ ، سةنتةرى تيشك )...بةآلم ئةوةى ج َيى داخة ئةوةية َ َ نابى يا ثى دةكرى و تةواو َ هةندى ث ِرؤذة دةست َ َ لةطةل وةرطرتنى يان دواى وةرطرتنى دةبى و تةواو َ َ بة ماوةيةكى كةم (نؤذةنكردنةوة)ى بؤ دةكرى ، َ دةكرى دةب َيتة ج َيطاى باشة بؤلةشويَنان ث ِرؤذة سةرسو ِرمانى هةموو جيهان ،تؤبلَ َيى ئةوانيش َ بؤبكرى ،ث ِرؤذةمان هةبووة لة (25 نؤذةنكردنةوةيان َ م )2دروست كراوة كةضى سال َيك خؤى نةطرتووةو نؤذةنكردنةوةى بؤ دةرض��ووةِ ،ريَطاى هةرمؤتةو دووسايدى ثشتى دةرويَش خدر ه َيشتا هةر نؤذةن َ َ هةندى ئيش كرا لة بؤدةكرى تةنانةت كردنةوةيان طوندةكانى دةوروبةرى كؤية سودى يةك ِرؤذيشى لى وةرنةطيرا هةروةك ئةو هةموو (حةوز و َ كؤل ) َ ى ئاو خواردنةوةى بؤ ماآلت دروست كرا ثارةيةكى بى سوود ،باشة ئةو هةموو ثارة زؤرة ئةطةر زؤر و َ َ َ بةثالن ث ِرؤذةى بؤ دابندرى و خةرج بكرى شتى لةث َيشتر وةك طةياندنى ئاوى َ (زى) ى بضووك بؤ ئةو طوندانة تا لةضؤلكردن بثاريَزريَن باشتر نةبوو ، هةقى خؤيةتى لةمةوال ث ِرؤذةكانمان بة ش َيوةيةكى ِريَكتر و بةويَذدانانةتر ئةنجام َ بدرى بؤئةوةى زياتر هةبى بؤ خةلَكى شارةكةو دةوروبةرى و سوودى َ بؤهةردةبى نةضى، َ بى سوود لة كيس َ ضيتر ثارةمان َ بلَ َيين (سةيرة لةكؤية). 30
سةرف كةو ...بةباكة ...يالَالَ كؤية !!!! ئةطةر سةر ديَ ِرةكة بخويَنيتةوة ,بةالتةوة سةيرة, ووشةى نامؤى تياية؟؟!!دةب َيت واب َيت! ِرؤذنامةنووس لةخؤيةوة هيض ووشةيةك نانوس َيت ,توانج لةخؤ ِرا لةكةس نادات هةموو كةس َيكى الثيرؤزة جا طةورةب َيت دكتؤر رِزطار بي تةمةن و كارو ثيشةش ,هةموو شت َيكى وةيا بضووك َ َ لةالبةنرخة بةتايبةت ئةطةر شويَن َيك يا ج َيطايةك هةب َيت دلى جةماوةر خؤشبكات, كةضى ه َيندةش شتى نامؤ دةبين َيت نيطةران دةب َيت .........ئةمة بةدةست خؤيان نية ِروحيانةت َيكة لةدلَى ئةوان ضةكةرةى كردووة تاكو مردن ،لةم باسةدا ضةند شت َيك دةوروذيَنم كة زؤر خةلَكيش باسى ئةم شتانةيان كردوةو ثرسياريان كردوةو َ دةيانةوى بزانن ئةم شتانة ضين و ئةم كارانةى كؤية ضؤن دةكريَن. مزطةوتى طةورةى كؤية :م َيذوويةكى كؤنى هةيةوجطة لةوةش شويَن َيكى ثيرؤزةو بةمالَى خودا ناوى دةبردريَت ,قودسيةت َيكى تريشى هةية ئةويش شويَنى خويَندنطا بووة هةر لةديَر زةمانةوة دةيان زانايى بةناو بانط لةمزطةوتةكانا دةستى قةلَةميان طرتووةو بوون بةث ِرؤفيسؤرلةزؤر بواردا و ....جطةلةمانةش بؤتة كةلةتوريَكى جى ماوة بةشانازيةوة باسى دةكةين. ثيرؤز لةشارى كؤية لةباو باثيرانمانةوة بؤمان َ دةبينين شارةوانى كؤية شت َيكى لةبةر دةرطاى مزطةوتى طةورة داناوة مةطةر كةسى بزان َيت ئةم شتة ضية؟ خةالَتى دةكةم خةآلت َيكى زؤر باشيشى ث َيدةدةم, َ ئةطةر مةبةستيش سيماى مزطةوت بطؤ ِريت ئةمةش َيوةى طؤ ِران و جوانكارى نية ,ئةطةر مةبةستيشيان سةرفكردن و بةباكردنى بودجةى كؤية ب َيت ئةوا كةس لةوان طةورةتر نيةو جةماوةرى كؤيةش ضاوى نةبةستراوةتةوة وةياشارى ضى ناو بن َيم ,طوناهيشة باضيتريش باسى باوباثيرانمان نةكةين و با ضيتر بةوان خؤمان هةلَنةكيشين ببينن و حوكم مةدةن لةخؤرا ،تكاى خوا لةشارةوانى دةكةم هةرضى زووة باالى بةريَت دةنا ِرؤذيَك دةست دةدةمة ضةكوشى بةرشك َين ووردو خاشى دةكةم ،ئةوان ث َيويستة بير لةوة بكةنةوة كةبةر دةم ئةم مزطةوتة ث َيويستى بة فراوانية ثرسةيةكة وةستانى ئؤتؤمب َيل َيكة نةك كرديَك دروست بكةيى كةس نةزان َيت ضية؟ ث ِريشى ب َيت لةزبل و َ خؤل و خاشاك... َ ن َيوان دووسايدى ئازادى مورتكى خؤرسكى ووالتمانى لةمابةينى دوو سايدةكة َ بةبى زةيانة ض َيندرابوو لةطةل ضةند نةمامة سنؤبةريَك لةاليةن شارةوانىَ , بةبةرشؤفةريانداو جةرطى ضةندين كةسى وةك منيان داخ كردوو ثارةيةكى لى سةرفكرد ...ياالَكؤية و لةدوايدا سةبيان كرد ,هةرلةو ماوةيةشداو ضينة باشيان َ لى كرد ,ئةوجارةى لةباتى مورتكى خؤمالَى ,مورتك َيكى بيانيان مةسةرف َيكى تريان َ لي ِروواند َ ,ئةرى دةثرسم مانايى ضى بوو بؤ واكرا ئايا دةب َيت جةماوةرى كؤية لةالى َ ئةوان ضؤن ضلؤنى هةلَى سةنط َينن ,هةر ئةوةندة دةل َين (ئةو شةعبة هيضى قابيل نية!!!!!!).
ِرؤذنامةي (فرانتس)ي طة ِرةكي خيَزانيَكي كؤيي لةبةرلين بةسةر دةكاتةوة
ناونيشانيَكي راشكاو
نووسيني :زينة َ ثؤلس يوسف َ َ وةرطيرِاني :هاوذين سلَيوة
دةنووسي: ئيلؤنةظايسمان َ
حةميد سالَي 1997لةباكوري عي ِراقةوة ،واتةلةبةشي كوردستانةكةي ئةم وآلتة هاتؤتة ئةلَمانيا .دواي هاتني ئةو بةدوو َ سال ،واتةلةسالَي ،1997هاوسةري خاتو بةفرين، ئةويش هات بؤ ئ َيرة .حةميد خؤي و هاوسةري ،لة كوردستان وةك ثيشة مامؤستا بوون .كةبارودؤخي سياسي ئةم وآلتة بةردةوام بةرةو خراثي دةضو،حةميدو هاوسةري خاتو بةفرين ،ب ِرياريان دا بضن بؤ ئةلَمانيا بؤ ئةوةي ل َيرةلةئاشتي و ئازاديدا ذيان َيكي سي مندالَةكانيان ل َيرةلةدايك بوون .ثاظ َيل تةمةني حةوت سالَةو نوي ث َيكةوةبن َينَ . لةقوتابخانةي سةرةتايية .دوو كضةكانيشيان ،كةيةك َيكيان (ئارينة) يةتةمةني ضوةر سالَةو ئةوةي تريان كة(ئاريا) يةو تةمةني دوو سالَةو لةباخضةي ساوايانن .سةرجةم َ بي ئةوةي بي جياوازن لةطةل هاوآلتياني ئةلَمانياو َ ئةنداماني ئةم خانةوادةيةئةلَمانن و َ ِرةضةلةكي خؤيان لةبير بكةن. ئةم خانةوادةية لة سالَي ( ) 2005ةوة لةطة ِرةكي «م َيرنجكيتس» نيشتةج َييةو ل َيرة هةست بةخؤشي و ئاسؤدةيي دةكةن .دايك و باوكي منالَةكان بةشداريان لةكؤبونةوةكاني طة ِرةكةكةو هةروةها لةكاري نوسيني ِرؤذنامةي «فرانتس» كردوة. َ لةطةل منالَةكانيشيان بةشدارن لةضاالكيةكاني منداآلن .ئاساييشة،كة ئةمان ة بةشداري لةجةذني ساآلنةي لةدايك بوني مةسيح «كريسمةس»و جةذني زيندوبونةوةي عيسي سي ِرؤذ ثاش هةلَواسيني دةكةن . َ منالَةكان بةتايبةتي حةز لة خواردنةكاني جةذني لةدايك بوني مةسيح «كريسمةس « دةكةن و بةدلَشاديةوةش بةشداري دةكةن لةئيشي دةستكردا .هةلَبةتةبايةخيش بة جةذنةكورديي ة نةتةوةييةكانيش دةدةن .ئةماني كةدراوسةي ئ َيمةن ،بةشدارن لةخؤشي كردني ذيانمان .ئ َيمة ثةيوةنديةكي دؤستانةو برادةرايةتيمان لةن َيواندا هةيةو ثالَثشتي يةكترين و يارمةتي يةكتر دةدةين .خواردةمةنية كوردية بةتام و بةلةزةتةكانيان بةدلَخؤشيةوة دابةش دةكةن و بةبؤنةي جةذنةكان دةعوةتي ئ َيمةش دةكةن .بةم جؤرة توانيم زانياري دةربارةي كةلتوري ووآلتة دورو بيانيةكانكؤبكةمةوة. ثيويستيشة بلَ َيم ،كةسةرجةم ئةنداماني خانةوادةكة ث َيشوازيةكي دؤستانةيان كردم. حةميد نوسينطةيةكي طةشتي ئاسماني بضوك لة « كؤتبوسةتووةر» لةبةرلين كردةوة. ئةو كاتةي منالَةكان لةباخضةي ساوايانن يا لةقوتابخانةن بةفرين يارمةتي هاوسةري َ لةنوسينطةكة دةدا .هةردوكيان دةلََين َ دةتواندري زؤر باش لةوي ،واتة لةنوسينطةكة جؤري حةز ناكةن لةدةوروبةري َ َ كار َ ئةوي نيشتةج َيبن .حة ميد و بكري .بةآلم بةهيض بةفرين هةردوكيان كاريان زؤر زةحمةتة .تا ئ َيستاش ث َيويستيان بةيارمةتي زمانةواني َ ناكري هةرضةندة دةب َيت لة فةرمانطةو دةزطاكان .بةآلم هيض جؤر ة سكاآليةك َ طةلي جار ث َيويست بةماندوبون َيكي زؤر دةكات .حةميدو لةطةل كاربةدةستان مامةلَ ة َ وخسي بؤيان بؤ ئةوةي كارةكانيان بةئةنجام بطةيةنن هاوسةري ئوم َيدةوارن كات ب ِر َ بةثشت بةخؤ بةستن بؤ ئةوةي بة ِراستي ئازادو سةربةست بن.
بؤ هةميشة خؤشم دةوآي ؤشم دةوآي وات��ا هةر خؤشم دةوآي، ثالَثشتت دةبم سةخترين ساتةكاندا.. خؤشم دةوآي ...من تؤم دةوآ هةرضؤن َيك ب َيت .نامةوآ بتكةم بة كةس َيكي دي و ضاوة ِرآي كاملَيت ل َيناكةم ..تؤش ضاوة ِرواني ئةوة لة من ناكةي.. خؤشم دةوآي ،واتا ئةوينت هةر ضاالكة طةر لة خراثترين بارودؤخ و هيالكةتي و سةرل َيش َيواوي دابم ،نةك تةنها هةر لة كاتي ذيان َيكي ئاسوودة داعةشقت بم. خؤشم دةوآي وا تا لة قوآليي نه َينيةكانت دةطةم .طلةييت ل َيناكةم لة بةرامبةر ئةوة تؤش طلةييم ل َيناكةي.. خؤشم دةوآي تا س��ن��ووري ملمالني ثاريَزطاري لةو شتانة دةكةم ،كة لة ن َيوانماندا داية. َ خؤشم دةوآي زؤرم خؤش دةوآي دلنيا بة شةرمةزارت ناكةم .من بيرت ل َيدةكةمةوةو خةونت ث َيوة دةبينم ،تامةزرؤتم و هةميشة ث َيويسيم ث َيتة .خؤزطةم واية هةمان هةست لة الي تؤش هةب َيت. خؤشم دةوآي هةتا هةتاية...
ذمارة 8
تةمموزي 2010
31
دي دروستكردن ئاليكيَكى سروشتى بؤ وةرزى بةفرانبار َ سوود وةرطرتن لةسروشت و نةريتى ثشت بةخؤبةستن َديدةوانى يةعقوب ه����ةروةك م�� َي��ذووى ئ���اذةلَ���دارى لةكوردستاندا زؤر كؤنةو ذيانى بةش َيكى زؤرى دانيشتووانى كوردستان بةند بووة بة ِراطرتنى ئاذةلَى شيردارو طؤشت، بةهةمان ش َيوةش ريَطةكانى بةخ َيو َ ئاذةل لةكوردستان دا زؤربوون و كردنى جؤراو جؤريش بوون ،ئةطةرضى وا باوة لةوةرزى زستان زياتر سوود لةثاوانةكان و ئاليكى كاو جؤ وةرطيراوة بة بةخ َيوكردنى َ ئ���اذةل ،ب��ةالَم ب��ةس��وود وةورط��رت��ن لةسروشتى دةولَةمةندى كوردستان ريَطاى تريش طيراوةتةبةر بؤ ت َيركردنى ئ� َ �اذةل ،بةتايبةتى سوود وةرطرتن لة َ لةطةل دارى ثاوانةكان .لةئ َيستاشدا ئةوةى لةاليةك ذمارةى طوندنيشينةكان كةمبووةو ئاذةلَدارةكانيش ذمارةيان ِرووةو دةضي و لة اليةكيتريش كةمتربوون َ ئاليكى ل َيكدارى كارطةكةكان ثةيدابووة، ه َيشتاش ل��ة طوندةشاخاويةكان وضياييةكاندا سوود لة دارة ث��اوان و ل َي ِرةوارةكان وةردةط��ي� َ �ري ب��ؤوةرزى زستان. َ *دي ،ضؤن و بؤضى و بؤ كام وةرزى َ َ دروستدةكري؟ سال لةزؤريَك لة ناوضة شاخاويةكانى كوردستان دابةطشتى و لةو شويَنانةى ئاقارةكانيان بة بوونى ل َي ِرةوارى سروشتى دةولَةمةندة بةتايبةتى ،كؤمةلَة لق و ثؤو سةرضلَى دارى بة ِروو مازوو دةبينين كة لةش َيوةى طومةز و بةجؤريَكى تايبةت دروستكراون و ذيَرةوةيان ئةستوورةو تا بؤ سةرووبض َيت باريكتر دةب َيتةوة و ِرووى سةرة لق و طةالَكان لةناوةوةيةو قةدة ب ِراوةكانيان لة دةرةوةية و بةش َيوةى قةد بةقةد بةسةر يةكةوة دانراون ،ئةمةش َ دةطوتري ديَى ضروو ،ئةوديَيانة ث َيى لةلق و ثؤى دارى طةآلدارى بة ِروو مازوو دروستدةكريَن ،دواى ئةوةى لق و ضلَةكان بةداس دةب ِريَنةوة ،بةبار دةطوازريَنةوة بؤ ناوطوند وقةراغ ئاوايةكان ،سةرةتا َ دادةنري، بناغةكةى بةش َيوةيةكى بازنةيى دواتريش قات بةقات و ِريز لةدواى ِريز 32
بةث َيى ث َيويستى خاوةن ئاذةلَةكة ضرووى زياترى دةخريَتةسةر و هةنديَجار ثةنجا بارة دار دةخريَتةسةريةك و بةبةرزى َ دروستدةكري ،ئةوةى ضوار مةتر ديَيةك َ مايةى سةرنجة ئةو خ��اوةن ئاذةالنة ه َيندة لةدروستكردنى ئةو ديَيانة شارةزاو كارامةن ،ئةطةرضى ديَيةكان لةو طؤ ِرة دروستدةكريَن و هيض باربن ثؤش َيكيان نية ،بةالَم بةش َيوةيةكى واى دا دةمةزريَنن كة ئةو هةموو بةفرو بارانةى وةرزةكانى ثايز و زستان و بةهار ناوةوةى ديَيةكان َ سةرةضل و طةآلكان تة ِرناكات ،واتا هةر بةوشكى دةم َيننةوة ،ئةو ديَيانة لة يةك كاتدا دوو سووديان بؤ دانيشتوانى طوندةكان هةية ،سوودى يةكةميان كةمةبةستى سةرةكى دروستكردنى ديَيةكانة ئةوةية كات َيك بةفر دةشت و دةر َ دةستدةكري دةثؤشي، و لةوة ِرطاكان دا َ َ بة لة ب��ةري��ةك هةلوةشاندنةوةى ديَيةكان و دةدريَ��ت بة ئاذةلَةكان و دةست ث َيكردن و هةلَوةشاندنةوةكةش بة ث َيضةوانةى دامةزراندنى ديَيةكانة، ضونكة لةدامةزرانداندا لةخوارةوة دةستى َ دةكري ،ب��ةالَم لة هةلَوةشاندنيدا ث َي َ ل��ةس��ةرةوة بؤ خ���واري ي��ة .س��وودى دووةم ئةوةية دواى ئةوةى ئاذةلَةكان طةآلكان دةخؤن ،ئينجا لقةدارو ضلَةكان
دةم َيننةوة ،ثاشان ئةوانيش ثةل ثةل وورد دةكريَن و بؤسوتاندن كةلكيان َ دةطيري .طةورةيةى و بضووكى ل َيوةر ديَيةكان بةث َيى ث َيويستة ،واتاخاوةن زياتربي، ئاذةلَةكان ضةندسةر ئاذةلَيان َ ه َيندةش هةولَى طةورةكردنى ديَيةكان دةدةن. ئةوديَيانة ه َيندة بةش َيوةيةكى توندو َ تؤل دادةمةزريَن بةفرو باران كاريان ت َيناكات و ناو َ تةرنابي و ضل و لقةكانيان َ َ هةنديَجار ئةوديَيانة ماوةى ضةند سال َيك دةم َيننةوةو تا كاتى ث َيويست ئينجا دةدريَن بة ئاذةلَةكان. لةنيوان َ *جياوازى َ ديى ضرو و قؤرى ثوش دا. هةربةهةمان ش َيوةى ديَى ضرو لة هةنديَك ناوضةى كورستاندا جؤريَكيتر لةئاليكى سروشتى دةبينين ،ئةويش هاوش َيوةى ديَ��ي��ة ،ب��ةالَم لةثووش دروستكراوة واتا َ دي لةلق و سةرةضلَى دار دروس��ت��دةك� َ �ري وق��ؤرى لةثؤش َ دروستدةكري ،جياوازيَكيتر لة ن َيوانيان دي و قؤرى ئةوةية وةط طوتمان َ َ دي َ دواى ئةوةى طةآلكانى دةدريَت بةئاذةل، لقةدارةكانيشى قةد دةكريَن و بؤسوتان بةكارديَن ،بةالَم قؤرى هيضى نام َينتةوةو َ بةئاذةل. ثوشةكةى دةدريَت
بةردة باز ،ئةو طابةردةى بةهؤى تايبةتمةنديةكانى رؤضؤتة ناو ئةفسانةى كوردية لة 25كم ى باكوورى رؤذهةالتى هةول َيرو لةسةر بةرزايةكدا و بةدوورى تةنيا 10مةتر لةجادةى هةول َير /كؤية طابةرديَكى ث َيكهاتةى (تةموخةشاخ ) هةية ،ئةوةى وايكردووةو ئةو بةردة ناوبانطى زؤرى هةبي ،ضةند تايبةتمةندي َيكة ،كة رةنطة لة بةردةكانى ترى هاوش َيوةى َ ئةو بةردة دانةبن . َ *هؤكاريك بؤ بةئةفسانة بوونى بةردةباز. َ طةل َيك هؤكار هةن بؤ ئةوةى ئةوبةردة ت َيكةالوى ئةفسانةبب َيت و لةزياتر لة هةر بةديَكى تريش ناو بانط دةربكات و هةر ئةو ناو بانطةش وايكردووة كة ئ َيمة ئةو راثؤرتةى لة باروةوة بنووسين: لةوانة ئةو بةردة كة تيرةكةى سي مةترو بةرزى مةترو نيويَكة َ ،لةناوةراستدا شةقبووة و بة ثانى 10س��م درزى داوة ،ئ��ةوةش دروستبي وايكردووة كة بؤضوون َيك َ و ضيرؤك َيكى ئةفسانةبدريَتة ثالَ هؤكارى شةقبوونى بةردةكة ، ئةويش ئةوةية طوايا بةدةست و شمش َيرى ثالَةوان َيكى ئيسالم لةكاتى هاتنى لةشكرى ئيسالم شةقبووة ،ه��ةر ئ��ةو درزةش
َ بناسري و بانط دةربكات ،هؤكارى وايكردووة بةردةكة بة بةردة باز ئةو ناو نانةش بؤئةوة دةطريَتةوة بةردةكة بؤتة دوولةت ،واتا لةش َيوةى ئةو بةردانةى بؤ ثة ِرينةو لة رووبار دادةنران واية .بةدةر لةوةش نةك هةر بةردةكة ،بةلكو تةواوى ناوضةكة بةناوى ئةو بةردة ناو نراوة بةردةباز . لةساالنى هةشتاشدا كةرت َيكى ث َيشمةرطةى يةك َيتى نيشتمانى كوردستان لة تيثى 86ى دةشتى هةول َير بةناوى كةرتى 4ى بةردةباز ناو نرابوو .يةك َيكيتر لة تايبةتمةنديةكانى ئةو بةردة ئةوةية هيض بةرديَكى ترى هاوش َيوةى لة نزيك ئةو بةردة شاخةدانية وئةوةش واي��ك��ردووة ثرسيارى ضؤنيةتى هاتنةئةو شويَنةى ئةو بةردة الى الى خةلك دروست ب َيت ؟. ه��ةم��وو ئ��ةو تايبةتمةنديانة وايانكردووة ،هاووالتيان بةردةكة هةبي و خةلكانى زؤر ناويَكى ديارى َ وةك مةزارى مراز خوازى سةردانى بكةن و بة هةلَكردنى ئاالَى سةوز وبؤيةكردنى بةردةكة بة رةنطى سةوزو ث َيداخشدانى بةردى مراز خوازى و دوعا و ثارانةوة سةردانى بكةن .
شة ِرةكةو ئةو خوليايةى كةلةميَذوودا تا ئيَستا لةكؤية بوونى هةية
َ لةطةل ئةوةشدا كةبالَندةى كةو يةك َيكة َ لةو دةيةهاجؤر بالندة ضيايانةى كة لة َ لةطةل كوردستان دا هةن ،بةالَم بةبةراورد هةر بالَندةيةكى تردا كةو ناودارترينيانةو ذمارةى خوليادارانى كةويش لةخوليادارانى هةموو بالَندةكانى تر زياترة ،ئةوانيش دابةش دةبن بةسةر كةو بازةكانىِ :راوكةرى كةو ِ ،راطرتنى كةو ،شة ِرة كةو. لةشارى كؤية ذمارةيةكى زؤر لة كةوباز هةيةو تةنانةت هةنديَك بنةمالَةى ئةو شارة بةناسناوى كةوباز دةناسريَنةوةو يةك َيكيش لةشاعيرة ناودارو شةهيدةكانى سنوورةكة (حةويَزهيرانى ) ناسناوى كةوبازى بؤخؤى هةلَبذاردبوو ،بةجؤريَك كةوبوونى هةية لةكؤية جطة ضياكاندا لةن َيو زؤربةى مالَةكانيشيدا كةو لةكؤية َ َ دةكري. ادةطيري و بةخ َيو ِر *زؤرى كةو بازةكانيش لة رِؤذى َ دةكةويت. شةرِةكةودا بةديار ضونكة تا ئ َيستاش شة ِرةكةو يةك َيكة لةو خوليايانةى زؤريَك لةدانيشتوانى ئةوشارة حةزى ل َيدةكةن ،شة ِرة كةويش تةنيا َ دةكري و واتا لةبةشى لةوةرزة ساردةكاندا كؤتاى وةرزى زستان و بةشى سةرةتاى
َ دةكري( .دارةى) وةرزى بةهار شة ِرةكةو كةويش بريتية لة كؤبوونةوةى كةوبازةكان و ه َينانى كةوةكانيان و قةفةزى كةوةكانيان و ريزكردنى قةفةزةكانيان بةش َيوةيةكى بازنةيى و وةستانى تةماشاكارةكان لةثشت قةفةزةكانةوة.دةستث َيكردنى شة ِرةكةويش ب��ة ب��ةردان��ى دووك���ةوى ن َير،كات َيك لةقةفةزةكاندا بةر دةدريَ��ن ِ ،راستةخؤ دةكةونة شة ِركردن و بريارى دؤرانى يةك َيكيش لةكةوةكان ئةوكاتةدةب َيت ،كة يةك َيك لةكةوةكان طؤرةثانى شة ِركردن لي و هةولَى راكردن لةشة ِرى بةجي دةه َي َ َ كةوى بةرانبةردةدات .هةرضةند كةوةكان ماوةى شة ِركردنيان زؤرترب َيت ،ه َيندة زياتر ناودةردةكةن و ل��ة ِرووى نرخةوة بةقيمةت دةكةون و دريَذترين ماوةى شة ِرى ن َيوان دوو كةويش يةك سةعاتة. جؤرةكانى كةويش لةكوردستان كة بة ِرةنطاكانيان دةناسريَنةوة و ناويان َ دادةن��ري ،بريتين لة :سثات ،سثى بؤ ِ ،رةش .خوليادارانى شة ِرةكةو زؤر زياترة لةخوليادارى هةرياريَكيتر بؤبينينى شة ِرةكةو ثارة خةرج دةكةن و شارةو شار دةطة ِريَن و كات َيك خةريكى ئامادةكردنى
ذمارة 8
ئةو ِراثؤرتةبووين هاوآلتيةكى سل َيمانيان دى كةبؤبينينى شة ِرةكةو هاتبووة كؤية َ ئاكري ث َيشتريش بؤشارةكانى دهؤك و و هةول َير و هةريرضووبوو هةر بؤبينينى شة ِرةكةو .ديارة هةمووئةوانةش كة كةو ِرادةطرن ناتووان شة ِرةكةو بكةن ،ضونكة كةوى شة ِرةكةو جياية لةكةوةكانى ترو راه َينانى زؤرى ث َيويستة. *رِاوض��ى خ��اوةن وي��ذدان لة كؤية رِةضاوى َريساكانى رِاوةكةو دةكةن. هةرضةندة ِراو كردنى كةو بة داو َ دةوي، كاريَكى ئاسان نيةو كاتى زؤريشى بةالَم هةنديَك لة كةوبازةكانى كؤية بؤ ثاريَزطارى ذينطةيى و ق ِرنةبوونى كةوةكان زؤر بة ويذدانانة ِراوى كةو دةكةن ولةكاتى ه َيلكةدانان و بضووكدا ماكةو ِراو ناكةن و ئةطةر بشكةويَتةوة داوةكةوة ئازادى دةكةن و زؤر جاريش بؤ نةب ِرانةوةى بالَندةى كةو هةنديَك لة ِراو كةرانى كةو ضةندان كةو ئازاد دةكةن .ئةوةى كة داواكارى راوكةران و خوليادارانى كةوة لة كؤية ئةوةية كة ريَكخراويَكى تايبةت بةخؤيان نية بةلَكو داواكارن كةريَِكخراويَكيان بؤ دابمةزريَنن.
تةمموزي 2010
33
كؤمةلَةي ئاوةدانكردنةوةي كؤية دووةم كؤنفرانسي خؤي سةركةوتووانة ئةنجام دا كةكؤن :لة رؤذي ضوارشةممةي ريَكةوتي 2010/6/30كؤمةلَةي ئاوةدانكردنةوةي كؤية ،لة ذيَر دروشمي ( بةرةو طة ِراندنةوةي سيماي شارستاني و زيندووكردنةوةي ك��ل��ت��وري ك��ؤي��ة .ك��اردةك��ةي��ن بؤ ئاوةدانكردنةوة و طةشةث َيداني كؤية) كؤنفرانسي دووةم��ي بة ئامادةبووني قايمقامي كؤية و ذمارةيةك لة بةرثرساني ئيداري كؤيةو زيَتر لة 90لة ئةندام و ذمارةيةكي زؤريش لة ميوانان ئةنجامدا. سةرةتا كؤنفرانس بة وتاري بةخ َيرهاتن و وةستان بة ضةند ضركة سات َيك بؤ طياني شةهيدان دةستي ث َيكرد ،ئةوجا قايمقامي كؤية ش َيخ ضاثوك وتاريَكي بةم بؤنةيةوة ث َيشكةش كرد .لة وتارةكةيدا ئاماذةي بة طرنطي ريَكخراوة ناحكومييةكان كرد لة بواري ريَكخراوةيي و ضاالكيدا و هيواي سةركةوتني بؤ كؤمةلَة و كؤنفرانسةكةي خواست ،ئامادةيي ئيدارةي قايمقاميةتي بؤ هاوكاري و ثشتيواني لة كؤمةلَة دةرب ِري.
34
سةرؤكي كؤمةلَة ث َيش ِرةوي سةيد برايمي راث��ؤرت��ي طشتي كؤمةلَةي ث َيشكةش كرد ،كة باسي ضاالكيةكاني ن َيوان كؤنفرانسي يةكةم و دووةم كرد ،لة هةمان كاتدا ئةو كارة خزمةتطوزاريانةي خستة روو ،كة كؤمةلَة ئةنجامي داوة، هةروةها ئةو ث َيشنيازو ثرؤذانةشي باس ك��رد ،كة ث َيشكةشي اليةنة ث َيوةندارةكان ك��ردووة بة مةبةستي طةشةث َيداني كؤية. فةتحولَآل تؤفيق راثؤرتي دارايي ث َيشكةش كرد، كة بة رووني و زوآللَي ئ��ام��اذةي بة داه��ات و ضؤنيةتي خةرج كردني دا. دواي ئ���ةوةي دةستةي كارط َيري هةلَوةشايةوة سآ ئةندام وةك دةستةي ب���ة ِريَ���وةب���ةري ك���ؤن���ف���ران���س هةلَبذيَردران .خالَي س��ةرةك��ي دواي ئةوة هةلَسةنطاندن و ثةسند كردني راثؤرتةكان بوون. دواييش ئةندامان لآَ كؤمة ث َيشنيازو
بيروبؤضونيان خستة روو ،كة سةرجةميان بؤ خزمةتي شارةكةو طةشةسةندني كؤمةلَةكة بوو. لة كؤتاييدا ثرؤسةي هةلَبذاردن بة ئامادة بوون و سةرثةرشتي حاكم هيمداد نويَنةري دادطاي كؤيةى دةستي ث َيكرد. لة كةش و هةوايةكي ئازادانة كؤمةلََيك ئةندام ،كة 13كةس بوون خؤيان كانديد كرد بؤ دةستةي كارط َيري ،كة بة طويَرةي ث َيرةوي ناوخؤ بريتيية لة ث َينج ئةندام و دوو يةدةط .تةنها ئةنداماني خاوةن كارتي كؤمةلَة بةشداري هةلَبذاردنيان كرد .لة ئةنجام دا ئةمانةي خوارةوة دةرضوون: ث َيش ِرةوةي سةيد برايمي( 63دةنط) ، حةماغا ( 55دةنط) ،ئاكؤ عةبدولَآل ( 39دةنط) ،ئاالن عبدالواحد ( 31دةنط)، محةمةدي موهةنديس ( 29دةنط) دوو ئةنداميش بة يةدةط :سةرؤك حةويَز ( 28دةنط) و رزطار سابير ( 79دةنط). دواي ئاشكرا ك��ردن��ي ئةنجامي هةلَبذاردن حاكم هيمداد رايطةياند ،كة تا ماوةي رؤذي ديكة هةر كةس َيك نارةزايي هةية دةعوا لة دادطا بةرز كاتةوة ،دواي سآ رؤذةك��ة دان بة هةلَبذاردنةكة دةكرآ .ئةنجامةكانيشي لةطةأل كارتي دةنطدان لة دادطا لة ئةرشيف دادةندرآ. دواي هةلَبذاردن ئةندامان و ميوانةكان بؤ نانخواردني ئ َيوارة داوةتي خواني كؤمةلَة بوون. جآي ئاماذةية هؤيةكاني راطةياندن
لة كؤية لة رآ و رةسمي كؤنفرانسةكة ئامادة ببوون. َ ئةوةي دةبآ بطوترآ ،كة كؤمةلةي ئاوةدانكردنةوةي كؤية لة كؤتايي 2003 دام��ةزراوة بيرؤكةكةي دةطة ِريَتةوة بؤ بةريَزان ش َيخ سةالح و حةماغا و حاكم سالَح ،لة ئةنجامي مامةلَةمةيان لةطةأل ريَكخراوي ،CMOCدواي ئةوةي شارةزاييان لة ش َيوةي كاركردنيان ثةيدا كرد .ئةوان خوازياري ئةوة بوون كار لةطةأل ريَكخراوي ثيشةيي و ديموكراتي بكةن .بؤية بؤ لة خؤطرتني ريَنمايي كاركردني ئةوان بيرؤكةي دامةزراندنةكة هاتة كايةوة .بةماوةيةكي كةم توانيان ضةندين كؤيبؤنةوة ساز بكةن و دةستةي دامةزريَنةر كارنامةي كؤمةلَة ئامادة بكا و مؤلَةتي كاركردن لة وةزراتةتي ناوخؤ وةربطرين و دةست بةكار بين .لة 15 تةموزي 2004كؤنفرانسي يةكةم لة هاوينة هةواري ضنارؤك بة ِريَوة ضوو. ث َيش ِرةوةي سةيد برايمي بة سةرؤك و حةماغاو حاكم سالَح و مامؤستا نوري و ئاكؤ عةبدولَآلو ئاراسي موهةنديس و سةرؤك حةويَز وةك دةستةي كارط َي ِري هةلَبذيَردران. َ كارو ضاالكيةكاني كؤمةلًة: -1ث��رؤذةي سةنتةري هونةري كؤية -2ثرؤذةي دروستكردني بارةطاي بنكةي ئةدةبي طةالويَذ لة سالَي -3 .2004 دابينكردني كةل و ثةل بؤ ئاطركوذيَنةوةي كؤية -4 .نؤذةنكردنةوةي مزطةوتي حاجي سديق لة طة ِرةكي ضوارباخ-5 . لة هةموويان طرينطتر ثرؤذةي طة ِرةكي طةشتياري لة بناري هةيبةسولَتان ،كة بريتي بوو لة دروستكردني 161خانوو لةسةر رووبةري 200م . 2ئةم ثرؤذةية، جطة ل��ةوةي هةرزانترين ث��رؤذة بوو، سيمايةكي جوانيشي دا بة شارةكةو ئاقاريَكي لـآ ئاوةدان كردةوة .ث َيمان وا نييةـ تا ئ َيستا هيض ريَكخراويَكي وةك ئ َيمة توانيب َيتي ثرؤذةيةكي لةمجؤرة ئةنجام بدا .ئ َيمة نةك هةر توانيمان خانووةكان تةواو بكةين ،بةلكو بة هاوكاري ئاوةدانكردنةوةي كؤية و شارةواني ئاو كارةباي كؤية و ريَكخراويَكي ئةمريكي و بة بةشداري راستةوخؤي دةستةي كارط َي ِر توانيمان خزمةتطوزاريةكاني وةك ئاوة ِرؤ ،ئاو ،كارةبا و تةخت كردن و ضةوريَذكردني شةقامةكاني ئةنجام
َ عةبدولآل ،ئاالن واحيد حمةمةد عومةر ،رزطار سابري ،حةماغا ،حاكم ثيَش ِرةو ،ئاكؤ
بدةين .هةر بةوةندة نةوةستاين ،كاتآ ئاوةداني ت َيداكةوت هةولَمان دا ثرؤذةي دروستكردني خويَندنطايةك و ثارك َيك بدةين .بة داخ��ةوة نةبووني بودجةي ث َيويست هةولَةكانماني سةرنةخست، هةر بؤيةش لةبةر نةبووني خويَندنطا بة تةواوي ئاوةدان نةبؤتةوة .داواكارين لة بةبرثرسان مشووري ئةو خويَندنطاية بخؤن -6.ه َينانةوةي روفات و دروستكردني مةزاريَك بؤ شاعيري طةورةي طةلةكةمان دلَدار لةسةر بودجةي تايبةتي كؤمةلَة-7. سازكردني كؤنفرانس َيك بة ناوي بةرةو ئاوةدانكردنةوةي كؤية لة ئوت َيل ثاالسي كؤية بة هاوكاري سةرؤكايةتي زانكؤ و سةنتةري ل َيكؤلَينةوةو ثةخشي كؤية. -8ثرؤذةي نؤذةنكردنةوةي حةوزي ئاوي
ذمارة 8
كؤية -9.بة دةيان ث َيشنيازو ثرؤذةمان ث َيشكةش اليةنة ث َيوةندارةكان كردووة، بؤ نمونة :ث َيشنيازي داناني ليذنةيةكي تايبةت بة نةخشةسازي .ث َيشنيازي لة ث َيناو ريَكخستن و جوانكردن و كةمكردنةوةي قةيراني هاتوضؤي لةسةر شةقامي طشتي ناوبازار ،ثرؤذةي دابينكردني شويَني ياري بؤ منداآلني شار .هةلَمةتي دارضاندن ،بة دريَذايي شةقامي سةر رةزان لة رؤذي شةمووي ريَكةوتي .12/18ثرؤذةي طةشتياري بناري هةيبةت سولَتان بؤ ئةوةي بب َيتة سةيرانطايةكي جوان -10 .ئامادةكردني ئاهةنط َيك بؤ منداآلن لة ثاركي هاموون بة بةشداري هونةرمةند سةالح محةمةد ( مام عةوال).
تةمموزي 2010
35
محيَدين ِرةزا حةمة الن ئةو هونةرمةندةى (شانؤ و سينةما)ى لةيةك كاتدا تيَكة َ ل بةيةك كردووة
َ ضاوثيكةوتن :رةوةز مولود مح َيدين رةزا هونةرمةنديَكى ديارى شارى كؤيةية بةتايبةتى لة بوارى شانؤ و سينةما و كليث و بوارى تةلةفزيؤنى ،ئةو زؤر بة سةليقةية لة كارةكانى و جى هةميشة بة دلَسؤزى كارةكانى َ لي بةجى دةكات و وةك ئاشق َيكى َ َ ديَت . ئ � َي��وارةي��ةك دواى مةراسيمى كردنةوةى مةزارى مةقام ب َيذى ناسراوى شارةكةمان ( مامة س َيوة) طفتوطؤكردن و ط َيرانةوةى ضةند بةسةر هات َيكى خؤش ضةند ثرسياريَكمان ل َيكرد : كةكؤن :بالة و ثرسيارة تقليدية دةست ث َيبكةين مح َيدين رةزا ك َيية؟ مح َيدين :من سالَى 1969لة كؤية لةدايك ب��ووم و ئ َيستاش لة كؤية دةذيم و ذنم ه َيناوة و ضوار كو ِرم هةية بة ناوةكانى (ئارى ،ئاريَز ،ئارش ،ئارا) كةكؤن :كةى بؤيةكةم جار بةشدارى كارى هونةريت كرد ؟ مح َيدين :سالَى 1983بؤ يةكةم جار وةك كؤ ِرس لة تيثى مؤسيقاى باواجى بةشداريم كرد و لة سالَى 36
1986دةستم بةكارى شانؤيى كرد لة ئامادةى بازرطانى. كةكؤن :بة ِراشكاوى ئاستى شانؤ لةكؤية ضؤن دةبينى؟ طةر لة دواوةية هؤكارةكةى ضية ؟ مح َيدين :ئاستى شانؤ ئ َيستا نةك هةر لة كوردستان لة هةموو جيهان لة قةيران داية بةهؤى كةمبونةوةى بينةرى شانؤ كوردستانيش بةهةمان ش َيوة ، بةش َيوةيةكى طشتى شانؤ و هؤلَةكانى شانؤ ئةو طةرم و طو ِريةى جارانى نةماوة كؤيةش بةهةمان ش َيوة سستيةك هةية لة بوارى شانؤ ب��ةالَم وةك ئاستى هونةرى ئاستى شانؤى كؤية ئ َيستا باشترة لة جاران ،ئ َيستا كؤمةلََيك طةنج لةبوارةكة كار دةكةن كة هةموويان دةرضووى ثةيمانطاى هونةرة جوانةكانن ،ئاستى هونةريان زؤر باشة .هؤكاريَكى تر كة كارى كردؤتة سةر سستى شانؤ كةمتةر خةمى وةزارةتى ِرؤشنبيرى و بة ِريَوةبةرايةتى هونةرى شانؤية وةك من ئاطادارم دواجار سالَى ()1995 فيستيظالََيك سازكرا لةسةر ئاستى كوردستان بؤ شانؤ لةو ساوة تاوةكو ئ َيستا هيض فيستيظالََيكى ترى شانؤى نةكراوة لةسةر ئاستى كوردستان بؤ ئ��ةوةى تواناكان دةربكةون يان كى ى ئاستى هونةرى شانؤى كى ب ِر َ َ ثةيدا بب َيت ،جطة ل��ةوةش تاوةكو ئ َيستا وةزارةتى ثةروةردة كة زياتر لة شةش ثةيمانطاى هونةرة جوانةكانى هةية بيرى لةوة نةكردؤتةوة ساالَنة ف َيستيظالََيكى ض شانؤيى يان بةشةكانى ترى هونةر ساز بكات بؤ ئةوةى بب َيتة ط ِروتين َيك بؤ ث َيشخستنى بوارةكانى شانؤ و مؤسيقا و ش َيوةكارى ....ئةمانةوة
كؤمةلََيك هؤكارى ترى ئيدارى واى كردووة شانؤ لة ثاشةكشة دا ب َيت نةك لة ث َيشكةوتن. كةكؤن :ه��ؤى ضى ية زؤرب��ةى شانؤكارانى كؤية ثةرتةوازةن؟ بؤ لة تيثكدا كؤنا كريَنةوة ؟ مح َيدين :شانؤكارانى كؤية بة ِراى من ثةرتةوازةنين ،وائ َيمة لةتيثى شانؤى كؤية زياتر لة ( )20ئةنداممان هةية َ دةكرى بلَ َيين كاريَك نةكراوة بةالَم هةمويان بةيةكةوة تيايدا دةركةون و كاربكةن وة كاريَكى وا طةورةش كاستى زؤر لةكار دا هةم ئيدارةى باش َ دةوى لة ئ َيستا و هةم ئيمكانياتى زؤرى زؤر زةحمةتة تؤ بتوانى كاريَكى شانؤى ئةنجام بدةيت و زياتر لة ( )20ئةكتةر بةشداربن تييدا ،ضونكة هةم هؤلَةكةت لة كؤية هةم ئيمكانياتة مادييةكة ئةوة نية تؤ ئةم كارة بكةيت ئةطةر نا من دلَنيام هةموو هونةرمةندةكانى كؤية ئامادةييان هةية بةيةكةوة كار بكةن و طويَش لة يةكتر بطرن ،دواتر من هةرطيز ث َيم باش نية هةموومان لةيةك تيث كؤبينةوة ،با تيثى جياواز هةبى . و ِراى جياواز ئيشى جياواز َ كةكؤن :تؤ ئةندامى تيثى شانؤى كؤيةيى لة ئ َيستا دا ئاستى تيثةكةت ضؤن هةلَدةسةنط َينى؟ مح َيدين :ئاستى تيثى شانؤى كؤية ئ َيستا زؤر باشة بينايةى خؤى هةية كةم َيك نةسريةى خؤى هةية و ئةندامى كارا و ضاالكى هةية بةتايبةتى طةنجةكان زؤر باشن ئيش دةكةن بةالَم هةق واية بة ِراى من ئيدارةى تيث و سةرؤكى تيث زياتر ِريَطا بؤ طةنجةكان خؤش بكةن ثشتيوانيان بكةن كة من بةش بةحالَى خؤم هةموو كات لة خزمةتيان دابووم و بةردةوام
هاوكاريان دةبم ... كةكؤن :س���ة ِرة ِراى بونى شانؤ كاريَكى زؤر لة كؤية و وةبونى ضةند تيث َيك و بةشى شانؤى ثةيمانطةى هونةرة جوانةكان بةالَم ساالَنة لة يةك دوو شانؤطةرى زياتر نمايش ناكريَت ؟ مح َيدين :ئةمة ِراستة بةالَم ث َيمواية لة وةالَمى ثرسيارةكانى ث َيشو باسى ئ��ةوةم��ان ك��ردوة كة ئيش بؤ كةم دةكريَت ِ ،راستة ئيش كةمتر دةكريَت بةالَم ئاستى ئيشةكانى ئ َيستا باشترة . كةكؤن :ث ِرؤذةت ضي ية بؤشانؤ لة كؤية ؟ مح َيدين :لة ئ َيستا دا هيض ث ِرؤذةيةكم نية بؤ شانؤ . كةكؤن :باب َيينة سةر سينةما ،تؤ لة يةكةم فيستيظالَى الوان بة كورتة فيلم َيك بةشدار بووى و خةالَت َيكيشت بة دةس��ت ه َينا دةكريَت باس َيكى فيلمةكةو ف َيستيظالَةكةمان بؤ بكةى ؟ مح َيدين :بةلَ َى ئةمة سالَى ()2001 لة سل َيمانى ئةم فيستيظالَة ساز كرا َ لةطةل بة ِريَزتان و حاجى ئ َيمةش َ فازيل و ئةو برادةرانة كاريَكمان كرد بةناوى (بةختيار) بةشداريمان كرد خةالَتى باشترين ئةكتةرمان وةرطرت بؤ هةردوو منالَى ئةو ساو طةنجى ئ َيستا كاكة (هونةر و ديَدةوان) جطة لةوةش خةالَتى باشترين فيلمى ف َيستيظالَمان لةاليةن ناوةندى سينةماى بةدرخان ث � َي��درا .جطة ل���ةوةش ب��ةش��دارى فيستظالَى يةكةمى كؤمثانياى ئةظين فيلم و وةرزى نيشاندانى فيلمى كرد لة هةلَةبجة كاريَكى باش بوو بؤ ئةو ساكة. كةكؤن :تا ئ َيستاكة ضةند فيلمت بةرهةم ه َيناوة؟ وة بةشدارى ضةند فيلمت كردوة؟ مح َيدين :تا ئ َيستا ( )5ث َينج كورتة ()3سى فيلمى فيلمم ئةنجام داوة و َ ديكؤمنتيم كردوة جطة لة بةشدارى زياتر لة ()10دة كورتة فيلمى تر وةك ياريدةدةرى دةره َينةر و مؤنتاذ كردن .. كةكؤن :لةكؤية ك��ارى سينةما كةم دةبينريَت لة ضاو شارةكانى ترى كوردستان ،هؤكارةكةى بؤضى دةطة ِريَنيتةوة؟
مح َيدين :بةداخةوة لة كؤية تاكو ئ َيستا فةرمانطةيةك يا دامةزراوةيةك نية بةناوى (سينةما) ئ َيمةش كة ئةوكارانة دةكةين دةب َيت ثةنابةرينة بةر هةول َير يان سل َيمانى يان وةزارةت ، ِرةنطة ئةمة هؤكاريَكى ب َيت ،دواتريش سينةما و ك��ارى سينةما لة ِرووى داراييةوة زياتر لة كارى ترى ث َيويستى بة ثارةية ضونكة كاريَكى بابلَ َيين (جماعية) كاستى زؤرى دةويَت وةبوارى زؤرة هةر لة سينارسيت و دةره َينةر و كاميرامان و مؤنت َير و موسيقى هيتر و كؤمةلََيكى زؤرى ث َيويستة وةكةمى شارةزا لةم بوارانةش هؤكاريَكى ترة ،دواتر ئةو هونةرةش لة كوردستان نويَيية و تازة كةوتؤتة ناو بوارةكانى ترى هونةر لة كوردستان بؤية هةر لة كوردستانيش كارى سينةما وةك ث َيويست نةكراوة بةالَم بة ِراى من زياتر لة هةموو هونةرةكانى تر توانيويةتى لة نى و دةيان خةالَت دةرةوة خؤى بسةث َي َ و ِريَزل َينان بة دةست به َين َيت كة ئةمة شايستةى هةلَويَستة لةسةر كردنة لةاليةن بةرثرسان و كار بةدةستان بؤ ثى بدريَت . ئةوةى طرنطى زياترى َ كةكؤن :باب َيينة سةر تةلةفزيؤنى كؤية ،بثرسين ضى ث َيبةخشيت و ضى ل َيسةندوى؟ َ مح َيدين :تةلةفزيؤن تاكة ثالثشتى منة بؤ كارةكانم و وةكمارةكةشم زؤر خؤش دةويَت ِراستة زؤر بةى كاتى طرتووم بةالًَم زؤر كةم ِريَطرم بووة لة كارةكانم ضونكة كارةكانى منيش ثةيوةندى بةتةلةفزيؤنةوة هةية . كةكؤن :وةكو ئاطادارين تؤ ضةند كليث َيكى جوانت بؤ ضةند طؤرانيةك كردووة ،طةر باس َيكى ئةو كارانةمان بؤ بكةى؟ مح َيدين :راستة هةرضةندة من زؤر حةزم لةكارى كليث نية بةالَم زؤريش ريَكةوتوة كليث دروست بكةم من تةنها كليث بؤ ئةو طؤرانية دةكةم َ لةطةل كةخؤم حةزم ل َييةتى يان بلَ َيين َ هةندى جاريش دةطونجى بةالَم خؤم َ برادةرايةتى واى كردوة كليث بؤ طؤرانى دةتوانى طؤرانى ب َيذيَك بكةم ،كليث َ جوانتر ث َيشان بدات لةوةى كة هةية دةتوانى طؤرانى وة بةب َيضة وانةشةوة َ
ذمارة 8
ناشيرين بكات ،ئةو كليثانةى من دةيانكةم حةزدةكةم زياتر درامى بن ضيرؤك َيك بط َيريَتةوة نةك هةر ويَنة ل َيكدان ب َيت وة يةك َيك لة كليثةكانم دةست نيشان كرا بؤ ئةوةى خةالَت وةربطريَت لةاليةن وةزارةتى وةرزش و الوانى ئةوسا بةالَم بةقودرةتى قادر ِرؤذيَ��ك ث َيش ِريَزل َينانةكة طؤ ِريان بؤ يةكيكى تر ،شت َيكى تر هةية لةكليثةكانم ئةو ووردة هةناسانةى كة َ ئةمةوى بيانكةم بؤم ناكريَن بة فيلم بةكليث بؤ ئةوةى خؤم ل َيى ِرزطار بم . كةكؤن :بةر ل��ةوةى كؤتايى بة ثرسيارةكانمان به َينين ،تؤ بة كةس َيكى قسة خؤش و نوكتة باز ناسراوى ، لةو هةموو سالَةى كة كارت كردووة حةتمةن شت َيكى خؤشت بينيوة بؤمان بطي ِريتةوة؟ مح َيدين :نوكتةى خؤش زؤرن لةسةر ئيش يةك َيك لةوانة سالَى 1993هةطبةى كاميرامان دةكرد يةك َيك لة كاريكات َيرةكان باسى لة دوو برادةر دةكرد كةيةكيان بةردةوام بةسةر خؤشى هةلَة دةكات ئ َيمةش لة كاستى هةطبةى كاميرا دوو برامان َ لةطةل بوو بؤية مامؤستا دل َير ئةو دةورةى دا بةوان ،مةوعيدمان سةعات س َيى ثاش نيوة ِرؤبوو لة بةردةم يانةى فةرمانبةرانى كؤية ،ئ َيمةش هةموو َ لةوى ئامادة بوين برا بضوكةكة لةنادى دةيبينى خؤى ديَتةدةر و برا طةورةكة َ لى تو ِرة دةكات و زللةيةكى لة برا َ بضوكةكة دةدات كة سةرخؤشةكةية دةورةك��ة وا بوو ئ َيمةش دةستمان كرد بة ويَنةطرتن برا طةورةكة هةر ل َيى نزيك دةبؤوة ئ َيمةش دةمانطوت دةى كاكة تو ِرةبة زللةى ل َيدة كةضى ئةو هةر دوور دةكةوتةوة مامؤستا دل َير تو ِرةبوو ووتى نالََيم ل َييدة ل َيى تو ِرةبة برا طةورةكةش طوتى كاكة ض ل َييدةم ل َيى تو ِرةبم ئةوة فول سةر خؤشة تومةز ئةو برادةرة ث َيش ئ َيمة ضوو بوو ت َيرى خواردبؤوة . كةكؤن :لة كؤتايى ضى بة كةكؤن دةلََييت ؟ مح َيدين :دةستتان خؤش ب َيت هةبى .... كاريَكى باش دةكةن با َ
تةمموزي 2010
37
È ȃǁƨǻȂǿ Ȅdzơȁƨǿ ضاالكيةكاني بة ِريَوةبةرايةتى ِرؤشنبيرى و هونةرى كؤية -1رؤذى 2010/4/13لة هؤلى نةجيبة خان بة ئامادةبونى ه��ون��ةرم��ةن��دان و ميوان َيكى زؤر بة ِريَوةبةرايةتى ِرؤشنبيرى وهونةرى كؤية ث َيشةنطايةكى تايبةتى بؤ ش َيوةكار (هاوكار فرياد يوسف) كردةوة ،سةرةتا ث َيشةنطاكة لة اليةن بة ِريَز (ش َيخ ضاثوك) قائيمقامى كؤية كرايةوة ، هاوكار فرياد لة ث َيشةنطاكةيدا نزيكةى ضل بؤ ثةنجا كارى خؤى نمايشكرد كة طوزارشت بوون لة ناخى هونةرمةند و جوانى سروشت و هةذارى و جوانى ئافرةت . -2ل��ة ي���ادى هونةرمةندى جوانةمةرطى شارةكةمان (سامان تاهير) لة ِرؤذى ()2010/4/20 بة ِريَوةبةرايةتى رؤشنبيرى و هونةرى كؤية هةلَسا بةيادكردنةوةى ئةو هونةرمةندة ،سةرةتا سةعات ()10،30 سةر لةبةيانى لة بةردةم بارةطاى تيثى مؤسيقاى باواجى كؤية بؤ دانانى تاجة طولَينة لة سةر مةزارى جوانةمةرط ئامادةبوان و هونةرمةندان و كةس و ك��ارى كاكة سامان بة ِريَكةوتن و باش دانانى تاجة طولَينة وتةى بة ِريَوةبةرايةتى ِرؤشنبيرى و هونةرى كؤية لة الي��ةن (رةوةز مولود ) بة ِريَوةبةرى ِرؤشنبيرى و هونةرى كؤية خويَندرايةوة ثاشان وتةى تيثى مؤسيقاى باواجى كؤية لةاليةن هونةرمةند (ئ���ارةزوو ئيسماعيل)
38
خويَندرايةوة ثاشان هاو ِريَى هونةرمةند ( ئيسماعيل قادر ) ثةخشانة شعريَكى ث َيشكةش بة طيانى ثاكى كاكة سامان كرد ،طؤرانى ئةى مؤم لةاليةن خويَندكارانى ثةيمانطاى هونةرة جوانةكانى شةهيد جعفةر بةشةر ثةرشتى مامؤستا سةفين ث َيشكةشكرا ،دواتر لةاليةن (هاو ِرى تاهير) براى كاكة سامان وتةى بنةمالَةى خويَندةوة ،شايانى باسة مة ِراسيمةكة لةاليةن ب َيذةرى تةلةفزيؤنى كؤية (ثشتيوان صديق) بة ِريَوة ضوو ،دواتر سةعات ()3,30ى ثاش نيوة ِرؤ بةئامادةبونى هونةرمةندان و كةس وكارى كاكة سامان لةاليةن دايك و كضةكةى كاكة سامان ثةتى ث َيشةنطاى فؤتؤطرافى ويَنةى كارةكانى جوانةمةرط كرايةوة كة 30ويَنةى لةخؤطرتبوو وة لة سةعات ()4ى ئ َيوارة فيلمى (ئاهةنطى مامؤستاى مةزن) كة لة سيناريؤ و دةره َينانى كاكة سامان بوو نمايشكرا كةلة سالَى ( )1992بةرهةمى ه َينابوو -3 .رؤذى 2010/6/9سةعات ()10,30ى بةيانى لةذيَر ضاوديَرى َ شةمال حةويَزى) بة ِريَز (دكتؤر ب��ة ِريَ��وةب��ةرى طشتى ِرؤشنبيرى و هونةرى هةول َير ،بةئامادةبونى هونةرمةندان و بة ِريَز قائيمقامى كؤية و كاك سةليم قادر ج َيطرى بةريَوةبةرايةتى طشتى ِرؤشنبيرى و هونةرى هةول َير و خزمانى هةرمؤتة
مةراسيمى كردنةوةى مةزارى مةقام ب َيذى شارةكةمان (س َيوة) بة ِريَوةضوو ،سةرةتا لةاليةن قةشةى هةرمؤتة مةزارةكة كرايةوة ثاشان (رةوةز مولود) بة ِريَوةبةرى ِرؤشنبيرى و هونةرى كؤية وتةيةكى ث َيشكةشكرد ،وتةى بة ِريَوةبةرايةتى طشتى ِرؤشنبيرى و هونةرى هةول َير لةاليةن كاك (سةليم قادر) خويَندرايةوة ثاشان قائيمقامى كؤية وتةيةكى ث َيشكةشكرد مامؤستا (محمةد دارياس) كورتة باس َيكى لةسةر س َيوة باسكرد ثاشان مامؤستا (هاوذين صل َيوة) وتةيةكى بةناوى كةسوكارى خزمانى هةرمؤتةوة ث َيشكةشكرد ،شايانى باسة مةراسيمةكة لةاليةن ثةيامن َيرى تةلةفزيؤنى كؤية (هاوكار رةندى خانى ) بة ِريَوةضوو . -4رؤذى 2010/6/21لة يادى ِرؤذى ج��ةذن��ى جيهانى مؤزيك بة ِريَوةبةرايةتى ِرؤشنبيرى و هونةرى كؤية سةعات ( )10,30بةيانى لة هؤلَى بة ِريَوةبةرايةتى هاتوضؤى كؤية بؤ ِريَزل َينان لةو خزمةتةى كة ثؤليسى هاتوضؤ ث َيشكةشى دةكةن ئاهةنط َيكى مؤسيقيان سازكرد بة بةشدارى هةردوو هونةرمةندى الو (ئيدريس حةكيم ) بةئام َيرى عود و (هونةر سةالم ) بة ئام َيرى ناى و هونةرمةند (رةوةز مولود) بة ئام َيرى طيتار كة هةشت ثارضة مؤزيكى ميلؤدى كورديان ث َيشكةشكرد.
فيَستيظالَى ضوارةمى ثةيمانطة 2010 / 5 / 6 – 5 ِراطةياندنى ثةيمانطة :لةذيَر ضاوديَرى بة ِريَز وةزيرى ث��ةروةردةى حكومةتى ثةيمانطةى كوردستان هةريَمى هونةرةجوانةكانى شةهيد جةعفر /كؤية ضوارةمين ف َيستيظالَى خؤى سازدا كة دوو ِرؤذى خاياند. َ لةيةكةم ِرؤذى ف َيستيظال و سةعات 10ى بةيانى ِريَكةوتى / 5 2010 / 5بةئامادةبوونى بة ِريَز [ ابرايم بايز اسماعيل ] بة ِريَوةبةرى طشتى ثةيمانطاكان و مةشق كردن و نويَنةرى وةزيرى ثةروةردة. [ ضاثوك عومةر ] قائيمقامى كؤية و مامؤستا [ ِرةنج حمد قادر ] بة ِريَوةبةرى ث��ةروةردةو ذمارةيةكى بةرضاو لةبةرثرسانى حكومى و حزبى و هونةرمةندان ب ِرطةكانى دةستى ث َيكرد. لةسةرةتاى ف َيستيظالَى ضوارةمى ثةيمانطاى ه��ون��ةرة جوانةكاندا بةرهةمةكانى بةشى ش َيوةكارى كرايةوة كة ث َيكهاتبوون لة كارةكانى ويَنةك َيشان و سيراميك و ثةيكةرسازى و طرافيك كة بةرهةمى خويَندكارانى ثةيمانطاكة بوون. َ هةر لة كارةكانى ف َيستيظال ث َيشانطاى تايبةت بؤ خويَندكارى قؤناغى ث َينجةمى ش َيوةكارى [ س��ةروةر عبدالحميد ] كرايةوة كة بةرهةمةكانى ساالَنةى كاركردنى خؤى نمايش كردبوو. دوات��ر ئامادةبووان بةرهةمةكانى خويَندكارانى بةشى طرافيكيان بةسةر ك��ردةوة .ل��ةب��ةردةوام��ى كارةكانى ف َيستيظالَى ضوارةمى ثةيمانطةى هونةرة جوانةكانى شةهيد جةعفةر /كؤية بةشى مؤسيقاى ثةيمانطة كارةكانى خؤيان نمايش كرد .لةسةرةتادا بة ِريَوةبةرى ثةيمانطة بة ِريَز مامؤستا [ حميد رفيق صالَح ] لة ووتةيةكيدا بةخ َيرهاتنى ئامادةبووانى كردوو تيشكى خستة سةر ثةيمانطاكة و كارةكانى ف َيستيظالَةكة و دةست خؤشى لة سةرجةم مامؤستاو خويَندكاران و فةرمانبةرانى ثةيمانطاكةى كرد كة ئةو ماوةية هةريةكة بةجؤريَك
ئةركةكانى خؤيان ج َيبةج َيكرد . دواتر ووتةى وةزيرى ثةروةردةى حكومةتى هةريَمى كوردستان بة ِريَز [ سةفين محسن دزةيى ] لة اليةن بة ِريَز[ ابراهيم بايز اسماعيل ] بة ِريَوةبةرى طشتى ثةيمانطاكان و مةشق ك��ردن خ��ويَ��ن��دراي��ةوة. لةوووتةكةيدا ستراتيذى وةزارةتى ِروون كردةوة و ِرايطةياند كة هةميشة طرنطى تةواو دةدةريَت بة بوارى هونةر و بةشةكانى بؤ لةمةو دوا ئةم طرنطية زؤر زياتر دةب َيت .دواتر ووتةى بة ِريَز مامؤستا [ سفين عبدالرزاق عبدالقادر ] سةرؤكى بةشى مؤزيك لة ثةيمانطا خ��ويَ��ن��دراي��ةوةو بةسةر ثةرشتى مامؤستايانى بةشةكة و خويَندكارانى ب��ةش��ى م��وزي��ك��ى ثةيمانطةى هونةرةجوانةكانى شةهيد جةعفةر / كؤية بةرهةمةكانى خؤيان ث َيشكةش بة ئامادةبووان كرد ،كة بريتى بوون لة هةشت بةرهةم كة لة اليةن مامؤستايانى بةشى موزيك مامؤستا [ سةنطار عبدالخالق – دةرباز جالل – ه َيمن فرياد – سةردار ئةحمةد – سفين عبدالرزاق ] ئامادة كرابوو ضةندين طؤرانى و ثارضة موزيكى خؤمالَى و جيهانيان ث َيشكةش كرد كة ج َيى خؤشحالَى ئامادةبووان بوو.
ذمارة 8
بةكؤتايى هاتنى نمايشةكانى بةشى موزيك ،كارةكانى يةكةم ِرؤذى َ ستيظال كؤتايى هات . ف َي َ لة دريَذةى ضوارةمين ف َيستيظالى ثةيمانطة ِرؤذى 2010 / 5 / 6 َ ستيظال دريَذةى بةكارةكانى خؤى ف َي َ دا .هؤلةكانى ش َيوةكارى بؤ هةر ضوار بةشى ويَنةك َيشان و سيراميك و ثةيكةرسازى و طرافيك لةبةردةم م َيوانةكان و ئامادةبووان كراوة بوو . دواتر سةعات 11ى ث َيش نيوة ِرؤ بةشى شانؤى ثةيمانطا بة ئامادة بوونى بة ِريَز [ ضاثوك عومةر ] قائيماقمى قةزاى كؤية و كؤمةلََيك لة هونةرمةندان دةستكرا بة نمايشكردنى شانؤيى [ من يةك َيكم لة ئ َيوة ] كة لةدةقى شانؤيى خؤشةويستى وةرطيرابوو لة نووسينى [ دارا خاليد ديَكؤنى ] و ئامادةكردن و دةره َينانى مامؤستا [ سةردار ئةكرةم ] و بةرجةستةكردنى مامؤستايان [ َ شةمال زاهير ] ث َيشكةش ئوم َيد ِرةزا و َ بة ئامادةبووان كرا .كة كؤمةل َيك لة مامؤستاو خويَندكارانى بةشى شانؤ و موزيك هاوكارى ئةم كارة شانؤيية بوون. بةكؤتايى هاتنى ئةم شانؤيية َ ستيظال بةسةركةوتوويى كؤتايى ف َي بةكارةكانى خؤى ه َينا .
تةمموزي 2010
39
ƨȇƚǯ ƨdz ljǃǁƧȁ وةرزشكار ( هةردةم عةبدوالَ) و عةشقيَك بؤ يارى باسكة َ ضاوثيكةوتن :ذووان عادل يةك َيك لةو وةرزشكارانةى شارى كؤية كة بةئاست َيكى زؤر باشةوة ضةند سالََيكة لة تيثى باسكةى يانةى كؤية دةبينريَت (هةردةم عةبدوالَ)ية ئةو وةك وةرزشكاريَك و ش َيوةكاريَك توانيويةتى لة هةردوو بوارةكةدا سةربكةويَت و ئاستى باش ثيشان بدات ئةم وةرزشكارة جطة لةخؤى دووب��راى تريشى هةمان يارى ئةنجام دةدةن و ئةمةش هؤكاريَك بوة بؤ ياريزان ئةم بوارة هةلَبذيَريَت و تيايدا ث َيش َ لةطةل بكةويَت هةردةم عةبدوالَ ئ َيستا تيثى باسكةى يانةى كؤية بةردةوامة لةمةشق و يارى كردن و هيواداريشة تيثةكةيان بطاتة ئاستى باشتر و ئةنجامى بةرضاو تر بةدةست به َين َيت لةم ديدارةى كةكؤنيشدا ئاوا بؤمان دوا : ك��ةك��ؤن :س��ةرةت��ا دةك��ريَ��ت خؤت بةخويَنةرانى طؤظارةكةمان بناس َينة؟ هةردةم :ناوم هةردةم عةبدوالَ مولودة سالَى 1985لةشارى كؤية لةدايك بوم دةرضوى بةشى ش َيوةكارى ثةيمانطاى هونةرة جوانةكانى شةهيد جةعفةرم لة كؤية . ثى كردنى كةكؤن :سةرةتاى دةست َ وةرزش الى تؤ دةطة ِريَتةوة بؤ كةى ؟ ثى كردنى هةردةم :سةرةتاى دةست َ وةرزش��م دةطة ِريَتةوة بؤ ئةو كاتةى كة خويَندكار بوم لة قؤناغى ناوةندى يارى بالةم ئةنجام دةدا و لة ضاالكى قوتابخانةكان دا بةشداريم دةكرد . كةكؤن :سالَى ضةند ضويتة ِريَزى باسكةى يانةى كؤية ؟
40
َ عةبدولآل هةردةم هةردةم :لةسالَى ()1999وة دةستم بةيارى باسكة كرد لة يانةى وةرزشى كؤية . كةكؤن :تا ئ َيستا بؤ هيض يانةيةكى تر ياريت كردووة ياخود هةر لة يانةى كؤية ماويت؟ ثى دةست لةسةرةتاى هةر هةردةم: َ كردنةوة بؤ يارى باسكة هةر لة يانةى كؤية بوم و ئ َيستاش هةر لةم يانةية وةكو ياريزان َيكى سةرةكى بةردةوامم لةيارى كردن . كةكؤن :ئةو ئةنجامانة كامانةن كة َ لةطةل تيثةكةى ياخود وةك و خؤت بةدةستت ه َيناون؟
ه��ةردةم :لةسالَى ( )2008خةالَتى يارى باسكةم وةرطرت لةاليةن وةزارةتى وةرزش و الوان لةسةر ئاستى كوردستان. كةكؤن :جطة لةيارى باسكة هيض ياريةكى ترت ئةنجام داوة ؟ هةردةم :بةر لةوةى دةست بكةم بةيارى باسكة يارى يارى بالةم ئةنجام داوة بةالَم ئ َيستا تةنها يارى باسكة دةكةم . كةكؤن :ئاستى ئ َيستاى يارى باسكة لة كوردستان و كؤية ضؤن دةبينى ؟ هةردةم :بةش َيوةيةكى طشتى يارى باسكة لة كوردستان طةشةكردن َيكى باشى بةخؤوة بينيوة لة ضاو ساالَنى ث َيشوو وةيانةى وةرزش��ى كؤيةش توانيويةتى تا ئاست َيكى باش بايةخ بةم يارية بدات بةتايبةتى لة ئ َيستا دا . كةكؤن :ث َيشنيارت ضية بؤ بةرةو ث َيش بردنى يارى باسكة ؟ هةردةم :ث َيشنيارى من بؤ بةرةوث َيش بردنى يارى باسكة ئةوةية كة دةست بكريَت بة دروست كردنى باسكة لة سةر ئاستى مناالَن و طةنجان و هةروةها ه َينانى ِراه َينةرى بةتوانا و ل َيهاتوو وة دابين كردنى شويَن َيكى مةشق و ث َيداويستى بةوةرزشيةكانى ئةم يارية . كةكؤن :ث َيشنيارت ضى ية بؤ تيثةكةت ؟ هةردةم :طومانى ت َيدانية كةيارى باسكة ياريةكى بة كؤمةلَة و ث َيويستى بة ه َيز و توانايةكى باشة بؤ ئةوةى ياريزان بطات بة ئاست َيكى بةرز ئةم ئاستةش ث َيويستى بة مةشق و ِراه َينانى زؤر و بةردةوامة بؤية ث َيشنيارم بؤ تيثةكةم ئةوةية كة بةبةردةوامى مةشق و ِراه َينان بكةن . كةكؤن :دوا وتةت ضى ية و ضيت ماوة بيلَيت؟ ه��ةردةم :لة ِروى ث َيداويستى يةوة يارى باسكة ث َيويستى بة هؤلََيكى تايبةت بة خؤى هةية و هةروةها دابين كردنى سةرجةم ث َيداويستيةكانى يارية ،هةروةها ث َيويستى بةمةلةكردن و يارى ئاسن و بةرزكردنةوةى ل َيها توى جةستةيى هةية كةئةمانة هةمووى دةبنة هؤى بةرةو ث َيش بردنى ئاستى ياريزان هيوادارم سةرجةم َ َ بكرى بتوانرى دابين ئةم ث َيداويستيانة زؤر سوثاسى طؤظارةكةتان دةكةم بؤ ئةم بةسةر كردنةوةية .
جامى جيهانى (مؤنديال) ذووان عادل * م َيذووى جامى جيهانى :بيرؤكةى ِريَكخستنى ثالَةوانيةتى جامى جيهانى ثى بؤ (رؤب َير جؤران)ى فة ِرةنسى بؤ تؤثى َ َ دةطة ِريَتةوة ،جؤران لةسالى ()1904 يةك َيك بووة لة دامةزريَنةرانى يةكيةتى تؤثى ث َيى ن َيو دةولَ��ةت��ى ،لةسالَى ( )1929لةسةر دةستى جؤل ِريَم َيى ثاريَزةرى فةرةنسى بيرؤكةكة بووة ِراستى ئةويش لة كاتى كؤبوونةوةى يةكيةتى ن َيودةولَةتى لةشارى بةرشلؤنةى ئيسثانى، هةر لةو كؤبوونةوةدا ب ِريار درا لة سالَى ( )1930يةكةمين ثالَةوانيةتى جامى جيهانى لةوالَتى ئؤ ِرطواى بة ِريَوة بض َيت ثالَةوانيةتيةكة ناو نرا (خةالَتى جؤل ريمى) ئةو ناوة تاكو ثالَةوانيةتى ()1970 َ لة مةكسيك بةردةوام بوو ،ثاشان ناونرا جامى يةكيةتى تؤثى ث َيى ن َيو دةولَةتى يان جامى فيفا . *ب��ؤض��ى ئ��ورط��واى ب��ؤ يةكةمين ث َيشب ِرك َيى جامى جيهان تةرخان كرا : هةلَبذاردةى ئورطواى لة ساالَنى (-1924 )1928خةالَتى زيَ ِرينى دوو ئؤلَؤمثيادى بةدةست ه َينا و هةلَبذاردةيةكى زؤر بةه َيزى هةبوو ،جطة لةوة ياريطايةكى ن َيو دةولَةتيى نويَى هةبوو ج َيطةى 90 هةزار كةسىى ت َيدا دةبؤوة ،ئةم هؤكارانة سةرةكى بوون بؤ ئةو دةستنيشانكردنة، دةستنيشانكردنى ئؤرطواى بووة مايةى توو ِرةيى والَتانى ئةوروثا ،بؤية زؤربةى والَتانى ئةوروثا بةشدارييان لةو ثالَةوانيةتة نةكرد ،ئةم ب ِريارة واى كرد ئينطلتةرة لة ئةنداميةتى يةكيةتى ن َيودةولةتى بكش َيتةوة،لة ِرؤذى دةستث َيكردندا ضوار والَتى ئةوروثى بةشدارييان كرد ئةوانيش (فة ِرةنسا ِ ،رؤمانيا ،بةلذيكا ،يوكسالفيا ) . *جامةكانى َ ثالةوانيةتى جيهان: ريمى) :دريَذيةكةى -1جامى (جؤل َ ( )30سانتيمةترة و ك َيشى ( )4كيلؤ طرامة لة ديزاينى (ئيلى الفلؤرى) هونةرمةندى بةناوبانطة و لةزيَ ِرى عةيار ( )18دروست كراوة بةهؤى بةدةسته َينانى ناز ناوى مؤنديال بؤ ( )3جار ،بة ِرازيل تا هةتا
ثى بةخشرا . جامةكةى َ -2جامى جيهانى (فيفا) :سلظيؤ كاوابيكاى هونةرمةندى ئيتالَى جامةكةى دروست كردووة دريَذى ( )36سانتيمةترة و ك َيشى ()5 كيلؤطرامة و لة زيَ ِرى عةيار ()18 دروستكراوة . *ضةند زانياريَك سةبارةت بة جامى ثي (مؤنديال) : جيهانى تؤثى َ َ -1يةكةم يارى مؤنديال لة والتى ئورطواى سالَى ( )1930ئةنجام دراو والَتى ز 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
َ سال 1930 1934 1938 1950 1954 1958 1962 1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006
شويَن ئؤرطواى ئيتالَيا فةرةنسا ِ بةرازيل ِ سويسرا سويَد ضيلى ئينطلتةرة مةكسيك ئةلَمانيا ئةرذةنتين ئيسثانيا مةكسيك ئيتالَيا ئةمريكا فةرةنسا ِ كؤريا و ذاثؤن ئةلَمانيا
-4بةهؤى هةلَطرسانى شة ِرى جيهانى دووةم��ةوة ياريةكانى مؤنديالى سالَى ( 1942و )1946ئةنجام نةدراوة . -5بة ِرازيل و ئيتالَيا تاكة تيثن كة توانيو يانة دوو مؤنديال بةدواى يةكدا جامةكة بةرنةوة ئيتالَيا سالَى ( 1934و ، )1938بة ِرازيل لة سالَى ( 1958و . )1962 -6ووالَت��ى ع َيراق تةنها يةك جار توانيويةتى بةشدارى مؤنديال بكات ئةويش مؤنديالى ( )1986ى مةكسيك
ثالَةوان ئؤرطواى ئيتالَيا ئيتالَيا ئؤرطواى ئةلَمانيا بةرازيل ِ بةرازيل ِ ئينطلتةرة بةرازيل ِ ئةلَمانيا ئةرذةنتين ئيتالَيا ئةرذةنتين ئةلَمانيا بةرازيل ِ فةرةنسا ِ بةرازيل ِ ئيتالَيا
دووةم ئةرذةنتين ضيكؤسلؤظاكيا هةنطاريا بةرازيل ِ هةنطاريا سويَد ضيكؤسلؤظاكيا ئةلَمانيا ئيتالَيا هؤلَةندا هؤلَةندا ئةلَمانيا ئةلَمانيا ئةرذةنتين ئيتالَيا بةرازيل ِ ئةلَمانيا فةرةنسا ِ
َ طؤل 70 68 84 88 127 125 85 89 95 97 102 146 132 116 141 171 161 148
جامى جيهانى لة سالىَ ()2006-1930 ئورطواى توانى جامةكة بباتةوة . َ -2ووالَتى بة ِرازيل تاكة والتة كةتا وةكو ئ َيستا لةسةرجةم مؤنديالةكاندا بةشدارى كردووة تا 2010دةكاتة 19 جار . -3لة ئةنجامى ئامارى باشترين تيثى بةشدار بوى مؤنديالدا لة سالَى -1930 2006بة ِرازيل و ئةلَمانيا و ئيتالَيا و ئةرجةنتين بة باشترين تيث دةست نيشان كراون.
ذمارة 78
بوو . َ -7ئةلمانيا تاكة تيثة كة توانيويةتى ضوار جار ثلةى دووةم لة جامى جيهانى ثى دا بةدةست به َين َيت . تؤثى َ -8يةكةم ياريزان كة توانى يةكةم كؤلَى مؤنديال تؤ مار بكات (لؤسيان لؤرانى) فة ِرةنسى بوو لة مؤنديالى ئورطواى بةرامبةر تيثى مةكسيك تؤمارى كرد . ثى ) َميذوو ، * سةر ضاوة (تؤثى َ َ سةرهةلدان َ ، داهينان
ئاياري 2010 تةمموزي
41
ئاماريَكي ترسناك سالَي ثار لةكؤية ( )106مردوون لة ( )%82بةهؤي نةخؤشييةوة بووة كةكؤن :بة طويَرةي ئةو ئامارةي لة ئاسايشي كؤيةوة وةرمان طرتووة ،سالَي ث��ار( )2009لة كؤية 106كةس كؤضي دواييان كردووة ،كة كؤن لة ذمارةكاني ئةو سالَةدا بة ليست َيك بآلوي كردةوة. دواي ث َيوةنديكردنمان بة خزماني هةرمؤتة دةرك��ةوت لة سالَي 1009سآ كةس لة ديانةكانيش كؤضي دواييان كردووةو ئاسايشي كؤية ناونوسي نةكردوون .ئةو سآ كةسة بريتين لة (:ئازاد مة ِرب َين ( )1962بة وةستاني طورضيلة ،شةماس عيسا كةريم ( )1917لة 2009/3/7 مردووة هؤيةكةي ثيري ،زةكية طؤرطيس ( )1951لة 2009/7/21نةخؤشي دأل بةمجؤرة ذمارةي مردووان لة كؤية
لة 2009لة كؤية 1894 منداأل لةدايك بوون كةكؤن :لة َ سال ثاردا 2009بة طويَرةي ئاماريَكي نةخؤشخانةي شةهيد دكتؤر خاليد 1894منداأل لةدايك بوون ،لةوانة 1016كو ِرن، 878كضن .جطة لةمانةش 26 منداأل بة مردووي لةدايك بوون، كة 10كو ِر و 16كضن .هةر ئةو ئامارة بةدةردةخا ،كة زؤرترين ذمارةي لة دايك بوون لة مانطي كانووني دووةمدا بووة 227منداأل ( 113كو ِر114 ،كض) لة دواي ئ��ةوة مانطي ئةيلول دآ ،كة 186مندالَة ( 89كو ِر 97 ،كض) ، كة كةمترين ذمارةش لة مانطي كانووني يةكةمدا بووة 63 ( 109 كو ِر 46 ،كض). شاياني طوتنة تةنها يةك منداأل ،كة كو ِر بووة لة دايك بووة ،بةآلم دواي ضةند رؤذيَك مردووة. 42
لة سالَي 2009دةطاتة 106كةس. كةكؤن ،بؤ ئةوةي ئاطاداري خويَنةراني بةريَز بكاو زانياريان لةمبارةيةوة بداتآ كاري ل َيكؤلَينةوةيةكي ئاماري ئةنجامدا بؤ ثؤلينكردني كؤضكردووةكان .لةو ذمارةيةدا 55ن َيرو 51م َيينة بوون. تةمةنيان لة ن َيوان ( 3سالَي تا 92سالَي) بوون .بة طويَرةي ل َيكؤلَينةوةكة ت َيك ِراي تةمةني مرؤظي كورد لة كؤية( )65.6سالَة. بةآلم طةر ن َيرو مآ جيا بكةينةوة ،تةماشا دةكةين ،ذنان زيَتر دةذين و تةمةنيان دةطاتة ()71.7س���األ ،كةضي ثياوان ( )59.9ساأل دةذين. هؤي كؤضكردن زؤربةي دةطة ِريَتةوة بؤ نةخؤشي ،كة نزيكةي ( ) %70دةكا
( )75كةس .ديارة ئةمةش ذمارةيةكي ترسناكة ،ئاماذة بةوة دةكا ،كة نةخؤشي بةربآلوة لة كؤية .بؤية ج َيطاي خؤيةتي، كة بةريَوةبةرايةتي طشتي تةندروستي كؤية ل َيكؤلَينةوةي جيدي لة سةر بكا، هةولَي ضارةسةركردني ئةو نةخؤشيانة بدا .ج َيطاي ئاماذةية ( )10كةس لةوانة بة وةستاني دأل كؤضيان ك��ردووة)2(. كةسيش بة ش َيرثةنجة )1( .كةس وةستاني طورضيلة .ئةواني )7( :كةس بة سوتان ،كة هةموويان م َيينةن !! ( )1كةس بة تةقينةوة )2( .كةس بة كوشتن)3( . كةس بة رووداوي ئؤتؤمبيل .شاياني باسة ( )17كةسيش بة هؤي ثيريةوة ضوونةتة رةحمةتي خودا.
لة تاقيكردنةوةي كؤليَذي ئيشق لة نيَوان 5هةزار خويَندكاري عيَراقي 50يان دةرضوون 16 ،يان خةلَكي قةزاي كؤية بوون يةكةمي سةرجةم عيَراقيش خويَندكاريَكي ثةروةردةي كؤية بوو
كةكؤن: ك��ؤل � َي��ذي ئيشقي نمونةيي لة ريَ���ك���ةوت���ي 2010/4/20س��ةردان��ي بة ِريَوةبةرايةتي ثةروةردةيان كرد بؤ بةىشداريكردنمان لة ث َيشب ِركآي زانستي بؤ خويَندكاراني قؤناغي()9-6 ي بنة ِرةتي ،كة لة هةر قةتابخانةيةك ( )6خويَندكار) ئامادة بن بؤ ث َيشب ِرك َيكة. لة 2010/5/1لة 18ثاريَزطا و 3شار ئةم تاقيكردنةوةية دةستي ث َيكرد. سةرجةم تاقيكردنةوةكة ( )60ثرسيار بوو لة وانةكاني ئينطليزي ،فيزيا ،كيميا، زيندةوةرزاني و بيركاري .ذم��ارةي بةشداربوواني تاقيكردنةوةكة لةسةرجةم ع َيراق( )5هةزار خويَندكار بوون .كؤية يةكةمجار بوو بةشداري ث َيشبركآيةكي لةم جؤرة بكا .لة ئةنجامدا و لةو ث َينج هةزارة 50خويَندكار دةرضوون .لةو ثةنجا خويَندكارة 16خويَندكاريان هي
ثةروةردةي كؤية بوون .شاياني طوتنة لةو 16خويَندكارة كؤييةش خويَندكاري ثؤلي ( )9هامون ئةحمةد ئؤمةر لة دواناوةندي ضرؤ يةكةمي هةموو ع َيراق بوو ،هةروةها محةمةد جةبار ثؤلي ( )6و نور محةمةد و سانا كةريم لة يةكةمةكاني سةرجةم ع َيراق بوو ،.كة خةآلتي بةخايان ث َيبةخشرا ،لة هةمان كالتيشدا كؤل َيذي ئيشق ئةوانةي بآ بةرامبةر لة كؤل َيذةكةيان وةرطرت. لة اليةكي ديكةوة هاوكات لةطةأل ئةم تاقيكردنةوةية ،هةلَسةنطاندني قوتابخانةكاني ع َيراق ئةنجامدرا ،كة ضوار قوتابخانة دةض��وون ،لةو ضوار قوتابخانةيةش خويَندنطاي ضرؤي دواناوةندي لة كؤية بوو .بة ِريَوةبةري خويَندنطايةكة ش��ي�لان سةمةد حةويَز خةآلتي ضاكترين قوتابخانةي ث َيبةخشرا.
بة ِريَز وةزيرى خويَندن بـاالَ و تويَذينةوةى زانستى سةردانى ثةيمانطاى تةكنيكى كؤيةى كرد بةمةبةستى بةسةركردنةوةى ثةيمانطا لةنزيكةوة ئاطاداربوون لة ئيش و كارو ث َيداويستى يةكانى ثةيمانطا شانديَكى وةزارةتى خويَندنى باالَ سةردانى ثةيمانطاى تةكنيكى كؤية يان كرد ،شايانى باسة شاندةكة ث َيك هاتبوو لة بة ِريَز ث ِرؤظسيؤر (دكتؤر دالوةر عالءالدين)
وةزي��رى خويَندنى باالَو ثرؤظسيؤر(دكتؤر كريم صالح ) ِراويَذكارى وةزير بؤ كارو بارى زانستى ،هةردوو سةرؤكى دةستةى خويَندنى تةكنيكى سل َيمانى و هةول َير ضةند ئةندام َيكى تر ياوةرى وةفدةكةيان دةك��رد .شاندةكة لةاليةن ئةنجومةنى ثةيمانطاو كارمةندانى
ثى لةثةيمانطاى خوليَكى تؤثى َ تةكنيكى كرايةوة بةسةرثةرشتى يةكةى وةرزش��ى ثةيمانطاو خويَندكاران ثى لةثةيمانطاى تةكنيكى كؤية كرايةوة بؤ خول َيكى تؤثى َ سالَى خويَندنى 2010-2009بؤ مامؤستايان و خويَندكاران خولةكة يةك مانط و نيوى خةياند كة ()9بةشى زانستى و تيثى مامؤستايان بةشداريان ت َيدا كرد كة لة ()25تيث ث َيك هاتبوو لةئةنجامى كؤتايى هةردوو بةشى (كارط َيرى كار- قؤناغى دووةم)و (شيكارى نةخؤشيةكان-قؤناغى دووةم) طةيشتنة كؤتايى لةئةنجامدا بةشى (شيكارى نةخؤشيةكان) سةركةوت بةسةر بةشى(كارط َيرى كار)بةئةنجامى ()1*4دوايى خةالَت دابةش كرا بةسةر سةركةوتوانى ثلةى يةكةم و دووةم كة لةاليةن بة ِريَز ِراطرى ثةيمانطاو مامؤستايان خةالَتةكان دابةش كران.
ثةيمانطاوة ث َيشوازيةكى طةرميان ل َيكراو لةكؤبونةوةكةدا داواكاريةكانى ثةيمانطا خراية بةردةستى بة ِريَز وةزير ئةويش ب ِريارى دا كة بةجي دةكات و بةث َيى توانا داواكاريةكان ج َي َ دواتريش سةرجةم بةش و َ هؤل و تاقيطةكانى ثةيمانطايان بةسةر كردةوة.
لة مانطيَكدا 170رووداوي ئاطركةوتنةوة تؤمار كراوة لة سنوري كؤية كةكؤن :بة طويَرةي زانياريةكاني بنكةي ئاطركوذيَنةوةي كؤية لة 6/1تا 2010/6/30لة سنوري قةزاي كؤية 170رووداني ئاطركةوتنةوة رووي داوة 71 :دؤنم طةنم و جؤ سووتاوة732 . دار هةنارو هةنجيرو بة ِرو و دارةكاني سووتان .زياني هاوآلتيان لة ئةنجامي ئةو سوتانانة بة 24مليؤن دينار خةملَ َيندراوة. ج َيطاي ئاماذةية لة ئةنجامي بةكاره َيناني ئام َيرةكاني ئاطركوذيَنةوة ،ضةندين ئام َيروي ئؤتؤمبيل ثارضةكاني زيانيان ث َيطةيشتووة ،كة زيانةكاني بة 3مليؤن 600هةزار دينار دياري كراوة .هةروةها ضوار كارمةندي ئاطركوذيَنةوةش بة سووكي سوتان كاري ت َيكردوون.
ليذنةى ئابوورى بةردةوامن لةغةرامةكردنى دوكاندارو فرؤشيارة سةرثيَضيكارةكانى كؤية
ليذنةى ئابوور كةتايبةتة بةبةدواداضوون و سزادانى سةرث َيضى كةران لةدوكاندار و فرؤشطاو فرؤشيارو ناوضةو شويَنة خزمةتطوزاريةكانى كؤية كة شةش نويَنةر ى فةرمانطةو بة ِريَوةبةرايةتيةكانى كؤية تيايدا ئةندامن كةليذنةكة بةم ش َيوةية ث َيك ه��ات��ووة :نويَنةرى بة ِريَوةبةرايةتى تةندروستى ك��ؤي��ة ،ن��ويَ��ن��ةرى ئاسايشى ِرؤذهةآلتى هةول َير ،نويَنةرى ئاسايشى كؤية، نويَنةرى شارةوانى كؤية ،نويَنةرى تةندروستى َ ئاذةل ،نويَنةرى بة ِريَوةبةرايةتى و سامانى كشتوكالَى كؤية .ئةم ليذنةية ِرؤذانة دةردةضن و شويَنةثةيوةنديدارةكان بةسةر دةكةنةوة ِريَنمايى و مةرجةكانى خؤيان لةدةفتةرى ت َيبينيةكانى ئةوناوضةو شويَنة خزمةتطوزاريانة دةنووسن و ث َييان ِرادةطةيةنن ،ئةطةر هةرشويَن َيك يان فرؤشياريَك يان دوكانداريَك سةرث َيضى بكات و بةجى كردنى ب ِريارةكان كةم تةرخةمب َيت لةج َي َ
ئةوا ليذنةكة ِراثؤرتى خؤيان بةرز دةكةنةوة بؤئاسايشى ِرؤذه��ةآلت ئةوانيش راثؤرتةكة بةرزدةكةنةوة بؤ تةندروستى كؤية ،تةندروستى كؤيةش اليةنى ب ِرياردةرو ج َيبةج َيكةرة بةرامبةر بة اليةنى سةرث َيضيكةر ،ئةم ليذنة ئابوورية كارةكانيان وةك سةربازى ون واية ضونكة ئةوان بةبةردةوامى شويَنة مةبةست دارةكان بةسةردةكةنةوةو لةبةدواداضوونى ب��ةردةوام دان بؤ ِريَنويَنى كردن و دةست بةسةرداطرتنى كةلوثةل و خؤراكى بةسةرضوو و هةروةها سزادانى دوكاندار و فرؤشيارةكان كةئةوانةى ثابةندى نرخةكان نابن و هةروةها لة ِرووى ثاك و خاويَنيةوة ثابةندى ِريَنمايةكانى تةندروستى نابن ،ديارة بةش َيك لة دوكاندارو فرؤشيارةكان و ناوضة خزمةتطوزاريةكانى كؤية وةكو طازينؤو خواردنطةو ساردةمةنييةكان بةهؤى كةمتةرخةميان و ثابةندنةبوون ِرووب��ة ِرووى
سزادان دةبنةوة ،دواى ئةوةى طؤظارى كةكؤن ثةيوةندى كرد بةاليةنة ثةيوةنديدارةكان بةتايبةتى ليذنةى ئابوورى بؤث َيدانى زانيارى لةسةر ئةودوكان و فرؤشطاو فرؤشيارانةى كة سزادراون ئامادةنةبوون هيض ل َيدواني َيك بدةن، هةرضةندة خةلَكى ث َيويستة بزانن و ئاطادارى ئةم جؤرة كارانةبن سةرث َيضى كةران بناسن بؤئةوةى جاريَكى تر ئةم جؤرة كارانة ئةنجام نةدةن بةآلم َ هةول و بةدواداضونةكانمان بؤناسينى سزادراوان بى ئةنجام بوو كةمترين زانيارى كة بةدةستمان َ كةوت ئةوةبوو كة تةنها لةهؤبةى ضاوديَرى تةندروستى كؤية ث َييان ِراطةياندين كةلة كارو ضاالكيةكانى خؤيان لةماوةى -2010/1/1 ()20شويَنى خزمةتطوزاريان 2010/6/20 داخستووةو هةروةها ( )50شويَنى تريان غةرامةكردووةو هةروةها دةستيان بةسةر()20 تةن لةمةوادى بةسةرضوو داطرتووة.
ذمارة 8
تةمموزي 2010
43
بةزمي مام مؤتك مام مؤتك وةك دةزانن لة سةردةمي خؤي قسة زان و راويَذكارو بة تةطبير بوو ،هيضي لـآ عاسآ نةدةبوو ،دةبا بزانين مام مؤتكي (كاك) ضؤن وةآلمي خةم و نيطةرانيةكانمان دةداتةوة .ئةم طؤشةية تايبةتة بة ثرسيارةكانتان بؤمان بنووسن ،تا مام مؤتك بة قسة نةستةق و وةآلمة عةنتيكةكاني شةرعمان بؤ بكا. * ئةرآ مام مؤتك لة ثرؤذةي ئاوي كلَ َيسة ض خةبةر؟ مام مؤتك :كةسي مامي ئةو هاوينةش كؤية بة ديَمةكاري دةم َين َيتةوة، لةوانةية لةطةأل بةهاري داهاتوو كؤية بةراو بكرآ ،بةمةرجآ طةر ئيدارة كؤنةكةي سل َيماني ل َيبطة ِرآ!!! * مام مؤتك كام طة ِرةكي كؤية ئاوي باشة؟ مام مؤتك :ئةو طة ِرةكانةي مةنسوولي ل َينة!! * دةبينم بةسةر دوو سايدي جادةي هةرمؤتة دة ِرؤيي و سةران دةلةق َينآ، مةسةلة ضيية؟ مام مؤتك :سةرم سورماوة لة كاري حكومةت ،ه َي ِر بوويم لة كاري مقاول!!! براكةم ش َيتي ئةوناع ئةوناعة! * جاران ثينةدؤز زؤر بوون لة كؤية ،وةستاي ضاكيان ت َيدا هةبوو.. مام مؤتك :كةسي مامي حكومةت ج َيكاي ئةواني طرتؤتةوة لة بةختي ئ َيمةش بؤتة خراثترين ثينةضي!! نةكردبوو.. تةواو قسةكةم * دةركةت بة قو ِرطيرآ خؤ لآَ مام مؤتك :خانة خراث دةزانم دةتةوآ ضي ب ي ئةوة نيية جادةكان بة سةقةتي ثينة دةكةن ..ضيمةنتؤي لة قؤرتةكان دةكةن و ئاوي ث َيدا ناكةن. بةقير سواخي دةدةن و دةيكةن بة تاسة ،قؤنة قير لة نزيك شويَنةكاني ف ِرآ دةدةن!! * مام مؤتك حكومةت بؤ شويَنة طةشتيارو سةيرانطاكان ئاودةست و ئاوي دانا كةضي هةموويان خراث كرد؟ مام مؤتك :ئةوانةي خراثي دةكةن ،تا رةخنة بطرن و بلَ َين ئيشي حكومةت ئةوها خراثة .هةنديَك هةن دةلََين سةيران حةرامة ج َيطاي خؤ رازاندنةوةو نةزةرة!! * ئةرآ مام مؤتك ئةوة بؤ كوردستاني نوآ ويَنةي هونةرمةند س َيوة لة مةراسيمي نؤذةنكردنةوةي طؤ ِرةكةي بآلونةكردةوة؟ مام مؤتك :قوربان جةماعةتي كوردستاني نوآ زؤر ث َيان باشتر بوو ويَنةيةكي زةبةالحي ( ئةليسا) بآلوبكةنةوة .ئآ بآ قةزابي ئةدي (ئةليسا) جوانتر و رووت تر نيية؟!! سةرو فةسالَي مامة س َيوة لة كوآ و هي ئةليسا لةكوآ .بةخوا خراث نةزةري!! * مام مؤتك دةلََين دزي عةنتيكة ثةيدا بووة لة كؤية ،دةبآ ضييان دزي بآ؟ مام مؤتك :شت َيكي وانيية ،هةر تةنها لؤريةك بوو بيست سي بؤ ِري ثرؤذةي ئاوي كل َيسةيان دزي بوو .شوكر نة ثؤليس نووستووة نة جةماعةتي ئاوي كؤية .دز طيراوة .خوا بكةم سزا بدريَن ئامؤزاو بن عاميان لـآ ثةيدا نةبآ شةفاعةتي بؤ بكةن. لآَ * مام مؤتك بيستوومة تون َيلةكةي هةيبةسولَتان زيندوو بؤتةوة ،تؤ ب ي وابآ ،شةرت بآ وابآ خ َيريَك دةكةم. مام مؤتك :تا ئ َيستا نةمبيستووة لة سةر دنيايآ مردوو زيندوو ب َيتةوة، بةآلم عيلم وا ث َيشكةوتووة دةلََين خةريكة دةست لةكاري خودا دةدةن، مردووان زيندوو دةكةنةوة .من نايبنم ،ئينشاهلل تؤ طةنجي بة ثيري دةيبيني! * مام مؤتك ئةو ب ِرة ثارةي ئةو ساأل بؤ كؤية سةرف كراوة ضةندة؟ مام مؤتك :لة حكومةت بة زياد بآ زؤرة ،دةلََين سآ مليارو نيو دينارة . طةر بة مشور سةرف بكرآ ثارةكة باشة عةيبي نيية .بةشي ثينةكردني شارةكة دةكا .شوكر بن ،با ئةو سالَيش شار هةر ثينة بكرآ. * ئةدي دةلََين سالَي ثار بؤ قةزاي سؤران 80مليار خةرج كراوة ئةو سالَيش داواي زياتريان كردووة؟ مام مؤتك :بة ضاوي خؤم لة رؤذنامةكان خويَندمةوة ،كابرايةكي عةنتيكةي دووشاو لة ثاشاي قاتة! 44
ئ ة س ت ي َرةي بةخت
ي شار
َ زؤرجاران قسة وةك بةرد واية ،مةبةست رةقي نيية ،مةبةست سةتل 1/21تا 2/19لة سةنطيةتي .طةر قسةو رةخنةكانت ج َيطاي خؤي نةطرآ نةيكةي باشة ،ضونكة لة ئةنجامدا هةر تؤ زةرةر مةند دةبى. نةهةنط طالَتة بة ثيري نةكةي هةر بة حسابي طةنجي ل َيخو ِري ،لة 2/20تا 3/20جياتي خؤهةلَك َيشان و كةش و فش باشترة مةست و مةندوور بيت. دةم َيكة هةوالََيكي خؤشت بؤ نةهاتووة ،هةرضةند راهاتووي كاو ِر و بةالتةوة طرنط نيية ،بةآلم بةمزووانة ئةو هةوالَة خؤشةت 3/21تا 4/20ث َيدةطا ،كة تا رادةيةك ريَ ِرةوي ذيانت دةطؤ ِرآ. ئةو بةهارة خؤشةت لة دةست داو كةلَكت ل َيوةرنةطرت .فرسةت طاجووت بوو هةندآ طؤ ِرانكاري لة رةفتارو بيركردنةوةت بكةيت .من 4/41تا 5/21نالََيم فرسةتباز بة ،بةآلم ذيان فرسةتة ،فرسةتيش ،نة بة ئاساني، نة هةموو دةمآ ئامادة دةبآ و دةست دةكةوآ. لةطةأل دانيشتوون ،زؤر ريَك و ث َيك و تةبان ،لةيةك دةطةن و جمك لةيةكتر حالَي دةبن ،بةآلم يةك قسة ،تةنها يةك قسة بارةكةي 5/22تا 6/21السةنط كرد ،جا بزانة لةناو ئةو جؤرة دانوستانة ث ِر خؤشةويستي و ئةويندا ،ثةيظ َيكي نةريَتي ضةند كاريطةري هةية. ث َيضك ضارة بة ئةذمارة ،هيض ث َيويست ناكا كلك و سةلكي بؤ قرذاأل بكةي .لة ووردةكارييةكان طة ِرآ .قسة لةسةر ئةسلَي مةبةست 6/22تا 7/23و راستي ذمارةكان بكة .بة ث َيضةوانةوة دةنا نيازت نيية ريَك بكةوي. بؤ ئةوةي بةو كضة ناسك و نازدارة بطةي و بب َيتة هاوسةرت ش َير سآ قؤناغ هةية ،ث َيويستة يةك لةدواي يةك ث َيرةوي بكةي: 7/24تا 8/23يةكةميان ئةوين ،دووميان ئيرؤتيك ئةوجا س َيكس .بةآلم تؤ خةريكي قؤناغ ب ِري بكةي لة س َيكسةوة دةست ث َيبكةي. ئةنجامي خراثة! هاوسةرةكةت رقي دنيايَي لة مؤني و قسةي ناخؤشة ،خؤشت كض ضاك ئةوة دةزاني .ئةوةي دةتةوآ بة مؤني بةدةستي به َيني 7/24تا 9/23دةتواني بة دوو قسةي خؤشيش ب َيتة دي .ذني ضاك بة زؤربةي ثياوان ماكي مندالَيان ت َيداية بؤية ت َير نازي بكة. ثشت بةستن بة توانا و كارايي خؤت باشة ،ب��ةآلم ثةند وةرطرتنيش بايةخي خؤي هةية .طويَطرتن لة ئامؤذطارية بة تةرازوو 9/24تا 10/23سوودةكانيش وةك نةقشي بةرد واية .هةموويان وةستايانة كؤكةوة سةركةوتوو دةبي. رووداويَكي لةناكاو ذيانت دةشلةذيَنآ .هةندآ لة دةورو ثشتت دووثشك هةوأل دةدةن خراثتري بكةن ،تا ث َيت دةكرآ كاريطةري 11/22 1 0/24تا رووداوةك��ة ،وةك خؤي وةرط��رة ،بة ه َيمنيش ض��ارةي بؤ بدؤزةوة. لآَ كورد دة بةرد لة ج َيطاي خؤي بة سةنطة ،تؤش لة ناو ماأل كةوان َ تا و مندالَي خؤت بة سةنطي ،كة ناو مالت ريَك بوو ،دةرةوةش 11/23 نرخ و بةهاي تؤ دةزانن .لة خؤت ت َيك مةدة بة ث َيضةوانةكةي 12/21 سةرطةردان دةبي.
بةران لآَ ناكرآ بة هاوكارةكةت دواي ئةوةي دؤ ِراندي ب ي :برادةر بة 12/ 22تا طيان َيكي وةرزشانة وةري بطرة ،كةضي كة بؤخؤت دؤ ِراي ث َيت ئةسيتةم بآ قسةي خؤت ثةسند نةكةي. 1/21